farmakognozi 1

8/10/2019 farmakognozi 1

1/74

1

T.C.

GAZ NVERSTES ECZACILIK FAKLTES

FARMAKOGNOZ ANABLM DALI

FARMAKOGNOZ UYGULAMA

I

ANKARA 2012


2/74

2

Pazartesi 09:00-12:00 C14:00-17:00 A

Sal 09:00-12:00 B

2012-2013 Gz Yaryl

FARMAKOGNOZ-I Uygulama Program

25. 09. 2012 Teorik Bilgiler

01-02. 10. 2012 Hcre tipleri-parenkima, mantar, sklerenkima, iletim demetleri, tahcresi

15-16. 10. 2012 Billur tipleri, niasta incelenmesi

(Scillae bulbus, Belladonnae folium, Sennae folium, Solani amylum, Rhei rhizoma)

22-23. 10. 2012 rt ve salg tylerinin incelenmesi

(Thymi folium, Absinthi herba, Althae folium, Belladonnae folium)

05-06. 11. 2012 Stomalar ve stoma indisi, yaprak ve iek elementi incelenmesi

12-13. 11. 2012 Kabuk kk, meyve tohum inceleme ve karlatrlmas

19-20. 11. 2012 VZE HAFTASI

26-27. 11. 2012 Baz nemli droglarn mikroskobik ve morfolojik analizi

(Cocae folium, Opium, Cannabis herba, Papaveris fructus)03-04. 12. 2012 Oz ve holozitlerle ilgili tanma reaksiyonlar

(Molisch, Fehling, Seliwanoff ve niasta tanma reaksiyonlar)

10-11. 12. 2012 Heterozit tanma reaksiyonlar-I

(Antrasenozitler, flavonozitler, antosiyanlar)

17-18. 12. 2012 Heterozit tanma reaksiyonlar-II

(Kardiyoaktif, kumarin trevi, siyanogenetik heterozitler ve glukosinolatlar)

24-25. 12. 2012 Heterozit tanma reaksiyonlar-III(Tanen, saponozit)

Ar. Gr. Dr. Nilfer ORHAN (Laboratuvar Sorumlusu)

Ar. Gr. Uzm. Ecz. F. Sezer ENOL

Ar. Gr. Uzm. Ecz. Tuba GNBATAN

Ar. Gr. Ecz. Fatma AYAZ


3/74

3

Mikroskobik almalarda ncelenecek Droglar

01-02. 10. 2012: Hcre tipleri-parenkima, mantar, sklerenkima, iletim demetleri, tahcresiKullanlacak Reaktif: Sartur Reaktifi (to)1.Drog:Liquiritiae radix Bitki:Glycyrrhiza glabra (Leguminosae)

ncelenecek doku ve elementler: Parenkima, Mantar, Sklerenkima, letim demetleri

2. Drog:Cinnamomi cortex Bitki:Cinnamomum cassia (Lauraceae)ncelenecek doku ve elementler: Parenkima, Tahcresi3. Drog:Theae folium Bitki:Camelia sinensis (Theaceae)

ncelenecek doku ve elementler: Tahcresi (idioblast)

15-16. 10. 2012: Billur tipleri, niasta incelenmesi1.Drog:Rhei rhizoma Bitki:Rheum palmatum (Polygonaceae)

ncelenecek doku ve elementler: Druz [Kloralhidrat (to)], Basit ve bileik niasta (Distile su)2. Drog:Scillae bulbus Bitki:Urginea maritima (Liliaceae)

ncelenecek doku ve elementler: Uzun kaln rafit ve nce ksa rafit [Kloralhidrat (to)]3. Drog:Belladonnae folium Bitki:Atropa belladonna (Solanaceae)

ncelenecek doku ve elementler: Billur kumu [Kloralhidrat (to)]4. Drog:Sennae folium Bitki:Cassia acutifolia (Leguminosae)

ncelenecek doku ve elementler: Basit billur dizisi [Kloralhidrat (to

)]5. Drog:Solani amylum Bitki:Solanum tuberosum ( Solanaceae)ncelenecek doku ve elementler: Basit ve bileik niasta (Distile su)

22-23. 10. 2012: rt ve salg tylerinin incelenmesi1.Drog:Thymi folium Bitki:Thymus sp. (Labiatae)

ncelenecek doku ve elementler: Dity ve Labiatae tipi salg ty [Kloralhidrat (to)]2. Drog:Absinthi herba Bitki:Artemisia absinthium (Compositae)

ncelenecek doku ve elementler: T ty ve Compositae tipi salg ty [Kloralhidrat (to)]3. Drog:Malvae folium Bitki:Malva silvestris (Malvaceae)

ncelenecek doku ve elementler: Yldz ty ve Malvaceae tipi salg ty [Kloralhidrat (to)]4. Drog:Digitalis folium Bitki:Digitalis purpurea (Scrophulariaceae)

ncelenecek doku ve elementler: Ktikulas noktackl boumlu rt ty [Kloralhidrat (to)]

5. Drog:Hyoscyami folium Bitki:Hyoscyamus niger (Solanaceae)ncelenecek doku ve elementler: Solanaceae tipi salg ty [Kloralhidrat (to)]

05-06. 11. 2012: Stomalar ve stoma indisi, yaprak ve iek elementi incelenmesi1.Drog:Menthae folium Bitki:Mentha sp. (Labiatae)

ncelenecek doku ve elementler: Diasitik stoma, palizat p. ve snger parenkimas [Kloralhidrat (to)]2. Drog:Belladonnae folium

ncelenecek doku ve elementler: Anisositik stoma [Kloralhidrat (to)]3. Drog:Sennae folium

ncelenecek doku ve elementler: Parasitik stoma ve stoma indisi [Kloralhidrat (to)]4. Drog:Matricaria flos Bitki:Matricaria chamomillae (Compositae)

ncelenecek doku ve elementler: Polen, Stigma paralar, Anterde endotesyum [Sartur (to)]

12-13. 11. 2012: Kabuk kk, meyve tohum inceleme ve karlatrlmas1.Drog:Chinae cortex Bitki:Cinchona succirubra (Rubiaceae)2. Drog:Liquiritiae radix3. Drog:Anisi fructus Bitki:Pimpinella anisum (Umbelliferae)4. Drog:Lini semen Bitki:Linum usitatissimum (Linaceae)Her drogta belirleyici 2 element izilecek, Kabuk-Kk ve Meyve-Tohum farkn belirlenerek ve aklanacak

26-27. 11. 2012: Baz nemli droglarn mikroskobik ve morfolojik analiziCocae folium, Opium, Papaveris immaturi fructus, Cannabis herba


4/74


5/74

5

Mikroskop aya:Mikroskobun masa zerinde salam bir ekilde oturmasn salar.

Yarm ay, at nal veya daire eklinde olabilir.

Mikroskop kolu:Mikroskobun tutulaca yerdir. stten mikroskop tpne, alttan ise

mikroskop tablasna baldr.

Binokler Mikroskop Tp: st ucunda okleri alt ucunda objektifleri tayan

tplerdir. Okler tplerinin dibinden gz bozukluklarn dzeltmek iin dioptri ayarlar

yaplr. Ayrca tpler birbirlerine yatay ynde yaklatrlp, uzaklatrlarak gzler aras

aklk olan pupil ayar yaplr.

Revolver:Mikroskop tpnn alt tarafna bal olan ve bir eksen etrafnda dnerek

istenilen objektifin gr alanna gelmesini salayan dairedir. zerinde 3 veya 4 delik vardr

ve objektifler bu deliklere vidalanr. Tp ile objektif ayn hizaya gelmezse, alann bir ksm

karanlk grnr.

Makrometrik vida: Mikroskop tpn gzle grlr ekilde aa yukar hareket

ettirerek kaba ayar yapar.

Mikrometrik vida:Mikroskop tpn ok yava bir ekilde hareket ettirerek ince

ayar yapar, incelenecek objeyi netletirir. ok ksa bir mesafede hareket eder ve bu

mesafenin dnda ilemez. Bu nedenle vida daima ortada tutulmaldr, sona dayanrsa

makrometrik vida 1 mm aa veya yukar hareket ettirilerek bu mesafe salanmaldr.

Mikroskop tablas: ncelenecek preparatn konulduu, daire veya kare eklindemadeni ksmdr. Aynadan yansyan n preparata gelebilmesi iin ortas deliktir.

aryo:Tablann zerinde preparat tespit etmeye yarayan ksmdr.

aryo Kontrol Vidalar: Tablann altnda, aryoyu ve buna tutturulmu olan ve

preparat saa sola, ileri geri hareket ettiren ksmdr. Hareketin miktar aryo zerinde


6/74

6

bulunan blmelerle llebilir. Bu blmeler yardmyla preparatn herhangi bir noktasn

kolaylkla tekrar bulmak mmkndr.

2) Optik Ksm:Preparatta bulunan objeyi uygun bir ekilde aydnlatan ve bu cisimden

bytlm bir grnt veren ksmdr. u ksmlardan oluur:

Lamba:Gvdenin alt ksmnda aydnlatmay salayan genellikle dk voltta alan

ksmdr.

Potansiyometre: Elektrik akm iddetini deitirerek azaltan veya oaltan

dmedir.

Kondansatr:Tablann altnda bulunan kuvvetli iki mercekten ibaret olup, aynadan

gelen cisim zerinde toplamaya ve alan homojen bir ekilde aydnlatmaya yarar.

Diyafram: Kondansatrn altnda bulunan ve ortasndaki delii istenilen oranda

daraltlp geniletilebilen bir perdedir. Aynadan gelen n iddetini ayarlamada kullanlr.

Objektif: Mikroskobun en kymetli paralarndandr. Bir veya bir ka mercektenyaplm olup gerek, ters ve bytlm bir grnt verir. Her objektifin zerinde bytme

derecesi yazldr. Zayf objektifler ksa, kuvvetli objektifler daha uzundur. Revolveri

evirerek zayf objektiften kuvvetliye srayla gei mmkndr. Her objektifin bytme

derecesi zerinde yazldr.

Okler:Mikroskop tpnn gze yakn olan ucunda bulunan, iki mercekten yaplm

bir sistemdir. Objektifin verdii grnty bir lup gibi bytr. Bytme derecesi zerinde

yazldr (5x, 10x, 15x gibi).

Mikroskobun Bytme Gc

Mikroskopta incelenen objenin ne kadar bytldn hesaplamak iin, kullanlan

okler ve objektifin bytme dereceleri arplr.

rn. Mikroskop Bytmesi (M.B.) = 10x40 (Okler bytmesi x Objektif bytmesi)


7/74


8/74

8

Objektif yukar kaldrlmadan preparat alnmamal ve preparat alnrken objektife

dedirilmemelidir.

Aynal mikroskoplarda, k kayna olarak gn veya floresan kullanldnda

aynann dz taraf, lamba kullanldnda ise aynann ukur taraf kullanlmaldr.

Mikroskobun Bakm

Pratik almalara balamadan nce ve almalar bittikten sonra optik ksmlar ok

yumuak ve ykanm bir tlbent ile silinmelidir. Mekanik ksmlar ise yine yumuak bir toz

bezi ile silinmelidir.

Mikroskop tozdan, reaktiflerden ve asit buharlarndan korunmaldr. Mikroskop

tpnn iine toz girmemesi iin tpn st ucunda daima bir okler bulunmaldr. Eer

objektiflere reaktif bulamsa nce slak, sonra kuru bir tlbent ile silinmelidir. Belirtele

hazrlanm preparatla alrken mikroskop tablas dz tutulmaldr, aksi halde tablann

eimi nedeniyle reaktif akabilir ve mikroskop tablas kirlenip bozulabilir. Oklerin

merceklerinin kirli olup olmad mikroskoba baklarak kolayca anlalr. Okler olduu yerde

evrilirken kirlilikler de hareket ediyorsa, kirliliin oklerden geldii anlalr.

Mikroskobun ii bittikten sonra en kk objektif gr noktasnda olmak zere

ayarlanmal, rts rtlmelidir.

Preparat Hazrlama

Temiz bir lam zerine bir damla reaktif konur. Sonra alnm olan kesitler bu damla

ierisine yerletirilir. Toz drog ile allyorsa, temiz bir pens veya toplu ine yardmyla toz

droun ince ksmlarndan uygun miktarda alnp damla ierisine datlr. Drog ok az veya

ok fazla olmamaldr. Sonra lamelin bir kenar damlaya temas ettirilerek lamel, lam zerine

yaklatrlr ve 45lik a kald zaman birden braklr. Lam ile lamel aras tamamen

reaktifle kapl olmaldr. Reaktif yetersiz kalmsa, lamel kaldrlmadan kenarndan eksik olan

ksm tamamlanmaldr. Bu esnada dikkat edilmesi gereken husus, reaktifin lamel zerine


9/74

9

tamamasdr. Lam zerindeki fazla reaktif ise szge kad ile temizlenmelidir.

Baz reaktifler (Sartur, kloralhidrat gibi) scakta tesir eder. Bu takdirde preparat

kk bir alev zerinde stlmaldr. Istma ilemi alevin ierisinde deil 2 cm yukarsnda

yaplmaldr. Preparat kaynamaya balad an alevden ekilmelidir. Bu ilem bir ka kez

tekrarlanmaldr. Kaynama ile preparattaki hava kabarcklar da uzaklatrlm olur.

Preparatta hava kabarc varsa bunlar kenarlar kaln, siyah ve ortas renksiz kreler

eklinde grlr. Kaynama esnasnda reaktif azalmsa yine lamelin kenarndan lamel

kaldrlmadan dikkatlice tamamlanmaldr.

Bu ekilde hazrlanm olan preparat mikroskop tablasna yerletirilmeden nce

soumu olmaldr. Aksi takdirde reaktiften gelecek asit buharlar objektiflere zarar

verebilir.

Ayrca kullanlan lam ve lamelin krk, atlak olmamasna zen gsterilmelidir. yi bir

preparat u zellikleri tamaldr:

1) Bir lam zerinde ancak bir preparat hazrlanmaldr.2) Lam ve lamel arasndaki mesafe homojen ve aklk mmkn olduu kadar az

olmaldr. Yani lam ve lamel birbirine paralel olmaldr. ri drog paralar varsa karlmaldr.

3) Preparattaki materyal miktar ok az ya da ok fazla olmamaldr. Hava kabarc

bulunmamaldr.

4) Preparat temiz olmal, belirte lamelin dna tamamaldr. Lam ve lamel arasnda

reaktif kapl olmaldr.

Kesi Alnmas ve Kesit eitleri

Anatomik yapnn incelenmesinde kk ve ince kesiler hazrlamak gerekmektedir. Bu

amala kesi bir jilet, bistri veya mikrotomla alnr. Kesi almaya balamadan nce hangi

ynde kesi alnacan tespit edilir. Drog sol el ile keskin jilet ise sa el ile tutulmaldr. nce

droglar pens ile kpk ierisine sktrlarak kesi alnr.


10/74

10

Kesi eitleri: Enine kesi, Boyuna-radyal kesi, Boyuna-teetsel kesi, Yzeysel kesi

Reaktifler:

1) Distile su: Niasta tanelerinin incelenmesinde ve ekillerinin belirlenmesinde

kullanlr.

2) Kloralhidrat zeltisi: Kristal haldeki kloralhidratn %50lik sulu zeltisidir.

Scakta tesir eder. Dokular berraklatrr, niasta tanelerini eritir, kalsiyum okzalat

kristallerini ise bozmaz.

3) Sartur Reaktifi: Bileik bir belirtetir. Prof.Dr. Sarm elebiolu ve Prof. Dr.Turhan Baytop tarafndan 1949 ylnda ayn preparattaki pek ok elementi tehis etmek ve

tanmak iin hazrlanmtr. Reaktif scakta tesir eder. Kalsiyum okzalat kristallerini

etkilemez.

Belirtete potasyum iyodr, su ve etanol yardmc madde olarak bulunmaktadr. Sudan

III, bir boya maddesidir; ya, ktin ve sberini turuncu renge boyar. Ancak sberinin

turuncu olmas gerekirken, mantar dokusunun koyu renkli olmas nedeniyle esmer-krmz

renk alr. Laktik asit ortam asit yapar ve dokular berraklatrr. Anilin asit ortamda lignini

sar renge boyar, bu nedenle tm odunlam eperler (odun borular, sklerenkima lifleri, ta

hcreleri, ta mantar hcreleri) sar renk alr. yot, niastay mavi-mor renge boyar.

Potasyum iyodr iyodun znrln artrr. Su ve etanol ise zcdrler.

Sartur Reaktifinin Bileimi:

Saf laktik asit .................................................................. 60 mlSudan III ile soukta doyurulmu laktik asit ........... 45 mlSaf anilin ............................................................................... 2 gyot ..................................................................................... 0.2 gPotasyum iyodr ................................................................... 1 gEtanol 95o.......................................................................... 10 mlDistile su .......................................................................... 80 ml


11/74

11

4) ini Mrekkebi: Msilaj hcrelerinin incelenmesinde kullanlr. Msilaj hcreleri

su ile ier ve siyah fon zerinde renksiz grnr. Ayrca msilaj hcreleri, %10luk bakr

slfat ile muamele edilip su ile ykandktan sonra, %10luk potasyum hidroksit ilavesiyle

parlak mavi renge boyanrlar.

HCRE

Btn canllar gibi bitkiler de hcre ad verilen biyolojik yap talarndan meydana

gelmitir. Hcreler, canllar yaatan ve hayatsal grevlerini yapan birimlerdir. (ekil 1)

ekil 1.Allium cepabitkisinin epiderma hcresi

h:Hcre eperi, g:geit, :ekirdek, v: vakuol

Bir bitki hcresi ana maddesi selloz olan bir eperle evrilidir. eperin iinde kalan

boluk (lmen), protoplazma (stoplazma, ekirdek ve plastidler) ve hcrenin dier ksmlar

tarafndan doldurulmutur.

Plastidler: Bitki hcrelerinin stoplazmalarnda bulunan nemli stoplazmik

organellerden birisidir. Plastidler ilerinde bulunan renkli maddelere gre snflandrlrlar.Buna gre yeil renkte olanlar kloroplast, sar veya turuncu renkle olanlar kromoplast,

renksiz olanlar ise lkoplast adn alr.

Niastalar: Bitkilerde ok rastlanan nemli bir depo maddesidir. Yapraklarda

kloroplastlar iinde fotosentez sonucu meydana gelen niastaya "asimileme niastas" denir.

Besin maddesini yedek olarak saklayan dokularda ise (kabuk, kk, rizom, yumru ve

tohumlarda) lkoplastlar ierisinde, kk molekll karbohidratlarn polimerizasyonu


12/74

12

sonucunda meydana gelen niastaya "yedek niasta", "depo niasta" denir. Yedek niasta

taneleri, asimileme niastasndan daha byktr. Niasta tanelerinin ekil ve byklkleri

bulunduklar bitkilere gre deimektedir (ekil 2).

ekil 2.Niastalar: A Amylum Solani, B A. Phaseoli, CA. Oryzae, D A. Tritici, EA. Maydis,F Rh. Rhei, G R. Sarsaparillae, H R. Colombo, I Rh. Iridis.

Yedek niastann ilk meydana geldii yere "hilum" denir. Hilum, niastalarn tehisinde

ayrc bir zelliktir. Bir plastitte bir hilum varsa, o plastitten basit bir niasta meydanagelir; fakat birden fazla hilum mevcutsa, niasta tanesi bileik olur.

Proteinler: Bileiminde azot bulunan organik bileiklerdir. Bir ksm hcre

zsuyunda znm olarak bulunur. Bir ksm ise tohumlarda kat haldedir ve bunlara

"alron" denir. Alron, iki ksmdan oluur; kristaloit (byk ksm olup proteinlerden

oluur), globoit (kk ksm olup inozitofosfat asidinin magnezyum ve kalsiyum tuzudur).

Alronlar pek ok tohumun endospermasnda bulunur (ekil 3).

ekil 3: Ricinus communis tohumunun endospermahcrelerinde alron;

ykyumurta ak kristaloidi;

ggloboid;

al alron;

yd ya damlas


13/74

13

Yalar: Yalar bitkilerdeki yedek besin maddeleridir. Droglarda sabit ve uucu ya

olmak zere iki tiptir. Sabit yalar, tohumlarda, parenkimatik dokularda, uucu yalar ise yaprak,

meyve, kabuk, rizomlarda zel organlar iinde, salg hcrelerinde (Cinnamomi cortex, Boldo

folium), salg ceplerinde (Eucalypti folium, Jaborandi folium), salg kanallannda (Foeniculi

fructus), salg tylerinde (Menthae folium) bulunur.

Hem sabit yalar ve hem de uucu yalar, Sartur reaktifi ile hazrlanan

preparatlarda krmz-turuncu renge boyanm irili ufakl tanecikler halinde grlr(ekil 3).

Ancak bir miktar %70 etanol ilave edilirse uucu yalar erir, sabit yalar ise erimeden kalr.

Billurlar:Metabolizma sonucu oluan artk maddelerin bazlar bitkiler iin zararldr.

Bitki bunlar ya darya atar ya da bileimlerini deitirerek zararsz hale getirir. Bitkilerde

bulunan kalsiyum okzalat kristallerine billur denir. Bitkide metabolizma sonucu oluan okzalik

asit, bitkinin topraktan ald kalsiyum ile birleerek zararsz kalsiyum okzalat billurlarn

oluturur (ekil 4).

Okzalik Asit Kalsiyum Karbonat

Billurlar ekillerine gre iki gruba ayrlrlar; 1- Basit Billurlar, 2-Bileik Billurlar.

1- Basit Billurlar:ne eklinde olanlarna "rafit" (Ipecacuanhae radix, Sarsaparillae

radix), kk billurlarn tekil ettii kmelere "billur kumu" (Belladonnae folium) denir. Bazlar az

ok izodiametrik (Liquiritiae radix),uzun prizmatiktir (Iridis rhizoma).

2- Bileik Billurlar: Yldz eklindeki kalsiyum okzalat kristallerine "druz" (Stramonii

folium), iki basit billurun bir araya gelmesiyle oluan kristallere de "ikiz billur" denir

(Hyoscyami folium). Genellikle kabuk, kk ve yaprakta (mezofilde) parankima hcrelerinde

bulunur. Bazen de sklerenkima demetleri etrafndaki hcrelerde rastlanr ve bir dizi

olutururlar. Buna "basit billur dizisi" denir (Sennae folium, Liquiritiae radix).


14/74

14

ekil 4: Billur tipleri

a.Liquiritiae radix,

b.Hamamelidis cortex ve

c.Iridis rhizoma'da basit bulurlar,

d.Ipecacuanhae radixte rafitler,

e.Hyoscyami foliumda ikiz billurlar,

f.Stramonii foliumda druzlar,

g.Belladonnae foliumda billur kumu

Hcre eperi: Bitkilerde hcreye belirli bir ekil veren, ana maddesi selloz olan

ve protoplazmay evreleyen dayankl rtye "hcre eperi" denir. Hcre eperinde orta lamel,

primer ve sekonder eper olmak zere tabaka vardr, Ayrca hcre eperinde komu

hcreler arasnda madde alveriine imkn salayan geitler bulunmaktadr

a) Basit geitler: Ta hcresi, kollenkima ve sklerenkima liflerinde, parankima

hcrelerinde grlr. Enine kesitte dar bir izgi, kanal veya bir ukur halinde, yzden

grnte ise nokta, az ok geni yuvarlak veya yumurtams ekillerde grlrler.

b) Kenarl geitler: Kalnlam cidarlar, geitin zerine doru ilerleyerek geitin azn

daraltmtr. stten bakld zaman i ie girmi iki daire gibi grlrler. Odun borularnda

rastlamak mmkndr.


15/74


16/74

16

Srekli doku grevlerine gre be ksma ayrlabilir:

1-Temel Doku

2-Koruyucu Doku

3-letim Doku

4-Destek Doku

5-Salg Doku

1-Temel Doku: Bitkinin her organnda bulunup temel yapsn meydana getiren

dokudur. rn: Parenkima hcreleri. Parenkima hcreleri ince ve sellozik cidarl

hcrelerden meydana gelmitir. Gvde ve kklerin kabuk ve zleri, yapraklarnasimileme dokular, tohumlarn endosperma ve kotiledonlar, meyvelerin etli ksmlar

parenkimadan yaplmtr. Birer doku sistemi olan ksilem ve floemde de parenkima

bulunur.

Parenkimatik dokularda hcreler izodiametrik (boyu ile eni eit ekilde) (rnein;

endosperma), bir ynden uzam (kabuk, z ve palizat parenkimas) ya da dallanm

(snger parenkimas) eklinde olabilir. Hcreler arasndaki boluk bazen olmad gibi

bazen kk bazen de byktr. Cidarlar ince olmakla beraber dzgn bir kalnlama da

grlebilir. Geitlenmi, a eklinde kalnlam veya odunlam da olabilir.

2-Koruyucu Doku: Bitki organlarnn d ksmlarnda bulunan ve onlar d

etkenlerden koruyan dokudur. Mantarlam veya mantarlamam olabilir.

Epiderma:Hcreler aras boluu olmayan, genellikle tek sral ve eni boyuna eit,

canl hcrelerdir. Epiderma hcrelerinin d ksmna ktin maddesi ylarak ktikula

tabakasn meydana getirir. Ktikula dz, noktackl, izgili, dalgal veya przl bir yap

gsterir. Epiderma, bazen i bazen de her iki tarafa doru ikinlik meydana getirir. Bu

ikinlik alt epidermann her hcresinde grlrse "papil" adn alr (Cocae folium).

Epidermann altnda oluan hcre tabakalarna "hipoderma" denir. Epiderma

hcreleri bazen byk ve zel ekilde olan msilaj hcreleri eklini alr (ekil 5-f).


17/74

17

ekil 5:Epiderma ve stoma komu hcreleri: a Belladonnae folium, b Menthae folium,c Sennae folium, d Digitalis folium, e Cocae folium,f Cocae folium'da enine kesine papil eklinde kabark alt epiderma hcreleri,g Sennae folium'da enine kesitte epiderma ve msilaj hcresi

Stoma:Epidermada mezofil ile d ortam arasnda gaz al veriini salayan organlar

stomalardr. Epiderma hcrelerinin aksine stoma hcreleri kloroplast tarlar. Bbrek

eklinde karlkl iki hcreden oluan stomalar monofasyal yapraklarda her iki yzde;

bifasyal yapraklarda ise sadece alt epidermada bulunurlar. Stomay evreleyen hcrelere

"stoma komu hcresi" denir. Bunlarn ekil ve saylarna gre deiik stoma tipleri vardr

(ekil 5).

Avrupa Farmakopesindeki snflandrmaya gre stoma tipleri ise aada aklandekilde snflandrlmtr. (ekil 6)

1) Anomositik (Dzensiz Hcreli) Tip: Stoma genellikle epiderma hcrelerinden

farkllk gstermeyen farkl sayda hcre ile evrilmitir. Ranunculaceae tipi rnek

verilebilir. Uvae-ursi folium'da stoma komu hcreleri says 69, Digitalis folium'da ise 5-

6dr.

a b

g

e

c

d

f


18/74

18

2) Anisositik (Eit Olmayan Hcreli) Tip: Biri dierlerinden kk 34 komu hcre

bulunur. Solanaceae tipi rnek verilebilir. (Belladonnae folium, Stramonii folium, Hyoscyami

folium)

3) Diasitik (Zt Hcreli) Tip: Stoma eksenine dik a yapan 2 komu hcre vardr.

Labiatae tipi rnek verilebilir. (Menthae folium)

4) Parasitik (Paralel Hcreli) Tip:Stoma eksenine paralel 2 komu hcre bulunur.

(Cocae folium, Boldo folium, Sennae folium)

ekil 6:Avrupa Farmakopesinde Yer Alan Stoma Tipleri

Stoma Says: 1 mm2 epidermadaki ortalama stoma saysdr. Alt ve st yaprak

yzeylerinde saymlar yapldktan sonra alt yzey saymlarnn st yzey saymlarna oran

eklinde ifade edilir.

rn: Baz cinslerin yakn trlerini birbirinden ayrt etmek iin stoma saylarndan

yararlanlmtr. Bunlara rnek olarak Datura trleri verilebilir. Datura stramonium da

saylan stoma saylar aada verilmektedir.

Alt epiderma: 145-254 ortalama: 200

st epiderma: 59-140 ortalama: 87

Stoma says = Alt Epiderma Hcresi Says / st epiderma Says = 2.3


19/74

19

Stoma Says, yaprak yana gre deimeler gsterebilmesine ramen Stoma indeksi

belli bir tr iin sabit bir deerdir ve tam veya toz droglarda tayin edilebilir.

Stoma ndeksi: Bir yapran birim alanndaki stoma saysnn, ayn birim alandaki

epiderma + stoma saysna orannn yzdesidir.

Stoma ndeksi = Stoma Says x 100 / (Stoma Says + Epiderma Says)

rnein; 10 epiderma hcresi arasnda 2 stoma varsa,

S. = 2 x 100 / (10+2) = 16.6

Tyler: Epiderma hcrelerinin da doru meydana getirdii uzantlardr. rt ve

salg tyleri olmak zere iki tiptir, rt tyleri tek hcreli (di ty, ktikulas noktackl rt

ty) veya ok hcreli tylerdir (T ty, amdan ty, yldz ty, dirsek ty, kam ty, boumlu

rt ty) (ekil 7).

ekil 7:rt Tyleri

a Thymi herba (di ty),

bThymi herba (dirsek ty),

cSennae folium (kutik. nokt. rt t.),

d Absinthii herba (T ty),

eHyoscyami folium (ok hcreli .t.),

fDigitalis folium (ok hcreli .t.),

gRosmarini folium (amdan ty)

h Farfarae folium (kam ty)

i Malvae folium (yldz ty)

ab

g

e

c

d

f

h

i


20/74

20

Mantar Doku: Kabuun d ksmnda epidermann harap olmas sonucunda oluan,

yzeysel ok keli olan cansz hcrelerdir. Hcre cidar ince, esmer renkli ve derinlemitir,

ikinci bir mantar dokusu olan ta mantarda ise hcre cidar odunlam, kalnlam ve

geitlidir (ekil 8).

3-letim Doku: Kkten su ve suda erimi olan maddeleri ve yapraklardan asimilasyon

sonucu sentez edilmi bileikleri bitkinin dier organlarna tayan iletim sisteminin

oluturduu dokudur. letim doku, ksilem ve floemden olumutur.

a) Ksilem: Trake, trakeit, ksilem parenkimas ve ksilem sklerenkimasndan ibarettir.

Trake, silindir eklinde st ste dizili hcrelerin aralarndaki eperlerin erimesiyle meydana

gelen borulardr (ekil 9). aplar daha dar, uzunca silindir veya prizma eklinde, iki ucu sivri

bamsz hcreler ise trakeitleri oluturur. Ksilem parenkimas, canl stoplazmas bol, eitli

besin maddelerinin depo edilmesi ve iletilmesine yarayan hcreler olup, ksilem ierisine

dalmtr. Ksilem sklerenkimas ise, iletim dokuyu destekleyen, eperleri odunlam uzun

hcrelerdir. Kkten su ve suda erimi maddeleri bitkinin dier organlarna iletir.

b) Floem:Asimilasyon rnlerini ileten bileik bir dokudur. Kalburlu borular, arkada

hcreleri, floem parenkimas ve floem sklerenkimasndan ibarettir. Kalburlu borular, geni

lmenli, ince eperli, birbirleriyle boru gibi ucuca birleen, birleme yzeylerindeki enine

ekil 8:Mantar

A Cinnamomi cassiae cortex enine kesita ince cidarl mantar,b ta mantar,c cidar at nal eklinde kalnlam mantar

B Cinnamomi cassiae cortex yzden grnleince cidarl mantar,

C Cinnamomi cassiae cortex yzden grnteta mantar,

DGranati cortex, enine keside cidar at naleklinde kalnlam ta mantar)


21/74

21

eperleri kalbur gibi delikli olan canl hcrelerdir. Kalburlu borularn yannda bulunan ve daha

dar olan stoplazmaca zengin parenkimatik hcrelere ise arkada hcreleri denir. Floem

parenkimas, yine parenkimatik hcrelerdir. Floem sklerenkimas ise, destek grevi yapan ve

eperleri lignin birikmesiyle kalnlam hcrelerdir.

4-Destek Doku: Hcre eperleri kalnlam ve genellikle zel ekiller alm

hcrelerden oluur. eperdeki kalnlamalar, lignin veya selloz birikmesiyle olur. Sert doku

(sklerenkima) ve pek doku (kollenkima) olmak zere iki eit dokudan olumutur.

a) Sert doku: ki eit hcreden oluur; sklerenkima lifleri ve ta hcreleri.

Sklerenkima lifleri, ince uzun, eperleri kaln, ular sivri hcrelerdir. Hcre eperi lignin

birikmesiyle kalnlamtr. Tek tek olabildii gibi demetler halinde de bulunabilir. Ta

hcreleri ise; hcre eperleri lignin birikmesiyle kalnlam hcrelerdir. Kollu ta hcrelerine"idioblast" denir. (ekil 10)

b) Pek Doku: Sklerenkima hcreleri l olduu halde, kollenkima hcreleri

canldr. Farklar ise, eperlerinin her yannn kalnlam olmamasdr. Bazlarnn keleri

selloz birikmesi sonucu kalnlamtr (ke kollenkimas), bazlarnda da eperin bir veya iki

yz kalnlamtr (levha kollenkimas).

ekil 9.Ksilem kalnlamalar.

Ahalkal,

B,Cspiralli,

Das,

ELiquiritiae radixde trake ve trakeit


22/74

22

ekil 10:Sklerenkima lifleri ve ta hcreleri,

a Cinnamomi cassiae cortexde a1boyuna,a2enine kesine sklerenkima lifleri ,b Chinae cortex'de b1boyuna,b2enine keside sklerenkima lifleri,c Liquiritiae radixde enine keside bir sklerenkima demeti,d Cinnamomi cassiae cortex'in primer korteksinde ta hcreleri.

eLini semende e1 enine kesitte e2 stten grnte ta hcreleri tabakas,f Rhamni purshianae cortex'in primer korteksinde bir ta hcresi kmesi,g Thea foliumda idioblast.

5-Salg Doku: Hcreler tarafndan salglanan bir eit maddeye "salg" ve bunlar

meydana getiren hcre topluluklarna da "salg doku" denir. Salglar uucu yalar gibi sv

olabildii gibi kalsiyum okzalat kristalleri gibi kat da olabilir. Salg doku intraseller ve

ekstraseller salg doku olmak zere ikiye ayrlr.

a) ntraseller salg doku: Hcre stoplazmasnda oluan salglar stoplazma veya

vakuolde birikirse buna hcre ii salglar denir. eitli ekilleri vardr (ek il 11).

a.Salg Hcreleri: Cidarlar sberinlemi olup, parenkimatik bir doku iine

dalmtr.

b.St Borular:nce selloz eperli, ok ekirdekli, az stoplazmal, hcre zsuyu

olarak lateks ad verilen yapkan bir sv ihtiva eden hcrelerdir.

a a1

c

d

e1

g

e2

a2

b1

b2

f


23/74

23

ekil 11: Salg sistemiaBoldo folium'da salg hcresi, bJaborandi folium'da salg cebi,cAnisi fructusda enine kesitte salg kanal, dFilicis rhizomada i salg ty,ePapaveris immaturi fructus'da balantl st borular,fAnisi fructusda salg kanallar (yzeysel)

b) Ekstraseller salg doku:Bu tip hcreler salglarn hcre dna karrlar.

Salg Cepleri:Yaprak, gvde ve meyvede eitli ekilde meydana gelen ceplerdir.

Lizigen salg cepleri: Bir grup salg hcresinin eperlerinin ve stoplazmasnn yava

yava erimesiyle meydana gelir.

izogen salg cepleri: Salglanmay yapan hcreler boluun etrafnda salam veya

ezilmi vaziyetledir.

izolizigen salg cepleri: Salglanmay yapan hcreler ile komu hcreler erimi ve

yrtlmtr. Salg cebi bylece genilemitir.

Salg Kanallar:Salg maddeleriyle dolan hcreler aras boluklarn st ste gelmesi

ve birbirleriyle balanmas sonucumeydana gelen uzun kanallardr.

Salg Tyleri:ounlukla epiderma hcrelerinden meydana gelen, salglarn darya

karan tylerdir. Sap ve ba ksmndan oluurlar. Deiik tipte salg tyleri vardr (ekil

12).


24/74

24

ekil 12:Salg tyleri: a Rosmarini folium, bMenthae folium, c, d Digitalis folium,

eBelladonnae folium, f Hyoscyami folium, g, h Absinthii herba,

i Malvae folium, k,lMenthae folium, m,nBetulae folium, o Cannabis herba

Labiatae tipi salg ty: Bir sap ve sekiz ba hcresinden meydana gelir.

Solanaceae tipi salg ty: Sap ve ba hcreleri bir veya bir ka tane olabilir.

Compositae tipi salg ty: Salg tyleri iki sra geniliinde ve bir ka hcre

yksekliindedir.

Malvaceae tipi salg ty: Bir taban hcresi zerine oturan drt hcreden

olumutur.

Bbrek tipi salg ty: ki farkl ekilde grlebilir; sap tek hcreli ba yanyana iki

hcreden olumu veya ba ve sap tek hcreli salg ty.

salg tyleri:Hcre aras boluklarda yer alan bir ba ve bir sap ksmndan

ibarettir.

Nektaryumlar: ekerli sv, balz salglayan ty ve dier ekildeki bezlerdir.


25/74

25

YAPRAK (FOLIA)

Dal ve gvdedeki noduslardan kan, genellikle yeil renkli fotosentez ve

terleme olaylarnn olutuu organlardr. Yaprak anatomik olarak epiderma, mezofil ve

iletim doku demetlerinden oluur. Epiderma yapran alt ve st yzeyinin d ksmnda

bulunan tek sra hcreden yaplm, stomalar tayan ksmdr.

Mezofil: Kloroplast ihtiva eden palizat ve snger parenkimalarndan ibarettir

(ekil 13). Palizat parenkimas, uzun veya ksa silindirik, aralarnda ok dar hcre aras

boluklar bulunduran hcrelerden oluur. Snger parenkimas hcreleri ise, geni hcre

aras boluklara sahip yuvarlak veya kollu hcrelerdir.

Palizat parenkimas sadece yapran st tarafnda, snger parenkimas ise alt

tarafnda bulunuyorsa byle yapraklara "bifasyal yaprak" (Belladonnae folium),

her iki epidermada da palizat ve aralarnda snger parenkimas mevcut ise byle

yapraklara da "monofasyal yaprak" denir (ekil 14, 15).

ekil 13:Cocae folium tozu,

1 snger dokusu,

2 st epiderma ve stomalar

3palizat parankimas

4 st epiderma

5 sklerenkima demeti ve demete

bitiik hcreler iinde basit billurlar

p papiller

1-4 yzden grnte, 5 boyuna

grnte


26/74

26

ekil 14:Bifasiyal yaprak (Belladonnae folium),e st epiderma, pppalizat parenkimas, sp snger parenkimas,

ae alt epiderma, st salg ty, bkbillur kumu, dr druz

ekil 15:Monofasyal bir yapran enine kesiti (Sennae folium)c kollenkima, crdruz ve basit billur, crs basit billur dizisi, lealt epiderma,lp alt palizat parenkima, m msilaj hcresi, phfloem, sstoma, t rt ty,sm snger parenkima, ts rt ty taban ve st epiderma, up st palizat,vb iletim demeti, xy ksilem

ts

sm


27/74

27

1. Theae folium

2. Belladonnae folium

ekil 16: Theae foliuma idioblastb st epiderma ve palizat parenkimasc stomal alt epidermad alt epiderma ve snger parenkimase rt ty.

ekil 17:Belladonnae foliumast epiderma ve palizat parenkimas,bstomal alt epiderma ve ktikula kvrmlar,

c,eSolanaceae tipi salg tyleri,dstomal st epiderma,fgenel grnte billur kumlar.

ncelenecek Yaprak Droglar


28/74

28

3. Sennae folium

ekil 18: Sennae folium tozu(X 183)A Epidermis yzeyinin grn,B Yaprak kesitinden bir para,CKutikulas noktackl rt tyleri,DTrake,EBillur dizisi,FPrizma eklinde kalsiyum okzalat kristalleri tayan parenkima hcreleri,GAgregat kalsiyum okzalat kristalleri


29/74

29

4. Thyme folium

ekil 19: Thymi folium tozu1 stten grnte st epidermada ; 7 polenler,1a diasitik stoma, salg ty, palizat parankimas, 8 korollann i epidermas,1b Labiatae tipi salg ty, 9 kaliksin i epidermasnda rt tyleri,1c di ty, 10stten grnte kaliksin d2 enine kesitte st epidermada di tyler, epidermasnda salg ve rt tyleri,3 di ty, 11 stten grnteepiderma hcreleri

4 alt epidermada stomalar, ile evrili ok hcreli salg ty5 gvdede yer alan lifler, 12 yandan grnteok hcreli salg ty6salg ty ve korollann d epidermas 13 gvde epidermasnn stten grn


30/74

30

5. Absinthi herba

ekil 20. Flos Pyrethri tozu a ovaryumda salg ty ve billurlar, bfilament epidermas, c polen,d ovaryumda ta hcreleri, e braktede sklerenkimatik tabaka, f tps iein epidermas,g korollann d epidermas ve druz, h anterde endotesyum i T ty,j stigma, kdilsi iein epidermas

6. Malva folium

ekil 21.Althaeae folium tozua alt epiderma ve snger parenkimas,b yldz rt ty,c stomal st epiderma,d st epiderma ve palizat parenkimas,

edruz, Malvaceae tipi salg ty.


31/74

31

7. Digitalis folium

ekil 22.Digitalis folium tozu1stten grnte st epiderma ve 8 Boyuna kesitte parankima

altlarndaki palizat hcreleri 9stten grnte epiderma hcreleri2 Alt edipermada anamositik stomalar 10 Ktikulas noktackl boumlu rt ty3 stten, yandan ve alttan grnte 11 Ba tek hcreli, sap okhcreli salg tyleri

iki ba hcresi tayan salg ty 12 Damarlar ieren bir epidermann stten4 ok hcreli rt ty paras grn

5Epidermaya bal salg tyleri 13 Paralanm bir rt ty6 Enine keside epidermada salg ty 14 stten grnte st epiderma ve7 Paralanm rt ty taban ve tepesi altlarndaki palizat hcreleri


32/74

32

8. Hyoscyami folium

ekil 23.Hyoscyami folium tozu1 stten grnte st epiderma, 7 stten grnte korolla epidermas

anizositik stomalar ve palizat 8stten grnte fibrz yapl anter2 Alt epidermada stomalar ve rt ty 9 stten grnte epiderma ve rt ty

3 Enine kesitte st epiderma, palizat, 10 Ba ve sap ok hcreli salg tyleri

snger parankimas ve ikiz billurlar 11 stten grnte korolla epidermasve4 stten grnte billurlar ve iletim demeti ba ok hcreli, sap tek hcreli salg ty5 Bir rt ty ve iki farkl tip salg ty 12 Polen6 Kalsi um okzalat kristalleri


33/74

33

9. Menthae folium

ekil 24.Menthae folium tozu1 stten grnte st epiderma 6rt tyleri

ve palizat 7 stten grnte epiderma hcrelerine2 stten grnte alt epidermada bal ba ok hcrelisalg ty

diasitik stomalar 8 stten grnte yaprak kenarna yakn3 stten grnte gvde epidermas epiderma hcreleri4 Enine kesitte Labiataetipi salg tyleri, 9stten grnte yaprak kenarnda

palizat parankimas, snger parankimas epidermaya bal rt tyve epiderma hcreleri 10 Gvdede damarlar ve ksilem

5 Epiderma hcresine bal tek ba hcreli parankimassalg ty


34/74


35/74

35

MEYVA (FRUCTUS)

Ovaryum gelimesiyle oluan ve tohumlar tayan organdr. Ekzokarp,

mezokarp ve endokarp olmak zere 3 tabakadan olumutur. Ekzokarp tek sra hcreden

oluur, epiderma tabakasna benzer ve stoma tar. Parenkimatik hcrelerden oluan

mezokarp ve endokarp tabakalarnn yaplar her meyvaya gre farkllklar gsterir (ekil

26).

ekil 26.Anisi fructus tozu,1 Ligninlememi parankimaya bal 5stten grnte stoma ve dalgal

ta hcreleri kutikula tayan epikarp2 endokarp ve salg kanallar 6Endokarp ve salg kanallar

3 rt tyleri 7stten grnte testa4 iletim demetleri 8 Druz ve ya damlalar tayan

endosperma


36/74

36

TOHUM (SEMEN)

iekteki tohum taslaklarnn dllenip, olgunlamasyla oluan, imlenerek bitkiyi meydana

getirme yetenei bulunan organdr. Testa, embriyo ve besi dokusundan oluur. Testa tohumun

kabuudur, d yznde bir epiderma ve altnda birka sra hcre tabakas vardr. Anatomik yap

her tohumda farkldr. Besi dokusu; niasta, ya ve protein tayan ince cidarl parenkimatik

dokulardr, endosperma ve perisperma ad altnda incelenir. Embriyo yeni bitkiyi verecek olan

bitki tasladr. Genellikle ok kk olduunda anatomik incelemelerde nem tamaz (ekil 27).

ekil 27.Lini semen tozu

1stten grnte testannpigment tabakas, pigmenttayan hcreler veendosprema hcreleri

2Enine kesitte epiderma vetesta parenkimas

3 stten grnmde testa,epiderma ve parenkima

4 Enine kesitte testann pigmenttabakas ve endosperma.

5Pigment kmeleri6 Testann enine kesitinde,

sklerenkima, hiyalin vepigment tabakalar

7Uzunlamasna enine kesitte,sklerenkima tabakas veparenkima hcreleri

8stten grnmde epiderma veparenkima hcreleri

9Yzeysel grnmdesklerenkima tabakasnn kalnduvarl hcreleri

10Yzeysel grnmdesklerenkima tabakasnnhiyalin tabakasyla berabergrlen ince duvarl hcreleri

11 Yzeysel grnmdesklerenkima tabakasnnduvarlar kalnlamhcreleri.


37/74

37

KK (RADIX)

Bitkiyi topraa balayan, topraktan su ve suda znm tuzlar alan toprakalt

organdr. Kabuk, kambiyum ve merkezi silindir tabakalarndan olumutur. Kabuk genibir dokudur, dtan ie doru epiderma, kabuk parenkimas ve endoderma tabakalarn tar.

Kambiyum bir veya birka sra hcreden oluur, sadece dikotil bitkilerde bulunan d tarafa

doru floemi, i tarafa doru ksilemi oluturur. Merkezi silindir ise trake, trakeit ve z

parenkimas, iletim demetleri arasnda parenkimatik z kolu hcreleri tar (ekil 29).

1-Monokotil kk: Kabuk ve merkezi silindirden olumaktadr. Kabuk dtan ie

doru; epiderma, kabuk parenkimas ve endoderma tabakalarndan olumaktadr. Merkezi

silindir ise; trake, trakeit ve z parankimasndanibarettir.

2-Dikotil kk:Kabuk ve merkezi silindirden olumaktadr. Merkezi silindir kambiyum

tar.

ekil 28.Rhei rhizoma tozuaparenkima ve druz,bradyal z kolu,cteetsel oz kolu,d niasta,e odun borular.

ekil 29.Scillae bulbusa stomal i epiderma,b d epiderma,c parankimada ince ksa ve uzun kaln rafitler,d odun borular.


38/74

38

ekil 30: Liquiritiae radix tozu.1 Yzeysel grnmde mantar doku 8Kabukta kollenkima tabakas2 Enine kesitte mantar doku ve 9 Kalsiyum oksalat kristalleri

kabuun bir blm 10Sklerenkima liflerinde basit billur dizisi3 Niasta taneleri 11Dizili belirgin geitler tayan trake,4 Teetsel grnte z kollar arasnda parenkima ve odunlam ksilem

parenkima hcreleri parenkimas5 Tek bir sklerenkima lifi 12 Dizili geitler tayan trake6 Genilemi geitler tayan trake paras 13 Radyal uzunlamasna kesitte, z kollar,7 Dizili geitler tayan trakeitler parenkima ve dizili geitler tayan trake


39/74

39

KABUK (CORTEX)

Dikotil bitkilerde gvde, dal ve kklerin kambiyum tabakasnn dnda kalan

ksmdr. Kabuun d ksmnda epidermann harap olmas sonucunda oluan periderma

bulunur. Periderma dtan ie doru mantar, fellogen ve fellodermadan oluur.

Peridermann altnda parenkimatik hcrelerden oluan primer ve sekonder korteks

tabakalar bulunur (ekil 31).

ekil 31:Cinnamomi cassiae cortex tozu1Sklerenkima lifi 7 Kalsiyum oksalat kristalleri2 Ta hcreleri 8 Salg hcresi ve floem parenkimasna bitiik3Niasta taneleri sklerenkima lifinin bir ksm.

4Yzeysel grnmde mantar doku 9 Skleraenkima liflerinin bir ksm ve ta hcreleri5 Floem parenkimas ve bir salg hcresi 10 Bir salg hcresi6Teetsel uzunlamasna kesitte z kollar, 11 Enine kesitte mantar doku ve kabuun bir

asikular kalsiyum oksalat kristalleri blm.tayan hcreler, floem parenkimas


40/74

40

ekil 32:Chinae cortex tozu1 Tek bir sklerenkima lifi 5 Enine kesitte mantar ve felloderm2 Radyal boyuna kesitte sklerenkima 6 Floem parankimas ve merkezi silindir

lifleri, parankima ve merkesi silindir 7 Niasta taneleri3 Niasta ve pigment tayan 8stten grnte mantar

parankima hcreleri 9 Geitli floem parankimas4 Sklerenkima lifi, floem parankimas,

billurlar


41/74

41

Baz nemli Droglarn Mikroskobik ve Makroskobik Analizi:

Cocae folium: Erythroxylum coca; koka yapra (Erythroxylaceae)

Renk:mat,esmer-yeil Koku:hafif Lezzet:hafif ac, dili uyutururGrn: het.

ekil 33:Cocae folium tozu1 Papil ve parasitik stoma ieren alt epiderma 6 Kollenkima2 st epiderma, palizat parenkimas ve billurlar 7 st epiderma ve mezofil3 Yandan grnmde papilli alt epiderma, 8Epiderma hcreleri

Stoma ve snger parenkimas 9 Snger parenkimas4 Sklerenkimada basit billur dizisi 10 Ksilem5 Basit billur 11 Papilli alt epiderma


42/74

42

Opium: Papaver somniferum; ham afyon, (Papaveraceae)

Renk: kahverengi Koku:kendine zg Lezzet: aromatik Grn: sert, kaba toz

ekil 34:Opium1 st epiderma ve palizat parenkimas 5 Snger parenkimasnda silindirik iletim2 Anamositik stoma ieren alt epiderma demetleri

ve snger parenkimas 6 Polen taneleri3 Yandan grnmde kapsln d tabakalar 7 Plasenta epidermas

parenkima hcreleri 8 Kapsln i epidermas4 stten grnmde kapsln d tabakalar 9 Kapsl kabuunun kalnlam duvarl

hcreleri


43/74

43

Papaveris immaturi fructus:

Renk: Kahverengi Koku: hafif Lezzet:hafif ac,yavan Grn: heterojen

ekil 35. Papaveris immaturi fructus tozua.) stomal ekzokarp,b.) hipoderma,

c.) mezokarp parenkimas,d.) st ve odun borular,e.) endokarp


44/74

44

Cannabis herba: Cannabis sativa var. indica; kenevir, kendir, esrarotu

(Cannabinaceae)

Renk: Koyu yeil Koku: hafif Lezzet:hafif ac Grn: heterojen

ekil 36:Cannabis herba tozu1 Braktenin st epidermas, ktikula izleri, 7 Paralanm ok hcreli salg tyleri

salg ty, palizat parenkimas ve billur 8Kk salg tyleritayan hcreler 9 Papil

2 Ba ok hcreli, sap ok hcreli salg ty 10 Brakteoln alt epidermas, anomositik stoma,3 Braktenin alt epidermas, anomositik stoma, alttaki mezofilde kalsiyum okzalat kristalleri,

salg tyleri sistolit tamayan rt tyleri

4 Sistolit tamayan rt tyleri 11 Palizat parenkimasnda billur5 Papil tayan stigma 12 Ba ok hcreli, sap ok hcreli salg ty6 Sistolit tayan rt tyleri ile kapl st 13 Brakteoln st epidermasnda eperleri

e iderma, alt tabakada alizat arenkimas kalnlam hcreler, mezofilde billurlar


45/74

45

Mikroskopik bir analizde toz edilmi droglan karakterize eden balca elementler

unlardr.

Folia elementleri: Stoma tayan epiderma paralar, snger ve palizat

parenkimasna ait paralar, ince iletim demetleri, salg hcreleri, rt tyleri.

Flores elementleri: Korolloya ait papilli epiderma hcreleri, polen, papilli stigma

paralar, anterlerin karakteristik endotesyum tabakas paralar (salg ve rt tyleri,

stoma vs.)

Semen elementleri: Alron, niasta, ya ve bunlar ieren besi dokusu

(endosperma), kotiledon paralar, testa epidermas, az miktarda ince odun borularparalar.

Fructus elementleri: Tohum tozunda grlenlere ilaveten perikarpa ait paralar

(ekzokarp, mezokarp, endokarp), her meyve iin karakteristik zellikte olan endokarp

paralar, ince odun borular grlr.

Radix elementleri: Bol miktarda parenkimatik paralar, deiik ynlerden grnte

z kollar tayan; paralar, drog soyulmamsa mantar dokusu paralar ve odun borulargrlr.

Cortex elementleri: Radix elementlerinin hepsi grlrken odun borularna

rastlanmamaktadr.

Not:Mikroskobik yntemler blmnde yer alan izimler aadaki kaynaklardan alnmtr:

1. ener, B. ve ark., Droglarn Morfolojik, Anatomik ve Kimyasal Analiz rnekleri, Seldem Ofset, Ankara (1985).

2. Baytop, A.,Bitkisel Droglarn Anatomik Yaps, stanbul niversitesi Yaynlar, stanbul (1981).

3. Jackson, B.P, Snowdon, D.W., Atlas of Microscopy of Medicinal Plants, Culinary Herbs And Spices, Belhaven Press,

Londra, (1990).


46/74

46

3) FZKSEL VE KMYASAL YNTEMLER

Droglar ve droglardan elde edilen saf maddeler zerinde balca tehis ve miktar

tayini amacyla yaplan incelemelerdir.

Drog zerinde Yaplan Analizler:

1. Droun kimyasal yapsnn belirlenmesi

2. Drogdaki ana madde veya maddelerin miktarlarnn tespiti

3. Fizikokimyasal zelliklerin tespiti: Asitlik ndisi, Ester ndisi, Sabunlama ndisi, yot

ndisi, Peroksit ndisi vb.

Saf Madde zerinde Yaplan Analizler:

1. Fiziksel zelliklerin tespiti: Ergime Noktas, Kaynama Noktas, Donma Noktas,

Spesifik Arlk, Optik evirme, Sirkler Dikroizm, Krlma ndeksi, Absorpsiyon

Spektrumu (UV, IR, NMR), Ktle Spektrumu

2. Kimyasal zelliklerin tespiti: Tehis, Miktar Tayini

A.) Tehis: Droglarn kimyasal yapsn meydana getiren primer ve sekonder

metabolitlerin belirlenmesi amacyla yaplr. Bu amala klasik kimyasal reaksiyonlardan ve

kromatografik yntemlerden yararlanlmaktadr.

Kimyasal Reaksiyonlar: Kimyasal reaksiyonu veren bileik renklenme, kelek

teekkl ve gaz k gibi bir belirtiyle tanmlanr. Bunlar sekonder metabolit grubu

iin genel veya zel reaksiyonlar olabilir.

Kromatografik Yntemler: Esasnda bir ayrma yntemi olan kromatografi, deiik

uygulama biimleri ile hem tehis hem de miktar tayini iin uygulanmaktadr.

B.) Miktar Tayini: Bu amala gravimetrik, volumetrik, kromatografik ve optik

yntemler kullanlmaktadr.

o Farmakope analizleri:Bir droun ya da kimyasal maddenin ila hammaddesi veya

ila olarak kullanlmadan nce farmakopelerde belirtilen zellikleri tayp tamadnn

aratrlmas, saflnn kontrol veya eczanelerde kullanlp kullanlamayacann tayini iin


47/74

47

yaplan analizlerdir. Bunlardan bazlar drog ve ekstrelerde etkin madde tehis ve miktar

tayini, indeksler, kl miktar tayini, nem miktar tayini, su miktar tayinidir.

Bu aratrmalar esnasnda aadaki ilemlerden faydalanlr:

A) Ekstraksiyon: Drog, karm veya zeltideki bir maddenin veya madde grubunun

uygun zc kullanlarak ekilip alnmas ilemdir.

1-Kat-sv

a) Maserasyon: Uygun bykle getirilen drogun, uygun zc iinde oda

scaklnda belirli bir sre bekletilmesi ile yaplan en basit ekstraksiyon yntemidir.

b) nfzyon: Uygun bykle getirilen drog zerine kaynar su konulur. Az kapal

olarak 5-10 dakika beklenir. Yaprak, iek ve herba droglar iin uygundur.

c) Dekoksiyon: Uygun bykle getirilen drog zerine souk su konulur,

kaynayncaya kadar stlr. 5-10 dakika ksk atete kaynatlr. Odun, kk gibi ekstraksiyonu

zor droglar iin kullanlr.

d) Perkolasyon: Uygun bykle getirilen drog, perkolatr iine yerletirilir.

stten ilave edilen uygun zc ile alttaki musluktan ekstre toplanarak istenen maddeler

ayrlr. Perkolatrdeki zc miktar devaml tamamlanarak ilem istenen maddenin tm

ekstre edilene kadar devam ettirilir.

e) Devaml ekstraksiyon: Soxhlet apareyi ile yaplan devaml scak perkolasyon

yntemidir.

2-Sv-sv: Ayrma hunisinde Nerst Dalma kanunu esasna dayanarak yaplan

ekstraksiyondur.

3-Mekanik: Ekuel, ekspresyon, snger yntemi

B) Kromatografi: Bir karm oluturan farkl zellik ve yapdaki maddelerin, birbiri

ile karmayan iki faz arasnda farkl mekanizmalarla ayrlmasna dayanan ayrm yntemidir.

C) Distilasyon: Bir zeltideki veya sv karmdaki bileenlerin s ile buhar haline

dntrlmesi ve bu buharn tekrar younlatrlmas esasna dayanan ayrm yntemidir.

Adi, vakum, su, su-buhar, buhar ve fraksiyonlu distilasyon olmak zere 6 tipi vardr.


48/74

48

GLUSTLER

Glusitler klorofilin katalitik etkisi sonucu yeil bitkilerde oluan maddelerdir. nceleri

bu maddelere karbonhidrat (veya karbonhidrat) ad verilmekteydi. Karbonhidrat deyimi bu

gruptaki maddelerin (CH2O)n formlne uymasndan dolay kullanlmtr. Fakat sonralar

anlalmtr ki formaldehit (CH2O)1 asetik asit (CH2O)2 laktik asit (CH2O)3 ve benzeri

maddeler de zellikleri bakmndan deiik olduklar halde ayn genel formle uymaktadrlar.

Ayrca yap bakmndan tamamen bu gruptan saylmas gereken ramnoz, digitaloz, mannitol

gibi maddeler ise kapal forml asndan karbonhidratlara uymaz. Bu bakmdan bu grup

maddeler iin glusit terimi bulunmu ve yeni bir isimlendirme uygulanmtr. Bununla beraber

karbonhidrat teriminin kullanlmasna da devam edilmektedir.

Glusitler bitkilerde basit ya da karmak bir biimde fakat her zaman bulunan

maddelerdir. ounlukla enerji kayna ya da depo maddesidirler. C, H, O' den oluan bu

yapda, ortak zellik olarak en az 2 tane OH grubu ve bir de redktr grup yer alr. Bu

redktr grup ya bir aldehit ya da bir ketondur.

Glusit ad altnda toplanan bileiklerin bazs tek bir moleklden olumutur ve

basittir, bu gruba alnan glusitlere oz denir (rnek: glukoz, ramnoz). Baz glusitler ise

birden fazla moleklden meydana gelmitir. Moleklleri birletiren ba, seyreltik mineral

asitlerle kaynatarak ya da baz fermentlerle beraber, belirli koullarda bekletilerek

paralanabilir ve glusiti meydana getiren basit molekllere ayrlabilir, yani hidroliz olabilir.

te bu zellikteki glusitlere ozit ad verilir (rnek: sakaroz, niasta, digioksozit).

Bir ozitin yapsnda yalnzca oz moleklleri yer almsa bu bileikler iin holozit deyimi,

bir veya birka oz yannda, oz olmayan bir molekl de tayorsa heterozit deyimi kullanlr.

OZLAR VE TREVLER

Ozlar C, H, Oden ibaret olup, iki veya daha fazla OH grubu ile bir redktr grup

tarlar ve doada ok deiik biimlerde ve pek ok sayda bulunurlar. Bu basit bileikleribirbirinden ayrabilmek iin, molekln yapsna dayanarak genel isimlendirmeden yararlanlr:


49/74

49

Redktr grubuna gre, oz aldehit ise aldoz (rn. glukoz) veya keton ise ketozdur

(rn. fruktoz).

Oz, moleklndeki OHlarda ve redktr grupta yer alan O atomlarnn saysna

dayanarak bioz, trioz, pentoz (rn. ramnoz, arabinoz), heksoz (rn. glukoz), heptoz olarak

isimlendirilir.

CHO CHO

CH2OH CH2OH

D glukoz L arabinoz

Bitkiler leminde rastlanan ozlar, yalnzca imdiye dek anlatld biimde yani yaln

halde deildir. Oksidasyon ve redksiyon rnlerine rastland gibi ester yaps ya da amin

yaps gsterenlere de tank olunur ki bu bileikler, ozlarn trevi olarak kabul edilir.

Polioller, ozlardaki karbonil (-OH ya da C=O) grubunun redklenerek OH haline

gemesi sonucu olumu bileiklerdir. Bu bileikleri adlandrmak iin poliol, polialkol gibi

szckler de kullanld gibi ozun isminin sonundaki -oz kaldrlp -itol ekini getirerek,

tredii oz veya oz grubu belirtilebilmektedir. (rn. arabinoz arabitol; heksoz heksitol).

Ozlar ve trevleri, byk bir ounlukla tatldrlar.

Alkol (-OH) gruplarndan tr suda znrler.Organik zclerde znmezler.

Sudaki zeltileri optike aktiftir.

Ozlarn kristallenmesi genellikle ok zordur. Ancak temizken ve glkle

kristallenebilirler. Polioller ise etanolden kolayca kristallenirler.


50/74

50

Redktr grubu (aldehit/keton) bal olmayan, serbest olan btn ozlar ve uronik

asitler redktrdr. Alkali ortamda metal tuzlarn indirgerler, rnein FEHLNG

belirtecinden (alkali CuSO4ve Na, K tartarat) krmz renkli Cu2Oi ktrrler.

Bir bitkide ozun varln saptamak iin MOLISCH belirtecinden yararlanlabilir.

Bitkinin incelenecek blmnden ok ince olmayan bir kesit alnr, zerine 1 damla %15-20lik

-naftol zeltisi, sonra da birka damla deriik H2SO4 damlatlr. Kesitin birden bire

meneke renge dnmesi bitki parasnda glukoz, fruktoz, sakaroz ya da inlinin varln

kantlar.

Ayn ilem tp iindeki bitki ekstresi ile de yaplabilir. Meneke rengin olumas birok

oz ve ozitin varln gsterir.

Ozlarn tannmasnda, asitli ortamda stma sonucu furfuralin olumasndan yararlanlr.

Furfural, fenol ya da aminlerle renkli kondensasyon bileikleri verir.

Ketozlarn, rnein fruktozun tanm iin ok uygulanan bir deney SELIWANOFF

deneyidir. Oz zeltisine 1-2 tane rezorsinol kristali ve eit hacimde deriik HCl katlr.

Kaynar su banyosuna alnan deney tpnde, birka dakika iinde krmz bir renk olumas

ketoz varln kantlar.

Pentozlarn aranmas iin oz ieren zelti eit hacimde deriik HCl ile birka dakika

stlr. (deriik HCl pentozlar furfurale evirir), bir tane floroglusinol kristali katlmasyla

oluan krmz renk, pentozlarn varln gsterir; ayn deneyle meneke renk meydana

gelirse uronik asitlerin bulunduu anlalr.

Dezoksiozlar: Oz moleklndeki karbon atomlarndan biri, -OH grubu tamayabilir,

bunu belirlemek iin dezoksi n ekinden yararlanlr. OH tamayan C atomunun numarasn

da syleyerek hidroksilsiz olan konum aka anlatlabilir, rnein 2 dezoksi metilpentozda

metil pentozun 2 numaral konumunda OH grubu yok demektir.


51/74

51

Dezoksiozlar, baz nemli kalp heterozitlerinin bileiminde yer aldklarndan bu

ekerlerin tannmas iin renk reaksiyonlar aranmtr KELLER KLIANI reaksiyonu ve PESEZ

reaksiyonu ok kullanlan reaksiyonlardr.

KELLER KLIANI reaksiyonunda oz, az miktarda Fe+3tuzu (rn. FeCl3) ieren glasiyal

asetik asitte zlr. Deney tp biraz eik tutularak kenarndan deriik H2SO4szdrlr ve

iki tabakann olumas salanr. Balangta birbiriyle karmayan bu iki tabakann ayrlma

yzeyinde koyu mavi bir halka grlrse 2-dezoksi oz var demektir.

PESEZ reaksiyonunda, 2-dezoksi oz aranacak zeltiye ksanthidroln (C13H10O2) asetik

asitteki zeltisinden katlr, pembe rengin olumas, sonucu olumlu olmas anlamna gelir.

Ozlara uygulanan tanma reaksiyonlar arasnda osazon oluturma da vardr. Osazonlar,

farkl deiik kristal biimi gsteren trevlerdir. Bu kristallerin ekilleri gibi erime

dereceleri ve znrlkleri de deiik ve ou kez her oza zgdr. Bu reaksiyon genellikle

asit ortamda yrtlr. Sodyum asetat ve asetik asitli ortamdaki oz zeltisi, fenilhidrazin

ile su banyosunda stldnda, redktr grupta yryen katm reaksiyonu sonucu renkli bir

osazon meydana gelir. Baz ozlar ayn osazonu verebilirler, rnein glukoz ve fruktozun

ayrlmasnda osazon deneyinden yararlanmak sz konusu deildir, burada ketozlar iin

uygulanan SELIWANOFF deneyine bavurulur.

Oz Tehis Yntemleri:

A) Klasik Tehis Reaksiyonlar

A.1) Metal Tuzlarnn Redksiyonu

FEHLING Reaksiyonu: Redktr oz + CuSO4 + Alkali Cu2O ker (krmz)

BARFOED Reaksiyonu: R. Oz + Cu asetat / CH3COOH Sar, krmz kelek

BENEDICT Reaksiyonu: R.Oz + Na slfat/Cu slfat

Sar, krmz kelekTOLLENS R. Oz + AgNO3/ NH3Gm (Ago) aynas


52/74

52

A.2) Aromatik Nitro Bileiklerinin Redksiyonu:

PKRK AST testi: Oz zeltisi + pikrik asit Aminonitrofenol (krmz)

A.3) Furfural Trevlerinin Olumasna Dayanan Reaksiyonlar:

- Seliwanoff (ketozlar iin) furfural + rezorsinol krmz

- Antron ( pentozlar iin) furfural + floroglusinol krmz

- Molisch furfural + -naftol mor-meneke halka- Bial ( pentozlar iin) furfural + orsinol pembe, meneke- Naftorezorsinol furfural + naftorezorsinol farkl renkler m.g.

A.4) OSAZON Reaksiyonu

Ozlarn karbonil grubunun aromatik hidrazinlerle verdii reaksiyondur. Reaksiyon

sonucu oluan kristalerin ekilleri, erime noktalar, znrlkleri her oza gre farkldr.

Oz z + fenil hidrazin + Na asetat OSAZON


53/74

53

B) Kromatografi le Tehis: Bu amala gaz, ince tabaka veya kat kromatografisi

kullanlabilir. TK, KK iin solvan sistemi: n-BuOH/Propanol/H2O (1:1:1), n-BuOH/Pridin/H2O

(9:5:4), revelatr; Anilin ftalat, naftil amin

Kullanlacak Drog:

Oz zeltisinin hazrlanmas: 5 g toz edilmi drog havanda 10 ml su ile iyice

ezilir. Sulu ksm szlerek ayrlr. Bu ilem 1 kez daha tekrarlanr. Drogdaki klorofil,

flavonoit ve tanen gibi maddelerin ktrlerek ayrlmas amacyla birletirilen sulu

ekstre zerine %10luk kurun asetat zeltisi ilave edilir. kelek oluumu

tamamlanana kadar kurun asetat zeltisinden eklenmelidir. Daha sonra karm

szlr. Eklenen kurun asetatn fazlasn ktrerek ortamdan ayrmak amacyla,

elde edilen ekstreye disodyumhidrojenfosfat zeltisinden damla damla ilave edilir.

Meydana gelen kelek filtre kadndan szlr. Elde edilen test zeltisi oz tanma

reaksiyonlarnda kullanlmak zere 3e ayrlr:

Oz Tanma Reaksiyonlar:

FEHLING testi: Test zeltisinden 1 ml deney tpne konur. zerine 2 ml

FEHLING A ve 2 ml FEHLING B zeltisi konur. Istma ile oz varlnda krmz renkli

bakr (I) oksit ker.

MOLISCH testi: 1 ml test zeltisine a - naftol'un alkoldeki %5lik zeltisinden

1-2 damla ilave edilir. Tp yatay tutulurken yavaa kenarndan szdrlan deriik slfrik

asit ile meneke mor halka tekil ettirilir.

DENEYLER


54/74

54

SELIWANOFF testi: 1 ml numune zeltisi asitlendirilir ve 1 ml Seliwanoff

belirteci ilave edilerek kaynatlr. Bir sre sonra ketoz varlnda krmz renk grlr,

aldozlar ise daha ge reaksiyon verir ve daha ak krmz renk grlr. Pentozlar ise

mavi-yeil renk meydana getirirler.

OZTLER

Yapsnda en az iki oz bulunan ozitlere holozit ad verilir. Holozitlerdeki oz says

10dan az ise Oligoholozit; 10dan fazla ise Poliholozit deyimleri kullanlr. Holozitlerin

ayn cins birka ozun birlemesiyle meydana gelenlere homojen oligoholozit/homojen

poliholozit; deiik cins ozlarn birlemesiyle olumu rnekleri ise heterojen

oligoholozit/heterojenpoliholozit olarak isimlendirilir.

POLHOLOZTLER

Poliholozitler, suda tamamen deil fakat ksmen znen, sulu zeltisine etanol veya

Ca, Mg, Ba tuzlar katlmasyla bir kelti meydana getiren bitkisel rnlerdir.

Poliholozitlerden eczaclk bakmndan nemli olanlar, niasta, desktran, zamk, msilaj,

selloz pektin ve mukopoliholozitlerdir.

Nisastalar (Amyla)

Niasta, deiik bitki organlarnda bulunabilen bir asimilasyon rndr. Yumrularda(patates), gvdede (baz palmiyelerde) gelimi kklerde (manihot), rizomlarda (maranta),

tohumlarda (Leguminosae ve Gramineae) ve meyvelerde depo maddesi olarak birikmektedir.

Bu organlar arasnda en ok tohumlarda ve toprakalt yumrularnda bulunmaktadr.

Bir drogda niasta bulunduunu kantlamak iin drog nce kaynak metanol ile tketilir,

bylece hem ya ve klorofilinden kurtarlm hem de enzimleri inaktive edilmi olur. Bu


55/74

55

artlm rn souk su ile tketilir, santrifj edilir ve 0.1 N iyot zeltisi ile renklendirilerek

tanecikler mikroskopta incelenir.

Amiloz, niastann sudan znen ksmdr ve %10-20 kadarn oluturur (bu oran bazen

%35e kadar kabilir) 250-300e kadar -D glukoz molekl 1-4 ba ile balanarak (maltoz

tipi) dz bir zincir oluturmutur. Molekl tarts 10.00-60.00 kadardr.

Amilopektin ise niastann suda erimiyen fakat ien ksmdr. %80-90n kapsar,

1000den fazla -D glukozdan olumutur ve bu zincir dallanmtr. Molekl tarts 50.000-

100.000 kadardr.

Niasta iyotla amilozdan tr mavi renk verir. Hidroliz balangcnda amilo-

desktrinden tr renk yine mavidir. Hidroliz biraz daha ilerleyince eritrodekstrinden tr

krmz veya kahverengi renk oluur, daha kk molekll akrodekstrin oluunca renklenme

grlmez; ayn ekilde hidroliz maltoz ve glukoza kadar sregelince de renk yine olumaz.

Niastann amiloz ve amilopektinden olutuunu dikkate alarak hidrolizdeki bu deiiklik ayr

ayr incelendiinde karlalan durum yle olmaktadr:

Hidrolizden nce; Niasta + iyot maviBeta-amilaz hidrolizi ile hidrolizi srasnda; Amilodekstrin + iyot mavi meneke

Eritrodekstrin + iyot soan kabuuAkrodekstrin + iyot hafif renkMaltoz + iyot renksiz

Eczaclk tekniinde kullanlacak niasta yabanc maddeler ve ya iermemelidir. Biimi

bozulmu niasta tanesi bulunmamaldr. Nem oran %15ten, kl miktar %0,6dan fazla

olmamaldr. Asitlii kontrol edilmeli, azot miktar belli dzeyin altnda olmaldr.

Niasta iin belirtilen deerler arasdan bir de Mavilik deeri vardr. Bu deer

niastann iyot ile verdii mavi rengin 680 nm deki ekstinsiyonudur. Bu deer niastadaki

amiloz ve amilopektin miktarna baldr, amiloz miktar ne kadar yksekse mavilik deeri de

o kadar fazladr. Bu nedenle mavilik deer belli tr niasta iin karakteristiktir. rnein


56/74

56

patates niastasnda amilozun mavilik deeri 1.6, amilopektinin 0.15tir. Patates niastasnn

mavilik deeri ise 0,4 olarak llr.

Kullanlacak Drog:

Niasta zeltisinin Hazrlan: 0.5 g niasta, 3 ml souk suyla kartrlp

zerine 25 ml kaynar su ilave edilerek karm 2 dakika ksk bek alevinde stlr,

soutulur. Bu rnek zelti olarak kullanlr.

1. Niastann yotla Tehisi: 2 ml rnek zeltisine 1-2 damla iyot zeltisi

damlatlr. Koyu mavi renk gzlenir.

2. Niastada Redktr Oz Aranmas:

2 ml rnek zeltisine Fehling reaksiyonu uygulanr. zeltinin mavi renginin

deimedii gzlenir.

2 ml rnek zeltisine 2 ml dile slfrik asit ilave edilir. Su banyosunda 30

dakika asit hidrolizine braklr. Bu sre sonunda tp alnarak eit hacimde baz

eklenir. Fehling A ve Bden eit miktarda ilave edilir. Tp bek alevinde stlr.

Krmz renkli kelek oluur.

DENEYLER


57/74

57

HETEROZTLER

Dile mineral asitler veya bir enzim yardmyla hidroliz edildiinde bir veya birka

molekl oz ile glusit olmayan bir maddeye (aglikon veya genol) ayrlan bitkisel bileikler

heterozit adn alr.

Heterozitlerde oz moleklnn redktr grubu aglikondaki bir OH (alkol veya fenol)

grubuyla balanm olarak bulunursa bu tip heterozitlere O-heterozitleri ad verilir. Oz

moleklnn redktr grubu aglukondaki bir SH (tiyol) grubuyla balanrsa S-heterozitleri

ve NH2 (amin) grubuyla balanrsa N-heterozitlerinden bahsedilir. Sonraki aratrmalarla

bu gruplara bir de C-heterozitleri eklenmitir; burada oz ile aglikon arasnda C-C bamevcuttur ve bu tip heterozitler bileenlerine ancak glkle ayrlabilir. Heterozitlerde

ozlar redktr gruplaryla ba tekil ettiklerinden indirgen kabiliyetlerini kaybederler. Bu

sebeple heterozit zeltileri ancak hidroliz edildikten sonra redktrdr.

Heterozitler genellikle iyi kristallenen, bazen amorf, kat maddelerdir. Ekseriya beyaz

renkli ve ac lezzetlidir. Heterozitler arasnda sar (flavonozit), turuncu (baz

antrasenozitler) ve krmz (antosiyanozit ve antrasenozitler) olanlar da vardr.

Heterozitlerin znrl hakknda genel bir ey sylemek zordur. Genellikle su,

metanol, etanol, aseton, etil asetat ve piridinde znrler, petrol benzini ve eter gibi

zclerde znmezler. Kloroform baz heterozitleri eritir. Heterozitler iin genel

saylabilecek bir eritici 70-90lik etanoldr. Molekldeki oz says arttka, organik

zclerdeki erirlik azalr.

Btn heterozitler iin ortak en nemli zellik, asitler ve enzimlerle hidroliz

olmalardr. Asitlerle yaplan hidroliz ksa srelidir, abuk sonulanr ve total bir hidroliz

temin edilir. Asitle hidrolize mineral asitlerin (hidroklorik asit, slfrik asit) %1, %5 ve

%10luk dile zeltileri kullanlr. Enzimle hidroliz ise daha uzun srer fakat nispeten

spesifiktir ve aglikonu yahut ozu bozmaz. Bu hidroliz, enzimi optimum artlarda (scaklk, pH

vs.) belirli bir sre (48 saat veya daha fazla) heterozitle temasta brarak yaplr.


58/74

58

Heterozitlerin aglikonlar deiik yapda olduklarndan ve farkl solvanlarda farkl

derecelerde eridiklerinden, ekstraksiyonlar da ortak usullere balanamaz.

1. ANTRASEN TREV HETEROZTLER (ANTRASENOZTLER)

eitli familyalara ait baz droglar, aglikonu antrasen trevi olan heterozitleri

ierirler. Bunlarn ou katartik etkili droglardr. (Rhizoma Rhei, Aloe, Folia Sennae, Cascara

sagrada vs.) Antrasen trevi maddeleri ieren baz droglar ise boya olarak kullanlr

(Coccionella, Radix Rubiae vs.).

Antrasen trevi bileikler bitkide 3 tipte bulunur. Oksantron, antron ve antrakinon.

Oksantronun enol ekli antrahidrokinon, antronun enol ekli antranol adn alr.

Bu tip arasnda en kararl olan antrakinonlardr; antranol ve antrahidrokinonlar

kolaylkla okside olarak antrakinon haline geerler. Bunlardan purgatif olarak tesir eden ve

eczaclk ynnden nemli olanlar 1,8-dihidroksiantrakinon trevi maddelerdir.

Antrakinon yannda ayn zamanda tanen de tayan droglarn laksatif etkisi azalr.

rnein Rhizoma Rhei dk dozlarda kabz etki gsterir ve ancak yksek dozlarda

laksatiftir.


59/74

59

Antrakinonlar alkali hidroksitleri ile koyu krmz renk verirler (BORNTRGER

reaksiyonu). Antron ve antranoller oksitlendikten, heterozit halindeki antrakinon bileikleri

ise hidrolizden sonra ayn reaksiyonu verirler. BORNTRGER reaksiyonunda daha ok % 10

luk KOH veya amonyak zeltileri kullanlmaktadr.

Drog su ile kaynatlr. Szlr ve sznt, pH 3e ayarlandktan sonra, eterle tketilir.

Serbest antrakinonlar etere geer. Eterli faz NaHCO3 ile alkalanr, bikarbonatl tabaka

ayrlr, asitlendirilir ve yine eterli tketilir. Serbest karboksilli antrakinonlar (rein) etere

geer. BORNTRGER reaksiyonuyla tehis edilir.

Antrasen heteroziti tayan baz droglar: Aloe, Sennae folium, Rhei rhizoma, Rhamni

purshianae cortex.

Kullanlacak Drog:

1. Mikrosblimasyon: Toz edilmi numuneden bir lam zerine konur. Lamn st

arada 1-2 mm mesafe kalacak ekilde ve eik vaziyette baka bir lam ile kapatlr.

Alttan ufak bir alevle stlr. Bylece sblimat st lamn alt yznde toplanr, ineler

veya damlack halindeki sblimat 1 damla sodyum hidroksit zeltisi ile muamele edilir.

Krmz renk meydana gelir.

2. BORNTRGER Reaksiyonu: 0.2 g toz edilmi drog, bir tpte 2 ml toluen ile

alkalanr, dekante edilir. Szntye 1 ml % 10 luk amonyak zeltisi konur. Sulu ksm

pembe renk olur.

Tpte kalan drog, 5 ml dile slfrik asit ile 2 dakika kaynatlr. Scakken szlr

ve toluen ile alkalanr, Toluenli ksm ayrlr ve zerine 1 ml %10luk amonyak zeltisi

ilave edilir. Sulu ksm pembe-krmz olur.

DENEYLER


60/74

60

2. FLAVON TREV HETEROZTLER (FLAVONOZTLER)

Flavonozitler flavonoitlerin heterozitleridir. Flavonoitler ise kromon trevi

maddelerdir. Kromon benzo--pirondur ve bitkilerde imdiye kadar serbest olarak

rastlanmamtr.

Bitkilerdeki birok renkli bileii oluturan bu maddeler, hidroksil grubu ne kadar

fazla ve ortamn pHs ne kadar yksek ise o kadar koyu renklidir.

Flavonozitler, genel olarak, su ve etanolde znr, eter, kloroform ve

benzende znmez. Genolleri ise eterde erir, suda erimez. Bu maddelerin ou kristalizedir.


61/74

61

Halka yaplarna gre ak veya koyu sar renklidirler. Alkali ortamda (NaOH veya KOH dile

zeltileri ile), flavonoitler, havada koyulaan sar bir renk vererek erirler. Asitlendirilirse

renk alr ve kerler. Flavonoitlerin tehisi iin ok kullanlan bir reaksiyon Siyanidin

reaksiyonudur. Bu reaksiyonda flavonoitlerin sulu-alkol zeltisi ve hlsas hidroklorik

asitli ortamda magnezyum tozu ile muamele edilir, yani doal hidrojenle redklenir.

Flavonlarla portakal rengi, flanonollerle kiraz krmzs, flavononlarla meneke-krmz bir

renk elde edilir. Kalkon ve izoflavonlar bu reaksiyonu vermezler. Bu reaksiyon kolorimetrik

tayinler iin de uygundur.

Flavonoitlerin P vitamini aktivitesi bir teoriye gre 3, 4 pozisyonundaki iki OH

grubundan ileri gelmektedir.

Flavonoit tayan baz droglar: Crataegi flos, Auranti folium, Rutae herba, Auranti

pericarpium.

Kullanlacak Drog:

Toz edilmi numuneden %50lik 10 ml etanolle %2lik dekoksiyon hazrlanr.

1. 3 ml ekstre zerine 1-2 damla %5lik demir (III) klorr'n sulu zeltisi

eklendiinde; yeil, mavi-siyah,

2.3 ml ekstre zerine 1-2 damla %10luk sodyum hidroksit zeltisi eklendiinde;

koyu sar,

3.3 ml ekstre zerine 1-2 damla bazik kurun asetat zeltisi eklendiinde; sar

oranj renk oluur.

4. SYANDN (SHINODA;SHIBATA) reaksiyonu: 0.2 g numune 5 ml %50lik

etanolle 5 dakika kaynatlp szlr. Sznt zerine 0.5 ml deriik hidroklorik asit ve

bir spatl ucu magnezyum veya inko tozu ilave edilir. Hidrojen gaz k ile uygun

deriimde flavonda turuncu, flavonolde krmz, flavanonlarda mor renk meydana gelir.

DENEYLER


62/74

62

3. ANTOSYAN TREV HETEROZTLER (ANTOSYANDOLLER):

Bitkilerde ok rastlanan, iek, yaprak, meyva, meyva usaresi ve araplara renk veren

pigmentlerdir. Antosiyanidoller benzo piron yerine benzopirilyum ekirdei tar.

Benzopirilyumda 4. karbonda keton bulunmaz. Antosiyanidoller genellikle 3. ve 5.

konumlardaki OH gruplarndan ozlarla balanarak antosiyanozitleri meydana getirirler.

Antosiyanozitler birka grupta toplanabilir.

Antosiyanidin tayan baz droglar: Althaeae flos, Malvae folium, Violae folium.

Bitkilerdeki krmz pigmentler yannda renksiz baz maddelerin HCl etkisiyle renkli

bileikler haline dnt grlp bu maddelerin antosiyanidollere yakn bileikler olduu

anlalnca, bu tip bileiklere proantosiyanidoller ad verilmitir. rnein asma yapraklar

%1lik HCl ile tketilip amil alkol ile alkalannca antosiyanidoller organik zcye geer.

Kalan asitli sulu ekstre renksizdir. Fakat bu renksiz svya %20 HCl katp kaynatlrsa koyu

arap krmzs bir renk oluur. Renkli madde amil alkole geer. Sonbaharda rengi kzaran

yapraklarda bu renk dnm de proantosiyanidollerden ileri gelir. te HCl etkisiyle

antosiyanidol haline getii iin bu bileiklere proantosiyanidol ad verilmitir. Aslnda pro-

n eki ile biyosentezdeki ara rn kastedilir ise de burada byle bir durum yoktur.

Proantosiyanidoller, bitkide, antosiyanidollerin biyosentezinde n rnler olmayp, sonradan

ortamn pHsndaki deiiklikle antosiyanidollere dnerek renklenen maddelerdir.

Krmz lahana ekstresinin pH deiimi ile verdii renkler *:

pH 7 ise bazpH

2 4 6 8 10 12

Renk Krmz Eflatun Mor Mavi Mavi-yeil Yeil-sar

* Kaynak: http://www.health-science-spirit.com/calcium.html


63/74

63

Kullanlacak Drog:

2 g numune 10 ml %50lik etanol ile su banyosunda tketilir, szlr. Sznt 5e

ayrlr.

1.1 ml szntye, seyreltik hidroklorik asit ilave edilir, krmz renk oluur.

2.1 ml szntye, sodyum hidroksit zeltisi ilave edilir oluan renk kaydedilir.

3. 1 ml szntye, 1 ml amil alkol ilave edilerek alkalanr. Amil alkol tabakas

renksiz kalr.

4.1 ml sznt 1 ml deriik hidroklorik asitle kaynatlr. Souduktan sonra amil

alkolle alkalanr. Amil alkol tabakas renklenir.

5.1 ml szntye kurun asetat zeltisi ilave edilir. Yeil renk oluur.

4. KARDYOAKTF HETEROZTLER

Kardiyoaktif heterozitlerin aglikonlar steroit yapsndadr ve siklopentanofenantren

halkas ihtiva eder. Bu sisteme bir de lakton halkas balanmtr. Heterozitlerin ou 5 yeli

doymam bir lakton halkas tar ve 23 karbonludur. Urginea ve Helleborus trlerindeki

heterozitlerde doymam, 6l bir lakton halkas mevcuttur ve bunlar 24 karbonludur. 23

karbonlu olanlara kardenolit, 24 karbonlulara bufadienolit ad verilir.

DENEYLER

Kardenolit (23 C) Bufadienolit (24 C)


64/74

64

Be karbonlu doymam lakton halkas redktr karakterdedir, amonyakl gm

nitrat redkler ve piridinli ortamda sodyum hidroksit karsnda, sodyum nitropursiyat ile

krmz bir renk verir (Legal deneyi). 6 karbonlu lakton halkas ihtiva edenler Legal

deneyinden renk vermezler.

Kardiyoaktif heterozitlerin aglikonunda siklopentanofenantren halkas en az iki OH

grubu tar. Bu hidroksil gruplarndan biri 3nc karbon atomuna, dieri ise genellikle 14nc

karbon atomuna baldr. OH gruplar ikiden fazla ise dierleri, 5, 11 veya 16 konumunda yer

alr. Ozlar bir holozit zinciri halinde 3nc karbon atomundaki OH grubuna balanr.

Siklopentanofenantren halkasndaki 10. karbona bal R radikali, -CH3,CH2OH veya

CHO gruplardr.

Siklopentanofenantren iskeletinde A ve B halkalarnn tekil ettii dzleme nazaran 5.

ve 10. C atomlarndaki sbstitentler cis veya trans olabilirler. Bu iki konfigrasyon

izomerinden cis olanlar kardiyoaktiftir. Nitekim ayn sbstitentleri ihtiva ettikleri ve ayn

molekl yapsnda olduklar halde cis izomeri digitoksigenoln aktif olmasna ramen trans

izomeri uzarigenol, barsak kontraksiyonunu inhibe ettiinden antidiyaretik olarak etki

eder.

Kardiyoaktif zellik bir de etilenik lakton halkasna baldr. Katalitik hidrojenlenme

ile lakton halkas doyurulur veya alkali hidrolizle bu halka alrsa maddenin kalp zerindeki

etkisi kaybolur.

Kardiyoaktif heterozit ieren baz droglar: Bulbus Scillae, Digitalis folium,

Convallariae herba, Hellabori rhizoma, Stophanthi semen.

Tehis:

Kardiyoaktif heterozitlerin tehisleri, aglikonun veya dezoksiozlarn tehis edildii

renk reaksiyonlarna dayanr. Kardiyoaktif heterozitlerin aglikonlar steroller iin ortak olan

LIEBERMANN reaksiyonunu (kloroform ve asetik asit anhidritli ortamda slfrik asitle


65/74

65

meneke, mavi sonra yeil renk) verirler. Fakat bu reaksiyon spesifik olmadndan pek

kullanlmaz. Kardenolitler Legal reaksiyonundan baka, 5li lakton halkasnn alkali ortamda

nitrolanmasndan sonra baz katm reaksiyonlar da verirler ve renkli maddeler meydana

getirirler. rnein 3,5-dinitro benzoik asit ile krmz (KEDDE reaksiyonu) ve pikrik asit ile

turuncu (BALJET reaksiyonu) renk verirler. Bu reaksiyonlar bufanolitler vermez. Bu sebeple

bufanolitler iin Liebermann reaksiyonundan istifade edilir. Ayrca, trikloro asetik asidin

Digitalis heterozitleriyle verdii floresans da karakteristiktir.

Kardiyoaktif heterozitlerde bulunan 2-dezoksi ozlarda karakteristik KELLER-

KILIANI reaksiyonunu verirler. Madde glasiyel asetik asitte eritilir ve FeCl3ilave edildiktensonra deriik slfrik asit ile tabakalandrlr. ki sv tabakas arasndaki yzeyde mavi

meneke bir halka meydana gelir ve biraz sonra btn asetik asit tabakas mavi olur.

Kullanlacak Drog:

1. KELLER-KLIANI reaksiyonu: 1 g toz rnek 20 ml %50lik etanolle kaynar su

banyosunda 3 dakika kaynatlr. Szlr, szntye 5 ml %10luk kurun asetat zeltisi

ilave edilir. kelek szlerek ayrlr. Sznt bir ayrma hunisinde iki defa 5er ml

kloroform ile alkalanr. Birletirilen kloroformlu fazlar bir kapslde buharlatrlr.

zerine %3.5luk demir (III) klorr'n glasiyel asetik asitteki zeltisinden ilave edilir.

Elde edilen zelti, bir deney tpnde bulunan 2 ml deriik slfrik asit zeltisine,

tpn kenarndan dikkatlice szdrlr, iki tabaka arasnda mavi-meneke halka oluur.

2. BALJET testi: 5 ml kloroformlu ekstre bir kapslde buharlatrlr. 1 ml etanolde

zlerek bir deney tpne alnr ve zerine 1 ml Baljet belirteci ve 2 damla %6lk

sodyum hidroksit zeltisi ilave edilir. Turuncu renk oluur.

DENEYLER


66/74

66

5. SENEVOL HETEROZTLER (GLUKOSNOLATLAR)

Heterozitlerde oz, S-ba ile balanmtr. Bu heterozitler zel bir enzim olan mironaz

(=mirozinaz) ile hidroliz olarak kkrt ihtiva eden uucu bir bileik ile oz moleklerine ayrlr.

Bu uucu aglikon senevol trevidir. Senevol, izotiyosiyanik asit esterlerine verilen bir

isimdir. Bu esterler yakc kokulu, rubefiyan ve uucu svlardr.

Tehis: Senevol heterozitlerini, drogtan suyla masere etmek ve sonra su buhar

distilasyonu yoluyla senevol trevini ayrmak, eterle izotiyosiyanat tketmek ve buradan

amonyak ilavesiyle tiyore haline geirmek (sinigrozitten alil tiyore) ve bu yeni bileiin

zeltisini kada tatbik etmek suretiyle, kat kromatografisi yoluyla tehis mmkn

olmaktadr. Revelatr olarak amonyakl gm nitrat kullanlr. Hardal tohumlar iin

gelitirilen bu usul dier Cruiciferae droglarna da uygulanabilir.

Senevol heterozitleri tayan baz droglar: Sinapis nigrae semen, Sinapis albae semen

Kullanlacak Drog:

1 g toz edilmi numune erlene konur. 5 ml %10luk hidroklorik asit ilave edilir. Gm

nitrat zeltisi ile slatlm szge kad, amonyak buharna tutulduktan sonra bir

mantarla erlenin boynuna sktrlarak slatlm droun yaknna sarktlr. Az sk

olmayacak ekilde kapatlm olan olan erlen stlr. Szge kadnn rengisiyahlar.

DENEYLER


67/74

67

6. SYANOGENETK HETEROZTLER (SYANOFOR HETEROZTLER)

Hidroliz edildikleri zaman HCN veren heterozitler bu gruba girer. Uzun zaman, bu

heterozitlerden yalnz amigdalozit (amigdalin) tannmaktayd.

Bu tip heterozitler hidroliz olduklar zaman aglukon olarak HCN ile birlikte bir aldehit

veya keton verirler. Bu aldehit ekseriya benzaldehit, keton da yine ekseriya asetondur. HCN

aldehit veya ketonla sitanidrin (=hidroksinitril) halinde bulunur.

Siyanogenetik heterozitleri tanmak iin, hidrolizde meydana gelen HCNnin

tehisinden ve miktar iin de yine ayn rnden yararlanlr. Tehis iin GUIGNARD n

sodyum pikratl kad kullanlr. Toz edilmi veya paralanm drog bir deney tbnde ok az

su ile slatlr (birka damla toluen de konulabilir). Bylece heterozit hidroliz olur. Bu srada

taze hazrlanm ve nemli, sodyum pikratl bir kat tbn azna bir mantar yardmyla

sktrlp tp iine sallandrlmtr. Eer siyanogenetik heterozit bulunuyorsa kat kzarr.

Reaksiyon bazen birka dakikada, bazen da etvde 30Cde bekletilmek suretiyle birka

saatte sonulanabilir.

Siyanogenetik heterozit tayan baz droglar: Sambuci flos, Laurocerasi folium,

Amygdalae amarae semen.


68/74

68

Kullanlacak Drog:

0.1 g toz edilmi numune bir deney tpnde 1-2 damla su ile stlr. nce erit

eklinde kesilmi pikrik asitli szge kad sodyum karbonat zeltisi ile slatlarak

tpn iine sarktlr ve tpn az gevek olarak kapatlr. Tp, ksk bek alevinde

stlr. Hidroliz nedeniyle aa kan HCN sodyum pikratla reaksiyona girerek sodyum

izopurpurat oluturur. Szge kadnda turuncumsu krmz renk meydana gelir.

7. KUMARN TREV HETEROZTLER

Kumarin heterozitleri, adndan da anlalaca zere hidroliz edildiinde, oluan

aglikonu kumarin yapsnda olan heterozitlerdir. Kumarin, ortohidroksi sinnamik asidin

laktonu, bir baka deyimle benzo -pirondur.

Kumarinler, baz zellikleri ile tannrlar. rnein, hidroksilli kumarinler ultraviyole k

altnda mavi veya mavi-yeil fluoresans gsterirler. Bu zellikten yararlanarak kumarinleri

kromatografide de tehis etmek mmkn olduu gibi buna dayal olarak miktar tayini de

yaplabilir.

Kumarin tayan baz droglar: Rutaceae trleri, Apiaceae trleri

DENEYLER


69/74

69

Kullanlacak Drog:

1 g numune tartlr. 20 ml %50 etanol ile su banyosunda 10 dakika tketilir,

szlr, sznt bir kapsle alnr. Kurulua kadar younlatrldktan sonra 1 N sodyum

hidroksitten damla damla ilave edilir. Kumarin halkas kumarinik aside dnr, sar

renk meydana gelir. Kumarinik asit fenolik hidroksilden dolay UV 366 nmde mavimsi-

yeil fluoresans verir.

Fenolik OH UV 366 nmde mavi-yeil fluoresans

8. SAPONOZTLER

Bitkilerde bulunan baz heterozitlerin sudaki zeltileri alkalannca kalc kpk

meydana getirir. Bu tip heterozitlere saponozit ad verilmektedir.

Saponozitler, amorf, kokusuz, renksiz, tahri edici lezzette maddelerdir. Genellikle

kaynar metanol ve etanolde znr, soutulunca ker.

Saponozitlerin aglikonuna sapogenol denir Sapogenoller polisiklik maddelerdir.

Sapogenollerine gre iki tip saponozit vardr:

1- Steroidal saponozit (C27)

2- Triterpenik saponozitler (C30)

DENEYLER


70/74

70

Saponozitleri tehis etmek iin drog su, metanol ya da etanol ile ekstre edilir. Bu

ekstreye batrlan bir szge kad kurutulduktan sonra kan ieren jelatin peltesi ile

temasta braklr. Szge kadnn etrafnda effaf bir kuak meydana gelirse hemoliz

yapan saponozit vardr. (Baz saponozitlerin suda kprdkleri halde, hemoliz kabiliyetleri

yoktur).

Tehis:

Saponozitlerin tannmas iin ok kullanlan reaksiyonlar unlardr:

Steroidal sapogenollerin kloroformlu zeltisi slfrik asit ile sar bir renk verir.

(SALKOWSK reaksiyonu),

Asetik asit anhidridinde eritilmi steroidal sapogenoller deriik slfrik asitle

SarsapogeninGlisiretik asit


71/74

71

tabakalandrlr, nce yeil sonra mavi bir renk meydana gelir (LIEBERMANN-BURCHARD

reaksiyonu),

Triterpenik sapogenoller kloroslfonik asitle krmz bir renk verir. (BRIESKORN-

BRINER reaksiyonu).

Saponozitlerin Kprme indeksi:

Bu usuller btn saponozitlere uygulanmaz. Bu bakmdan, bir droun saponozit

ynnden deeri, kprme indeksi veya hemoliz indeksi hesap edilmek suretiyle tayin edilir.

16 mm apnda bir tpte, 15 saniye yatay olarak alkalanp 15 dakika dinlenmeebrakldktan sonra, 1 cm ykseklikte kpk meydana getiren 10 ml saponozit zeltisinin

dilsyon derecesine (yani konsantrasyonunun tersine) Kprme indeksi denir. Bir dizi deney

tpne, rnein, %0.1lik dekoksiyondan, birinci tbe 1 ml, 2. Tbe 2 ml ve devam konulmak

ve her birini 10 mlye tamamlamak suretiyle hazrlanan gamn 7inci tbnde meydana gelen

kpk 1 cm ykseklikte olsa bu tpte 7 ml dekoksiyon ve 0.007 g droa tekabl eden

saponozit var demektir. 10 mlden 0.007 g drog olduuna gre konsantrasyon 0.007/10 ve

bunun tersi de 10:0.007 = 1428 olacaktr. O halde droun kprme indeksi 1428dir.

Kullanlacak Drog:

0,5 g numune 5 ml %50lik etanolle ekstre edilir. Szlr, sznt 1 ml %10luk HCl ile

subanyosu zerinde 5 dakika stlr. Souduktan sonra 5 ml kloroformla ayrma hunisinde

tketilir. Kloroformlu ekstreye aadaki testler uygulanr.

1. Steroidal Saponozitler

Salkowski Testi: 1ml kloroformlu ekstre zerine 1-2 damla deriik slfrik asit ilave

edilir. Tabakalandrlr. nce sar renk oluur. Daha sonra yava yava renk krmzya

DENEYLER


72/74

72

dnr.

Liebermann Testi: 2 ml ekstre zerine 1 ml asetik asit anhidriti 1 damla deriik

slfrik asit eklenir. Ya dorudan doruya yeil renk oluur, ya da krmz ve mavi tonlarndan

sonra renk yeile dner.

2.Triterpenik Saponozitler

Brieskron-Briner Testi: 2 ml ekstreye birka damla kloroslfonik asit ilave edilir.

Triterpenler iin 5-10 dakikada oluan krmz renk karakteristiktir.

Rosenthaler Testi: 1 ml ekstre zerine %1lik vanilinin hidroklorik asitteki zeltisiilave edilir. Krmz renk oluur.

Anisaldehit Testi:2 ml ekstre, su banyosunda uurulur. Artk zerine taze hazrlam

anisaldehit-slfrik asit damlatlr. nce pembe, sonra mor renk oluur.

Kprme indeksi: Belirli koullarsa kalc kpk veren sulu dekoksiyonun dilsyon

derecesinin llmesidir.

500 mllik erlende 0.1 g toz edilmi drog 100 ml su ile 30 dakika kaynatlr. Szlr ve

balon jojede 100 mlye tamamlanr. 16 cm boyunda 16 mm apnda 10 tp ile bir seri

hazrlanr. Dekoksiyondan tplere 1, 2, 3.10 ml konur, distile su ile her tp 10 mlye

tamamlanr. Her tp ba parmak ile kapatlp yatay olarak saniyede iki defa olmak zere 15

saniye alkalanr. 15 dakika sonra tplerdeki kpk ykseklikleri llr. 1 cm kpk elde

edilen tpteki dilsyondan kprme indeksi hesaplanr.

Eer btn tplerdeki kpk ykseklii 1 cmden fazla ise, dekoksiyon daha dile

hesaplanr. Kprme indeksi aadaki formle gre hesaplanr:

K..= 10/a

a: 1 cm kpk oluan tpteki drog miktar.


73/74

73

TANENLER

Bitkilerde bulunan azotsuz polifenolik bir yaps olan, su, etanol ve asetonda eriyen,

eter ve kloroformda az eriyen, buruk lezzette, deri ile birleerek onu sertletiren

maddelere tanen ad verilmektedir.

Bitkilerde tanenler kompleks halde bulunurlar ki bu komplekslere tannoid ad verilir.

Bazlar ozlarla birlemilerdir, bunlara da tannozit denir.

Tanenleri belli bal iki grupta toplamak mmkndr:

1. Hidroliz olabilen tanenler: Asit fenollerin ozlarla yaptklar esterlerdir. Bunlara

eskiden pirogallik tanenler de denirdi. nk kuru kuruya distillendiklerinde pirogallol

verirler. Yaplarndaki asit fenol tipine gre iki snfta incelenebilirler:

a) Gallo-tanenler

b) Elaji-tanenler diye ikiye ayrlrlar.

2. Kondanse tanenler:Hidroliz olmayan kondanse tanenlere kateik tanenler ad da

verilir. Bu maddeler asitlerle veya tannaz ile hidroliz olmaz. Kuvvetli asitlerle scakta veya

oksidasyon ajanlaryla krmz veya esmer renkli bileikler meydana getirirler ki bunlara

flobafen ad verilir ve solvanlarn ounda erimezler. Kuru distilasyon ile pirokateol verirler.

Tanenler suda erir ve kolloidal bir zelti meydana getirir. Etanol ve asetonda ok,

dier organik solvanlarda az znr. Nadiren kristallendirilebilir.


74/74

Tehis:

Tanenler sulu zeltilerinden ar metal (Cu, Fe, Hg, Pb, Zn) tuzlar ile ktrlebilir.

Ferri tuzlar ile gallik ve ellajik tanenler mavi-siyah; kateik tanenler, esmer-yeil

kelek verirler.

Barit suyu, kire suyu, amonyum molibdat, sodyum tungstat, jelatin zeltisi gibi

reaktiflerle kerler. Alkaloitlerin ou da tanenleri ktrr.

Tanen + % 5 FeCl3 yeil, siyah, mavi renk

Tanen + Tuzlu jelatin krem rengi kelti

Tanen + Bromlu su sar krem renk

Tanen + Stiasny (Formol + HCl) paralar halinde kelek

Tanen tayan baz droglar: Hamamelidis cortex, Quercus cortex, Salicis cortex, Rhei

rhizoma, Rosae flos, Thea folium

Kullanlacak Drog:

Drogdan %5 lik 10 ml. dekoksiyon hazrlanr.

a) 1 ml dekoksiyona % 5'lik demir (III) klorr'n sulu zeltisinden 1 damla ilave

edilir. Kondanse tanenler yeil, hidroliz olabilen tanenler mavi-siyah r

farmakognozi 1

Documents

Transcript of farmakognozi 1