Evrim tartışması.18.08

8/14/2019 Evrim tartmas.18.08

1/43

1

Evrim Tartmas

At izinin, it izine kart tartma

Prof. Dr. Ali Demirsoy, Hacettepe niversitesi, 18.08.2009

Dnce tarzmzn biimlenmesi: nsann Doas

Gerek insan (gerekse sinir sistemi olan canllarn tm), evrimleme

sreci ierisinde, gerek baka trlere kar gerekse kendi trnn dier

bireylerine kar varln koruyabilmek iin kendi benlik duygusunu

merkeze alma zorunluluunu duymutur. Bu davran ekli, rtmeye ya

da saklamaya alsak da almasak da kendini u ya da bu ekilde

gsterir. rnein, u anda mantnz zorlamadan, doalama

dnmeye devam ederseniz, dnyadaki en nemli konunun burada

okumakta olduunuz sansna kaplrsnz; mantkl dnseniz dahi bu

duyguyu srdrrsnz; ancak ak ak dile getirmekten eitlinedenlerle kanrsnz. znde bu davran ekli, insan soyunun tm

dnce tarzn ve yaam stratejisini etkilemitir.

Bu davran eklinin etkisi altnda, gemite, insanlar, dnyay

gne sisteminin hatta evrenin merkezi olarak kabul etmilerdir. nk

bulunduklar yer, doalar gerei merkez olmalyd. Bu nedenle bu kadar

gzel bir manzaray dnyada hibir yerde gremezsiniz; dnyann engzel suyu bu sudur ve buna benzer ifadeler kullanrz. nk biz

oradayz

Bu dnme tarz, davranlarmzn ekillenmesine de egemen

olmutu. nsanolu, bu rty, gerek doa bilimlerine sahip olmadan,

evrenin, galaksilerin, gne sisteminin deiimini, jeolojik evrimi,

dnyann ve canllarn getii yolun ayrntlarn renmeden


2/43

2

kaldramazd. Nitekim insan soyu, alar boyu evrenin gerek fiziksel

yapsna ulaamad iin, bu rty kaldramad; rahatlayabilmek iin

yerine mitler yaratt. Ama sorun zlmedi.

Soyut dnceye gemi insan soyunda, bireyin ilk deneyimi,

anmsasa da anmsamasa da doumudur. En azndan bu olay bir

bakasnda gzlemitir. O halde, kendinin bir balangc olduuna gre,

her eyin bir balangc olmalyd. Hi bir insan lm tatmamtr; ama

bir bakasnda gzlemitir. O halde her eyin bir de sonu olmalyd. Bu

merkezi (bencil) dnce, evrenin yapsn anlamaya da uygulanmalyd.

Soyut dnmeye ve merak duygusuna ilk ulaan varl (bundan sonra

bunu insan soyu olarak adlandracaz), hayvandan ayran en nemli

zellik "Merak" duygusu olduuna gre, doal olarak kendi evrimsel

srecinin etkisi altnda da kalarak, evrenin bir ba, bir de sonu olaca

mitini yaratmakta gecikmedi. Yerleik dzene getii ve tanmlanabilir

bulgular brakt gnden beri, insan soyunun, insanolunun bu merakn

ve duyusunu tatmin iin, deiik yaratl mitleri uydurduuna tank

olmaktayz. Bylece, toplumlar birbirinden yaltlm olsalar bile, benzer

biyolojik yapya sahip olmalar nedeniyle, anlatmlar ya da yaklamlar

farkl; ancak z bakmndan benzer yaratl modelleri retmeye

balamlardr. Bylece kaba bir tahminle 5.000 zerinde tanr, 200'n

zerinde belirgin kurallar olan din tanmlanmtr. Hepsinde bir balang

bir de son vardr. Doumu gren bir insann "Yaratl Kurgulamas"doal geliyor da, lm tatmam olan bir insann "Kyameti

Tanmlamas" garip kayor! Yaratlta, diyelim ki, ortaya kan olaylarn

izlerini srerek kaynaa ulatnz, pekl, yaanmam bir olayn, yani

kyametin izlerini nasl bularak varsaymda bulunuyorsunuz? Bunun

yant basit. Ben yok olacama gre evren de yok olmal. Bu benim


3/43

3

doal alglama tarzm. Yeterince bilgim yoksa bu evrensel ilkel sanma

boyun emeliyim. Yani Kyamete de inanmalym.

Bu sanal alglama zamana sadece bir ba bir de son koymayla

snrl deildir. rnein doada renkleri grdmz syleriz; birok

hayvann da renk grd bilinmektedir. Ancak doada renk diye bir ey

yoktur. Biz (bir olaslkla hayvansal canllarn bir ksm farkl grseler de)

onun zerindekileri krmz gryoruz. Doada ne krmz, ne mavi, ne de

mor diye bir olgu vardr. Biz belirli dalga boylarn birbirinden ayrt etmek

iin onlara sanal baz nitelikler yklemiiz. Keza sesleri de tiz ya da bas

diye nitelemiiz. Bunlarn hi biri gerek deildir. Sadece canllarn

gnlk yaamn kolaylatrmak iin sanal duyulardr. Zaman da yle bir

duyudur. Evrim srecinde dorudan karlamad fiziki ve kimyasal

etkileri de yok sanar. Bu nedenle, gama nlarn, X-nlarn, mortesi

nlarn bir ksmn, kzl tesi nlar, radyo dalgalarn; keza ultrasonik

ya da spersonik seslerin nemli bir ksmn alglayamaz. Zamana bir

ba ve bir son koyma da ite byle bir eydir. Doann mekaniini

anlamak iin ilk olarak bu sanal duyularmzn dnda dnmeyi

renmeliyiz. Bizi, dier hayvansal canllardan ayran nitelik de bu olsa

gerek

Neden bu kadar ok sayda insan, bu kadar bilimsel bilgiye ve

aklamaya karn, hala yaratl ve kyamet kurgularndan

vazgeemiyor?

nsanolunun tarihi yukardan aaya hakszlklarla doludur. ok az

insan, zellikle dinlerin temeli atld dnemlerde ya da daha nceki

tarihlerde hakkn bu dnyada alabilmitir. Ezilmitir, horlanmtr,

aalanmtr... Bu dnyada hakkn alamayan kii, hncn br tarafta

alacan syleyen dncelere adeta tapmtr. te dinleri ayakta tutan,


4/43

4

insanolunun bu hnc olmutur. Hele, bu hakszlklar yapanlarn br

tarafta "Smer inancyla cehennemde" eza-ceza-cefa greceini, kendisi

gibi horlananlarn ve aalananlarn ise "Smer inancyla cennette"

hayal ettii gibi lks bir yaam sreceini syleyenlere dnmeden biat

etmitir. Bu nedenle tarihin her dneminde, her toplum cennetini ve

cehennemini, isteklerine, arzularna ve korkularna gre tarif etmitir.

Tanrsal bir cennettin ve cehennemin yaps ve ileyi tarz

deimeyeceine gre, toplumlara gre cennet ve cehennem tanmnn

deimesi, sizce neye iaret eder? dare sistemine ve toplumsal

sorunlarna bilimsel zm bulamayan insanolu, bu nedenle hakknnalnmasn Tanr'ya havale ederek rahatlamtr. Bu nedenle "seni Allaha

havale ediyorum" deriz...

Tm canllar ve bunlarn doal bir uzants olan insan, evrendeki bir

zaman diliminin ya da srecinin rndr. Evrendeki yaplarn hemen

hepsi, bir srecin rndr, yansmasdr. Siz bu yapy bir btn olarak

tanmaz ve anlayamaz iseniz, yanlgya dersiniz. te bu yetiye

ulaamayanlar "evrim gereini" gremezler ve kmaza derler. Bir

defa ilkel duygularnzdan syrlarak, yani kendinizi olaylarn her zaman

merkezinde varsayan dnceden arndrm olarak, olaylar evrensel

gzle, kubak deerlendirebilecek yetiyi kazanm, bu zaman dilimi

ierisinde gelinebilecek son aamaya varm bir insan olarak, bir

dnce tarzna kendinizi altrmaya aln: Evren yaratlmamtr;hep vard; hep var olan bir eyin yaratlmasn kurgulamak da

anlamszdr. Bundan sonra da evren hep var olacak m? Bunun iin

kyameti kurgular gibi bir yorumlama ile konuya yaklaamayz. Benzer

ekilde devam etmesi de, baka yasalarn egemen olduu bir yapya

dnerek srebilir. Yok olacak m? Eer evren hep var olan bir

mimariden geliyorsa, bundan sonra yok olacan kurgulamak sz


5/43

5

konusu olmamaldr. Aynen kalacak m? Mimarisini deitirmeden

kalamayacaa benziyor.

Evrendeki tm mimari, znde, evrenin enerji dzeyinin deiimi ile

ilgilidir. Bunu anlayabilmek iin bilimsel mantk ve aratrma gerek, merak

gerek. Nasl ki bugnk evren hep var olan bir evrenin kzerine

kurularak geliyor, bundan byle de hep var olmamas iin bir neden

grlmyor. Fakat eitli ekillere kimliklere brnerek. Yani doal

duyularmzdan kurtularak bir trl kavrayamadmz balangc ve sonu

olan bir madde yani evren sz konusu deil, allagelmi deyile

ezelden ebede var olan bir evren sz konusudur. Bu kadar byk

malzemenin temini mantkla llebilir bir ey olmad iin ve sonunda

da bu kadar malzemenin hibir iz brakmadan ortadan kaldrlmas iin

olaan mantmzn dnda hareket eden, gc olan bir doast gc

kurgulayarak bu doal ilkin duyumuzu (yani her eye bir ba bir son

koyma merakmz) tatmin edebilirdik. yle de yaptk, devam ediyoruz

Evren, evrimlemektedir; her an mimarisini deitiren bir evrende,

onu oluturan elerin, hatta bir tek tanm hari, kavramlarn

deimeden kaldn savunmak sz konusu deildir. Paris, New-York ve

Moskova Bilimler Akademisi, evrende deimez kuramn ya da tanmn

sadece "Evrim Kuram" olduunu beyan etmilerdir. Bu kavramn

dierlerinden ayrcal, ierii tmyle deise dahi, anlamnn

deimez kalmasdr; nk kuramn zaten kendisi deiimin ilkelerini

incelemeyi amalamaktadr.

Olaylara eitli alardan ve bir btn olarak bakarsanz ku bak

bakarsnz, dogmanzn etkisi altnda dar bir aralktan bakarsanz ku gibi

bakarsnz.


6/43

6

Ali Demirsoy

-niyetim kuu aalamak deildir-

Big-Bang nedir ne deildir?

Bir santimetre kp, yaadmz evrene tandnda, trilyonlarca

ton, scakl milyarlarca derece olan, henz elektron ve proton dzenine

ulamam, atom alt paracklardan olumu bir yap, ona imdilik

plazma diyelim, belki oluan gazlar ya da dinamii gerei, hacmini

geniletmeye balam, yani patlamtr. Patlamadan nce, ktle

ekiminin (gravitasyonun) sonsuz denecek mertebelerde olmasndan

dolay, gravitasyonun bir fonksiyonu olan zaman, bu genilemeye bal

olarak balam, subatomik paracklar, ilk olarak proton ve elektron,

ok ksa bir srede (saniyeler iinde) atomik dzen ierisinde

dizilmesinden dolay (hadonik faz), basitten balayarak gittike

karmaklaan elementlere dnmeye balam ve ktle ortayakmtr. Gelecee doru madde yaylm balad, yani hacmini

genilettii, fiziksel bir anlatmla hareket ve atomik yrngeler olutuu

iin scaklk deiimleri ortaya kmtr. Dolaysyla bugn NEWTON

Fiziinin ana ilkeleri olarak bilinen ve evrenin mimarisini oluturan

doann drt unsuru, bu evrede olumutur: Zaman, Ktle, Hz ve

Scaklk. Ayrca evreni bir btnlk ierisinde tutan kuvvetler deolumutur:

1) Kuvvetli etkileme (ekirdek ii kuvvetler 1000 yani 103)

2) Elektro-Manyetik Etkileme (elektron ile ekirdek arasndaki

etkileme; 1),

3) Zayf Etkileme (radyoaktif etkileme; 0.0000001 yani 10-6)


7/43

7

4) Gravitasyon (ktleler arasndaki etkileme; 0.000 000 000 000

000 000 000 000 000 000 000 000 000 000 000 1 yani10-49).

Big-Bang, yaratla m yoksa evrimsel kurama m kanttr?

Evrim yoktan var edilmeyi tartmaz ve savunmaz; var olann nasl

daha karmak (daha doru bir yaklam ile daha baarl) hale

dntn aklar. Bu nedenle yaratllar, eski bir yaklam ile Big-

Bang olayna drt elle sarlrlar; nk zannederler ki Bing-Bangde

evren yoktan var ediliyor. Hlbuki Cenevrenin Cern kentinde yaplan veyaplacak, maliyeti 10 milyar dolar bulan aratrma (Byk Hadorn

arptrcs cihaz ile), yoktan var edilmeyi deil, var olandan yeni bir

durumun nasl ortaya ktn renmek iin planlanm bir aratrmadr.

Big-Bangi yaratl olarak alan ve ballandra ballandra anlatan (ne yazk

ki fizik mhendisi olduunu syleyen ve birok kitap yazd belirtilen

ahslar da ak oturumlara telefonla balanarak Big-Bangi Tanrnn bir

rn olarak sunuyor) yaratl kesim, yaplan almann ne

olduundan habersizdir.

Dnyann en byk parack hzlandrcs "Byk Hadron arptrcsyla yaplan deneyin ilk

aamas baaryla tamamland. lk aamada 100 milyar protonluk paketlerin saat ynnde

hzlandrcya aktarld ve detektrde beklenen izleri oluturduu akland.

kinci aamada ise proton paketlerinin saat ynnn tersi istikamette devreye sokularak, iki n

huzmesinin farkl ynlerde harekete geirilmesi ve sonucunda byk patlamadan hemen sonraki

koullarn oluturulmas amalanyor.


8/43

8

Cernde almalar, yanlmyorsam 1990n yllarda evrenin

btnl ile ilgili yaplan kuramsal almalarn sonularn snamak iin

yaplyor. Evreni btnlk iinde tutuca gler incelenirken, bir madde

kaybnn izlerine rastland ve bunun nedeni aratrlyor. Kuramsal

almalar, baka yasalarn geerli olduu (fermiyon, gluyon, graviton,

kuark, mikrotroton, pozitron, ntrino, mezon, telonlarn vd. egemen

olduu) bir evrenden, atom dzenine geilen, Newton yasalar olarak

bilinen (yani ktlenin, zamann, enerjinin ve hzn) yasalarn egemen

olduu bir evrene geite Higgs Bozonlar 1diye bir paracn

kabilecei hesapland iin, bu bozonlarn deneysel olarak saptanmasgndeme gelmitir. On milyar dolarlk deneyin asl astar budur. Eer bu

bozonlar deneysel olarak da kantlanrsa, evrenin hi yaratlmad, hep

var olduu, sadece 13.7 milyar yl nce byk bir patlamayla baka

yasalarn (Newton yasalarnn) geerli olduu bir evrene dnt

anlalacaktr. Big-Bang bir balang deil, yasalar asndan devrimsel

nitelikte bir dnmdr. Bunun farkna varan Vatikan byk tepki

gsterdi ve galiba deneyi de aforoz etti. nk yaratlmayan bir evrenin

yaratcs da olmayacakt Bizim okumularmz, hatta kitap yazm

fizikilerimiz bile (14.08.2009 tarihli Haber Trk televizyonun1Peter Higgs, Gerald Guralnik,Richard Hagen,Tom Kibble[1] , Francois Englert ve Robert

Brout tarafindan Standart Modeldeki (bilinen klasik Big-Bang modelindeki) fermiyonlara

ktle kazandrmak iin varl ne srlm, spini 0 olan parack. Henz varl

dorulanmamtr, H veya h olarak ksaltlr.

Varl deneysel olarak henz ispatlanmam olan Higgs bozon iin LEP-2 den elde edilen

sonu, ktlesinin 115 GeV den byk olmas gerektii eklindedir. Arama almalarna

Fermilabda CDF ve D0 deneylerinde devam edilmektedir.

2008 ylnn sonlarnda almas planlanan CERN'deki LHC hzlandrcsnda yaplacak

CMS deneyi,ATLAS, LHCb deneyi ve ALICE deneylerinde Higgs parac yan sra

Standart Model (bilinen Big-Bang modelinin) tesinde (ncesinde) nasl bir fizik olduu

aratrlacaktr (Vikipedia ve Global Conservation Laws and Massless Particlesden).
http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Peter_Higgs&action=edit&redlink=1http://tr.wikipedia.org/wiki/Gerald_Guralnikhttp://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Richard_Hagen&action=edit&redlink=1http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Tom_Kibble&action=edit&redlink=1http://tr.wikipedia.org/wiki/Higgs_bozonu#cite_note-0http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Francois_Englert&action=edit&redlink=1http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Robert_Brout&action=edit&redlink=1http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Robert_Brout&action=edit&redlink=1http://tr.wikipedia.org/wiki/Standart_Modelhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Fermiyonhttp://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=LEP-2&action=edit&redlink=1http://tr.wikipedia.org/wiki/Fermilabhttp://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=CDF&action=edit&redlink=1http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=D0&action=edit&redlink=1http://tr.wikipedia.org/wiki/CERNhttp://tr.wikipedia.org/wiki/LHChttp://tr.wikipedia.org/wiki/CMS_deneyihttp://tr.wikipedia.org/wiki/ATLAS_deneyihttp://tr.wikipedia.org/wiki/LHCb_deneyihttp://tr.wikipedia.org/wiki/ALICEhttp://prola.aps.org/abstract/PRL/v13/i20/p585_1http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Peter_Higgs&action=edit&redlink=1http://tr.wikipedia.org/wiki/Gerald_Guralnikhttp://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Richard_Hagen&action=edit&redlink=1http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Tom_Kibble&action=edit&redlink=1http://tr.wikipedia.org/wiki/Higgs_bozonu#cite_note-0http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Francois_Englert&action=edit&redlink=1http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Robert_Brout&action=edit&redlink=1http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Robert_Brout&action=edit&redlink=1http://tr.wikipedia.org/wiki/Standart_Modelhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Fermiyonhttp://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=LEP-2&action=edit&redlink=1http://tr.wikipedia.org/wiki/Fermilabhttp://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=CDF&action=edit&redlink=1http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=D0&action=edit&redlink=1http://tr.wikipedia.org/wiki/CERNhttp://tr.wikipedia.org/wiki/LHChttp://tr.wikipedia.org/wiki/CMS_deneyihttp://tr.wikipedia.org/wiki/ATLAS_deneyihttp://tr.wikipedia.org/wiki/LHCb_deneyihttp://tr.wikipedia.org/wiki/ALICEhttp://prola.aps.org/abstract/PRL/v13/i20/p585_1


9/43

9

programnda) hala iin farkna varmadklar iin Big-Bang ile

yaratllara desteklerini srdryorlar.

Bilim adamnn derdi, evrenin ne iin yaratldn aratrma ve ona

anlam ykleme deildir onu din bilimcilere ve ksmen de felsefecilere

brakmtr. Bugne kadar olduu gibi bundan sonra da urap

dursunlar

Eer byle bir derdi olsayd, evrenin canllar bakmndan, zellikle

dnen varlklar asndan kural olarak- neden bo durduunu, 1000

k yl apndaki bir hacimde bile hibir yldzda gneteki gibi uydu

olmadn, yani canl ve Tanrsna tapan dnen varlklar olmadn

grerek anlam yklemeye alrd. Eer dogmatiklerin ileri srd

gibi- Tanr varln hissettirmek istiyorsa, bunu ok daha fazla gk

cisminde yapabilirdi. Eer doru anlam yklemeye alyorsanz, ilk

olarak kendi dncenizdeki arpkl dzeltmeyle ie balamalsnz

Bilimin ve bilim adamnn derdi, evrenin nasl ilediini renmedir.

Bunun iin Allah ret etme ve yokluunu ispatlama gibi bir abas da

olamaz. stiyorsanz inann der; ancak benim iime karmayn da der.

Ancak yaratllar evrim kuramn rtmeye kalkmayla Tanrnn

varln kantlamaya almaktadr; bu da yaratllarn sonu olacaktr.

Evrim kartlarnn mfrit olanlar (keskin anti-evrimci olanlar), insanlar

(dini eitimden gemi olsalar bile), dini kendi anladklar gibi anlamaya

zorlamalar da baka bir saygszlk olarak grnmektedir: Bunu yapanlar

Kutsal kitaplarda yazl olanlar biz evrimcilerden daha iyi anladklarn

dnyorlar. Ortada birbirinin kart olan fikirleri savunan birok temel

kitap olsayd, bu dnceye hak verebilirdik; ortada ierii hibir zaman

deimedii sylenen tek bir kitap varsa, brakn orada yazl olanlar biz

nasl anlyorsak, yle inanalm, yle yaayalm. Sizin biz evrimcilerden

daha akll olduunuz yargsna nereden varyorsunuz?


10/43

10

Akll geinen bu kesim, esasnda atele oynadklarnn farknda

deiller (eer birileri tarafndan kastl olarak ynlendirilmemilerse).

Evrim tartmasnn ortaya kt gnden bu yana, bilinmezleri hep

tanrnn eseri ya da varlnn kant gibi gsteren kesim, zellikle DNA

ve molekler biyolojide nemli admlarn atld 1950 ylndan bu yana

hzla mevzi yitirmeye balamlardr. Bu mantk ve yaklam Tanrsal

karamn alann gittike daraltmaktadr. Baltay kendi ayaklarna

vurduklarnn farknda deiller.

Kaltm bilimi ayrntlaryla aklanmadan nce, bir ocuun

babasna ve anasna benzemesini, insanlarn anlayamayaca Tanrsal

gizemli glere balyor ve evrim kartlarn sktryorlard. Ya da

yumurtaya can veren Allah gibi, szlerle insann anlayamayaca

mekanizmalar dile getiriyorlard. Bilim bunlar orap sker gibi zmeye

balaynca, tartma tasn baka ynlere kaydrmaya baladlar. Bu

yeni alan yle bir alan olmalyd ki, ksa srede insanlar o alanda talep

edileni yerine getiremiyor olmalydlar.

Bu sefer hadi canl bir varlk yapn bakalm ya da hadi sadece bir

canly yapn da grelim demeye baladlar. Yani btn bunlar sadece

Tanrnn baarabileceini syleyerek evrimcileri sktrmaya alarak

almaktalar. Diyelim ki evrim kartlarnn dedii gibi insanlara bugnk

hcrenin karmakln sadece Tanrnn tasarlayabileceini ve ancak

onun izniyle bu organizasyonun kusursuz ileyebileceine inandrdnz.

On yl, olmad 100 yl, olmad 1000 yl sonra bilim adamlar kusursuz

hatta daha dzgn alan bir hcreyi yapmay baardlar. Ya da Cernde

yaplan denemeler evrenin srekli olduunu ve biraz nce akladmz

ekilde bir dnm iinde olduunu deneysel olarak kantlarsa, o

zaman tanmlanm olan Tanr kavramn silip onun yerine baka bir

Tanr m koymaya alacaz, yoksa Tanr yerine insan m koyacaz,


11/43

11

yoksa Tanrn olmadn m kantlam olacaz. Bugn evrim

kartlarnn yapn da grelim dedikleri hemen her eyi, eer dnyann

sonunu hzla getirmezsek, er ya da ge yapmay baaracaz. Bu

nedenle dinleri ya da Tanr kavramn, evrimin kart (anti tezi) olarak

ileriye sren her zihniyet ilk olarak kendi inancna zarar verir. Btn

bunlar anlayanlar iin yazlmtr

Yaratllarn srekli inedikleri, ancak neyi inediklerini

anlayamadklar bir yk

Enzimler, bir tepkimeyi, canlln btnln bozmadan, dk

scaklklarda en hzl ekilde gerekletirmek iin canllarn iletim sistemi

iin evrimlemi molekllerdir ve ounluk da orta byklkte

molekllerdir. Byle bir molekln gemiini (evrimlemesini) ve

filogenetik (canllarn akrabalk ilikilerini) bilmeden atomlarnn ya da

molekl oluturan alt birimlerinin diziliindeki olasl hesaplamaya

kalkrsanz, hangi molekl alrsanz alnz, karnza inanlmaz kk

bir olaslk kar ve bunun bir rastlant sonucu olarak ortaya

kamayaca sansna kaplrsnz. Bunlardan en ok sz edilenlerden

biri, canllarda solunum ilevinin bir paras olan mitokondrilerde oksijeni

bir yandan br yana tama grevini yklenen sitokrom-cdir. Ak

oturumlarda, evrim kart tartmalarnda ve yaynlarda sk sk gndeme

getirilen bu molekln renmek isteyenler iin- durumunu aklama

gereklilii domutur.

Sz konusu olaslk, 20 farkl amino asidin (biz buna yirmi farkl

renkteki boncuk diyelim), 100 tanede oluan bir tespih eklinde (yani

sitokrom-c eklinde) dizilmesinde, herhangi bir kombinasyonun ortaya

kma olasldr. rnein birden 100e kadar, rnekleme verirsek 1.

srada, mavi boncuk, 5. srada sar boncuk, 87. srada krmz boncuk ve


12/43

12

buna benzer yzlk bir dizilimin ortaya kma olasl her zaman 20 -100

dir (buradaki 20, boncuk eidi; 100 de tespihteki boncuk saysdr).

Byle bir molekln birden bire ortaya kma olasl her zaman budur.

Ancak:

Sitokrom-cnin 20-100 olaslkla birden bire ortaya ktn ben

sylemiyorum ki; onu yaratlar (gericiler) sylyor. Evrim, bir eyin

hemen ortaya ktn sylemez. Onun nasl gelitiini aklar. Byle bir

molekl seile seile bugne kadar gelmitir. Bu nedenle her canl

kendine zg sitokrom-c tar ve molekln benzerlii de trler

arasndaki akrabaln derecesini yanstr. Yani bu molekl sihirli bir

molekl deil, eitlenebilir; eitlendii zaman bile birok kombinasyonu

eitli ortamlarda i yapabilir molekl olarak ortaya kar.

Yaratllarn srekli azlarnda inedikleri bir istatistik hesap

vardr. Esasnda bu hesabn bu denli yaygn kullanlmasna zemin

hazrlayan da benim yazm olduum, 1984 tarihli Kaltm ve Evrim

kitabmdr. Orada insandaki bir sitokrom-cnin ortaya kma ans 20 -100

olarak verilmi ve bunun olaslnn bir maymunun insanlk tarihini

yanlsz olarak daktiloda yazmas kadar dk bir olaslk olarak

verilmitir. Bu znde dikkati ekmek iin yazlmt. Nereden bilebilirim

hekimlik eitimi yapm olanlarn bile bunu anlayamayacaklarn ve

krsye ktklarnda her zaman byk bir ak yakalam gibi srekli dile

getireceklerini.

Bu molekl sihirli bir molekl deildir. eitli varyasyonlar da i

yapabilir. rnein 100 birimlik bir dizilimde (20 amino asit olmas ve 20

amino asidin 100lk bir dizilimde belirli bir sraya oturtulma olasl 20 -

100dr), maymunlarla bizim aramzdaki fark sadece 54. sradakidir;

dierleri ayndr, kpekle 15, bira mayas ile 84 yerde farkllmz vardr.


13/43

13

Bu hesap esasnda evrimdeki akrabalklarn kantlanmas iin

tarafmdan Trk halkna tantlmtr. Gel gelelim ki evrim kartlar bunun

ne anlama geldiini bugne kadar- anlayamadlar. Bu hesapta diyoruz


14/43

14

ki, bir insann sitokrom-csinin bu ekilde dizilme ans 20-100dr; bir

maymunda bu moleklnn sadece 54nc amino asidi bizimkinden

farkldr. Yani maymun ile benim bu molekl asndan bir rastlant olarak

benzer olma ansmz 20-99dur, yani 1 rakamn, arkasna 99 tane sfr

konmu 20 rakamna blerseniz (yani 20.000..) kan saynn olasl

kadar biz rastlant olarak maymunla ayn molekl paylamzdr. Byle

bir olaslk kural olarak yok demektir. Ancak ayn kkenden gelmi isek,

sadece bir mutasyon ile son aamada birbirimizden ayrlmz demektir,

yani ortak atadan evrimlemiiz demektir. Hayvanlar leminde bize genel

yaps ile ne kadar benzerlik gsterenler varsa, benzerlik orannda bumolekllerde de o denli benzerlik bulunmaktadr. Bira mayas bana ok

uzak bir benzerlik gsterdii iin de 84 tanesi benimkinden farkldr.

Ancak, bunu dogmatikler bir trl anlayamadlar. Esasnda grete

knde diye bir oyun vardr; birinin srtn yere yaptrmak iin

abanrsnz, ancak kardaki sizin hemen anlayamadnz, ancak sizin

oynamaya altnz bir oyun ile srtnz yere yaptrr. Yllardr buhesab gndeme getiren yaratllar, kendi srtlarnn bu hesapla

mindere yaptnn bile farknda deiller. Zaten olsaydlar, daha

fazlasn renmek iin arkamza derlerdi; anlayamadklar iin imdi

nmz kesmeyle urayorlar

Yani bu sihirli bir dizilim deil, eitli varyasyonlar olan ve ou

varyasyonunun da eitli canllarda ilev yapt bir molekldr. Ancakbunu anlayabilmek iin biyoloji bilimini, zellikle canllar lemini iyi bilmek

gerekiyor. Hekimlerin bunu anlamasndaki zorluk bundan kaynaklanyor.

Bu verilen rnei, herkesin anlayabilecei bir rnei evirmek

istersek, anahtar ile kilit mekanizmasn incelemeyle balayalm. Bilindii

gibi, dili ya da trnakl anahtarlar; ancak kendine uygun bir kilit bulduu

zaman kilidi aabilir. Kural olarak bir anahtarn dier anahtara benzeme


15/43

15

ans yoktur. Bir iki santimlik bir anahtarda bile bir anahtarn dier

anahtara benzeme ans yoktur. Bir anahtar dnn ki, kendi zerinde

de kk diikler (bu diiklerin says insanda yaklak 3.4 milyardr)

tayan, 32.000 kadar nitelii (ykseklii) farkl trnak ya da di (gen)

tasn. Daha sade bir tanmla bir anahtarda ykseklikleri birbirinden

rastlantsal olarak farkl 32.000 di bulunsun. Anahtarc, burada doal

seilim mekanizmasdr; anahtarlarn dileri ile kilidin girintileri birbirine

uyum yapnca almasna izin veriyor; uymadnda anahtar daha delie

girmeden ya da ilevsiz olduu anlaldktan sonra etkisiz hale getiriliyor;

srekli deneme-yanlma yntemi ile bu deney saysz birey zerindedeneniyor. Hangi anahtar hangi kilidi ayorsa, o kap alyor ve yeni bir

yola giriliyor; buna evrimsel hat diyoruz. Her zaman uygun anahtar ya da

kilit bulunabiliyor mu? Hayr. Bu uygun anahtar-kilidi bulamayan trlerin

hepsi zaman iinde ortadan kalkt. Her zaman en iyi anahtar-kilit

mekanizmas bulundu mu? Onun da yant hayr. yle olsayd soyu

tkenen trler olmayacakt.

Evrimsel mekanizma, anahtarn kilidi bulma ansn artrmak iin

belki de baka yol bulamad iin- ok sayda anahtar ve ok sayda kilit

retiyor. Bir bireyin milyonlarca sperm ve yumurta ve ok sayda yavru

meydana getirmesinin nedeni bu olasl artrmadr; bir ekonomist

gzyle de baktnzda ok savurganca bir mekanizmadr. Sadece

birka bireyi ayakta kalacak bir sistemde, binlerce ya da milyonlarcatohum ya da yavru retmenin mkemmel bir dzen iin anlam ne ola ki?

Bazen ok daha mkemmel bir organizasyona ulalma olasl

olmasna karn, kr saati olarak bilinen doal seilim mekanizmas, en

iyi kapy bulamyor, olanla yetinmeye alyor ya da onu bir miktar

gelitirmeyle yetiniyor ve biz de bir canly ya da insan yeniden

tariflemeye kalktmzda Keke ile balayan dileklerde bulunuyoruz.


16/43

16

rnein, keke kanadmz olsayd, keke dilerimiz hep yeniden bitseydi,

keke sonsuz hcre yenilenme yeteneimiz olsayd, keke bu kaltsal

hastalklar olmasayd, keke parmamzn ucunda da gzmz olsayd,

keke sebze bitkileri ok yllk olsayd da her sene dikmeseydik keke de

keke te bu kekeler, gemite kuramsal olarak rastgelelik ilkesine

gre bulunmu, ancak daha iyisi bulunamayan canllar iin sylenmi

szlerdir, dileklerdir.

Evrim mekanizmasnda ilingir rastgele anahtar yapar, kilidi hi

dnmez; kilide gre anahtar yapmay da planlamaz (evrimin

rastgelelii buradan kaynaklanr). Anahtar eitliliini nasl salar?

Dilerin bykln ve dalmn tmyle rastgele dizerek. te

yaratllarn anlamas gereken de bu eitlenmenin ileyi biimidir;

Tanr gc olmayan bir anahtarc bile, dileri rastgele diziyorsa, 32.000

diikten oluan bir anahtarn hibir zaman bire bir aynsn yapamaz;

trilyonlar arp trilyonlar adet retse bile. Ancak, komut verirse ya da

kodonu verirse bire bir anahtar yapabilir (genetik kopyalamada olduu

gibi). Eer iki anahtar birbirinin ayns olarak yapmak isterseniz, bire bir

kopyasn yapmanz gerekir. Doada ikizler hari, kural olarak kaltsal

yaps birbirinin ayn olan iki canl ya da bireye bu nedenle

rastlayamazsnz. Kaltsal olarak birbirinin kural olarak ayn olan iki insan

yapmak isterseniz, ancak kopyalamayanla bunu baarrsnz. Eer Tanr

canllarn oluumunu denetliyor olsayd; birbirinin ayn olan bireylerigrecektik. Hlbuki evrimsel mekanizma bir anahtarcnn rastgeleliine

gre alt iin, birbirinin ayn olan bireye hibir zaman

rastlamayacaz. Bu aklamay yaratllar bile anlayacaklar aklkta

yazdm zannediyorum. Bundan byle, bu kadar eit molekl yapan

bir Tanry (Tanrnn hikmetini) ne srdklerinde, ayn eyi mahalle

arasndaki ad Hikmet olan bir anahtarcnn bile bu kadar eitlilikle


17/43

17

yapabildiini, oluturabileceini yine anlamyorsa, onu eitmeden ve bir

eyleri anlatmadan vazgein; evrimlemesini henz tamamlamam

olabilir. Evrimsel srecin renilmesi, bu anahtarlarn bu kilitlere nasl

uyum yaptn incelemedir. Her zaman en iyi uyum ya da en iyi bileim

ortaya kar m? Bunun yant kesin olarak hayrdr. Rastgeleliin iinde

sadece bugn ayakta kalanlarn yksdr evrim

Bilimden haberi olmayanlar, bir protein moleklnn oluma

olasln vererek, bunun ancak bir mucizeyle ya da bir yaratanla

oluabileceini ileri srerler. Bilimsel alt yaps olmayanlar da bunun, bu

hesabn nedenini kavrayamadklar iin, birden ol buyruunu kurtulu

olarak grerek, drt elle sarlrlar. Yaratllar, gryor musunuz

halkmzn %90 evrime inanmyor diyerek gl bir dayanak bulduklarn

zannediyorlar. Halkn %99 evrime hayr dese bile, bu evrim

mekanizmasnn olmad anlamna gelmez. Byle bir anket olsa olsa bu

lkedeki bilgili-akll insanlar ile bilgisiz-aptal insanlarn orann anlamaya

yarar. Grsel ve yazl basnn iine dtkleri yanlglardan biri de budur;

ounluk nerede ise doru odur; bu ancak emperyalist lkelerin

smrlecek lkelere dayattklar - geleceimizi karartsa da ounluk

neredeyse dorusu odur - demokrasi modelinde ya da uygulamasnda

geerlidir; bunun bilimde hibir geerlilii yoktur. nk 70 milyon

gecekondu, bir Sleymaniye Camisi etmez de ondan

14.08.2009 tarihinde Haber Trk televizyonunda yaplan

tartmalarda gr bildiren ve soru soran bilim adamlarnn

yaklamlarnn, -ne yazk ki sunucu, ounun niversitelerde biyoloji

blmlerinde retim eleman olduunu syledi- durumumuzun hi de i

ac olmadn gsterdi. rnein T genetik blmnden (hem de

genetik blm), biri, konumaclara, birka bin atomdan meydana

gelmi dev bir enzim moleklnn saniyenin kesirleri iinde nasl


18/43

18

dorulukla katlandn akla gibi, kendince ok zor- bir soru ynlendirdi.

Bu, ne yazk ki, meslektamzn, biyokimyann daha temel ilkesini

bilmediini gsterir. Proteinlerin bu kadar byk yaplmasnn nedeni,

hedef molekl tanyarak dorulukla kilitlenmeyi ve kendi zerinde doru

katlanabilmeyi salamak iin bile olduunu anlamadan niversiteye

retim elaman alnm; bu en azndan niversiteler asndan

rktc 11 haneli bir telefon numaras ile dnyadaki herhangi bir

telefona nasl saniyeler iinde dorulukla balanyorsak, zel dizilimli

enzim molekl de uygun yerlere yle balanarak katlanyor.

Bu kadar byk bir molekln evrimi mi? Unutmayn bir zamanlar

telefon numaralar 4 haneliydi, sonra 5 oldu, sonra 6 haneli oldu, sonra 7

haneli oldu ve bugn en az 11 haneli oldu; hepsi de i gryordu; ancak

daha dar bir alanda.

Enzimler de kk yapl molekllerden olabilirdi; kataliz edecek

molekln ille de byk olmas diye bir kural yoktur. Ancak belirli saydan

kk olan bir molekln baka bir molekl tarafndan taklit edilme ans

ok yksek olacandan ve hata yapma olasl artacandan (katlanma

ve hedef bulmada olduu gibi), molekldeki atom saysn artrma eilim

korunmutur. Sonuta bugn (zellikle evrimini bilmeyenlerin)

biroumuzun hayranlk duyduu molekller ortaya kmtr.

Molekller karmak olmayp da basit kalsayd ne olurdu?

Birbirinden bu denli farkl ok sayda canl olmazd; zengin bir

biyoeitlilik olumazd. Pekl, dnyada daha zengin bir biyoeitlilik

olabilir miydi? Olabilirdi. Niye olmad? Bunun iin biyolojik evrimlemenin

tarihsel olarak gerilerine uzanmamz gerekir. Dnyada serbest oksijenin

sadece gne nlarnn paralamas ile (fotodisasasyon ile) serbest

oksijenin olutuu evrede ortaya kan ozon tabakas (oksijen ierii

bakmndan bugnk oksijen miktarnn ancak %01 kadar), gneten


19/43

19

gelen gne nlarnn sadece baz boylarn yeryzne brakt iin ve

bu dalga boylar da ancak belirli molekllerin sentezlenmesine iin

verdii iin, her trl molekl deil; ancak belirli molekller

sentezlenebilmitir. Bu nedenle bu moleklleri yap ta alan canllarda

da sadece alfa amino asitler, sadece saa eviren ekerler

kullanld ve enerji kayna olarak da ATP kullanlmaya baland. Beta

amino asitleri, saa kran eker formlarn, enerji kayna olarak da

ayrca GTPyi kullansayd ne olurdu? Bugnknden ok daha zengin ve

renkli bir dnya olurdu. Aynen iki elimizden sadece birini (solu ya da

sa) kullandmz zaman yaptmz i ile iki elimizi kullandmzzaman yaptmz i arasndaki fark gibi. Ozon tabakas bize sadece bir

elimizi kullanacak olana salam brs esirgenmi Ancak gelin

grn ki, evrim kartlar bunu Tanrnn bir hikmeti gibi sunarak

alklyorlar. Tek elle alkladn zan edenler ya deliler ya da aptallardr;

tek elin kard sesi duyduunu ileri srenler de ruhsal sorunlar

olanlardr.

Gn gemiyor ki organ ba iin insanlara t verilmemi olsun.

Organ nakli bekleyen insanlarn ackl grntleri veriliyor. Arkasndan,

anasnn dokusu uydu, kardeinin dokusu uydu ya da aileden birilerinki

uydu diye sevindirici haberler veriliyor. Ancak hekimler doku aramaya ilk

olarak en yakn akrabalarndan balyorlar? Niye? nk benzer olma

yakn akraba olma ile ilgilidir de ondan. Akrabalk derecesi uzaklatkadokularn uyma olasl da azalr. Eer olmaz ise, bize en yakn akraba

saylan hayvanlarn dokular kullanlmaya allr. Niye? nk akrabalk

derecesi evrimsel yaknl yani molekller benzerlii de verir. ki canl

arasnda ortak ata ne kadar uzaksa, molekler benzerlik o kadar uzaktr.

Bunu grmemezlik de galiba bir organ bozukluundan, yani krlkten

kaynaklanyor olabilir


20/43

20

lk canllarn nasl olutuunu temel bilimlerden habersiz olanlara -

anlatma abalarnn yersizlii

Ak oturumlarda sorulan bilinsiz (bazen aptal) sorulardan bir

tanesi de ilk canl nasl ve ne zaman olutu? Evrim mekanizmasn

anlatmakla kendini ykml sayan insanlar da, bildikleri ve dilleri

dnd kadaryla bunun nasl olutuunu anlatmaya alrlar. Hibir

zaman da tam anlatamadklar iin, program bittiinde bu soru yantsz

kalr. unun iyi ok bilinmesi gerekir: Canllk, organize ve belirli grevleri

yapan bir sistem olarak sahneye kmad. Birka on dizilimden oluan bir

molekln (RNA olarak bilinen) kendini oaltma yetenei kazanmas ile

yola kt. Buna molekler evrim diyebiliriz. norganik molekllerden daha

sonra canlln temellerini oluturacak, kendi kendine ya da basit

araclar kullanmak suretiyle kendini oaltabilecek, bugnkne gre ok

daha basit organik (biz buna organoyik diyoruz) molekllerin olumas ile

evrimleme balad. Zamanla geliti. Ne zaman ki, evre koullarn

alglayacak (duyu almalar) ve tepki gsterecek organizasyonu

(uyarlabilme) kazand, o zaman canl adn ald. Yani canllk komaya,

canl olmayan molekller ile balad

Byle bir balang molekl baka bir gk cisminde de oluabilir

mi? Scaklk ve koullar uygunsa olumamas iin bir neden

bulunmamaktadr? Pekl, bizim organizasyonumuz gibi bir canl o gk

cisimlerinde evrimleebilir mi? Bunun yant: ok zor. nk molekler

evrimin karmak canllarn evrimine dnme koullar ok daha snrl

grnmektedir. Gk talarnda zaman zaman amino asit ve canllarn

ilkin yap talarna benzer molekllerin bulunmas, molekler evrimin

karmak bir canl sisteminin ayakta kalamayacak ortamlarda bile

olutuuna iaret eder.


21/43

21

Fizikten, kimyadan, jeolojiden, matematikten ve zellikle biyolojiden

habersiz olanlar, eer bir de getikleri eitim sreleri nedeniyle

dogmaya batmlarsa, doadaki algoritmay anlayamazlar. Bu nedenle

ne anlatrsanz anlatn, kapdan karken girdiklerinde ne

dnyorlarsa, ktklarnda da hafif bir sendelemeden sonra; bu

sendeleme anlatlanlardan etkilendikleri iin deil; hibir ey

bilmediklerini sezinledikleri iindir- aynsn dnmeye devam

edeceklerdir.

Bunun neden olanaksz olduunu bir rnekle perinlemeye

alalm.

1974 ylnda Macaristanda icat edilen Rubik Kpnn alt farkl

yzeyinde alt rengi vardr. Bu panelleri rastgele evirerek yzeylerdeki

renkleri ayn yapmaya kalkrsak, doruyu bulma ansmz 1/43 252 003

274 489 858 000 kadardr, bunun yaln bir ifadesi her hareket iin bir

saniye harcasak, bir hareketi bir daha tekrarlanamamak kaydyla,

doruyu rastgele bulabilmemiz iin 1.400 milyon kere milyon yla

ihtiyacmz olacaktr. Ancak algoritma bilen biri bunu 5, bilemedin 30

dakika iinde zebilir. Doa doal algoritmaya gre seilimini

yapmaktadr. Yzlerce seenek ierisinde o koullardaki en iyisini

seebilmektedir. Ancak bu her zaman sonunda alt yzn de ayn renkte

olaca anlamna gelmemektedir. Sona yaklatnda bata yaplan

hatann ya da yanl seimin dzeltilmesi iin zamansal olarak imkn

kalmamtr ve kpn yzeyleri ayn renkte dzenlenememitir. Bu

kpn devam sz konusu deildir, ayklanarak ortadan kalkar; ite

dnyadaki bugn yaayan canllarn saysnn en az 30-40 kat canlnn

ortadan kalkmasnn nedeni bu hesab bata baarl ve doru

grnyormu gibi gtrerek kmaza girmeleri ya da kendilerini

deitirecek ortam bulamamalardr. O nedenle evrimleme


22/43

22

gelimilerden deil, daha ilkellerden (yani kpn ilkin halinden) yola

kar. Bu nedenle de insan maymundan evrimleemez.

nsan genomu A4 kdna dkldnde (15 terrabayt) 15

kilometre kalnlnda bir kitap olmaktadr. Bunun iin bugn en hzl

bilinen diz st bilgisayarlarn en az 3.000 kat daha hzl alan

bilgisayarlara gereksinme vardr. Btn bunlarn mantn yaad

lkenin evresinde ka komu lke olduunu bile bilemeyecek bir kesime

anlatmay dnyorsanz, yanlyorsunuz.

Rubik kpndeki saysz saylabilecek olasl matematik mantile yani algoritma ile birden bire zyorsak, canllar dnyasndaki bu

kadar canly nasl zeceiz? Bugn bilimsel ad konmu yaklak 2

milyon canl tr vardr; yeni bulunacaklarla bu saynn toplam 20

milyona ulaaca tahmin ediliyor. Yaayan canllarn says soyu

tkenmi canllarn toplam saysnn en fazla %5i olduu varsaylyor.

imdi aynen Rubik kpnde olduu gibi her canlnn sindirim sistemini,dolam sistemini, sinir sistemini, duyu organlarn, hcrelerini, dokularn,

remelerini, bir canlda olabilecek tm ilev ve yaplar incelemeye

kalkrsanz buna milyarlarca yl yetmez. Nasl bir algoritma

gelitirmeliyiz ki, bu canllar incelemeden yaplarn ve ileyilerini doru

tahmin edelim. te biyolojinin algoritmas da evrim bilimidir. Bize

inanlmaz bir kolaylk salar. rnein bu satrlarn yazar evrimsel

manta inanm bir zoologtur (hayvan bilimcidir). Bir gn Peruda yeni

bulunmu bir hayvan trnn zellikleri, telefonla grmeden,

incelemeden- vcut yaps ve ileyii bana sorulursa; birka sorgulama

ile o hayvann sistemlerini ve ileyiini hatta biyolojisini doruya yakn

tahmin edebilirim. Sorduum sorular, znde evrimsel merdivenden

daha alt basamaklara inerek olas atalarn renip, ona gre hangi

zellikleri gelitirdiini tahmin etmem olacaktr. rnein ka baca var,


23/43

23

gz nasl, kanad var m, ka segmentli gibi sorular beni hzla bu trn

atalarna ulatracak ve ben o atadan balayarak bu canlnn vcut

yaplarnn tmn ve ileyiini doru olarak tahmin edeceim. Niye?

nk evrim bilimi bana filogenetik aata (soy aacnda) dallanmay

verirken hangi zelliin nereden kaynaklandn da verir. Bylece ben

milyonlarca canly ayr ayr incelemeden haklarnda bilgi sahibi olmu

olurum. Hatta gemite yaayp da soyu tkenmi canllarn kalntsna

ulatmda da bu yorumlar byk lde yapabilirim. Yani doay

okuyabilirim. Ayr ayr yaratlm bir canllar dnyasnda bu yorumlar

hibir zaman yaplamaz; emin olmak iin her birini teker tekerincelemeniz gerekir. Dolaysyla evrim, biyoloji biliminin algoritmas

olarak bilinmelidir. Evrim bilimine kar kanlar, bylece, sadece bir

dogmay dayatmakla kalmyorlar, doann yapsn anlamada insanlar

yokua da srm oluyorlar. Anlayana

Evrim kavram ne demektir? Evrim mekanizmas ne demektir?

Grsel basnda, srekli, yaratllar karak Tanrsal oluumu ya

da evrimciler karak biyolojik evrimlemenin nasl olduunu halka

anlatmak iin rpnrlar. Evrimlemeyi anlatmaya alanlarn abalarn

saygyla karlyorum. Ancak, bunun zannedildii gibi yaygn bir etkisi

olmayacan da 44 yllk bir retim yesi olarak sylemek zorundaym.

nk evrim mekanizmasn bilen bir kii (Trkiyede bunlarn saysnn

birka elin parman gemeyecek kadar az olduunu syleyebilirim)

zaten bunlar tartma gereini duymaz; onlarn derdi bu mekanizmadaki

gitmezleri ya da bilinmezleri aklamadr, aratrmadr. Mekanizmay

bilmeyen bir kii iin de evrim tartmasn televizyonlardan anlamak

hemen hemen olanakszdr.


24/43

24

Ancak evrim kavram farkl bir yaklamdr. Evrim mekanizmasyla

yakndan ilgilidir; ancak bire bir rtmez. Nkleer santrallarn

kullanlmas ile nkleer santrallarn ileyiinin tartlmas gibi

(birincisinde ok kiinin syleyecei bir ey vardr; ancak ikincisinde, yani

ileyiinde syleyecek ya da anlayacak birka kii bulabilirsiniz). Evrim

kavramn Trkiyede benimsemi ok sayda insan vardr. Bunlar

dogmadan kurtulmu, yeniliklere ak; A olarak girdii bir yerde,

dinledikten ve rendikten sonra fikrini deitirerek B olarak kabilen;

gelecee aydnlk admlarla ilerleyen, akl ve bilimi kendine rehber

yapm kiilerdir. Esas gelitireceimiz kesimler bu kesimdir; nkyeniliklere aktr. En azndan kararlarnda akl kullanrlar.

Yaratlar bozuk plak gibi tekrarladklar kendilerince doruymu

gibi- sylemelerindeki yanlg nedir?

En byk katliam yapan Hitler, Musollini ve Franko ve

yardaklarn en byk Darwinist olarak tantyorlar. Darwinizmi yeri

gelince ateistliin kayna olarak gsteriyorlar. Yani bir insann hem

dindar ham da evrimci olmadn pein kabul ediyorlar. Ancak bu ad

geenlerin srekli ha tadklarn ve kiliseden kmadklarn

unutmamak gerekir. Bunlar dinsiz deildi, hepsi koyu dindarlard.

Tanrsz, gaddar saylacak iki idare vard, gemiteki komnistRusya ve komnist in. Bunlarn da tek kitaplar vard: Birinin Das

Kapital, ikincisinin Mavi kitap ve her ikisi de Darwinizmi, hatta genetik

bilimini yasaklamt.

Evrimsel sahtekrlk olarak srekli gndeme getirilen yk de

ilgintir: Kafatas ve enesi farkl trlere ait olan, Piltdown (ek-1e

baknz) fosilini bulduunu iler sren, bir bilim adam deil bir avukattr


25/43

25

(aynen doktorlarn evrimci geindii gibi, bu avukat da bir dzenbazla

soyunmu) ve bulduu fosili yllarca bir kasada saklayarak kimseye

gstermemitir. Ancak, bir aratrc, kasann aralanan kapsndan bakp

da bu fosili grnce, itirazlar ykselmi ve gerek ortaya kmtr. Yani

gerei bulan yine bir evrimci olmutur.

Sk sk gndeme gelen ara formlara ait fosil kalnts nedir ne

deildir?

Bunun iin ilk olarak evrimi ve genetik bilimini anlayabilmekasndan son derece nemli olan populasyon genetiini bilmek gerekir.

Yanlmyorsam niversitelerimizin ancak birkanda bu hesaplamalar

retilmektedir. Eer bir kii ara form soruyorsa ya da syle bakalm,

falanca tr ne zaman ortaya kt diyerek kesin bir tarih istiyorsa, o kiinin

populasyon genetiinden hi haberi olmadn hemen anlayabilirsiniz.

Bir defa trler, yukardan zembille iner gibi, birden bire inmezler; birtopluluun iindeki zelliklerin doal seilimi ile (ok yava ileyen bir

mekanizme; bunun aklamas daha sonra verilecek) ayklanmas ya da

tevik edilmesi onlarca, yzlerce, bazen binlerce kuaa ve binlerce yla

gereksinme gsterir. Bir merdivenin basamandan bir kattan bir steki

kata kma gibi; her basamakta bir miktar deiim izlenir. Bu deiime,

bir kazan suyun iine ok yava bir hzla damla damla mrekkep aktmagibidir (toplumdaki gen frekansnn ykseltilmesi). Ne zaman rengin tam

olarak dndn syleyemezsiniz. Yani, bir tr ile evrimlemi tr

toplayp ikiye blmeyle ara formu bulamazsnz. Bu nedenle bilimsel

aratrmalarda fosil serisi ya da sistematik almalarda rnekleme says

kullanlr.


26/43

26

Dogmatiklerin ya da yaratllarn hayalindeki ara form, rnein

atla, kuu toplayp ikiye bldnzde her ikisinin zelliini yar yarya

gsteren bir canly bulmadr. Byle bir canly buluna da dl koyarlar.

nk populasyon genetiini bilmezler.

ki tr arasnda elde yeterince (her basama temsil edecek) gei

formu bulunmayan, ancak merdivenin tam ortasnda iken fosil brakm

ara formlardan biri bulundu ve Archeopteryx ad kondu. Archeopteryx,

di tadndan, kanatlarnda pene kalntlar olduundan,

kuyruundaki tylerin kuyruk gibi bir aks zerinde yelpaze gibi deil de

bir acn dallar gibi dizilmi olmasndan (srngen kuyruundaki pul

dizilimi gibi), pullu bacaklara sahip olmasndan srngenlere; gs

kafesinin yaps (carina), n yelerinin kanat ekline dnmesi,

teleklerinin olmas, gagasnn olmas ve yeler hari dier ksmlardaki

pullarn yitirilmesi ve genel vcut yaps bakmndan da kulara benzer.

Yani yaratllarn tam hayal ettii gibi bir ara form, yars ondan yars

bundan. Gel gelelim ki, evrim kartlar, bu sefer de bunun neresi ku,

bak srngene benziyor, ya da bunun neresi srngen kua benziyor

diyorlar. Esasnda kendileri de ne istediklerini bilmiyorlar. Bu rnek ok

konuulduu iin burada verilmitir. Eer bir fosil bilimcinin mzesine ya

da laboratuarna urarsanz, merdivenin basamandan yukar karken

ok sayda fosil brakm rnek bulabilirsiniz. Sistematik bilimi bu gei

formlarnn benzerlii zerine kurulmutur. ki tr arasndaki yaayangei formlar bugn bilimde alttr olarak bilinir ve adlandrlr.

Kkenlerdeki benzerlikleri grmemek ya bilgisizlikten ya da

cahillikten kaynaklanyor olabilir

Gerek Prokaryotlarn olsun (bakterilerin ait olduu gurup) gerek

ykaryotlarn (bitki ve hayvanlarn ait olduu guruplar) olsun tarihi


27/43

27

derinliklerine indike benzerlikleri artar; rnein oksijensiz enerji elde

etmede Glikolizde, protein sentezinde, DNA ve RNA oaltlmasnda

kullanlan, olmazsa olmaz diye bilinen enzimlerin hepsi ayndr.

Enerjisini kendi bana elde edemeyen, kendi protein sentezini

yapamayan ve kendi bana oalamayan virsler, bu nedenle canl m

deil mi tartmasnn ana konusu olmaktan kurtulamamtr.

Oksijen kullanmaya balayan canllarda bu sefer oksijenli solunum

enzimleri (Krebs enzimleri) ayndr (evrenseldir).

Merdivenden yukar kldka dallanan, eitlenen bir yapnmze kar.

Evrim bilimi, bu eitlenmenin (ayn zamanda benzerliin) nedenini

ve ortaya kn salayan dzenekleri inceler; canllar arasndaki

akrabalk balarnn yaknlk ve uzakln ortaya koymaya alr, yani

filogenetik aac izmeye alr. Her yeni bulu, tasarlanm bu aacn

dallarnn k noktasnn doruluunu onaylar ya da onaylamaz.Onaylamaz ise bilim adamlar dallarn k noktalarn deitirirler;

kantlar yeterli bilmesel almaya dayanyorsa eskisinde srarl da

olmazlar. Bu nedenle evrim bilimi deimez olanlar deil, deiimin

kendisini inceleyen bir bilim alandr. Evrimin deimezi bilimsel

yntemdir. lkesi: Yeni bilgiler nda ve koullar karsnda kendini

deitirebilmelisin.

Evrim kartlar bir canl yapn da grelim diyorlarsa er ya da ge

sonularna da katlanmaldrlar

Canlnn sadece Tanr tarafndan yaratlabileceine insanlk

tarihinin bandan bu yana inanlmtr. Dinler de bu konuyu her frsatta

ilemitir. Ancak 2000 yllarnn ikinci yarsnda DNA ile yapsal ve ruhsal


28/43

28

dnyamz arasnda maddi kpr kurulunca, bu grlerimizin yeniden

gzden geirilmesi gerei ortaya kt. Doal olarak biyoloji biliminden

biraz nasibini alm olanlar ve evrim bilimini kavram olanlar konuya ok

daha farkl bir ekilde bakmaya baladlar. u aamada ilkel de olsa

neden cansz maddelerden (inorganik molekllerden) kendini

oaltabilen sistemler gelitirilemesin? Bunun iin son yarm yzylda

molekler biyolojideki gelimelerin altnda, sentezleme ve analiz

etme aygtlarnn gelimesi ile byle bir sentezlemenin yaplabilecei

dncesi yaygnlat. Eski dnceyi srdrenler, yalnz evrim kartlar

ve karlarn dogmaya balam olanlar kald.

nsan kaltm (gen) haritasnn ve gen dizilerinin aydnlatlmas

amacyla 1990l yallarda balatlan nsan Genom Projesi ve bu proje ile

ilgili yan almalar ok nemli bilgileri kullanmmza sundu. Bunlardan

birkana aama aama deinerek, cansz molekllerden canl

moleklleri retmenin nasl mmkn olacan vermeye alalm. Ancak,

dogmaya saplanm egemenlerin direnci krlabilirse

Kaltsal ifresi ilk zlen canllar: Nezle mikrobu olarak bilinen

Haemophilus influenzae bakterisinin genomu Science dergisinin

kapanda, 1995 yl temmuzunda tek bir DNA halkas resmedilmi

olarak, makalede 1749 genden olutuu ve gen dizilimi verilerek TIGREnstits (The Institut for Genomic Research) adna Smith ve Ventel ad

ile yaynladlar. Bakterilerde genlerin daha nce dizisi bilinen baz

genlerle benzerliklerini ortaya koydular. Yeil izgilerle belirtilenlerin

enerjiden sorumlu olan genler olduu, sar izgilerin DNAy

kopyalamadan ve onarmadan sorumlu genler olduu, mor izgili

olanlarn ise ya metabolizmasndan sorumlu olduunu akladlar.


29/43

29

izgilerin %40 renksizdi; bunlara terra incognita (bilinmeyen yer)

anlamna yorumsuz braklmt; belki de p genlerdi. Bu makale biyoloji

dergisinde en ok alnt yaplm makaledir (Tamamlanm Genom

Sentezleri Temel Sorunlarn Yantlarn eriyor, Science Watch 8, 5

(eyll/ekim, 1977): 8.

Daha sonra aratrmalarn en gzde denek canls Echerichia coli

bakterisinin genomu aydnlatld.

En kk genomlu canl: Bunun zerine Claire Fraserin banda

bulunduu ekip eitli hayvanlarn eeysel organlarnda parazit yaayanMycoplasma genitalium genomunu yaynlad. Mycoplasma yalnzca 470

genle yaamn devam ettirebiliyor ve reyebiliyordu. Dnyada bilinen en

kk genomlu organizma olarak bilinir. O dnemde canl ile cansz

arasndaki en nemli balanty verebilir diye dnlmt. Bu hayvann

genomu yaynlandktan sonra TIGR bilim adamlarndan Scott Peterson

ve North Carolina niversitesinden Clyde Hutchinson bu genomu parapara skmeye baladlar ve her bir geni srasyla etkisiz hale getiren

anlamsz diziler eklediler. Bunun nedeni, bir canlnn yaayabilmesi ve

reyebilmesi iin en az gen saysn bulabilmekti. Acaba baz genler

olmazsa da canl yaayabiliyor muydu?

Yeni bir canl sentezlenmesi durduruluyor: Bu alma birden

bire evrimin temel sorularndan biri olan canllk nasl balad naslgeliti ve en kk canl neydi? sorularnn yantn aramaya yneldi.

Neden yapay olarak sentezlenmi genleri bir araya getirerek yaayabilir

bir canl yapmayalm diye dnld. Bunun iin eldeki bilgi birikimi

yeterli gibi grnmt.

Hayata en batan yeniden balamak gzel olacakt. J. Craig Venter

bu fikre baylmt. Ancak ekip bu ie girince konunun ahlaki boyutlar


30/43

30

asndan birok itiraz oldu. Canszdan canl oluturma giriimi, dnyada

oluan sosyal dengeleri (din smrsn) bozabilirdi. Bu konu zerinde

biyoetikiler ve teologlarn (din grevlilerinin) da katld toplantlar

yapld ve proje rafa kaldrld. nk din adamlar etkilerini kullanarak

Kongreden destek salanmasn nleyeceklerdi (Gen Savalar, sayfa

114-118).

Yeni bir lem kuruldu: Archeozoa: 1966 ylnda Venter ve ekibi,

Evrim Kuram ierisinde durumu en tartmal olan, sadece ak

denizlerde yaayan canllarda bulunan bir mikrobun Methanococcus

jannaschiinin genomunu (kaltsal ifresini) aklad. ndiana

niversitesinden evrimci biyolog Carl Woese, bu canllarn bugne kadar

yaplan snflandrmada Prokaryotlar (bakteriler) ve ykaryotlar (bitki ve

hayvanlar) olarak yaplan ayrmn yanl olduunu, nc bir lemin

olacan savunuyordu ve bu hayvann da Archeae denen ayr bir lem

iinde yer almasn savunuyordu. Bu hata Evrim Kuramnn

anlalmasn zorlatryor, hata evrim hatlarnn kklerinde yaplyor

diyordu. Methanococcus jannaschiini kaltsal ifresinin aklanmas bu

tartmaya aklk getirdi. nk o gne kadar Prokaryotlar iine konan

bu bakterinin genomunun sadece %11i Haemophilus influenzaenkine

benziyordu (yani Prokaryotlara aitti), yars teki canllarn hibirine

benzerlik gstermiyor, geri kalanlar ise ykaryotlara benziyordu. Bylece

yeni bir lem tesis edilmi oldu.

Yklp yaplan canl: Bu aratrma serisinin en ilgi ekenlerinden

biri de Deinococcus radiodurans adl olaanst bir mikroorganizmayd.

Bu mikroorganizma insan ldren radyoaktif dozun 3.000 katna bile

dayanabiliyordu (1.5 milyon radlk radyasyona). Bu doz, bu

mikroorganizmada da genomu para para ediyordu; ancak birka saat

sonra genom tamir edilerek eski halini alyordu. Olaanst bir DNA


31/43

31

onarm mekanizmas vard. Bu eit genetik onarm mekanizmas, eer

ar metalleri toplayan bakterilerin genomuna eklenebilirse, radyoaktif

olarak kirlenmi alanlardaki radyoaktif maddelerin temizlenmesinde

kullanlabilirdi. Bu projeyi de TIGRde Owen White yrtmt.

Serinin en nemli kazanmlarndan biri de dnyada her iki kiiden

birinde yaad bilinen ve midede lsere neden olan Helicobacter

pylorinin genomunun aklanmas oldu.

zerinde nemli aratrmalar yaplan yuvarlak solucanlardan

ipliksolucan olarak Caenorhabdites elegansn genomu Robert Watersonve John Sulston tarafndan zld

Daha sonra sirkesinei olarak bilinen ve zerinde insandan daha

ok aratrma yaplm olan Drosophila genomu da tmyle, 24 Mart

1999 ylnda, Gerry Rubin nderliinde, yaklak 200 kiinin katklaryla,

Science dergisinde akland. Drosophilada yaplan aratrmalar znde

hem kaltm bilimine hem evrim bilimine byk katklar yapmt. nk

sirkesineinde bulunan 177 gen insanda aynen mevcuttu. En ilginci de o

gnk bilgiler dhilinde insanda hastalklara neden olan 289 genden bir

ksm (Drosophilada ilevi bilinmeyen) bu hayvanlarda tespit edilmiti

(rnein kansere neden olan P53 geni, inslini dzeyini ve kan basncn

dzenleyen genler; bu genlerin bu hayvanlarda ilevi bilinmiyor ve

insanda ortaya kard hastalklar da bu hayvanda grlmyor). Belli kisirkesinei ile insann ortak atasndan alnm bir miras.

Drosophila zerinde yaplan ayrntl almalar bir gerei ortaya

karmt. Sirkesineine, insana ya da karmak baka bir

organizasyona yaam gc veren DNA, zannedildii gibi mantksal bir

sistemin rn deil, milyarlarca yl sren evrimin keyfi birikimiydi. Doal

ayklama hi de baarl bir ekilde grevini yerine getirmemiti. nemli


32/43

32

olan, ne olursa olsun, hangi bileimi sahip olursa olsun, yaamn

srdrebilmesi ve reyebilmesiydi. Genomun derinliklerine girildike,

biroumuzun zannettii gibi mkemmel bir yap deil, yz milyonlarca

yldr temizlenmemi bir depo manzaras karmza kmt. Genom,

zellikle yksek organizasyonlu canllara doru gidildike sadece

yaamamz ve rememiz iin gerekli bilgileri deil, ayn zamanda l

mesajlar, evrimsel anlar, dn alnan uygulamalar, ilave aralar ve

zaman iinde oraya buraya, her keye ve atlaa girmi ya da

saklanm, genellikle birbirlerinden ayrlmalar olanaksz ya da ok zor

olan, bir ksm yayarl; ancak byk bir ksm zararl atlar, dkntlen,pler tamaktayd. rnein Drosophilada bu p genlerin oran %8

iken, insanda %45e ykselmitir; nk evrimlemek iin daha uzun bir

yol yrmtr. Belli ki bir zamanlar ilevi olan genler imdi genomda

sadece yer kaplyor. Yazlarmz bir zamanlar ku telei, sonra divid,

sonra kalem, sonra daktilo ile yazdktan sonra bilgisayara geince bu

yazma aletlerimizi atmayp odamzn bir kesinde, stn rterektozlanm bir ekilde sakladmz gibi. En can skcs olan da, gemite

kk deiikliklere urayarak bir kromozomdan dierine atlayan

virslerin kopyaladklar kk DNA paracklarnn oluturduu, farkl

boyutlarda ve zelliklerdeki tekrarlard. Bu sonuncularn ou ilevsizdi;

fakat bazlar yaamsal derece nemliydi. En kts de dikkatle

incelenmedike hangisinin iyi hangisinin kt sonular douracananlamadaki zorluktu. Doann ileyii, yzeysel biyoloji bilgisine sahip

olan bilim adamlarnn ve dogmatiklerin syledii gibi mkemmel deil;

tam anlamyla pasakldr (Gen Savalar, Trkesi 2007; James

Shreeve,249-250). Genomdaki tekrarlarn okluu, gen haritas

yaparken, genleri doru sraya oturtmada zorluklara neden olmaktadr.


33/43

33

27 Nisan 2001 tarihinde yine Celere aratrma grubunun bilim

adamlar fare genomunu yaynladlar.

nsanda, kaltsal zelliklerin sadece %2sinin bulunduu 22ci

kromozom (izofreninin, baz kalp hastalklarnn, lseminin bir eidinin

genlerinin de bulunduu kromozom) Sanger Merkezindeki Ian Dunham

ynetimindeki bir ekip tarafndan yaps ilk aklanan kromozom oldu. lk

almalarda bu kromozomun uzun kolu zerinde 542 gen saptanmt;

ancak ksa kolunda ok tekrar gen olmas nedeniyle bu aamada bu

kolun yaps aydnlatlmamt (ancak uzun kolundaki 11 boluk

doldurulabilmi, gen tekrar blgesinin dizilimi saptanabilmiti).

nsan genomu ipliksolucan ya da sirkesineine (18.000) gre en

fazla iki kat (32.000) gene sahip olmasna karn organizasyon yetenei

bu gen saysna gre ok yksek grlyordu. Bunun nedeni daha sonra

anlald. nsan genleri daha modlerdi, yani bir genin farkl blmeleri

kullanlp, bu blmelerin yerleri deitirilerek, yani yeni bir dizioluturularak, ok sayda protein sentezlenebiliyordu. Bylece canllar

alemindeki karmakln evrimi, genlerin says ya da boyutu ile

dorudan deil, kullanmlarndaki eitliliin evrimi ile daha ok ilikiliydi.

Ayrca bu aratrmalarda bir ey daha anlald. Genler (byk bir

olaslkla eitli kaynaklardan zaman zaman eklendii iin) ilevleri ve

kkenleri itibariyle bir tespihte olduu gibi dzenli dizilmemi; aralardatekrar genlerden oluan byk aralklarla belirli yerlerde younlam

olarak bulunuyorlard. Tekrar edilmi genler hem haritalamay hem de

ilevlerin bir dzen iinde anlalmasn zorlatryordu. Dolaysyla bir

genin ileve balamasnn tetikleyicisi hemen yanndaki bir gen deil,

baka bir yerde hatta baka bir kromozom zerindeki bir gen

olabiliyordu. Bu nedenle de embriyolojik bir gelimeyi ya da birok


34/43

34

enzimin katld bir ilevi bir iplik zerine dizilmi dzenli dmler gibi

zemiyoruz. Bu nedenle de genlerin birbirleriyle etkileimini aklamak

belli ki onlarca hatta yzlerce yl alabilir.

Sentezlenen ilk canl: nsan eliyle genomu yeniden yaplan bir

canl oldu mu? Oldu. Biyoteknoloji firmas olan Chiron Corporation,

hepatit C virsnn genetik sentezini yapt ve tescilini ald. Daha nce

genomu bulunan canllarnkine tescil verilmedi; nk doa onu daha

nce bulmutu, bu bir bulu deil yeniden yapma oluyordu ve bu

durumda tescil de verilemezdi. Ancak hepatit C genomu yeni bir

tasarmd ve tescil alabilirdi (Bilim tarihinde nemli bir an Nicholas

Wade, Hcre DNAsnn lk Sentezleri Yaamn Kkenlerini Aklyor

New York Times, I Austos 1995).

Cansz molekllerden canl molekllerin yaplabilecei bylece

kantlanm oluyordu. Daha ileri admlar atlabilir mi? Atlr. Ancak, bu

konularda hemen hemen hi bilgisi olmayan geni bir halk kitlesiningeleneksel direnci ve onlarn oylaryla yetki sahibi olan gerici evrelerin

gerici idarelerinin direnci krlabilirse

nsan Genom Projesi bilime neler kazandrd? Evrim bilimine ne

katklar oldu?

nsan genomu aratrmas balarken bir insanda bazlarna gre

140.000, bazlarna gre 120.000, bazlarna gre 100.000 civarnda

bazlarna gre biraz daha az gene sahip olduuna inanlyordu. Ancak

insan kaltsal gen haritas 2005 ylnda resmen aklannca, gen

saysnn 32.000 civarnda olduu belirlenmi oldu. Ancak en artc

olan tespit, bu 32.000 genin hepsinin bir insanda ilev grmedii; ilev

gren genlerin saysnn 6.000i gemediidir. Bu kadar eit insann

zelliini oluturan sadece 6.000 genmi; kald ki bu genlerin hepsi de


35/43

35

zellikleri saptamyor; bunlarn ancak bir ksm yapsal zellikleri (rnein

ak renkli gz, kvrck sa, koyu renkli deriyi vs.) saptyor; bir ksm da

bu yapsal genlerin ne zaman ve hangilerinin almasn denetleyen

organizatr genleri oluturuyordu. Yani yapsal zelliklerimizi saptayan

genlerin says 3.000 civarnda. Bu genlerde oluacak mutasyonlar

ounluk bireyde nemli aksaklklara neden olur ve ounluk etkisini

hemen gsterir. Mutasyonlar canllarda hep anomaliye neden olur

gr bu genlerdeki mutasyonlardan kaynaklanr. Bu genlerde yararl

saylabilecek mutasyonlarn oran son derece dktr; ancak eer byle

bir mutasyon olumu ise seilme deeri de o oranda yksek olacaktr.

yi de geri kalan 30.000 ksur gen neden bu yapda. Bu genler

genom aratrmas yapanlarca ok defa birey iin nemli bir ilevi

olmayan p Genler olarak adlandrlyor. ounluu tekrarlardan

oluuyor. ou aratrmacnn zerinde birletikleri husus, bu genler

evrimsel olarak getiimiz yolda bir sre ortak olduumuz atalarmzda

da bulunan genlerdir. Kuyruk geni bende vardr; ancak ilevsizdir; ikiden

ok meme ortaya karma geni vardr; ancak ilevsizdir; pul geni vardr;

ancak ilevsizdir; post geni vardr; ancak ilevsizdir. Buna benzer onlarca

yzlerce ilevsiz gen, gemiin miras olarak kaltlmay srdrmtr.

Ancak ii yaramayan ve ounluu tekrarlanm gen dizilerinden

oluan bu genler p Genler niye ayklanmad da srdrld? Genom

aratrmalar bunun yantn da verdi. Tekrarlanm genler birey iin

deil, o trn evrimsel gelimesi iin gerekli olduu iin sakland. nk

bireyde herhangi bir ileve katks olmayan bu genlerde mutasyonla

ortaya kacak farkllamalar, yapsal genlerdeki gibi, o bireyde byk bir

ykma neden olmayacak; ancak o mutasyon ya da dier birka

mutasyonun birlikte ortaya karaca bir etki, bireye stnlk salayacak

bir zellik kazandrrsa devreye girerek populasyonda belirleyici rol


36/43

36

stlenmeye balayacaktr. Yani bu genler evrimin lokomotifini

oluturmak iin korunmutur.

Bu konudaki en nemli kazanmlar fare genomunun tmyle

zlmesi suretiyle kazanlmtr. Grld ki, fare ile insan (ve keza dier

memelilerin birou) gen bakmndan ok byk benzerlikler gsteriyor

ve keza tekrar genler bakmndan da bu benzerlik daha byk rakamlara

ulayor. Bu durumda gen ile ilev arasnda ilikiyi bulabilmek iin fare

genomu mkemmeldi. nsanda yaam etkileyecek aratrmalar

yapamayacamza gre, bunu en iyisi farede denemeydi. yle de

yapld. Bizdeki birok genin ilevi, ilk olarak farede bulundu ve saptand;

daha sonra insana uyguland. Bunu salayan neydi? Evrimsel benzerlik.

Her canlnn ayr ayr yaratldna inanan bir toplumun (burada baz bilim

adamlarn kast edebiliriz) bu homolojiyi (kken benzerliini) kurarak

bilimde atlm yapmas sz konusu olamazd. Evrim kartlarnn

anlayamadklar en nemli hususlardan biri de budur. Bu sadece bilimsel

bir merak giderme deildir; rnein farede bu yolla oluturulan kanser

genlerinin insann insandaki kanser aratrmalarna tuttuu nemli bir

ktr da Evrim kartlarnn insanla yaptklar ktlklerden sadece

biridir

Genom aratrmalarnda nemli bir gzlem de yukar

organizasyonlu canllara kldka toplam genom ierisindeki p

genlerin orannn artmasdr. rnein insan fareye gre daha ok p

gen tar; fare solucana gre daha ok p gen tar; solucan bir hcreli

bir canlya gre daha az p gen tar. Niye? Evrimsel olarak daha ok

yol kat ettii ve getii her yolda bir miktar p biriktirdii iin. Bu bile

evrimsel yol haritas iin bal bana bir kanttr


37/43

37

rktc bir tablo: niversitelerde kimler grev yapyor

Daha sonra ayn televizyonda ayn programda (Sansrsz) yaplan

ikinci tartmada (21.08.2009), evrim kart olarak kan ve hepsi

profesr unvan tayan ekibin ( ayr niversiteden kii) syledikleri

ve savunduklar, Trkiyenin gelecei asndan rktc bir durumu ak

ak ortaya koyuyordu. Evrensel olmas gereken bilimsel mantk ve bilim

adam kiilii, bu programda siliniyordu. Evrim kart profesrlerimizin

mspet bilimlerin bir alan olan Evrim Kuramna ilikin grleri, sadece

Afganistan, Suudi Arabistan ve ta devri srecini yaayan birka ilkel

lkeden eitim program iinde kabul grebilir; Yaratlln dnyaya

pompaland Amerika Birleik devletlerinde bile evrim kart domay

tevik eden bilgilerin eitim mfredatnda yer almas defalarca

mahkemelerce yasaklanmtr. Hatta bu profesrlerimizin dnceleri

kat bir slam Cumhuriyeti olan randa bile kesinlikle rabet

grmeyecektir (onlarn incelediim ders mfredat bunun byle olduunu

gsteriyor). Bu retim yelerinin ya da dncelerinin yarn inde,

Rusyada, Bat dnyasnda, Uzak Dounun herhangi bir lkesinde

bilimsel bir kuruma sokulmasna izin verilebileceine ihtimal verebiliyor

musunuz? Eer birileri bu lkeleri kertmek isterse, o zaman bu

dnceleri yayacaklar davet edecektir. Trkiyenin Milli Eitim

Bakanl eliyle Amerikann srgn yaratllarn Trkiyeye davet

ederek il, il konferans verdirdii gibi.

Bu programa katlan evrim kart profesrlerimizden birinin

programn balad 21.30dan 03e kadar tek syledii (en 20 tekrar):

Evrim biyolojinin felsefesidir ve metafiziktir. lgin! Katlmclardan hi biri

ve sunucu mdahale edip de, hoca sen ne diyorsun diyemediler:

Metafizik yntem ve dnme tarz, olgular deimez kabul eder ve

ounluk da doast varl gndeme getirir. Evrim her ikisinin


38/43

38

karsnda olan bir bilimdir ve duygu yolu ile deil, maddi nesnelerle

olaylar aklamaya alr; bu nedenle fosillerin ve biyokimyasal

yntemleri esas alma alan olarak alr. Evrim metafiziin sk skya

sarld deimez olgular deil, deiimin ilkelerini inceleyen bir

bilimdir. Sen evrim kavramn da metafizik kavramn da henz

kavramamsn. Senin gece boyunca en az 20 defa dile getirdiin

kavramlardan haberin yok. nk metafizik yntem ve dnme tarz;

olgular deimez kabul eder. Bunun yannda; olgular birbirinden

kopararak ele almak; geree bilimsel yntemlerle deil, salt dnerek

ulalacan, gerein maddi deil dnsel olduunu syler; kartlarnbirlii ilkesini reddetmek de metafiziin temel izgilerindendir. Metafizik

aslnda olaylar doast glere balar. Hlbuki evrimde doast

glerin hi yeri yoktur.

Bu program dinledikten sonra, 1982 Yksek retim Yasasn

karanlar ve daha sonraki uygulamalarn amacn daha da anlamak iin

bir frsat dodu. Bu niversiteler meer 30 metre boyunda insanlar

reten kitaplarn yazanlar ile gelecei yryormu da haberimiz yok

Yazk bu hocalardan ders alanrencilere

ok hakszlk da yapmayalm. Evrim kartlarnn dncelerini

paylaan baka niversiteler (!) de var. rnein Medine niversitesi.

Bizimkiler ne sylyorsa onlar da ayn eyi sylyorlar. Daha fazlasn da

sylyorlar. rnein 2006 ylnda kardklar bir kitapta, evrim kartl

ile ilgili hemen hemen ayn eyleri sylemenin yan sra, dnya dnmez,

kinat dnyann evresinde dner; dnyann dndne inanan ve

syleyenlerin mal msadere edilmeli, kendisi de ldrlmelidir (bu

durumu lahiyat Profesr olan Yaar Nuri ztrk de szl olarak dile

getirmitir, 18.08.2009 tarihinde Sansrsz programnda). Demek

hidayete ulamamz iin daha alnacak yolumuz var


39/43

39

Dogma en aklc eylerin bile dnlmesini nler

Bunun iin bir rnek verelim. Yaplan hesaplar 4.5 milyar yl sonramerkezindeki yaktn bitmesi sonucu gne snecek ve zerindeki manto

denen dev kitle byk bir hzla merkeze doru gecektir (kollaps). Bu

ani kme srasnda merkezde daha nceki yaktlarn bir eit kl

olarak ortaya kan karbon atomlar, oluan yksek basn ve scaklk

nedeniyle tepkimeye girerek byk bir patlamaya neden olacak ve apn

genileten gne Vens, dnya ve belki Mars iine alarak ilk olarak dev

bir krmz ktleye ve daha sonra da kendi zerine kerek cce bir

yldza dnecektir.

Bilimsel hesaplar bunu gstermektedir. Evrendeki gzlemler bunu

gstermektedir. Gne byklndeki yldzlarn tm ayn kaderi

paylaacaktr. Tanr olsa da olmasa da, Tanr farkl bir ey istese de

istemese de, hibir yldz bu sreten kurtulamayacaktr; farkl bir yol

izleyemeyecektir. Niye? nk 13.7 milyon yl nce olumu olan doal

yasalar hala yrrlktedir de ondan. Bu nedenle hibir bilim adam bu

sonutan kuku duymaz.

Tanr isterse dnyay sonsuz yaatr nermesine, dogmaya

inanmlar hi kuku duymadan inanrlar Pekl ne olacak da dnya

sonsuz yaayacak sorusuna mantkl bir yant hibir zaman veremezler.Gnein yakt bittike Tanr ilave mi edecektir? Gne olmadan da

dnyay yaatmaya devam m ettirecektir? Buna benzer onlarca yzlerce

soruya ancak Tanrnn hikmetinden sual olmaz tekerlemesi ile yant

verdiklerini dneceklerdir. Hlbuki doada (evrende) saysz ileyi ve

olay arasnda bugne kadar hi birinin bir defa bile olsa doal yasalara

aykr iledii grlmemitir, tespit edilmemitir; bunun bir tek istisnas

vardr dogmatiklerin mant; onlarnki sakn ola ki yarglamayasn,


40/43

40

dnmeyesin, kukulanmayasn yasaklarnn haricinde baka bir

kurala bal deildir. Bunun iin ok nemli bir tutamaklar da vardr:

Kuku iman zayflatr.

Ancak bilimsel mant kazanm olanlar bunun hibir zaman

olamayacan bilirler. Tanr istese de istemese de

gerekleemeyeceini bilirler. Bu nedenle de matematii bilimlerin

tmnn temeline yerletirmeye alrlar. Niye? 2 X 2nin 4 edeceini

retmek iin. Ancak Tanr isterse 2 X 2nin 4 edemeyebileceini ileri

srmek ancak ve ancak gen beyinlerin ilkesizlie iletilmesi demek

olacaktr.

Bu nedenle de ayn inanca sahip insanlar gemite ve bugn

herhangi bir konuda fikir birlii yapamamlardr; hatta hi deiiklie

uramadan gelen kutsal kitaplarn ayetleri zerinde bile bir fikir birliine

varamamlardr. Bu nedenle her gn bilmem kimin Kuran tefsiri diye,

farkl bir anlam yklenmi saysz tefsir iende inan sahipleri

boulmutur.

Evrim bilimi, insanlar doann yasalar ile dnmeye ynlendirdii

iin, dogmay ticaret arac haline getirenler iin bir tehdit unsuru

olmutur.

Diyelim ki evrimciler bir gn dinlere scak bakmaya balayp da

yorum yapmaya giriince, evrimsel mantk gerei u sonucaulaacaklardr: Din, birok insan iin en azndan bilmedii konularda

merak duygusunu ortaya kard rahatszl gidermek iin ortaya

km bir olgudur. htiya gidermek iin ortaya ktna gre, dnya

zerindeki insanlarn ihtiyalar, bu balamda zlemleri ve korkular farkl

olduuna gre, farkl blgelerde farkl dinlerin ortaya kmas ve

benimsenmesi sosyal bir gerekliliktir ve sosyal evrimin bir sonucudur

yargsna kolaylkla varacaklardr. Nasl evrimsel olarak her canl farkl


41/43

41

biyocorafik blgelerin koullarna gre seilmi ve evrimlemi ise,

dinler de korkular, zlemleri ve ihtiyalar farkl olan toplumlara hitap

edecek ekilde evrimleerek (farkllaarak) ortaya kmtr. Hatta ayn

yerde deien koullar nedeniyle bir birinin ilkesi zerine oturan bir seri

din evrimlemitir. Bu nedenle, dinlerin kresel ya da evrensel olmas

normal koullarda (eer zulm ve bask ile kabul ettirilmemi ise) sz

konusu olamaz. Yani dnyadaki insanlarn tmnn bir dini u ya da bu

ekilde gnl rzas ile kabul etmesi olanakszdr; olsa olsa bask ve

zulmle kabul etmilerdir. Bu nedenle benim dinim en iyidir mant

kresel adan evrimsel mantk ile badaamaz.

Evrim Mekanizmasn Neden Kolaylkla Herkes Anlayamaz?

Evrim hep uzun sreli bir ileyitir; zellikle doa tarihini kurmam

temel bilimleri yaygnlatrmam toplumlarda, evrim mekanizmasn

anlamak daha da zorlamaktadr. rnein mutasyonlar bir insanda her

kuak boyunca kii bana yaklak 32.000 genden ancak 10-15

kadarnda olduu varsaylr. Mutasyonlarn %99 kural olarak o

mutasyonun meydana geldii ortamda bulundurduu canlya zarar verir.

Yararl mutasyonu tayann seilme ans ise binde bir saylr (nk

yararl mutasyonu tayan bir bireyin sadece o zellik bakmndan stn

olmas yetmez ki, dier zellikler de baarl olduu zaman bu bireyin

seilme ans artar; ok defa uygun olmayan zellikler, bu yararl zellie

elik etmedikleri iin, elenirler). Bylece yararl bir mutasyonun korunup

da gelecek kuaklara glendirilerek aktarlmas yz binlerde bazen

milyonlarda bire kadar dr; ancak seilmeye balanmsa, koullar

uygun olduu srece bu seilmeye yeni zellikler de eklenerek srebilir.

Belirli bir yere geldiinde alt tre, daha sonra da tre farkllar. ki farkl

topluluk (populasyon) bir zaman sonra eeysel olarak birbirlerini cezp


42/43

42

edip iftleemeyecek duruma geerler (bu ileyiin yasalar Hardy-

Weinberg Kurallar olarak bilinir) . Ancak bu sre ok uzun zaman alr;

ite evrimlemenin ok uzun bir srede gereklemesinin nedeni de

budur; yava ilemesinden kaynaklanr. Elinde yeterince rnek olmayan

ve doann ileyi mekanizmasn renemeyenler iin, evrim

mekanizmasn anlamak bu nedenle zor olmaktadr. are: Yaratlla

snma Emek ekmenize, kafa yormanza, para harcamanza, hatta

yerinizden kalkmaya bile gerek gremezsiniz Adalar aratrmak,

denizlerin dibine inmek, bilim mzeleri kurmak, rnek toplayp onlar

aratrmak, dalarn tepesine kmak gereini duymazsnz; braknonlar aptal evrimciler yapsn Nasl olsa sizin dnmeden biat

edecek- smreceiniz byk bir kitle her zaman yannzda, arkanzda

yer almaktadr; bu kitlenin gzlerinin almamas gerekli; ikbalinizin

devam iin elinizdeki tm aralar kullanarak evrimcileri, Charles

Darwini ve evrim kavramn ktlemeniz yeterli

Prof. Dr. Ali Demirsoy

Hacettepe niversitesi

18.08.2009

lmden sonra yaadn bildiimiz tek ey, geride braklanlardr.

Ekler-1:

Piltdown insan olarak bilinen Eoanthropus dawsoni1912 ylnda, ngilterenin Dou Sussex blgesininUckfield yresinde, kendisi bir avukat olan, ancak amatr arkeologlua soyunmu (ayn zamandakoleksiyoncu) Charles Dawson tarafndan, bulunduu iddia edilen insana ait sahte gei formununfosilidir . Bilim adamlar balangta fosilin o gne kadar bilinmeyen erken dneme ait bir insan trneait olduunu dndler. Ancak zamanla fosilin gereklii konusunda tartmalar artt. 1953'tePiltdown Adam'nn bir sahtekrlk olduu kesinlikle ortaya kondu, kafatas modern bir insana, enekemii ise birorangutana aitti. Kafatas, eski grnmesi iin bir demir zeltisine ve kromik asidebatrlmt. ene kemii, yaklak 500 yllk bir orangutan fosiline aitti. Charles Dawson, bu fosili
http://tr.wikipedia.org/wiki/1912http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=East_Sussex&action=edit&redlink=1http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Uckfield&action=edit&redlink=1http://tr.wikipedia.org/wiki/Charles_Dawsonhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Orangutanhttp://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kromik_asit&action=edit&redlink=1http://tr.wikipedia.org/wiki/1912http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=East_Sussex&action=edit&redlink=1http://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Uckfield&action=edit&redlink=1http://tr.wikipedia.org/wiki/Charles_Dawsonhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Orangutanhttp://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kromik_asit&action=edit&redlink=1


43/43

43

kasasnda yllarca saklam ve kimseye gstermemitir. Ancak ksa bir sre kasa kapsnnaralndan gren bir bilim adam bunun sahte olabileceini sezinleyerek tartmay balatmtr.

Piltdown Adam, tarihteki en nl ve nemli sahteciliklerden biridir. Zira ortaya atld andan itibareninsann evrimi konusuna byk ilgi ekmesine karn, sahte olduu yine bilim adamlar tarafndanancak 40 yl kadar sonra kantlanabilmitir (ksmen Vikipediden).

Sunu yazs

Bilenin ve bilmeyenin kart; ancak pek az adamn kavrayabildii evrim

tartmas, ykclarn hedef lkelerden biri olan Trkiyenin de

gndemine oturtulmu durumda.

Evrim mekanizmasnn tartlmas ile evrim kavramnn tartlmasnn

farkl eyler olduunu hibir zaman anlayamadk; anlatamadk.

Doann iletim sistemini anlayabilmek iin gerekli olan bilimleri

(astronomi, fizik, kimya, jeoloji ve biyoloji) yeterince bilemeyenlerin evrim

mekanizmasn tartmaya girimeleri, tek bir kelime bilmedikleri bir dilde

roman yazmaya benzer.

Ancak evrim kavram, herkesin yaamn ve dnyaya bakn

deitirecek bir olgu olduu iin, evrim kavram zerinde herkesin sz

syleme ve fikir beyan etme hakk olduuna inanyorum.

Bu nedenle imdi:

At izinin, it izine kart tartma

Evrim Tartmas

adl bir yazy sayglarmla bilgilerinize sunuyorum.
http://tr.wikipedia.org/wiki/Evrimhttp://tr.wikipedia.org/wiki/Evrim

Evrim tartışması.18.08

Documents

Transcript of Evrim tartışması.18.08