F. T. S^S. PISSERTATIONIS^ DIVERSIS

48
Quam CumconrenfuAniplitXFaculfftisPhi» lofophica? in llluflriAcadeipia Aboénfi, LXlBl^ll^o^l, PHILOSOPHOR. METHODIS DEMONSIRANDA F. T. S^S. PISSERTATIONIS^ DIVERSIS PARS POSTERIOR, VIRO ADMOD, REVkR. at% AMPLISSIMQ In4Hdit,Mtx t Adaitml>.F. 7 JumiA.Vjl^ PRO GRADU MAGISTERII japub i, bomrum ex Amen woae&e deftrt ISAACUS PELDAN, DOMINO, O. ISAACO BJÖRKLUND L. L, S/tcr, Prof. Ordin. Hl-trtH.. rum 4»»,^ lir^^x Hor is ante-meri 1. /s/li//. ri^^ziOV O/^o-be^.

Transcript of F. T. S^S. PISSERTATIONIS^ DIVERSIS

QuamCumconrenfuAniplitXFaculfftisPhi»

lofophica? in llluflriAcadeipiaAboénfi,

LXlBl^ll^o^l,

PHILOSOPHOR. METHODIS

DEMONSIRANDA

F. T. S^S.PISSERTATIONIS^

DIVERSIS

PARS POSTERIOR,

VIRO ADMOD, REVkR. at% AMPLISSIMQ

In4Hdit,Mtxt Adaitml>.F. 7 JumiA.Vjl^

PRO GRADU MAGISTERIIjapubi, bomrum exAmen woae&e deftrt

ISAACUS PELDAN,

DOMINO,O. ISAACO BJÖRKLUND

L. L, S/tcr, Prof. Ordin.

Hl-trtH.. rum 4»»,^ lir^^xHoris ante-meri 1. /s/li//.

ri^^ziOV

O/^o-be^.

Dioecefeos Aboénfis El>isco?o Emi-nentiffimo; Academia; ibidem Pro-

Cancellabjo MagnificentilTimo,ur & Venerandi ConfiftorriEcclefiaftici PrXli6i Gra-

D.LAURENTIOTAMMELIN,

MAGNiEFIDEI VIRO,

PATRI 2c DOMINO,REFEREHDISSIMO

S:a R:*M\tii

\~ AtiAru, Rtverendijfimc Patcr ut inter t*tlennkjt gentis votA & /ipplAufu-s, rudio*

ret etUm h* pagtlla , fduflA ac felicia mu-neris fufcefti Aufp"uia Tibi </««i^^x^ Adpre-tAtur* , confyecium Tuum fubirt fujlinesnt.MdgnA illa in Eccleft.tm Cbrifti meritA , t£per »rbem Utteratum infignt nomen, certe fc~terf) ut tmntAfAnUt dirigentit Dei nutUj Rf'

viCmo.

Ad Legionem Dimacharurn prima-riam, Gnlll.i>«.( n.N i.ocl:ul« te-

Dn. M ARCoTUNGELFELDT,

S:* R*a M:tUUAGNJE FIDEI VIRO,

GENEROSO atOf NOBILISSIMO

nenti ftrenuilTimo,

JMacenati Adagno»

DOMINO,

ultrofAteri eegor, me inJtAr IcAri PhActhon^r<lsH rApi /,«,,^<><«r»', dum rudes , omniquefylendtre nudatai pAgeU.Ai>} limina l?«^,Vir(icricrc)s<:',/i!e//^/«m >«e</,>s^ablegAri : qvifpetui JJa/ua bonorif j %k6tm pirtute 7kA h&i-

Ritum hocctproverbium, MagflOS Hli»gna clecenc , quum «er«»»s,»/s^o.

gisfy noflri Clementiffimi grstid, Te Ej

loilc^jic, optiltto, /??«^«</e/lr lennieafimul Atq. Botnica ndtio. 6)ue iiominel>«^s»/e /ibi gr.ttulaiur Ecciefi.i //s^l?^--/iv, grdtulantur omnes beni, Ii /.'i/e^^-rum Alumni, fvi Tuo favöri (S patroci'nio certi fe commenddre pofiunt : quorumin numera enixe me commendo, hane meépietAtis, ac [nbmijM venerAtionis teferdmofferendo. 'Pbpettutf feto, omnes, ut [al'vus'(£ imolumity Abodm, H»0 Del Rc-gisfy. grdtia Te jujfit, propediem /e//--ci dcceddi dur.i, adminiflrdturtu infigneEpifcopale munta, in gloriAm Déi, Hf c-molumentum eccleji*. Servet Te , cumgenerofifma Domo, ddannos bene multos,Jdlvum B" incoitinurh, TuAniefuecdnitiem««»l)« diutifjinte fnperftitemfiorenttm «<<-nere jubeAt, Den* Ter O. M. J^havota ea-lidijfimo dtpeäore dtdtem nuncupAbit,

RcvcrciidipimiNomhm N^

ISAACUS PELDANCliens humiUimiu

Cé dudam meruifti, potiiuforet erigendd}qudmmunta chartaceum offerendum. Verum enim*vero quod if hoc liceat, /«^«^e«^« Tu* «««'<ee imputdndum efc. jgudm mibi eo certit-rem polliceor, quo majora favorit Tuijdmpertriennium, & pr.efertim cum informationi ju*venis »ptimi, a forore Tuafilii, per breut li'c?/ fjjdtium temporis prxefjem, exftitereindicidybeneficiorumqve ingens «/»-»^/«i', quorum mc*moria venerabundx Jemper inhxrebit menti ,<?«^ data i/Ac o^/»/?<?»<? , publice eadem i°//?//s--cÅndi, MtiffmA jamfe quodammodoejfert.Ad-Jpice, Vir Generose, ?»«/?«/, /«« //s^^ ponde-re leviffimum , pietate vero offerentis grdfif-Jimum, fronts qua /s/^ /^e»^ j »^<? patere, «i

/^t/^e ?"/Vo unquAm exeiddt. JguoAd vixerg,cdlidiffima pro Tua, Tuorum^fatute ac perett,ni incolumitate fundere void nunqudm lefi*ftkm. Vivas diu, Vir Gencrofe, de fempervigeas, mcfy Tibi ha.beas commendatijjimum ,

Gtnerofi ato^ NobilifiimiNonwm 1m

CultorttH bumiUlmumISAACUM PELDAN.

Dn. NICOLAO AEIMAELEO,Pastori inKyro majori digniiTimo, Avun-

culi loco nullo non temporefufpicicndo.

Mag. DANIELI JUSLENIO,S.S. Pncoloz. ProfciT.Ordin. Gonllstoriiutriujqj.AdfeiTorigraviiTtrrto, ut&Ecclofix (^2tnc6r2lis Pennicx Paflori ,cAn-tistiti VigiltntiiTimo, PZtro.

no & Promotori artatcm

Mdxime Reverendo dt^Amplijfimo VlROiDOMINO

/'//10-,'»?»»» Rever. t/Clariffmo Domino

pic colendo.

Perqudm Reverendo dt% Do-Dn. ISRAELI

In^ellersm venerabundi animi,obin fe coilata,& caritatem, Vobis,

optatiflimi, hane qualeracunquecando, dicat,

Max.Rsvirtni. Amplijf. CUriff. D*-(.ulcor ob-

Saccllano in Kyrä nizjoriluo ho-

A. &

Dn, JONAE MOLLIN,Per ditioncm Aultralem in Oftrobotni-a Judici Tcrritoriali p-r multos anno«

longe acqviiTnro, ?»trono optimo,Parentit loco ad cinercl

venerando.

tlurimem Reverendo ac Cldrifi, DOMINO,Mag. ISRAELI PELDAN,Lcrtori Scholae Cathedralis ArioenLz

/lll'/»//,^'»-', dt% Confultijfim» VIR09

maximc induftrio, Fratri su»carilNmo,

DOMINO,

ttiffmt DOMINO ,ALFTAN,meritiffiinoj AvunculanoranJo.

favorem infignem, beneficiaej; vessr»Patroni, Pautores & krater ex-opellam, fauNa qu«llb«t adpre~äedicat, offertötiffimjrumtfo Nominnm FeflrontmfervantiffimuiRcfp.

Sftine Högtäradc Mgt)ttiwe,V^inZa tudrefet som jag skrifwer,Eder Gynnar' billigt aiswer,

För Ehrgunst, wälaierning mang:Mcia woren I wäl wärdig)Mer (tt gje tt>or' jag cd) färdig ;

Men jagkan ej denna gäng.

Närda ej betalning innegin? hos mig, et tacksamt sinn?

gpiid jlal hwad felas ther.llTack för alt hwad jag erfarit,Dc> jag ofta W Ehrwarit.

£eftt>en wäl, jag onsar, ber,

Berr JOHAN ELADH,Och

Herr Israel Hansson,

Webome och Högwslachtade.Herrat/R"d-ech Handcls-män uti Wasa,

3Wi> * och Hm.dcls-MänsHögwälachtcdeHerrat

ISAAC PELDAN,>£fefamf?e Tjänare

Be tmdo Cartejiifeu mttboda ex i-Aea, Deinobis innata, demonjlrAn-di exifteMiam Dei.

—^^ i^ll)'^2

C AP. 111.

§. I.

ö_ tripiiciyiaScholaftiea dcmon-strand, exiftcntiam I)ei, ratio

ii m~

xcullis brc^viter in parte pri-erifpeciminisÄca-dcmici, & metho-do communiori ,

«inftituti juver, ut excitaro pri>mum 2cm.11.m0 philofophojper 6ecem otlennia tere de-,mortuo,Ren. (!2rcclZo, iplluzc^;lenprisj quii in hoc pundo noscondoceant, cvolutis, merho-dutn philofophis recenrioribusprOpriiim paucis dctegarru Dif-funulare 2uccm in anrcccilurnnanposlum, ipfarefatis luocrc^;lo^ucnre, ö^liivoriosizvirurumclaritTitiiorum lucuor^rtoniouzabunde reli2nrious, hanc lpfanim^rcricm, lett vizm pervemeivdi 36 cxistSti?c Dei cognitionéj,rot tanrisqj ciri.umlcocam ciif»»iiculr3ril)Us) & innumcris fer-me pcr vafta l/stemar» fentcn-riarunidivortiisefle lnvo!u«m,ur animo tcnuitatis lu« picconicio, incuflo quodam facro

hor-

>norrOrezMelM!. ronfultura du-»erim, a co ptiz abftinere ma-num, czuam cperam rci tam ar-dux' excuticnd-tcollocare. de*lufts, <^uod doleo, eruditorurnde_.deriis, c)uii)uz h_ec ipfa nenrefpondebit opella. Verum c»mm vcro fvadente hujus mate-ri_e, c^uam indultH eorum,quUl)u« vitae obfequium dcbeo, «_..---hi pcrtratfandam afluml» , di,

tatcparker atcz/ uuli_ate,q_.afefe nulli non reddtt con.mcn-datiffimam,manumnegotio ad-movere ultra cc_l.ftitui) expoll-rurul non czvidem omnia, czuleheicdicenda forenr, fedqurt projmperata brevitatc H_ anguflamincrva dici poiTunt. _^ Te ve-ro B, L. <zua decet rereremiacontend©, ut ulteriore^ eac;; be»

A z nigna,

4nigna, opcllx qualicunqj favc-as cenfiira^.

illoitaqj, uti diclura,nuncor~dine flagitat examen noftrumargurnetatioCartefii, satiB fpeci-ola atqjintncata,quarnipfceYi-detiflimam & indemoftrabilcmprorfus sibi perfvafit, haudpau-cos polttNQ^ilim naäa fequacesatqj propugnatores , qvi cumfuo prarcepcore ilatuntmetibushominum innatam cfTe ideam

§. IL

Dei qitoad ejje objeßhmny h. e*imagmcm quandam & tffigiewt*a^ vicem Det in intdle&u ge-rat, wmcfo repr^fentet , ttt qvis-qvls ideamillam in jemetipfo in-tueturj oppido exiflentiam £*f aUtributaDä cogno[cerepofiit ecu

Jo-

3loquitur Cfarifilmus Jo. PauliHebenftreitus (6). Atque haneideatn dicitCartcfius fefc a I)eoaccepiiTe, 6_ minime illam fen-fuum opera haufifle, nee un,

quan.nonexfpe_i.an_i ipfi adve-niffc, ut ceteras fenfibtfiumide-as, nec etiam a fe cffiäam e_Teacproindeconcludit fibicfle in-natam, fcu Dcum creando ide-am iUam indidifle, uteiTcttan-quam nota artifieis opcri fuoimprefTa. Et porro eandem n6foluniinfc claram sc diftinäampronunciat, verum etiam omni-ura idearurn , qux in ipfo funt,maxime veram, A maximecla-ram «3_ diflinKam. Unde, poft-quam h_ec omnia prolixe exeuf-fiffet) totam argumentationen!hunc in moduni coll:git: */oiH

iia£i inquif, 'vtt ■ argwnenti mto ert, quoa dgnofcam pen' tion

pöjje, utexiflam talis nattträ qm-lisfmn, nempe ideam Dei in mcbabenSj nifi revera Dem etiamexifierety Dem /«ao^l^ ilk idemcttjus ide* in me e/i?, hoc tjiha*bens omnes Mas perfeiiiones ,qttas ego non comprebendere f Jeaqwcunque mvdo attingere cogi-tatione pojStim, fff nuUis plantdefeftibits o^nsx/ln b). Ciariili-mus frid, Gentzkenius c), quiin ceteris argumentis pro de*«monitranda exiftenna Dei,ctiamhane Cartcfii methodum ceuvalidam åc probandam admit-tit, vim ejus eo redire docet,qmdexijlentiafit de ejjentia rnitiperfe&ifiimi , confequennamhane autumans clle veriilimam

hoc

7hot ratiocinio! quia ankseden^itlqvir,y?//. quodeftentta entkma*ximi ££f perfc&ijjimi fit pofiibiln«ez<lf/ neqvit. Adcoq; ex folapofiibilitate exilbmat feqvi achi-alem Dci ex^e^i/H)». Ita ut fo-tas hic Cartefii, cjusqj dilcipu-lorum, ad ideas confugicnriumproeelsul, cum Kil. Rudrauffioin tormam redaclus (le »udiatz(7//Mc««^> clara A dilrinHa i-déa exijlit in mente nkd, itludl/i/l!//?? aclu ex/'/?/i) vcl (alrim ex*fiitcre poretr, /';/ »c'iv/?7/ /?^///>^.[ed clara & diuinita idea i)«exijlit in mente mea. Ergo De-m aclu exiflit^ vci lalrim exiftereporeir.s^)3edfallere ne(ylle*gifmu ex inträ dieendis parebit.A) inTbeol. Nat. Exert.it. 111. p. m. l?$.»i)l^/eHi. x deprim* Philoj. Med/t-, 111.

lo-

8Titum argumentumCarte/ii, quo éx-idea Dei n:b» innata exiftentiamejtif prshzrz fktagit, coUigere li-es ex Prin:ip. ejuspbil. pArt. l.§.X TI. & XFUl.it.ex Ktedi-deprmtpJjl.Med. lll.per tctam,(fpArt.Med.V. *ltis{L [criptu.. qui.bg advgrfario-rum ohjeåfiones dilucri conatut efl,qud prolixe beic recudere tY infii-tuti ratia, (f imperatA breuitdSjunttimvetant.

t)/^>/?^. Philoftpb -/>>«^. Gen. 6>/.11.p. ni. $. feq. d) in Theol. Pbilof.Exbibit. If. icAtbeifmo. §. 20. p.m.

å~'ere&3 ssc paucis argumcn-tanpnp Can_fii, quam petir^

/ -,? pro demonftranda exifirn-*t»u D,: i, mipeéturis nobi^, omil'-la omm arnbage, inratiomshu-jus Carreiiar^r Krmitatcm, pri-mum incambit, m morcamus

§. /^

HUX»

«*qu-armoncui : Num dttm in o-mnibus hommibm natmalis gfinnata idea Dei, qaamvttlt Carttcfitts ? Hane quXittonem,quumper idcaminteiligac l>eQo-la Cartefiana ipfamjpsaem V"im^l^emDe/ in i'«tt^ec/Ä, nonpoflum affirmarc, obftantc pi«e°-,ter Seripturam Sacram, undearguments jani mutuari nolo,reäta & såna rarione, qu^perideatn fpiritus nihilaiiud intel-ti^ir^quamipfum aetum menris5quo objeétum iliud exhibetur:ailvj, repradentaturj non autem

ex^reflam aliquam (peciemfiveimaginem rei cxhibkae atq; re-prarlentatae. Ouippe ii i^Xe ad-mirrererur senrenria, (equere-tur nos lemper habere imagi-nem Dci in vivida & perieKis<

fi-

I»lima intell-'6tione sc Knirumvcrc capax clle lnHniri, quamconfequentijm quemqam fa-tiumvix velie, minus polle as-fcrerc cximmaverim, Etcnimfi ex revelatione duntaxat bdbe-mus F/^«^>7? /aieism De/, <I/qmdrm rmperftßam^ qnomodopote/l tribui tantmn naturs ?ut rectilTimc qu^rit I)o<I. Jo-hannes Ad, Oiiander (a).Nec^cnam imego /e^ /^ee/f^ relf«^creatarum intelleßm «o/?>-o (flingenita , cum crtaturarumfpe-eies interventu fenjmtm dtmttmadmentem nsjlram trmshran-*w,utccrto refpe&u verba He-benftrciti noftra faciamu, (b),Quomodo ergo fpecics & ima-zorei incrcatx & infunne, qu^ienium omnem iueit quamlon-

gilla-

tiO?!ne,tnenti noftr» ellet ma-ta, mez ipllt pcrspiccre neqnt.

(a) inColle?. eonfii. in djgmAtd. iheolog. C^rtef. p. m. 49.

(h) in Tbeol. Na(. Exercit. 111,

3ed vcllet quitpjaiM fufpicari^nos negare omnem notitiatmpei concreatam & nataralem*illi relpondemu3j nas nontanrum tllam velie, led cdamdebcreadmirtcrc, ll modo m-telligatur inciTe per modnmdif-pojttionis cttjmdamy aut habitmanalogicefic di&i, vcApermodumvsie/?tl.e propwc:h£y ur docentlaniores omnc!> Thsologi Zcquearq; Philofophi. 1>!on vero in*>elle per modum ?H<« (Jartefiantzquippe qua^ quum lic lila, ur

/i. m. 129.§. IV.

I»z»

H

anteadiåum, ipfa exprejjio reiinmentc, non tantum luminenaturac attingcrcmus exiftcnti-»m, lcci s_ il__ur^c.remus 2ci i-ps2mefsenri2m__)cl, öccKorma-remus ipfum quidditativumpropnum VLI conccprum.Quod ul cuiquam in hac vitapolslblle) non minori jure du-bito, czuin H_ certus clcne^v)quamillorum rationesnonpro-bandas ftatuo, qui (010 ratio-nis du6_u 3cl ipfum S, 3. "lri-niratis myfterium cvolare fata>gunr.

§.

V^uxrimus 11, an hypotbepsh<zc Cartefana , qua ideam Detclaram & diftin&am & perft'K<-tm/)^li«^, pojsitfiabiltri? Ve-rum neqj huicpoftulatofacilis

- . af*

s. v.

naffentior, falva difcipulorum i-pfius rationc. Ttenim Kn^e, i-maginem illam rei fummc pcr*fe^x & infini__e nobk inefTe,ineft ratione fui fubjcéti, quoclomnino eft finitum, valcle im-perfefte atq; confufe. Etquumtinita fit bxc idea, fimiliscflcgionpotefi: infiniti archety*pi; Nani infiniti quid diflimili,us quamfinitum pcrfc&i quiddiffkmlius, quam imperie6.um .I>lon tamcn cx hac diffimihtu-dine denego idcx rei omncmclaritatem öc veritatem, quip-pe qux, ftantc licct cliflimdiru-dinefubje_!.i öc objeKi, cffcpof-funt, fi idea in fe loia fpe#e-turt in collationc vero cum ex-emplari) ad quodeft cxpreiTa,ciara A diftin&a cffe ncquit.

Nop

m«4. Non »lircr a'q*? tMeic, cuju*-dam, ut eleganter ett depicta,«a llztticlcm m fe clara & diinn-fta & pertcHa est, verumlt contendatur cum tllo ipso,cujuz est eftgies 2r<^; imago,jmperfc^atti iane »5c coniuiaaii.uus redldct noritl2m, quem-adAiodum adduäis ctiam exipioCarteiio fxcmp!is c^re^ieargumentatur kerr. Dan. tiuc-tlu« (<<). Si qutSy in<)uis, marlsilf<,<l?iKM <<//atte/7/ e littoreprofpi*ciaty vet ad montis <t//«y«i la*tiffime /><<te«i« radices jacens,mani* mm contingat , claramqttidem, dijlinftam £jf ptrft-tiatn traftm hu]us maris, qttem<vi<l/ei, velparticuUl>«o«ts^, qnamco^tl^/i, ideam mente hattriet,ibfearam atttem, confttjam t*Jt*

»Djmperfe&am marh, montisvsmiiverfi. Unde cti2m, nullaa-«iraadvcrfa proportion? firuti«6 infmitum, huzncumcun^;quis etiam conccnclcric adam-pltltc2nchtm ideam, abflrufavalde, H abhominum nienribuilongiiTimc femota omnis xviphilolophis A uruYcrfis genri-bus audit rtxc ipl2 norio Dci 5luculentilTimc hoc eriam teftan'tibus pandeåis facris (b). Adc»ur ccrrc non ram 2bsurcl2 dixe-ric, qui YaftilTimum ooc2numcribro cxhauriri polle ftacuc-rir, quam qui Dcum clare, di-ftinäe 2t<lj; pcrleHe mcntc lu«fc pcrcipcrc aderucrit. Ncc ju-vabit Cartcfium , czuocl profi-tcarur se hanc icjegm aDeoacccpifie., quod aflcrtum lu.

c«v

0ccrre ladorac fallibilitate, im-mo falfitate. Néil enim obftat,quo mtnus mens noflra ideamvei infinittt & jummeM/e^<e aJe ipjaperJißionemjcilket qttam-dam, & contcmpiationem cre-at«r2rum 5 dum om^/^l>??rerum 9quas novit perfeßiones tmintn-/t/A)??^ Hl^l^ni lfiltio^e in unumaliquod ens conferty babeat 5 necneceficprofeßo eft^ut caufiaqwdam l')//littl'/<e potentia <2c perfe-Mo»^ ad eam vw^ce«a^m re-quiratw, cum eadem ratione y

qttareliqitA ideaprodmuntur^ £ffifW produci qmat ( c ).s/«) in Cenfur.pbilof.Cdrtef.CAp.lv.

p. m. 66. feq. Cf 62. {b) 1. Tim. é,/6. Efa. 4f, is. /l//t^ l» tis. (c)Vid. Job. FrAne. Budd. injfit. Ibeol.DogmAt. Lib. 11. CAp. I. f. in. 204.Ht & Huetius p. 67. feq. .

§. ri

Hiic facilecft judicatu, quaraiirma lic conclufio fyllogilmiCartefii, cujuzq; tfftimationisfit habenda demonflratio cii-ftcntiac Dci ex idea darreliana.Certe awbi-^uam Se mcre tal-laccm cam, praccuntibos rorviril cruditionc sc nde clarilli,tnis falutare non dubico. Et eoulc^, duncaxat illam ver2 agno-fco, quod exiftentia entie per*fetfiflimi lic ncceffaria, cctero-quin emm non eller enl per-fetfifTimumJ quod autem iplaa<lualil exittcmiaexmde immc-diatc deduci queat, nullus vi-deo.Adeo ut ipieScholarcha, &quotquotcumfequuntur»potiuspracfupponeic dcbuiileprimum

J.VI.

V di-

l/dicendi fint iplam exiftcntia m.,& tandem, hac prarfuppofita ,demonftrare ncceilarum Dei ,fcu entis perfectiiTimi exiften-tialil. Nec firmas poterit Zlle-n hic procelTus, quo ex lolapodibtiitiite arl?ulmencanmr adaåluaiem Dei exiftcntia m ! rumcmm ömma , quorutncunq; i-däan, formamus, utpo£fibiiium, aÄu exifterent se. A.formo niihi idcam montis au-rei: jam vero non cilet prorfusimpotTibile cxiftere montern au-roum; hinc tamcn five ab hacpoiiibilitatenondum fcquiturta-lem montern aureum regera 6clitii cxiftere. Similis cft quoqjtilTc argumentatio a porlibilita-co exiiientia? vei, quippe qu^enon certo demonftrat vci evin-

It

cit Deum acw exiftere, verumtantum dicit exiftere polsc. Sednolo bjfce diutius immorari,quum impcrata brevitas pa-geilas jubeat coörccndils, & ,anod t^^uciro, opera atq, indu-finayirorum exceilentTimörutnhcic prolixc fatis collocatajotii» nobis feeerit ccrnftlNia,ad quosTe, Z. l.hujusrei ultractwldum remi^um rölumus*

thil. Cart. 6^/i. IF. Mufkuminiriir.in liöeo/.c^/». II ?.l: ö. GrapiiTbecLrecens itntroverfAtn £)u.lll. ?oö^And. Schmidt 7^5«?/. Nit. Po/it.p.tn.js. Jub. Ad. öjtandri CollegeConfidcr.it. in dogmatA Ibtol. Car-tefidnorum Cap. 111. Alibify. Jch.Franc. ö«^.Etern. />K/7. T^t-o?'.11. purt. VI. CAp. HEatiofc paffintIbeologosfmul At% Pbikfopbor.

Adi/ff P't. Dan. s^e^ ren/tt^»»

Vi GAP.

H0

Jamadmcthodumfingularem,ii ve Philofophis, prxfcrtim re»ccntioribus propriam, demon-ftrandi exiftcntiam vci, delinc-andam ultra nos urget inftituti& ordini» ratio* rii ut per ma-joremlitterarum culturam, adaccuratiorem atqj penitioremrerum, etiam lubtiliorum co-gnitionem pcnetrarunt: ira et-jam dignitate ibujuz argumentiallcKi , luum hcic exereueruntingenium, ejulq,- vim delusamnoluerunt, vatiaz, ex variis re-bus fumtis argumcntationibus,

De metbedo. dtmonfirmii txifltfatlam Det, fingdarit five Ph'lofo~pbis , pr-tfertim recentitribm pro-*pria.

CA?» IV.

$./.

tiperendo demonftrationes exi-jlcncix quarumlalrim quas-dam, omnesenirncxcuteremo-!em differtationis uperarct, jantja» falutabimui. Atqui quuennominem mirandum in mo»dum oiente, ceu ipfum a bru-tis animantibus validilssime dit-ccrncnte, inftruftum deprehen*derinr, exipfaillmSy fcilicct men*tis humana exiflentia y Deum 9

feu fummum illud Ens college-runt cxiftere : qua quin id lpsum,quod pctierunt, fehciflimeobri-nucrint, nullus dubito firmi-ler affcverarc. 'lanta quippemcnci nostra: cft ccrtitudo iua:exiftentias:, ejuzq; connnuatZc,ut de illa ipfa omnes atq; singu-li longefint eriäiiTimi, nisi quisvel menrem voluerit mcre cor-poreum öc non a&ivum quid ,

vel ScepticifmO sele,penirtis sd-dixenc.. Tanrum cttam cji^ cilla....imen^ ur proprietates atqjpcstccltoncÄ simnium rcrum,i« j

tcr fe voiliiiarum, ab invicemdullerncrvi propm* nss£, niacjorcs eii^m, q.2^nz n i^ poffhdcar, iacil. p«!i!s n.-gono coM

comprcncn^cr^.^imv<ra ii : .ns in iplius vrrpncmvellct inquircre, tn vivio con.»iiicutum lcse ftatim animadver-

Gil-ntzlcnio (a) con> iua.im, /i'mimfelpfam proaucendi babutf

fet me^j humana , procul dubio

tet, scrunm<io, menrcm aut

eD^/e^aiLr agnofceré cau^ .nfui aliquam luperiorcm Zc magisaäivatn, lbeci non poterit qvis,-quani prioremingredi vmn.Eue/ttM) utcUm (>!l-ji'ill<mo Frid*

nfibiörnnfs, qttdrwn idtam infsbabet, perfeßiones concejjjfietj /t---qvidem quipotefl m<-»M, i//^e/^cet fe efficere Jubjlantiam , potefletiatn minmjcilicet tasptrfe&io*nts^ quas novit^ in je producere.£rgo mens hominis eji ab alio a*liquo Ente. Non vcro ab iuft-rioriy <l^vliz quo minus czvici ciipcrsccwm, co minori etiam ldipiuni vi pollet aliqvid, quodimagis cli perfcdum, produccn-di, quum clgu^ lcmpcr & ne<ceflario nobilior fir fuo cauiT -to, A producens iuo produdlo.I>scc a pariy <ljul3 P^irium ciispltrN'^nclzul^m eit ran<\ Sed a jitpe*tiori, qvippe quod mon tantumi\Us poiTideat pcrfeäiones, quasconccptufuocomplciftuurmenshumana , verum ctiam lon^e

ll'^>

*454«ranscendentaiesj adeoqj caus.sa cflfe potdfc menas humanx,ejuzq; pcrfe&ionum fivc virtu^-tum, omniumctiam cetcrarum,quotquotcxiftunt:5 ipfumoinni laa cauiTa dcftitutum, 6c2le existens , quod DH//« di-cimus.

l Orro exilionria Dci l^aud in-concinne evinci lolel ex vinculoilla, qmdcorpHi-nter^fj'mentem«^ill-// tntercedit^quod quope-nitiusexaitiinatur, co arclius tl-lud ipium difpabfcit, coq'j fir-naius didirat & prodit caullamlui effedriccm, quge non clTcpoteft (apientia aliqua fmica^cd

A) inPart. 11. .5-l/?.Philof. C II.pArt.Fe». /./i. «>il. 6.

$. 11.

55infinitam fefe facilc qvibuz^i»pcrlva-ie^ir. Etenim mens, cuivividam vim öc adivitatcm »cl-fcnbimus, <Zc corpus, quod hifdcliicuirur, & il«ncaxZll orsani/cc eK dilposimm, nobis, quodomnino fatendum , modo in-comprehenfibili & inexplicabi-K, tam arcla inter le cohac-rent unione & aclionum corn-mercio, ut mens in corpus, cor-pu« in menrem a^ar, alterumqjparticiper acliones altenus, naur nulla: commodoncs menri»fint, mil eonjun^Hl' cum niQtU

Corporis,& vieillim nulh rnotuscorporn line perceprione ölcommotione memis, lcmpcr in-ter fe muruo cerco quodam or-dinc amicifilme conipirantes*Hoc cujus vi fieri pollir^ nifi en-

t*>

-sed dixeritforte qvispiam , et-sc hane conjunctionem ex iptispartibus, fivecxtrcmii illiz, quZea,'!i^oc tcrduz confpirarum, Ve>rum cnimvero riaud faciLs camde quvquam^ qui falampar-ticulam habuent 121i5, fcntcn-tiam iovcam,ur hoc opus trl>buat corpori) quod nicireria,cui omnis actio in le & iua na-Nira jure denegatur, eilcoagmS-tatum. Nequcetiama mencedcpcndcth*c conjunÄio, quip-

tis alicujusfummc pcrfeKi, sum°ni.-q;lapicntis, quod eommuniVoceDb^ appellamus,nullusvideo*

Adifts Job. Cltrki PmutHAt.feft. hCap. VI.

§. 111.

»1p« li hoc, tum tftiq,' deberctmens noville hane ipiam con-iundionem, non lecus atqj ar-titex lignanus raeili opera po-tsflinrciiigcrc, åc cvidentiilunecuivii eii2 rudi anis demoilrarscopulanonem duorum afferöml& Geohictra duarum vc! piuri-um lincarum in . unum pun-ctum vel centrum concurlum.Cujus rei tamen intelieclius a!-tiffimeielt infcius, fatente hocipfiim illuftr. Philofbpho jo,Fra»e, Buddeo(rf) ? conjun-élioncm mentis eum ccrpore,inccr ei refert, qu^ inrclleciusnuilårätibnccåperc poreitjqumcti.3tn iplum menns operandimodtim in corpus pcrciperc,hususq'; vana & arnhciola or<Zäna accuraco umpiecti conc^

HFpryi, quod jure deliderat dlar«Gcntzfcenius(^xquc valet:cMvcro eomrarium iuculcntiffimcprodit, Tidelicct ignorantiam,ifacentibus omnibus Philofopiiif,faltim q^iN °riz conjectuns uias(uperitr nolunt hypothcfes.l'r<l,inäccöTkludocurn riuddco(c): Jufficit tgmvifit , qmiDe»m legt vehfti qu^dam ita jlatue*rit, ut ad csrtos motus corporM,ccrtA ei/^m ?7?is«tis perceptionesfequerentur, (^^'ce verja-

(a) In Slem. Poihf Tbeor. Tom. 11.pArt. I. Cap. V. §. XXX. /1. m. li/.{b) /'?, PArt. /5. M. /H,7. c^si. 11.pArt. Gen. $. 1 f. m. 7. (c). Li. loc.(f fAg. citatii.

Weqiie etiam defccit Philoso,plus argumemum pro demon-

ftran-

0. [IV.

19

ftranda exiilenti.* Dei ex eZ. quodemtingentia funt in univer^lquod argumcntum jam proru-lit Thomas Aquinai, teA" i , i--

bio (».Däricontingenr Ä:vn>tabilia indics experimur. (H Mgenria autem , live res e^cniilZancipitis(de quibuZ, W varjezceipiunrur apud Philosop^^.anobis jam diäu eft altenm»,«deat, qui volct, Stcph. Liv-, i-vinum(ö) )dicunmr,qua?,cumfint, alitcr atq; alirer le habcrcpoffunrj firepofTunt dle, Senon else; aliquaado nos iÄe-runt, )3m sunt, vel ad «NÄ!»

mun cffe polTuntl Hxc verocum exifttmt, ab alio aliquoen-re tum exiitcntc, neceffe el^luum ess« aceeperint. Et hocens, cuicontingentia efis suum

Accepmm referanr, erit ipluAzaut contingtrts. aut ttecefsarmm;lcd non^'^- tum ehim pro*greflus foret m infimrun., quodoppido abfurdum; firgo Zo/^e-rms- quodeft enz per fe acfunspliciter neceffariun-. I-I^nc i-pi..m methodum demonihandiexiftentiam Dei eleganter per<*tequuntur pafsm vin crudifi,ecu Sara. Clarkius(c) &Jo. I^ockjus.^aliiqj*

Videfisjt. And. Seh/n/__. Theo!.. Nit.Pc f. ti. nt. 47. Hebtnflr. p. m. 208.s<) in infli*. PkiL prim. part. 1. <7_s^.11. (ö) i» Ltx. Pbil.fub. tit. ccnt'/n-

Argumenrum hoc a.re-

gens.f.l3Q.(c) inDemonftr. ex'ff.Dei}p. 12. (d) Dt intell. hum. HL IV.

SAp. 10.§.v.

rum

3»rum contingentiapetitumnovarnethodo proponerc 6_ demon-ftrare haud ita pridem aggrc£lu, efl: lllufir. G. W4 Lcibnizius(a). H_ poft cufivnupcr majorimfu celeberr. Chriftian. VC'ol-fius(b). qui iftam methodumtanqnam prx rcliquis firmam,Hl f>K.m atheos convincentcmurget. SciUccc ///i, ut verbis u-tar dl. Syrbii (c), /innc^mmr^i/o^^ /l^c/e«i^ in pvimls in,gtrunt-. quod in Deo primumpontitttj ceterttm contingcntiammundi ex co. qaodmxm rerum^qttem tnundmn dicunt^ alius efSeqmai.} probari pofje mtmnantyutttt rDmm alinm mandurm-ligere pofie negent. £*f mundwmratione e^e«t/_e pecefiarium esizco»te«i/<.«/. Vil argumenti eo

3*redir, quod nihil fit finc rano-ne futficicntc, curfit potius ,quam non fit.* quod locum ha-bcbir, five rescaulTara habcat,(ivc non; five «eterna fit, fiveminus. Ita cnim patct, in feric«ali, non reperiri rationem cxi-ftendl fufficxentem, cum fem-per lterum quxratur ratio. o_-

ifius itaqj Dcum dicit eflc fub,ftan.iam, in qua ratio fuffici-cns exilfcntlX univcrfi, fivc i-dealis, fiverealij*, continetur:feu cllentiam cjus in vi reprae-Ldntandi iunul diftinäc omniauniverfa possiblll» confilrerc!l^inc eflentias rerum ab intcl-lecku divino derivat? antccc-dentcr ad omnc decretum.Ccterum bxc philofophia plu-timos ofiendit, qui cam prx.

3/tcraliaij tu o^/c^r,'^t«in concc-ptu pluriu univerforu, tu Stoici-/?«i accufartinr,quippe quarhy-pothefi harmoni*, pr&ftabiliu, aLeibmzioinduerar, fuperftructa,omnia, qua?cxiftunr,fataJicuiai& absoluta neceffitati alligeto/).Objeetionibus jftis motus Wol-iius, hypothefes fuas nonmhilemollire, A diicrimen inrer fa-talem necciTitatem , & 7?exi/)7i

rerumfapientem , monstrare co-natus est, tum ipfe (e), tum aliipro co haudpauci s/). Videlicetquum duplicisgcneris fint veri-tates, necelTanac &contingen-«s! illarum elfeprineipium con-tradidionisj harumautem/w?;-----cipium rationli Jujjicientps* Ra-tionem fuffincntcm erTicc-re quidem, ut jntelligatur,quomoclo pofiibilc imrinfecum

(5 con-

«4contingens aitu confeqnatur;nonantem ut neceffanoad a .tumtra-ducatur, Hinc rerum omniumde-pendentiam a Deo deducit, quo--ad poffibihtatem internä,ab intel-le_.u divino,- quoad externam, avoluncatelibera.fapientia,omnifci»entia; quoad a __u ipsu, a potentia ;quoad neceffitate i_7pothetic_i, abimmutabilitate divina. Atch ideoattributa divina effe prima poffi-biha, öc diverfitatem dependen-tiae rerum a Deo sd diverfa e-jusattributa eo^nofcenda nos ma-nu ducere. Verum quumnoftrumnon fit tanfas componere lites,quu? inter clariffimos utrinu) reilitrerariie viros adhuc fervent, ju-dicium heic noftrum tantiiperfufpendere liceat,

a) in Tbeodk.f.Eftau fur la bonté deDiett.Rccens. Acl.Erud. Lipf. _^. 1/11. _^e»/^/^>-/.& Avr. Conf, tamen Pfaffi r/ärratio. dein~

/x/öv/k. »pudStolt. it. ber C_.tnfei.4UCHisi . der Gelahr. /p. 489. In ber ver-ni.nffti^en aedcnickm &■& %s76,&c,tonf./tci. i>.Lipf A, V-/». /z_. t) injiit. Phil. '

35frim. p. ti. d) f. F.Bute. im Vedenckenrlber dieWolffian. _»_»/. OV. /o^H.^^.,.gimin modefta difquifititne novi Phil. fyft.i<<-_ Pol. /_^-'«/,»e_r_l/»/«e_?^7<'/^'o//'.fbilof. & alii.é^Annotat.inmeditat. Me~taph. & alibi. Conf.Ail. Er. LipJ.yi.lyz4.p. lio. f) L.P. Thummig. in in/lit, phiiof.Weifiam.Buljfinger in Dilucidation. _*"/!../,.fopbitit: & alii._P^.vt. rec?nfe«Lura adhuc hcic poiTent recenfe-ri & adduci ar^umeiita, qvihui p'ii-lofoplii tam antiqviorcs, qvam rc-ccntiorcs, ccrt^ lpe su, nond !ul,jUrunturin dcironftranda »Mj cvin-cenda exift-ntia* !)tic-7rtitti>.li!:c':c<'uex ndrura motus .' ex materi<t cxi*jlentia " ex lorporis humftni fru-'/?..-.»-/«: txAnima egregiiffAcultdtibuj, i/åffi-iltbu* tio»»»'.-.'^^.' e.x /?<?»?//>«^«<7//."^/ireiigisnis injlinilu: exeorumleminfdi 0.--kii /boni cupiditate .' V" innato /< />^/' de-fiderio ; abAnimdlium fexu J.iverfo,eor m^

<^»»^«e o^<«"^ »,.'>///^.' UtpJtC exoctt-'H mira compofitioae : ex iijpeitiote cordisinveftigdtt :ev aure: ex manu : ex v,).. :aliisqj partibus c^r^ortz. A mrdi -iit:

§"57.

;s36

lis : ex ftuvia iexcurfu Aflrorum vete-riffimo : ex Avium volatu: ex ardneArumteiis: ex diverfitate florum : ex Otnni-bus fcrme corporibus etiam minu-tilli:nis« Sed vctat impcrata brevitashas o "1.175 exlcutere demonftratio-nrsjCU-n'imit;r lim^i pcrfva(i,ha:c,quxvcl paullo prolixius, in urraqu»:parte tctigiinus, vcl duntaxat in ii-ne recenfuimu&raßgumenta lutl/icele,nec pati, ut qvisqvam, qvi fana fue-rit pne-litus rarioii?, cxiitentiamDein-garc polilt. Deus itaq;, qvi fe ma-nin stum ctiam natur r-rddidic, proimm ii!» fua f.i. cill uonitace, ut incN^nolliä in nuda ipfius contemplatio-nenon acqviefcat, sed indies magis

ma^izq; in veru cultu & amorecrefcat.

Cb»/\ Gentzk. locoftp. cit. J>. Zach.Hillfperi inflit. Pneum. EcleEl. Part.fp. fett. i.C l. 7i5. n.K.//^ feq. J.And.ScbmidiiTbeol.NAt.Pof.PArt. i.fetl.l. §. IV. aliosoj.

—12^> 'N^ ">"? ,-"^^3l

Fägtte-Rim'

£ctt ISAAG PELDAN,D l £un i Öbo sitt andra Ji*sboinspwf,z»/ lät utgä.<!fglädie mille jag beircifma,

Hut' lyckligtI Ehr $> anwändt,Hur' flit och möda nnmd' Ehr drifwa

Til kull, ditDe antänot,Som länge ej besinnat sig,

HroarSfottet törnen c; jyntz jara,När de Tätt £upit »vägat mata ,

OchSkyndatpä medfulla stig-€p flit od) möda har nu hunnit

Med nöje dejie wägar ga,Med HederI alt detta wunnit,

Som kunnat Eyrfor längst anstå,Om < iflit öfrigt det medgiedt,

Och Pluto sina hafwor delat,Hivad stulle wara öfrigtfelat ;

Ty Iva tiden achtlamt febt.Ehraifwe Himlen lycka ,

Ehrt Wärck och tvålsigne HanAtlmed lust ma ftucht uprycka ,Som Eder städs förnöja kan!Ebr dyZd,som giordtEhr täckoch kär/

De trötta fiätt da I arbetatPa Helicon, ock godt utletat,

Betala stal mKrantz jastiär.YttradtiGobt FrSctcoenbe.

Ei lär pa hela jwben ,Sa hiern - och sinn « lös nägon ort ;

Ei fi'nd bland Adams borna (rara ,%beneun(#ubhat nogsamt spordt:

tgtfat the som rotlja folck förwilla,£>ianning sig med wald inbilla.Tybafoen I med snille drifwit

Ga klara jl dlför sanning fram,At när ti)e fe hur'I ha'n strifwit,

Tör munnen stoppas stam,Somkännedom om Gud förneka,Theromthe borde intet tmU.Om tiden mohnI stdds ha'n t&nrit ,

HerrCahdidat, som thet sig bor:HwarafI nu i¥t gagn förfarit,

Som idrdawdrcket synbart giör:Skönt lyckan «pjbrtgt öde mtfat j

Sa blir ock flutet mera prisat. sr

Tä Han sitt anbra lärboms prof ommångfaldiga sätt at känna Gub ,

i linset framgås.

TilPhilofophicC Candidaten Högldrbefylt ISAAC PELDAN,

gör några ahr jag lyckan hade ;Wib Sala liufsteldrboms hamn,

At3 meb flit til dygben ladeFor mig en grunb ; therför'Ert namn

Hosmig iwörbsamt minne blifwer ,Saldnge anbenhiertatbrifwer.TilssutjagErafhiertat onstar,

För mittet* lärbom, ctbtt, flit ,©en»dlförtient Ert hufwub qrönffar,

Thet3 må HErrans hiorb meb nit3 sanna Gudensfunffap loda ,

Qilémia. sdllketaifspamöda.

srdygbewandel här omndmntMin fliéafidrei hinner til;

Ty måste jagthet androm ldmna©om konsten ldrbt ; allenast wil

Tee profafstylbighetmotEber,3hen jagmin lifétib bör all heber.

k. N, N. MATKESIUS

I största hastbetygabe sin fdgnab

Oftrt-BotnienfiT.

Vit Gub ma wara til, förnuftet up*pa° jorden

Besannar ifra'n Ost-ft^nWd<wn,Sö-ber, Norden:

Fast mångéfat hdrwill,tilbeber him-lene hdr,Bärbetbockwitne til: ettofwerwd-

fenb de.Hur' som wöreife bewises alment,

ldrerHerr <s,n6i6,tcnl wdrck,det han offnu

frambdrer :Hur'öckthe I^tbflé hoop tilfatnman/(Wllt/pl^Utwisa samma saak, man f[ärligt fin-

ner hdr.Haftack HerrC2n6i62r,sördet3wac-'

fert jirifwit,Ehr bägge lsrboms prof, dem 3 i lin-

set cifwitI enalMba saak; €!;r möda énfTac

S^tliftrtkidra InkarttiVtov.

jag€Ktb Lager lönas först, sen Lycka

mdngen bag!Iwilmentfdgnab af

GEORG FLEEGE,AuJ}, ftnl%