GELİŞİM PSİKOLOJİSİ

GELİŞİM VE ÖĞRENME

        "Bireyler bazı dönemlerde ve yaşlarda belli türden davranışları öğrenmeye karşı daha duyarlıdırlar". Hangisinin tanımıdır?

   Gelişimin kritik dönemleri

 

        Organizmanın yaptığı bir davranışın arkasından olumlu uyarıcı verilerek yapılan koşullanmaya ne ad verilmektedir?

Operant koşullanma

 

                 İçgüdüye örnek :

  İpekböceğinin koza yapması

 

        "Gelişimde bir alanın hızlandığı bir dönemde bir diğer gelişim alanı duraklayabilir". Hangi gelişim ilkesini açıklamaktadır?

Gelişim nöbetleşedir.

 

                 Yetişkinlik   dönemi   gelişim görevleri:

  Ekonomik bir yaşam standartı kurma ve sürdürme

 

                 "Tenis oynamayı  bilen  bîr  kişi  badmington oynamasını  çabucak öğrenebilir"   ifadesi  neyi açıklar?

  Olumlu transfer

 

                 öğrenmeye örnek :Yalan söyleme ,Bisiklete binme,Kopya çekme ,Öğretmenden

korkma

 

                 Erikson'un "temel güvene karşı güvensizlik" dönemi, Freud'un hangi gelişim dönemine karşılık gelir:

   Oral

 

        Geştalt psikolojisine göre, duyu organlarına gelen uyarıcıların örgütlenerek duyusal kayıta aktarılmasını sağlayan algı kuralları :Benzerlik , Yakınlık , Süreklilik , Tamamlama

 

        Piaget'in "Soyut İşlemler Dönemi"nin özellikleri :

Ben merkezci düşünce

 

                 Belli bir işin nasıl yapıldığı ile ilgili bilgi ve becerilerin yer aldığı bellek :

İşlemsel bellek

 

        Bir  öğrencinin  derse   sürekli   hazırlıklı  gelmesini sağlayan  pekiştirme tarifesi :

   Değişken aralıklı pekiştirme

 

        Bireyin  yeni  durumlar,  olaylar,   nesneler,   bilgiler karşısında   yaşamış   olduğu   bilişsel   karışıklığa özümleme  ve  şema  yoluyla  gidermeye  çatışmasısüreci :

Şema

 

        Kohlberg'İn "Ahlaki Gelişim Dönemleri":

Dışsal kurallara bağlılık dönemi

 

        Öğrenmeyi etkileyen öğrenme yöntemiyle ilgili etmenler:

Konunun yapısı

 

        Freud'a göre "gerçeklik" ilkesine göre çalışan kişilik öğesi :

Ego

 

        Gelişim   psikolojisinin kapsamına giren:

Kritik dönem

 

        öğretmenin öğrencilere ceza yerine kullanabileceği yollar: 

İstenmeyen davranışı bıktırıncaya kadar yaptırmak,İstenmeyen davranışa neden olan ortamı değiştirmek,

İstenmeyen davranışı  görmezden gelip  istenen davranış görüldüğünde pekiştirme,

İstenmeyen davranışın söndürülmesi

 

        "Organizmanın göstermiş olduğu bir davranışı pekiştirerek tekrar gösterilme ihtimalinin arttırılması kavramını’’ açıklayan :

Operant şartlanm

 

        12 aylık bir bebeğin yürümeyi öğrenmesi ne ile açıklanır?

"gelişimin kritik dönemi" ile açıklanır

 

        "olgunlaşma" kavramının tanımı :

Organların kendinden beklenen fonksiyonları yerine getirebilecek düzeye gelmesidir

 

        "Bisiklete   binmeyi   öğrenecek  olan   bir   çocuğun kaslarının yeterince olgunlaşması ve bisiklete binme konusunda bazı ön bilgilere sahip olması" aşağıdakilerden hangisine örnek olarak verilebilir?

Hazırbulunuşluk

 

        Pekiştireçlerle ilgili olarak aşağıda verilen ifadelerden hangisi doğru değildir?

Pekİştireçlerin değeri her öğrenci için aynıdır

 

        Bilgi işleme kuramına göre bilgiyi işlemenin ilk basamağı aşağıdakilerden hangisidir?

Duyusal kayıt

 

        Kohlberg'e göre doğru davranış, sosyal düzene uygun olarak kişinin görevini yerine getirmesidir" ifadesini kapsadığı nedir :

Kanun ve düzen eğilimi

 

        ’’Bir  öğretmenin  sınıfta  uygun  davranışlar gösteren  bir öğrencisini  pekiştirmesi,  diğer öğrencileri de   etkilemesi  ne   ile açıklanır?Modelden öğrenme

 

        "Okulda her 45 dakikadan sonra 15 dakika teneffüs verilmesi'  neye örnektir verilebilir?

Sabit aralıklı pekiştirme

 

        Bilişsel gelişimi etkileyen faktörler:

Olgunlaşma,

Dengelenme ,

Kültürel aktarım,

Yaşantı

 

        "Bireyin yapmayı çok istediği etkinliklerle yapmayı daha az istediği etkinlikleri pekiştirme" hangi kavramı ifade eder ?

Premack ilkesi

 

        Organizmanın  bir  uyarıcıya  gösterdiği  tepkiyi  bir başka   uyarıcıya   göstermemesinin   sağlanması, ne ile ifade edilir?

Ayırt etme

 

        Aşağıdakilerden hangisi öğrenmenin özelliklerden biri değildir?

Davranıştaki değişmenin yaşantı kazanma sonucunda olması  ,

Davranıştaki değişmenin nispeten kalıcı olması  ,

Davranışta gözlenebilir bir değişme olması ,

Davranıştaki değişmenin yorgunluk, hastalık,

ilaç alma gibi etkenlerle geçici bir biçimde meydana gelmemesi

 

        reflekse örnek :

 Nefes alma ,

 Emme ,

 Yakalama ,

 Göz kırpma

 

        Hangi dönemde fiziksel gelişim en hızlı gerçekleşmektedir?

Bebeklik dönemi

 

        Freud'un Psikoseksüel Gelişim Kuramına göre, çocuğun cinsiyetle ilgili konulardan hoşlanmadığı ve kendini oyuna verdiği dönem :

Gizil donem  

 

                 Temsilcileri arasında  Maslow ve  Rogers'ın bulunduğu ve kişisel algı ve değerlerin davranışların belirlenmesinde önemli olduğunu vurgulayan yaklaşım

 

        Bilincinde olmadığımız ama dikkatin zorlanmasıyla bilince çıkabilen yaşantılar nerede bulunmaktadır?

Bilinç altı

 

        Kalıtımın etkisi Fiziksel özelliklerde en fazladır

 

        " Orta   Çocukluk   (6-12yaş)" döneminin gelişim görevleri:

Yaşıtlarıyla geçinmeyi öğrenme

 

        Vücudun sadece boy, kilo ve hacim olarak artması hangi kavramı tanımlar?

Büyüme

 

        Klasik koşullanma :

Organizmada hiçbir tepkiye yol açmayan uyarıcı,nötr uyarıcıdır

Şartsız tepki doğal bir davranıştır ,

Pekiştirme şartsız uyarıcının tekrar verilmesidir

Şartsız uyarıcı ile şartsız tepki arasında doğal bir bağ vardır

 

        Gelişim psikolojisi, bireylerin yaşam boyunca geçirdiği bedensel, zihinsel, duygusal, sosyal değişimleri açıklamaya çalışır

 

        Gelişimle ilgili teme kavramlar  :

Büyüme,

Gelişme,

Olgunlaşma ,

Hazır bulunuşluk,

Gelişimin Kritik Dönemleri

 

        Büyüme:

Bedenin sadece boy, kilo ve hacim olarak artmasıdır.

Büyüme, vücudun değişik organlarında değişik hızlarda gerçekleşir.

 

        Gelişme:

Organizmanın büyüme, olgunlaşma ve öğrenmenin etkileşimiyle sürekli olarak ilerleme kaydeden değişmesidir.

Gelişim ise organizmanın döllenmeden başlayarak bedensel, zihinsel, dil, duygusal, sosyal yönden, belli koşulları olan en son aşamasına ulaşıncaya kadar sürekli ilerleme kaydeden değişimidir.

Gelişmeyi ürün olarak ele aldığımızda gelişimi bu ürünün süreç yönü olarak tanımlayabiliriz.

 

        Olgunlaşma:

Vücut organlarının kendilerinden beklenen fonksiyonu yerine getirebilecek düzeye gelmesi için, kalıtımın etkisiyle geçirdiği biyolojik bir değişmedir.

Öğrenme yaşantılarından bağımsız olarak, Örneğin, parmak kasları yeterince gelişmemiş bir çocuk makasla kağıdı düzgün bir şekilde kesemez.

 

        Hazır bulunuşluk:

Bireyin olgunlaşma ve öğrenme sonucu belli davranışları yapmaya hazır hale gelmesidir.

Bireyin sadece olgunlaşma düzeyini değil, aynı zamanda, bireyin önceki öğrenmelerini, ilgilerini, tutumlarını, güdülenmişlik düzeyini, yeteneklerini, genel sağlık durumunu da kapsar.

Örnek:Resim çizmeyi öğrenecek olan bir çocuğun kalem tutabilmesi için kaslarının olgunlaşmasının yanısıra resime karşı ilgisinin olması

 

        Gelişimin Kritik Dönemleri

   insanlar, bazı gelişim dönemlerinde ve yaşlarda çevre etkilerine karşı daha duyarlıdırlar

çevrede düzenlenen öğrenme yaşantılarını diğer dönemlerden daha hızla kazanabilecekleri dönemlere "kritik gelişim dönemleri" adı verilir.

   Örneğin, çocukların başkalarıyla yakın ilişkiler kurabilmeleri için, bebeklere yakın ve sıcak davranılmalıdır.

   Bebeklik döneminde yakın bir İlgi göremeyen çocukların okul yıllarında kişilerarası sağlıklı ilişkiler geliştirme yeteneği zayıflayabilir.

 

        Gelişimle ilgili temel ilkeler :

   Gelişim, kalıtım ve çevre etkileşiminin bir ürünüdür.

   Gelişim süreklidir ve belli aşamalarda gerçekleşir.

   Gelişim nöbetleşe devam eder.

   Gelişim baştan ayağa, İçten dışa doğrudur.

   Gelişim genelden özele doğrudur.

   Gelişimde kritik dönemler vardır:

   Gelişim bir bütündür.

   Gelişimde bireysel farklılıklar vardır.

 

        Gelişim görevi:

    Kişinin içinde bulunduğu yaşam döneminde başarması gereken görevleri, kazanması gereken bazı özellikleri, geliştirmesi gereken bazı davranışları ifade eder.

 

        GELİŞİM GÖREVLERİ kavramını geliştiren Havighurst, gelişim görevini şöyle tanımlamıştır:

"Bireyin yaşamındaki belli bir dönemde ortaya çıkan, başarıyla elde edildiğinde daha sonraki görevlerde basan ve mutluluğa yol açan, başarılamadığı durumlarda ise

kişide mutsuzluğa, toplumun hoş görmemesine, daha sonraki görevlerde zorluklara yol açan görevlerdir".

 

                 Gelişim görevlerini etkileyen üç temel faktör vardır :

 Fiziksel olgunlaşma

 Toplumsal beklenti ve talepler

Kişisel değerler ve beklentiler

 

        Yaşam Dönemleri ve Gelişim Görevleri Havighurst'un çeşitli yaşam dönemleri için belirlediği gelişim görevleri

 

        Bebeklik ve İlk Çocukluk (0 - 6 yaş) özellikleri :

Yürümeyi öğrenme.

Katı yiyecekleri yemeyi öğrenme.

Konuşmayı öğrenme.

Tuvalet eğitimi yoluyla dışkı kontrolünü kazanma.

Cinsiyet farklılıklarını öğrenme.

Sosyal ve fiziksel gerçekliği tanımlamak için kavramlar oluşturma ve dili öğrenme.

Okumaya hazır hale gelme.

Doğru ile yanlışı ayırma ve vicdan gelişimine başlama.

 

        Orta Çocukluk (6-12 yaş) (İkinci Çocukluk) özellikleri :

Gündelik oyunlar için gerekli fiziksel becerileri öğrenme.

Büyüyen bir organizma olarak kendine karşı yararlı bir tutum oluşturma.

Yaşıtlarıyla geçinmeyi öğrenme.

Uygun erkeksi ve kadınsı sosyal rolü öğrenme.

Okuma, yazma ve hesap ile ilgili temel becerileri geliştirme.

Gündelik yaşam için gerekli kavramları geliştirme.

Vicdan, ahlak ve değerler sistemi geliştirme.

Kişisel bağımsızlığa ulaşma .

Sosyal grup ve kurumlara karşı tutum geliştirme.

 

        Ergenlik (12 - 18 yaş) özellikleri :

Her iki cins yaşıtlarıyla yeni ve daha olgun ilişkilere erişme.

   Erkeksi veya kadınsı sosyal role erişme.

Bedenini kabul etme ve etkili bir şekilde kullanma.

   Ana-baba ve diğer yetişkinlerden duygusal bağımsızlığa ulaşma.

   Evlilik ve aile hayatına hazırlanma.

   Bir meslek için hazırlanma.

Bir değerler sistemi ve ahlak sistemi edinme.

  Toplumsal açıdan sorumlu davranışı isteme ve kazanma.

 

        Genç Yetişkinlik (18 - 30 yaş)  özellikleri :

Eş seçme.

Eşiyle (evli) yaşamayı öğrenme.

Çocuk yetiştirme.

Ev idare etme.

Bir işe girme / başlama.

Vatandaşlık sorumluluklarını üstlenme.

Topluma uyumlu bir sosyal grup bulma.

 

        Yetişkinlik (Orta Yaş) özellikleri :

Yetişkin vatandaşlık ve toplumsal sorumluluğuna erişme.

Ekonomik bir yaşam standardı kurma ve sürdürme.

Onlu yaşlardaki çocukların(ın) sorumlu yetişkin olmalarına yardım etme.

Yetişkin boş zaman etkinliklerini geliştirme.

Kendini bir kişi olarak eşiyle ilişkilendirme.

Orta yaşın fizyolojik değişikliklerini kabul etme.

 

        Yaşlılık özellikleri :

Azalan fiziksel güç ve sağlığına uyum sağlama.

Emeklilik ve azalan gelire uyum sağlama.

Eşin ölümüne uyum sağlama.

Yaş grubu ile açık bir yakınlık kurma.

Toplumsal ve vatandaşlık yükümlülüklerini yerine getirme.

Doyurucu fiziksel yaşam düzenlemesi oluşturma.

 

        GELİŞİM DÖNEMLERİ:

Doğum Öncesi Dönem: Döllenmeden doğuma kadar olan dönem.

Doğum Sonrası Dönem: Doğumdan başlayıp ölüme kadar süren yaşam dönemidir. Doğum sonrası dönem aşağıdaki tabloda yaş aralıkları ile verilmiştir.

 

                 Gelişim alanları:

Bedensel gelişim

Bilişsel gelişim (Piaget)

Dil gelişimi (Chomsky)

Psiko-seksüel gelişim (Freud)

Psiko-sosyal gelişim (Erİkson)

Ahlak gelişimi (Piaget ve Kohlberg)

 

        BEDENSEL GELİŞİM

        Doğum Öncesi Dönemin özellikleri : :

Yaşam, annenin yumurtasının babadan gelen sperm tarafından döllenmesiyle başlar

Döllenmiş olan yumurtaya zigot denilmektedir.

Zigotun bölünmesiyle hücre grupları oluşmakta ve değişik aşamalardan geçerek insan yavrusu oluşmaktadır.

Döllenmeden ortalama 280 gün sonra doğum gerçekleşmektedir

Bebek doğduğunda boyu ortalama 48-53 cm. ve ağırlığı  2500-4300 gr arasındadır

 

        0-2 Yaş Dönemin özellikleri : :

Doğumdan sonraki ilk yılda bedensel gelişim çok hızlı gerçekleşmektedir.

Yeni doğan bir bebeğin başı diğer organlarına göre daha büyüktür.

Bebek hem boy olarak hem de ağırlık olarak çok hızlı gelişir.

5 aylık bir bebek doğumdaki ağırlığının iki katına, 12 aylık bir bebek ise üç katına ulaşmaktadır.

12 aylık bir bebek doğumdaki boyunun %50'sine ulaşmaktadır

Bebeğin psiko-motor gelişiminde büyük ilerlemeler olur.

 

        Bebeğin psiko-motor gelişiminin özellikleri :

1. ay - Yüzükoyun yatırılırsa çenesini kaldırır.

4. ay - Yardımla oturur.

7. ay - Kendi başına oturabilir.

10.ay- Emekler.

14.ay-Tek başına ayakta durabilir.

15.ay-Yürüyebilir.

24.ay-Yürür, sandelyede oturur.

 

        2 -6 Yaş Döneminin özellikleri :

Doğumdan sonra ilk aylardaki hızlı büyüme iki yaşından sonra yavaşlamaktadır.

Dört yaşındaki bir çocuğun boyu doğumdaki boyunun iki katıdır.

Okul çağına doğru boy uzama hızı azalır, daha sonra ergenlik çağında tekrar hızlanır.

Sinir sistemi gelişimini büyük ölçüde tamamlarken, kalp atış hızı da giderek azalır ve

altı yaşına doğru yetişkininkine benzer hale gelir.

Bu dönemde çocukların etkinlik düzeyleri çok yüksektir.

İlgilerini çok çeken bir etkinlik yapmadıkça uzun süre bir yerde oturamazlar; koşmak, atlamak, zıplamak ihtiyacındadırlar

 

        6-12 Yaş Döneminin özellikleri :

Çocukların ilköğretime başladıkları bu dönemde bedensel gelişim daha yavaş olur.

Boy ve ağırlık artışı yavaştır.

Yıllık boy artışı ortalama beş buçuk santim kadardır.

12 yaşına gelen çocukların boyu ortalama 145 cm.dir.

11 yaşlarına doğru kızların ağırlığı erkeklerin ağırlığından fazladır.

kızlar erkeklerden önce erinlik dönemine girmektedirler.

Bu dönemde kemik ve iskelet sistemindeki gelişmeler kas gelişiminden daha ileri düzeydedir

 

        12-18 Yaş Döneminin özellikleri :

Ergenlik dönemi denilen bu dönem buluğa ermeyle başlar.

Buluğ dönemi ise cinsiyet salgı bezlerinin aktif hale gelerek cinsiyet hormonu üretimiyle başlar.

Ergenlik döneminin tüm aşamaları bütün bireylerde aynı sırayı izlemekle birlikte bireyden bireye farklılıklar gösterir.

Kızlar 11 yaş civarında buluğa girerken, erkekler 13 yaş civarında buluğa girerler.

Hızlı fizyolojik değişmeler vücut yapısında büyük farklılıklara neden olur.

Önce eller ve ayaklar büyür, sonra kollar ve bacaklar, daha sonra da beden gelişir

 

        Bilişsel gelişim, bebeklikten yetişkinliğe kadar, bireyin çevreyi, dünyayı anlama yollarının daha kompleks ve etkili hale gelmesidir

 

        Piaget'in Bilişsel Gelişim Kuramının özellikleri :

Piaget'e göre çocukların yetişkinlerden farklı olan bir zihinsel yapılan vardır.

Onların dünyayı görme ve gerçeklere karar vermede kendilerine özgü yolları vardır

 

        Zihinsel gelişimi etkileyen faktörler:

Olgunlaşma

Yaşantı

Sosyal Etkileşim

Dengelenme

 

                  Olgunlaşma:

 Kişinin bedensel açıdan gelişmesi.

 

        Yaşantı:

    Yakalama, hareket etme, somut objeler hakkında düşünme ve onlarla ilgili süreçler doğrultusunda düşünme.

 

                 Sosyal Etkileşim:

Oynama, konuşma ve diğer insanlarla özellikle de çocuklarla İş yapma.

        Dengelenme:

Yeni karşılaşılan bir durumla, daha önceden sahip olunan yaşantılar arasında denge kurmak için yapılan zihinsel işlemler.

Bilişsel gelişim, zihindeki dengelerin bozularak yeniden kurulması ve bu İşlemlerin

sürekli tekrar edilmesiyle ortaya çıkmaktadır.

        Şema ‘nın  özellikleri  :

Bireyin çevresindeki dünyayı anlamak için geliştirdiği bir bilgisayar programı gibidir

Örgütlenmiş davranış veya davranış örüntüsüdür;

Çocuğun çevresiyle etkileştikçe geliştirdiği davranış ve düşünce kalıplarıdır.

Şema en temel zihinsel yapıdır

 

        Uyum Sağlama

Uyum sağlama, bireyin çevresiyle etkileşimi sonucu meydana gelen devamlı bir değişmedir

Bireyler yeni yaşantılar geçirdikçe, bazen mevcut şemalar yetersiz hale gelir.

Bu gibi durumlarda bireyler, dengeleme durumunu sürdürebilmek için yeni yaşantıyla varolan şemaların birbirleriyle uyuşmasını sağlamaya çalışır.

 

        Uyum sağlamanın iki yolu vardır:

Özümleme

Uyumsama

 

        Uyum sağlama yollarından Özümleme :

Bireyin yeni karşılaştığı durumları önceden varolan şemaların içine yerleştirmesidir.

 

        Uyum sağlama yollarından Uyumsama:

Önceden var olan şemaları değiştirip yeni şemalar oluşturmaktır

 

        Hayatında ilk kez kaplan gören bir çocuk, kaplanı kendinde var olan kedi şeması ile açıklamaya çalışabilir ve "büyük bir kedi" diyebilir. Bu tanımlama onun için belli bir

süre yeterli olacaktır. Ancak bir süre sonra kendi şeması yeterli olmadığında yeni bir şema (kaplan) oluşturacaktır.

Kedi kavramını kullanmaya çalışma zihnin "özümleme",

Kaplan şemasını oluşturma ise "uyumsama" işlevini gösterir

 

        Piaget'e Göre Bilişsel Gelişim Dönemleri :

        1-Duyusal - Motor Dönem (Doğum - 2 yas arası)

Bu dönemin en önemli görevi, bebeğin duyu organları ile  bedeninin farkına varıp onu istediği gibi kullanabilmeyi  öğrenmesidir.

Bebeğin doğuştan sahip olduğu refleks davranışlar, çevresiyle etkileşimleri sonucu amaçlı davranışlara doğru ilerler.

Bebek başlangıçta kendini çevresindeki nesnelerden ayırt edemezken bu dönemde bebek doğadan ayrışır.

Sürekli nesne kavramı (nesne gözünün önünden kaldırıldığında onun yok olmadığını öğrenmesi) edinilir.

Taklit yeteneği gelişir. Ertelenmiş taklit görülür.

Hedefe yönelik davranış vardır.

 

 

        2-İşlem Öncesi Dönem (2 - 7 yaş)

Bir önceki dönemde sürekli oldukları anlaşılan nesneler, artık sembollerle (kelimelerle) temsil edilmeye başlanır.

Düşünce tek yönlüdür. Objeleri sadece bir tek özellikleri açısından sınıtlandırabilirler. Mantıkları değişken ve yüzeyseldir.

Çocuk ben merkezcidir. Dünyayı kendi bakış açılarından görmekte ve görünüşle gerçek arasındaki ayırımı anlayamamaktadır .

Kişilerin sürekli olduğu anlayışına ulaşır.

Animizm (cansız eşyalara canlıymış gibi davranma) görülür.

Devresel tepki görülür.

 

        3-Somut İşlemler Dönemi (7 -12   yaş)

Somut olan İşlemler yapılır.

Sınıflama yeteneği gelişir.

Nesneleri belli özelliklerine göre sıralayabilirler.

İşlemleri tersine çevirme özelliği vardır. (2+3 = 5  ve  5-3 = 2)

Ben merkezcilik ortadan kalkmıştır.

Korunum ilkesi kazanılır. Korunum, herhangi bir nesne ya da nesne grubunun fiziksel biçimi ya da mekandaki konumu değiştiğinde, miktar ve hacim olarak değişmeyeceği ilkesidir.

 

        4-Soyut İşlemler Dönemi (Ergenlik dönemi)

Birey yetişkin gibi düşünebilme özelliklerini kazanır.

Zihinden işlemler yapılabilir.

Biçimsel yöntemler kullanarak problem çözebilirler,

Çeşitli ideal fikirler, değerler, inançlar geliştirilir. Birey toplumun yapısıyla, felsefesiyle, politikayla ilgilenir.

Ergen ben merkezciliği görülür.

 

        DİL GELİŞİMİ :

Birey bilişsel gelişim dönemlerindeki özellikleri kazandıkça dil kullanımındaki

becerileri de artmaktadır.

Dil gelişimi sadece sözcüklerin öğrenilmesini değil, aynı zamanda sözcük ve cümlelerin yapısına İlişkin kuralları öğrenmeyi de içermektedir

 

        Dil gelişimi dönemleri :

Babıldama Dönemi 

Tek Kelime Dönemi

Telgraf Konuşması

İlk Gramer Konuşması

 

        Babıldama Dönemi:

4 ile 9 ay arasını kapsar.

Bir çok ses çıkarmaktadır ve anne babasının nasıl karşılık vereceğine bakmaktadır.

Anne ve babası çıkardığı sesleri onaylarsa çocuk bu sesleri tekrar etmektedir (Örneğin; bub, agu).

 

        Tek Kelime Dönemi:

9 ile 18 ay arasını kapsamaktadır.

Birçok anlama gelen bir kaç kelime ile karşılaşılmaktadır.

Anlam, cümle yerine kelime ile ifade edilmektedir (Örneğin; atta ).

 

        Telgraf Konuşması:

18 ile 30 ay arasını kapsamaktadır.

iki üç kelimelik cümle kurmaya başlandığı görülür.

Olası en kısa yoldan anlam iletilmeye çalışılmaktadır (Örneğin; baba gitti).

 

        İlk Gramer Konuşması:

30 ile 48 aylar arasını kapsamaktadır.

Gramerin kazanılmaya başlandığı, yapı ve kuralların edinildiği dönemdir (Örneğin; Anne işe gitti).

 

        AHLAK GELİŞİMİ

Ahlak gelişimi, toplumun tüm değerlerine kayıtsız şartsız uyma değil, topluma etkin bir uyumu sağlamak için değerler sistemi oluşturma sürecidir

Ahlak gelişimi, çocukların belli davranışlarını "doğru" ya da "yanlış" olarak değerlendirmelerine rehberlik eden ve kendi davranışlarını yönetmelerini sağlayan ilkeleri kazanma sürecidir

 

        PIAGET’İN AHLAK GELİŞİM KURAMI

Piaget'e göre ahlak gelişimi bilişsel gelişime paralellik göstermektedir.

Çocukların düşünce biçimlerini İzleyen Piaget, çocukların doğru ve yanlışa ilişkin yargılarının yaşlara bağlı olarak değiştiğini gözlemlemiştir.

Kuralların yorumlanış biçimleri de yaşlara bağlı olarak değişme göstermektedir

 

        Piaget ahlak gelişimini iki dönemde incelemektedir :

   Dışsal Kurallara Bağlılık Dönemi

   Ahlaki Özerklik Dönemi

 

        1.Piaget ahlak gelişiminin Dışsal Kurallara Bağlılık Dönemi :

   6-12 yaş arasını kapsar.

   Çocuk kuralların değişmezliğine inanır, kurallara uymayanların cezalandırılması gerektiğini düşünür.

   Kayıtsız şartsız otoriteye uyma söz konusudur.

 

                 2.Piaget ahlak gelişiminin Ahlaki Özerklik Dönemi :

   Çocuğun sosyal dünyası giderek artan akran gruplarıyla genişlemiştir.

   Çocuğun sürekli olarak çevresindekilerle etkileşimde bulunması, kurallar hakkındaki fikirlerinin değişmesine neden olur.

   Kuralların insanlar tarafından oluşturulduğu ve gerektiğinde değiştirilebileceği bilincine ulaşır.

 

        KOHLBERG'İN AHLAK GELİŞİM  KURAMI:

   Kohlberg, Piaget gibi çocuk ve yetişkinlerin belirli durumlarda davranışlarını yöneten kuralları nasıl yorumladıklarını incelemiştir.

   Piaget'in ahlak gelişimini iki dönemde incelemesine karşılık, Kohlberg ahlak gelişimini üç düzeyde altı aşama olarak ele almıştır.

   Bu üç düzey, çocuk ya da yetişkinin "doğru" ya da "ahlaki davranış" olarak neyi algıladığına göre sıralanmıştır.

   Her bir düzey kendinden öncekine dayanmakta, kendinden sonrakine temel oluşturmaktadır

 

        I. GELENEKSEL ÖNCESİ DÜZEY

        1.  Evre: Ceza ve İtaat Eğilimi:

   Bu düzeydeki çocuklar sadece otoriteye uyar ve cezalandırılmaktan kaçınırlar.

   Ceza verilen davranış suçtur.

   Ödül getiren davranış ise iyidir.

   Genel olarak olayların dış görünüşüne ve meydana gelen zararın büyüklüğüne bakarak karar verirler.

 

        2. Evre: Araçsal İlişkiler Eğilimi:

   Çocukların kendi ihtiyaç ve isteklerinin karşılanması önemlidir.

   Ahlaki yargıda bulunacakları zaman, başkalarının ihtiyaçlarını da dikkate alırlar.

   Ne kadar alırlarsa o kadar vermeleri söz konusudur.

   Kurallara ihtiyacı karşıladığı sürece uyulur. "Her şey karşılıklıdır" inancı hakimdir.

 

        II. GELENEKSEL DÜZEY

        3.  Evre: Kişilerarası Uyum Eğilimi:

   Akran gruplarıyla işbirliği gözlenir.

   İyi davranış, başkalarına yardım etmek ya da onları mutlu etmektir.

   İyi davranışları destekleyen kurallar savunulur.

   Başkaları tarafından onay görmek önemlidir.

   Ahlaki yargılarda başkalarının hissettikleri de dikkate alınır.

   Artık yapılanlar sadece ceza almamak için (Evre 1) ya da kendisi için (Evre 2) değil; aynı zamanda başkalarını mutlu etmek içindir.

 

        4.  Evre: Kanun ve Düzen Eğilimi:

   Bu dönemde doğru davranış, sosyal düzene uygun olarak kişinin görevini yerine getirmesidir.

   Artık akran gruplarının kurallarının yerini, toplumun kuralları ve kanunları almıştır.

   Kanunlar soru sorulmaksızın izlenir.

   Kanunlara uymayanlar asla onaylanmazlar.

 

                 III. GELENEK SONRASI DÜZEY

                 5.  Evre: Sosyal Sözleşme Eğilimi

   Kanunların kullanımı ve bireysel haklar eleştirici bir şekilde İncelenir.

   Toplumun kanunlarının ve değerlerinin göreli ve topluma özgü olduğu kabul edilmektedir.

   Kanunlara körü körüne uyulmaz ve kanunların demokratik olarak değiştirilebileceği İlkesine sahiptirler.

   Kanunlar, sosyal düzeni korumak , temel yaşama ve özgürlük haklarını güvence altına almak için gerekli görülmektedir.

 

        6. Evre: Evrensel Ahlak İlkeleri Eğilimi:

   Kişi ahlak ilkelerini kendisi seçip oluşturur.

   Bu ilkeler, adalet, eşitlik, insan hakları gibi bazı soyut kavramlara dayalıdır.

   Bu ilkeleri ihlal eden kanunlara uyulmamalıdır.

   Bireyin haklarına saygı esastır.

 

        KİŞİLİK GELİŞİMİ

   Kişilik, bireyi başkalarından ayıran, bireyin doğuştan getirdiği (huy = mizaç) ve sonradan kazandığı Özelliklerin (karakter) bir bütünüdür.

   Duygularımız, yetenekelerimiz, huyumuz, sosyal, fiziksel-psikomotor ve bilişsel özelliklerimiz, karekter ve değerlerimiz, inançlarımız ve tutumlarımız, görüşlerimiz, vb. tüm özelliklerimiz kişiliğimizi oluşturur

   Kişilik gelişimi konusunda Freud'un Psikoseksüel Gelişim Kuramı ve Erikson'un

Psikososyal Gelişim Kuramı ele alınmaktadır.

 

        FREUD'UN PSİKOSEKSÜEL GELİŞİM KURAMI

        Kişiliğin Yapısı :

   Freud' göre kişiliği oluşturan üç yapı vardır:

   İd, ego ve süperego.

 

        İd:

   Kaltımsal olarak gelen içgüdüleri içeren yapıdır.

   Ruhsal enerji kaynağı olan İd, ego ve süperegonun çalışması için de gerekli olan enerjiyi sağlar.

   İd zevk ilkesine göre çalışır ve bütün isteklerin hiç beklenmeden doyrulmasını ister.

 

        Ego:

   İd'i denetleyen yapıdır.

   Kişiliğin yürütme organı olan ego, gerçeklik ilkesine göre çalışır.

   Ego'nun görevi, id'in isteklerini süperego elverdiği ölçüde yerine getirmektir.

   İd ile süperego arasında meydana gelen çatışmalarda uzlaşma sağlamakla yükümlüdür.

 

        Süperego:

   Çocuğa ailesi ve toplum tarafından aktarılan değerleri, ahlak kurallarını yansıtır.

   Kişiliğin bu yönü kusursuz olmak için çabalar.

   Vicdan ilkesine göre çalışan süperego, hem id'den gelen ve kabul edilemeyecek olan istekleri bastırmaya çalışır, hem de egoyu kusursuz olmaya yöneltmek için çalışır.

 

        Freud,

   Kişilik gelişimi bakımından ilk çocukluk yıllarındaki yaşantıların önemini vurgular.

   Normal gelişimin sağlanması için gelişimin her döneminde bireyin temel ihtiyaçlarının doyurulması gerekir.

   Eğer bu temel ihtiyaçlar karşılanmazsa kişilik gelişimi engellenir.

 

        Freud'un psikoseksüel gelişiminin beş temel dönemi:

   1.          Oral Dönem (0-1 yaş) ,

   2.          Anal Dönem (1- 3 yaş) ,

   3.          Fallik Dönem (3 - 6 yaş)

   4.          Gizil Dönem (6-12 yaş)

   5.          Genital Dönem (12 - 18 yaş)

 

        1. Freud'un psikoseksüel dönemlerinden Oral Dönem (0-1 yaş):

   Temel haz kaynağı emmedir.

   Emme, pasif ve bağımlı bir davranıştır.

   Freud' a göre, anne ya da annenin yerine geçen yetişkin tarafından çocuğun memeden erken kesilmesi ya da aksine uzun emzirilmesi, onun bu döneme bağımlı olmasına neden olmaktadır.

        2.  Freud'un psikoseksüel dönemlerinden Anal Dönem (1- 3 yaş):

   idrar ve dışkı çıkarma ile ilgilidir.

   Cinsel haz dışkılama bölgesine yoğunlaşır.

   Çocuk bu dönemde kendini ve çevreyi kontrol etmeyi öğrenir.

   Katı ve baskıcı bir tuvalet eğitimi veren anne-baba, çocuğun bu dönemde bağımlı kalmasına neden olur ve bu tutum çocuğun ilerde kişilik yapısına olumsuz etki etmektedir.

 

        3.  Freud'un psikoseksüel dönemlerinden Fallik Dönem (3 - 6 yaş):

   Çocuklar bu dönemde cinsel organlarından zevk aldıklarını farkederler.

   Karşı cins ebeveyne açık olarak daha fazla sevgi gösterisinde bulunur.

   Freud'a göre, erkek çocuk annesine (Oedipus kopleksi), kız çocuk ise babasına {Elektra kompleksi) cinsel İçerikli bir sevgi besler.

   Anne-baba ya da onların yerine geçen yetişkinler, çocuklara sıcak ve sevgi dolu bir şekilde davranmalıdırlar.

   Çocuklar bu dönemde yetişkinlerini model alarak cinsiyet rollerini kazanmaya başlarlar.

 

                 4. Freud'un psikoseksüel dönemlerinden Gizil Dönem (6-12 yaş):

   Çocuk cinsiyetle ilgili konulardan hoşlanmazlar ve kendilerini oyuna verirler.

   Freud'a göre, davranışın kaynağı olan cinsel ve saldırgan kökenli enerjiler bu dönemde, öğrenme, merak ve araştırma etkinliklerinde kullanılmaktadır.

   Ergenlik fırtınası öncesi durgunluk olarak görülür.

 

                 5. Freud'un psikoseksüel dönemlerinden Genital Dönem (12 - 18 yaş):

   Hızlı bir fiziksel gelişme vardır.

   Ergen ebeveynle ilişkilerini düzenlemek, çatışmalarını çözümlemek ihtiyacındadır.

 

        SAVUNMA  MEKANİZMALARI

   Farkında olmadan kaygıdan kurtulma çabasına verilen addır.

Savunma mekanizmaları herkes taralından kullanılır ve normal bir davranış biçimi olarak kabul edilir.

 

        Savunma mekanizmaları :

   Bastırma

   Düş Kurma

   Mantığa Bürüme

   Yansıtma: Saplanma

   Gerileme

   Özdeşim kurma

   Ödünleme

   Yer değiştirme

   Karşıt tepki oluşturma

   Çözülme

   önüşüm Yüceltme

   Yapma-Bozma Yadsıma

 

        Savunma mekanizmalarından Bastırma:

   Yasak, ayıp,töre dışı duygu ve düşüncelerin ya da acı veren, kaygı doğurabilecek potansiyele sahip duygu ve düşüncelerin bilinç dışına itilmesidir.

   Örneğin; insanların ölümlü olduğunu bildiği halde davranışlarını, planlarını hiç ölmeyecekmiş gibi yapması.

 

        Savunma mekanizmalarından Düş Kurma:

   Kişinin gerçek hayatta doyum sağlayamadığı istek ve dürtülerini düşler kurarak doyurmaya çalışmasıdır.

   Örneğin; Don Guichote'nin romanındaki şövalye.

 

        Savunma mekanizmalarından Mantığa Bürüme:

   Kişinin davranışını haklı göstermeye ya da ulaşamadığı amacı değersizleştirmeye çalışmasıdır.

   Örneğin; "genç bir kızı evlenme sözü vererek aldatan bir erkeğin, ben aldatmasaydım başkalarına zaten kanacaktı demesi "ya da "kedi uzanamadığı ciğere pis der"atasözü.

 

        Savunma mekanizmalarından Yansıtma:

   Kişinin kendi küsur, yanılgı ya da kötü düşüncelerini başkalarının üzerine aktararak suçluluk ya da aşağılık duygusundan kurtulmasıdır.

   Örneğin; içinde kızma ve kin olan bir kişinin "bana kızıyorlar, benden nefret ediyorlar" diye düşünmesi.

 

        Savunma mekanizmalarından Saplanma:

   Gelişme sürecinde, çocuğun İlk çocukluk dönemlerine bağlı kimi özellikleri benliğinde tutması ve sonraki dönemlerde bunları devam ettirmesidir.

   Örneğin; çocukluk döneminde babası İle doyurucu ilişkiler yaşayamayan bir kızın, sonradan sürekli olarak erkeklerle ilişki kurması.

 

        Savunma mekanizmalarından Gerileme:

   Kişinin içinde bulunduğu gelişim dönemi kaygı doğuracak nitelikte ise, daha önceki bir gelişim dönemine dönmesidir.

   Örneğin; kardeş kıskançlığı nedeniyle altını ıslatma, parmak emme.

 

        Savunma mekanizmalarından Özdeşim kurma:

   Başka bir kişinin özelliklerini, duygu ve davranış biçimlerini, değerlerini ve İnançlarını benimseyerek kendi benliğimize sindirip kişiliğimizin bir parçası haline getirmektir.

 

        Savunma mekanizmalarından Ödünleme:

   Kişinin kendini zayıf gördüğü bir alandaki eksikliğini kuvvetli olduğu başka bir alandaki başarıyla örtme çabasıdır.

   Örneğin; kızların ilgisini çekemeyen yakışıklı olmayan bir gencin mahallenin kabadayısı olması.

 

        Savunma mekanizmalarından Yer değiştirme:

   Kaygı uyandıran sorun, kişinin gücünün yetmediği bir kimse ya da denetiminde olmayan bir olaysa; kişinin kaygısını veya kızgınlığını gücünün yettiği bir kimseye yöneltmesidir.

   Örneğin; amirine kızan bir adamın, karısının yemeği geç hazırlamasını bahane ederek kavga çıkarması.

 

        Savunma mekanizmalarından Karşıt tepki oluşturma:

   Kişinin bilinçdışı yasak dürtü ve eğilimlerinin tam karşıtı tepkiler göstererek benliğini savunmaya çalışmasıdır.

   Örneğin; içindeki kin, nefret ve kabalık eğilimleri olmasına rağmen kişinin aşırı derecede kibar ve nazik davranması.

 

        Savunma mekanizmalarından Çözülme:

   Yoğun kaygı nedeniyle benliğin bir bölümünün parçalanarak bağımsızlık kazanmasıdır.

   Örneğin; uykuda gezerlik, çoğul kişilik, kişiliğin yabancılaşması.

 

        Savunma mekanizmalarından Dönüşüm:

   Ağır bir bunaltı nedeniyle bilincin uyaranlara kapatılarak benliğin bunaltıdan uzak tutulmasıdır.

   Örneğin; şiddetli karı-koca kavgasında kadının birden bayılıvermesi.

 

        Savunma mekanizmalarından Yüceltme:

   Kişide kaygı uyandıran çatışmaların sanat, bilim, din, politika, spor ve diğer sosyal ve estetik alanlara kanalize edilerek ortadan kaldırılmasıdır.

   Örneğin; çocuğu olmayan bir kadının kreşlerde gönüllü olarak çalışması ya da sev-gilisi tarafından terk edilen bir kimsenin şiir yazması.

 

        Savunma mekanizmalarından Yapma-Bozma:

   Kişinin gerçekte ya da düşüncesinde yaptığı olumsuz bir eylemi ortadan kaldırmak ve yapılmamış gibi saymak amacıyla bazı davranışları tekrarlamasıdır.

   Örneğin; havagazı musluğunu sık sık açıp kapayarak kontrol etmek ya da sürekli elleri yıkama.

 

        Savunma mekanizmalarından Yadsıma:

   Kişinin yaşamındaki acı gerçeklerin, talihsizliklerin, üzücü olayların ya da kusurlu davranışların sanki yaşanmamış gibi kabul edilmesi.

   Örneğin; çok sevilen birinin ölümünü kabullenemeyen ve onların odalarını aynen muhafaza eden kimseler.

 

        Erıkson'ın psiko-sosyal gelişim kuramına göre insanın yaşamında sekiz kritik dönem vardır:

        1.  Temel Güvene Karşı Güvensizlik (0 - 1 yaş):

   Bu dönemde bebekler çevrelerindeki dünyaya güvenebilecekleri ya da güvenemeyeceklerine ilişkin temel duygular edinirler.

   Bu süre içinde çevresindekilerle ilişkilerinin niteliği çocuğun temel güven duygusunu etkiler.

 

                 2.  Bağımsızlığa Karşı Utanma ve Kuşkuculuk (1 - 3 yaş):

   Çocuğun yürümeye ve konuşmaya başlaması ile ailesine olan bağımlılığı azalmaya başlar. Kendi çevrelerini kontrol etmek, güçlerini göstermek isterler.

   Anne-babanın aşırı koruyucu ya da baskıcı tutumu, çocuğun kapasitesine yönelik kuşkulara ve utanç duygusuna yol açacaktır.

 

                 3.  Girişimciliğe Karşı Suçluluk Duygusu (3 -6 yaş):

   Çocuğun motor ve dil gelişimi, onun daha meraklı olmasına ve daha atılgan olmasına olanak sağlar.

   Çocuğun kendini ve çevresini keşfedebilmesi için yetişkinlerin gerekli yaşantıları kazanmasına olanak sağlaması gerekir.

   Doğal merakından dolayı çok sık azarlanan ve engellenen çocukta suçluluk duygusu gelişir.

 

                 4.  Çalışkanlığa Karşı Aşağılık Duygusu (6-12 yaş):

   Çocuğun okula başlamasıyla sosyal dünyasında büyük bir genişleme meydana gelmiştir.

   Çocukta iş planlama, işbirliği yapma, öğrenme ve iş başarma özel bir öneme sahiptir.

   Başarma çalışkanlık duygusunu getirir.

   Çocuğun kendine ve yeteneklerine karşı olumlu bir tutum geliştirmesine yardım eder.

Çocukların çabaları desteklendiğinde, çalışma ve başarılı olma davranışları gelişir; ancak sürekli olarak eleştirilen, desteklenmeyen, beğenilmeyen çocuklar aşağılık duygusu geliştirirler.

 

                 5.  Kimlik Kazanmaya Karşı Rol Karmaşası (12 - 18 yaş):

   "Ben kimim?", "Çocuk mu yoksa yetişkinmiyim?" soruları çok önemlidir.

   Ergen bu dönemde arayış içindedir.

   Eğer başarılı bir şekilde kimlik kazanma sorununu çözerse, kendine güvenen bir kişi olarak yaşamını sürdürebilir ve başarılı olur.

   Aksi durumda rol karmaşası, yaşamın gelecek dönemlerinde de bu kriz çözülünceye kadar devam eder.

 

                 6.  Yakınlığa Karşı Yalıtılmıştık (18 - 26 yaş):

   Ergenlik dönemimde kimliğini bulan birey, kimliğini kaybetme korkusu olmadan başkalarıyla yakın ilişkiler kurar.

   Aksi durumda, başkalarıyla dostluk ilişkisi kurmada güçlük çeken birey, psikolojik bir yalnızlığa itilebilir.

 

                 7.  Üreticiliğe Karşı Verimsizlik (Orta yetişkinlik):

   Kişi önceki dönemleri başarılı olarak atlatmışsa bu dönemde üretken, verimli ve yaratıcıdır.

   Çocuk yetiştirerek, evi dışında topluma yaralı İşler yaparak verimli olmaya çalışır.

   Bunlardan mahrum olan bireyler bir işe yaramama duygusuna kapılabilirler.

 

                 8.  Benlik Bütünlüğüne Karşı Umutsuzluk (Yaşlılık):

   Üretken geçen bir yaşamın sağlamış olduğu doyum ile yıllarını anlamsız geçirmenin umutsuzluğu arasındaki çatışmadır.