MIKNATISLIKMIKNATISLIK

MIKNATISIN MIKNATISIN BULUNUŞUBULUNUŞU Söylenceye göre M.Ö 800’lü yıllarda Söylenceye göre M.Ö 800’lü yıllarda

Magnes adlı bir çoban sürülerini Magnes adlı bir çoban sürülerini otlatırken ayakkabılarındaki demir otlatırken ayakkabılarındaki demir süslerin kayaçlar tarafından çekildiğini süslerin kayaçlar tarafından çekildiğini hissetmiştir.Magnes bunu o günlerde hissetmiştir.Magnes bunu o günlerde doğaüstü bir olay olarak doğaüstü bir olay olarak yorumlamıştır.Daha sonra yapılan yorumlamıştır.Daha sonra yapılan bilimsel araştırmalarda gerçek ortaya bilimsel araştırmalarda gerçek ortaya çıkmıştır.çıkmıştır.

Mıknatıs Demiri Çeker Mıknatıs Demiri Çeker Tahtayı ÇekmezTahtayı Çekmez Demir ,nikel,kobalt gibi maddeleri çekme Demir ,nikel,kobalt gibi maddeleri çekme

özelliği gösteren maddelere özelliği gösteren maddelere mıknatıs mıknatıs denir.denir.

Mıknatısın çektiği maddelere Mıknatısın çektiği maddelere manyetik manyetik maddelermaddeler denir.Çekmediği maddelere ise denir.Çekmediği maddelere ise manyetik olmayan maddeler manyetik olmayan maddeler denir.denir.

Örneğin;plastik,kağıt,silgi,porselen,tahta,Örneğin;plastik,kağıt,silgi,porselen,tahta,alüminyum,bakır,sünger vb. alüminyum,bakır,sünger vb.

Mıknatıslar doğal ve yapay mıknatıs Mıknatıslar doğal ve yapay mıknatıs olmak üzere ikiye ayrılır.olmak üzere ikiye ayrılır.

Mıknatısın KutuplarıMıknatısın Kutupları

Bir çubuk mıknatısın çekim kuvvetinin en Bir çubuk mıknatısın çekim kuvvetinin en fazla olduğu kısımlar uç fazla olduğu kısımlar uç kısımlarıdır.Mıknatısın bu uç kısımlarına kısımlarıdır.Mıknatısın bu uç kısımlarına mıknatısın kutuplarımıknatısın kutupları denir. denir.

Bütün mıknatısların kuzey ve güney Bütün mıknatısların kuzey ve güney olmak üzere iki kutbu vardır.olmak üzere iki kutbu vardır.

S N

Soru 1Soru 1

Şekildeki mıknatısın d

uzaklığındaki demir tozlarını çektiği d’den büyük uzaklıktaki demir tozlarınıçekmediği gözleniyor.Bu deneyle aşağıdaki sonuçlardan

hangisine varılabilir?

d

A)Mıknatıs her maddeyi çekmezA)Mıknatıs her maddeyi çekmez

B)Mıknatıs d den büyük mesafelerde demir B)Mıknatıs d den büyük mesafelerde demir tozlarına bir kuvvet etkilemez.tozlarına bir kuvvet etkilemez.

C)Mıknatısın d den büyük mesafelerde C)Mıknatısın d den büyük mesafelerde demir tozlarına etki ettiği magnetik demir tozlarına etki ettiği magnetik kuvvetyer çekimi kuvvetinden küçüktür.kuvvetyer çekimi kuvvetinden küçüktür.

D)Çubuk mıknatısın magnetik alan kuvvet D)Çubuk mıknatısın magnetik alan kuvvet çizgileriaynı merkezli çember şeklindedir.çizgileriaynı merkezli çember şeklindedir.

MANYETİK KUVVETMANYETİK KUVVET

Mıknatısın çekim kuvvetine manyetik Mıknatısın çekim kuvvetine manyetik kuvvet denir.Manyetik kuvvet mıknatısa kuvvet denir.Manyetik kuvvet mıknatısa yaklaştıkça artar;uzaklaştıkça azalır.yaklaştıkça artar;uzaklaştıkça azalır.

Aynı kutuplar birbirini iter,zıt kutuplar Aynı kutuplar birbirini iter,zıt kutuplar birbirini çeker.birbirini çeker.

Not:Not:BBir çubuk mıknatıs ne kadar küçük ir çubuk mıknatıs ne kadar küçük parçalara bölünse de tek kutuplu mıknatıs elde parçalara bölünse de tek kutuplu mıknatıs elde edilemez.edilemez.

Yapılan araştırmalar mıknatısın Yapılan araştırmalar mıknatısın yapısında aynı yöne yönelmiş atom yapısında aynı yöne yönelmiş atom gruplarından oluşan bölgecik(domain) gruplarından oluşan bölgecik(domain) adı verilen yapılar bulunduğunu adı verilen yapılar bulunduğunu göstermiştir.göstermiştir.

Diziliş bozulduğunda mıknatıs özelliğini kaybeder.

Mıknatısın Manyetik Mıknatısın Manyetik AlanıAlanı Her mıknatısın çevresinde çekim kuvveti Her mıknatısın çevresinde çekim kuvveti

uyguladığı bir manyetik alan oluşturur.uyguladığı bir manyetik alan oluşturur. Manyetik alan kuvvet çizgileri mıknatısın Manyetik alan kuvvet çizgileri mıknatısın

dışında N kutbundan S kutbuna doğrudurdışında N kutbundan S kutbuna doğrudur Mıknatısın içinde ise S kutbundan N Mıknatısın içinde ise S kutbundan N

kutbuna doğrudur.kutbuna doğrudur.

Soru 2Soru 2 Bir mıknatısın üzeriBir mıknatısın üzeri

ne kareli kağıt koyup ne kareli kağıt koyup

Kağıt üzerine demir Kağıt üzerine demir

tozları döken Musatozları döken Musa

hangi bölgede manyetik hangi bölgede manyetik alan çizgilerinin en alan çizgilerinin en seyrek olduğunu görür?seyrek olduğunu görür?

A)I B)II C)III D)IV A)I B)II C)III D)IV

I

II III

IV

Yerküre ve Manyetik Yerküre ve Manyetik AlanAlan İç çekirdek katı yapılı olup demir ve nikel İç çekirdek katı yapılı olup demir ve nikel

içerir.Son derece sıcaktır.içerir.Son derece sıcaktır. Dış çekirdek ergimiş metallerden Dış çekirdek ergimiş metallerden

oluşur.Dünya döndükçe bu kütlede yavaş oluşur.Dünya döndükçe bu kütlede yavaş yavaş döner yerkürenin manyetik alanını yavaş döner yerkürenin manyetik alanını oluşturur. oluşturur.

MagnetosferMagnetosfer

1600 yılında İngiliz bilim adamı William 1600 yılında İngiliz bilim adamı William Gilbert Dünya’nın dev bir mıknatıs Gilbert Dünya’nın dev bir mıknatıs olduğunu söylemiştir.olduğunu söylemiştir.

Yerkürenin manyetik alanının etkisini Yerkürenin manyetik alanının etkisini gösterebildiği bölgeye magnetosfer denir.gösterebildiği bölgeye magnetosfer denir.

Yerin manyetik alanı uzaydan ve Yerin manyetik alanı uzaydan ve Güneş’ten gelen yüklü parçacıkları Güneş’ten gelen yüklü parçacıkları yerküreden uzaklaştırır.yerküreden uzaklaştırır.

Bazen kutuplardan atmosfere giren yüklü Bazen kutuplardan atmosfere giren yüklü parçacıklar havadaki taneciklerle parçacıklar havadaki taneciklerle çarpıştığında renkli ve parlak ışıklar çarpıştığında renkli ve parlak ışıklar çıkar.Kutup bölgelerinde oluşan bu çıkar.Kutup bölgelerinde oluşan bu ışıklara AURORA denir.ışıklara AURORA denir.

Yerkürenin coğrafi kutupları ile manyetik alanın kutupları tam olarak çakışmaz.

Yerkürenin coğrafik kutbu ile manyetik kutbu arasındaki açıya sapma açısı denir.

Daimi ve Geçici Daimi ve Geçici Mıknatıs Nedir?Mıknatıs Nedir? Daimi Mıknatıs:Daimi Mıknatıs:Mıknatıslık özelliğini uzun Mıknatıslık özelliğini uzun

süre taşıyan mıknatıslara denir.süre taşıyan mıknatıslara denir. Alüminyum,nikel,kobalt karışımından Alüminyum,nikel,kobalt karışımından

elde edilen mıknatısa elde edilen mıknatısa alnikoalniko adı verilir adı verilir ve bu mıknatıs kalıcı mıknatıs özelliği ve bu mıknatıs kalıcı mıknatıs özelliği gösterir.gösterir.

Çelik mıknatıs özelliğini zor kazanır ve Çelik mıknatıs özelliğini zor kazanır ve zor kaybeder.zor kaybeder.

Geçici Mıknatıs:Geçici Mıknatıs:Kısa süreli olarak Kısa süreli olarak mıknatıslık özelliği gösteren mıknatıslara mıknatıslık özelliği gösteren mıknatıslara denir.Örneğin demir bu tür maddelere denir.Örneğin demir bu tür maddelere örnektir.örnektir.

Mıknatıs Etkisinin Mıknatıs Etkisinin Ortamdan GeçişiOrtamdan Geçişi Mıknatısın çevresinde oluşan manyetik Mıknatısın çevresinde oluşan manyetik

alan boşluk dahil her ortamdan geçer.alan boşluk dahil her ortamdan geçer.

Mıknatıslanma Mıknatıslanma Yöntemleri Nelerdir?Yöntemleri Nelerdir?

1. 1. Sürtünme ile Sürtünme ile MıknatıslanmaMıknatıslanma

Bir demir çubuğa, Bir demir çubuğa, şekildeki gibi mıknatısın şekildeki gibi mıknatısın her defasında aynı kutbu her defasında aynı kutbu aynı yönlü sürtülürse, aynı yönlü sürtülürse, mıknatısın ilk sürtülen uç mıknatısın ilk sürtülen uç kısmı mıknatısla aynı kısmı mıknatısla aynı kutuplu olacak şekilde kutuplu olacak şekilde demir çubuk geçici olarak demir çubuk geçici olarak mıknatıslanır.mıknatıslanır.

Soru 3Soru 3Yasemin bir demir çiviyi mıknatısın aynı kutbuna 20-25 Yasemin bir demir çiviyi mıknatısın aynı kutbuna 20-25

kez sürtüyor.Hemen sonra demir çiviyi demir çiviyi kez sürtüyor.Hemen sonra demir çiviyi demir çiviyi toplu iğnelere yaklaştırdığında,iğnelerin bir kısmı çiviye toplu iğnelere yaklaştırdığında,iğnelerin bir kısmı çiviye yapışıyor.Fakat bir gün sonra aynı çiviyi iğnelere yapışıyor.Fakat bir gün sonra aynı çiviyi iğnelere yaklaştırdığında çivinin iğneleri çekmediğini görüyor.yaklaştırdığında çivinin iğneleri çekmediğini görüyor.

Buna göre Yasemin aşağıdaki sonuçlardan hangisine Buna göre Yasemin aşağıdaki sonuçlardan hangisine ulaşamaz?ulaşamaz?

A)Demir manyetik bir maddedir.A)Demir manyetik bir maddedir.

B)Demir kalıcı mıknatıs özelliği gösterir.B)Demir kalıcı mıknatıs özelliği gösterir.

C)Demir sürtünme ile mıknatıslanabilir.C)Demir sürtünme ile mıknatıslanabilir.

D)Demir çivi geçici mıknatıslık özelliği gösterir.D)Demir çivi geçici mıknatıslık özelliği gösterir.

2.Dokunma ile 2.Dokunma ile MıknatıslanmaMıknatıslanma

Mıknatısa dokundurulan Mıknatısa dokundurulan demir parçalarını demir parçalarını mıknatıs tutar.mıknatıs tutar.

Çünkü demir parçası Çünkü demir parçası mıknatısın dokunduğu mıknatısın dokunduğu kutupla zıt kutupla kutupla zıt kutupla kutuplanır ve onu çeker. kutuplanır ve onu çeker. Demir parçaları uç uca Demir parçaları uç uca eklenirse, her bir uç bir eklenirse, her bir uç bir öncekine göre zıt öncekine göre zıt kutuplanır. kutuplanır.

3.Etki ile 3.Etki ile MıknatıslanmaMıknatıslanma

Mıknatısın Mıknatısın manyetik alanı manyetik alanı içine konulan içine konulan demir parçaları demir parçaları geçici olarak geçici olarak mıknatıslık özelliği mıknatıslık özelliği kazanır. Şekilde kazanır. Şekilde demir parçasına demir parçasına mıknatısın S kutbu mıknatısın S kutbu yaklaştırılırsa, yaklaştırılırsa, demirin S ye yakın demirin S ye yakın olan kısmı N, diğer olan kısmı N, diğer tarafı ise S kutbu tarafı ise S kutbu olur.olur.

4.Elektrik akımıyla 4.Elektrik akımıyla MıknatıslanmaMıknatıslanma Bir demir çivi Bir demir çivi

üzerine izoleli tel üzerine izoleli tel sarılıp tele akım sarılıp tele akım verilirse,demir çivi verilirse,demir çivi mıknatıs özelliği mıknatıs özelliği kazanır.Buna kazanır.Buna elektro mıknatıs elektro mıknatıs denir.denir.

Mıknatısların Özelliğini Mıknatısların Özelliğini KaybetmesiKaybetmesi Bir mıknatısın özelliği aşağıdaki Bir mıknatısın özelliği aşağıdaki

durumlarda kaybolur:durumlarda kaybolur: IsıtıldığındaIsıtıldığında Çekiçle vurulduğundaÇekiçle vurulduğunda Yere hızlı bir şekilde çarptığındaYere hızlı bir şekilde çarptığında Bütün bu durumlarda mıknatısın atomik Bütün bu durumlarda mıknatısın atomik

gruplardan oluşan bölgeciklerin düzeni gruplardan oluşan bölgeciklerin düzeni bozulur ve mıknatıs özelliğini kaybeder.bozulur ve mıknatıs özelliğini kaybeder.