Rakel Sigurgeirsdóttir

1

Fjölmiðlar skapa heimsmyndina

• Fræðimönnum ber alls ekki saman um það hvaða áhrif fjölmiðlar hafa eða hve afgerandi fjölmiðla-áhrif eru á líf einstaklinga.

• Allir virðast þó sammála um að fjölmiðlar hafa áhrif eins og kemur mjög greinilega fram í því að þeir eru oft kallaðir „fjórða valdið“.

• Sennilega má skipta þeim sem hafa skoðun á þessu máli í tvo hópa: – Þá sem telja að áhrif fjölmiðla séu afgerandi.– og þá sem vilja trúa því að áhrif fjölmiðla séu

hverfandi.

Rakel Sigurgeirsdóttir

2

Áhrif fjölmiðla

• Kenningum um áhrif fjölmiðla má skipta í tvennt:– Kenningum um bein áhrif og óbein áhrif

• Bein áhrif– Sprautukenningin

(sprautunálskenningin)

• Óbein áhrif– Tveggjaþrepakenningin– Notagildiskenningin– Ræktunarkenningin– Geðhreinsunarkenningin

Rakel Sigurgeirsdóttir

3

Rannsóknir á áhrifum fjölmiðla

• Hvernig á að standa að rannsóknum á áhrifum fjölmiðla?

• Tiltölulega auðvelt að rannsaka fjölmiðlanotkun en hvernig á að mæla áhrifin af notkuninni?

• Þær rannsóknir sem hafa verið gerðar eru svonefndar kjósendarannsóknir og rannsóknir á áhrifum ofbeldis í sjónvarpi.

• Fræðimenn eru þó ekki sammála um gildi niðurstaðnanna af þessum rannsóknum.

Rakel Sigurgeirsdóttir

4

Afþreyingarofbeldi

Rannsóknir á áhrifum fjölmiðla hafa að miklu leyti

beinst að áhrifum svokallaðs afþreyingarofbeldis.Niðurstöður þessara rannsókna má flokka

þannig:– Geðhreinsun– Herminám– Styrking– Sljóvgun

– Innræting

Áhrifum ofbeldis, einkum á börn, hefur líka verið

skipt í skammtíma- og langtímaáhrif.

Rakel Sigurgeirsdóttir

5

Skammtímaáhrif fjölmiðla

• Mikið áhorf getur valdið líkamlegri og andlegri þreytu.

• Atriði sem börn sjá í kvikmynd getur valdið þeim martröð/martröðum.

• Ýmis tískufyrirbæri eða „æði“ sem skjóta upp kollinum tengjast beint vinsælum kvikmyndum.

• Ýmsir leikir eru beint – eða óbeint hermileikir eftir sjónvarpinu.

Rakel Sigurgeirsdóttir

6

Langtímaáhrif fjölmiðla

Ýmsar ytri aðstæður hafa áhrif á það hvort þau

koma yfirleitt fram. Þau helstu eru:– Heimilisaðstæður– Menntun foreldra– Aldur barnsins þegar það upplifði það

sem kann að hafa áhrif– Árangur þess í skóla– Og hvernig atriðin í fjölmiðlunum eru

unnin

Rakel Sigurgeirsdóttir

7

Mismunandi birtingarmyndir ofbeldis

• Hættuleg atriði:– Ofbeldi í skjóli góðs málstaðar.– Hversdagslegar deilur leystar með

líkamlegu ofbeldi.– Ofbeldistækin eru úr hversdagslegu

umhverfi.

• Hættulaus atriði– Óraunverulegt umhverfi og persónur.– Ofbeldi sett upp í fáránleika.– Ofbeldi í fréttum.

Rakel Sigurgeirsdóttir

8

Áhrifin sem ofbeldi í sjónvarpi hefur

1. Áhrif á árásarhneigð2. Fórnarlambaáhrifin Skv. Gerbner

eru algengustu langtímaáhrifin óttatilfinning og öryggisleysi.

3. Ónæmisáhrifin koma m.a. fram í skorti á sálrænni getu við að setja sig í spor annarra.

4. Uppeldisáhrifin koma þannig fram í því að einstaklingurinn lítur á ofbeldi sem farsæla leið til að leysa ágreining.

Rakel Sigurgeirsdóttir

9

Blekkingarnar þrjár

1. Þetta er bara afþreyingarefni => enginn verður fyrir áhrifum.

2. Fjölmiðlar endurspegla einungis raunveru-leikann. Kennið þeim þess vegna ekki um heldur samfélaginu.

3. Sjónvarpið lætur neytandann fá það sem hann vill. Mislíki honum eitthvað þá getur hann bara slökkt á tækinu.

Rakel Sigurgeirsdóttir

10

Efst á baugi

• Heimsmynd fjölmiðla.– Hversu áreiðanleg er hún?– Er hún alltaf áreiðanleg?– Hvað þarf að hafa í huga við mat á

áreiðanleika?

• Fjölmiðlar ákveða hvað er mikilvægt.– Ákveða kannski ekki hvað fólki finnst um hin

ýmsu málefni heldur hvað er mikilvægt að hafa skoðun á.

– Hvort kemur á undan? Skoðun almennings? eða sú skoðun sem fjölmiðillinn miðlar.

• Skoða vel það sem við vitum um fréttir af stríðsátökum á undanförnum árum.

Rakel Sigurgeirsdóttir

11

Samkvæmt notagildiskenningunni

• Aðferðafræðin er bundin því að mögulegt sé að skýra fjölmiðlanotkun einstaklingsins á svörum hans.

• Fjölmiðlanotkun einstaklinga er markaðsbundin.

• Fjölmiðlar eru notaðir til svölunar á þörfum.

• Fjölmiðlar eru í samskiptum við aðra þætti samfélagsins.

Rakel Sigurgeirsdóttir

12

Vald fjölmiðla

• Það má ekki gleymast að upplýsingarnar sem við tökum við frá fjölmiðlunum mótast af eðli miðilisins.

• Media is the message: Merkilegustu skilaboð fjölmiðla eru þeir sjálfir.

• Forvitnilegt að skoða hvað er efst á baugi í umræðum almennings og hvað er efst á baugi á dagskrá fjölmiðla.

• Eru fjölmiðlar réttnefndir; fjórða valdið?

Rakel Sigurgeirsdóttir

13

Það sem virkar best í sjónvarpi:

1. Þægilegt fyrir augað.2. Fylgja ákveðinni formúlu þannig að

endalaust sé hægt að bæta við.3. Hafa aðlaðandi inntak sem birtist

áfram þátt af þætti.4. Ná til 30% áhorfenda.5. Ná strax til fjöldans.6. Hafa „aðlaðandi“ persónur (?)7. Ekki of flókið.8. Nýstárlegt en ekki um of.9. Engin umdeilanleg efni.

Rakel Sigurgeirsdóttir

14

Þarfapýramídi Maslows• Líkamlegar þarfir.• Öryggisþarfir.• Félags- og ástarþarfir.• Þörf fyrir virðingu.• Þörfin til að elfa sjálfsþroskann.

– Auglýsendur verða að hafa góða þekkingu á mannlegu eðli til skapa auglýsingar sem kemst yfir þröskuldana þrjá: athygli, löngun/áhugi og hegðun. Þeir vísa því gjarnan í það að ofan-töldum þörfum verði best fullnægt með því að kaupa ákveðna vöru.

Rakel Sigurgeirsdóttir

15

Karlar og konur í auglýsingum

• Auglýsingar byggja gjarnan á „gamaldags og úreltum“ hugmyndum um kynin.

• Þar eins og víða annars staðar í fjölmiðlum er margbreytileika einstaklinganna hafnað en í stað þess birtast okkur staðlaðar kynímyndir.

• Konan birtist gjarnan sem gála, húsmóðir eða hefðardama sem treystir þó nær undantekningarlaust á karlmenn.

• Karlinn birtist hins vegar sem staðfastur og farsæll einstaklingur sem treystir á sjálfan sig.

Rakel Sigurgeirsdóttir

16

Birtingarmynd kynjanna í fjölmiðlum

• Konur hafa áhuga á:– útliti

– karlmönnum og kynlífi

– harmsögum

– sambandi og þá helst hjónabandi

• Karlar hafa áhuga á:– útliti

– konum og kynlífi

– stórum og dýrum leikföngum

– að láta ala sig upp í það að vera „húsum hæfur“

Rakel Sigurgeirsdóttir

17

Konan samkvæmt fjölmiðlum

• Konur eiga að vera:– unglegar– grannar– smávaxnar– fínlegar– líta vel út– kynæsandi– ósáttar við útlit sitt

• Grannvaxinn og stæltur líkami er tengdur við sjálfstjórn, viljastyrk og velgengi.

• Auglýsendur ala á óánægju kvenna með útlit sitt.

Rakel Sigurgeirsdóttir

18

Skilaboð til kvenna

• Konur „eiga“ að vera ósáttar við líkama sinn og vera tilbúnar til að fjárfesta í því að betrumbæta hann.

• Kvennablöð hafa neikvæð áhrif á sjálfsmynd kvenna.

• Þau selja sig með því að benda á hvað er að líkömum kvenna, útliti og hegðun.

• Þessi blöð eru stútfull af ráðum um það hvernig er hægt að vera mjórri, sætari og meira kynæsandi.

Rakel Sigurgeirsdóttir

19

Karlar samkvæmt fjölmiðlum

• Karlar eiga:– að vera ósjálfbjarga inni á heimilinu.– að vera kjánar sem taka upp á ótrúlegustu

hlutum.– að vera snöggir í tilsvörum og

skemmtilegir.– að vera fyrirvinnan á heimilinu.– að vinna karleg störf en ekki sem t.d:

leikskólakennarar eða hjúkrunarfræðingar.– ekki að setja fjölskylduna í fyrsta sæti þegar

kemur að áhugamálum og/eða vinnu.– að þurfa konu til að sjá um hluti sem snúa

að heimilishaldi og fjölskyldulífi.

Rakel Sigurgeirsdóttir

20

Breytingar á karlímyndinni

• Tískukóngarnir og –drottningarnar eru á allra síðustu árum að sækja fram á markaðinn með nýjar tískuviðmiðanir fyrir karla. Samkvæmt þeim eiga karlar að vera:– fínlegir– grannvaxnir– í góðu formi– flottir– fágaðir– karlmannlegir

Rakel Sigurgeirsdóttir

21

Ástæður þessara breytinga

• Vegna þess að konur eru orðnar fjárhagslega sjálfstæðar þurfa karlar að leggja meira á sig til að ganga í augu kvenna.

• Merki um að nútímakarlmaðurinn eigi í erfiðleikum með að skapa sér sjálfsmynd og stöðu í samfélaginu þar sem forfeðurnir ganga ekki lengur upp sem fyrirmyndir.

• Framleiðendur snyrti- og tískuvara hafa áttað sig á að karlmenn eru stórlega vannýttur markhópur sem er hægt að græða á.