franz kafka ve yusuf atılgan anayurt oteli yalnızlık
-
Upload
gizem-akman -
Category
Documents
-
view
237 -
download
0
Transcript of franz kafka ve yusuf atılgan anayurt oteli yalnızlık
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
1/114
T.C.
YZNC YIL NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
ALMAN DL VE EDEBYATI ANABLM DALI
FRANZ KAFKANIN DE VERWANDLUNG VE YUSUFATILGANIN ANAYURT OTEL ADLI YAPITLARINDA
YABANCILAMA VE YALNIZLIK
YKSEK LSANS TEZ
Hazrlayan
zgr CANGLE
VAN2006
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
2/114
T.C.
YZNC YIL NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
ALMAN DL VE EDEBYATI ANABLM DALI
FRANZ KAFKANIN DE VERWANDLUNG VE YUSUFATILGANIN ANAYURT OTEL ADLI YAPITLARINDA
YABANCILAMA VE YALNIZLIK
YKSEK LSANS TEZ
Hazrlayan
zgr CANGLE
Danman
Do. Dr. Arif NAL
VAN2006
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
3/114
T.C.
YZNC YIL NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
ALMAN DL VE EDEBYATI ANABLM DALI
FRANZ KAFKANIN DE VERWANDLUNG VE YUSUFATILGANIN ANAYURT OTEL ADLI YAPITLARINDA
YABANCILAMA VE YALNIZLIK
YKSEK LSANS TEZ
Hazrlayan
zgr CANGLE
Danman
Do. Dr. Arif NAL
VAN2006
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
4/114
NDEKLER Sayfa
NSZ I
1. GR 1
1.1 Ama 3
1.2 Yntem 4
2.YABANCILAMA VE YALNIZLIK 8
2.1.Yabanclama 8
2.1.1 Terim Olarak Yabanclama 8
2.1.2 Kavram Olarak Yabanclama 10
2.1.3 Edebiyatta Yabanclama 14
2.2 Yalnzlk 192.2.1 Kavram Olarak Yalnzlk 19
2.2.2 Edebiyatta Yalnzlk 22
3.NCELENEN YAPITLARIN YAZARLARI 24
3.1 Franz Kafka 24
3.1.1 Yaam ve Yaptlar 24
3.2 Yusuf Atlgan 27
3..2.1 Yaam ve Yaptlar 27
4. NCELENEN YAPITLAR 294.1 Die Verwandlung ( Dnm) 29
4.1.1 Anlatnn Konusu 29
4.1.2 Die Verwandlungda Yabanclama ve Yalnzlk ile lgili Unsurlar 32
4.1.2.1. Dnm 33
4.1.2.1.1 Hayvan Figr 33
4.1.2.1.1.1 Bcek 34
4.1.2.2 Duyular 37
4.1.2.2.1 Ses 374.1.2.2.2 Grme Yetisi 38
4.1.2.2.3 Devinim 38
4.1.2.3 Topografya 40
4.1.2.3.1 Oda 40
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
5/114
4.1.2.3.2 Kaplar 41
4.1.2.3.3 Pencere 42
4.1.2.3.4 Kanepe 42
4.1.2.3.5 Mobilyalar 43
4.1.2.4 Nesneler 44
4.1.2.4.1 Elma 44
4.1.2.4.2 Gazete 45
4.1.2.4.3 Resim 45
4.1.2.5 Otorite 47
4.1.2.5.1 Baba 47
4.1.2.5.2 Patron ve Mdr 47
4.1.2.5.3 Kirac Bay 484.1.2.6 Hava 49
4.1.2.6.1 Sis 49
4.1.2.6.2 Gne 49
4.1.2.7 50
4.1.2.8 Zaman 51
4.2 Anayurt Oteli 52
4.2.1 Romann Konusu 52
4.2.2 Anayurt Otelinde Yabanclama ve Yalnzlk ile lgili Unsurlar 554.2.2.1 Topografya 56
4.2.2.1.1 Kasaba(ya da Kent) 56
4.2.2.1.2 Otel 57
4.2.2.1.3 kili Aevi, Horozcular Kahvesi,Sinema, Sokaklar 58
4.2.2.2.Kiiler 59
4.2.2.2.1 Zebercet 59
4.2.2.2.2 Ortalk Kadn 61
4.2.2.2.3 Gecikmeli Ankara Treniyle Gelen Kadn 634.2.2.2.4 Emekli Subay Olduunu Syleyen Adam 64
4.2.2.3 Kedi 65
4.2.2.4 Nesneler 66
4.2.2.4.1 Odadaki ki Havlu 66
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
6/114
4.2.2.4.2 Otel Tabelas 66
4.2.2.4.3 Byk 67
4.2.2.4 Cinsellik 68
4.2.2.5 lm 69
4.2.2.5.1 Cinayet 69
4.2.2.5.2 ntihar 69
4.2.2.6 Zaman 70
5.NCELENEN YAPITLARDA YABANCILAMA 72
5.1 Die Verwandlungda Yabanclama 72
5.1.1 Topluma Yabanclama 73
5.1.2 Kendine Yabanclama 74
5.1.3 Aileye Yabanclama 755.1.4 Cinsel Ynden Yabanclama 76
5.1.5 Ekonomik Ynden Yabanclama 76
5.1.6 Yaama Yabanclama. 77
5.2 Anayurt Otelinde Yabanclama 78
5.2.1 Topluma Yabanclama 79
5.2.2 Kendine Yabanclama 80
5.2.3 Aileye Yabanclama 81
5.2.4 Cinsel Ynden Yabanclama 835.2.5 Ekonomik Ynden Yabanclama 86
5.2.6 Yaama Yabanclama 86
6. NCELENEN YAPITLARDA YALNIZLIK 88
6.1 Die Verwandlungda Yalnzlk 88
6.2 Anayurt Otelinde Yalnzlk 90
7 KARILATIRMALI DEERLENDRME VE SONU. 92
7.1 Benzer zellikler 93
7.2 Benzer Olmayan zellikler 967.3 Sonu 98
Bibliyografya 100
ZET 106
ABSTRACT 107
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
7/114
I
NSZ
Franz Kafkann Die Verwandlung ve Yusuf Atlgann Anayurt Oteli Adl
Yaptlarnda Yabanclama ve Yalnzlk adl almamzn amac, Trk edebiyatndan
setiimiz Yusuf Atlgann Anayurt Oteli adl romanyla, Alman edebiyatndan
setiimiz Franz KafkannDieVerwandlung ( Dnm) adl anlatsn, karlatrarak
incelemek, yabanclama ve yalnzlk kavramlar balamnda ele almak, ad geen
kavramlarn nasl yorumlandn ve benzer olan ve olmayan zelliklerin neler olduunu
tespit etmektir.
Bilindii gibi yzylmzn en nemli yazarlarndan birisi olan Kafka, yaad
dnemde ok az okur kitlesine ulam, fakat lmnn ardndan zamannda hi
kimsenin tasavvur edemedii bir n edinmitir. Gelecei sezen bir yazar olarak Kafka,gnmz insannn yaad en byk sorunlarn banda gelen yabanclama, yalnzlk
ve iletiimsizlik temalarn incelediimiz yaptnda fantastik elerden de faydalanarak
ele almtr.
lk basks 1973 ylnda gerekleen Yusuf Atlgann sra d romanAnayurt Oteli,
yazld dnemde toplumsalc ideolojiye yaktrlan bir takm kurallar adna yerden
yere vurulmu, insan ruhunun ayrks ynlerini ve karanlk noktalarn ele alan
yabanclamann bu klt yapt yeterince anlalamamtr. Roman hakkettii okur
kitlesine ancak 2000li yllarn banda yeni basklarnn yaplmasyla ulamtr.almama bu iki yapt sememin nedeni, yabanclamaya yaklam tarzlarndaki
belirli farkllklara ramen aralarnda gizli bir simetrinin bulunmasdr. Hem Kafka hem
de Atlgan, yklerini bireyi ve onun yalnzln eksen alarak kurmulardr.
almalarm srasnda bana yol gsteren ve yardmc olan tez danmanm ve hocam
Do. Dr. Arif nala teekkr etmeyi bir bor bilirim.
Van2006zgr CANGLE
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
8/114
1
1. GR
Gerek soyadlar Kavka olan Kafka ailesinin 1883de doan oullar Franz,
imzalarnn ounu Kavka olarak atard. Kavka, ekede alakarga cinsinden bir kuun
addr. Prag'da olduka ok bulunan kavkalara bazen kutsal bir simge olarak
baklrken kimi zaman da srler halinde umalarndan dolay felaket habercisi
olduklarna inanlmtr.1 Soyadnn tad bu anlam, lmnden sonra, yaad
dnemde hi kimsenin tasavvur edemedii bir ne kavuacak olan Franz Kafkann,
Brechtin deyimiyle yaptlarndaki peygamberce ynn ve gelecei sezen bir sanat
olmasnn; yaklaan eyi, yaklaann gerekte ne olduunu grmeden grm
olmasnn2 bir n belirteci gibidir.
Kafkann yaamna ait nemli zelliklerden biri, babasyla arasndaki ilikidir.Franz Kafka, evde ve i yerinde herkesi ezen otoriter bir baba olan Hermann Kafkadan
ocukluundan beri korkmutur. Babas mr boyu cann diine takp altn, neyi
varsa ocuklarnn ama en ok Franzn uruna feda ettiini, onun da bylelikle beyler
gibi bir yaam srm olduunu, diledii gibi bir renim yapma konusunda katksz bir
zgrl elinde bulundurduunu, yiyecek iecek sknts ekmediini dnr. Btn
bunlara karlk ocuklarndan ona gleryz gstermelerini, bir duygudalk belirtisini
aa vurmalarn ister. Oysaki Franz, bunlarn hibirine yanamayarak babasndan hep
korkup bir keye sinmi, odasna, kitaplarna, babasnn zrzop diye adlandrddostlarna ve kaka dncelerine snmtr.3
Babas tarafndan soukluk, yabanclk ve nankrlk4 gibi zellikler yaktrlan
Kafka, babasyla arasndaki bu yabanclamay Die Verwandlungda bcee dnm
gezgin pazarlamac Gregor Samsa figryle kendi alegorik varlk tablosunu izerek
iler. Anlatda Gregor Samsann babasnn iflas etmesi ve olun onun yerine ailenin
bakmn stlenmesi, yaam boyunca ailesini ilerini ne srerek ezmeye alan
Hermann Kafkaya gnderilmi bir mesaj ya da Franz Kafkann bir fantezisi5 olarak
1ZAFER ALTU - 16 Eyll 2002, Zorbaln Yaratt Yazarhttp://www.hurriyet.com.tr/agora/article.asp?sid=3&aid=129 Eriim: 01.05.20062http://www.halksahnesi.org/yazilar/brecht_soylesiler_benjamin/brecht_soylesiler_benjamin.htm Eriim:01.05.20063 Franz Kafka,Babama Mektup, ev.K.ipal, Cem Yaynevi, st.2002,s.104 a.g.y.s.115 Zafer Altu, a.g.y.
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
9/114
2
dnlebilir. Kafka, bu anlaty kendi yaamndaki kimi gereklerle gelecei sezen
dehasn birletirerek ortaya koymutur.
1924 ylnda len Kafka, Prag-Straschnitzdaki Yahudi mezarlna, yaam
sresince basks zerinden kalkmayan babas da 1931 ylnda lnce, ayn mezara, yani
Franz Kafkann stne gmlr. Bask mezarda da devam eder!
Kafkann lmnden yl nce Manisada taral bir ailenin olu olarak dnyaya
gelen Yusuf Atlgan, O dan stnde bir akku olur/ kim kacak dara ol anda lr
diyen airi dorular bir yaam srmtr. rencilik yllarnda yesi olduu sol bir
dernek yznden ok sevdii retmenlik mesleinden atlm ve kyde yaamak
zorunda kalmtr. Bu durum onun kendi kynn bile yabancs olmas sonucunu
dourmutur.6 Kk bir kyde yaam ve entelektel ura birleinceAnayurt Oteli gibi
Trk edebiyatnn yap talarndan birisi ortaya kmtr.Yazar yalnzlk, yabanclama ve iletiimsizlik gibi amzn en nemli sorunlarnn
tarada da yaanabileceini farkl bir karakter ve farkl bir roman diliyle anlatmtr.
nsan ruhunun karanlk noktalarna eilen yazar, az sayda yapt vermesine karn, Trk
edebiyatnn modern nclerinden birisi olmutur.
6 Enis Batur, Yusuf Atlgan, Bir Profil Denemesi Kitap-lk 41, Mays-Haziran 2000 (s.80-83)
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
10/114
3
1.1Ama
Franz Kafkann Die Verwandlung ve Yusuf Atlgann Anayurt Oteli Adl
Yaptlarnda Yabanclama ve Yalnzlk adl almamzn amac, Trk
edebiyatndan setiimiz Yusuf Atlgann Anayurt Oteli adl romanyla, Alman
edebiyatndan setiimiz Franz Kafkann Die Verwandlung adl anlatsn,
karlatrmak, kompozisyon deerlerini belirlemek, yabanclama ve yalnzlk
kavramlar balamnda ele alarak benzer ve farkl ynlerini aa karmaktr.
20. yzyl insannn en byk problemlerinden olan yabanclama, yalnzlk ve
iletiim kopukluunun Franz Kafka ve Yusuf Atlgan tarafndan ad geen
yaptlarda nasl almland, nasl yorumland ve ne ekilde kurguland
almamzn asl amacn oluturmaktadr. almamza ad geen yaptlarsememizin nedeni, konu seimi yaplrken yaplan n okumalarda bu ok nemli
iki edebi metinde yabanclama ve yalnzlk temalarnn ele alnmas ve youn
biimde ilenmesidir. Zaten genel olarak dnya edebiyatnda yabanclama denince
akla ilk gelen adlardan birinin Kafka olduu bir gerektir. Benzer bir durum Trk
edebiyatnda Yusuf Atlgan iin geerlidir.
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
11/114
4
1.2Yntem
almamz yedi blmden olumaktadr. Bu blmler srasyla:
1.Giri,
2. Yabanclama ve Yalnzlk,
3. ncelenen Yaptlarn Yazarlar,
4. ncelenen Yaptlar,
5. ncelenen Yaptlarda Yabanclama,
6. ncelenen Yaptlarda Yalnzlk,
7. Karlatrmal Deerlendirme ve Sonu.
olarak snflandrlmtr.
Birinci blm almann genel olarak tantld giri ksmndan olumaktadr.
kinci blmde ilk olarak yabanclama ardndan yalnzlk kavramlar ayrntl
ekilde ele alnmtr. Yabanclama terim olarak aklanrken ilk kez kim tarafndan
kullanld, neyi ifade ettii, szlk anlamlarnn ne olduu; kavram olarak
incelenirken Hegel, Feuerbach, Marx, Kierkegaard,Heidegger, Camus ve Sartre gibi
filozoflarca nasl akland; ncln Durkheim, Weber ve Simmelin yaptsosyolojik dnce geleneinin ne anlamda yorumland; ada dnrlerden
Erich Fromm tarafndan nasl eletirildii belirtilmitir. Edebiyatta Yabanclama alt
balyla da gemiten bugne edebiyatta yabanclamaya yaklam Yldz
Ecevitin penceresinden sunulmutur.
nc blmde incelenen yaptlarn yazarlarnn yaam yklerine yer
verilmitir. lk olarak Franz Kafkann yaam aile, eitim yllar ve i olarak ele
alnm, ksa mrne sdrd amzn en nemli edebi metinlerinden olanyaptlar yazm tarihlerine gre verilmitir. Ardndan Yusuf Atlgann yaamna ve
yaptlarna ilikin bilgiler sunulmutur.
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
12/114
5
Drdnc blmde anlat btnn belirlemeye ynelik almaya geilmitir.
lk olarak Die Verwandlung adl anlatnn konusu zetlenmitir. Ardndan ayn
yaptn yabanclama ve yalnzlkla ilgili unsurlar belirlemeye ynelik alma
yrtlmtr. Bu blmde kavram ve nesnelerin mitolojide tadklar anlamlara da
ayrntl ekilde yer verilmitir.Die Verwandlungda dnm olgusunun ne anlama
geldii, hayvan figrnn neyi anlatt ve zellikle bcek sembolnn niin
seilmi olabilecei zerinde durulmutur. yk kahramannn fiziksel zellikleri
ele alnm, ses, grme yetisi ve devinimlerin kiinin yabanclamasn simgeledii
belirtilmitir. Topografya alt balnda anlatda nemli yeri olan topografik imgeler
zmlenmi ve Odayla Samsann yaltlmlnn, Kap ile
snrlandrlmlnn, Pencere dekoratif esiyle d dnyaya sadece bir seyirci
olduunun, Kanepe ile Mobilyalarn onun insan gemiini simgeledii tespitedilerek ada Kafka yorumcularnn grleriyle birlikte aklanmtr. Nesneler,
Otorite, Hava, ve Zaman alt balklar da benzer bir yntemle gerek mitolojide
tadklar anlam gerek Kafka yorumcularnn grleri nda incelenmitir.
Nesneler blmnde incelenen elma motifinin dini bir arm yklendii,
gazete motifiyle babann en basit eyalar bile bir silaha evirebildii, resimle de
Samsann yaamnda cinselliin yerinin ne kadar snrl olduu grlmtr.
Hava blmnde incelenen sis ve gne alt balklarnn srasyla olayn
belirsizliini ve kurtuluu simgeledii belirtilmitir. blmnn yabanclamay anlatt grlmtr; bir bcee dnmesine
ramen giyinip ie gitmeye alan yk kahramann durumu yabanclamaya rnek
olarak verilmitir.
Die Verwandlungla ilgili alama tamamlandktan sonra Anayurt Oteli adl
romana geilmitir. Roman nce zetlenmi ardndan yabanclama ve yalnzlk ile
ilgili unsurlar belirlemeye ynelik alma yrtlmtr. Topografya alt balnda
Kasaba (ya da Kent), Otel, kili Aevi, Horozcular Kahvesi, Sinema, Sokaklar gibi
romandaki meknlarn kompozisyon deerleri ve neyi simgeledikleri belirlenmitir.Yazarn romana mekn olarak kk bir kasabay ve konaktan dnme bir oteli
semesinin nedeninin yabanclamann evrensel bir olgu olduunu ve her yerde
yaanabileceini anlatmak olduu belirlenmitir.
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
13/114
6
Kiiler ksmnda srasyla Zebercet, Ortalk Kadn, Gecikmeli Ankara Treniyle
Gelen Kadn, Emekli Subay Olduunu Syleyen Adam tantlm, kiisel
zelliklerine ve d grnlerine yer verilmi ve yklendikleri simgesel anlamlar
aklanmtr. Zebercetin izoid kiilikli biri olmasnn, onun yalnzlyla
birlemesi sonucu iletiim kopukluuna dnt, toplum basks sonucu
yabanclamann gerekletii grmtr. Kafkaesk bir yaps olan romanda
nesneler, otel tabelas, iki havlu ve byk olarak zmlenmitir. Romanda bir nevi
laytmotif olan cinsellik ve lm temalarna ayrntl yer verilmi; lm temas
Cinayet ve ntihar alt balklaryla incelemitir. Romanda ayrntl olarak yer
verilmesine ramen belirlenmesi okura brakldndan gizli bir simetri barndran
zaman esi zmlenmi, yirmi iki gnlk bir sreyi kapsad ve 20 Ekim 1963
tarihinde balayarak 10 Kasm 1963de bittii tarafmzdan saptanmtr.
Beinci blmde her iki yaptta da tespit ettiimiz yabanclama olgusuna genel
olarak bakldktan sonra alt alt balk altnda incelenmitir. Bu balklar srasyla:
1- Topluma Yabanclama,
2- Kendine Yabanclama,
3- Aileye Yabanclama,4- Cinsel Ynden Yabanclama,5- Ekonomik Ynden Yabanclama,6- Yaama Yabanclama.
olarak ele alnmtr.
Altnc blmde yalnzlk temasna nasl yaklald belirlenmitir. Samsann
yalnzlnn nedeninin ekonomik ve somut nedenler olduu belirlenmitir. Zebercetin
yalnzlnn nedeni ise sonu olarak ekonomik ve somut nedenlerle birlikte marazi birkiilie sahip olmasdr, denebilir. Die Verwandlungda yalnzlk ii ve ailesi arasnda
skk bir yaam olan Gregor Samsann durumunun dnmn ardndan boyut
deitirdii ve bcek bedeniyle oda arasnda skmaya evirildii vurgulanmtr.
Anayurt Otelinde ise Zebercetin d grn ve yapt i nedeniyle benzer bir
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
14/114
7
skml yaad grlmtr.
Yedinci ve son blmde ise incelen yaptlar karlatrlmtr. Benzer zellikler alt
balyla her iki anlatda ki benzer temalar ve yabanclamaya yaklam belirlemitir.
Ardndan her iki yapttaki benzer olmayan zellikler tespit edilerek temel farkn
yabanclamaya felsefi yaklam olduu anlalmtr. Kafkada yabanclama, somut ve
ekonomik koullarn belirlediini bir durumken, Atlganda psikolojik bir kavram
olarak ele alnmtr.
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
15/114
8
2. YABANCILAMA VE YALNIZLIK
2.1. Yabanclama
2.1.1 Terim Olarak Yabanclama
Terim olarak yabanclama, ilk kez 18. yzyl Alman filozofu Hegel tarafndan
Platinusu tartrken Entusserung ve Entfremdung olarakkullanlmtr7; baz felsefe
szlklerinde Verusserung olarak geer.8
ngilizce ve Franszcada Alienation olarak kullanlan terimin kkeni Greke
alloioiosis ve bundan tretilen Latince alienatiodur. Szlk anlam esrime, kendinden
geme, benliin dna kma olarak kaynaklarda yer alr.
9
Peki, bu kavramn sosyoloji ve felsefedeki anlamlar nelerdir? Ahmet Cevizci
Felsefe Szlnde10 kavram:
1-zgn anlam iinde, bir eyi ya da kimseyi baka bir eyden ya da kimseden
uzaklatran, baka bir eye ya da kimseye yabanc hale getiren eylem ya da gelime,
2-Psikiyatride, normalden sapma durumu,
3- ada psikoloji ya da sosyolojide, kiinin kendisine, iinde yaad topluma,
doaya ve baka insanlara kar duyduu yabanclk hissi,
7 Temel Demirer-Sibel zbudun, Yabanclama. teki Yaynlar, Ankara 1998, s 11. Gnmzde (Almanca) sosyoloji, felsefe,
pisikoloji ve edebiyatta Entfremdung olarak kullanlan yabanclamann szlk anlamlamlar :
Entusserung: Vazgeme, bakasna devretme, elden karma;
Entfremdung: Yabanclama, soukluk;
Verusserung:Mlk veya hakk bakasna devretme; temlik olarak belirtilir.Almanca-Trke Szlk, Prof. Yaarnen-Cemal Ziya enbey,Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara 1993
8 Ahmet Cevizci, Paradigma Felsefe Szl, Paradigma Yaynlar, stanbul 2000,s.994
9Temel Demirer-Sibel zbudun, a.g.y, s.1010 Ahmet Cevizci, a.g.y, s.994
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
16/114
9
4- Felsefede, eylerin, nesnelerin bilin iin yabanc, uzak ve ilgisiz grnmesi, daha
nceden ilgi duyulan eylere, dostluk ilikisi iinde bulunulan insanlara kar kaytsz
kalma, ilgi duymama, hatta bkknlk ya da tiksinti hissetme,
5- Benin kendi znden uzaklamasyla, kendisine ve eylemlerine nesnel bir biimde,
sanki bir ustann elinden km bir nesneye bakarcasna yaklamyla belirlenen bilin
hali. Kiinin kendi benliiyle ya da zihin halleriyle, kendisi arasna duygusal bakmdan
mesafe brakmas durumu, kiinin gerek beniyle olan isel temasn yitirdiini
anlamasnn sonucu olan kendisinden kopmas hali olarak aklar.
Gordon Marshalln Sosyoloji Szlnde ise:
.en genel erevesiyle bireylerin birbirlerinden ya da belirli bir ortam ya da sretenuzaklamalarn anlatr... ksa ve z bir biimde tanmlanr.11
11Gordon Marschall, Sosyoloji Szl, Bilim ve Sanat Yaynlar, Ankara 1999,1. Bask, s.798
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
17/114
10
2.1.2 Kavram Olarak Yabanclama
Kavram olarak kkeni Eski Ahit12 ve hatta ncesinde Homerosun lyadasna13
uzanan yabanclama, literatrde ilk olarak Platinusun yazlarnda dikkat
ekmektedir. Bu kavram ilk kullananlar arasnda J.J.Rousseauda vardr.14
Yabanclama farkl filozoflarca birbirinden ayr erevelerde tanmlanmaktadr. Esas
itibariyle bu kavram ilk kullananlar 18. yzyl Alman filozoflardr. Yukarda da
belirtildii gibi Hegel, Platinusu tartrken Entusserung ve Entfremdung kavramlarn
gelitirir.15 Hegele gre, insann geliim srecinin merkezi olan ve kendi dnda bir
dnya yaratan sonra da bu dnyann kendi rn olduunu anlayan ruhun yava yava
dnyann kendi dnda olmadn kavramasdr; yabanclamann da bu kavrayn
eksikliinin sonucu olduunu yazar.
16
Hegelin etkisinde kalan Ludwig Feuerbachyabanclamann dinsel cephesiyle ilgilenmitir; Hristiyanln z adl kitabnda
dinin zellikle Hristiyanln nesnel znn insann znden yani duygudan baka bir
ey olmadn iler srer.17 Yabanclamann, nsann Tanr olarak kurmaca bir z
imal etmesi olduunu belirtir.18
Marx, Hegelin yaklamn tersine evirerek konuya bakmtr; maddeci bir gzlkle
her eyin insan emeinin bir rn olduunu ileri srmtr.19 18451847 yllarnda
Marx bu terimi ontolojik bir kavramdan sosyolojik bir kavram haline getirmi tir. Marx
insann yabanclamasn ada toplumun i srecine verdii biimde bulmaktadr. blm ve bunun sonuland insan kiiliinin paralara blnmesi, temelini
teknolojik artlarda bulmaktadr. Toplumun dzeni ne olursa olsun bu teknolojik artlar
varln srdrecektir.20 Marxa gre insan bir i ve eylem varl oluturduundan,
kiinin etkinlii, rn ile belirlenmektedir. zel mlkiyete dayal bir rejimde ise insan
12mer Say, 1960-80 Aras Trk Hikayeciliinde Yabanclama Kavram . Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Yznc Ylniversitesi ,Sosyal Bilimler .Enstits Van 1995 ,s. 413 Temel Demirer-Sibel zbudun, a.g.y, s. 9
14Sulhi Dnmezer, Sosyoloji, Beta Yay. stanbul, 1990, s.20215 Temel Demirer-Sibel zbudun, a.g.y,s.1116 Trker Alkan, D. Ergil, Siyaset Psikolojisi, Siyasal Toplumsallama ve Yabanclama, Turhan Kitabevi, Ankara, 1980, s. 190
17 Turker Alkan, D. Ergil, a.g.y.,s.191
18 Temel Demirer-Sibel zbudun, a.g.y,s.16
19 Trker Alkan, D. Ergil, a.g.y,s.192-193
20 Sulhi Dnmezer, a.g.y., s.202
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
18/114
11
z, kendisine ters dmektedir. Zira insan emeinden oluan sermaye insana yabanc
ve dman olmaktadr. nsan kendi zne dnnce yabanclamadan kurtulur. Kapitalist
retim biimi bylece insanlar yabanclatrmaktadr ve hzlanan yabanclama bu
sistemin sonu olacaktr.
Yabanclamaya Marksist bak geleneinin dnda temsilciliini Durkheim, Weber
veSimmelin yapt sosyolojik dnce geleneinin de ok etkili olduunu biliyoruz.
Bu gelenee gre, modern insan, imdiye kadar hi olmad lde yaltlm,
kendisine ve toplumuna yabanclam durumdadr.
Eski geleneksel deerlerle balarn koparan modern insan, yeni rasyonel ve
brokratik dzende, hibir eye gvenmez, her ey karsnda inansz olmutur.
rnein Webere gre, toplumsal dzendeki rasyonalizasyon ve formalizasyon eilimi
karsnda, kiisel ilikiler azalrken, kiisel olmayan brokrasinin gc ve nemiartar.21
Varoluu gelenek, yabanclamay, bir insann baka insanlara olduu kadar
kendisine, kendi benine aykr dmesi diye tanmlayp, bireyin gerek beninden,
znden, daha derindeki kiiden ayr dmesinin ise, onun bakalarnn isteklerine gre
eylemesi, rahatn bozmamak istemesi, toplumsal kurumlarn basksndan
kurtulamamas, sorumluluktan kamas, dardan ynlendirilmesi eklinde tezahr
ettiini syler. Kierkegaard,Heidegger, Camus ve Sartre gibi dnrlerin yer ald bu
gelenek iinde, nesnel bilgi karsnda znel hakikatin nemini vurgulayan Kierkegaard,yabanclamann temel probleminin, anlamszlk ve umutsuzluun hkm srd bir
dnyada, insann kendi benine anlam ykleyebilmesi, kendi zne ilikin olarak uygun
bir kavraya ulaabilmesi problemi olduunu; yabanclamay amann da ancak
inancn srayyla, Tanrya ynelmeyle mmkn olabileceini belirtir.22
Ateist varoluu dnrler Sartre ile Camus ise yabanclamann anlam ve amatan
yoksun bir dnyada doal bir durum; varolu samalnn doal sonucu olduuna
inanrlar. Yabanclamay amann, yaamn anlamszln itenlikle kabul edip, kiinin
etkin ve zgr seimlerle kendini yeniden yaratmasyla mmkn olacan savunurlar.23
21Ahmet Cevizci, a.g.y, s.995
22 Ahmet Cevizci, a.g.y,s,995
23 Ahmet Cevizci, a.g.y,s.995-996
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
19/114
12
Yabanclama kavramnn ada yorumlarna gelirsek; Erich Fromm eletirilerini
modern sanayilemi topluma yneltmektedir. Frommyabanclamadan kastn, kiinin
kendini yabanc olarak duyumsad deneyim tarz olduunu savunmaktadr ve unlar
eklemektedir:
(Kii) kendisine yabanclamtr, kendini dnyann, kendi edimlerinin yaratcs
olarak grmemektedir- tersine edimleri onun efendisi haline dnmtr; onlara boyun
eer, hatta tapnr. Yabanclam kii kendisiyle ya da tekilerle temas halinde deildir
() kendisiyle ve dnyayla retken bir iliki kuramaz Fromm bu durumun din,
lider klt ve tketim toplumlarnda ortaya ktn ve her durumda da temel
gereksinimlerin24 yerine yapay gereksinimlerin ikame edildiini syler.25
Yabanclama bireyin toplumun deerlerine, evresine kar ilgisinin yok olmas,dnyaya kar iine dnk bir tutum elde etmesi anlamna gelir. Yabanclama kavram
gszlk, iktidarszlk, kuralszlk ve sosyal ynden tecrit olunmay da kapsar.
Sosyoloji ynnden yabanclama, kiinin mensubu bulunduu gruba kar olmasdr.
Yabanclama srecindeki kii byk gruba kar olan husumeti nedeni ile mensubu
bulunduu kk grup ile tam bir btnleme iine girmektedir. Uyuturucu madde
kullanan genlik gruplar, hippiler, tm dzene yabanclam tedhii gruplarn
durumunda olan budur.
Yabanclaan kiide ie geirilmi balayc normlar mevcut bulunmamasndanbaka o kendisini gsz ve iinde gene kendisine ait bir yer bulunmayan haksz bir
sosyal sistemin maduru olarak da grmektedir. Bylece yabanclama kiinin tam
olarak duygusal ynden toplumdan kopmas sonucunu dourmaktadr.26
Yabanclamaya bir dier nemli yaklam ise yledir: Bilimsel gelimeler sonunda
gittike klen, yalnzlaan, grdne, bildiine inanamaz olan, atmalar iinde
yuvarlanan insan bunalma srklenmitir. Bilim insann z tanmn salayan
24 Fromm insann temel gereksinimlerinin biyolojik deil insann doayla uyum halinde yaayan hayvanlardnyasndan ayrldka ve bilgisi arttka younlaan gvensizlik duygusuyla bantl, yani insann evrim srecinde
ortaya kan gereksinimlerinden sz eder. Bunlar 1.Bakalaryla toplumsal iliki iinde olmak; 2.Yaratc
olmak;3.Sabit kklere sahip olmak;4.kimlik gereksinimi;5.Kendini zihinsel anlamda ynlendirebilmek, olarak
sralanmaktadr. Temel Demirer-Sibel zbudun a.g.y, s.3225 Temel Demirer-Sibel zbudun a.g.y, s.33
26Sulhi Dnmezer, a.g.y., s.202
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
20/114
13
efsanelerin, astronomik, biyolojik, fiziksel, toplumsal bireysel temellerini birer birer
ykmtr. Ama karlnda btnl olan saygn bir yer edinebilecei bir dnya
sunamamtr. nsan sadece tabiat karsnda deil, toplum ve siyasal dzen karsnda
da ufalp, nemsizlemi, yalnzlamtr. Brokrasi, teknokrasi, yasal dzenlemeler
ekonominin kii st ileyii, bireyi gnlk yaamnda tam bir gszlk ve
yabanclama duygusu iine itmitir.27 Bir baka ifadeyle birincil guruplarn egemen
olduu, kiinin birey olarak deil, grubun bir yesi olarak tanmland toplumlardan,
byk ve kiilik d (impersonal) brokratik rgtlerin egemen olduu topluma gei,
kiiyi yabanclatrp nemsizletirmektedir.28
nsan ve her toplum kendini dnyann merkezi ve dnyay evrenin merkezi olarak
grmekte idi. Ancak evrenin boyutlar ve dier toplumlar alglandka bu merkezilik
sona ermeye balad. nsann merkezilii tanr merkezli aklamalarla desteklenirken,Darwin ve dierleriyle insann evrendeki hayvanlardan biri olduu tezi bu merkezilii
iyice sarst.29 Merkezilik yitirilmiti ama ahlak, gelenek, yasa, deer yarglar, kurum
ve kltrleriyle insann merkezilii yeniden tesis edilmeye alld. Bu aamada Marx
tm bunlarn altyap ve snflar aras mcadele ile ilgili olduunu ileri srnce, bunlar
zsel deerlerini yeniden yitirip toplum makinesinin almasnda kullanlan birer ara
gibi grlmeye balanmlardr.30 Bu gre gre ortaya Marxn yaklamyla yeni bir
zmszlk biimi kyordu.
Tm bu grler ile birlikte tartmalar genellendiinde yabanclamann iki temelboyutu ileri srlebilmektedir: Bunlardan ilki artan bireyciliktir; artan bireycilik kiinin
z ve gizil gcn gelitirmesi olarak deil, yakn evresinden balarn koparm bir
kiinin yalnzlk ve yabanclk iinde bunalma dmesi olarak gelimitir.31kincisi ise
artan kitlesellemedir. Ancak bu kii ile toplum arasnda doyurucu balarn kurulmas,
kiinin toplumsal kltrle kendi deerleri arasnda retken bir etkileim salayabilmesi
olarak deil, bireyin kiiliindeki kendine zg yanlarn, ounluun basks altnda
trplenip yok edilmesi olarak gereklemitir.32
27Trker Alkan, Saldrganlk, nyarg ve Yabanc Dmanl, Hil yay. stanbul, 1983, s.187
28 Trker Alkan, a.g.y, s.184
29 Trker Alkan, a.g.y.,s.185
30 Trker Alkan, a.g.y.,s.185-186
31 Trker Alkan, a.g.y.,s.18932 Trker Alkan, a.g.y.,s.189
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
21/114
14
2.1.3 Edebiyatta Yabanclama
Yldz Ecevit 1998 ylnda Virgl dergisinde yaynlanan Edebiyatta Yabanclama ve
Yabanclatrma adl makalesinde, insan yalnzl'nn, onun kendisine ve evresine
'yabanclamas'nn 20. yzyln ana gereklerinden ve a edebiyatnn da baat
motiflerinden biri olduunu belirtir. 33 Ecevite gre ruh ve madde bireimi bir yapya
sahip olan insan, yapsn oluturan bu iki ana zelliin ularnda dolaarak yaamda
deneyim kazanr, ruhla madde arasndaki gel-git'le biimlenir. Kimi kez maddeyi
dorukta deneyimler, kimi kez ise i dnyann dipsizliinde, kendini, dnyay, evreni,
insan ve onun bu dnyadaki yaam amacn sorgular. O dipsiz derinlikte uzun sre
kalmay baarabilen insan ise, -moda deyile- 'ykselen deerler'le biimlenmi bu
dnyay artarak 'yabanclaan' baklarla izler.Kkeninin Homerosa kadar uzadn bildiimiz yabanclama kavramnn
balangtan bu yana edebiyatta da var olduunu syleyebiliriz. Edebiyatta
yabanclama, toplumdaki geerli yaam biimini 'yabanc' bir bakla izleyen, ona
'yabanclam' insanlarn yklerinin anlatlmasdr. Marxn byk Floransal34 diye
tanmlad Dante, Cehennem (Inferno), Araf (Purgatorio) ve Cennet (Paradiso)
blmlerinden oluan lahi Komedya (Divina Comedia) adl yaptnda cehennemin
katmanlar arasnda dolaan yoz bir toplumun insanlarnn karanlk eylemleri35yle
yabanclama kavramn ele alr. Dante, 14. yzyl talyasnn aydn yabanclamasnarnek olarak verilebilir.
18. yzylda Goethe'nin Gen Werther'i, kalplam deer ltleriyle
biimlenmi burjuva toplumunda, st kllenmeye balayan bir insan zelliini,
'duygu'yu dorukta yaayabildii iin bir 'yabanc' madde gibi alglanr evresi
tarafndan. Toplumdaki gidie yabanclaan, ona ayak uyduramayan ve 'z'n yaamak
isteyen insann lklaryla doludur Goethe'nin Werther roman.
nsann uygarlamasnn tarihi, bir balamda da onun kendisine ve 'z'ndebarndrd deerlere yabanclamasnn tarihidir. nsan bilimde ilerleyip kendi yarar
dorultusunda doay deitirmeye baladndan bu yana, kendi z-doasndan da
33 Yldz Ecevit, Edebiyatta Yabanclama ve Yabanclatrma VRGL 14, Aralk 1998, s. 4547
34 Karl Marx,Das Kapital, 1. Cilt, s.1935 Yldz Ecevit, a.g.y. s.45-47
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
22/114
15
adm adm uzaklamay, ona 'yabanclamay' srdrmtr. Teknolojik uygarlamann
doruu olan 20. yzyln insan, hem betonlam yapay bir dnyada gerek yerkre
doasna hem de maddesel deer ltlerinin sarmalnda gerek insan doasna
yabanclamtr. O artk ruh ve madde btnl iinde yaayan 'gerek insan' deildir.
amz edebiyat bir sredir onu bir insan karikatr olarak yanstmaktadr
metinlerinde; edebiyat bilimi terimiyle o bir 'anti-kahraman'dr artk.
Kafka'nn ve Beckett'in insanlar 'grotesk' zelliklerle dolarlar metnin iinde.
'Korku', 'yalnzlk' ve 'umarszlk' yeni edebiyatn insann biimlendiren ana elerdir.
Kendisine de, evresine de yabanclam bu insan, d grnnde de yabanclatrr
Kafka: Modernizmin bu byk ustas onu bir bcee evirir Deiim adl anlatsnda.
20. yzyl insannn geirdii tinsel mutasyon, edebiyat dzleminde insann bcee
dnmesiyle somutluk kazanr. Beckett ise tinsel dzlemde yaanan bu geri gidii;sakat, felli, grotesk grnml insanlaryla edebiyat dzlemine tar. ndirgenmi
insan anlatr Beckett; boyutlarndan birini, tinsel olan yitirmi insandr bu; Marcuse'nin
"tek boyutlu insan" diye nitelendirdii canldr... Bu insan, maddeler evreninde
rlplak kalmtr, yalnzdr, kendisine de evresine de yabancdr.
svireli yazar Max Frisch'in dilimize arpk Sevda adyla evrilen Homo Faber
balkl romannn ana kiisi teknik adam Walter Faber duygularn yaayamaz, onlara
yabanclamtr; bir teknolojik aygt gibidir; bir tr yar robot... lmcl bir hastala
yakalandnda mistik duygulara kaplmaz, istatistiksel dzlemde kurtulma olaslnsaptamaya alr. Doa onu rktr; yaam teknoloji demektir onun iin. Bir gemi
gezisinde inanlmaz gzellikteki gnbatmn, o an dorudan doruya yaamak yerine,
amzn ou insan gibi kamerayla filme alr Faber; daha sonra ap izlemek iin
'konserve' eder doay. Yaam TV/medya araclyla ikinci elden yaayan yzyl sonu
insannn nclerindendir Walter Faber.
Trk edebiyatnda ise Ouz Atay, d dnyada 'tutunamamak'la zdeletirir
'yabanclamay'. Modern romann lkemizdeki ncs Tutunamayanlar'da, roman
kiisi Selim, kk ihtiras oyunlarna, agzllklere, rekabetlere, dedikodulara,birbirine elme atmalara yabancdr, byle bir dnyada soluk almay bilmez o; bana
yaamasn retmediler der. Tutunamayanlar tmyle bir yabanclamann romandr,
erdemli tinselliin, yozlam maddesellie yabanclamasnn yksn ierir. Trk
edebiyatnda Yusuf Atlgan, Ferit Edg, Bilge Karasu, [Adalet Aaolu] ve Orhan
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
23/114
16
Pamuk'un rnleri bu tr bir yabanclamann farkl rneklerini motif dzlemine
tarlar.
nsana yabanc bir d dnyann belki de a edebiyatndaki en arpc yansmalar,
Elias Canetti'nin Krleme [Die Blendung] romannda grlr. Tmyle maddeye
baml bu arpk ilikiler dnyasnda 'insan' artk bireyselliini yitirir, tek bir
organizmaym gibi devinen 'kitle canavar'nn bir hcresini oluturur yalnzca. Fransz
nouveau romanclar ve onlarn zelliklerini uca tayan postmodernistler duygudan
yaltlm bu nesneler dnyasn tm yabanclyla edebiyat dzlemine tarlar. Byte
ilevi gren kimi edebiyat tekniklerinin yardmyla iyice belirginleen bu ii bo dnya,
ou kez okurun tepkisini eker: "Bu kadar da deildir artk! nsann erdemlerini ve
yaamn anlamn bylesine yitirmi olmas olas mdr?"
nsann yabanclamas acl edebiyatn ana sorunsaldr. 20. yzyl edebiyat, okkatmanl bir yabanclamalar evrenini resimler bize; insan-toplum, insan-doa, insan-
tinsellik arasnda yaanan bu kopuu ya da ruh-madde, akl-duygu boyutlar arasnda
oluan almaz 'yabanclama' uurumunu metnin ana izlei yapar. Bu izlein
'biimlendirilmesi' aamasnda ise, yine ayn kkenli bir baka szck bu kez
'yap/kurgu/dil' dzleminde bir st kavram olarak yer alr: Yabanclatrma. erikte
yabanclaan insan odak alan bu edebiyatn, biimdeki ana sorunsal ise
yabanclatrmadr.
20. yzyl edebiyat, gerei dorudan yanstmaz; onu farkl bir mercekten geirerekkrar, ltlerini deitirir, bker, arptr. Kimi kez Batlnn iinde yaad sistemi
in'e tar, ona gereini 'yabanc' bir lkenin koullarnda, Shen Te'nin dnyasnda
yaatr, Brecht gibi; kimi kez bireyin sisteme yabanclamasn, Dava'nn labirenti
andran koridorlarnn metaforik yapsnda ya da ato'nun sonu olmayan imgesel
yollarnda biim dzlemine tar, Kafka gibi; kimi kez yontucu Giacometti'nin
ayrntdan btnyle arndrlm 'p adam'lar gibi verir gerei, minimal sanatn
ularnda dolaarak yalnzca biimin bysne kaplr, yazy imlere dntrmeyi
dener, Ferit Edg gibi...acl edebiyatn biim anlaynn odanda yer alr 'yabanclatrma' esi: Brecht
tiyatrosunun bu ana terimi, ada anlat edebiyatnn da ana biim esidir. Gerei
teke tek yanstmak yerine onu farkl biim klflar araclyla, okura 'yabanc'
boyutlara tar a yazar; onu 'yabanclatrr'. Yzyln ilk yarsnda bu teknikle
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
24/114
17
amalanan, iinde yaadmz dnyann/sistemin/gerein stne serilmi alkanlk
perdesini kaldrmak; insann, iinde yaad gerein 'z'n farkl bir adan tm
plaklyla grmesini salamakt. Bir anlam arayyla ve -her eye karn- eitsel bir
amala i ieydi ilk onyllarn yabanclatrma etmeni.
Okurun alkn olduu iin 'gremedii' gerekleri yabanclatrmak amacyla her
trl biimsel arac dener modernist yazar. Kimi yerde ise yazarn amac, kendisinin de
anlamakta zorland bu 'yabanc' gerein konturlarn biim araclyla
belirsizletirmek, onu satr arasna itmek, yoruma ak klmaktr. inde yaadmz
yzyln sonlarna doru ise postmodern sanat, artk kendisine tmyle yabanclaan
gerekle uramak yerine, daha fazla 'biim'le har neir olacak, 'yabanclatrma
etmeni'ni o uup gitmekte olan anlam yakalamak ya da anlamszl yanstmak iin
kullanmayacaktr. Yzyl sonu yazarlarnda metnin yabanclatrlmas, ounluklabiim araynn doal bir sonucu olarak ortaya kar.
D gerekle rtmeyen, somut yaam yanstmayan yeni bir 'gerekilik' anlaynn
biim tekniidir yabanclatrma. acl edebiyatn estetik amac, d gerei 'birebir'
kopya etmek deil, onu yeniden kurmaktr, nk gerei birebir kopyalamak iin, her
eyden nce birebir alglanabilecek bir gerein bulunmas gerekir. Hl byle bir
gerei alglyormuasna dnyay teke tek yanstmaya alan ve onu bir nceki
yzyln estetik ltleriyle 'yklemeyi' srdren yazar ise yalnzca bir 'ardl'dr;
sanatn znde yatan estetik gerei kavrayamamtr: Sanat srekli bir yenilenmelerzinciridir, her halkas bir dierini yadsyan ama yine de bir ncekinin iinden geen.
Fransz nouveau romannn ncs Alain Robbet-Grillet, an biim teknii
yabanclatrmay kullanmadan, gerei geleneksel mimesis estetii ltleri iinde
dorudan 'yanstarak' ykleyen yaklamla ilgili saptamasnda sert bir dil kullanr:
Stendhal gibi yazyor diye gen yazar vmek, ifte namussuzluk olur. nk bylesi
bir ustalk hem hayran olunmaya demez hem de sanld kadar olanaksz deildir:
Stendhal gibi yazmak iin her eyden nce, 1830'da yazmak gerekir36 (Yeni Roman,
1989, s. 32).Oysa gemi yzyllardan gnmze uzanan estetik ve dnsel alkanlklar, a
gereini yanstmak iin yeterli deildir. Yabanclatrma estetii ise, bir nceki
yzyln dengeli, uyumlu, determinist, 'mantkl' dnya grnn ve estetik anlaynn
36 Y.Ecevit, VRGL,a.g.y. s.45-47
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
25/114
18
odana yerletirilmi bir bomba etkisi ierir; grnr gerei deforme eder,
groteskletirir, abartr, sinikletirir, absrd klar, parodi dzleminde onunla elenir.
ou kez itici, rktc, 'yabanc', rahatsz edici bir gerekliktir ortaya kan;
geleneksel estetie alm okuru, yeni edebiyata kar kmaya ynlendiren trde bir
gereklik.
Okurun yeni edebiyatla arasn aan ite bu ift boumlu yabanclamadr.
Boumlardan birincisi, insana tmyle yabanclam bir 'd dnya' ve ona uyum
salamak iin mutasyona urayarak zne yabanclaan, zellikle teknoloji
toplumlarnda bir tr cyborga dnen insanoludur. kinci boum ise, bu son derece
grotesk, rahatsz edici gerei tm plaklyla edebiyat dzlemine tayan, onun
stndeki yanlsamay yok eden 'yabanclatrma' tekniidir. Belki de acl edebiyat,
gerei okurun katlanabileceinin ok stnde bir dozda sergilemektedir; Kafka,Beckett, Yusuf Atlgan ya da Canetti araclyla, narkoz kullanmadan... Yeni edebiyat
estetiinin gerekiliidir bu.37
37 Yldz Ecevit, a.g.y.s. 45-47
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
26/114
19
2.2.Yalnzlk
2.2.1 Kavram Olarak Yalnzlk
Kavram olarak yalnzl bir insann kendini tekilerden ayr ve yaltlm hissetmesi
olarak tanmlayabiliriz. Farkl bak alarna gre farkl deerlendiren yalnzlk
olgusuna Sosyal Bilimlerin yaklam kural dlktr( Normabweichung).38 Alman
filozof Schopenhauerun mutluluk ve huzurun kayna (Quelle des Glcks und der
Gemtsruhe) olarak tanmlad yalnzlk, yazar Thomas Mann ve piyanist ve besteci
Glenn Goulde gibi birok sanatya gre ise yaraty besleyen en gl olgudur.39Yusuf
Atlgan gerek sanatnn yalnz brakld iin uraan deil urat iin yalnz
kalan olduunu belirtir.
40
Yalnzlk, sadece sanatlar tarafndan nemsenen bir deer deildir. Dinler tarihine
baktmz zaman yalnzln kiinin kendini gerekletirmesi iin ne kadar nemli
olduunu grrz. Hz. Muhammedin Hira Danda bulunan Hira Maarasna kp
orada tefekkrde bulunmas, kendisine peygamberliin burada bildirilmesi; slam
Dinindeki tasavvuf geleneindeki ile kavram; Budann meditasyon ayinleri veya
Ortaa Avrupa ve Yakn Doudaki Katolik ve Ortodoks Hristiyanlarda bulunan
mnzevilik (Einsiedler-Eremit) olgusunu rnek olarak rahatlkla verebiliriz. Sanat iin
olmazsa olmaz bir olgu olan yalnzlk, kar yakadaki sradan insanlar- Heideggerinnitelemesiyle Das Man41- iin bir hapishanedir.
Yalnzlk, gnmzde insanlk iin byk bir sorundur. rnein sadece Trkiyede
Devlet statistik Enstitsnn verilerine gre 766 bin tek nfuslu hane bulunmaktadr.
stanbul'da her 16 evden birinde, yani toplam 1 milyon 664 bin 821 haneden 95 bin
10'unda; zmir'de 650 bin 391 hanenin 44 bin 606'snda, Ankara'da ise 724 bin 778
haneden 33 bin 978'inde tek kii yaamaktadr. zellikle sanayinin gelitii byk
ehirlerde tek bana yaayanlarn saysnn da hzla art gsteriyor olduu bir gerektir.
38http://de.wikipedia.org/wiki/ Einsamkeit, Eriim:19.05.200639http://www.planet-wissen.de/pw/Artikel/Einsamkeit. Eriim: 19.05.200640 Yusuf Atlgan, Kitap-lk 41(Mays-Haziran 2000) Fotobiyografi III41 Ahmet Oktay,Anlatlarn Aynas: Yaznsal Eletiriler 2, 1954-2000, YKY,ST.2001,s.178
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
27/114
20
Radikal Gazetesinin haberine gre:
Almanya'da yaplan bir aratrma her kiiden birinin yalnzlk ektiini
gsteriyor Sadece Fransa'da 14 milyon yalnz var. Britanyann bakenti Londra da
tam bir yalnzlar cenneti veya cehennemi. Bekr, dul veya boanm, Londrallarn
neredeyse yzde 60' yalnz nsann yalnzlna dair ABD'nin 75 kentinde yaplan bir
anketten de arpc bir sonu kt. Yalnzln hangi hallerde artp azaldn bulmaya
ynelik aratrma sonucunda, Tanr'ya korkarak bakanlar ve Tanr'y otorite olarak
grenlerde yalnzlk hissinin artt, 'Tanr'ya sevgiyle bakanlarda' ise yalnzlk hissinin
azald saptand. Yine ABD'de yaplan aratrmaya gre genellikle byk
kalabalklarn iinde yaayan hemireler ve niversite rencileri, hayattan elini eteini
ektii dnlen yallardan daha fazla 'yalnzlk ekiyor'.
42
stanbul niversitesi letiim Fakltesi Gazetecilik Blm retim yesi Edibe
Szen, sosyolojik anlamda yalnzlk kriterlerini gszlk, birok eyi anlamsz bulma,
kuralszlk, tecrit edilme ve giderek szl kltrden uzaklama olarak sralamakta ve
sistem ve dier insanlarn karsnda kendini gsz hissetmenin, insanlar yalnzla
ittiini belirtmektedir. Szen, kuralsz yryen bir yaamn sonunda, insanlarn
yalnzln penesine debileceini vurgulamaktadr.43
Konuya farkl bir yorum getiren Beykent niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi Dekan
Prof. Dr. nsal Oskaya gre yalnzln anlalmas en zor yan, gnmzdeki
yalnzln nereden geldiini anlayabilmektir. Bunu kimsenin kurgulayamadn, ilk
kez 1900'lerde Berlin'de Zimmer'in fark ettiini belirten Prof. Dr. Oskay dncelerini
u ekilde dile getirmektedir:
Zimmer, insann yalnz olduunu hissetmi, grm aklayamam bunu. Berlin'in
bir ucundun br ucuna trenle, otobsle ayn koltukta gidiyor insanlar, vcutlarbirbirine deiyor ama konumuyorlar. nsanlk tarihinde ilk defa byle bir ey oluyor.
Yaamn bir hayhuyu var bu belli. Yaanan hayatn slubu insanlar birbirlerine dman
haline getiriyor. Bu slubun ezdii insanlar hn, husumet duyuyor ve atlayacak hale
42 Radikal Gazetesi, 09.01.2005, Yalnzlk a(1),Hatice Yaar43 Radikal Gazetesi, 09.01.2005 a.g.y
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
28/114
21
geliyor. atlayacak hale geldii zaman bunu da aktacak bir k noktas aryor.
Gndelik hayatn bozmak istemiyor, ekmeini kaybetmek istemiyor. Ama hncn
boaltmak istiyor. Herkes birilerini nnde engel olarak gryor. zellikle alttaki
kesimi perian ediyor alma etii.44
ncelediimiz yaptlarn ikincisi olan Anayurt Oteli adl romann ana temalarndan
birini oluturan intihar olgusuyla yalnzlk arasnda sk bir ba olduunu
kantlayabilecek olan aadaki cmleleri, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi
Sosyoloji Blm Sosyometri Anabilim Dal Bakan Prof. Dr. Mahmut Arslan
sylyor:
Durkheim, 'ntihar' adl kitabnda intihar yalnzla balar. nsann fazla dindar
olmamas halinde intiharn geerli olabileceini de syler Durkheim. Bunu syleyenDurkheim'n kendisi de materyalisttir. ehirlerde ok olan intihar oran kylerde
azalyor. Cemaat yaplarnda son derece az. nk yalnz kalamyorsunuz ki intihar
edesiniz. Daha dorusu cemaat sizi yalnz brakmyor. ntiharn kkeninde insann
kendini yapayalnz hissetmesi yatar. diyor Durkheim, bu da kent hayatnda oluyor.45
44 Radikal Gazetesi, 09.01.2005, Yalnzlk a(1), Hatice Yaar45 Radikal Gazetesi,12.01.2005, Yalnzlk a(4),Hatice Yaar
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
29/114
22
2.2.2 Edebiyatta Yalnzlk
Alman Edebiyatnda yalnzlk olgusuna, Aydnlanma dneminde (Aufklrung )
pozitif bir deer yklenir; yalnzlk, duraan gndelik yaamdan manevi etkinliklere ve
kendi bilincine dnn yolu olarak nitelendirilir.46 Sturm und Drang dneminin en
nl yaptlarndan biri olan Goethenin Die Leiden des jungen Werthersin de (Gen
Wertherin Aclar) yalnzlk hkim bir temadr. Roman kahraman Werther, akna
karlk bulamayp yalnz brakld iin intihar eder. Romantik dnem, valyeleri ve
pastoral yaam ele alarak yalnzla farkl bir biimde yaklar. nsan yalnzl'nn,
onun kendisine ve evresine 'yabanclamas'nn 20. yzyln ana gereklerinden ve a
edebiyatnn da baat motiflerinden olduunu daha nce belirtmitik.47 Franz Kafka,Die
Verwandlung adl anlatda kahramann yalnzln onu bcee dntrerek iler.Heinrich Bll ve Wolfgang Brochert gibi kimi yazarlar ise yalnzl savatan dnp
topluma ayak uyduramayan bireylerin dram ve durumu zerinde durarak verir. Thomas
Mann, Dr.Faustusta bir mzisyen olan kahramannn yalnzln, entelektel bir
yalnzlk olarak biimlendirir.
Trk romannda ise yalnzlk olgusu, Yakup Kadri Karaosmanolunun Yaban adl
romann ve Halit Ziya Uaklgilin yaptlarn saymazsak, Ouz Atay ve Yusuf
Atlgann yaptlarnda toplumsaldan bireye inilmesiyle ilenmeye balar. Ouz Atay,
Tutunamayanlar adl romannda kahramanlar Selim Ik ve Turgut zbeninbireysellie kann nedenini iinde yaadklar kk burjuva snfnn yaamna, yoz
deerlerine duyduklar tepki olarak sergiler.48 Ad geen romanda yalnzlk nemli bir
imgedir ve aadaki iirsel cmlelerle bir durum olarak nitelendirilir:
nce Kelime vard, diye balyor Yohhanaya gre ncil. Kelimeden nce de
Yalnzlk vard. Ve Kelimeden sonra da var olmaya devam etti Yalnzlk Kelimenin
bittii yerde balad; Kelime sylenemeden nce balad. Kelimeler, Yalnzl
unutturdu ve Yalnzlk, Kelime ile birlikte yaad insann iinde. Kelimeler Yalnzl
46http://de.wikipedia.org/wiki/ Einsamkeit, Eriim:19.05.200647 B.k.z.Edebiyatta Yabanclama48 Berna Moran, Trk Romanna Eletirel Bir Bak 2 , letiim Yay.8.Basm,st.2002,s.323
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
30/114
23
anlatt ve Yalnzln iinde eriyip kayboldu. Yalnz Kelimeler acy dindirdi ve
Kelimeler insann aklna geldike, Yalnzlk byd, dayanlmaz oldu.49
Ouz Atay niversite mezunu ve kentli iki mhendisin yks anlatrken, Yusuf
Atlgan ilk roman Aylak Adam benzer bir karakterle oluturmu fakat ikinci roman
olan Anayurt Otelinde ilkokul mezunu bir kasaba adamnn yaamn eksen olarak
almtr. Her iki yazarda toplum tarafndan dlanm bireylerin yklerini anlatrken
isyanlarn hem ierik hem de yaptlarn biimiyle verirler.Anayurt Oteli biim ve ierik
itibariyle Sama kuramna uygun bir yapt olutururken Ouz Atay, Tutunamayanlarda
klasik roman kurallarn ykar.50 Yalnz bireyin yaamn ele alan Trk edebiyatnn bu
iki nc yazarn romanlarnn kafkaesk yapsyla Ferit Edg izler. 1980li yllara
gelindiinde 12 Eyll Askeri Darbesinin yol at sosyopolitik deiimler Trkedebiyatnda; Marksist devlet sistemlerindeki k de dnya edebiyatnda bireyci
eilimlerin ne kmasn krkler.51 Ahmet Altan, Yalnzln zel Tarihi adl
romanyla yalnzlk temasn ele alr.
Dnya edebiyatna baktmz zaman ise amzn en nl romanlarndan biri olan,
Kolombiyal yazar Gabriel Garcia Marquezin Yzyllk Yalnzlk (Cien aos de
soledad) adl roman, yalnzl ana tema olarak alr ve bu temay kitabn ad olarak da
belirler.
49 Ouz Atay, Tutunamayanlar, letiim Yaynlar, stanbul 2004,3235.Bask, s.15150 Berna Moran, a.g.y, s.32351 Yldz Ecevit, Trk Romannda Postmodern Almlar, letiim Yaynlar, stanbul 2002,s.89
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
31/114
24
3. NCELENEN YAPITLARIN YAZARLARI
3.1 Franz Kafka
3.1.1 Yaam ve Yaptlar
Franz Kafka 3 Temmuz 1883 de taral Yahudi kkenli Hermann Kafka ( 1852
1931) ve ei Julinin (18561934) en byk ocuklar olarak Prag da Zum Turm adl
evde doar. Ailenin br ocuklar doduktan ksa bir sre sonra len erkek kardeleri
Georg (188587) ve Heinrich (188788) ile Auschwitz toplama kampnda katledilen
Elli(1889), Vali( 1890) ve Ottladr (1892).
Kafkann yaad dnemde de Pragda ounluun kulland dil ekedir; fakatAvusturya-Macaristan mparatorluunun etkisiyle elit tabakann dili Almancadr. Ailesi
bu gereklii gz nnde bulundurarak onu 1889 da Pragdaki Fleischmarkt ta
bulunan Deutsche Knabenschule adl okula gnderir; bunu srasyla 1893-1991 yllar
arasnda Altstdter Deutschen Gymnasiums ve ardndan 1901 de Prag Alman
niversitesi izler.1906 ylnda tamamlayaca niversitenin ilk iki haftasnda Kimya
derslerine, ardndan gelecekteki mesleini belirleyecek olan Hukuk blmne devam
eder; renimini ikinci smestrinde Germanistik eitimi alr.
1902 de dostluklar lmne kadar srecek olan Max Brodla tanr.1903 ylndaDresdende bir sanatoryumda tedavi grr. Kafkann ilk edebi almas olan
Beschreibung eines Kampfesin (Novel) oluumu 190405 yllar arasndadr. Yakn
arkada evresini oluturan Oskar Baum, Max Brod ve Felix Weltsch ile dzenli
grmeleri de bu yllara denk gelir.
1906 ylnda hukuk doktorasn tamamlar ve bir yl srecek olan avukatlk stajna
balar. Bu dnemin rn bir roman fragman olan Hochzeitsvorbereitungen auf dem
Landedir(1907).
1907 de Hyperion adl gazetede Betrachtung st balkl 8 dzyazs ilk kezyaynlanr. 1908 ylnda 1922 de emekli oluncaya dein alaca Pragdaki Bohemya
Krall i-Kaza-Sigorta Kurumunda(Arbeiter-Unfall-Versicherungsanstalts fr das
Knigreich Bhmen) ie balar.1909 da Franz Werfelle tanr. Paris ve Berline tatil
amal geziler yapar; Gnlke (Tagebcher) balar.
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
32/114
25
1911de Kuzey Bohemyaya uzun sreli i gezileri yapar; Max Brodla svire, talya
ve Fransaya tatil amal gezilere kar. lk kitab 18 dzyazdan oluan Betrachtung
yaynlanr.
1912 yl Kafka iin olduka verimli geer; yln balarnda Verschollenenin
(Amerika) ilk taslaklarn; Eyll de bir gecede yazp Aralk aynda Prag da ilk kez bir
topluluk nnde okuyaca Das Urteil adl yky; Eyllden 1913 Ocakna kadar
Verschollenin ilk yedi blmn; Kasm-Aralk aylar iinde ise Die Verwandlungu
yazar. Ayn yl Felice Bauerle tanr ve mektuplamaya balar.
1913deDer Heizeryaynlanr ve Felice Bauerle nianlanr fakat bu nianllk uzun
srmez; ayn yln Temmuz ay ierisinde nian bozulur.
1914de Der Prozessi ve In der Strafkolonieyi yazmaya balar. Felice Bauerleyeniden mektuplamaya balar ve bir sonraki yl yeniden grr; bu grmeler 1917
de ikinci nianlanmaya ve ksa bir sre sonra tekrar ayrlmaya kadar srer. Kasm 1915
de Die Verwandlung yaymlanr. Carl Sternheim, kendisine sunulan Fontane dln
Kafkaya verir. Alman dilinin 20. yzyldaki en nitelikli rnlerinden birisi olan Der
Mann ohne Eigenschaftn yazar Robert Musil, Kafkay Prag da ziyaret eder. Das
Urteil davurumcu kitap serisiDer jngste Tag adl kitap serisi arasnda yaynlanr.
1916 da topluluk nnde kendi yazdklarn ikinci defa okumasna ev sahiplii
yapacak kent bu kez Mnihtir: In der Strafkolonie. Babasna atfettii Ein Landarztyaynlanr. 1917de kendisine Akcier Tberklozu tehisi konur; Kuzey Bohemya
deki Zrauya kz kardei Ottlann yanna tanr. Aphorismen burada oluturulur.
1918de Schlesiende zanaatkr bir ek-Yahudi aileden gelen Julie Wohryzek ile
tanr ve 1920 ylna kadar nianl kalr.In der Strafkolonieyaynlanr.
Babasyla arasndaki ilikileri akla kavuturmay amalad ve her ikimizi biraz
rahatlatmak, yaamay ve lmeyi kolaylatrmak52 szckleriyle tanmlad uzun
mektubuBriefe an Vateri 1919 da kaleme alr. 1920 de yaptlarn ekeye eviren
gazeteci Milena Jesenka ile mektuplamaya balar.1921 ylndan 1924 ylnn balarndaki lmne kadar Kafka, hastalklarla bouur;
Temmuz 1922 de emekliye ayrlr ve ok sevdii kz kardei Ottlann Bat
Bohemyadaki Planda bulunan yazlna gider. Milena ile son bulumas da bu yl
52 K.Wagenbach, Franz Kafka, Yaam yks, Cem Yaynevi,st.1997 s.12
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
33/114
26
ierisindedir. Ksa sreli i dndaki tm zamann tedavi amal gezilere ve kimi
fragman haldeki yaptlarn tamamlamaya ve yeni ykler yazmaya ayrr. Erstes Leid,
Ein Hungerknstlerve Forschungen eines Hundesi bu yllarn rndr.
1923 Eyllnde Eine kleine Frau veDer Bau adl anlatlarn yazar."Hochschule fr
die Wissenschaft des Judentums" adl okulu ziyaret ederek branice derslerine balar.
1924 ylnda son yazdklar olacakJosefine, die SngerinoderDas Volk der Museyi
tamamlar. Sal ok bozulan Kafka, tberkloz tehisiyle nce Wiener Wald adl
kuzey Avusturya da bulunan bir sanatoryuma ardndan Universittsklinik Wiene,
oradan da 19 Nisanda Klosterneuburg, Kierlingteki Sanatorium Dr. Hoffmannda
tedavi olur. Tedavi sonu vermez ve Franz Kafka, 3 Haziran 1924te Klosterneuburg,
Kierlingde lr. lmeden nce Max Broda tm yazdklarn yakmasn vasiyet eder53;
fakat bu vasiyet artc bir ekilde arkada tarafndan yerine getirilmez ve yzyln ennemli edebi yaptlar, insanla kazandrlr.
53 Mein Testament wird ganz einfach sein-die Bitte an Dich, alles zu verbrennen. Seluk nl, FranzKafkada Mahkeme Kavram(Gericht bei Kafka),Doktora Tezi, Atatrk niversitesi Basmevi, Erzurum1976,s.1
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
34/114
27
3.2 Yusuf Atlgan
3.2.1 Yaam ve Yaptlar
Tam adyla Yusuf Ziya Atlgan 27 Haziran 1921de Manisada doar. Yazarn babas
devrin Duyun- Umumiye idaresindeki aar memurluu grevinde bulunan Hamdi
Beydir. Manisa dadisinden mezundur. Atlgann atalar 1847 savanda
Yunanistandan gm nceleri iftilikle urap ardndan ticarette karar klm bir
ailedir. Yunanlar kaarken Manisay yaktklarnda evleri de yand iin babas,
Manisaya 35 km uzaklktaki Hacrahmanl kyne yerlemeye karar verir ve memurluk
grevinden ayrlarak yerletii kyde bir bakkal dkkn aar. Annesi Avniye
Hanmdr. Yusuf Atlgann Turgut adnda birde kardei vardr.Okul yaamna Hacrahmanlda balayan Yusuf Atlgan ilkokul nc snf kyde
bitirdikten sonra ninesiyle Manisaya gnderilip ilk ve ortaokullar orada okur. Liseyi
1939da Balkesirde tamamlayan yazar, stanbul ni.Ed.Fak. Trkoloji blmn
1944te bitirir. Dnemin nl hocalar olan dil bilgini Ragp Hulusi, Rahmeti Arat,
Halide Edip Advar ve Ahmet Hamdi Tanpnarn rencisi olur. Kendisi bu yllar
en byk ansm yl Ahmet Hamdi Tanpnarn rencisi olmam. rnein
Recaizadeden Prousta, Gidee, iyi mzie atlayarak anlatt derslerin ve ara sra zel
konumalarmzn yazarlk mizacmda byk etkisi olduuna inanyorum. szleriyleanlatr54. Akehirde Maltepe Askeri Lisesinde edebiyat retmeniyken rencilik
yllarnda gizli bir dernee girmek suuyla stanbul Sk Ynetim Mahkemesinde
yarglanp 6 ay hapse arptrlr. Cezaevinden 1946da ktktan sona Hacrahmanlya
yerleip iftilik yapmaya balar.
1950 ylnda annesinin pek sevdii ve ona yardmc olan Sabahat adl, kyn yoksul
bir kzyla evlenir. Bu ara ykler yazmaya balar.1954te Evdeki yks Tercman
yk Yarmasnda birinci; 1958de ise ilk roman Aylak Adam Yunus Nadi Roman
Yarmasnda ikinci olur. Bu roman 1959 da Varlk Yaynevi basar.1960 da a dergisiyaynlarndan yk kitabBodur Minareden te kar.1962 de ilk einden ayrlr; iftin
bu evlilikten ocuklar olmaz. Yazmaya bir sre ara verdikten sonra 1973 de ikinci
roman Anayurt Oteli yaynlanr.1976 da kendisini Aylak Adam romannn kadn
54 Mahir nl, Yusuf Atlganla Son Konuma, Milliyet Sanat Dergisi, say 227, 1 Kasm 1989Yusuf Atlgan a Armaan,letiim Yay.stanbul 1992 s. 78-80
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
35/114
28
kahramanlarndan B. le zdeletiren tiyatro sanats Serpil Gence ile uzun bir
mektuplama dneminin ardndan evlenir ve 30 yl yaad Hacrahmanl kynden
ayrlp stanbula yerleir. 1979 da olu Mehmet dnyaya gelir. Serbest yazar olarak
Karacan Yaynlarnda ve redaktr olarak Can Yaynlarnda alr.1981de Bodur
Minareden tenin ikinci basks Karacan Yaynlarndan kar. Ankaraya her
gidiinde misafir olarak kald dostu Prof. Dr. Ouz Onarann kk olu Korkuta bir
eit armaan niyetiyle yazd iki masaldan oluan Ekmek Elden St Memedeni
Arkada Kitaplar basar. Ken Baynesin Toplumda Sanat adl yaptn dilimize
kazandrr.1987 ylndaAnayurt Oteli roman mer Kavur tarafndan filme alnr. 1988
ylnda sonradan Canistan adyla yaymlanacak olan eksik kalm roman kenceyi
yazmaya balar. Fakat roman istedii hzda ilerlemez. lmyle yarm kalan son
blm yazlmam bu roman, 2000 ylnda yaynlanr.1989 ylnda sal bozulur. Bbrek ta drr; bir ftk ameliyat olur. Beyninde
bir tromboz saptanr ve kk bir ameliyat geirir. Nekahet dnemini izleyen gnlerde,
9 Ekim 1989 Pazartesi sabah geirdii kalp krizi sonucunda vefat eder. 10 Ekim
1989da skdarda Blbl Deresi Mezarlna gmlr.
Biri tamamlanmam roman, bir yk ve bir masal kitabyla snrl sayda yapt
vermesine karn ele ald modern bireyin bunalm ve kmazlar ile yalnzlk,
yabanclama ve iletiimsizlik gibi acl temalar; roman yaps, kurgusu ve kulland
tekniklerle Trk Edebiyat iindeki nemini hala korumaktadr.
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
36/114
29
4. NCELENEN YAPITLAR
4.1 Die Verwandlung (Dnm)
4.1.1 Anlatnn Konusu
Anlat bir sabah tedirgin dlerinden uyandnda kendisini dev bir bcee
dnm olarak bulan gezgin pazarlamac Gregor Samsann dnmden sonraki
yaam hakkndadr ve blmden olumutur. Kafka anlaty aka blme
ayrmtr. Bunlardan ilki Gregor Samsann mesleiyle, ikincisi ailesiyle, ncs ise
kendi kendisiyle olan ilikisini anlatr.55
Birinci blm de bir kuma firmasnn gezgin pazarlamacln yapan Gregor Samsa,bir sabah uyanr ve kendisini bcee dnm olarak bulur:
Als Gregor Samsa eines Morgens aus unruhigen Trumen erwachte, fand er sich in
seinem Bett zu einem ungeheueren Ungeziefer verwandelt.56
Gregor durumun vahametini bir sre kavrayamaz ve yatandan kalkmaya alr.
Anne, baba ve kz kardeten mteakip ailesi, onun niin ge kalm olduunu merak
ettiklerinden odann farkl kilitli kapsnn nnde durarak bir sorun olup olmadnrenmek isterler. Gregor onlara bir sorun olmadn birazdan kacan syler. O
esnanda alt firmann mdr Gregorun ie niin gelmediini sorgulamak iin eve
gelir. Bunu fark eden Gregor, uzun bir uran ardndan kilitli kapy azyla aar ve
ailesiyle Mdr Bey dnmden haberdar olur; Mdr Bey korkudan kaar. Babas
bastonunun da yardmyla Gregoru odasna geri gndermek ister ve en sonunda bir
tekmeyle bunu baarr.
Birinci blmde tedirgin dlerinden uyanan Gregorun yksnn ikinci blm
de, baygnla benzer derin uykusundan uyanmasyla balar. Bu blmde Gregorunailesiyle arasndaki ilikinin kklerine inilir. Gregorun babas anlatda yal ve km
bir adam olarak tasvir edilir. Daha nceleri evin geimini salayan dolaysyla evin reisi
55 F.Kafka, Deiim, ev. K.ipal, Cem Yay.st.2004 s.7256 F.Kafka, Smtliche Erzhlungen, Die Verwandlung, Verffentlicht im Fischer Taschenbuch VerlagGmbH, Frankfurt am Main Januar 1970, s.56
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
37/114
30
olan Baba, bu konumunu be yl nce iflas ederek byk bir borla birlikte olu
Gregora devretmitir. imdiyse kendini ailesi iin feda eden olu sayesinde kars ve
kzyla emekliliini yaamaktadr. Kz kardei Grete, Gregor iin ok deerlidir ve onu
keman almay sevdii iin konservatuara gndermek istemektedir.Annesi babasnn
glgesinde yaayan bir kadndr. Gregorun dnmnn ardndan onunla ilgili bakm
ileri kz kardei Greteye devredilmitir; gitgide deien damak tadna uygun yemekler
kz kardei tarafndan getirilir; odasn o temizler.Grete ve Gregor arasndaki ses
benzerlii dnm yaamalarnda da kendini gsterir; Gregorla birlikte Grete de
dnme urar; bceklemez ama bakalar. Yeni bir insan olur.
Dnmne alan Grete, bir gn Gregorun odasndaki mobilyalar darya
karmak ister. Annesi nceleri buna kar kar fakat sonra o da bu boaltma iine
yardm eder. Gregor mobilyalarn kendisi iin ne kadar nemli olduunu annesi ve kzkardei oday boaltmaya baladklar an anlar: Sevdii ne varsa tek tek alnp odadan
karlr. Gregorun kurtarmay setii ilk nesne duvarda asl olan krklere brnm
kadn resmidir. Gregorun mobilyalarn gitmesine bu kadar byk tepki gstermesinin
nedeni ona insan olduu zamanlar hatrlatmasdr; belki de geri dnmn
salayacak olan nesnelerdir.
Resmi kurtarmaya kalkan Gregoru duvarda gren annesi fenalar ve Gregor bir
eyler yapmak iin odasndan dar kar. Sonradan eve gelerek bu durumu renen
babas Gregoru odasna geri gndermek iin onu elma bombardmanna tutar. Attelmalardan biri Gregorun srtna saplanr ve sonradan lmne neden olur.
nc blmde vcuduna yedii elma yznden bir ay akn bir sre ac eken ve
devinim yeteneini neredeyse kaybeden Gregora acyan ailesi odasnn kapsn
akamlar ak brakyor, kendileri karanlkta yatt iin onu gremiyor fakat o onlar
masann banda oturmuken grebiliyordur. Ksmen de olsa aile yaamna bir seyirci
olarak katlabiliyordur. lerleyen gnlerde aile evinin bir odas baya kiralanr; anne
ve kz karde onlara hizmet ederler. Oturma odas onlarn yemek salonu halini alr; aile
toplanmak iin Gregorun gremedii mutfaa yollanr. Bir gn bu Kirac Bay,Greteden onlara keman almasn isterler. Kemann sesini duyan Gregor, kz kardeine
yaklamak ister ve odasndan kar. Bunu fark eden kirac baylardan biri oday en yakn
zamanda boaltacaklarn ve kaldklar sre iin para vermeyeceklerini syler. Btn
bunlar duyan kz karde Gregorun evden gitmesi gerektiini ebeveynlerine bildirir.
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
38/114
31
Bu olayn olduu gece Gregorun ld hizmeti tarafndan anlalr. Aile yelerine
haber verilir. kirac bay, baba tarafndan evden kovulur ve aile yeleri ilerinden izin
alarak Gregorun ld gn ilk kez dar karlar. Gneli bir gndr; bu durum aile
yeleri tarafndan yeni dlerinin ve gzel beklentilerinin onaylandna saylr.
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
39/114
32
4.1.2 Die Verwandlungda Yabanclama ve Yalnzlk ile lgili Unsurlar
Edebiyat ve resim, heykel gibi gzel sanatlarda ska rastladmz birok sembol
kkl bir gelenee sahiptir. Bu sembollerin anlamlar mitoloji, masal ve fabllardan
kaynaklanm ve gnmze kadar - her ne kadar deimi olsa da - sre gelmitir.
Aadaki blmlerde ilk olarak sembollerin bat mitolojisindeki anlamlarn ve
ardndan da bunlarn Kafkadaki karlklarn rnekleriyle birlikte incelenmitir.
Anlatya genel olarak baktmz zaman aada geen simgesel deerlerin belirgin
bir simetriye gre snflandrldn grrz:
1. Dnm( Hayvan Figr, Bcek),
2. Duyular ( Ses, Grme Yetisi, Devinim),
3. Topografya(Oda, Kaplar, Pencere Mobilyalar, Kanepe),
4. Nesneler( Elma, Gazete, Resim),
5. Otorite (Baba, Patron ve Mdr, Kirac Bay),
6. Hava (Sis, Gne),
7. ,
8. Zaman,
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
40/114
33
4.1.2.1 Dnm57
4.1.2.1.1 Hayvan Figr ( Tiergestalt)
Dnm semboln aklarken istem ve istem dlk arasndaki fark da
belirtmemiz gerekir. Hayvan figrne dnme eskia efsanelerinde sklkla yer alr.
Burada ounlukla isteme bal dnmler sz konusudur. ounlukla Tanr ve
Tanralar hayvan eklinde insanlarla genellikle cinsellik balamnda iliki kururlar.
rnein Zeus, Sparta kral Tyndareosun kars Ledaya bir kuuya dnm olarak
yaklar ve iliki kurar.58
stem d dnmler, ceza olarak insanlar yaarken59 ya da lmlerinden sonra
vuku bulur. l daha sonra geri dner. Masallarda bu tr dnmler ok sk grlr.Ba aktr bir cad veya byc tarafndan bylenir. Okur hem bylenmenin sebepleri
hem de dnm srecinde olan olaylarn bilgisine sahiptir. Bynn bozulmas ise
farkl tarzda gerekleir. Dtan bir g araclyla, yani pckle insan haline geri
dnen kurbaa prensin masaln buna rnek gsterebiliriz.
G.Samsann dnm de istem d olarak gereklemitir. Dnm, anlatnn
balangcnda oktan tamamlanp, neticelenmitir; Gregor Samsa bir sabah huzursuz
dlerinden uyandnda, yatanda kendisini devcileyin bir bcee dnm olarak
bulur.Gregor kendisini kimin, niin ve nasl dntrdn hibir zaman sormaz belki de
soramaz; o, gereklii yanstr ve bu gereklii pheli klar.60 Gregor yaad
57http://www.geo.uni-bonn.de/cgi-bin/kafka?Rubrik=symbolik&Punkt=verwandlungEriim: 25.09.2005 17:48
58Byk Larousse Szlk ve Ansiklopedisi, Interpress Basn ve Yaynclk A.,14.cilt, Leda maddesi,s.7405
59Handwrterbuch des deutschen Aberglaubens, hrsg. v. E. Hoffmann-Kramer u. a., in 10 Bnden,Berlin/Zrich, 1931/1932 (Handwrterbcher zur deutschen Volkskunde, hrsg. v. Verband deutscherVereine fr Volkskunde; Abteilung I: Aberglaube). Lexikon des dt. Aberglaubens, Bd. VIII, s. 820,http://www.geo.uni-bonn.de/cgi-bin/kafka?Rubrik=symbolikPunkt=verwandlung&Unterpunkt=verwandlung&Teil=kaeferEriim26.09.2005 17:45
60 MLLER, Michael: Franz Kafka. Die Verwandlung, in: Interpretationen. Erzhlungen des 20.Jahrhunderts, hrsg. v. Reclam Verlag, Bd. 1, Stuttgart, 1996, S. 139-159. s.145
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
41/114
34
dnm bir mddet alglayamaz; yle ki deien halini hesaba katmakszn hayvani
gvdesiyle insani devinimler yapmaya kalkar. Mesela yaralanabileceini gz nne
almakszn azyla kapy aar.
Gregor kendisindeki deiimleri gzleyerek kefeder; fakat o bu deiimleri
hemencecik fark etmez. O kendi bedenine yabanclamtr. Yeni bedenine altka
bcekleir. Bcekletike yalnzl koyular.
4.1.2.1.1.1 Bcek61
Eski efsanelerde bcee dnme ska rastlanlan bir olgudur; cad, eytan ve Alman
efsanelerindeki ev perileri bcekleirler. Bunlarla birlikte prens ve prensesler dedeiime urayabilirler; genellikle altn gibi parlayan bceklere( Goldkfer) veya mays
bceine (Maikfer) dnrler.62
Peki, Gregor Samsa hangi bcee dnmtr? Bu konuda Rus kkenli Amerikal
yazar Vladimir Nabakov Lecture on the Metamorphosis adl incelemesinde ayrntl
bilgiler verir63. Nabakov, alma notlarnda Gregorun yknn hemen balangcnda
yatanda sa tarafa yatmak iin debelenip dururken gzlerini yummasndan hareketle
normal bir bcein gzkapaklarnn olmadn ve dolaysyla gzlerini
yumamayacan hatrlatr ve ekler: a beetle with human eyes(nsan gzl bir bcek).br yandan ou Kafka yorumcusunun zerinde uzlat nokta Gregorun bir hamam
bceine dnm olduudur. Nabakov, hamam bceinin uzun ve byk bacakl,
yass bir bcek olduunu belirtir; oysa Gregor panzer gibi sert srtyla bir sr clz
bacaa sahiptir; hamam bceiyle rten tek zellii rengidir. Anlatnn hemen ilk
paragrafnda Gregorun kahverengi karnndan haberdar oluruz:
61http://www.geo.uni-bonn.de/cgi-bin/kafka?Rubrik=symbolikPunkt=verwandlung&Unterpunkt=verwandlung&Teil=kaeferEriim25.09.2005 17:48
62Lexikon des dt. Aberglaubens, Bd. IV, S. 907f.63http://victorian.fortunecity.com/vermeer/287/nabokov_s_metamorphosis.htm Eriim 18.04.2006 21:54
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
42/114
35
seinen gewlbten, braunen, von bogenfrmigen Versteifungen geteilten Bauch
64
Yine Nabakov, Gregorun sahip olduu panzer gibi sert srt olan bu tr bceklerin
(seinem panzerartig harten Rcken)65, srt kenarlarnda kk kanatlarn var olduunu
ve bu kanatlarn onlar binlerce mil uzaa uurabileceini hatrlatr. Fakat Gregor bu tr
bir zellii olduunu hibir zaman fark etmez; belki fark ederde uup gitmeye cesaret
edemez.
Nabakov, Gregor Samsann dnm olduu bcein grnmnn aa yukar u
ekilde olmas gerektiini dnr:
Anlatnn nc blmnde hizmeti kadn Gregoru Mistkfer diye arr:
64 Franz Kafka, Die Verwandlung, s.5665 Franz Kafka,Die Verwandlung, s.56
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
43/114
36
()Anfangs rief sie ihn auch zu sich herbei, mit Worten, die sie wahrscheinlich frfreundlich hielt, wie Komm mal herber, alter Mistkfer! oder Seht mal den altenMistkfer!()66 ( Hizmeti kadn Gregoru gel buraya koca bok bcei, ya da ukoca bok bceine bakn hele kendince dosta bir edayla aryordu.)
Bu ekilde kendince dosta armasna ramen Gregorun dnt devcilleyinbcein bu trden bir bcek olduunu syleyemeyiz; zira onun Mistkfer( dung beetle)
olmas her eyden nce teknik olarak imkanszdr; her ne kadar ad geen bcein eski
Msrda kutsal kabul edildiini bilsek bile67 Kafkann burada yalnzca grotesk anlat
zelliklerinden faydalandn dnebiliriz.
Gregorun dnm olduu bcein, d dnyayla ban koparmasyla bedeni
arasndaki gizli simetriyi gzden karmamamz gerekiyor. Mesleinin getirdii i
ykmll nedeniyle genellikle evin dnda vakit geiren ve aile yaam da yok
denecek kadar az olan Gregor, yknn banda dnmnn sebebinin de iiolduunu dnr. Ebeveynleri ve kz kardei sabah uyanp birlikte kahvalt yapmaya
baladklarnda o, oktan evden gitmitir. alt dnemlerde kald otellerde dier
insanlarla arasndaki iletiimsizlik ve srekli deien gnbirlik ilikilerdeki
samimiyetsizlik onu toplumdan ve ailesinden uzaklatrmtr. Evde olduu dnemlerde
de ailesiyle arasnda iletiim kopukluu olduunu annesinin Mdr Beye
sylediklerinden tahmin edebiliyoruz:
Da sitzt er bei uns am Tisch und liest still die Zeitung oder studiert Fahrplne. Es ist
schon eine Zerstreuung fr ihn, wenn er sich mit Laubsgearbeiten beschftigt68
nsan yaamnda bu tr bir iletiimsizlik ve d dnyadan yaltlmlk ierisinde
bulunan Gregorun bana gelenler, aslnda nceki yaamnn bir uzantsdr ve ton
deitirerek devam eder. Panzer gibi sert srt onun skt yada sktrldn anlatr
bize; insan kalm bir bcek; zira sesi hala insan sesidir; gzlerini bcee dnm
olmasna ramen ap kapayabiliyordur; mzik onu etkiliyordur ve bir insan
hassasiyetine sahiptir fakat btn bu zelliklerini d dnyaya yanstamaz. Bu da onun
yabanclatn gsterir bize. Srasyla nce yalnzlk ardndan iletiimsizlik ve en
sonunda da yabanclama onun kaderdir.
66 Franz Kafka,Die Verwandlung, s.8967Byk Laousse Szlk ve Ansiklopedisi, 4.Cilt,s.176768 Franz Kafka,Die Verwandlung, a.g.y.s.62
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
44/114
37
4.1.2.2 Duyular
Bu blmde ses, grme zellikleri ve devinim zerinde duralm.
4.1.2.2.1 Ses
Anlatnn balangcnda Gregorun annesi ve kz kardeiyle sesinin yeterince anlalr
olmamasna ramen konumasna ahit oluruz; slk gibi kar sesi. O bu sorunu
szckleri enikonu titizlikle syleyerek ve aralarna uzun sreli boluklar
yerletirerek69 amaya alr:
sorgfltigste Aussprache und und durch Einschaltung von langen Pausen zwischenden einzelnen Worten70
Sesindeki deiimi ilk alglayan da yine Gregordur. Sesindeki bu deiimi
anladktan sonra kendisine sorulanlara yant vermez; zaten anlatnn ilerleyen
blmlerinde sessizlik, onun yegne sna olacaktr. Sessizliini bozmasna sebep
olan ey ise Mdr Beyin ii ile ilgili olan tehditleridir; tekrar konumaya ite o zaman
balar ve bakalar sesinin insan sesi gibi deil de bir hayvan sesi (Tierstimme)71 gibi
ktn fark edinceye dein konuur. artc olan Gregorun sesinin bir hayvan sesigibi ktn ilk fark eden kii de yine ie gelmediini ilk fark eden Mdr Beydir.
Bylece Gregor hayvan sesli biri olarak- ve tabii ki bir bcek- toplumun dna itilir.
O ailesindeki fertlerin ve Mdr Beyin konumalarn ve kendilerini anlar fakat onlar
tarafndan anlalmaz; bu durum onun yazgs olacaktr. Ne gereksinimlerinin ne
olduunu bakalarna anlatabilir, ne de dncelerini paylaabilir. Kendisini, babasnn
saldrlarna kar savunamaz bile. Toplumun dna itilmitir.
69 Franz Kafka,Deiim, s.970 Franz Kafka,Die Verwandlung, s.5871 Franz Kafka,Die Verwandlung,a.g.y,s.64
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
45/114
38
4.1.2.2.2 Grme Yetisi
Gregor grme yetisini de seste olduu gibi zamanla kaybeder. Onun iin grme ok
nemlidir nk odasnn pencereden dnyay izlemek ona iyi gelir. Fakat yava yava
d dnya kaln bir sisle rtlerek kaybolmaya balar ve bir sre sonra hepten yok olur.
Yaad yerin Charlotte Soka olduunu bilmese grdnn ssz bir yer olduuna
yemin edebilir:
in den Sessel gestemmt, sich ans Fenster zu lehnen, offenbar nur in irgendeiner
Erinnerung an das Befreiende, das frher fr ihn darin gelegen war, aus dem Fenster zu
schauen. Denn tatschlich sah er von Tag zu Tag die auch nur ein wenig entfernten
Dinge immer undeutlicher; das gegenberliegende Krankenhaus, dessen nur allzuhufigen Anblick er frher verflucht hatte, bekam er berhaupt nicht mehr zu Gesicht,
und wenn er nicht genau gewut htte, da er in der stillen, aber vllig stdtischen
Charlottenstrae wohnte, htte er glauben knnen, von seinem Fenster aus in eine
Einde zu schauen, in welcher der graue Himmel und die graue Erde ununterscheidbar
sich vereinigten72
Bylece grme duyusunu da kaybetmeye balayan Gregor, bsbtn bir yalnzla
itilir ve bu yaltlm yaam zgr olduu tek ortamda yani odasnda srdrr.
4.1.2.2.3 Devinim
Gregorun vcudunu tanyp gerekli devinimlerde bulunmas uzun zaman alr; onu en
ok da bacaklar megul eder:
Als er aber nach gleicher Mhe aufseufzend so dalag wie frher, und seineBeinchen womglich noch rger gegeneinander kmpfen sah und keine Mglichkeit
fand, in diese Willkr Ruhe und Ordnung zu bringen ...73
72 Franz Kafka,Die Verwandlung,a.g.y.,s.7773 Franz Kafka,Die Verwandlung,a.g.y.,59
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
46/114
39
Gregor her an yeni bir devinim becerisi edinir ve bu vcut kefi tavana trmanmay
baarncaya dein srer:
... so nahm er zur Zerstreuung die Gewohnheit an, kreuz und quer ber Wnde und
Plafond zu kriechen 74
rendii her yeni devinim, yani bcek olarak att her yeni adm, onu insanlndan
bir adm daha uzaklatrr.
74 Franz Kafka,Die Verwandlung, a.g.y.,78
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
47/114
40
4.1.2.3 Topografya
Bu blmde srasyla oda, kap, pencere, kanepe ve mobilyalarn simgesel deerleri
zmlenecektir.
4.1.2.3.1 Oda
Her insan yalnzl ilk olarak odada tanr. Odann, insann kendi bana kald;
kendini deerlendirdii; kendine dnp kendini sorgulad ve dnt bir liman
olduunu kendi yaam deneyimlerimizden yola karak rahatlkla syleyebiliriz.
nsanlar odalarda yalnzl tepeden trnaa yaar ve tedavi olarak yaama geri dner; en
azndan normal insanlar iin bu byledir. Fakat Kafkada odann yaltc yn daha arbasar. Oda her ne kadar odaya kapatlan iin geici bir zgrlk sunsa da aslnda
toplumun dna itilii, kiinin topluma yabanclamasna ev sahiplii yapan bir mekn
zellii gsterir.
Samsa ailesinin evi drt oda ve bir mutfaktan ibarettir. Gregorun odas tam
ortadadr; odann darya alan kaps vardr. Bu kaplarn ilki ebeveynlerin yatak
odasna, ikincisi kz kardeinin odasna ncs ise oturma odasna alr; sz geen
kaplar Gregor tarafndan otellerde kalmann verdii bir alkanlkla hep kilitli tutulur.
Oturma odas tm aile bireyleri iin ortak kullanm alandr. Gregorun dnmnnardndan dland aile yaam ile ilgili btn olaylar bu odada yaanr; o sadece
odasnda yaar ve ailesini onlar sanki bir sahnedeymiesine izler. Oturma odasndaki
yaama kabul edilerek katlma, ailenin bir yesi olduunun da kabul anlamna gelir.
... im Dunkel seines Zimmer liegend, vom Wohnzimmer aus unsichtbar, die ganze
Familie beim beleuchteten Tische sehen und ihre Reden, gewissermaen mit
allgemeiner Erlaubnis, also ganz anders als frher, anhren durfte 75
Gregorun odas ile oturma odas arasndaki kapnn eii bir nevi snrdr: o snr asla
ihlal edilmemelidir. Gregor snr kez ihlal eder: Birincisinde babasndan sk bir
tekme yer; ikincisinde kapnn hemen yanndayken srtna yedii elma onu yaralar ve
75 Franz Kafka,Die Verwandlung, a.g.y.,s.85
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
48/114
41
sonradan lmne sebep olur; ncsnn bedeli her ikisinden de daha ardr: Keman
alan kz kardeinin gzlerini grp onu ne kadar sevdiini anlatmak istedii iin ve
mziin de etkisiyle odasndan kmas ailesiyle arasndaki ok snrl iletiimi
tamamen sonlandrr; artk Gregor deil bir hayvan olduu ilk kez yannda sylenir. Bu
srtna ald yaradan daha ok etkiler onu.
Gnderildii bir srgn yeri olan bu dnyada tek bana belki de yalnzlktan lr.
4.1.2.3.2 Kaplar
Mitolojide kap kutsal bir yerdir; zira peri ve llerin ikametghdr. Evlerin
kaplarna balanan eitli sungularn orada yaayanlar ieriye girmeye alan cin veeytanlardan koruduuna inanlr. Ayrca kap yeni bir dnyaya girii de simgeler.
Gelinlerin kapnn eiinden tanarak ieriye alnmas, bu bakn tipik bir rneidir.76
Kapal kaplar bir gizi, bununla birlikte yasa ve baarszl; ak kaplar ise oraya
gelenleri davete kabul ve bilinen bir gizi temsil eder. 77
Die Verwandlung adl anlatda da kap, Gregor ve ailesiyle arasnda bir snr olduu
iin nemli bir simgedir. Gregorun odasnn zellii kapl olmasdr ve o bu
kaplar her zaman kilitli tutar.
...er lobte die vom Reisen her bernommene Vorsicht, auch zu Hause alle Tren
whrend der Nacht zu versperren78
Kaplar onun ailesiyle olan balarn simgeler. Anlatnn banda her biri farkl bir
kapdan seslenir. Gregorun kendi isteiyle kilitledii bu kaplar ailesiyle arasndaki
iletiimi de ykmtr. Kafka yorumcularndan S.Schubiger, Gregorun sa, sol ve
karsndaki srgl kapnn l ilikiyi temsil ettiini syler.79
76Lexikon des Deutschen Aberglaubens, Bd. VIII, S. 1185-120977Herder Lexikon. Symbole, hrsg. v. Verlag Herder, Freiburg, Basel, Wien, 1978,s.17378 Franz Kafka,Die Verwandlung a.g.y.,s.58
79 Jrg Schubiger: Franz Kafka. Die Verwandlung. Eine Interpretation, Freiburg, Zrich, 1969 (ZricherBeitrge zur deutschen Literatur- und Geistesgeschichte, hrsg. v. Emil Staiger; 34). s.68
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
49/114
42
Ailesi kapy amas iin srar eder ama o kapy amamaya kararldr; Mdr beyin
tehditleri onu kapy amaya zorlar. Gregor kapy amak iin eie geldiinde bir
tarafta dnmden bihaber olan aile ve Mdr Bey; teki tarafta Gregor vardr ve
kapy azyla ap dar kar kmaz dnm bakalar tarafndan renilir ve sosyal
evresiyle arasndaki ilikilerin tm bir daha balamamak zere son bulur.
Anlatnn sonunda Gregorun odasndan mzik sesini duyarak son kez kmas ve
tepkiler zerine odasna geri dnmek zorunda kalmasnn ardndan kz kardei
tarafndan kap son kez zerine kilitlenir; bu tm kaplarn yani iletiimin bittiini; ailesi
ile arasndaki tm balarn koptuunu simgeler.
Wir mssen versuchen, es loszuwerden
80
Ondan kurtulmalar gerektiini ilk syleyen de yine kz kardeidir.
4.1.2.3.3 Pencere
Pencere d dnyadan gelen etkilere kar ak ve yatkn olmay simgeler. Gregor
ounlukla -odada kimse yoksa tabii ki- pencere kenarnda durup dary izler; bu onun
d dnyayla tek balantsdr. Grme duyusunun azalmasna ramen nceden bildiiyerlere anlarn canlandrarak bakmak onu rahatlatr ve onu ksmen de olsa iinde
bulunduu yaltlmlktan kurtarr.81
Benzer bir kurtulu kz kardei iin de geerlidir. Grete, Gregorun odasna girer
girmez nefesini tutar ve koar admlarla pencereyi amaya gider; bir sre temiz havay
cierlerine ektikten sonra gereklie geri dner ve oday temizler.
80 Franz Kafka,Die Verwandlung,a.g.y.,s.9481Reinhard Meurer : Franz Kafka. Erzhlungen. Interpretation, 2. Auflage, Mnchen, 1988 (OldenburgInterpretationen; Bd. 18). S.55
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
50/114
43
4.1.2.3.4 Kanepe
Kanepe, Gregorun dnmnden sonraki dnemde, kz kardei ile arasnda olan
ilikide, daha dorusu var olmayan ilikide nemli bir rol oynar. Kz kardeinin odaya
gireceini anlar anlamaz kanepenin altna saklanr; buras onun tamamen yalnz
kalabildii tek yerdir. Kz kardeinin vcudunun her hangi bir parasn grd zaman
korkup kaacan dnen Gregor, onu bu durumdan esirgemek iin yatak arafn
kanepeye tar ve drt saatlik bir uratan sonra araf tm vcudunu rtecek gibi
kanepenin stne yerletirir. Kz kardei gerekli grrse alacaktr araf nasl olsa.
araf hibir zaman kanepenin zerinden alnmaz ve hatta odasndaki mobilyalar annesi
ve kz kardei tarafndan bulunduklar yerden tandklar zaman bile kanepe odada
kalr.
4.1.2.3.5 Mobilyalar
Gregor mobilyalarn kendisi iin ne kadar nemli olduunu annesi ve kz kardei
oday boaltmaya baladklar an anlar: Sevdii ne varsa tek tek alnp odadan karlr.
Gregorun kurtarmay setii ilk nesne duvarda asl olan krklere brnm kadn
resmidir. Gregorun mobilyalarn gitmesine bu kadar byk tepki gstermesinin nedeni
kendisine insan olduu zamanlar hatrlatmasdr; belki de geri dnmn salayacakolan nesnelerdir. Mobilyalarn atadan kalmalar nemini iki kat artrr.
da sein Zimmer ausgeleert wrde. Hatte er wirklich Lust, das warme, mit ererbten
Mbeln gemtlich ausgestattete Zimmer in eine Hhle verwandeln zu lassen, in der er
dann freilich nach allen Richtungen ungestrt wrde kriechen knnen, jedoch auch
unter gleichzeitigem schnellen, gnzlichen Vergessen seiner menschlichen
Vergangenheit? War er doch jetzt schon nahe daran, zu vergessen, und nur die seit
langem nicht gehrte Stimme der Mutter hatte ihn aufgerttelt. Nichts sollte entferntwerden; alles mute bleiben; die guten Einwirkungen der Mbel auf seinen Zustand
konnte er nicht entbehren; und wenn die Mbel ihn hinderten, das sinnlose
Herumkriechen zu betreiben, so war es kein Schaden, sondern ein groer Vorteil82
82 Franz Kafka,Die Verwandlung, a.g.y.,s. 80
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
51/114
44
Kurtarabildii yegne nesneye tm gcyle sarlr.
4.1.2.4 Nesneler
Bu blmde elma, gazete ve resmin anlat btnndeki kompozisyon deerleri
incelenecektir.
4.1.2.4.1 Elma
Eski kltrlerde elma bereketi ve akn belirecei kehanetini simgeler.
83
Herderegre ise yuvarlak ekliyle ounlukla sonraszln semboldr.84 Hristiyan
terminolojisi de elmaya simgesel anlamlar ykler; Hz. dem ve Hz. Havvann
cennetten kovulmasna neden olan yasak meyve, elmadr. konografide de bunu
gzlemleyebiliriz; mesela Van Akdamar Kutsal Ha Kilisesinin gney duvarn
ssleyen kabartmalarda tasvir edilen bu sahnede bile yenilen su meyvesinin elma
olduunu grrz.
Die Verwandlung anlatsnda elma, babann olunu ezmek iin kulland baston ve
gazete ile birlikte anlabilecek nc silahtr; Gregora frlatt elmalardan biri srtnasapladktan sonra annesi koup kollarna atlarak olunun cann balamas iin
yalvarp yakarncaya kadar elma bombardmanna devam eder. Gregorun srtna
saplanan bu elma belki de onun kaderidir: srtndaki elma rdke bedenide iltihap
kaplayp rr.
... war er auch ganz staubbedeckt; Fden, Haare, Speiseberreste schleppte er auf
seinem Rcken und an den Seiten mit sich herum; [...] Tatschlich war Gregors Krper
vollstndig flach und trocken, ...85
83Lexikon des deutschen Aberglaubens, Bd. I, S. 510522.84Herder Lexikon Symbole, S. 16.85 Franz KafkaDie Verwandlung,a.g.y.,s.91
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
52/114
45
Adem ve Havva hayat aacndan elmay kopararak cennetten yani sonrasz yaamdan
koparlp dnyaya kovulur; Gregor ise snr ihlal ederek cennetinden yani yaamdan
koparlarak lme gnderilir.
4.1.2.4.2 Gazete
Gazetenin -en azndan Die Verwandlungun yazld dnemde- geleneksel bir
anlam yoktur. Anlatda gazete, dnmden nceki zaman anlatan bir nesnedir;
Gregor ailesinin yannda olduunda masann banda oturup sessizce gazete
okumaktadr; babas ise kahvaltsn eitli gazeteleri okuyarak saatlerce srdrr ya da
her gn belli bir saate ikindi vakti kan gazeteleri annesi ve kz kardeine yksek sesleokur.
Gazete okuma evde bir riteldir ve de otoritenin bir gstergesidir; ne kadar uzun
srerse, baba da o denli gldr.
4.1.2.4.3 Resim
...die, mit einem Pelzhut und einer Pelzboa versehen, aufrecht dasa und einenschweren Pelzmuff, in dem ihr ganzer Unterarm verschwunden war, dem Beschauer
entgegenhob... 86
Kafka yorumcularndan Rudloff Gregor Samsa und seine Brder adl
incelemesinde krkl kadnn, tarihi, yazar ve de mazoizmin isim babas Leopold von
Sacher-Masochsun (18361895) Venus im Pelzindeki kadn kahramanla zde
olduu yorumunda bulunur ve bu resmin Gregorun erotik yaantlarn simgelediini
dnr. 87 Bu resim de Gregora belki de yalnzln anmsatarak ac ektirir.
86 Franz Kafka,Die Verwandlung,a.g.y.,s. 56
87 Rudloff, Holger: Gregor Samsa und seine Brder. Kafka - Sacher-Masoch - Thomas Mann, Wrzburg,1997. s.1517
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
53/114
46
Yukarda tm ayrntlaryla aklanan, masasnn zerinde asl bu resim bize
Gregorun kadnlarla ilikisi hakknda birok bilgi verir. Gregor gezgin bir pazarlamac
olduundan kadnlarla diyalou da dier tm insan ilikilerde de grdmz gibi
snrldr. Hatta bu ylesine ileri gitmitir ki anlat boyunca bir tara otelindeki oda
hizmetisini tatl bir anmsama ile sz edilen bir apka maazasndaki kasadar kz
dnda(ein Stubenmdchen aus einem Hotel in der Provinz, eine liebe, flchtige
Erinnerung, eine Kassiererin aus einem Hutgeschft)88 krk atkl kadn resmi, bu
tipik bekarn biricik cinsel yaantsn da oluturuyor benzemektedir. 89
Gregor, cinsel ynden de kendi bedenine yabanclamtr diyebiliriz ve de odas
boaltlrken duvarda asl bu krkl kadn resmini niin onlara vermek istemediini de
anlayabiliriz. O sadece insan yaamndaki anlarna sahip kmtr.
88 Franz Kafka,Die Verwandlung, a.g.y.,s.87
89 Franz Kafka,Deiim, s.85
-
7/29/2019 franz kafka ve yusuf atlgan anayurt oteli yalnzlk
54/114
47
4.1.2.5 Otorite
Otorite st bal altnda baba, ailenin geim yk ve kirac adam incelenecektir.
4.1.2.5.1 Baba
Anlatda Gregorun babas yal ve km bir adam olarak tasvir edilir. Daha
nceleri evin geimini salayan dolaysyla evin reisi olan Baba, bu konumunu be yl
nce iflas ederek byk bir borla birlikte olu Gregora devretmitir. imdiyse kendini
ailesi iin feda eden olu sayesinde kars ve kzyla emekliliini yaamaktadr.
Anlatda baba rolnn tekliini kaybederek ikiye blndn aka grrz.
nk baba, aile reislii konumunu oluna brakarak geriye ekilmitir. Evin geimioul tarafndan salanr. Bu da babay geri plana iter. Bu durum baba ile oul arasnda
bir iktidar ekimesine neden olur. Her ikisi de ailenin reisi olmay dener. Mesela
Gregor, anne ve babas kar