EVROPSKO RADNO PRAVO

PROF. DR. MEHMED HADŽIĆ

Sarajevo, 12. 11. 2019. godine

Izvori radnog prava međunarodnog porijekla

1. Univerzalni i regionalni međunarodni izvori:

■ za radno pravo BiH najznačajniji:

1. konvencije i preporuke MOR-a i akti UN,

2. primarni i sekundarni izvori prava Evropske unije, te akti Vijeća

Evrope,

3. Bilateralni i multilateralni međudržavni ugovori

Međunarodno radno pravo

■ A) Univerzalno i B) Regionalno;

■ Skup materijalno-pravnih i formalno- pravnih normi koje se donose na

međunarodnom nivou;

■ Segment nacionalnog radnog prava koji se vezuje za izvore

međunarodnog porijekla u pogledu:

a) sadržaja i

b) procesnih pravila koja se odnose na njihovo usvajanje i

implementaciju.

Univerzalno međunarodno radno pravo

■ Konvencije i preporuke MOR-a

■ Odgovarajući instrumenti UN

Međunarodni radni standardi

Univerzalni :

sadržani u 190 konvencija MOR-a

prema predmetu :

❖ Sloboda udruživanja,kolektivnog dogovaranja i participacija

❖ Jednakost u mogućnostima ili tretmanu

❖ Prinudni rad

❖ Dječiji rad

❖ Tripartizam

❖ Radna adminstracija i inspekcija

❖ Zapošljavanje

❖ Stručno usavršavanje i doobrazovanje

❖ Plaće

❖ Radno vrijeme

❖ Sigurnost zaposlenja

❖ Zaštita na radu

❖ Zaštita materinstva

❖ Socijalna politika

❖ Zaštita radnika migranata

❖ Pomorci

❖ Ribari

❖ Lučki radnici

❖ Domorodačko i plemensko stanovništvo

❖ Specifične kategorije radnika

Regionalni

■ Sloboda kretanja radnika

■ Zaposlenost i fleksibilni oblici zapošljavanja(ugovor o radu na određeno vrijeme(1999/70/EC),ugovor o radu s nepunim radnim vremenom direktiva 97/81/EC,obaveza pisanog obavještavanja zaposlenih o uvjetima rada ugovora o radu 91/533),

■ Jednakost u postupanju ili tretmanu (direktiva 2000/78/EEC,teret dokazivanja-direktiva 97/80)

■ Zaštita zdravlja i bezbjednost na radu

■ Dostojanstvo na radu

■ Radno vrijeme, noćni rad, sedmični i godišnji odmor

■ Reorganizacija poslodavaca i položaj zaposlenih

■ Socijalni dijalog

■ Kolektivno pregovaranje

■ Participacija

Evropsko radno pravo

1. Evropsko nekomunitarno radno pravo (radno pravo koje je nastalo u

okviru Vijeća Europe, izvori:

Evropska konvencija o zaštiti ljudskih prava i osnovnih sloboda,Evropska

socijalna povelja,Evropski kodeks o socijalnoj sigurnosti,Evropska

konvencija o socijalnoj sigurnosti,Evropska konvencija o pravnom statusu

radnika migranata),

2. Evropsko komunitarno pravo –pravo Evropske unije

Evropsko nekomunitarno radno pravo

■ Osnovna karakteristika neposredno ili posredno pružanje sudske zaštite prava sadržanih u izvorima nekomunitarnog radnog prava

■ Direktna zaštita se pruža u odnosu na dva prava sadržana u Evropskoj konvenciji o ljudskim pravima i slobodama:

- čl.4. Zabrana prinudnog i ropskog rada

- čl.11.Sloboda sindikalnog udruživanja

Od posebnog značaja za radne i socijalne odnose načelo nediskriminacije

■ Pojedinac nema mogućnosti da zaštiti socijalna prava sadržana u Evropskoj socijalnoj povelji direktno, već isključivo pred nacionalnim sudovima.

Pravo na pravično suđenjePravo na djelotvoran pravni lijek

■ Član 6. (nezavisan i nepristasan sud;javnost postupka,pretpostavka

nevinosti, posebne garancije, pravo na dva stepena suđenja,princip

”non bis in idem”,naknada u slučaju sudske greške,pravo na razuman

rok – ”2.godine” )

■ Član 13.(garancija prava na žalbu u vezi sa nekim drugim pravom

koje je povređeno)

Evropska unija (kratica EU)

■ Jedinstvena međuvladina i nadnacionalna zajednica evropskih država,

nastala kao rezultat procesa suradnje i integracije koji je započeo

1951 godine između šest država (Belgije, Francuske, Njemačke,

Italije, Luksemburga i Nizozemske).

■ Evropska unija formalno je uspostavljena 1. 01. 1993. godine,

stupanjem na snagu Ugovora o Evropskoj uniji (poznatiji kao Ugovor iz

Maastrichta).

Pravni sistem Evropske unije

■ naziva se uobičajeno ”pravna stečevina/tekovina EU/Zajednice”-

acquis communautaire .

■ Pravni poredak koji stvaraju organi EU/ zajednica.

■ Sui generis pravni poredak različit od međunarodnog pravnog poretka,

koji je integriran u pravne poretke država članica.

Izvori komunitarnog radnog prava

■ Originerni(primarni)/Derivativni (sekundarni),

■ Pisani/Nepisani(opća pravna načela komunitarnog prava)

■ Sudski precedenti(sudska praksa) Suda pravde EU

■ Evropski kolektivni ugovori o radu

Načela europskog radnog prava

■ Načelo slobodnog kretanja radnika/osoba

■ Načelo jednakog tretmana muškarca i žene

■ Načela supsidijarnosti i srazmjernosti

■ Načelo superiornosti i autonomije

■ Načelo tripartizma

Uslovi pod kojima EU smije donositi propise iz oblasti evropskog prava

■ Princip ograničenog mandata

■ Princip supsidijariteta

■ Princip srazmjernosti

Princip ograničenog mandata

■ Organi i institucije smiju djelovati samo u okviru ovlaštenja i

ciljeva koji su određeni ugovorom i samo radi ispunjavanja

zadataka EU

Princip supsidijariteta

■ Organima i institucijama je dopušteno donošenje pravnih propisa u

kojima su pored izričitog osnova iz ugovora ispunjena dodatna dva

uslova:

1. Negativni- ciljevi koji se žele postići donošenjem odgovarajućeg

propisa ne mogu se zadovoljiti reguliranjem na nacionalnom nivou

2. Pozitivni- odgovarajući ciljevi zbog svog obima i učinkovitosti mogu se

bolje realizirati na nivou EU

Princip srazmjernosti

■ Odnosi se na pitanje “kakve mjere” organi/institucije smiju preduzeti. Odlučujuće je

da li se iz nacionalne perspektive određena mjera na nacionalnom nivou čini

podobnom i potrebnom, odnosno da li, na drugoj strani, njeni nedostaci stoje u

nesrazmjeri prema njenim prednostima.

Originerni-primarni izvori

■ Ugovori:

1. Osnivački ugovori i Ugovori koji su integrirani u osnivačke

2. Protokoli i Sporazumi o socijalnoj politici,

3. Ugovori sa trećim državama

EU nakon stupanja na snagu Lisabonskog ugovora

■ Lisabonski ugovor-Reformski ugovor(2007)2009

■ Ugovor o Europskoj uniji

■ Ugovor o funkcioniranju Europske unije

Sekundarni-derivativni izvori prava

■ Uredbe ili Pravila( Regulation,Verordnungen)

■ Direktive ili Upustva ili Smjernice

■ Odluke

■ Mišljenja

■ Preporuke

■ Rezolucije

■ Deklaracije

■ Akcioni planovi

■ Bijele-zelene knjige

Uredbe-Pravila

■ Imaju opću važnost-u cjelini obavezujući akti sa direktnom primjenom u svakoj državi članici EU-glavno sredstvo unifikacije

■ Od posebnog značaju su Uredbe koje se odnose na realizaciju jedne od četiri velike slobode:

➢ -slobode kretanja osoba/radnika:Uredba 1612/68 koje predviđa da radnik zadržava pravo na boravak u državi prijema pošto mu je prestao rad, Direktivom o slobodi kretanja 2004/38 je parcijalno izmjenjena Uredba 1612/68,

■ Stupanjem na snagu Uredbe 492/2011 stavljena je van snage Uredba 1612/68

Direktive –upustva –smjernice (Directive, Richtlinen

■ Osnovno sredstvo harmonizacije (aproksimacije) radnopravnih sistema država članica,

■ Obezbjeđuju neophodne aspekte uniformnosti komunitarnog prava uz poštovanje tradicije i strukture država članica

■ Ima pravno obavezujuću snagu koji sadrže obligaciju cilja,tj. nema direktno dejstvo(izuzetno)nego je ostavljena sloboda državama da odrede način,sredstvo i formu implementacije u roku koji propisuje sama direktiva

■ Adresati samo države članice

Sudska praksa

■ Praksa Suda pravde u toj mjeri stvaralačka da se odluke

Suda mogu uzeti za jednu vrstu precedenata

Šta je radno pravo EU- karakteristike i sadržaj

1. Partikularnost: usmjerenost na ograničena pitanja radnog i socijalnog prava,

nesimetričnost, nepotpunost u odnosu na nacionalna zakonodavstva

2. Sloboda kretanja radnika (kretanje radnika i članova njihovih porodica;

koordinacija sistema socijalne sigurnosti)

3. Socijalna politika (omogućavanje socijalnog razvoja i sprečavanje socijalnog

dampinga; zaštita zdravlja i sigurnosti na radu, osiguranje adekvatnih radnih

uvjeta : radno vrijeme, kolektivni otkazi, transfer preduzeća, participacija..)

4. Koordinacija ekonomske politike i politike zapošljavanja

5. Suzbijanja diskriminacije

Važno

■ Oblast radnih i socijalnih odnosa –podjeljena nadležnost EU i država članica;

■ EU u pravilu koristi direktive“minimalne harmonizacije“;

■ Posebna obaveza vezana za usklađivanje ekonomske politike, politike zapošljavanja

te mogućnost usklađivanja socijalnih politika;

Evropski radni standardi

■ Sloboda kretanja radnika

■ Zaposlenost i fleksibilni oblici zapošljavanja

(ugovor o radu na određeno vrijeme(Direktiva 1999/70/EC),ugovor o radu s nepunim radnim vremenom Direktiva 97/81/EC,obaveza pisanog obavještavanja zaposlenih o uvjetima rada ugovora o radu 91/533),

■ Jednakost u postupanju ili tretmanu (direktiva 2000/78/EEC,teret dokazivanja-direktiva 97/80)

■ Zaštita zdravlja i bezbjednost na radu

■ Dostojanstvo na radu

■ Radno vrijeme, noćni rad, sedmični i godišnji odmor

■ Reorganizacija poslodavaca i položaj zaposlenih

■ Socijalni dijalog

■ Kolektivno pregovaranje

■ Participacija

Evropsko individualno radno pravo

■ Najrazvijeniji dio evropskog komunitarnog prava

■ Određena pitanja, još uvjek, isključena iz nadležnosti komunitarnih

organa,odnosno nisu predmet reguliranja sekundarnim zakonodavstvom.

■ To su :

-pitanje zarade i drugih primanja zaposlenih

-odsustva sa rada

-disciplinske odgovornosti i odgovornosti za štetu

- otkaza ugovora o radu

Sadržaj evropskog individualnog radnog prava

■ Sloboda kretanja, nastanjivanja i boravka –nacionalni tretman svakom građaninu EU

■ Materija zapošljavanja i fleksibilnih oblika zapošljavanja uz načelo zabrane diskriminacije

■ Uvjeti rada –zaštita zdravlja i bezbjednosti na radu

■ Kompleks pitanja reorganizacije poslodavaca i prava zaposlenih

Sloboda kretanja, nastanjivanja i boravka –nacionalni

tretman svakom građaninu EU

■ Komunitarni pojam radnika

■ Uvjeti za sticanje slobode kretanja radnika:državljanstvo i profesionalna aktivnost

ekonomskog karaktera

■ Sadržaj slobode kretanja:

1. prihvatanje stvarno učinjene ponude za zaposlenje,

2. Slobodno kretanje unutar državnog područja država članica u tu svrhu,

3. Boravak u državi članici radi zapošljavanja u skladu sa odredbama koje uređuju

zapošljavanje državljanja te države utvrđenih zakonom i ostalim propisima

4. Ostanak na državnom području države članice nakon prestanka zaposlenja u toj državi

Ograničenja slobode kretanja

■ Ograničenja slobode kretanja radnika u okviru unutrašnjeg tržišta EU

vezana su:

1. U pogledu ulaska i boravka: javni poredak, javna bezbjednost, javno

zdravlje,

2. U pogledu pristupa određenim poslovima. Javna uprava

3. Privremena ograničenja zbog proširenja EU

■ Prioritet domaćeg državljanstva u komunitarnom pravu moguće je opravdati

poznavanjem domaćeg jezika pošto je taj uvjet izuzet iz zabranjenih osnova

u pogledu nacionalnog tretmana subjekta komunitarnog prava

Materija zapošljavanja i fleksibilnih oblika zapošljavanja uz načelo zabrane diskriminacije

■ Ugovor o radu na određeno vrijeme:

Direktiva 1999/70/EC

■ Ugovor o radu s nepunim radnim vremenom:

Direktiva 97/81/EC

■ Obaveza poslodavca da u pisanom obliku obavjesti zaposlene o uvjetima koji se primjenjuju u govoru o radu:Direktiva 91/533

■ Načelo jednakosti u mogućnostima i tretmanu (osnivački ugovor,Direktiva 2000/78/EEC,Direktiva 97/80 Teret dokazivanja,

Uvjeti rada –zaštita zdravlja i bezbjednosti na radu

■ Zaštita zdravlja i bezbjednosti na radu –opći uvjeti rada –više od 50 direktiva sa

značajnim ekonomskim implikacijama

■ Direktiva 89/391-opći karakter i opći domen primjene poboljšanje bezbjednosti i

zdravlja na radu

Kompleks pitanja reorganizacije poslodavaca i prava zaposlenih (stabilnost zaposlenja)

■ Reorganizacija poslodavca putem transfera prava zaposlenih

:Direktiva 2001/23 o očuvanju prava zaposlenih

■ Reorganizacija poslodavca putem kolektivnog otpuštanja:Direktiva

98/59/EC o aproksimaciji prava država članica u pogledu kolektivnog

otpuštanja

■ Reorganizacija poslodavca u slučaju insolventnosti:Direktiva

2008/94/EC o zaštiti radnika (zaposlenika) u slučaju insolventnosti

poslodavca

Evropsko kolektivno radno pravo

■ Odredbe u osnivačkom ugovoru:

“Zajednica neće podržavati i dopunjavati aktivnosti država članica u oblasti:

prava na udruživanje, prava na štrajk i lockout”

imaju za posljedicu da je, na sadašnjem stepenu, evropsko kolektivno radno pravo

jako partikularno.

Sadržaj evropskog kolektivnog radnog prava

■ Socijalni dijalog

■ Evropsko kolektivno pregovaranje

■ Evropski savjet zaposlenih-participacija

Socijalni dijalog

■ Ugovor o osnivanju EZ među ciljevima socijalne politike navodi

“unapređenje dijaloga između menadžmenta i rada”;

■ U okviru EU djeluje više organizacija poslodavaca i sindikata na

međugranskom, granskom novou i u javnom i u privatnom sektoru;

■ Udruženja poslodavaca : konfederacije nacionalnih međugranskih

udruženja i federacije nacionalnih granskih udruženja.

■ Organizacije sindikata:konfederacije nacionalnih međugranskih

sindikata i federacije granskih nacionalnih sindikata.

Kolektivni ugovori na evropskom nivou

■ Kolektivni ugovor na nivou evropske kompanije,

■ Evropski industrijski kolektivni ugovor,

■ Evropski multiindustrijski kolektivni ugovor,

■ Evropski multiregionalni kolektivni ugovor,

Kolektivni ugovor na nivou evropske kompanije

■ Kolektivni ugovor na nivou kompanije koja ima pogone (sjedišta) u

nekoliko država članica, ali ne nužno u svima,

■ Na strani radnika sindikati koji predstavljaju radnike iz različitih država

ili (barem teoretski) evropski kompanijski sindikat,

■ U određenim slučajevima kao strana u evropskom kompanijskom k. U.

Može se javiti i evropsko vijeće zaposlenika (radnika), u zavisnosti od

njegovog sastava i ovlaštenja,

Evropski industrijski kolektivni ugovor, multiindustrijski ili multiregionalni kolektivni ugovor

■ Strane ugovora udruženja poslodavaca i sindikati,

■ To mogu biti biti nacionalni sindikati (Udruženja poslodavaca) ili jedan ili više

evropskih sektorskih sindikata Udruženja poslodavaca

Pravo na participaciju

■ Direktiva 94/45/EC o uspostavljanju evropskih radničkih vijeća,

■ Direktiva 2002/14/EZ o uspostavljanju općeg okvira za obavještavanje i savjetovanje s radnicima u Evropskoj zajednici,

■ Direktiva 2009/38/EZ o osnivanju Evropskog radničkog vijeća ili uvođenju postupka koji obuhvaća preduzeća i skupine preduzeća na razini Zajednice radi obavještavanja i savjetovanja radnika (zamjenjuje Direktivu 94/45/EZ)

Hvala na pažnji!