วารสารเศรษฐศาสตรธรรมศาสตร Thammasat Economic Journal ปท 33 ฉบบท 2 สงหาคม 2558 Vol. 33, No. 2, August 2015

Future of Thai Manufacturing อนาคตของอตสาหกรรมไทย

Somsak Tambunlertchai สมศกด แตมบญเลศชย

National Industrial Development Committee คณะกรรมการพฒนาอตสาหกรรมแหงชาต

56

Abstract The manufacturing sector in Thailand has undergone significant structural changes

over the last five decades. In the past, this sector used to have high growth, but in recent years, it has slowed down substantially. Several factors, both internal and external, have affected the industrial development in Thailand. Amid rapid change, how should we further develop the manufacturing industries? This paper investigates the changes in Thailand's manufacturing sector over the years, predict it's possible development, and suggest the desirable path for the future. Keyword: Manufacturing, Developing Countries Innovation JEL Code: L60, O14 and O53

บทคดยอ ภาคอตสาหกรรมในประเทศไทยมการเปลยนแปลงมากในชวงเวลา 5 ทศวรรษทผานมา

ในอดตอตสาหกรรมไทยมอตราการเจรญเตบโตสง แตในปจจบนการขยายตวของอตสาหกรรมไดลดลงไปมาก ปจจยหลายอยางท งปจจยภายนอก และปจจยภายใน มผลกระทบตอการพฒนาอตสาหกรรมไทย ทามกลางการเปลยนแปลงทรวดเรว เราควรม แนวทางการพฒนาอตสาหกรรมอยางไร บทความนกลาวถงการเปลยนแปลงของภาคอตสาหกรรมไทยจากอดตถงปจจบน และคาดการณแนวโนมในอนาคต พรอมทงชใหเหนถงแนวทางการพฒนาอตสาหกรรมทพงปรารถนา

56

1. ความน า

ไมวาจะเปนคนหรอประเทศ ยอมมความเจรญหรอความเสอมถอยไดตามกาลเวลา ประเทศทเคยเจรญรงเรองในยคสมยหนงอาจกลายเปนประเทศทลาหลงเมอเทยบกบอกประเทศหนงทเคยมฐานะทางเศรษฐกจทดอยกวา ในขณะทประเทศทเคยตามหลงประเทศอนอาจกลายเปนประเทศทมความมงคงและมนคงมากกวาเมอกาลเวลาผานไป กลาวโดยทวไป ปจจยสาคญทมสวนตอความเจรญกาวหนาทางเศรษฐกจอาจแบงเปนสวนประกอบใหญๆ 2 สวน คอ 1) ปจจยทางธรรมชาต และ 2) ปจจยทางดานนโยบาย (และการปฏบตตามนโยบาย) ปจจยทางธรรมชาต หมายถง ทรพยากร ทาเลทตง ความร ปญญา และวฒนธรรมทสบทอดกนมาเปนเวลายาวนาน สวนปจจยทางดานนโยบาย ไดแก นโยบายทางเศรษฐกจ สงคม และการเมอง การพฒนาคนและเทคโนโลย การสรางสงสาธารณปโภค แนวทางการรกษาอตราการเจรญเตบโต และเสถยรภาพทางเศรษฐกจ เราไมตองยอนกลบไปในประวตศาสตรทยาวนานมากนก แตดเพยงประเทศกาลงพฒนาในทวปเอเชยบางประเทศ เชน ประเทศเกาหล และฟลปปนส ในป พ.ศ. 2503 เกาหลมรายไดเฉลยตอคนตอปตากวาประเทศไทย แตมาในปจจบน เกาหลมรายไดเฉลยทสงกวาประเทศไทยหลายเทา การพฒนาอตสาหกรรม เทคโนโลยและกาลงคน กอยในระดบทสงกวาประเทศไทยมาก ในขณะทประเทศฟลปปนส ซงเคยเจรญกวาประเทศไทยในหลายๆ ดาน และมรายไดประชาชาตเฉลยตอคนทสงกวาประเทศไทยมากกลบมสภาพทลาหลงกวาไทยในปจจบน ประเทศอนๆ ในเอเชยอกหลายประเทศ เชน จนและสงคโปร กมการพฒนาเศรษฐกจจนมรายไดสงขนมากในชวงระยะเวลาเพยงไมกทศวรรษ

ปจจยทางธรรมชาตเปนสงทประชาชนในประเทศตางๆ ไมสามารถกาหนดไดเอง แตนโยบายและการนานโยบายมาปฏบตเปนสงทสามารถดาเนนการเพอมงสความเจรญกาวหนาได ดวยเหตนเองนโยบายทางเศรษฐกจและการดาเนนการตามนโยบายทกาหนดไว จงมความสาคญตอการพฒนาเศรษฐกจของประเทศ เชนเดยวกบนโยบายอตสาหกรรมทม

57

ความสาคญตอการเจรญเตบโตและการพฒนาในภาคอตสาหกรรม1ในประเทศหนงๆ ในบทความน จะกลาวถงสภาพและแนวนโยบายทพงมในภาคอตสาหกรรมของ

ประเทศไทยในปจจบนและอนาคต เชนในอก 5-10 ปขางหนา ในสวนท 2 เปนการสรปถงการเปลยนแปลงและแนวโนมของเศรษฐกจโลก ทมผลกระทบตอภาคอตสาหกรรม ในสวนท 3 เปนการพจารณาถงปจจยตางๆ ทมสวนทาใหเกดการเปลยนแปลงในภาคอตสาหกรรมในประเทศจากอดตจนถงปจจบน และวเคราะหจดเดน จดดอย โอกาสและขอจากดของภาคอตสาหกรรมไทย สวนท 4 เปนการฉายภาพอตสาหกรรมไทยในอนาคต และชใหเหนถงลกษณะอตสาหกรรมทพงปรารถนาในอนาคต ในสวนท 5 เปนการเสนอแนะแนวทางหรอนโยบายทพงม ทจะทาใหประเทศไทยสามารถบรรลเปาหมายการพฒนาอตสาหกรรมทพงปรารถนา และสวนท 6 เปนบทสรป

2. การเปลยนแปลงในเศรษฐกจโลกและผลกระทบทมตออตสาหกรรมไทย

ในชวงสองสามทศวรรษทผานมา มววฒนาการในเศรษฐกจโลกทมผลตอการพฒนาอตสาหกรรมทนาสนใจหลายประการ คอ 1. กระแสโลกาภวตนและความกาวหนาทางดานเทคโนโลย 2. การเปดเสรทางการคาและการเคลอนยายเงนทน 3. การรวมกลมทางเศรษฐกจในภมภาคตางๆ ของโลก 4. การมกฎเกณฑหรอกฎระเบยบการคาใหมๆ 5. การเคลอนไหวของอตราแลกเปลยนเงนตราตางประเทศและราคาสนคาโภคภณฑ และ 6. การเปลยนแปลงในโครงสรางของเศรษฐกจโลก ซงสามารถสรปไดโดยสงเขปดงน คอ

1. กระแสโลกาภวตนและความกาวหนาทางดานเทคโนโลย มการกลาวขวญกนมากวา โลกปจจบนเปนโลกทไรพรมแดน กลาวคอ สนคา เงนทน

ความร เทคโนโลย และคน สามารถเคลอนยายไปมาในทตางๆ ของโลกไดอยางรวดเรว แรงผลกดนสาคญของกระแสโลกาภวตน คอ การพฒนาเทคโนโลย โดยเฉพาะเทคโนโลยสารสนเทศ การสอสาร และโทรคมนาคม กระแสโลกาภวตนนมผลมากตอการพฒนา

1 อตสาหกรรม หมายถง การผลต การประดษฐสงของ หรอการแปรรปสนคา โดยมการนาวตถดบมาแปร

สภาพดวยแรงงาน และเครองจกร เพอผลตเปนสนคา ทงนอาจเปนสนคาสาเรจรปหรอสนคากงสาเรจรป การแปรรป การประกอบชนสวน หรอการดดแปลงปรงแตงในลกษณะใดลกษณะหนง สวนคาวา “ภาคอตสาหกรรม” นน หมายถง การพจารณาอตสาหกรรมตางๆ โดยรวมทกชนด

58

อตสาหกรรมในประเทศตางๆ นกวชาการกลมหนงเรยกเศรษฐกจในปจจบนวาเปนเศรษฐกจใหม (new economy)2 ซงมลกษณะทสาคญ คอ มการเปลยนแปลงในโครงสรางการผลตสนคาและบรการอยางรวดเรว ความร ขาวสารขอมล และทรพยากรมนษยมความสาคญมากขน กจกรรมตางๆ มการเชอมโยงกนในลกษณะตางๆ มากขน บคคลและธรกจมความเชยวชาญเฉพาะดาน และตองพงพาอาศยซงกนและกนมากขน ผบรโภคสนคาและบรการ มสวสดการสงขนเพราะมทางเลอกมากขน ฯลฯ แตในขณะเดยวกน ทงเศรษฐกจของประเทศและธรกจตางกตองมการปรบตว แมมโอกาสมากขน แตกตองประสบกบการแขงขนและมความเสยงมากขน

กระแสโลกาภวตนน มผลกระทบกบเศรษฐกจและสงคมทกภาคสวน ทงการผลต การบรโภคและการลงทน การเคลอนยายทรพยากร การสอสารคมนาคม การไดมาซงความรและขาวสารขอมล และรปแบบการดาเนนชวตของประชาชน สาหรบภาคอตสาหกรรมกมการเปลยนแปลงไปมาก ลกษณะของอตสากรรมในปจจบนมความเปนนานาชาตมากขน มการแบงขนตอนการผลต มการกระจายการผลตขนตอนตางๆ ในอตสาหกรรมเดยวกนไปยงหลายประเทศ กลาวคอ การพฒนาสนคา การออกแบบ การผลตชนสวนวตถดบ การประกอบชนสวน และการจดจาหนายสนคาในอตสาหกรรมใดอตสาหกรรมหนง อาจไมทาในประเทศเดยวกนทงหมด แตจะกระจายออกไปตามความพรอมของประเทศทเขาไปลงทน เทคโนโลยสมยใหมโดยเฉพาะเทคโนโลยการขนสงและการสอสารทาใหการกระจายการผลตไปยงประเทศตางๆ ทาไดโดยสะดวกรวดเรวขน การเลอกทาเลทตงในการลงทนจะขนอยกบความพรอมของประเทศผรบการลงทน ทงดานบคลากร อตสาหกรรมทเกยวของ รวมทงสงอานวยความสะดวกทางดานสาธารณปโภค โดยบรรยากาศการลงทนทวไป เชน ขนาดประเทศ ความอดมสมบรณของทรพยากรธรรมชาต การมแรงงานทคาจางตา การมทศนคตทดตอการลงทนตางประเทศ และมาตรการจงใจตางๆ ทมความสาคญตอการดงดดนกลงทนในอดตยงคงมความสาคญอย แตนโยบายดงดดการลงทนตางประเทศ จาเปนตองมการปรบปรง โดยมมาตรการทสามารถตอบสนองความตองการเฉพาะของผลงทนในดานตางๆ เชน สงอานวย

2คาวา “เศรษฐกจใหม” มความหมายทกวางขวาง และมการใชคาทแตกตางกน เชน เศรษฐกจสารสนเทศ

(information economy) เศรษฐกจกดปม (digital economy) เศรษฐกจระบบเครอขาย (network economy) หรอเศรษฐกจความร (knowledge economy)

59

ความสะดวก คณภาพแรงงาน อตสาหกรรมเ กยวเ นอง และสถาบนสนบสนนท มลกษณะเฉพาะ

การเปลยนแปลงอยางรวดเรวทางดานเทคโนโลยทาใหประเภท รปแบบ กระบวนการผลต และการจดจาหนายของสนคาอตสาหกรรมมการเปลยนแปลงอยางรวดเรว ในแตละปมสนคาออกสตลาดจานวนมาก โดยสนคาหลายประเภทเมอออกสตลาดไมนานกกลายเปนสนคาทลาสมยไป นอกจากนนในการจดจาหนายสนคา สวนประกอบดานบรการทงกอนและหลงการขายจะมความสาคญมากขน

ในการผลตและการกระจายสนคาอตสาหกรรมในปจจบน สนทรพยทไมมตวตนหรอสมผสไมได (intangible assets) เชน ความร การออกแบบ การบรรจหบหอ การสงเสรมการขาย และวธการกระจายสนคาจะมความสาคญมากขน ตนทนของสนคาอตสาหกรรมทเกยวของ เชน การไดมาซงขอมลขาวสาร การจดการกบสนคาและวตถดบ ทงทางดานการขนสงและการบรหารสนคาคงคลง ประสทธภาพและความปลอดภยในการผลต ลกษณะการใชและการเคลอนยายสนคาลวนมสวนสาคญตอความสามารถในการแขงขนของสนคาอตสาหกรรมทงสน

รปแบบการบรโภคสนคาอตสาหกรรมทเปลยนไปทเกดจากรายไดของผบรโภคทสงขน การใสใจในเรองคณภาพมาตรฐานของสนคา ขอพจารณาดานความปลอดภย ผลกระทบสงแวดลอม ตลอดจนการรบรขาวสารขอมลของผ บรโภคทมมากขน ลวนมผลกระทบตอผผลตและผจาหนายสนคาอตสาหกรรม ความกาวหนาทางดานเทคโนโลย ไมเพยงแตมผลกระทบตอการผลตและการจาหนายสนคาอตสาหกรรม แตยงมผลตอการกาหนดและการดาเนนการนโยบายอตสาหกรรม ประเทศดอยพฒนาสามารถใชเทคโนโลยทมการพฒนามาแลวจากประเทศทมความกาวหนากวามาใชประโยชนไดสะดวกขนผานการคา การลงทน การลอกเลยนแบบ การซอเทคโนโลยและการจางผชานาญการจากตางประเทศ การนานโยบายอตสาหกรรมสการปฏบตกสามารถใชเทคโนโลยสมยใหมใหเปนประโยชน เชน การเผยแพรขาวสารขอมล การฝกอบรมคนงาน การพฒนาผประกอบการ การสรางสงอานวยความสะดวก การควบคมมลภาวะและความปลอดภย และการสงเสรมอตสาหกรรมในลกษณะอนๆ ลวนสามารถนาเทคโนโลยมาใชประโยชนได

60

2. การเปดเสรการคาและการเคลอนยายเงนทน จากการเจรจาทางการคาในระดบโลกหลายระลอก อตราภาษศลกากรของประเทศ

ตางๆ ทวโลกไดลดลงอยางมาก นอกจากนน กระแสเสรนยมในเศรษฐกจซงเปนแนวคดทครอบงาในชวงตงแตสองทศวรรษทผานมา3 การรวมกลมและการสรางพนธมตรทางเศรษฐกจ ตลอดจนความกาวหนาทางเทคโนโลยซงทาใหการเคลอนยายสนคา บรการ และเงนทนระหวางประเทศสามารถทาไดโดยสะดวก กมผลใหการเปดเสรทางการคาและการลงทนทาไดรวดเรวขน

การขยายตวของการคาและการลงทนระหวางประเทศในชวงเวลาทผานมา สวนหนงเปนผลของปรากฏการณโลกาภวฒน และความกาวหนาของเทคโนโลย ซงทาใหการคมนาคมขนสงระหวางปะเทศมตนทนทลดลงมาก แตสวนหนงกเกดจากการเปลยนแปลงในโครงสรางเศรษฐกจโลกและในนโยบายเศรษฐกจของประเทศตางๆทเปดกวางสตลาดโลกมากขน

อยางไรกตาม การเปดเสรทางการคาและการลงทนยอมสงผลกระทบตออตสาหกรรมในประเทศทมการเปดเสร ดงนน ควบคกบการเปดเสร ประเทศตางๆ โดยเฉพาะประเทศทพฒนาแลว กลบมการหนมาใชมาตรการกดกนทางการคาทไมใชภาษ (non-tariff barriers) และมกฎระเบยบตางๆ ทเขมงวดมากขน เชน มาตรการทางดานมาตรฐานคณภาพสนคา กฎเกณฑเกยวกบอนามยสงแวดลอม ประเทศผนาเขามการตงกาแพงภาษเพอชดเชยการอดหนนการสงออก (countervailing duty) และภาษปองกนการทมตลาด (anti-dumping duty) ถขน เปนตน

3. การรวมกลมทางเศรษฐกจ ในชวงสองทศวรรษทผานมา ประเทศในภมภาคตางๆ ของโลกมการสรางพนธมตร

ทางเศรษฐกจกบประเทศอนๆ ในหลายรปแบบ ทงการรวมกลมเศรษฐกจทางภมภาค (regional integration) และการทาขอตกลงการคาเสรระหวางสองประเทศ (bilateral free trade

3 แนวคดหนงทมอทธพลในเรองการพฒนาเศรษฐกจ คอ “แนวคดฉนทามตของวอชงตน” (Washington

Consensus) ซงเนนเรองการเปดเสรทางเศรษฐกจ (liberalization) การลดกฎระเบยบ (deregulation) และการแปรรปรฐวสาหกจ (privatization) ตลอดจนการรกษาวนยทางการคลงซงไดรบการเผยแพรจางองคกรระหวางประเทศ เชน ธนาคารโลก และองคการการเงนระหวางประเทศ การเปลยนแปลงจากระบบเศรษฐกจแบบสงคมนยมสระบบเศรษฐกจตลาดในหลายประเทศ เชน ประเทศในยโรปตะวนออก และประเทศในเอเชยทเคยมเศรษฐกจทรฐบาลเคยมการควบคมมาก เชน จนและเวยดนาม กมสวนสาคญตอการเปดเสรทางเศรษฐกจ

61

agreements) ประเทศไทยกมการทาขอตกลงเขตการคาเสรกบหลายประเทศ และเปนสมาชกในกลมเศรษฐกจหลายกลม4

การสรางพนธมตรทางเศรษฐกจกบตางประเทศ โดยการทาขอตกลงการคาเสรและความรวมมอในลกษณะอนๆ เกดขนจากวตถประสงคและแรงจงใจหลายประการ คอ สงเสรมการคาและการลงทนระหวางกน ขยายตลาดการคาใหกวางใหญขน ซงจะทาใหประเทศสมาชกไดรบประโยชนจากการผลตทมขนาดใหญขน ทาใหเกดการประหยดจากขนาด (economy of scale) และการแบงงานกนทา (division of labor) ระหวางกน เพมอานาจการตอรองกบประเทศนอกกลม รวมกนดงดดการลงทนจากตางประเทศ และรวมมอกนพฒนาเศรษฐกจในลกษณะตางๆ อยางไรกตาม การรวมกลมทางเศรษฐกจและการทาขอตกลงทางการคาเสร แมจะใหประโยชนแกประเทศสมาชกทจะสามารถขยายการสงออกไดมากขน แตในขณะเดยวกนกทาใหสนคาของประเทศสมาชกสามารถเขาถงตลาดของตนมากขน เพราะไดรบประโยชนในการยกเวนอากรขาเขา ซงมผลกระทบตออตสาหกรรมในประเทศทผลตสนคาชนดเดยวกน ดงน น การทาขอตกลงการคาเสรยอมทาใหเศรษฐกจภาคตางๆ ของประเทศสมาชกตองพยายามปรบตวเพอเตรยมพรอมตอการแขงขนทรนแรงขน

4. กฎระเบยบทางการคาและการลงทน ในปจจบนการคาและการลงทนระหวางประเทศมกฎเกณฑและกฎระเบยบอยจานวน

มาก นอกจากกฎระเบยบขององคการการคาโลก (WTO) ซงมประเทศสมาชกอยท วโลกแลว ยงมกฎระเบยบทประเทศตางๆ กาหนดขนอกตางหาก กฎระเบยบเหลานเกยวของกบลกษณะสนคาและบรการ และวธการทางดานปฏบต ทงในเรองคณภาพมาตรฐานสนคา ขอพจารณาในดานความปลอดภย สขอนามย และผลกระทบตอสงแวดลอม การปกปองสทธทรพยทางปญญา การอนรกษทรพยากรธรรมชาต ตลอดจนการคมครองสทธมนษยชน กฎระเบยบ

4การรวมกลมทางเศรษฐกจระหวางประเทศตางๆ มอยดวยกนหลายลกษณะ ซงมระดบการกระชบ

ความสมพนธทางเศรษฐกจทแตกตางกน ประเทศไทยเปนสมาชกของกลมเศรษฐกจหลายกลม เชน เขตการคาเสรอาเซยน (AFTA) กลมประเทศความรวมมอทางเศรษฐกจในเอเชยแปซฟก (APEC) โครงการความรวมมอในลมแมน าแมโขง (GMS) กลมประเทศอาวเบงกอล (BIMSTEC) และยงมการทาขอตกลงทางการคาเสรในลกษณะ ทวภาคกบอกหลายประเทศ ประเทศกลมอาเซยนกมการทาขอตกลงการคาเสรกบบางประเทศ เชน จนและญปน และมแผนกระชบความรวมมอโดยยกระดบใหเปนสมาคมอาเซยน (ASEAN community) ภายในป 2558

62

เหลานในบางประเทศมการกาหนดขนเพอวตถประสงคในการคมครองอตสาหกรรมในประเทศตนจากการนาเขาสนคาทมราคาถกกวามาขายในประเทศ

การมกฎระเบยบตางๆ ทาใหผผลตสนคาอตสาหกรรม โดยเฉพาะผสงออกจาเปนตองมความเขาใจ และพยายามหลกเลยงไมใหละเมดกฎระเบยบเหลาน

5. อตราแลกเปลยนและราคาสนคาโภคภณฑ ในปจจบน ประเทศตางๆ ทวโลกโดยเฉพาะประเทศทมขนาดเศรษฐกจใหญ เชน

สหรฐอเมรกา ญปนและประเทศในสหภาพยโรปมการใชระบบอตราแลกเปลยนแบบลอยตวทาใหอตราแลกเปลยนเงนตราแปรผนไปตามสภาวะทางเศรษฐกจ ผคาขายและผลงทนในประเทศตางๆ ตองเผชญกบความผนผวนอยางรวดเรวของอตราแลกเปลยนเงนตราระหวางประเทศ ซงสงผลกระทบตอการคาการลงทน หากเงนในประเทศหนงออนคาลงเมอเทยบกบประเทศอนๆ ผสงออกในประเทศนนจะไดรบเงนในประเทศมากขน แตผนาเขาตองซอสนคาในราคาทสงขน ความผนผวนของอตราแลกเปลยนสงผลกระทบตอทงผคาและผลงทน หากปรบตวไมทนกตองประสบกบการขาดทน แมมกลไกปองกนความเสยงจากการขนลงของอตราแลกเปลยนอยบาง แตกทาไดในขอบเขตทจากด เพราะคาเงนอาจสงขนหรอลดลงอยางตอเนองเปนระยะเวลานาน หรออาจผนผวนขนลงในลกษณะทคาดการณไดยาก

สาหรบราคาสนคาโภคภณฑ เชน น ามน ผลตผลทางการเกษตรและเหมองแรนน กมการเคลอนไหวและการขนลงอยางรวดเรวในชวงทศวรรษทผานมา สนคาโภคภณฑเปนวตถดบทสาคญของการผลตสนคาอตสาหกรรม ผผลตสนคายอมมตนทนสงขนเมอวตถดบมราคาสงขนและมตนทนลดลงเมอวตถดบมราคาลดลง การเปลยนแปลงของราคาน ามนนอกจากสงผลตอตนทนการผลตแลว ยงมผลกระทบตอตนทนการขนสงอกดวย หากพจารณาในดานเศรษฐกจสวนรวม การเปลยนแปลงของราคาสนคาโภคภณฑยงสงผลกระทบตอรายไดของผผลต อตราเงนเฟอและอตราความเจรญทางเศรษฐกจอกดวย

6. การเปลยนแปลงในโครงสรางเศรษฐกจโลก ปรากฏการณอยางหนงทเกดขนในเศรษฐกจโลกในชวงทศวรรษทผานมาคออทธพล

ทางเศรษฐกจของกลมประเทศทครอบงาเศรษฐกจโลกเปนเวลานาน ทงสหรฐอเมรกา ญปนและประเทศในกลมสหภาพยโรปไดลดนอยลงไปมาก ในขณะเดยวกน ประเทศกาลงพฒนาบางประเทศ เชน จนและอนเดย กลบมอตราการเจรญเตบโตทสงมาก ในชวงทศวรรษทผานมา

63

มการกลาวขวญกนมากคอกลมประเทศ BRICS คอ บราซล รสเซย อนเดย จนและแอฟรกาใต ซงเปนประเทศใหญทมพนทกวางและมประชากรมากไดกาวขนมาเปนกลมทมอทธพลทางเศรษฐกจของโลก นอกจากนน ประเทศกาลงพฒนาอนๆ เชน เมกซโก เกาหลใต อนโดนเซย ไตหวน และเวยดนาม กมอตราการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจในระดบสง และมสวนแบงในเศรษฐกจการคาโลกทสงขน

การเจรญเตบโตของประเทศกาลงพฒนาตางๆ มผลทาใหการคาการลงทนระหวางประเทศกาลงพฒนา (หรอทเรยกวา South-South trade) ขยายตวในอตราสง ในโครงสรางทางการคาโลก การคาในภมภาค (intra-regional trade) และการคาในกลมของอตสาหกรรมเดยวกน (intra-industry trade) จะมความสาคญมากขน แหลงการลงทนของโลกกจะเปลยนแปลงไป

การเปลยนแปลงในเศรษฐกจโลกทกลาวมาขางตน ยอมสงผลกระทบตอเศรษฐกจและอตสาหกรรมไทยอยางลกซง สงทรฐบาลและนกธรกจอตสาหกรรมตองทาคอ ศกษาหาขอมลขาวสารทงทางดานการเปลยนแปลงในเศรษฐกจโลก กฎระเบยบทางการคาและการลงทน พจารณาผลกระทบของการเปลยนแปลงน โดยเฉพาะการเปดเสรทางการคา การรวมกลมทางเศรษฐกจ การปรบตวของอตราแลกเปลยนและราคาสนคา ตลอดจนกฎระเบยบขอบงคบตางๆ และพยายามปรบปรงนโยบายเศรษฐกจและธรกจของตนเพอตอบสนองตอการเปลยนแปลงทเกดขน นอกจากนน การเปลยนแปลงยอมทาใหเกดโอกาสในการบรหารเศรษฐกจและธรกจในลกษณะทกวางขวางและหลากหลาย ทกฝายจงตองศกษาแนวโนมการเปลยนแปลง และหาลทางทจะใชสถานการณทเปลยนแปลงไปใหเปนประโยชน โดยมการปรบเปลยนยทธศาสตรและนโยบายอยางทนการณ

3. ภาคอตสาหกรรมไทย: จากอดตถงปจจบน

3.1 การเจรญเตบโตและการเปลยนแปลงทางโครงสราง กอนการเกดวกฤตในป พ.ศ. 2540 ประเทศไทยนบวาเปนประเทศทมการขยายตวทาง

เศรษฐกจทมระดบสงประเทศหนงในโลก มการกลาวขวญกนวาประเทศไทยเปนประเทศทประสบความสาเรจในการพฒนาเศรษฐกจทางดานการเจรญเตบโต และเปลยนแปลงโครงสรางจากเศรษฐกจทพงพาการเกษตรมาสเศรษฐกจอตสาหกรรม ทงยงมเสถยรภาพทาง

64

เศรษฐกจมากพอควร โดยมอตราเงนเฟอในระดบตา แมมการขาดดลการคาอยางตอเนองเปนเวลาหลายทศวรรษ จนถงหลงวกฤตเศรษฐกจไทยในป 2540 ประเทศไทยจงกลบมาเกนดลการคาอก เนองจากการนาเขาลดลงไปมาจากการบรโภค และการลงทนทตาลง

หลงสงครามโลกครงท 2 โดยเฉพาะตงแตป 2503 เปนตนมา ภาคอตสาหกรรมขยายตวในอตราสงและสงกวาอตราการขยายตวโดยรวมของเศรษฐกจไทย ภาคอตสาหกรรมจงมความสาคญสงขนตามลาดบ แมภาคการเกษตรยงคงเปนพนฐานสาคญในระบบเศรษฐกจ แตสดสวนของภาคการเกษตรในผลตภณฑมวลรวม การสงออก และการจางงานไดลดลงไปมาก ในขณะทภาคอตสาหกรรมทวความสาคญมากขน จนภาคอตสาหกรรมกลายเปนภาคเศรษฐกจทมความสาคญมากในระบบเศรษฐกจไทย

ในชวงแรกของการพฒนาอตสาหกรรมของไทย เนนการผลตเพอทดแทนการนาเขา (import substitution) ในชวงทศวรรษแรกทมแผนพฒนาเศรษฐกจ (พ.ศ. 2504-2514) มโครงการลงทนเกดขนในภาคอตสาหกรรมเปนจานวนมาก ท งจากการลงทนของผประกอบการภายในประเทศและของผลงทนจากตางประเทศ ตลาดในประเทศของสนคาอตสาหกรรมขยายตวในอตราสงควบคกบการเจรญเตบโตของเศรษฐกจไทย การเจรญเตบโตของภาคอตสาหกรรมในชวงเวลานน จงเปนผลทเกดจากการขยายตวของตลาดภายในประเทศเปนสาคญ ตอมาตงแตชวงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 3 (พ.ศ. 2515) เปนตนมา สนคาอตสาหกรรมมการสงออกไปจาหนายในตลาดตางประเทศมากขน โดยการสงออกของสนคาอตสาหกรรมมการขยายตวในอตราสงมาก ทาใหภาคอตสาหกรรมกลายเปนภาคเศรษฐกจททารายไดจากการสงออกของประเทศแทนภาคการเกษตร

แมภาคอตสาหกรรมไทยจะมอตราการเจรญเตบโตทแตกตางกนในแตละป แตโดยเฉลยแลว ตงแตป พ.ศ. 2530 ถงป พ.ศ. 2540 กอนเกดวกฤตเศรษฐกจภาคอตสาหกรรมมอตราการเจรญเตบโตทสงมาก โดยเฉลยคดเปนกวารอยละ 10 ตอป ตลอดระยะเวลากวา 4 ทศวรรษ แตภาคอตสาหกรรมมการชะลอตวลงไปมากหลงการเกดวกฤตเศรษฐกจ โดยในป พ.ศ. 2541 มอตราการเจรญเตบทตดลบกวารอยละ 10 อยางไรกตามการผลตและการสงออกในภาคอตสาหกรรมมการพนตวขนมาหลงจากนนแตกชะลอตวลงไปมาก

นอกจากการเจรญเตบโตในอตราสงแลว ภาคอตสาหกรรมไทยยงมการเปลยนแปลงทางโครงสรางอยางตอเนอง การพจารณาการเปลยนแปลงทางโครงสราง (structural change) น

65

สามารถพจารณาไดหลายระดบ ทงการเปลยนแปลงระหวางภาคเศรษฐกจ การเปลยนแปลงโครงสรางภายในภาคอตสาหกรรม และการเปลยนแปลงของสนคาทผลตในแตละสาขาหรอประเภทของอตสาหกรรม การเปลยนแปลงทางดานการผลตในระดบแรก คอ การเปลยนแปลงความสาคญระหวางภาคเศรษฐกจตางๆ โดยเศรษฐกจไทยมการเปลยนแปลงจากเศรษฐกจทพงพาภาคการเกษตรมาเปนเศรษฐกจอตสาหกรรมมากขน ซงการเปลยนแปลงดงกลาวสามารถดไดจากสดสวนของภาคอตสาหกรรม ซงมมากขนตามลาดบ นอกจากนภายในภาคอตสาหกรรมกมการเปลยนแปลงทางดานโครงสรางของอตสาหกรรม เชน ในป พ.ศ. 2503 อตสาหกรรมทมความสาคญมาก คอ อตสาหกรรมอาหาร เครองดม และยาสบ ซงทง 3 ประเภทอตสาหกรรมนเมอรวมกนแลวมสดสวนสงถงกวารอยละ 60 ของการผลตหรอมลคาเพมทงหมดในภาคอตสาหกรรม ในเวลาตอมาอตสาหกรรมอนๆ มการเจรญเตบโต อตสาหกรรมหลายประเภท เชน ยานยนต เครองใชไฟฟา สงทอและเสอผาสาเรจรปไดกลายเปนอตสาหกรรมทมความสาคญ หลงจากน นสนคาอเลกทรอนกส เชน ชนสวนคอมพวเตอร แผงวงจรไฟฟาและเครองจกรกล ตลอดจนอปกรณอนๆ กกลายเปนสนคาทมความสาคญ การเปลยนแปลงโครงสรางการผลตยงพจารณาไดในระดบสนคาภายในแตละประเภทอตสาหกรรม ซงนบวนจะมการผลตสนคาทมความหลากหลายมากขน เชน ในอตสาหกรรมอาหาร กมการผลตอาหารกระปองนานาชนด นมขนหวาน บะหมสาเรจรป ในอตสาหกรรมยานยนตกมการผลตชนสวน ยานยนตหลากหลายชนด การเปลยนแปลงสนคาในแตละอตสาหกรรมนจงเปนการเปลยนแปลงของโครงสรางการผลตในภาคอตสาหกรรมอกระดบหนง คอ มการเกดสนคาชนดใหมๆ ขน และสนคาทผลตอยเดมกมการปรบปรงในรปแบบและคณภาพทดขน การเปลยนแปลงทเกดขนในภาคอตสาหกรรมในระดบตางๆ นเกดขนได เนองจากความกาวหนาทางดานเทคโนโลย และการเปลยนแปลงในรปแบบการบรโภคสนคา เมอเศรษฐกจไทยมการขยายตวและรายไดของประชาชนมการยกระดบสงขน ความตองการในสนคาอตสาหกรรมยอมมมากขน การคาตางประเทศและการลงทนจากบรษทตางประเทศในภาคอตสาหกรรมไทย ซงมอตราการเจรญเตบโตในระดบสง กเปนปจจยทมสวนสาคญตอการเกดขนและการขยายตวของสนคาอตสาหกรรมใหมๆ หลายชนด

นอกจากการเปลยนแปลงทางดานการผลตแลว โครงสรางการคาตางประเทศของไทยกมการเปลยนแปลงไปมากในชวงเวลาทผานมา ในป พ.ศ. 2500 สนคาสงออกสาคญของไทย

66

คอ ขาว ยาง และดบก โดยมลคาเกอบทงหมดของสนคาออกไทยในสมยนนเปนสนคาจากภาคการเกษตร การสงออกของสนคาอตสาหกรรมยงมนอย และสนคาอตสาหกรรมสวนใหญผลตเพอการบรโภคภายในประเทศ ตอมาสนคาอตสาหกรรมไทยจงมการสงออกไปจาหนายในตางประเทศมากขน การสงออกในสนคาอตสาหกรรมมอตราการขยายตวสงมากเปนเวลาหลายทศวรรษ และสดสวนของสนคาอตสาหกรรมในการสงออกกเพมขนอยางตอเนอง สวนสนคาเกษตรนนไดลดความสาคญลงอยางรวดเรว ถาพจารณาจากรายการสนคาออกของไทยจะเหนไดวาสนคาออกทสาคญสวนใหญเปนสนคาอตสาหกรรม และสนคาออกทสาคญ 20 รายการแรกตามมลคาการสงออกเปนสนคาอตสาหกรรมแทบทงสน

ทางดานการนาเขาของไทยกมการเปลยนแปลงทางโครงสรางไปมากตลอด 50 ปทผานมา จากนโยบายทดแทนการนาเขา การนาเขาของสนคาสาเรจรปมสดสวนลดลงจากของเดมมาก ในขณะทสดสวนของสนคาทน สนคาขนกลาง และวตถดบ มการเพมขนมามาก ในปจจบนการนาเขาของน ามนเชอเพลง และเครองจกรอปกรณ ประกอบขนเปนสนคาเขารายการสาคญทสดของประเทศ

สถานการณทงภายนอกและภายในประเทศไทยมการเปลยนแปลงไปอยางรวดเรว ปจจยตางๆ ทเคยมสวนเอออานวยตอการพฒนาอตสาหกรรมในอดตไดเปลยนแปลงไป การขยายของภาคอตสาหกรรมมอตราลดลงมามากหลงวกฤตเศรษฐกจในป พ.ศ. 2540 แมสภาวการณจะกระเตองขนมาบางต งแตป พ.ศ. 2541 เปนตนมา แตการขยายตวของภาคอตสาหกรรมกมอตราโดยเฉลยทตากวาเมอเทยบกบคาเฉลยของการเจรญเตบโตในชวงสามทศวรรษกอนเกดวกฤตเศรษฐกจ หลายฝายเหนวาภาคอตสาหกรรมไทยไดผานพนระยะเวลาทมอตราการขยายตวสงแลว การจะมการขยายตวสงเชนเดยวกบในอดตนบวนจะมความยากลาบากยงขน เนองจากการแขงขนในตลาดโลกมลกษณะทรนแรงขน และการพฒนาอตสาหกรรมของไทยยงตองเผชญกบปญหาและขอจากดหลายประการ ในชวงตนของการพฒนาอตสหกรรมในทศวรรษทเรมมการวางแผนพฒนาเศรษฐกจ อตสาหกรรมทดแทนการนาเขาหลายประเภทมอตราการเจรญเตบโตสง ตอมาสนคาออกทอาศยทรพยากรธรรมชาตและแรงงานอยางเขมขนกเรมมการสงออกไปยงตางประเทศเพมขนมาตามลาดบ ตอมาโครงสรางของการสงออกมการเปลยนจากสนคาทใชแรงงานททรพยากรมากมาเปนสนคาทมลกษณะเครองจกรกลมากขน ชนสวนคอมพวเตอรและผลตภณฑอเลกทรอนกสอนๆ ยานยนต

67

และเครองใชไฟฟาไดกลายมาเปนสนคาสงออกทสาคญของไทย แตการผลตสนคาเหลานสวนใหญตองอาศยเทคโนโลยจากนกลงทนตางประเทศ และตองใชวตถดบและชนสวนจากตางประเทศในอตราสง

เมอเวลาผานไปสนคาออกของไทยตองประสบกบการแขงขนทรนแรงขนตามลาดบ เมอประเทศกาลงพฒนาตางๆ รวมทงประเทศทเดมใชระบบเศรษฐกจแบบสงคมนยมตางพยายามผลกดนสนคาของตนออกสตลาดโลกและแขงกนดงดดการลงทนจากตางประเทศเขาไปผลตสนคาอตสาหกรรมในประเทศของตน ประเทศเหลานบางประเทศ เชน จน สามารถประสบความสาเรจมากในการสงออกและการชกจงการลงทนจากตางประเทศ ในดานอกหนง ความสามารถในการแขงขนของสนคาไทย โดยเฉพาะในสนคาทอาศยแรงงานทมคาจางตา และอาศยทรพยากรธรรมชาต กลบลดลงเมอคาจางแรงงานของประเทศมคาสงขนตามการพฒนาเศรษฐกจและการเพมขนของมาตรฐานการครองชพ แตประสทธภาพการผลตไมไดรบการปรบปรงมากนก และประเทศกาลงพฒนาอนๆ ทสงเสรมการสงการสงออกกเปนประเทศทอดมไปดวยทรพยากรธรรมชาตเชนกน

การสงออกสนคาอตสาหกรรมจะขยายตวอยางตอเนองไดโดยการปรบปรงสนคาทมการผลตอยเดมทางดานคณภาพและตนทนการผลต หรอพยายามผลตสนคาใหมๆ ทมการใชทกษะและเทคโนโลยสงขน แตประเทศไทยตองประสบกบขอจากดของการปรบปรงสนคาทมการผลตอยเดม และการขยายการผลตไปสสนคาทมความซบซอนมากขน ขอจากดสาคญคอขอจากดทางเทคโนโลยและกาลงคน คนงานสวนใหญททางานอยในภาคอตสาหกรรมไทยมพนความรตา อตสาหกรรมสมยใหมทมอยในประเทศสวนมากตองอาศยเทคโนโลยจากผ ลงทนตางประเทศ ความสามารถในการดดซบการถายทอดเทคโนโลยจากนกลงทนตางประเทศของคนงานไทยกมขอบเขตทจากดเนองจากมพนฐานความรทจากด การดงดดบรษทจากตางประเทศมาลงทนในการผลตสนคาใหมๆ กมขอจากดอยมาก เพราะในปจจบนการแขงขนเพอดงดดการลงทนจากตางประเทศเปนไปอยางแหลมคม นอกจากนแนวโนมใหมในเศรษฐกจโลกหลายประการ เชน การรวมกลมทางการคาระหวางประเทศ กฎระเบยบทางการคา และการเปลยนแปลงอยางรวดเรวของเทคโนโลย ลวนสงผลตอการพฒนาอตสาหกรรมและการสงเสรมการสงออกของไทย หากผผลตและผสงออกในประเทศไทยไมมการปรบตว โอกาสทอตสาหกรรมสงออกของไทยจะขยายตวในอตราสงอยางเชนในอดต

68

นบวนมความยากลาบากมากยงขน ท งนยอมหมายความวาอตราการเจรญเตบโตของอตสาหกรรมมแนวโนมลดลง

3.2 จดแขง จดออน โอกาสและขอจากดของอตสาหกรรมไทย5 ประเทศไทยมปจจย ท เ ออตอการพฒนาอตสาหกรรมหลายอยาง จงทาให

ภาคอตสาหกรรมในประเทศมการเจรญเตบโตอยางรวดเรว อยางไรกตาม การพฒนาอตสาหกรรมในชวงเวลาทผานมา แมจะประสบผลสาเรจทางดานการเจรญเตบโตโดยเฉพาะความหลากหลายของสนคา แตกยงมขอจากดหลายประการ ทามกลางสถานการณการแขงขนทรนแรงขนในเศรษฐกจโลก ประเทศไทยมแนวโนมทจะเสยเปรยบทางดานความสามารถในการแขงขนเมอเทยบกบประเทศอนๆ ทงนเพราะปจจยทเคยสรางขอไดเปรยบในการพฒนาอตสาหกรรม เชน มแรงงานทมคาจางตาจานวนมาก และการมทรพยากรธรรมชาตทอดมสมบรณ กาลงลดนอยลงตามกาลเวลา ในขณะเดยวกน การเคลอนสอตสาหกรรมทใชเทคโนโลยสงขน และใชแรงงานทมฝมอสงขน กตองประสบกบปญหาและอปสรรคนานาประการ

จดแขง จดออน โอกาสและขอจากด (SWOT) ของอตสาหกรรมไทยอาจสรปไดดงน คอ ก. จดแขง (strengths) 1. มทรพยากรธรรมชาตทอดมสมบรณ ประเทศไทยเปนเพยงไมกประเทศในโลกทสามารถผลตอาหารในการสงออกใน

ปรมาณมาก ทรพยากรทางดานการเกษตร เชน ขาว ยาง สตวน า ปศสตว สามารถนามาใชเปนวตดบของการผลตสนคาอตสาหกรรมไดอยางเพยงพอ การมทรพยากรธรรมชาตทอดมสมบรณถอไดวาเปนจดแขงทสาคญของประเทศไทย

2. มทาเลทตงทเหมาะสม ประเทศไทยตงอยในตอนกลางของแหลมอนโดจน และยงเปนประเทศทมระดบการ

พฒนาเศรษฐกจทสงกวาเมอเทยบกบประเทศเพอนบานอกหลายประเทศ เชน พมา ลาว

5 การวเคราะหจดแขง จดออน โอกาส และขอจากด (SWOT analysis) ของภาคอตสาหกรรมไทยนน มการทากนโดยหลายหนวยงาน เชน สานกงานเศรษฐกจอตสาหกรรม (สศอ.) และศนยบรการวชาการเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร โปรดด สศอ. กรอบทศทางในการพฒนาอตสาหกรรมในอก 20 ปขางหนา (2553) และศนยบรการวชาการเศรษฐศาสตร (2253) ประกอบ

69

กมพชา และเวยดนาม สงสาธารณปโภคและสงอานวยความสะดวกกมอยในระดบทพรอมมลกวา แมขอไดเปรยบดงกลาวจะลดลงมาตามกาลเวลา การเปนศนยกลางในภมภาคทางดานการขนสง คมนาคม ยงเออประโยชนตอการพฒนาการทองเทยว และกจกรรมบรการอนๆ ซงสามารถสนบสนนพฒนาอตสาหกรรมได

3. มผประกอบการทมประสบการณ และมแรงงานทมทกษะฝมอเมอเทยบกบประเทศอนๆ ในอาเซยน

เมอเปรยบเทยบกบประเทศโดยสวนใหญในอาเซยนแลว ประเทศไทยมประสบการณในการพฒนาอตสาหกรรมทยาวนานกวา การสงเสรมการสงออกในสนคาอตสาหกรรมกทาไดกอนประเทศอนๆ ในภมภาค ผประกอบการไทยจงมความรและประสบการณทด สนคาสงออกของไทยหลายประเภทเปนทเชอถอและยอมรบในตลาดโลก

นอกจากผประกอบการแลว แรงงานไทยกถอไดวาเปนแรงงานทมคณภาพสงพอควร ในหลายกลมอตสาหกรรมแรงงานมทกษะฝมอทด ขอไดเปรยบอกประการหนงทางดานแรงงานในประเทศไทย กคอ ในภาคอตสาหกรรมไทยยงมปญหาทางดานแรงงานสมพนธทนอย เมอเทยบกบประเทศอนๆ

4. นโยบายการคาและการลงทนทคอนขางเสร ในชวงเวลาทผานมา แมมการเปลยนแปลงรฐบาล แตนโยบายการคาเสรและการ

สงเสรมการลงทนจากตางประเทศของประเทศไทยไมเคยมการเปลยนแปลง ตลอดระยะเวลา รฐบาลใหความสาคญมากกบการชกจงการลงทนจากตางประเทศ มการใหสทธประโยชนแกนกลงทนตางชาตในลกษณะทเทาเทยมกบนกลงทนชาวไทย ผลงทนตางประเทศสามารถเขาดาเนนกจการโดยไมมขอจากดมากนก ทางดานการคา ประเทศไทยยดมนในนโยบายการคาเสรมาโดยตลอด การมแนวทางนโยบายการคาเสรน นบเปนจดแขงทสาคญอยางหนง

5. ตลาดสนคาอตสาหกรรมในประเทศมขนาดใหญพอควร โครงสรางอตสาหกรรมมความหลากหลาย ประเทศไทยเปนประเทศขนาดกลางทมระดบรายไดปานกลาง สามารถพฒนาอตสาหกรรมไดหลากหลายประเภท อตสาหกรรมสาคญหลายประเภท เชน ยานยนต สงทอ และอาหาร มการผลตไดในทกขนตอน อตสาหกรรมสนบสนนตางๆ กสามารถพฒนาขนมาได เนองจากมความตองการทมากพอ

70

6. มปจจยทางดานสงคมและวฒนธรรมทเออตอการพฒนาอตสาหกรรม สงคมไทยเปนสงคมทไมมความขดแยงในเรองเชอชาตและศาสนา ไมมการแบงแยก

ชนชน สผว ท งยงมวฒนธรรมทเกาแก มขนบธรรมเนยมประเพณทนาสนใจ ปจจยตางๆ เหลานมสวนชวยทงในดานการพฒนาอตสาหกรรมและการบรการ อาหารสาเรจรปทมอยหลายประเภท พชสมนไพร การทองเทยวทางดานวฒนธรรมและการบนเทง ลวนเปนสวนประกอบทนามาใชประโยชนในการกอใหเกดอตสาหกรรมเชงสรางสรรค (creative industries) ได

อยางไรกตาม จากเหตการณทางการเมอง และความไมสงบในพนทสามจงหวดภาคใต จดแขงทางดานสงคมทประเทศไทยมอยเปนระยะเวลาชานาน กาลงจะถกทาลายลงมาบาง การสรางความมนใจในดานน จงเปนสงสาคญของประเทศในการรกษาจดแขงนไวตอไป

ข. จดออน (weaknesses) 1. ภาคอตสาหกรรมยงมประสทธภาพตา การพฒนาเศรษฐกจทาใหมาตรฐานการครองชพของประชาชนสงขน คาจางแรงงาน

ในภาคอตสาหกรรมกตองปรบตวใหสงขนตามสภาพคาครองชพ แตหากประสทธภาพแรงงานสามารถปรบปรงใหสงขนได การสงขนของคาแรงงานกจะไมทาใหความสามารถในการแขงขนลดลงไปมาก ประเทศบางประเทศแมมคาจางแรงงานสง แตกยงมความสามารถในการแขงขนในสนคาทใชแรงงานเขมขนได แตในกรณของประเทศไทย แมวาคาแรงจะปรบตวสงขนแตประสทธภาพของแรงงานยงไมสามารถปรบปรงขนมาไดมากนก แรงงานในภาคอตสาหกรรมทสวนใหญยงมระดบการศกษาตา กเปนอปสรรคตอการปรบโครงสรางสอตสาหกรรมทตองใชเทคโนโลยในระดบสงขน

2. ภาคอตสาหกรรมตองพงพาการนาเขาในระดบสง การพฒนาอตสาหกรรมในประเทศไทย ตองพงพาการนาเขาสนคาจากตางประเทศใน

สดสวนสง สนคาอตสาหกรรมทมมลคาการสงออกสง เชน ชนสวนคอมพวเตอร แผงวงจรไฟฟา ผลตภณฑอเลกทรอนกสอนๆ และยานยนต ยงตองพงพาการนาเขาวตถดบและชนสวนจากตางประเทศในอตราสง ทาใหมลคาสทธของเงนตราตางประเทศทไดจากการสงออกม

71

นอย ในอตสาหกรรมทถอกนวาเปนอตสาหกรรมทใชเทคโนโลยระดบสงเหลาน หลายประเภทเปนการประกอบชนสวนหรอการผลตในบางขนตอนทไมตองใชเทคโนโลยระดบสงนก อตสาหกรรมเหลานถกครอบงาโดยนกลงทนชาวตางชาต การถายทอดเทคโนโลยใหแกกจการและผประกอบการไทยยงอยในขอบเขตทจากดมาก ในกจการทมการลงทนจากตางประเทศ การเรยนรเทคโนโลยของคนงานมกจากดเพยงวธการใชเครองจกรอปกรณทนาเขาจากตางประเทศ หรอเรยนรเทคโนโลยบางอยางทจาเปนตองใชประกอบกบเทคโนโลยนาเขา สถานประกอบการอตสาหกรรมในประเทศไทยทงทไดรบและไมไดรบการลงทนจากตางประเทศมกไมมแผนกวจยและพฒนาของตนเอง เพราะสามารถพ งพาเทคโนโลยจากตางประเทศ ในแตละป ประเทศไทยตองจายเงนตราตางประเทศเปนคาสทธบตร ลขสทธ และคาวชาการจานวนมาก แตเทคโนโลยทนาเขาจากตางประเทศน สวนใหญไมมการพฒนาตอหรอปรบปรงเพมเตมจากเดม

นอกจากวตถดบ ชนสวนและอปกรณแลว อตสาหกรรมในประเทศไทยยงตองพงพาเครองจกรทนาเขาจากตางประเทศในสดสวนทสงมาก พลงงานเชอเพลงทใชกตองพงพาการนาเขาเปนสวนใหญ

3. ตนทนโลจสตกสสง ตนทนโลจสตกสหรอตนทนในการเคลอนยายและกระจายสนคาในประเทศไทยอย

ในระดบสงกวาประเทศอนๆ มาก ทาใหความสามารถในการแขงขนของสนคาอตสาหกรรมไดรบผลกระทบ นอกจากการเคลอนยายกระจายสนคาและวตถดบแลว ตนทนโลจสตกสยงรวมถงการบรหารจดการสนคาและระบบสนบสนนอนๆ ดวย ในประเทศไทยตนทนโลจสตกสทสาคญ คอ คาขนสง ซงมตนทนสงจากการพงพาอาศยการขนสงทางถนนเปนหลกในยคทราคานามนพงสงขนอยางรวดเรว

4. การกระจกตวของพนทอตสาหกรรม ปญหาเศรษฐกจของประเทศไทยประการหนง คอ กระจกตวของกจการอตสาหกรรม

ในเขตกรงเทพฯ และปรมณฑล และในอกเพยงไมกจงหวด การกระจกตวของอตสาหกรรมกอใหเกดปญหาทางเศรษฐกจและสงคมนานาประการ ท งสภาพแวดลอมทเลวลง ความหนาแนนของชมชนเมอง รวมถงรายไดทเหลอมล าระหวางภมภาค แมรฐบาลพยายามหามาตรการทจะกระจายอตสาหกรรมไปสเขตภมภาค แตกไมสามารถแกปญหาไดมากนก ทงยง

72

สรางปญหามลภาวะขนในเขตอตสาหกรรมทพฒนาขน เชน ปญหาทนคมอตสาหกรรมมาบตาพด จงหวดระยอง ซงสงผลกระทบตอการลงทนในภาคอตสาหกรรม

5. ขอจากดทางดานสงสาธารณปโภค ในชวงแผนพฒนาเศรษฐกจแหงชาตฉบบท 1 และ 2 (พ.ศ. 2504-2511) ประเทศไทยม

การสรางสงสาธารณปโภคทางดานทางหลวง เขอนกาเนดไฟฟา และระบบสอสารคมนาคมเปนจานวนมาก โดยอาศยเงนก และเงนชวยเหลอจากตางประเทศและจากงบประมาณของรฐบาล แตเมอเวลาผานไปอตสาหกรรมมการขยายตวในอตราสง ขอจากดทางดานสงสาธารณปโภคกเรมทวความรนแรงขน รฐบาลไดแกปญหาโดยการอนญาตใหบรษทเอกชนทาการลงทนสรางสงสาธารณปโภค แตกยงไมเพยงพอตอความตองการและแมจะมความพยายามสรางเพมขน แตกมกจะเนนในกรงเทพฯ และปรมณฑลมากกวาสวนอนๆ ของประเทศ ขอจากดทางดานสงสาธารณปโภคนมสวนสาคญในการกอใหเกดการกระจกตวของกจกรรมอตสาหกรรม ตนทนดานโลจสตกสทสง และปญหามลภาวะทตามมา

6. ขาดความชดเจนในนโยบายอตสาหกรรม แมกระทรวงอตสาหกรรมถอไดวามหนาทเกยวกบภาคอตสาหกรรมโดยตรง แตใน

ประเทศไทยกมหนวยงานอนอกจานวนมากทมบทบาทและหนาทในการกาหนดนโยบายทมผลตอการพฒนาอตสาหกรรมทงทางตรงและทางออม เชน นโยบายภาษอากรถกกากบโดยกระทรวงการคลง นโยบายดานเทคโนโลยกากบโดยกระทรวงวทยาศาสตรและเทคโนโลย นโยบายการคาในสนคาอตสาหกรรมกากบโดยกระทรวงพาณชย และยทธศาสตรการพฒนาเศรษฐกจโดยรวมของประเทศมการดแลโดยคณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต เปนตน

การมหลายหนวยงานกากบดแลเรองเกยวกบการพฒนาอตสาหกรรมนนไมใชจดออนทสาคญของการพฒนาอตสาหกรรมในประเทศไทย ในประเทศอนๆ กมลกษณะคลายคลงกน แตปญหาของนโยบายอตสาหกรรมของไทย คอ ปญหาการขาดทศทางการพฒนาอตสาหกรรมทชดเจน การขาดการประสานงานกน และการรวมพลงกนของหนวยงานตางๆ นโยบายทกาหนดขนในบางยคบางสมยเมอมการเปลยนรฐบาลหรอแมมการเปลยนรฐมนตรกมกตองเลกลมไป ทาใหขาดความตอเนอง ตวอยางการขาดความตอเนองของนโยบายสามารถเหนไดอยเปนประจา เชน นโยบายการปรบโครงสรางอตสาหกรรม ซงมการทากนอยาง

73

เอกเกรกในป พ.ศ. 2541 ยงไมทนเกดผลอะไรมากนกกตองเลกลมไป เมอนากลบมาทาใหมอกทในป พ.ศ. 2548 กมลกษณะและขอบเขตทแตกตางจากเดมไปมาก ในตงแตป 2544เปนตนมา รฐบาลไทยมการเปลยนแปลงประเภทอตสาหกรรม “เปาหมาย” ทจะมการเนนในการพฒนาอยหลายครง แตการเปลยนแปลงโดยสวนใหญไมมมาตรการรองรบ

ขอแตกตางประการหนงของการพฒนาอตสาหกรรมในประเทศไทยเมอเทยบกบประเทศทมการพฒนาในระดบทสงกวา เชน เกาหลและไตหวนกคอ การละเลยการพฒนาทางดานเทคโนโลยและทรพยากรมนษย6 รฐบาลไทยดาเนนนโยบายตามแนวคดเสรนยมทางเศรษฐกจ โดยไมคอยใสใจในเรองการปรบปรงความสามารถการแขงขนของภาคเศรษฐกจตางๆ บอยครงนโยบายทมการกลาวถงในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตหรอแมในเอกสารเกยวกบนโยบายของกระทรวงอตสาหกรรมเองไมมมาตรการรองรบหรอไมไดถกนามาใชในทางปฏบต หรอแมแตกฎหมาย และกฎระเบยบตางๆ ทเกยวกบอตสาหกรรมทกาหนดไว เชน กฎหมายการแขงขนทางการคา และกฎระเบยบทเกยวของกบมลภาวะสงแวดลอม และการคมครองผบรโภค กไมไดมการบงคบใชในทางปฏบตอยางสมฤทธผล การดาเนนนโยบายอตสาหกรรมตามแนวคดเสรมสวนดคอ ผประกอบการเอกชนมอสรเสรภาพในการประกอบธรกจ แตในขณะเดยวกนการพฒนาอตสาหกรรมในสวนตางๆ ขาดนโยบายหรอแนวทางทชดเจน ความพยายามของภาคเอกชนจงขาดก ารสนบสนนจากหนวยงานภาครฐ

ค. โอกาส (Opportunities) 1. ความสนใจดานภมอากาศและสงแวดลอม กระแสความคดเรองสภาวะอากาศและสงแวดลอม เชน ภาวะโลกรอน การขาดแคลน

อาหารและพลงงาน การตอตานการผลตและการบรโภคสนคาทอาจเปนอนตรายตอสขภาพและสงแวดลอมเปนการเปดโอกาสใหประเทศไทย ซงเปนประเทศผผลตอาหารทสาคญของ

6 Laurids Lauridsen (2008) เปรยบเทยบการพฒนาอตสาหกรรมของประเทศไทยเมอเทยบกบไตหวน ขอสรปหนงทสาคญ คอประเทศไทยไมไดใหความสนใจกบการพฒนาเทคโนโลยและกาลงคนเมอเทยบกบไตหวน Richard Doner (2009) กเหนวาอตสาหกรรมไทยประสบผลสาเรจทางดานการสรางความหลากหลายของอตสาหกรรม (diversification) ในระดบทนาพงพอใจแตมขอจากดมากทางดานการปรบปรงใหมระดบสงขน (upgrading)

74

โลก และมวตถดบจากทรพยากรธรรมชาตหลายชนด เชน ยางธรรมชาต ไมยาง และแปงมนสาปะหลง จงมโอกาสเปนแหลงผลตและการคาในผลตภณฑอตสาหกรรมทเกยวของกบวตถดบธรรมชาตเหลานมากขน

2. มวตถดบหลากหลายทใชในการพฒนาอตสาหกรรมได ประเทศไทยสามารถผลตผลตภณฑการเกษตรไดหลายประเภท ไมเพยงสนคาเกษตร

หลกทสามารถสรางรายไดการสงออกแกเศรษฐกจไทยมาเปนเวลานาน เชน ขาว ยาง และมนสาปะหลง แตยงมผลตภณฑการเกษตรอนๆ อกหลากหลายชนด ทงผก ผลไม ปศสตว และพชสมนไพร ซงวตถดบเหลานสามารถนามาใชผลตเปนอาหารและสนคาอตสาหกรรมหลายประเภท ผลตภณฑชวภาพและกากของเสยจากภาคการเกษตรและอตสาหกรรมยงสามารถนามาใชเปนวตถดบในการผลตเชอเพลงชวภาพไดดวย เปนทคาดกนวาปญหาการขาดแคลนวตถดบธรรมชาตจะกลายเปนปญหาสาคญในเศรษฐกจโลกในภายภาคหนา การมผลตภณฑทางการเกษตรทสามารถนามาใชในการผลตอตสาหกรรมตอเนองยอมเปนขอไดเปรยบทสาคญของไทย ซงทาใหเราสามารถพฒนาสนคาอตสาหกรรมทงประเภทอาหารและของใช เชน ยา เครองสาอาง และของใชในครวเรอนหลากหลายชนดได แตทงน จะตองมการวจยและพฒนา และตองมกลยทธทางการตลาดทเหมาะสมดวย

นอกจากปจจยทางดานวตถดบแลว สภาพทางภมประเทศและภมอากาศทปราศจากหรอแคลวคลาดจากภยพบตทางธรรมชาตของประเทศไทยเมอเทยบกบประเทศอนๆ หลายประเทศ กเปดโอกาสใหไทยสามารถผลตสนคาเกษตรและอตสาหกรรมเพอปอนตลาดโลกอยางตอเนอง ในขณะทประเทศอนตองหยดหรอยตการผลตไปในบางขณะได

3. การเปลยนแปลงของภมศาสตรเศรษฐกจโลก จากการพฒนาและการเจรญเตบโตของประเทศกาลงพฒนาในภมภาคเอเชย ทวป

เอเชยจะมความสาคญมากขนในเศรษฐกจโลก ประเทศไทยซงตงอยในใจกลางของแถบอนโดจน และมความสมพนธทางเศรษฐกจทดกบประเทศตางๆ ในเอเชย ยอมไดรบประโยชนจากการขยายตวทางเศรษฐกจ การคา การลงทนในภมภาคน

75

ไทยเปนสมาชกประเทศหนงในอาเซยน ซงจะรวมกลมกนเปนประชาคมอาเซยน (ASEAN Community)7 ในปลายป2558ทมความสมพนธทางเศรษฐกจ สงคม และการเมองทแนนแฟนขน ในปจจบนอาเซยนเปนกลมประเทศทเปนตลาดสงออกทสาคญทสดของไทย การกระชบความรวมมอทางเศรษฐกจในอาเซยนเปนประชาคมเศรษฐกจอาเซยน (ASEAN Economic Community: AEC) ยอมเปนประโยชนตอการขยายตวทางเศรษฐกจของประเทศไทย นอกจากนน อาเซยนยงมการกระชบความสมพนธทางเศรษฐกจกบประเทศนอกกลม เชน ASEAN+3, ASEAN+68 และเปนกลมประเทศทมความสาคญในกลมความรวมมอทางเศรษฐกจเอเชยแปซฟค (APEC) ซงมประเทศและเขตเศรษฐกจ 21 รายเปนสมาชก ดวย

4. มรดกทางดานประวตศาสตรและวฒนธรรม ประเทศไทยเปนประเทศทมประวตศาสตรยาวนาน มวฒนธรรมขนบประเพณท

งดงาม มแหลงทองเทยวทางธรรมชาตทสวยงาม ประชาชนชาวไทยมชอเสยงทางดานเปนคนทมอธยาศยไมตรทด จงสามารถดงดดนกทองเทยวจากตางประเทศไดเปนจานวนมาก การมประวตศาสตรและวฒนธรรมทนาสนใจน ยงสามารถนามาใชประโยชนในการผลตและการคาทางอตสาหกรรมได โดยเนนในประเภททเรยกกนวา “อตสาหกรรมเชงสรางสรรค” ซงมการออกแบบ การบรรจหบหอ การสรางความหลากหลายในรปแบบของสนคา และการเพมคณคาของสนคาอตสาหกรรมโดยอาศยวฒนธรรมและภมปญญาทองถนเปนแนวทางหนงในการสงเสรมการพฒนาอตสาหกรรม แมประเภทอตสาหกรรมเชงสรางสรรคนอาจมขนาดไมใหญนก แตการนาเอาปจจยทางดานประวตศาสตรและวฒนธรรมาใชประโยชนน สามารถทาไดกบอตสาหกรรมทมอยเดม โดยการเพมประเภทและรปแบบใหมความหลากหลายและนาสนใจมากขน เชน ในอตสาหกรรมอาหาร สงทอ เครองหนง เซรามกส อญมณ ผลตภณฑยาง ผลตภณฑพลาสตก และเฟอรนเจอร เปนตน

7 ประชาคมอาเซยน (ASEAN Community) ประกอบดวย 3 องคประกอบหลก คอ 1) ประชาคมการเมอง

และความมนคง 2) ประชาคมเศรษฐกจ และ 3) ประชาคมสงคมและวฒนธรรม โดยมกฎบตรอาเซยน (ASEAN Charter) เปนกรอบหรอพนฐานทางกฎหมายรองรบ

8 อาเซยนบวก 3 คอ อาเซยนบวกจน ญปน และเกาหล สวนอาเซยนบวก 6 คอ ประเทศในเอเชยตะวนออกทกลาวถงบวก ออสเตรเลย นวซแลนด และอนเดยซงจะจดตงเปนกลมความรวมมอทางภมภาคทมขนาดใหญคอ กลมความรวมมอหนสวนเศรษฐกจภมภาค (Regional Comprehensive Economic Partnership: RCEP)

76

กจกรรมทางเศรษฐกจในบางสาขาทมความเจรญกาวหนาในประเทศไทย เชน บรการการทองเทยว และความชานาญทางดานการแพทยกมสวนในการเสรมสรางการขยายตวและความหลากหลายของอตสาหกรรมไดในระดบหนง

การเปดเสรทางการคากบการลงทนกบประเทศตางๆ กมสวนเออประโยชนตออตสาหกรรมในประเทศไทย

ววฒนาการดานเทคโนโลยในโลกปจจบน ทาใหประเทศทตามหลงในการพฒนาอตสาหกรรม สามารถไดมาซงเทคโนโลยใหมๆ ทเกดขนในทกมมโลก โดยผานการลงทนโดยตรง การซอเทคโนโลย การรบทราบขอมลขาวสารจากสอสารสนเทศ และการเลยนแบบ กลาวไดวายคปจจบนเปนยคทความรและขอมลขาวสารทางเทคโนโลยสามารถหาไดและถกนามาใชไดอยางสะดวก หากภาคเศรษฐกจและผประกอบการเปดกวางในการรบเทคโนโลยกสามารถสรางโอกาสการพฒนาเทคโนโลยใหกบธรกจของตนได กจการขนาดยอมซงแตเดมเคยเสยเปรยบทางดานตนทนในการไดมาซงขอมลขาวสาร กสามารถหาขาวสารขอมลทเปนธรกจของตนงายขน ทงยงสามารถจาหนายสนคาและบรการผานทางการคาอเลกทรอนกส (E-commerce) โดยไมตองเสยคาโฆษณามากนก

โอกาสการใชเทคโนโลยสมยใหมใหเปนประโยชนตอเศรษฐกจและธรกจนไมไดจากดเพยงประเทศไทยประเทศเดยว แตหากผกาหนดนโยบายและนกธรกจในประเทศไทยใหความสนใจแกการสงเสรมการใชเทคโนโลยทพฒนาขนใหเปนประโยชน และมการสงเสรมการพฒนาตอยอดจากเทคโนโลยทมอยกอนประเทศอนได กจะเปนประโยชนมาก

เมอคานงถงทรพยากรในประเทศและความถนดในการผลตของอตสาหกรรมไทย ประเภทเทคโนโลยทรฐบาลควรใหความสนใจ คอ เทคโนโลยชวภาพ (biotechnology) และเทคโนโลยวสด (material technology) นอกจากน รฐบาลควรสงเสรมการใชประโยชนจากเทคโนโลยสารสนเทศ (information technology) ในหนวยงานราชการและสถานประกอบการเอกชนอยางกวางขวาง

77

ง. ขอจากดหรอภยคกคาม (threats) 1. การแขงขนระหวางประเทศทรนแรงขน ประเทศกาลงพฒนาแทบทกประเทศในโลก ตาง มการสงเสรมการพฒนา

อตสาหกรรมในประเทศของตน มนโยบายทผลกดนสนคาของตนออกสตลาดโลก และชกจงการลงทนจากตางประเทศ ประเทศเหลานบางประเทศ เชน จน อนเดย และเวยดนาม สามารถประสบความสาเรจไดในการสงเสรมการสงออกและการชกจงการลงทนจากตางประเทศ ในอกดานหนง ความสามารถในการแขงขนของสนคาไทย โดยเฉพาะสนคาทอาศยแรงงานทมคาจางตา ตองลดลงมา เมอคาจางแรงงานของประเทศสงขน สนคาออกของประเทศไทยจงตองประสบกบการแขงขนทรนแรงขน และสนคาหลายประเภททมสวนแบงในตลาดโลก และในตลาดสาคญๆ ทลดลงมา9

2. กฎระเบยบทางการคาและการลงทน กฎระเบยบการคาและการลงทน ทงกฎระเบยบขององคการการคาโลก (WTO) และ

กฎระเบยบควบคมการนาเขาของประเทศทนาเขาสนคาจากประเทศไทย รวมทงมาตรการการตอบโตตางๆ ลวนสงผลกระทบตอการผลต การคา และการลงทนในภาคอตสาหกรรม โดยเฉพาะผประกอบการขนาดยอม ซงไดรบผลกระทบจากกฎระเบยบตางๆ ท งทเปนกฎระเบยบระหวางประเทศ และกฎระเบยบในประเทศ และมกไมมการตระหนกถงการปฏบตตามกฎระเบยบเหลานอยางเพยงพอ หรอไมสามารถปรบตวใหทนกบสถานการณได

3. การรวมกลมทางเศรษฐกจ การกระชบความสมพนธระหวางประเทศในลกษณะการทาขอตกลงการคาเสร ไมวา

จะเปนการทาการคาเสรในระดบภมภาคหรอในระดบทวภาค ยอมสงผลตออตสาหกรรมไทย สาหรบกลมเศรษบกจหรอขอตกลงทางเศรษฐกจ ทประเทศไทยเปนสมาชกหรอเปนภาคอยดวย ประเทศไทยจะไดรบประโยชนจากการขยายตลาดสนคาในอตสาหกรรมทไทยมความไดเปรยบในประสทธภาพหรอตนทนการผลต เพราะการสงออกไปยงประเทศคสญญาสามารถขยายตวไดมากขน แตในขณะเดยวกนสนคาจากประเทศคสญญากสามารถนาเขามา

9 การศกษาความสามารถในการแขงขนของอตสาหกรรมไทยในตลาดโลกในชวงเวลาทผานมาพบวา ในตลาดโลกและตลาดนาเขาทสาคญๆ สวนแบงตลาดของสนคาไทยมแนวโนมทลดลง โดยเฉพาะอยางยงสนคาทใชแรงงานเขมขน (labor-intensive industries) (สานกงานเศรษฐกจอตสาหกรรม และศนยบรการวชาการเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร (2546))

78

ในประเทศไทยโดยไดรบการยกเวนภาษอากร ซงจะสงผลกระทบตออตสาหกรรมในประเทศ กจการอตสาหกรรมในประเทศบางราย อาจตองเลกกจการไปถาไมสามารถผลตสนคาทแขงขนกบสนคานาเขาได นอกจากน กฎขอบงคบตางๆ ทตามมากบการทาขอตกลงการคาเสร เชน การปกปองทรพยสนทางปญญา การคมครองผลงทนจากตางประเทศ กสงผลตออตสาหกรรมไทยได

สาหรบกลมประเทศทไทยไมไดเปนสมาชกหรอภาคดวย ประเทศไทยยอมมขอเสยเปรยบเมอเทยบกบประเทศทอยในกลมเศรษฐกจเหลาน เพราะเขาจะไดรบสทธประโยชนจากการรวมกลม ดงนน ไมวาจะเปนการคาหรอการลงทน การกระชบความสมพนธทางเศรษฐกจกบประเทศในกลมทไทยไมไดเปนสมาชก เชน เขตการคาอเมรกาเหนอ (NAFTA) หรอสหภาพยโรป (EU) ทาไดยากกวาเมอเทยบกบประเทศทอยในกลม

4. วกฤตเศรษฐกจทนอกเหนอการควบคม ในชวง ทศวรรษทผานมา เศรษฐกจโลกตางไดรบผลกระทบจากเหตการณทาง

เศรษฐกจทรนแรง จากวกฤตการณทางการเงนทเกดขนในสหรฐอเมรกาและในยโรป การผนผวนราคาสนคาโภคภณฑและอตราแลกเปลยนเงนตราระหวางประเทศทมการเคลอนไหวขนลงมาก ทงยงมภยธรรมาชาต โรคระบาดและความขดแยงทางการเมองและสงคมในประเทศตางๆ เหตการณทนอกเหนอการควบคมเหลาน ยอมสงผลกระทบตอทกภาคเศรษฐกจ รวมทงภาคอตสาหกรรมในประเทศ

นอกจากเหตการณจากตางประเทศทนอกเหนอการควบคมจากตางประเทศแลว ยงมเหตการณนอกเหนอการควบคมทสรางขนมาโดยคนไทยดวยกนเอง เชน เหตการณการชมนมทางการเมองและความรนแรงทเกดขนตามมา ซงไดสรางความเสยหายทางเศรษฐกจและสงคมอยางมากมายมหาศาล

5.ขอจากดของปจจยการผลตเพอปรบปรงความสามารถการแขงขน เมอประสบกบการแขงขนมากขน อตสาหกรรมไทยตองพยายามการปรบปรงสนคา

ทางดานคณภาพ และตนทนการผลต หรอพายามผลตสนคาใหมๆ โดยเฉพาะสนคาทมการใชทกษะฝมอ และเทคโนโลยสงขน แตประเทศไทยตองประสบกบขอจากดในการปรบปรงสนคาทผลตอยเดมและขยายการผลตไปสสนคาทมความสลบซบซอนมากขน ขอจากดสาคญคอ ขอจากดทางเทคโนโลยและกาลงคน คนงานสวนใหญททางานอยในภาคอตสาหกรรม

79

เปนคนทมพนความรตา สวนอตสาหกรรมสมยใหมทมอยสวนใหญตองอาศยความรจากตางประเทศ ความสามารถในการดดซบ การถายทอดเทคโนโลยของคนงานไทย มอยในขอบเขตทจากด ในกจการของคนไทย ซงสวนใหญเปนกจการขนาดยอม กยงไมมการพฒนาเทคโนโลยในระดบทพงพอใจ

นอกจากเทคโนโลยและกาลงคนแลว ปจจย ท มความสาคญตอการพฒนาอตสาหกรรม เชน พนททเหมาะแกการสรางนคมอตสาหกรรม แหลงนา สงสาธาณปโภค ลวนเปนปญหาและขอจากดในการพฒนาอตสาหกรรมในประเทศในลกษณะทแตกตางกน

4. อตสาหกรรมไทยในอนาคต

4.1 แนวโนมการเปลยนแปลงในภาคอตสาหกรรม จากการพฒนาอยางรวดเรวของเทคโนโลย และการเปลยนแปลงของรปแบบการผลต

และการบรโภคสนคา คงไมมใครสามารถทานายในรายละเอยดทชดเจนไดวา อตสาหกรรมของโลกในอก 20-30 ปขางหนาจะมลกษณะเชนใด อยางไรกตาม ววฒนาการของอตสาหกรรมในชวง 10-20 ปทผานมา เราสามารถเหนทศทางและแนวโนมของการเปลยนแปลงของอตสาหกรรมในบางดาน เชน การผลตสนคาอตสาหกรรมมการใชเทคโนโลยในระดบทสงขน การเปลยนแปลงในรปแบบการผลตและจาหนายสนคาในแตละขนตอนมกจกรรมทางดานบรการเปนองคประกอบทมความสาคญมากขน ผบรโภคมความใสใจตอมาตรฐานคณภาพของสนคามากขน โดยมความสาคญทางดานความปลอดภย สขอนามย และผลกระทบทางดานสงแวดลอม นอกจากนน จากการเปลยนแปลงโครงสรางประชากรและสงคมตางๆ เชน ผบรโภคทสงอายมสดสวนสงขน ครอบครวมขนาดเลกลง มความเปนชมชนเมอง (urbanization) มากขน และผบรโภคสามารถรบขอมลขาวสารมากขน สงตางๆ เหลานยอมทาใหรปแบบและลกษณะการบรโภคสนคาอตสาหกรรมเปลยนแปลงไป ลกษณะของสนคาทจะตอบสนองความตองการ จะตองมคณลกษณะหลายประการ เชน มความสะดวกในการใช มรปแบบทสวยงาม บรโภคแลวไมกอใหเกดผลเสยตอสขภาพและความปลอดภย และมความเปนมตรกบสงแวดลอม เปนตน

สาหรบผผลตสนคาอตสาหกรรม ตองเผชญกบการแขงขนทรนแรงขน โดยจะตองพยายามปรบเปลยนรปแบบและคณภาพของสนคาตามความตองการของตลาด ผผลตจงตองม

80

ขาวสารขอมลทเพยงพอ และสามารถนาเทคโนโลยมาใชประโยชน ในการผลตสนคาอยางใดอยางหนง ผผลตสนคามความจาเปนตองไดรบการสนบสนนหลายดาน จงมการรวมมอกนในลกษณะของเครอขายหรอคลสเตอรอตสาหกรรม (industrial clusters)10 ซงในการผลตปจจบน ขนตอนการวจยและพฒนา การออกแบบสนคา คณภาพวตถดบและชนสวน การจดจาหนาย และบรการทเกยวของ ลวนมสวนสาคญ และมสดสวนในตนทนทสงขน ผผลตสนคาจงจาเปนตองทางานรวมกนกบกจการและสถาบนทเกยวของจานวนมาก

ทกลาวมาขางตน เปนเพยงลกษณะและแนวโนมทวไปของการบรโภคและการผลตสนคาอตสาหกรรม โดยไมไดชเฉพาะเจาะจงลงไปในประเภทของสนคา อยางไรกตาม ในการกาหนดทศทางการพฒนาอตสาหกรรมของประเทศไทย ยอมมความจาเปนตองพจารณาถงโครงสรางของอตสาหกรรมในอนาคต ทงในระยะปานกลางและระยะยาวทเหมาะสมกบสภาพของประเทศไทย ซงแมไมสามารถระบรายละเอยดเปนรายสนคา แตกชใหเหนถง โครงสรางและลกษณะของกลมอตสาหกรรมเปนกลมใหญได โดยการศกษาในแตละแหงอาจมการแบงประเภทอตสาหกรรม และระยะเวลาทแตกตางกน11

4.2 โครงสรางของอตสาหกรรมไทยใน 5-10 ปขางหนา หากพจารณาจากโครงสรางของอตสาหกรรมไทยในปจจบน จะพบวา มกลม

อตสาหกรรมทสาคญ คอ 1. อาหาร 2. อเลกทรอนกสและเครองใชไฟฟา เชน ชนสวนคอมพวเตอร แผงวงจรไฟฟา และผลตภณฑอเลกทรอนกสอนๆ รวมทงเครองใชไฟฟาชนด

10 เครอขายหรอคลสเตอรอตสาหกรรมน เปนการรวมมอของผผลตสนคาทมความเกยวเนองกนในหวงโซ

คณคา (value chain) ทงผผลตชนสวนและวตถดบ ลกคา ผลาเลยงขนสงสนคา ตลอดจนสถาบนตางๆ ทมความเกยวของกบอตสาหกรรมของตน การพฒนาเครอขายหรอคลสเตอรน เปนแนวทางสาคญประการหนงในการสงเสรมความสามารถในการแขงขน เนองจากธรกจและสถาบนทเกยวของกนจะมสวนในการสงเสรมความแขงแกรงทางธรกจในลกษณะตางๆ

11 ทางกระทรวงอตสาหกรรม โดยสานกงานเศรษฐกจอตสาหกรรม (พ.ศ. 2553) ไดมการกาหนดทศทางการพฒนาอตสาหกรรมใน 20 ปขางหนา (พ.ศ. 2552-2572) โดยแบงเปน 3 ชวง คอ ระยะสน (พ.ศ. 2551-2554) เนนอตสาหกรรมทใชความร (knowledge base industry) ระยะกลาง (พ.ศ. 2553-2560) เนนการพฒนาเทคโนโลยและนวตกรรม (innovation industry) และระยะยาว (พ.ศ. 2553-2572) เปนระยะทเนนความยงยน (sustainable industry) เปนหลก โดยใหความสาคญกบภาคสงคมและสงแวดลอม นอกจากนน ยงมการกลาวถงกลมอตสาหกรรมทประเทศไทยมศกยภาพในการพฒนา และเสนอแนะทศทางของนโยบาย มาตรการในแตละกลมอตสาหกรรม

81

ตางๆ 3. ยานยนตและเครองจกรกล 4. สงทอและเครองนงหม เครองหนงและรองเทา 5. ปโตรเลยมและเคมภณฑ และหากพจารณาจากสนคาออก นอกจากอตสาหกรรมทกลาวมาขางตน ยงม อญมณและเครองประดบ ผลตภณฑยาง เมดพลาสตก และเฟอรนเจอร ในชวงเวลา 5-10 ปขางหนา โครงสรางของอตสาหกรรมในประเทศไทยคงไมแตกตางไปจากปจจบนมากนก แตอาจคาดการณไดวา หากไมมการปรบเปลยนทศทางการพฒนา โครงสรางอตสาหกรรมใน 10 ปขางหนา จะเปนไปในทศทางท ผลตภณฑอเลกทรอนกส เครองใชไฟฟา ยานยนตและเครองจกรกล รวมทงอตสาหกรรมหนกบางประเภท เชน ปโตรเคมและเหลกจะมความสาคญมากขน ในขณะทกลมอตสาหกรรมทใชแรงงานและทรพยากรธรรมชาต เชน อาหาร สงทอ และเครองหนง จะลดความสาคญลง

อยางไรกตาม หากมนโยบายและมาตรการปรบโครงสรางอตสาหกรรมทชดเจน โครงสรางของอตสาหกรรมไทยอก 10 ปขางหนากจะแตกตางไปจากน การจะพจารณาวา ประเทศไทยควรเนนการพฒนาอตสาหกรรมใดน น ตองดวาอตสาหกรรมใดทเรามขดความสามารถในการแขงขนมากกวาเทยบกบประเทศอนๆ ซงนอกจากการตรวจสอบจดแขง จดออน โอกาสและขอจากดของอตสาหกรรมไทยแลว ย งตองพจารณาวา จากการเปลยนแปลงของสภาพแวดลอมเศรษฐกจโลก ประเทศไทยสามารถใชประโยชนจากการเปลยนแปลงทเกดขนไดอยางไร หรอในอกนยหนง จากจดแขงหรอขอไดเปรยบทเรามอย เราจะสรางโอกาสแกอตสาหกรรมไดอยางไร

หากดเพยงแนวโนมการผลตและการสงออกสนคาอตสาหกรรมในชวง 10-20 ปทผานมา จะเหนไดวา อตสาหกรรมบางประเภท เชน สงทอและเครองนงหม รองเทาและเครองหนง แมยงมการเจรญเตบโตในการผลตและการสงออก แตสวนแบงตลาดของไทยของสนคาเหลานในตลาดโลกและในตลาดสาคญๆ กลบมแนวโนมลดลง ในทางตรงกนขาม สนคาประเภทวศวการ เชน ชนสวนคอมพวเตอร เครองไฟฟาอเลกทรอนกส และยานยนต กลบมการขยายตวทางดานการผลตและการสงออกในอตราทสงกวา ปรากฏการณเชนน อาจทาใหเราสรปวา ประเทศไทยกาลงสญเสยความสามารถในการแขงขนในกลมอตสาหกรรมทใชแรงงานเขมขน (labor-intensive industries) แตกลบมความสามารถการแขงขนในกลมอตสาหกรรมวศวการ ดงนน การสงเสรมอตสาหกรรมในอนาคตจงควรเนนการสงเสรมอตสาหกรรมกลมวศวการมากกวา

82

ขอสรปหรอแนวคดดงกลาวขางตน เมอพจารณาอยางผวเผนอาจเปนขอสรปทนาจะสมเหตสมผล อยางไรกตาม ในการพจารณาทศทางของนโยบายอตสาหกรรมและโครงสรางอตสาหกรรมทจะเกดขนในอนาคต เราจา เปนตองมการต งค าถามวา จรงหรอไม ทอตสาหกรรมวศวการเปนกลมอตสาหกรรมทประเทศเรามความสามารถในการแขงขนสงและกลมทใชแรงงานเขมขนเปนกลมอตสาหกรรมทกาลงสญเสยความสามารถในการแขงขนลง หากพจารณาโดยละเอยด จะพบวา

ก. กลมอตสาหกรรมวศวการจานวนมากมการผลตโดยนกลงทนตางประเทศทเขามาลงทนในประเทศไทย พงพาวตถดบและชนสวนในสดสวนสง ทาใหรายไดสทธทไดมาจากการสงออกนอยกวาตวเลขการสงออกทปรากฏมาก

ข. ผลตภณฑอเลกทรอนกสและเครองจกรกลมกจะถกเรยกขานวาเปนอตสาหกรรมทใชเทคโนโลยระดบสง (Hi-tech industries) แตแทจรงแลวขนตอนการผลตในประเทศไทยของผลตภณฑเหลาน โดยสวนใหญแลวเปนเพยงขนตอนการประกอบชนสวนซงไมตองใชเทคโนโลยระดบสงนก

ค. อตสาหกรรมทใชแรงงานเขมขน เชน สงทอและเสอผาสาเรจรป เครองหนงและรองเทา เปนกลมอตสาหกรรมทมสนคาหลากหลายประเภท ในระบบเศรษฐกจทมคาจางแรงงานสงกวาประเทศไทย เชน อตาลและฮองกง แมมคาจางแรงงานทสงกวาประเทศไทยมาก แตจนถงปจจบนยงสามารถสงผลตภณฑสงทอและเสอผาออกไปขายในตลาดโลกไดเปนปรมาณมาก แมแตในกรณของไทยเอง โครงสรางสนคาสงออกของผลตภณฑสงทอและเสอผากมการเปลยนแปลงไปมากในชวงเวลาทผานมา โดยสนคาบางประเภทมอตราการขยายตวสง

จากขอพจารณาขางตน ทาใหเหนไดวา การพฒนาอตสาหกรรมวศวการ อาจกอใหเกดผลประโยชนทางเศรษฐกจสทธแกประเทศไดไมมาก สวนการพฒนาอตสาหกรรมกลมทมการใชแรงงานนนยงอาจมลทางอย ทงน ยงขนอยกบประเภทและลกษณะของสนคา12

12 ขอคดทกลาวมาขางตน อาจทาใหมผเขาใจวานโยบายการสงเสรมอตสาหกรรม ควรจะมการสงเสรมโดยพจารณาสนคาในรายละเอยดเปนรายๆ ไป ความเขาใจเชนนเปนขอสรปทอนตรายตอการกาหนดนโยบายอตสาหกรรม เพราะอาจนาไปสการสงเสรมหรอการแทรกแซงทลงลกเขาไปในชนดของสนคา ซงผกาหนดนโยบายมกจะมความรความเขาใจทนอยกวาผประกอบการอตสาหกรรม จงไมควรเขาไปกาหนดนโยบายและมาตรการในระดบชนดสนคา ซงเสยงตอความผดพลาดไดงาย อนง คาวา “การแทรกแซง” (Intervention) นหมายถง การเขาไป

83

นอกจากอตสาหกรรมทใชแรงงานเขมขนแลว อตสาหกรรมอกกลมหนงทอาจมความสาคญลดลงในอนาคตหากไมมการปรบเปลยนทศทางการพฒนา คอ อตสาหกรรมทใชวตถดบจากภาคการเกษตร โดยเฉพาะอตสาหกรรมอาหาร ในชวงเวลาทผานมาประเทศไทยสามารถพฒนาอาหารไดหลากหลายชนด การผลตและการสงออกของผลตภณฑอาหารและผลตภณฑอตสาหกรรมเกษตรอนๆ แมยงมความสาคญอย แตกมอตราการขยายตวโดยเฉลยทตากวาอตสาหกรรมวศวการ จงมผกลววา ความไดเปรยบในการแขงขนของอตสาหกรรมการเกษตรของไทยกมแนวโนมลดลงเชนเดยวกบอตสาหกรรมกลมทใชแรงงานเขมขน

ขอควรพจารณาเกยวกบอตสาหกรรมการเกษตร โดยเฉพาะอตสาหกรรมอาหาร คอ ก. แมอตราการขยายตวของกลมอตสาหกรรมการเกษตรจะไมอยในระดบสงมาก แต

อตสาหกรรมกลมนกยงมการขยายตวอยางตอเนองตลอดชวงเวลาทผานมา และยงมผลตภณฑใหมๆ เกดขนจานวนมาก

ข. การเปลยนแปลงของเศรษฐกจโลก เชน ความกงวลในเรองภาวะโลกรอน ความใสใจในเรองมลภาวะสงแวดลอม ความปลอดภยและสขอนามย จะสรางโอกาสแกประเทศผผลตสนคาเกษตรและอาหารอยางประเทศไทย ซงสามารถผลตทงวตถดบและอาหารสาเรจรปไดหลากหลายชนด

ค. การมทรพยากรธรรมชาตทอดมสมบรณ ประกอบกบความเจรญกาวหนาทางเทคโนโลย โดยเฉพาะเทคโนโลยชวภาพ (biotechnology) ทาใหอตสาหกรรมอาหารและอตสาหกรรมเกษตรอนๆ มลทางทจะพฒนาไดอกมาก ในยคปจจบน การใชและการเรยนรเทคโนโลยทพฒนาขนมาใหม สามารถทาไดงายขนกวาเดมมาก ประเทศไทยจงไมควรละเลยโอกาสการใชประโยชนจากทรพยากร ทมอยในการพฒนาอตสาหกรรมอาหารและอตสาหกรรมเกษตรอนๆ ใหมความเจรญเตบโตตอไป

เกยวของซงมไดสอความทางดานเสย การกาหนดและปฏบตตามนโยบายอตสาหกรรม ถอไดวาเปนการแทรกแซงอยางหนงของภาครฐทมตออตสาหกรรม ซงโดยทวไป กจการในภาคเอกชนเปนผดาเนนการ การแทรกแซงของรฐบาล รวมทงการเขารวมลงทน การปกปองคมครอง การควบคมดแล การอานวยความสะดวก และการสงเสรมในลกษณะตางๆ โปรดดรายละเอยดเพมเตมไดจาก สมศกด แตมบญเลศชย (2548) ในเอกสารประกอบการสอนชดวชาเศรษฐศาสตรอตสาหกรรม มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช (2548) หนวยท 9

84

4.3 ประเภทอตสาหกรรมทควรเนนในการพฒนาในชวง 5-10 ปขางหนา โดยทวไป การจดประเภทอตสาหกรรมอาจจดไดหลายรปแบบ เชน ก. แบงตาม

ลกษณะสนคาเปน อตสาหกรรมอาหาร สงทอ เครองใชไฟฟา ฯลฯ ตามมาตรฐานทกาหนด อาท มาตรฐานสากลวาดวยการจาแนกกจกรรมทางอตสาหกรรม (ISIC) หรอจดประเภทเปนอตสาหกรรมหนก และอตสาหกรรมเบา ข. แบงตามความเขมขนของการใชปจจยการผลตเปน อตสาหกรรมทใชแรงงานเขมขน (labor-intensive industry) หรอกลมอตสาหกรรมการเกษตร (agro-industry) เปนตน ค. แบงตามตลาดสนคา เชน อตสาหกรรมสงออก (export industry) และอตสาหกรรมทดแทนการนาเขา (imported-substitution industry) ง. แบงตามขนาดการผลตหรอขนาดโรงงานเปน อตสาหกรรมขนาดใหญ กลางและเลก จ. แบงตามลกษณะการใชงานเปน สนคาทน (capital-goods industry) สนคาขนกลาง (intermediate-goods industry) และสนคาบรโภค (consumer-goods industry) โดยในแตละอตสาหกรรมยงมสนคาหลากหลายชนดทมลกษณะแตกตางกน

ในการกลาวถงประเภทอตสาหกรรมทประเทศไทยควรเนนในการพฒนาอก 5-10 ปขางหนา เราจะไมจากดการจดประเภทอตสาหกรรมในรปแบบใดรปแบบหนง และอาจมการทบซอนกนในบางลกษณะ

เนองจากผดาเนนการผลตสนคาอตสาหกรรม สวนใหญเปนผประกอบการภาคเอกชน การทนโยบายรฐบาลจะสมฤทธผลหรอไมเพยงใด และโครงสรางของอตสาหกรรมทจะเกดขนจรงจะเปนอยางไรน น ยอมขนอยกบแรงผลกดนของตลาดประกอบกบการการตอบสนองของผประกอบการภาคเอกชน การตอบสนองของผประกอบการภาคเอกชนตอการเปลยนแปลงของตลาด อยางไรกตาม นโยบายอตสาหกรรมของรฐบาลยอมมผลกระทบตอทศทางการพฒนาอตสาหกรรมของประเทศในอนาคต ในสวนนจะกลาวถงประเภทอตสาหกรรมทควรเนนในเวลา 5-10 ปขางหนา โดยกลาวถงประเภทอตสาหกรรมทรฐบาลควรใหความสนใจกอน แลวจงพจารณาถงนโยบายและมาตรการการสงเสรมทพงมในอตสาหกรรมแตละประเภทในบทตอไป

เมอพจารณาถงปจจยตางๆ ทมผลตอการพฒนาอตสาหกรรมในประเทศไทยแลว กลมหรอประเภทอตสาหกรรมทควรมการใหความสนใจในการกาหนดนโยบายในชวงเวลา 5-10 ปขางหนา มดงน คอ:

85

1. อตสาหกรรมการเกษตร (agro-industry) คอ อตสาหกรรมทมการใชวตถดบในภาคการเกษตรเปนสาคญ อตสาหกรรมทมความสาคญทสดในกลมน คอ อาหาร ซงประเทศไทยเปนผสงออกทสาคญ โดยมอาหารสาเรจรปนานาชนด ทงทผลตจากธญพช ผกผลไม ปศสตวและสตวน า แมในปจจบนเราสามารถผลตและสงออกผลตภณฑอาหารมากอยแลว แตกยงมลทางในการปรบปรงเปลยนแปลงใหมการขยายตวในอตราทสงขนทงทางดานประเภทและลกษณะสนคา

นอกจากอาหารแลว อตสาหกรรมทอาศยวตถดบจากภาคการเกษตร ยงมอตสาหกรรมผลตภณฑยาง ผลตภณฑไม โดยเฉพาะผลตภณฑเฟอรนเจอรททาจากไมยาง พลงงานชวภาพ และผลตภณฑชวภาพอนๆ ซงแมในปจจบนจะผลตไดไมมาก แตกยงมศกยภาพทจะพฒนาใหมความกาวหนามากขน

เปนทนายนดวา รฐบาลไทยปจจบนการพฒนาอตสาหกรรมมนโยบายทใหความสาคญแก อตสาหกรรมและพลงงานทดแทน ซงเปนกลมทมศกยภาพในการพฒนาในบรรดาอตสาหกรรมการเกษตร13

2. อตสาหกรรมทใชแรงงานเขมขน (labor-intensive industries) ประกอบดวยอตสาหกรรมหลายประเภท เชน สงทอ เสอผาสาเรจรป เครองหนง รองเทา อญมณและเครองประดบ รวมทงของใชหลากหลายชนดทตองใชแรงงานและความคดสรางสรรคในการผลต เชน ของเลนเดก อปกรณกฬา ของชารวย และสงพมพ ผมสวนในการกาหนดนโยบายอตสาหกรรมหลายคนเหนวา อตสาหกรรมทใชแรงงานเขมขนนาจะถอไดวาเปนอตสาหกรรมอาทตยอสดง (sunset industries) ในประเทศไทย เนองจาก คาจางแรงงานนบวนจะสงขนกวาประเทศกาลงพฒนาอนๆ บางประทศ เชน อนเดย บงกลาเทศ และเวยดนาม ดงนน จงแนะนาใหมนโยบายสงเสรมอตสาหกรรมทใชทนและเทคโนโลยเขมขนแทนอตสาหกรรมทใชแรงงานเขาขน และหนไปสงเสรมใหผประกอบการไทยออกไปลงทนในตางประเทศทมคาแรงงานถกกวา

13 ในรายงานของสานกงานเศรษฐกจอตสาหกรรมทกลาวถงวสยทศนของภาคอตสาหกรรมไทยในอนาคต (2552) ไดระบถงอตสาหกรรมเปาหมายทมศกยภาพ ซงมอยหลายประเภท รวมทงอตสาหกรรมอาหารแปรรป ผลตภณฑยาง เฟอรนเจอร เชอเพลงชวภาพ และผลตภณฑชวภาพ ซงเปนกลมอตสาหกรรมการเกษตร รวมกบอตสาหกรรมอนๆ เชน ยานยนตและชนสวน อเลกทรอนกสและเครองใชไฟฟา เหลกและเหลกกลา ปโตรเคมและพลาสตกส

86

อยางไรกตาม แมจะมอตราการเจรญเตบโตลดนอยลงในประเทศไทย กลมอตสาหกรรมทใชแรงงานเขมขนน ยงเปนอตสาหกรรมทมความสาคญทงในดานการผลตและการสงออก และการจางแรงงาน หากมนโยบายและมาตรการการสงเสรมทเหมาะสม อตสาหกรรมทใชแรงงานเขมขนนนาจะมศกยภาพพฒนาใหมการเจรญเตบโตตอไปได

ในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 11 (พ.ศ. 2554-2558) แนวนโยบายทสาคญประการหนง คอ การสงเสรมเศรษฐกจเชงสรางสรรค (creative economy) ซงอาศยความรและความคดสรางสรรค ตลอดจนการใชประวตศาสตร วฒนธรรม และภมปญญาทองถนในการสรางกจกรรมทมคณคาทางเศรษฐกจ อยางไรกตาม เมอกลาวถงเศรษฐกจเชงสรางสรรค มกมการยกตวอยางกจกรรมทางดานบรการและดานบนเทง อนทจรงในภาคอตสาหกรรมมกลมสนคาทสามารถพฒนาเปนอตสาหกรรมสรางสรรค ( creative industries) อยเปนจานวนมาก และกจกรรมทจะสามารถพฒนาเปนอตสาหกรรมสรางสรรคทสาคญ กคอ กลมอตสาหกรรมทใชแรงงานเขมขนนเอง เปนททราบกนวาประเทศไทยกาลงสญเสยความไดเปรยบในการแขงขนทางดานคาจางแรงงาน อยางไรกตาม แนวทางหนงในการรกษาขอไดเปรยบหรอลดขอเสยเปรยบน คอ การเปลยนจากการเนนการผลตในอตสาหกรรมทใชแรงงานมากเปนอตสาหกรรมทใชฝมอเขมขน (skill-intensive industries) โดยไมจาเปนตองใชสนคาทนหรอแมเทคโนโลยทสงมากนก แนวทางนมความสอดคลองกบการพฒนาอตสาหกรรมทใชความคดสรางสรรค ทงนทาไดโดยการปรบปรงในลกษณะของสนคา การออกแบบ และการบรรจหบหอ ซงการวจยและพฒนา (R&D) และการพฒนาทรพยากรมนษย ลวนเปนสวนประกอบทมความสาคญ

อยางไรกตาม ไมเพยงแตอตสาหกรรมทใชแรงงานเขมขนเทานน อตสาหกรรมทกประเภท ไมวาเปนอตสาหกรรมอาหารและยาง ผลตภณฑไม และพลาสตกส เคมภณฑ หรอแมแตอตสาหกรรมวศวการทมการประกอบชนสวน เชน อเลกทรอนกส และยานยนต ลวนสามารถนาความคดสรางสรรคมาเพมคณคาของสนคาได

3. อตสาหกรรมทเปนมตรตอสงแวดลอม กจกรรมทเปนมตรตอสงแวดลอมน อาจปรากฏในอตสาหกรรมหลายประเภท ทงน

ขอพจารณาทสาคญอยทกระบวนการผลต การลาเลยงขนสงและการใช ทมผลเสยตอสงแวดลอมนอยกวาเมอเปรยบเทยบกบอตสาหกรรมอนๆ เชน มการประหยดพลงงานและ

87

ทรพยากรธรรมชาตอน มของเสยนอยในกระบวนการผลตและการลาเลยงสนคา ไมมวสดเจอปนทเปนอนตรายตอสขภาพและสงแวดลอม ตวอยางของสนคาในกลมน ไดแก ผลตภณฑอาหารและเครองดมชวภาพ หลอดไฟหรอเครองใชไฟฟาทประหยดพลงงาน และกจกรรมอตสาหกรรมทนาของทใชแลวมาใชประโยชนในการผลตสนคาใหม การผลตในอตสาหกรรมทเปนมตรตอสงแวดลอมถอไดวาเปนอตสาหกรรมสรางสรรคในอกรปแบบหนง แตแทนทจะเนนในรปแบบของสนคาและคณคาทางดานศลปวฒนธรรม ไปเนนในดานความสะอาดและไมกอใหเกดผลเสยตอสงแวดลอมเปนสาคญ

4. อตสาหกรรมขนาดยอม เชนเดยวกบการจดกลมทมการครอบคลมอตสาหกรรมหลายประเภทในกลมเดยวกน

อตสาหกรรมขนาดยอมมไดจากดเพยงอตสาหกรรมใดอตสาหกรรมหนงตามการจดประเภทลกษณะสนคา แตเปนการแบงกลมโดยขนาดการผลตของโรงงาน14 การสงเสรมการพฒนาอตสาหกรรมขนาดยอมมเหตผลหลายประการ คอ

ก. โรงงานขนาดยอมประกอบขนเปนสดสวนทสาคญมากของสถานประกอบการอตสาหกรรมในประเทศ

ข. อตสาหกรรมขนาดยอมมคณสมบตทพงปรารถนาหลายประการ เชน มอยกระจดกระจายทวทงประเทศ การผลตมการใชวตถดบในประเทศในสดสวนสง มกรรมวธการผลตทใชแรงงานเขมขนเมอเทยบกบโรงงานขนาดใหญ นอกจากนน กจการอตสาหกรรมขนาดยอมสวนใหญเปนกจการทมเจาของเปนคนไทย โดยไมมการรวมทนจากตางประเทศ และมความสมพนธใกลชดกบชมชนในเขตพนททกจการตงอย มการใชวตถดบและคนงานในทองถนในสดสวนสง

ค. การสงเสรมอตสาหกรรมขนายอมเปนประโยชนตอการพฒนาผประกอบการ และการใชเงนทนใหเกดประโยชน รวมทงการสงเสรมการสงออก และการทดแทนการนาเขา โดย

14 ตามนยามทกาหนดโดยสานกงานสงเสรมวสาหกจขนาดกลางและขนาดยอม (สสว.) กจการ

อตสาหกรรมขนาดยอมเปนกจการทมการจางงานไมเกน 50 คน หรอมสนทรพยถาวรไมเกน 50 ลานบาท สวนกจการขนาดกลางนน เปนกจการทมการจางงาน 51-200 คน หรอมสนทรพยถาวรเกนกวา 50 ลานบาท แตไมเกน 200 ลานบาท โดยทวไป มกมการกลาวถงวสาหกจขนาดกลางและขนาดยอม (Small and Medium Enterprises: SMEs) รวมเปนกลมเดยวกน แตในบทความน เราจะเนนเพยงวสาหกจขนาดยอม ซงมลกษณะแตกตางจากวสาหกจขนาดกลางในหลายประการ

88

อตสาหกรรมขนาดยอมหลายประเภทเปนกจกรรมสนบสนนหรออตสาหกรรมตอเนองของสนคาสงออกและสนคาทดแทนการนาเขา

ถาพจารณาในอกแงมมหนง การใหความสนใจแกอตสาหกรรมขนาดยอมในการกาหนดนโยบายอตสาหกรรมของประเทศ สวนหนงเกดจากขอเสยเปรยบของกจการขนาดยอมเมอเทยบกบกจการขนาดใหญ ซงกจการขนาดยอมมกมขอจากดตางๆ ในการดาเนนการ ทงการเขาถงแหลงเงนทน ความรและเทคโนโลยการผลต การตลาดและการจดการ แตเนองจากกจการขนาดยอมเปนกจการสวนใหญในภาคอตสาหกรรม การสงเสรมอตสาหกรรมขนาดยอมใหมความเขมแขงจงมความสาคญ อาจกลาวไดวา หากเราไมสามารถพฒนากจการขนาดยอมใหเจรญเตบโตได ภาคอตสาหกรรมของประเทศกยากทจะพฒนาในระดบทพงพอใจได การสงเสรมกจการขนาดยอมจงเปนสงจาเปน

นอกจากอตสาหกรรมขนาดยอมทเปนการประกอบการในระดบโรงงานแลว ในประเทศไทยยงมกจการอตสาหกรรมในครวเรอนทมขนาดเลกมาก และไมไดจดทะเบยนกบกรมโรงงานอตสาหกรรม กจการอตสาหกรรมเหลาน ไมไดมการจดเกบขอมลสถตไวอยางชดเจน แตกมอยจานวนมาก กระจายอยท งในตวเมองและเขตชนบททวประเทศ15กจการอตสาหกรรมเหลานมสวนในการเสรมสรางการจางงานและรายไดเขตชนบท จากนโยบายสงเสรม หนงตาบลหนงผลตภณฑ (OTOP) อตสาหกรรมขนาดเลกมากหรออตสาหกรรมในครวเรอนบางอยางสามารถเจรญเตบโตขนมาได การพฒนาอตสาหกรรมขนาดยอมในประเทศ ซงจนถงปจจบนยงเนนอตสาหกรรมทเปนโรงงานอย อาจตองหนมาใหความสนใจแกอตสาหกรรมครวเรอนทเปนกจการขนาดเลกมากนมากขน โดยอาจเรมมการสารวจขอเทจจรง ปญหาและขอจากด แลวจงหาแนวทางการสงเสรมทเหมาะสมตอไป

กลาวโดยสรป ประเภทอตสาหกรรมทควรเนนในการพฒนาในประเทศในชวง 5-10 ปขางหนา คอ กลมอตสาหกรรมเกษตร โดยเฉพาะอาหาร พลงงานชวภาพและผลตภณฑชวภาพ อตสาหกรรมทใชแรงงานเขมขนซงตองปรบปรงเปนอตสาหกรรมสรางสรรคทใชความรและทกษะฝมอ อตสาหกรรมทเปนมตรตอสงแวดลอม และอตสาหกรรมขนาดยอม อยางไรกตาม กลมอตสาหกรรมทมความสาคญอย เ ดม เชน อตสาหกรรมยานยนต

15 กจการอตสาหกรรมทมขนาดเลกมากน เรยกกนวา “สถานประกอบการขนาดจว (microenterprise)”

หรอ “อตสาหกรรมในครวเรอน (cottage industries)”

89

เครองใชไฟฟาและอเลกทรอนกส และเคมภณฑ กตองมการพฒนาใหเจรญกาวหนาและมประสทธภาพตอไป

4.4 ทศทางการพฒนาอตสาหกรรมในอนาคต โครงสรางของภาคอตสาหกรรมของประเทศในอนาคตจะเปนอยางไรนน สวนหนง

ขนอยกบการเปลยนแปลงในเศรษฐกจ อตสาหกรรมและเทคโนโลย แตอกสวนหนงกขนอยกบนโยบายการพฒนาอตสาหกรรมของรฐบาลและการตอบสนองของผ ประกอบการภาคเอกชน การจะทานายโครงสรางอตสาหกรรมไทยในอนาคตทไกลออกไปมากนนไมสามารถทาไดอยางชดเจน แตจากววฒนาการศกษาแนวทางพฒนาอตสาหกรรมในประเทศตางๆ อาจทาใหเราอาจทจะชนาทศทางการพฒนาอตสาหกรรมของประเทศไดดงน คอ

(1) จากอตสาหกรรมทใชแรงงานเขมขนสอตสาหกรรมทใชความร ความสามารถในการแขงขนของประเทศในอตสาหกรรมทใชแรงงานเขมขน

โดยเฉพาะสนคาทใชแรงงานไรฝมอจะคอยๆ หมดลง โดยอตสาหกรรมทใชแรงงานเขมขนตองเคลอนเขาสอตสาหกรรมทใชทกษะฝมอและความชานาญระดบสง เชน ผลตภณฑสงทอทใชนาโนเทคโนโลย เครองแตงกายและเครองหนงซงมรปแบบและตราสนคาเปนจดขายทสาคญ เฟอรนเจอร และเครองประดบทมการออกแบบโดดเดน เปนตน

(2) อตสาหกรรมอาหารและอตสาหกรรมการเกษตรอนๆ มความสาคญมากขน กฎของเองเกล (Engel’s law) กลาววา เมอรายไดสงขน ความตองการทางดานอาหาร

จะเพมสงขนในสดสวนทนอยกวา การเพมขนของรายได จงมผทานายวา อปสงคในอาหารจะลดลง เมอเศรษฐกจมการพฒนาในระดบทสงขน อยางไรกตาม คาทานายดงกลาวอาจไมเปนจรง เมอพจารณาอตสาหกรรมอาหารสาเรจรปซงมอยหลากหลายชนด และมการพฒนาคณภาพอยางตอเนอง คาดวาในอนาคตประเทศไทยยงคงเปนแหลงผลตอาหารสาเรจรปทสาคญของโลก เพราะสามารถผลตอาหารทมคณภาพหลากหลายชนด การออกแบบ การบรรจหบหอ การถนอมรกษา และการขนสงคมนาคมทมการพฒนาปรบปรงใหมความเจรญกาวหนา จะเปนปจจยเสรมทมความสาคญตอการขยายตวของอตสาหกรรมอาหารไทย โดยการนาเสนอเอาเทคโนโลยสมยใหมมาใชประโยชนเปนปจจยสาคญทมผลตอความสาเรจในการพฒนาอตสาหกรรมอาหาร

90

นอกจากสถานประกอบการขนาดใหญแลว สถานประกอบการขนาดยอมทมอยเปนสดสวนสงในประเทศจะเปนพลงขบเคลอนทสาคญในอตสาหกรรมอาหาร (หากมการปรบปรงประสทธภาพและคณภาพอยางตอเนอง)

นอกจากผลตภณฑอาหารแลว ผลตภณฑอตสาหกรรมการเกษตรอนๆ เชน ผลตภณฑยาง ผลตภณฑไมและเฟอรนเจอร พลงงานชวภาพและวสดชวภาพ กนาจะมความสาคญมากขนดวย ปจจยสาคญยงคงอยทการปรบปรงรปแบบ ชนด และคณภาพของสนคาโดยอาศยเทคโนโลย

การขาดแคลนวตถดบจากภาคการเกษตรในระดบโลก จะทาใหประเทศไทยมความโดดเดนในการเปนประเทศอตสาหกรรมการเกษตรมากขนในอนาคต แตทงนยงขนอยกบความสามารถในการครองไดเปรยบของผผลตสนคาทางการเกษตร และการนาเอาเทคโนโลยกาวหนา โดยเฉพาะเทคโนโลยชวภาพมาใชประโยชนเพอผลตสนคาเกษตรและอตสาหกรรม

ประเทศตางๆ ยอมมการพฒนาอตสาหกรรมในแนวทางทตางกน เมอสภาพการณเปลยนแปลงไป เกาหลเมอสญเสยความไดเปรยบในอตสาหกรรมทใชแรงงานเขมขน เชน สงทอ เสอผา และวคหรอผมปลอม มการพยายามพฒนาอตสาหกรรมทตองใชทนและเทคโนโลย เชน ปโตรเคม เหลกกลา ยานยนต และเครองใชไฟฟา ไตหวนหนไปพฒนาอตสาหกรรมอเลกทรอนกสอยางจรงจง สวนฮองกงยงคงครองความไดเปรยบ เปนผผลตทสาคญของอตสาหกรรมเบาหลายชนดจากการขยายตวการลงทนในประเทศจน แตประเทศไทยนน แมมการเคลอนเขาสการพฒนาอตสาหกรรมวศวการ แตกยงคงมความไดเปรยบโดยเปรยบเทยบในอตสาหกรรมการเกษตร เพราะมวตถดบทอดมสมบรณ และมการพฒนาเทคโนโลยการผลตอาหารมาเปนระยะเวลายาวนาน

(3) อตสาหกรรมทใชทนและเทคโนโลยเขมขน ในปจจบนอตสาหกรรมวศวการในประเทศไทย เชน ผลตภณฑอเลกทรอนกสและ

เครองใชไฟฟา ยานยนต เครองจกรกล ยงถกครอบงาโดยนกลงทนจากตางประเทศ และอาศยการนาเขาชนสวนและวตถดบจากตางประเทศในสดสวนสง ในอนาคตควรมการพฒนาไปในทางการพฒนาผลตภณฑทมคณภาพสงและมความหลากหลายทงในการผลตสนคาและชนสวนอปกรณ ซงการเชอมโยงระหวางกจการจะมความสาคญ

91

ในชวง 20-30 ปทผานมา แนวโนมของการพฒนากเปนไปในทศทางทผลการเชอมโยง โดยเฉพาะการเชอมโยงไปขางหลง (backward linkages)16 มากขน แตผลเชอมโยงสวนหนงเกดจากการลงทนของนกลงทนตางประเทศ ในอนาคต กจการทเปนของคนไทย โดยเฉพาะกจการขนาดยอมจะตองมสวนรวมในการผลตชนสวนมากขน จากฐานการผลตทกวาง โดยเฉพาะในอตสาหกรรมยานยนต เมอเทยบกบประเทศอนๆ ในภมภาคอาเซยน ประเทศไทยจะยงครองความไดเปรยบในการผลตในอตสาหกรรมยานยนตไดอกอยางนอย 5-10 ปขางหนา ในขณะทมฐานการผลตในอตสาหกรรมเครองใชไฟฟาและอเลกทรอนกส ทเลกกวาเมอเทยบกบประเทศมาเลเซย ยงตองมการพฒนาในระดบสงขน โดยเฉพาะกจการทเปนของคนไทย จากการเพมขนของการลงทนจากตางประเทศ และการขยายตวของอตสาหกรรมตอเนอง ในเวลาขางหนา กลมอตสาหกรรมวศวการจะยงคงเปนกลมทมความสาคญในภาคอตสาหกรรมไทย แมสดสวนอาจจะลดลงไปบางจากอตสาหกรรมกลมอนๆ เชน อาหารและผลตภณฑการเกษตรอนๆ และเครองใชในครวเรอน ทจะมความสาคญมากขน

กลมอตสาหกรรมทตองใชทนและเทคโนโลยระดบสงอกแบบหนง คอกลมอตสาหกรรมหนก เชน เหลกและเหลกกลา ปโตรเคม และปนซเมนต ซงคงจะมการพฒนาอยางตอเนองจากทเปนอยในปจจบน โดยมอตสาหกรรมถลงเหลกตนน า และมผลตภณฑปโ ต ร เ ค ม แ ล ะ เ ค ม ภณ ฑ ห ล า ย ช น ด ม า ก ข น อ ย า ง ไ ร ก ต า ม ห า ก พ จ า ร ณ า ท า ง ดา นทรพยากรธรรมชาตทมอยในประเทศไทยแลว กลมอตสาหกรรมเหลกไมนาจะเปนกลมทประเทศไทยจะไดเปรยบมากเมอเทยบกบประเทศอนๆ

(4) กลมอตสาหกรรมอนๆ ทมอยหลากหลายชนด ซงบางกจดอยในกลมทมการใชทรพยากรธรรมชาต บางกจดอยในกลมใชแรงงานได เชน ผลตภณฑเซรามกส เครองใชและของเลนททาดวยพลาสตกส เคมภณฑ และของใชททาจากวสดตางๆ ในชวงเวลาทผานมาสนคาอตสาหกรรมทผลตไดในประเทศไทยมการเปลยนแปลงทางโครงสรางโดยมการผลตสนคาทหลากหลายมากขน ในอนาคต ดวยรปแบบการบรโภคและการผลตทเปลยนแปลงไป

16 ผลการเชอมโยงไปขางหลง (backward linkages) หมายถง การเชอมโยงจากการผลตสนคาสาเรจรปไปสการผลตชนสวนและวตถดบ เชน จากการประกอบชนสวนนาเขามาเปนการผลตชนสวนในประเทศ สวนการเชอมโยงไปขางหนา (forward linkages) น น เปนการเชอมโยงจากวตถดบไปสสนคากงสาเรจรปหรอสนคาสาเรจรป

92

และเทคโนโลยทมการพฒนาสงขน เปนทคาดการณไดวา ในภาคอตสาหกรรมไทยจะมสนคาใหมๆ เกดขนเปนจานวนมาก เศรษฐกจไทยทมขนาดใหญพอเมอเทยบกบประเทศอนๆ ในโลก ประกอบกบความสมพนธทางเศรษฐกจ การคาและการลงทนกบตางประเทศทมมากขน ลวนเปนปจจยทเอออานวยตอการขยายตวในอตสาหกรรมตางๆ รวมทงกลมอตสาหกรรมทยงไมอาจถอไดวามความสาคญมากนกในปจจบน นอกจากนน เปนทคาดกนวา วตถดบจากภาคการเกษตร เชน ขาวโพด มนสาปะหลง ยาง จะถกนามาใชในการผลตสนคาแทนวสดทสงเคราะหขนมามากขน ประเทศไทยในฐานะผผลตทสาคญของโลกในผลตภณฑการเกษตร กจะมความไดเปรยบดานวตถดบ แตทงนตองมการใชเทคโนโลย เชน เทคโนโลยวสดและชวภาพประกอบในการผลตดวย

โดยทวไป เ มอเศรษฐกจของประเทศหนงไดมการพฒนาถงระดบหนงแลว ความสาคญหรอสดสวนของภาคอตสาหกรรมในผลตภณฑมวลรวมของชาตจะมแนวโนมลดลงมา ในขณะทมสดสวนของภาคบรการทสงขน ในกรณของประเทศไทย แมการเจรญเตบโตของภาคอตสาหกรรมในชวงเวลาขางหนาอาจจะมระดบทตากวาในชวงทอตสาหกรรมไทยมการขยายตวสงมากในระหวางป พ.ศ. 2503-2540 แตดวยอตราการเจรญเตบโตในระดบทไมต ากวาภาคเศรษฐกจอนๆ สดสวนของภาคอตสาหกรรมในผลตภณฑมวลรวมของประเทศ จะยงคงอยในระดบทไมตากวาทเปนอยในปจจบน คอใกลเคยงกบรอยละ 40 ของผลตภณฑมวลรวมประชาชาตอกเปนเวลานานพอควร

กลาวโดยสรป โครงสรางของอตสาหกรรมไทยในอนาคต นาจะมลกษณะดงน คอ (1) อตสาหกรรมกลมทใชแรงงานมากยงคงมความสาคญอย แตความเขมขนของการ

ใชปจจยแรงงานในการผลตจะลดลง โดยจะเคลอนเขาสอตสาหกรรมทใชความรและเทคโนโลยในการผลตมากขน

(2) อตสาหกรรมการเกษตร โดยเฉพาะอตสาหกรรมอาหารจะมความสาคญมากขน ผลตภณฑทางการเกษตรจะถกนามาใชในการผลตสนคาอตสาหกรรมทมความหลากหลาย กลมอตสาหกรรมเกษตรจงเปนกลมทประเทศไทยมความไดเปรยบโดยเปรยบเทยบ

(3) อตสาหกรรมวศวการและอตสาหกรรมทใชทนและเทคโนโลยเขมขน ยงเปนอตสาหกรรมกลมใหญอย และพฒนาไปในทางการผลตสนคาคณภาพสง โดยผประกอบการ

93

ขนาดยอมมความสามารถในการผลตชนสวนมากขน แตอตสาหกรรมกลมนมแนวโนมทจะลดความสาคญลงมาบาง

(4) โครงสรางอตสาหกรรมไทยจะมการเปลยนแปลงไปอยางมนยสาคญ โดยมสนคาอตสาหกรรมใหมๆ ทมคณภาพสงและมความหลากหลายมากขน

(5) ประ เท ศ ไท ย จะ ย งไ ม เขา ส ยค ทภา คอตสา หกรรมม ค วา ม สา คญล ดล ง (deindustrialization) เชนประเทศทพฒนาแลวในปจจบนหลายประเทศภายในชวงเวลาหนงหรอสองทศวรรษขางหนา แมการผลตและการจาหนายสนคาอตสาหกรรมจะมองคประกอบของกจกรรมทางดานบรการมากขนตามแนวโนมการพฒนาเทคโนโลย

การทโครงสรางอตสาหกรรมไทยจะเปนอยางไรในอนาคตนน สวนหนงนนขนอยกบแนวนโยบายในการพฒนาอตสาหกรรมของรฐบาล การเปลยนแปลงจากประเทศผผลตและ ผสงออก ในสนคาทใชแรงงานเขมขนในปจจบนสสนคาทใชความร เทคโนโลย และความคดสรางสรรคนน แมรฐบาลจะไมมแนวนโยบายสงเสรมทชดเจน ผประกอบการเอกชนกอาจดาเนนการเองไดจากการตอบสนองแรงผลกดนทงทางดานอปสงคและอปทาน อยางไรกตาม หากปราศจากการสงเสรมจากภาครฐ การเปลยนแปลงนจะเกดขนไดชา และประเทศไทยกจะลาหลงกวาประเทศอนในการพฒนาอตสาหกรรมไป จากการขาดปจจยสนบสนน ในทานองเดยวกน หากผกาหนดนโยบายอตสาหกรรมในประเทศไทยมวสยทศนทจะพฒนาใหประเทศของเราเปนผนาทางดานอตสาหกรรมเกษตรในอนาคต กจะตองดาเนนนโยบายการพฒนาอตสาหกรรมทไมสวนทางกนหรอเปนอปสรรคขดขวางกบการพฒนาอตสาหกรรมน มฉะนน ปญหาของภาคอตสาหกรรมไทยในอนาคตกอาจจะแตกตางกบทกลาวไวขางตนได

5. นโยบายอตสาหกรรม

5.1 ความหมายของนโยบายอตสาหกรรม นโยบาย หมายถง แนวทางและวธการปฏบต หรอวธการในการดาเนนการ คาวา

“นโยบายอตสาหกรรม” มการใหความหมายทแตกตางกนบาง กลาวโดยทวไปหมายถง แนวทางการปฏบตของรฐบาลทมผลตอขนาด โครงสราง อตราการเจรญเตบโต ลกษณะการแขงขน และการใชทรพยากรของภาคอตสาหกรรมหรอในอตสาหกรรมใดอตสาหกรรมหนง ในประเทศทพฒนาแลวนโยบายอตสาหกรรมมความหมายเนนไปในทางการปองกนการ

94

ผกขาด และสงเสรมใหมการแขงขนในอตสาหกรรมตางๆ ในขณะทประเทศกาลงพฒนาโดยทวไป นโยบายอตสาหกรรมจะเนนไปในทางการพฒนาดานตางๆ เชน การสงเสรมขดความสามารถในการแขงขน การปรบปรงเทคโนโลยและคณภาพแรงงาน การสงเสรมการลงทน และการกระจายอตสาหกรรมสภมภาค เปนตน ในประเทศกาลงพฒนาหรอประเทศทแตเดมลาหลงกวาประเทศอนในการพฒนาอตสาหกรรม นโยบายอตสาหกรรมมความสาคญตอการพฒนาเศรษฐกจของประเทศ โดยมการกาหนดทศทาง เพมประสทธภาพและแกปญหาตางๆ ทาใหโครงสรางในภาคอตสาหกรรมมการเปลยนแปลงไปอยางมนยสาคญ ดงตวอยางทเกดขนในหลายประเทศ เชน ญปน เกาหลและจน

จากทกลาวมากอนหนาน จะเหนไดวาการพฒนาอตสาหกรรมของประเทศไทยกาลงเผชญกบปญหาและขอจากดในหลายดาน ความสามารถการแขงขนของอตสาหกรรมไทยมแนวโนมลดนอยลงเมอเทยบกบประเทศอนๆ หลายประเทศ อาจกลาวไดวา เสนทางการพฒนาอตสาหกรรมของประเทศกาลงพบกบทางตน เนองจากอตสาหกรรมทเราเคยมความไดเปรยบโดยเปรยบเทยบตองเผชญกบการแขงขนอยางรนแรง ในขณะทการขยบขนสกลมสนคาทใชเทคโนโลยและแรงงานในระดบสงขนยงมขอจากดอยมาก

จากสภาพการแขงขนทรนแรงขน และการเปลยนแปลงของลกษณะการผลตและการคาในสนคาอตสาหกรรมอยางรวดเรว หากรฐบาลไทยยงไมรบปรบปรงเปลยนแปลงนโยบายอตสาหกรรมของประเทศอยางทนทวงท ยอมเปนทคาดหมายไดวา อตสาหกรรมของไทยจะมแนวโนมสญเสยความสามารถในการแขงขนลงอก และประเทศอนๆ ทลาหลงกวาไทยในปจจบนกจะแซงหนาประเทศไทยโดยมภาคอตสาหกรรมทเจรญกาวหนากวาในลกษณะทคลายคลงกบการเปลยนแปลงทเกดขนในอดตกบอกหลายประเทศในโลก

ดงนน รฐบาลไทยจะยงคงดาเนนนโยบายอตสาหกรรมทไมมทศทางทชดเจน โดยไมมการประสานงานและผนกกาลงกนจากทกฝายอยางทเปนมาในอดตอกตอไปไมได

5.2 ลกษณะของภาคอตสาหกรรมไทยทพงปรารถนา หากมนโยบายอตสาหกรรมทชดเจน และมการนาเอานโยบายสการปฏบตอยางจรงจง

ภาคอตสาหกรรมของประเทศไทยกจะมความเปนไปไดทจะมการพฒนาอยางตอเนอง และจะ

95

สามารถแซงหนาประเทศอนๆ ทมการพฒนาอตสาหกรรมทมความเจรญกาวหนากวาเมอเปรยบเทยบกบประเทศของเราได

โครงสรางของอตสาหกรรมไทยในอนาคตจะเปนอยางไร สวนหนงขนอยกบววฒนาการในเศรษฐกจโลกและการเปลยนแปลงทางดานเทคโนโลย แตสงทรฐบาลไทยจะทาไดคอ พยายามดาเนนนโยบายอตสาหกรรมไปสเปาหมายทกาหนดไว แมการเปลยนแปลงของเศรษฐกจโลกและเทคโนโลยอาจอยเหนอการควบคม แตเรากสามารถดาเนนนโยบายทใชโอกาสจากการเปลยนแปลงนใหเปนประโยชนได

สภาพและลกษณะของภาคอตสาหกรรมไทยทพงปรารถนาในอนา คตควรเปนอยางไร ภาพทเราอยากไดเหนในอนาคตของการพฒนาอตสาหกรรมไทย คอ

(1) ประเทศไทยสามารถพฒนาเปนประเทศชนนาของโลกในอตสาหกรรมการเกษตร ท งทางดานอาหารสาเรจรป พลงงานชวภาพและผลตภณฑชวภาพ มการผลตสนคาทหลากหลาย โดยแตละอยางมสวนแบงตลาดทสาคญทงในตลาดโลกและในตลาดประเทศผ นาเขา

(2) อตสาหกรรมทใชแรงงานเขมขน (labor-intensive industries) เดม เชน สงทอ เสอผา เครองหนง รองเทา อญมณ สามารถพฒนาสอตสาหกรรมทใชความรและอตสาหกรรมเชงสรางสรรค มตราสนคาของตนเอง และมชอเสยงทางดานรปแบบและคณภาพของสนคา สวนอตสาหกรรมกลมอนๆ รวมทงอตสาหกรรมกลมวศวการ และกลมอตสาหกรรมทยงมความสาคญนอยในปจจบน สามารถพฒนาใหมระดบการใชเทคโนโลยทสงขน โดยมการพงพาการลงทนและเทคโนโลยจากตางประเทศลดลง มการพฒนาอตสาหกรรมสนบสนนในประเทศอยางมคณภาพ

(3) อตสาหกรรมไทยมความสามารถในการแขงขนระหวางประเทศสง มการพฒนาสการผลตทใชเทคโนโลย ความรและฝมอแรงงานในระดบสง ซงสะทอนออกมาไดจากผลตภาพ (productivity) ทสงขน คณภาพสนคาทดขน ตนทนทลดลง และการประกอบกจการอตสาหกรรมทมประสทธภาพทงการผลต การตลาด และการจดการ

(4) แรงงานในภาคอตสาหกรรมมความรสง สามารถใชเทคโนโลยสมยใหมอยางมประสทธภาพ แมมคาจางแรงงานทสงขนและมสวสดการดขน แตประสทธภาพแรงงานทสงขน ทาใหตนทนการผลตไมเพมขน

96

(5) ภาคอตสาหกรรมขนาดยอมของประเทศมการพฒนาในดานตางๆ มความสามารถในการประกอบการทสง มกจกรรมการวจยและพฒนา การพฒนาทรพยากรมนษยทงดานผประกอบการและคนงานและมการเชอมโยงกบกจการอตสาหกรรมขนาดใหญอยางมประสทธภาพ ไมเพยงแตอตสาหกรรมโรงงานเทานน อตสาหกรรมในครวเรอนในประเทศกจะมสวนสาคญตอการพฒนาอตสาหกรรม โดยสามารถผลตสนคาทมคณภาพซงขายไดทงในประเทศและตางประเทศ

(6) ตนทนโลจสตกสของสนคาอตสาหกรรมลดลงเหลอตากวารอยละ 10 ของตนทนรวมเทยบเคยงกบประเทศทพฒนาแลว ทงน สวนหนงเกดจากการจดการกบการผลต และลาเลยงสนคาและวตถดบในขนตอนตางๆ และสวนหนงเกดจากการปรบปรงระบบการขนสงคมนาคมโดยการพงพาการขนสงทางถนนนอยลง และพงพาการขนสงคมนาคมในรปแบบอน เชน ทางนาและทางรถไฟมากขน

(7) การใชพลงงานในการผลตและการจาหนายสนคาอตสาหกรรมมสดสวนทลดลง ท ง น เ กดจากการปรบโครงสรางการผลต โดยมการผลตสนคา ทใชพลงงานต า เพมประสทธภาพการใชพลงงาน และมการใชพลงงานทดแทนในสดสวนทสงขน

(8) การผลตและการลาเลยงสนคาอตสาหกรรมมความเปนมตรตอสงแวดลอมโดยปรบโครงสรางการผลตส “อตสาหกรรมสะอาด” และปรบปรงกรรมวธการผลตและการขนสงสนคาโดยใชวธการทไมเปนภยตอสงแวดลอม

(9) ในการดา เนนนโยบาย หนวยงานตางๆ ทมสวนเกยวของกบการพฒนาอตสาหกรรมมการเชอมโยงและประสานงานกนอยางมประสทธภาพมากขน นอกจากการกาหนดนโยบายอตสาหกรรมแลว การปฏบตตามนโยบายอตสาหกรรม สามารถดาเนนดาเนนการอยางไดผลโดยมมาตรการทชดเจน

(10) ผ ประกอบการภาคเอกชนมสวนตอการเสรมสรางขดความสามารถในอตสาหกรรมตางๆ มากขน มการผนกกาลงกบหนวยงานภาครฐในการดาเนนนโยบาย โดยไมคานงแตเพยงผลประโยชนของตนเอง

ในเรองโครงสรางและลกษณะอตสาหกรรมในอนาคต ทศทางการพฒนาทชดเจนเปนสงสาคญ ผมสวนในการกาหนดนโยบายจะตองหนมาไตรตรองวาทศทางการพฒนาของอตสาหกรรมไทยในอนาคตควรเปนเชนไร และเราควรมนโยบายการพฒนาอยางไร

97

ในประเทศอนๆ เมอมการพฒนาไปไดในระยะหนงแลว ไมเพยงแตมการเปลยนแปลงทศทางทภาคการเกษตรลดความสาคญลง และภาคอตสาหกรรมเพมความสาคญมากขนเทานน แตโครงสรางอตสาหกรรมยงเปลยนแปลงจากการผลตสนคาทใชแรงงานและทรพยากรอยางเขมขนสการผลตสนคาทใชทนและเทคโนโลยทสงขน ประเทศไทยคงหลกเลยงการเปลยนแปลงในลกษณะนไมพน เราจงตองพยายามเตรยมความพรอมทางดานเงนทนและเทคโนโลย และเนนสรางกาลงคนทจะรองรบการเคลอนเขาสอตสาหกรรมทใชเทคโนโลยทสงขน

อยางไรกตาม ในกรณของประเทศไทยทศทางการพฒนาในอนาคต นาจะเปนการพฒนาอตสาหกรรมทใชความร เทคโนโลยและทกษะฝมอสงขน โดยไมจาเปนตองเปนอตสาหกรรมขนาดใหญทใชปจจยทนทเขมขน (capital-intensive industries) ในประเทศไทยมกจการขนาดยอมอยเปนจานวนมาก และกจการเหลาน สวนใหญยงใชวธการผลตทไมตองใชปจจยทนมากนก การเปลยนแปลงสการพฒนาอตสาหกรรมทใชทนเขมขนทสวนใหญเปนอตสาหกรรมขนาดใหญทตองใชเงนทนสง อาจตองประสบกบอปสรรคดานเงนทนและขอจากดทางดานเทคโนโลย ประเทศไทยจงนาจะมงสการเนนการพฒนาอตสาหกรรมทใชความรและฝมอแรงงาน (knowledge or skill intensive industries) มากกวา ในอนาคตการผลตและการจาหนายสนคาอตสาหกรรมความคดสรางสรรคทงในดานรปแบบและคณภาพสนคา การบรรจหบหอ ประโยชนการใชสอย ตลอดจนวธการจาหนายสนคา จะมความสาคญมากตอความสามารถในการแขงขน นอกจากนน การไดมาซงเทคโนโลยและขาวสารขอมลกสามารถทาไดโดยสะดวกรวดเรวมากขน การพฒนาจากอตสาหกรรมทเดมพงพาการใชแรงงานไรฝมอสอตสาหกรรมทใชแรงงานทมความรและฝมอมากขนโดยไมตองเปนการลงทนขนาดใหญทมการใชปจจยทนอยางเขมขน จงเปนแนวทางทควรแกการพจารณา

นอกจากนน จากความอดมสมบรณทางดานทรพยากรธรรมชาต ประกอบกบความชานาญและประสบการณในการผลตทางดานอตสาหกรรมการเกษตร ประเทศไทยนาจะพฒนาขนมาเปนประเทศชนนาในอตสาหกรรมการเกษตร โดยเฉพาะอยางยงอตสาหกรรมอาหารได

ดงนน ทศทางการพฒนาอตสาหกรรมของประเทศไทยในอนาคต จงควรเนนไปทอตสาหกรรมทใชความรและทกษะฝมอ และอตสาหกรรมทใชทรพยากรธรรมชาต ในการน

98

การสงเสรมการพฒนาเทคโนโลยทางดานการวจยและพฒนา (R&D) นวตกรรม (innovation) และการพฒนากาลงคน (manpower development) ซงแตเดมไดรบความสนใจนอยในการกาหนดนโยบายอตสาหกรรม ควรมการแกไขเปลยนแปลงในลกษณะทกาวกระโดด (quantum leaps) ซงไมใชเปนการเปลยนแปลงแบบคอบเปนคอยไป โดยไมมการผนกกาลงและประสานงานกนอยางทเคยเปนมา

5.3 นโยบาย/มาตรการ พฒนาอตสาหกรรมททาไดในระยะเวลาสน ประเทศไทยเพงผานวกฤตทางการเมองครงใหญเมอไมนานมาน ทกภาคสวนของ

ประเทศตองรบความเสยหายมาก แมกจการในภาคอตสาหกรรมจะไมไดรบผลกระทบจากเหตการณครงนมากนก แตในการเขาไปเยยวยาความเสยหายจากความไมสงบทเกดขน ผทเกยวของกบภาคอตสาหกรรมกควรมสวนรวมดวย การสารวจสภาวะในภาคอตสาหกรรมเปนสงหนงทสามารถทาไดโดยทนท โดยอาศยเจาหนาทของสานกงานอตสาหกรรมจงหวดทอยในทกจงหวดทวประเทศ การสารวจนนอกจากทาใหทราบถงสภาพและปญหาทเปนอยในขณะนแลว ยงอาจเปนชองทางหนงในการไดมาซงขอเสนอแนะทเปนประโยชนตอการกาหนดนโยบายอตสาหกรรมทงในระยะสนและระยะยาวดวย

ส ง ท ก ร ะ ท ร ว ง อ ต ส า ห ก ร ร ม ใ นฐ า น ะ เ ป น ห น ว ย ง า น ส า คญ ท กา กบ ด แ ลภาคอตสาหกรรมของประเทศ สามารถทาไดในระยะเวลาอนส นมอยเปนจานวนมาก ทงนสวนหนงไดมการเสนอแนะไวในโครงการแผนยทธศาสตรของกระทรวงอตสาหกรรม (สานกงานปลดกระทรวงอตสาหกรรม 2553) แตกยงมเรองอนๆ ทสามารถทาไดทนทคอ

(1) การสรางกลไกประสานงานภายในกระทรวงอตสาหกรรม (2) การประสานนโยบายกบหนวยงานตางๆ โดยคณะกรรมการการพฒนา

อตสาหกรรมแหงชาต (3) การจดระบบขอมลอตสาหกรรม (4) การปรบปรงการดาเนนงานของสถาบนอตสาหกรรมเฉพาะดาน (5) การปรบปรงการดาเนนงานของสานกงานอตสาหกรรมจงหวด และ (6) การปรบโครงสรางอตสาหกรรมโดยการสงเสรมการยกระดบความสามารถใน

การแขงขน

99

สงตางๆ ทมการเสนอแนะมาน นาจะนาสการปฏบตไดโดยเรว โดยไมตองใชงบประมาณมากนก แมในบางเรอง เชน การปรบโครงสรางอตสาหกรรม อาจตองใชเวลาพอควรจงจะเหนผล แตกสามารถดาเนนการไดโดยทนท ปญหาเฉพาะหนาทมผลกระทบตอภาคอตสาหกรรมอกเรองหนง คอ ปญหามลภาวะทเกดขนจากการพฒนาอตสาหกรรม ในเรองนทางรฐบาลไดพยายามแกปญหา และปรากฏผลออกมาบางแลว แตยงคงตองมการกาหนดหลกเกณฑการประกอบกจการอตสาหกรรมทไมขดตอกฎหมายรฐธรรมนญทชดเจนตอไป หากมหลกเกณฑการปฏบตทชดเจน ขอขดแยงระหวางชมชนและสถานประกอบการ ตลอดจนผลกระทบตอการลงทนในภาคอตสาหกรรมกจะลดลงดวย

นอกจากน อกสงหนงทกระทรวงอตสาหกรรมทาไดโดยทนท คอทาการศกษาและใหคาแนะนาแกผประกอบการในแนวโนมการเปลยนแปลงของตลาดสนคาอตสาหกรรมทเกดจากการเปลยนแปลงในเศรษฐกจโลก เชน การรวมกลมในอาเซยน และการทาขอตกลงการคาเสรกบประเทศตางๆ ตลอดจนกฎระเบยบทางการคาทมผลกระทบตอการคาในสนคาอตสาหกรรม และเสนอแนะมาตรการทจะใชโอกาสและลดผลกระทบจากการรวมมอทางการคา สงนทางกระทรวงอตสาหกรรมและกระทรวงพาณชย รวมทงสถาบนการศกษาตางๆ มการทาอยบางแลว แตยงไมมการเผยแพรอยางเปนระบบ

5.4 นโยบายทจะสงผลตอโครงสรางอตสาหกรรมไทยในอนาคต ดงไดกลาวมาแลวขางตน ทศทางการพฒนาอตสาหกรรมของประเทศควรมงส

กจกรรมทใชความรและเทคโนโลยในระดบทสงขน ควรใหความสนใจกบการพฒนาอตสาหกรรมเกษตร อตสาหกรรมเชงสรางสรรค อตสาหกรรมทเปนมตรตอสงแวดลอม รวมท งการเพมขดความสามารถการแขงขนของกจการอตสาหกรรมขนาดยอมและอตสาหกรรมในครวเรอน

ในสวนน จะกลาวถงแนวนโยบายอตสาหกรรมทมาทาใหอตสาหกรรมไทยสามารถมการพฒนาขนมาในลกษณะทพงปรารถนา แตกอนทจะกลาวถงนโยบายทควรม ควรจะกลาวย าถงสาเหตสาคญของความลมเหลวของการดาเนนนโยบายอตสาหกรรมจากอดตจนถงปจจบนในบางเรอง ทควรมการแกไข คอ

100

ก. ขาดทศทางทชดเจน ขาดความตอเนองและขาดการประสานงานกนในการดาเนนนโยบาย

ข. ไมไดใหความสาคญแกบทบาทของการพฒนาเทคโนโลยและกาลงคนเทาทควร ค. แมมการประกาศนโยบายแลว แตไมมการกาหนดมาตรการใดๆ มารองรบ จงไม

สามารถนานโยบายสการปฏบต บอยครงแมมมาตรการและกฎระเบยบ แตไมมการบงคบใช ง. ขาวสารขอมลทางดานอตสาหกรรมยงมอยอยางจากดและไมไดมการเผยแพรอยาง

เปนระบบ จดออนหรอขอจากดในการดาเนนนโยบายทกลาวมาขางตน นาจะแกไขไดโดยไม

ยากนก หากผกาหนดนโยบายใหความเอาใจใสในเรองเหลาน การดาเนนนโยบายอตสาหกรรมจาเปนตองมทศทางทชดเจน สามารถดาเนนการอยาง

ตอเนอง โดยไมเปลยนแปลงตามการเปลยนแปลงรฐบาล รฐมนตร หรอผบรหารในระดบอน และมการผนกกาลงจากทกภาคสวน ในการน การมคณะกรรมการพฒนาอตสาหกรรมระดบชาตเปนสงทมความจาเปน คณะกรรมการนจะทาหนาท เปนเวทสาคญในการประสานงานทางดานนโยบายระหวางหนวยงานตางๆ ทเกยวของ กาหนดและกากบการดาเนนการในเรองตางๆ ทเกยวกบการพฒนาอตสาหกรรมทงในระยะสนและระยะยาว โดยมฝายเลขาณการทมความรความสามารถ ทาหนาทเสนอขอมลและความเหนตอคณะกรรมการ แมจะมการเปลยนแปลงรฐบาล การดาเนนการของคณะกรรมการนกไมควรถกยกเลก เพราะเกยวของกบการกาหนดทศทางการพฒนาอตสาหกรรมของประเทศในระยะยาว

สาหรบเรองการใหความสาคญแกการสงเสรมเทคโนโลยและกาลงคนมากขนนน การมมาตรการทชดเจนในทางปฏบต การรวบรวมและการเผยแพรขาวสารขอมลนน กสามารถทาไดโดยการดาเนนการของหนวยงานตางๆ ทมสวนเกยวของกบการพฒนาอตสาหกรรม ซงมคณะกรรมการการพฒนาอตสาหกรรมแหงชาตเปนองคกรกากบดแลอยางใกลชด

สาหรบนโยบายอตสาหกรรมทมผลกระทบตอภาคอตสาหกรรมในอนาคตนน การนาเสนอจะดาเนนการตามหวขอลกษณะอตสาหกรรมทพงปรารถนาทกลาวไวในหวขอ 5.2 สงทควรกลาวย าคอ นโยบายทนาเสนอนแมจะมผลตออนาคต แตกสามารถนามาใชไดในทนทโดยไมตองรรอ

101

(1) การพฒนาสการเปนผนาทางอตสาหกรรมการเกษตรของโลก ปจจยสาคญของการพฒนาอตสาหกรรมการเกษตร คอ การปรบปรงคณภาพและมาตรฐานของสนคา ประเทศไทยมขอไดเปรยบทสาคญคอ มทรพยากรทอดมสมบรณ มผลตภณฑการเกษตรหลากหลายชนด มทรพยากรการเกษตรนามาผลตเปนสนคาอตสาหกรรมได อยางไรกตาม การมวตถดบทอดมสมบรณ แมจะเปนขอไดเปรยบ แตยงไมเปนการเพยงพอทจะทาใหอตสาหกรรมการเกษตรของไทยสามารถพฒนาสการเปนผผลตชนนาของโลก ในปจจบนหลายประเทศเปนผนาเขาวตดบจากไทย แตกสามารถผลตสนคาอตสาหกรรมจากวตถดบนนๆ ไดในมลคามากกวาอกหลายเทา การจะสามารถผลตสนคาอตสาหกรรมการเกษตรไดอยางมประสทธภาพน น จาเปนตองมการปรบปรงทางดานการพฒนาผลตภณฑในวธการผลต และคณภาพสนคา ซงปจจยทางดานเทคโนโลยมความสาคญไมยงหยอนไปกวาหรออาจมความสาคญมากกวาการมปจจยทางดานวตถดบทมราคาถก

อตสาหกรรมเกษตรทประเทศไทยสามารถสงออกไดมากในปจจบน คอ อาหารและผลตภณฑยาง ซงอตสาหกรรมอาหารนนยงมศกยภาพทจะพฒนาสนคาใหมๆ ออกมาไดอกจานวนมาก สวนผลตภณฑยางนนในปจจบนยงมการสงออกยางแปรรปบองตนเปนสวนใหญ จงควรมนโยบายการพฒนาผลตภณฑยางทเปนสนคาอตสาหกรรมทชดเจน

นอกจากอาหารและยางแลว ในประเทศไทยยงมทรพยากรหลากหลายทจะนามาใชเปวตถดบในการผลตในอตสาหกรรมเกษตรชนดอนๆ เชน พลงงานชวภาพ ยา และเครองสาอาง และผลตภณฑอนๆ แนวทางสาคญของนโยบายการพฒนาอตสาหกรรมการเกษตรคอ การสงเสรมการวจยและพฒนา นวตกรรมและการยกระดบฝมอแรงงาน และเนองจากอตสาหกรรมมความเกยวโยงกบทางการเกษตร การพฒนาอตสาหกรรมจงตองทาควบคกบการพฒนาภาคการเกษตร เพอมการผลตวตถดบทมคณภาพและประสทธภาพ

นอกจากนน ในอตสาหกรรมการเกษตรหลายประเภทมสภานประกอบการขนาดยอมเปนจานวนมาก ซงกจการเหลานยงตองมการปรบปรงอกหลายดานทงการผลต การจดการและการตลาด ในปจจบนมสถาบนอาหารทาหนาทสงเสรมการผลตในอตสาหกรรมน แตยงมขอบเขตการดาเนนงานทจากดมาก โดยเฉพาะการตรวจสอบคณภาพมาตรฐานสนคา ในขณะนกระทรวงอตสาหกรรมมแนวคดทจะจดตงสถาบนผลตภณฑยางขน เพอสงเสรมการผลตผลตภณฑยางทเปนสนคาอตสาหกรรม แตสาหรบอตสาหกรรมการเกษตรอนๆ น น ใน

102

ปจจบนยงไมมสถาบนเฉพาะทาง เนองจากปรมาณการผลตในสนคาแตละอยางมอยไมมากนก อยางไรกตาม การสงเสรมอตสาหกรรมนน ไมจาเปนและไมควรตองมการจดต งสถาบนเฉพาะทางในแตละอตสาหกรรมเสมอไป แตหนวยงานทมสวนเกยวของกบการพฒนาอตสาหกรรมการเกษตร เชน กระทรวงอตสาหกรรม กระทรวงเกษตรและสหกรณ กระทรวงวทยาศาสตรและเทคโนโลย ควรมการรวมมอกนกาหนดนโยบายและมาตรสงเสรมทชดเจน โดยเฉพาะทางดานเทคโนโลยและคณภาพมาตรฐาน ท งในวตถดบและสนคาสาเรจรป ซงการนาเทคโนโลยสมยใหม โดยเฉพาะเทคโนโลยชวภาพ (bio-technology) มาใชประโยชนเปนสงทมความสาคญตอการพฒนาอตสาหกรรมกลมนมากๆ

(2) การพฒนาสอตสาหกรรมทใชความรและทกษะฝมอ ทศทางการพฒนาของกลมอตสาหกรรมทใชแรงงานเขมขน เชน สงทอ เสอผาสาเรจรป เครองหนง รองเทา อญมณและเครองประดบ คอการเปลยนจากการผลตทอาศยแรงงานไปสอตสาหกรรมทใชความรและทกษะฝมอมงเนนผลตภณฑทมคณภาพสงขน มการพฒนาในรปแบบสนคา ซงรวมทงการพฒนาผลตภณฑ เพมคณคาสนคา ปรบปรงคณภาพมาตรฐาน และสรางตราสนคาไทย การเสรมสรางประสทธภาพการดาเนนงานของผผลตโดยเฉพาะผผลตขนาดยอมซงมอยเปนจานวนมากในกลมอตสาหกรรมน ทงทางดานความสามารถในการนาความรและเทคโนโลยมาใช ในดานการออกแบบ การผลต การตลาดและการจดการ การตรวจสอบและรบรองคณภาพมาตรฐานสนคา ลวนเปนสงทมความสาคญ หนวยงานทงภาครฐบาลและเอกชนทมสวนเกยวของควรมการรวมมอกนจดทากจกรรม ทจะนาไปสการมขดความสามารถการแขงขนทสงขน เชน การรวมกลมเปนคลสเตอร การรวมกนพฒนาบคลากรทางดานการออกแบบผลตภณฑ การตรวจสอบคณภาพผลตภณฑและวตถดบ การรวบรวมและเผยแพรขาวสารขอมล การผลตและการตลาด เชนเดยวกบกลมอตสาหกรรมอนๆ การสงเสรมการวจยและพฒนา (R&D) และนวตกรรม (innovation) จะมความสาคญตอกลมอตสาหกรรมน เทคโนโลยสมยใหมโดยเฉพาะเทคโนโลยดานวสด (material technology) และนาโนเทคโนโลย (nano technology) จะสามารถนามาใชประโนชนไดมาก ในขณะทเทคโนโลยสารสนเทศ (information technology) จะมประโยชนมากตอการไดมาซงขอมลขาวสารทเปนประโยชนตอการดาเนนการของสถานประกอบการทางดานตางๆ

103

ขอพจารณาประการหนงของการพฒนาสอตสาหกรรมความรหรออตสาหกรรมสรางสรรคคอ การนาภมปญญาและเอกลกษณะของประเทศมาใชประโยชนทางดานการผลตและการตลาด สนคาหลายอยาง เชน การทอผา การตดเยบเสอผาพนเมอง กรรมวธการเผาพลอย อญมณและเครองประดบ ของใชและของชารวยททาดวยไม เซรามกสและพลาสตกส ทมรปแบบเปนเอกลกษณไทย แตควรมการสงเสรมทางดานการตลาดทมประสทธผล

(3) การเพมขดความสามารถในการแขงขน การเพมขดความสามารถในการแขงขนถอไดวาเปนเปาหมายสาคญทสดประการหนง

ของนโยบายอตสาหกรรมทงในปจจบนและในอนาคต ในเวลาทผานมารฐบาลกตระหนกถงความสาคญของการเพมขดความสามารถในการแขงขน จงมนโยบายและแผนงานทมจดมงหมายเพอเพมความสามารถในการแขงขนของอตสาหกรรมในหลายดาน เชน แผนปรบโครงสรางอตสาหกรรมซงเรมในป พ.ศ. 2541 ยทธศาสตรการปรบโครงสรางอตสาหกรรม (พ.ศ. 2548-2551) ซงเปนสวนหนงของแผนการบรหารราชการแผนดนทมการครอบคลมทกวางขวาง แผนแมบทโครงสรางพนฐานทางปญญา (พ.ศ. 2551-2555) แผนการสงเสรมวสาหกจขนาดกลางและขนาดยอม และมการจดตงสถาบนอตสาหกรรมเฉพาะทางขนหลายแหง รวมท งมการกาหนดอตสาหกรรมเปาหมายทเนนหนกในการสงเสรมการลงทน นอกจากนน ยงมแผนงานและผลการศกษารายอตสาหกรรมอยอกเปนจานวนมาก ทงหมดนมจดมงหมายทสาคญรวมกนคอ การยกระดบความสามารถในการแขงขนของอตสาหกรรม อยางไรกตาม แมจะมผลการศกษา แผนงาน โครงการและสถาบนอยเปนจานวนมาก แตผลการดาเนนงานในการแปลงยทธศาสตรและนโยบายสการปฏบตยงไมประสบผลสาเรจเทาทควร บอยครงนโยบายมไดนามาสการปฏบต หรอเมอมการดาเนนการไปไดระยะหนงแลวกถกยกเลกหรอหยดลงกลางคน การกาหนดอตสาหกรรมเปาหมายกมการเปลยนแปลงบอยครง และเมอมการกาหนดอตสาหกรรมเปาหมายแลว กมกไมมมาตรการสงเสรมทชดเจน นอกจากการใหสทธประโยชนในการรบการสงเสรมการลงทนจาก คณะกรรมการสงเสรมการลงทน (BOI)

การเพมขดความสามารถการแขงขนครอบคลมมาตรการในหลายดาน ท งการยกระดบเทคโนโลย การพฒนากาลงคน การปรบปรงทางดานการผลต การตลาดและการจดการ การปรบปรงสงสาธารณปโภค การสงเสรมการเชอมโยง การพฒนาคณภาพและ

104

มาตรฐานสนคา การสงเสรมการลงทน การปรบปรงโครงสรางภาษอากรและกฎระเบยบ ฯลฯ ซงในแตละดานอาจมจดเนนทแตกตางกนในแตละกลมอตสาหกรรม สาหรบกลมอตสาหกรรมทมสถาบนอตสาหกรรมเฉพาะทางอยแลว การสงเสรมความสามารถในการแขงขนอาจทาไดอยางมเอกภาพและประสทธภาพมากกวา อยางไรกตาม ผลการดาเนนงานของสถาบนเฉพาะทางสวนใหญจนถงปจจบนยงไม เปนทนาพอใจนก 17 สาหรบกลมอตสาหกรรมทมอยจานวนมากทไมมสถาบนเฉพาะทางดแล หนวยงานทเกยวของท งภาครฐบาลและภาคเอกชนยอมตองชวยกนกาหนดมาตรการในการสงเสรม และพยายามนามาตรการทกาหนดไวสการปฏบต โดยมการตดตามประเมนผลอยางเปนรปธรรม การมคณะกรรมการนโยบายพฒนาอตสาหกรรมแหงชาต ซงมหนวยงานในภาครฐและภาคเอกชนทเกยวของเปนกรรมการ นาจะเปนแนวทางหนงในการกากบดแลนโยบายสงเสรมการเพมขดความสามารถ ในการแขงขนและภาคเอกชนทเกยวของในอตสาหกรรมสาขาตางๆ อยางมประสทธภาพมากขน

(4) คณภาพแรงงาน สงหนงทภาคอตสาหกรรมไทยไมสามารถหลกเลยงได คอ คาจางแรงงานใน

ภาคอตสาหกรรมจะขยบสงขนอยางตอเนองตามระดบการพฒนาเศรษฐกจและการสงขนของคาครองชพ ในอนาคตขางหนา ประเทศไทยคงตองสญเสยความไดเปรยบทางดานคาจางแรงงานไปโดยสนเชง เมอเทยบกบประเทศกาลงพฒนาอนๆ ในทวปเอเชย หากยงไมมแผนการพฒนาความรและฝมอแรงงานตงแตบดน ประเทศไทยจะสญเสยความสามารถในการแขงขนในหมวดอตสาหกรรมตางๆ ไมเพยงแตกลมอตสาหกรรมทใชแรงงานเขมขน แตยงรวมถงอตสาหกรรมทใชทรพยากรและใชปจจยทนทเขมขนดวย เพราะไมวาเปนกลมอตสาหกรรมอะไร กจาเปนตองใชปจจยทางดานแรงงานเปนสวนประกอบทงสน

การพฒนาความรและทกษะฝมอแรงงานจงเปนสงทมความจาเปนเรงดวนในนโยบายการพฒนาอตสาหกรรม ในอนาคตภาคอตสาหกรรมไทย จะตองมกาลงแรงงานทมความรในระดบมธยมปลายหรออาชวศกษาเปนสวนใหญ นโยบายการขยายการศกษาภาคบงคบในปจจบนมสวนชวยใหสงนเกดขนไดอยางจรงในเชงปรมาณ แตสงทควรใหความสนใจคอ การ

17 การประเมนผลการดาเนนงานของสถาบนเฉพาะทางมการทาเปนครงคราว แมแตละสถาบนจะมการประเมนผลอยเปนประจา แตผลการประเมนมกไมเปนทเปดเผย ด Nexus Associate (2000) และ สศอ. (2550)

105

พฒนาแรงงานในเชงคณภาพ แรงงานในภาคอตสาหกรรมไทยในอนาคตจะตองเปนแรงงานทมความรความสามารถในการใชเทคโนโลยและเครองจกรอปกรณททนสมย มความคดเชงสรางสรรค สามารถเรยนรและพฒนาตนเองไดอยางตอเนอง ในอนาคตเราคาดหวงวาแรงงานไทยสวนใหญจะมรายไดทด มสวสดการด มบานพกและมรถยนตเปนของตนเอง ทางดานสงคม แรงงานอตสาหกรรมจะเปนคนทมคณธรรมและจรยธรรม มความรบผดชอบตอสงคมสง เปนพลเมองทดของประเทศ

สงตางๆ ทคาดหวงไวน จะไมเกดขนหากไมมการปรบปรงคณภาพของการศกษา ทงในการศกษาในระบบและการศกษานอกระบบ มหาวทยาลยและโรงเรยนอาชวศกษาจะตองมบทบาทในการผลตแรงงานทมคณภาพมากกวาทเปนอยในปจจบน การศกษาภาคบงคบจะตองสามารถผลตแรงงานทมความรและทกษะ โดยเฉพาะทางดานภาษาตางประเทศและการแสวงหาความรดวยตนเองจากเครองมอสอสาร มหาวทยาลย วทยาลย และโรงเรยนอาชวศกษาจะตองมความรวมมอกบโรงงานอตสาหกรรมมากขน ท งในดานการพฒนาหลกสตร การฝกงานและการฝกอบรม ในการนกระทรวงอตสาหกรรม กระทรวงศกษาธการ กระทรวงแรงงาน กระทรวงวทยาศาสตรและเทคโนโลย ตลอดจนสถาบนและหนวยงานอนๆ ทเกยวของ จาเปนตองมความรวมมอกนจดทาแผนงานและโครงการพฒนากาลงแรงงานอยางเปนกจลกษณะ โดยศกษาจากตวอยางความสาเรจประเทศทมความเจรญกาวหนาในการพฒนาอตสาหกรรม เชน เกาหล ไตหวน สงคโปร และประเทศตางๆ ในทวปยโรป

(5) การสงเสรมการพฒนาอตสาหกรรมขนาดยอม การสงเสรมอตสาหกรรมขนาดยอมมขอจากดอยางหนงทสาคญ คอ กจการขนาดยอม

ในประเทศมอยเปนจานวนมาก กระจายอยท วทกภมภาคของประเทศ การสงเสรมของรฐบาลจงประสบกบขอจากดทงทางดานกาลงคนและงบประมาณ ซงทาใหไมสามารถทาการสงเสรมไดอยางทวถง นอกจากนน สภาพของแตละกลมอตสาหกรรมทจดรวมอยในอตสาหกรรมขนาดยอมดวยกน กมลกษณะทแตกตางกน และมความตองการความชวยเหลอ สงเสรม ทแตกตางกน อยางไรกตาม หากพจารณาโดยภาพรวมแลว การสงเสรมกจการขนาดยอม คอ (ศนยบรการวชาการเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร สานกงานสงเสรมวสาหกจขนาดกลางและขนาดยอม 2550)

106

1) การใชประโยชนจากความรและเทคโนโลยสมยใหม โดยเฉพาะเทคโนโลยทางดานสารสนเทศ

2) การสงเสรมการเชอมโยงกนเปนเครอขาย และ 3) การใหความสาคญกบการพฒนาทรพยากรมนษย

แนวทางและยทธศาสตรในแตละดานสรปไดดงน คอ 1. การใชประโยชนจากความรและเทคโนโลยสมยใหม การสงเสรมใหวสาหกจขนาดยอม มความสามารถในการใชประโยชนจากความรและ

เทคโนโลยในการดาเนนธรกจของตน เปนประเดนรวมทสาคญ ทงธรกจการผลตการคาและบรการ ทกระจายอยตามพนทตางๆของประเทศ

แนวทางสาคญของการใชประโยชนจากความรและเทคโนโลย คอ การสงเสรมใหวสาหกจขนาดยอม มความรความเขาใจ และมความสามารถใชเทคโนโลยสมยใหม โดยเฉพาะเทคโนโลยสารสนเทศ (information technology) ใหเปนประโยชนตอการผลต การจดการ การจาหนายสนคาของตน และการเขาถงบรการตางๆของหนวยงานภาครฐและเอกชน หนวยงานสงเสรมวสาหกจขนาดยอม จงควรมมาตรการสนบสนนใหวสาหกจขนาดยอมสามารถใชประโยชนจากเทคโนโลยสารสนเทศมากขน เชน การจดการฝกอบรมในเรองการคนหาขอมลจากอนเตอรเนต และการขายสนคาของตนโดยวธ E-commerce เปนตน

2. การสงเสรมเชอมโยง และการรวมกลมกนเปนเครอขาย แนวทางและยทธวธทสาคญคอ การสงเสรมใหมการรวมมอกนในระหวางผทมสวน

เกยวของกบวสาหกจในแตละสาขา โดยไมเพยงแตวสาหกจในสาขาเดยวกน แตยงรวมถงกจการในสาขาอนๆทเปนลกคา ผปอนวตถดบทงกจการขนาดใหญ และสถาบนอนๆ เชน หนวยงานของรฐ สถาบนการศกษา และสมาคมธรกจทมสวนเกยวของ มการรวมมอในลกษณะเปนเครอขายหรอคลสเตอรอตสาหกรรม โดยอาจมการสงเสรมใหมผประสาน หรอตวกลางการพฒนาเครอขาย ( cluster development agent: CDA) ในแตละทองถน

3. การพฒนาทรพยากรมนษย แนวทางและยทธศาสตรสาคญดานนคอ การรณรงคใหวสาหกจขนาดยอม ตระหนก

ถงความสาคญของการพฒนาทรพยากรมนษย ทงคนงานและบคลากรดานอนๆ รวมทงผประกอบการ ทาการประชาสมพนธใหผประกอบการ วสาหกจขนาดยอม ทราบถงสงจงใจ

107

และมาตรการสงเสรมสนบสนนทเสนอโดยหนวยงานของรฐทางดานการฝกอบรม และสงเสรมใหสถาบนการศกษาทงในสวนกลางและสวนภมภาค มบทบาทมากขนในเรองการพฒนาบคลากรใหแกวสาหกจขนาดยอมในสาขาและพนทตางๆ

สาหรบนโยบายและมาตรการการสงเสรมในกลมกจกรรมแตละกลมในแตละสาขานน จะไมกลาวในทน แตเนองจากวสาหกจขนาดยอมในแตละสาขา ในแตละพนทมอยเปนจานวนมาก ในขณะทกาลงคนและงบประมาณของภาครฐมอยจากด นโยบายและมาตรการการสงเสรมจงควรมการกาหนดประเภทกจกรรมทจะสงเสรมและมการกาหนดระยะเวลากอนหลง ทงน มาตรการการสงเสรมอาจเรมจากการจดทาโครงการนารองในบางกจกรรมและบางพนทกอน เมอประสบผลสาเรจแลว จงขยายไปสกจกรรมอนและพนทอนๆ ตอไป

(6) การปรบปรงดานโลจสตกส การแขงขนทรนแรงขน ทาใหหนวยธรกจตองพยายามเพมขดความสามารถในการ

แขงขนในทกๆ ดาน นอกจากการผลตแลว ประสทธภาพของการลาเลยงสนคาและวตถดบ และการนาสงสนคาจากผผลตสผบรโภคตลอดหวงโซอปทานหรอโลจสตกสกมความสาคญตอการเพมขดความสามารถในการแขงขน ปญหาในเรองโลจสตกสในประเทศไทยคอ ในปจจบนการจดการโลจสตกสยงไมมประสทธภาพและตนทนโลจสตกสในอตสาหกรรมตางๆ ยงอยในระดบทสงมาก ดงนน จงควรพยายามลดตนทนโลจสตกสลงไปใหมากทสดเทาทจะทาไดโดยไมกระทบกระเทอนตอลกษณะและคณภาพของสนคา การลดตนทนโลจสตกสนจะตองมการผนกกาลงกนระหวางหนวยงานตางๆ ทงภาครฐบาลและภาคเอกชน โดยควรมการกาหนดนโยบายในลกษณะบรณาการ โดยเรมจากการศกษาปญหาและอปสรรคในดานโลจสตกสในอตสาหกรรมตางๆ เชน ปญหาการขาดแคลนสาธารณปโภคและสงอานวยความสะดวกอนๆ ปญหากฎหมายและกฎระเบยบ ปญหาการขาดแคลนองคกร เชน การจดต งหนวยงานทมอานาจหนาทดแลและสงเสรมโลจสตกสในองครวมและสงเสรมในกจการทชวยจดการดานโลจสตกส (logistics provider) และการสงเสรมใหมการเชอมโยงระหวางกจกรรมตางๆ ในหวงโซคณคา (value chain) ของสนคาอยางมประสทธภาพ ในการน การพฒนามาตรฐานขอมลการสงเสรมการใชประโยชนจากสารสนเทศ เชน การพฒนาและการใชซอฟตแวร การบรหารจดการโลจสตกสในอตสาหกรรมตางๆ รวมท งการพฒนากาลงทรพยากรมนษยทางดานนลวนมความจาเปน

108

แนวทางการลดตนทนโลจสตกสทสาคญประการหนงคอ การมระบบขนสงทมประสทธภาพ ประเทศไทยจาเปนตองมนโยบายการลดการพงพาการขนสงทางถนน และสงเสรมใหมการขนสงทางรถไฟและทางน า หรอแมกระทงทางอากาศใหเปนประโยชนมากขน นอกจากนน การเชอมโยงเครอขายการขนสงในวธการตางๆ อยางมประสทธภาพ และการสรางพนธมตรกบประเทศเพอนบานในการขนสงสนคากเปนแนวทางทควรสนบสนน

(7) พลงงาน นโยบายพลงงานอาจแบงเปนสองดานคอ 1) การเพมประสทธภาพการใชพลงงาน

และ 2) การใชพลงงานทดแทน การเพมประสทธภาพการใชพลงงาน คอ การประหยดหรอการอนรกษพลงงานในภาคอตสาหกรรม มาตรการทสาคญ คอ การกาหนดมาตรฐานการใชพลงาน การวเคราะหและวางแผน การตรวจสอบควบคมการใชพลงงานในอตสาหกรรมตางๆ รวมทงการเปลยนเครองจกรอปกรณ และการปรบปรงวธการขนสงสนคาและวตถดบ ทงน การสรางจตสานกการประหยดพลงงาน การใหคาปรกษาแนะนา การวจยและพฒนาวธการลดการใชพลงงานในอตสาหกรรมตางๆ ตลอดจนการพฒนาบคลากรทมความรความชานาญในการประหยดพลงงานในกระบวนการผลตและการขนสง ลวนเปนสวนประกอบทมความสาคญ สวนการใชพลงงานทดแทนนน อาจหมายรวมถงการเปลยนจากการใชพลงงานชนดหนงมาสการใชพลงงานชนดอน เชน จากน ามนสกาซธรรมชาต ถานหน เอทานอล และไบโอดเซล และการพฒนาพลงงานทไดจากพลงงานน า พลงงานลม และแสงอาทตย ตลอดจนพลงงานนวเคลยร สงทมความเกยวของกบพลงงานภาคอตสาหกรรมมากคอ การพฒนาพลงงานอตสาหกรรมชวภาพหรอชวมวล (biofuel) ท งเอทานอล ไบโอดเซล และพลงงานทไดจากของเสยในภาคการเกษตรและอตสาหกรรม ตลอดจนการสงเสรมอตสาหกรรมทมสวนตอการประหยดพลงงาน เชน รถยนตทใชกาซธรรมชาต (NGV) ไฟฟาและไฮโดรเจน ซงอาจเปนรถไฮบรด (hybrid) ทมการใชน ามนเปนสวนผสม ในการน การสงเสรมการวจยและพฒนา (R&D) การกาหนดสทธประโยชนหรอสงจงใจ การพฒนาบคลากร และการใหคาปรกษาแนะนา โดยเฉพาะแกผผลตพลงงานชวมวลรายยอย ลวนเปนมาตรการทมความสาคญ

109

(8) มลภาวะและสงแวดลอม นโยบายอตสาหกรรมในดานสงแวดลอมนนกอาจพจารณาไดในสองดานคอ 1) การ

ลดผลกระทบตอสงแวดลอมดานอตสาหกรรม และ 2) การสงเสรมการผลตสนคาทเปนมตรตอสงแวดลอม

ในดานการลดผลกระทบจากการผลตและการขนสงสนคาอตสาหกรรม ทจะกอใหเกดมลภาวะทางน า ทางอากาศ และกากของเสย จะตองมการกาหนดกฎเกณฑทชดเจน และมการบงคบใชกฎหมายอยางมประสทธภาพ ท งตองมการรณรงคใหผประกอบการอตสาหกรรมตระหนกถงความจาเปนในการรกษาสงแวดลอม และใหคาปรกษาแนะความรในการลดมลภาวะ เชน วธการจดการกบน าเสยและกากของเสยอยางถกตอง ความรเกยวกบการใชเทคโนโลยททาใหกระบวนการผลตและการขนสงสนคาอตสาหกรรมไมสงผลเสยตอสงแวดลอม รวมทงมาตรการทจะแกไขการกดกนทางการคาของประเทศทเกยวของกบสงแวดลอม

การมกฎเกณฑทชดเจน มการตรวจสอบควบคม และบงคบใชกฎระเบยบอยางจรงจง เปนแนวทางหนงทจะสรางความมนใจใหแกนกลงทน แตรฐบาลตองเรงสงเสรมใหมการสรางสงสาธารณปโภคและสงอานวยความสะดวกอนๆ ในการขจดมลภาวะใหเพยงพอ รวมทงเผยแพรความรแกประชาชนในเรองการอนรกษสงแวดลอมดวย

สาหรบการสงเสรมการผลตสนคาอตสาหกรรมทเปนมตรกบสงแวดลอมนน ดวยเทคโนโลยทกาวหนา ผลตผลทางกาเกษตรและผลตผลทางชวภาพหลายประเภทสามารถนามาใชผลตเปนสนคาอตสาหกรรมทงทเปนอาหารและของใชได น าเสยและกากของเสยอตสาหกรรมกอาจนามาใชในการผลตพลงงานชวภาพได ประเทศไทยมวตถดบจากภาคการเกษตร เชน มนสาปะหลง ขาวโพด ออยและยางพารา หากมการใชเทคโนโลยทเหมาะสม โดยเฉพาะเทคโนโลยชวภาพ และเทคโนโลยวสด จะทาใหเรามโอกาสผลตของกนของใชทยอยสลายไดตามธรรมชาต โดยไมสงผลตอสงแวดลอมมากนก จงควรมการสงเสรมการวจยและการพฒนาใหมการผลตสนคาประเภทนตอไป

(9) การดาเนนนโยบายอตสาหกรรม ผมสวนเกยวของกบการกาหนดนโยบายควรมการตระหนกวา หากประเทศของเรายง

ไมมยทธศาสตรและนโยบายการพฒนาอตสาหกรรมทชดเจน กจะถกประเทศอนๆ ทลาหลง

110

หลงในปจจบนแซงหนาไป และภาคอตสาหกรรมไทยอาจเขาสยคเสอมถอยได ดงนน การกาหนดยทธศาสตรนโยบายอตสาหกรรม จงมความสาคญตอการพฒนาอตสาหกรรมไทยในอนาคต ประเดนสาคญของนโยบายอตสาหกรรมคอ ก) มยทธศาสตรและนโยบายทชดเจน ไมเปลยนแปลงไปตามกระแสการเมอง แตจะตองมความยดหยนพอทจะตอบสนองตอการเปลยนแปลงในเศรษฐกจโลกและความกาวหนาทางเทคโนโลย ข) มการนานโยบายมาใชในทางปฏบตอยางมประสทธภาพ ค) มการผนกกาลงและประสานงานจากทกฝายทมสวนเกยวของทงในภาครฐและภาคเอกชน ง) มขอมลทเปนประโยชนตอการกาหนดนโยบายอตสาหกรรมทถกตองและทนสมย จ) มการประเมนผลการปฏบตงานตามนโยบายและมาตรการตางๆ อยางเปนระบบ ดงไดกลาวมาขางตน ปจจยสาคญททาใหการพฒนาอตสาหกรรมไทยมความลาหลงกวาเกาหลและไตหวนกคอ การละเลยความสาคญของการพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลย และกาลงคนในการพฒนาอตสาหกรรม รฐบาลไทยดาเนนนโยบายเศรษฐกจแบบเสรนยมในลกษณะทคลายคลงกบประเทศกาลงพฒนาอนๆ โดยสวนใหญในโลก แตแตกตางกบประเทศทมความกาวหนากวาในการพฒนาอตสาหกรรมและเทคโนโลยทางดานการสนบสนนขดความสามารถในการแขงขนในภาคเศรษฐกจตางๆ และการบรรเทาผลกระทบทางลบทเกดขนจากการพฒนาเศรษฐกจ หากรฐบาลไทยยงไมตระหนกถงความสาคญของการกาหนดทศทางการพฒนาเศรษฐกจทชดเจน และพยายามดาเนนยทธศาสตรและนโยบายเพอเสรมสรางขดความสามารถและขจดปญหาและขอจากดทเกดขน ประเทศไทยกจะมโอกาสพายแพในเกมสการแขงขนในเวทโลกได18

(10) บทบาทของภาคเอกชน ในบางประเทศ สมาคมในภาคเอกชนมบทบาทสาคญตอการเสรมสรางความสามารถ

การแขงขนของภาคเศรษฐกจตางๆ แตในประเทศไทย บทบาทของสมาคมในทางดานนยงมอยอยางจากด ในเวลาทผานมา สมาคมอตสาหกรรมมกจะมงความสนใจในเรองทมสวนเกยวของกบผลประโยชนของตนเองโดยตรง (Doner and Schneider 1998, Shafig and Shotes 2002) ในชวงทศวรรษทผานมา บทบาทของภาคเอกชนในการมสวนรวมในการแกปญหาทางเศรษฐกจและสงคมของประเทศดเหมอนเปลยนแปลงไปบาง โดยเกดกระแสบรรษทภบาล

18 การประเมนผลการดาเนนงานของสถาบนเฉพาะทางมการทาเปนครงคราว แมแตละสถาบนจะมการ

ประเมนผลอยเปนประจา แตผลการประเมนมกไมเปนทเปดเผย ด Nexus Associate (2000) และ สศอ. (2550)

111

(corporate governance) และความรบผดชอบของบรษทเอกชนตอสงคม (corporate social responsibility: CSR) ขน และมการกลาวถงการสรางเครอขายอตสาหกรรม (industrial clusters) ในหมผประกอบการมากขน อยางไรกตาม จนกระทงปจจบน โครงการการสรางความสามารถของอตสาหกรรมทรเรมโดยภาคเอกชนยงมอยนอยมาก ความสมพนธของบรษทในภาคเอกชนกบหนวยงานภาครฐ สวนใหญยงจากดอยทการเขารวมเปนกรรมการในคณะกรรมการชดตางๆ และการเขารวมสมมนาและแสดงความคดเหนและใหขอเสนอแนะเปนครงคราว โดยมโครงการทมงปรบปรงขดความสามารถของอตสาหกรรมอยนอยมาก ในอนาคตขางหนาผประกอบการในภาคเอกชน ทงทเปนผบรหารในบรษทขนาดใหญและในกจการอตสาหกรรมขนาดเลก จะตองมความตระหนกวา การทภาคอตสาหกรรมจะเจรญเตบโตอยางมคณภาพนน กจการเอกชนมสวนสาคญในการผลกดน เนองจากในระบบเศรษฐกจเสร ผประกอบการธรกจอตสาหกรรมอยในภาคเอกชน ดงนน นอกจากการสะทอนปญหาทตนตองเผชญและการเสนอแนะแนวทางการแกไขปญหาเปนครงคราวแลว กจการภาคเอกชนตองมการรวมมอกบหนวยงานภาครฐในโครงการทเกยวของกบการเพมขดความสามารถในการแขงขน และการลดผลกระทบทางลบทเกดจากการพฒนาอตสาหกรรมมากขน

นโยบายตางๆทกลาวมาลวนมความสาคญ แตในการดาเนนนโยบายอตสาหกรรม รฐบาลควรคานงถงขอกาจดทางทรพยากรและบคคลากรทมอย ในระยะสนนรฐบาลอาจเลอกนโยบายบางอยางมาดาเนนการกอน สงทนาจะทาไดทนท คอ การประเมนสถานการณการพฒนาอตสาหกรรมทางการคาการลงทนของโลก วเคราะหจดเดน จดดอย โอกาส และขอจากดของการพฒนาอตสาหกรรมไทยในปจจบน และในอนาคตแลวกาหนดยทธศาสตรการพฒนาอตสาหกรรมภายในเวลา 5-10 ปขางหนาใหชดเจนและสรางกลไกในการผลกดนนโยบายอตสาหกรรม เชน การรอฟนการทางานของคณะกรรมการการพฒนาอตสาหกรรมแหงชาต (คอช) ซงขาดการประชมไปในชวงระยะเวลาทยาวนาน และทาใหการดาเนนนโยบายอตสาหกรรมไมมเอกภาพ และขาดมาตรการทชดเจนในการปฏบต19

19 ในการดาเนนงานของนโยบายและมาตรการการสงเสรมการพฒนาอตสาหกรรมในปจจบน การรบรขาวสารขอมล และการประสานงานกนระหวางหนวยงานตางๆทมสวนเกยวของมความสาคญตอผลสาเรจของการปฏบตตามนโยบาย เนองจากกระทรวงอตสาหกรรมไมใชหนวยงานทมสวนในการสงเสรมการพฒนาอตสาหกรรมโดยลาพง จะตองไดรบความรวมมอจากหนวยงานอนทงในภาครฐและภาคเอกชน รฐบาลไทยจงไดมการจดตง

112

สาหรบมาตรการทสามารถดาเนนการไดทนทในระยะส น นอกจากการประเมนสถานการณและการกาหนดยทธศาสตรแลว มการกลาวไวเปนหวขอในตอนท 5.3 บางแลว สวนนโยบายทจะสงผลตอโครงสรางอตสาหกรรมในอนาคตบางอยาง เชน การสงเสรมอตสาหกรรมการเกษตร การสนบสนนการจดต ง เครอขายอตสาหกรรม การพฒนาอตสาหกรรมขนาดยอม และการพฒนาเทคโนโลยและทรพยากรมนษย กสามารถผลกดนไดโดยกาหนดมาตรการทควรจะมการดาเนนการในชวงระยะเวลาตางได ซงในบางเรองมการระบไวในแบบประเมนการพฒนาอตสาหกรรมแหงชาต พ.ศ.2555 – 2574 อยแลว โดยมการแบงออกเปน 3 ชวงเวลา คอ ระยะส น ระยะกลางและระยะยาว แตเนองจากแผนแมบทการพฒนาอตสาหกรรมจนถงปจจบน ยงไมไดมการนามาดาเนนการสการปฏบตอยางจรงจง จงจาเปนตองนามาปรบปรงใหม เพมใหเหมาะสมกบสถานการณตอไป

6. บทสรป

ในชวงเวลาทผานมา เศรษฐกจโลกและภาคอตสาหกรรมของโลกมการเปลยนแปลงไปมาก ดวยการพฒนาอยางรวดเรวของเทคโนโลยในยคโลกาภวฒน การเปลยนแปลงของเศรษฐกจโลกและลกษณะของอตสาหกรรมจะมการเปลยนแปลงไปอยางรวดเรวมาก ผ กาหนดนโยบายอตสาหกรรมของประเทศจาเปนตองตระหนกถงแนวโนมการเปลยนแปลงทเกดขน เพอดาเนนการในยทธศาสตรและนโยบายในลกษณะทสอดคลองกบสถานการณ

คณะกรรมการพฒนาอตสาหกรรมแหงชาต (กอช.) ซงเปนคณะกรรมการระดบชาตขนตงแตปลายป 2536 และมการออกระเบยบสานกนายกรฐมนตรวาดวยการพฒนาอตสาหกรรมแหงชาตในป 2541 เพอสนบสนนการดาเนนงานของ กอช. แตการประชมของ กอช. ไดหยดชะงกเปนเวลานานนบสบป หลงจากมการกาหนดแผนการตงโครงสรางอตสาหกรรมในป 2541 และมการจดทาโครงการเพอปฏบตการตามแผนการปรบโครงสรางอตสาหกรรมในบางสวน ระหวางป 2541-2543 แลว กถกระงบไปเปนเวลานานเกอบทศวรรษ และมการรอฟนขนมาใหมในป 2552-2554 หลงจากมการเปลยนแปลงรฐบาลในป 2254 ถง 2558 กอช.กหยดดาเนนการไปเปนเวลาเกอบสามป และมการรอฟนขนมาใหมอกในเดอนกรกฎาคม 2558 ความไมชดเจนของนโยบายอตสาหกรรมในประเทศไทยในเวลาทผานมา มสวนทาใหยทธศาสตรดารพฒนาอตสาหกรรมขาดความตอเนองและการผลกดนมาตรการตางๆตามนโยบายสการปฏบต

113

ประเทศไทยประสบผลสาเรจในการสรางความเจรญเตบโต (growth) และการผลตสนคาอตสาหกรรมทหลากหลาย (diversification) ไดในระดบหนงในชวง 50 ปทผานมา แตยงมขอจากดทางดานการปรบปรงสถานะสอตสาหกรรมทมระดบสงขน (upgrading)

ในปจจบน อาจถอไดวา เปนยคเปลยนผานหรอหวเลยวหวตอ (crossroads) ของการพฒนาอตสาหกรรมไทย เพราะประเทศไทยกาลงสญเสยความสามารถในการแขงขนของอตสาหกรรมดงเดม (traditional industries) ทอาศยแรงงานและทรพยากรธรรมชาตเปนปจจยการผลตทสาคญ ในขณะทยงมขอจากดมากในการเคลอนเขาสอตสาหกรรมทใชความรและเทคโนโลยและทกษะฝมอสงขน ในชวง 30-40 ปทผานมา การพฒนาอตสาหกรรมไทยประสบผลสาเรจจากการเนนยทธศาสตรการทดแทนการนาเขา (import substitution) สการขยายตวในการสงออก (export expansion) ไดในระดบทนาพงพอใจ แตจนถงปจจบนอตราการขยายตวของภาคอตสาหกรรมมแนวโนมทลดลง และสนคาไทยตองเผชญกบการแขงขนทรนแรงขนในเศรษฐกจโลก หากยงไมมการปรบตวอยางทนทวงท ประเทศไทยมแนวโนมทจะพายแพในเกมการแขงขนทางเศรษฐกจในเวทโลกในอนาคต

บทความนกลาวถงแนวโนมการพฒนาอตสาหกรรมในประเทศไทยในชวงเวลาผานมา การเปลยนแปลงทมผลกระทบตออตสาหกรรมในเศรษฐกจโลก ลกษณะของอตสาหกรรมไทยทพงปรารถนาในอนาคต และนโยบายทพงมในการเคลอนเขาสโครงสรางทมงสอตสาหกรรมทใชความร และความคดสรางสรรค การใหความสาคญตอการพฒนาอตสาหกรรมการเกษตร การสงเสรมกจการขนาดยอม การลดตนทนโลจสตกส และการจดการดานพลงงานและสงแวดลอมอยางมประสทธภาพ ซงมการพฒนาเทคโนโลยและกาลงคน เปนปจจยขบเคลอนทสาคญ

อยางไรกตามสภาพอตสาหกรรมทคาดหวงนาจะเกดขนในอนาคตจะเกดขนไมไดหรอเกดขนไดชา หากไมมการปรบเปลยนยทธศาสตรและนโยบายอตสาหกรรมทชดเจน และไมมการนานโยบายไปสการปฏบตอยางมประสทธผล การปรบเปลยนนโยบายและวธการปฏบตจงมความจาเปน ในชวงเวลาทผานมา มการกาหนดแผนงาน โครงการ และผลการศกษาเกยวกบการพฒนาอตสาหกรรมอยเปนจานวนมาก แตสวนใหญไมไดถกนามาใชในการปฏบต ถงเวลาแลวทผกาหนดนโยบายอตสาหกรรมของไทยตองตระหนกถงความสาคญใน

114

เรองนโยบายอตสาหกรรม ทาการประมวลขอเสนอแนะตางๆ ทมอยจานวนมาก มาแปลงเปนมาตรการในทางปฏบตทชดเจน

115

เอกสารอางอง Dhanani, Shafiq, and Philippe Scholtes. (2002), Thailand's Manufacturing. Competitiveness: Promoting

Technology, Productivity and Linkage, UNIDO. Doner R. (2009), The Politics of Uneven Development, Cambridge University Press. Doner R. and Schneider B. (2000), “The New Institutional Economics: Business Association and

Development” Business and Politics, Vol2, No.3, pp327-362. Lauridsen, Laurids S. (2008) State, Institutions and Industrial Development. Industrial Deepening and

Upgrading Policies in Taiwan and Thailand Compared., Shaker Verlag Aachen. Nexus Associates (2000), Evaluation of Industrial Technical Institute in Thailand, Report, Submitted to

the Royal Thai Government and the World Bank. Belmant, M.A., Nexus Associates บรษท เอกเซลเลนท บสเนท แมนเนจเมนต จากด (พ.ศ. 2547) รายงานฉบบสมบรณ โครงการประเมนผล

การพฒนาอตสาหกรรมเปาหมายตามยทธศาสตรการพฒนาอตสาหกรรมและการลงทน สมศกด แตมบญเลศชย และคณะ อตสาหกรรมไทย: การขยายตวและขอจากด องคการพฒนาอตสาหกรรม

แหงสหประชาชาต (UNIDO) สานกงานเศรษฐกจอตสาหกรรม กระทรวงอตสาหกรรม พ.ศ. 2545 สมศกด แตมบญเลศชย (2548) “ความสาคญของภาคอตสาหกรรมตอการพฒนาเศรษฐกจไทย” เอกสาร

ประกอบการสอนชดวชาเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราชอตสาหกรรมและการพฒนาอตสาหกรรม (พ.ศ. 2548) หนวยท 9

สานกงานสงเสรมวสาหกจขนาดกลางและขนาดยอม และ ศนยบรการวชาการเศรษฐศาสตร: รายงานฉบบสมบรณ โครงการจดทาแผนการปรบโครงสรางวสาหกจขนาดกลางและขนาดยอมแยกสาขา (พ.ศ. 2550)

สมศกด แตมบญเลศชย (2553) เอกสารประกอบการสมมนาในโครงการการจดจางทปรกษาดาเนนกจกรรมทบทวนยทธศาสตรกระทรวงอตสาหกรรมและสานกงานปลดกระทรวงอตสาหกรรม 6 เรอง คอ (1) การสรางกลไกประสานงานภายในกระทรวงอตสาหกรรม (2) การประสานนโยบายกบหนวยงานตางๆ โดยคณะกรรมการการพฒนาอตสาหกรรมแหงชาต (3) การจดระบบขอมลอตสาหกรรม (4) การปรบปรงการดาเนนงานของสถาบนอตสาหกรรมเฉพาะดาน (5) การปรบปรงการดาเนนงานของสานกงานอตสาหกรรมจงหวด และ (6) การปรบโครงสรางอตสาหกรรม

สานกงานเศรษฐกจอตสาหกรรม และศนยบรการวชาการเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร (พ.ศ. 2546) รายงานการศกษาโครงการพฒนาระบบเตอนภยและตดตามสภาวะอตสาหกรรม

116

สานกงานเศรษฐกจอตสาหกรรมและกระทรวงอตสาหกรรม ศนยบรการวชาการเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร (พ.ศ. 2552) รายงานฉบบสมบรณ โครงการจดทาและตดตามประเมนผลแผนพฒนาอตสาหกรรม

สานกงานเศรษฐกจอตสาหกรรม กระทรวงอตสาหกรรม (พ.ศ.2553) กรอบทศทางการพฒนาอตสาหกรรมอก 20 ขางหนา: มงสอตสาหกรรมการสรางสรรคทย งยน

สานกงานปลดกระทรวงอตสาหกรรม กระทรวงอตสาหกรรม และศนยบรการวชาการเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร (พ.ศ. 2553) รายงานฉบบสมบรณ โครงการจดจางทปรกษาดาเนนการกจกรรมทบทวนยทธศาสตร กระทรวงอตสาหกรรมและสานกงานปลดกระทรวงอตสาหกรรม ป พ.ศ. 2553-2556