evinskih materijala na zdravlje ljudi Uticaj štetnih gra · PDF fileelni materijali...

1

ZAVRŠNI DIPLOMSKI RAD

Uticaj štetnih građevinskih materijala na zdravlje ljudi

UNIVERZITET U NOVOM SADU

FAKULTET TEHNIČKIH NAUKA

INŽENJERSTVO ZAŠTITE ŽIVOTNE SREDINE

KANDIDAT: MENTOR:

Gojko Došenović Prof. dr Slobodan Krnjetin

Novi Sad, 2011.

2

OVAJ DIPLOMSKI RAD JE STREMIO KA:OVAJ DIPLOMSKI RAD JE STREMIO KA:

- Određenoj istraživačkoj temi.

- Doprinosu zaštite životne sredine.

- Doprinosu edukaciji mladih generacija.

- Podsticaju za nova, buduća istraživanja.

3

FIZIFIZIČČKI OPIS DIPLOMSKOG (UKORIKI OPIS DIPLOMSKOG (UKORIČČENOG) RADA:ENOG) RADA:

- Broj poglavlja 7- Numerisanih strana 82- Literaturnih citata 18- Slika 92- Tabela 12

IZVOD PREZENTACIJE RADA NA POWER POINTU SADRŽI 72 SLAJDA

4

SADRSADRŽŽAJAJ ZAVRZAVRŠŠNOGNOG RADARADA

KLJUČNE DOKUMENTACIJSKE INFORMACIJE...................................................................................................2KEY WORDS DOCUMENTATION............................................................................................................................31. UVODNA RAZMATRANJA .................................................................................................................................52. CILJ I ZADACI .....................................................................................................................................................83. ISTORIJSKO-TEORIJSKI OKVIR .....................................................................................................................10

3.1. Graditeljstvo kroz epohe – pregled dosadašnjih istraživanja ................................................................14 3.2. Građevinski materijali – od antičkog doba do 21. veka ..........................................................................24

3.3. Različiti građevinski materijali i njihova namena ...................................................................................273.1.1 Graditeljstvo na području Srbije – od antike do danas ....................................................................303.1.2 Graditeljstvo u Vojvodini u periodu XVII – XXI veka ..........................................................................35

4. ZAŠTITA ŽIVOTNE SREDINE I GRADITELJSTVO ........................................... .............................................39 4.1 Kriterijumi za ocenu zagađenja tokom proizvodnje građevinskih materijala .......................................48

4.2 Kriterijumi za ocenu zagađenja tokom eksploatacije građevinskog objekta ........................................48 4.3 Kriterijumi za ocenu obezbeđenja standarda unutrašnje sredine ..........................................................48

4.4 Kriterijumi za ocenu utrošene energije za sve faza rada građevinskog objekta ..................................494.4.1 Štetni građevinski materijali i njihov uticaj na zdravlje .....................................................................504.4.2 Azbest i radon – među opasnim materijalima po zdravlje ljudi .........................................................554.4.3 Negativni uticaji “Faradejevog kaveza” u graditeljstvu ....................................................................60

4.4.4 Međunarodne stručne institucije i njihove preporuke .......................................................................614.4.5 Sindrom bolesne zgrade – SBB (sick building syndrome) ................................................................67

4.4.6 Tretman VOC-materijala u građevinarstvu...........................................................................................694.4.7 Organske hemijske materije (VOC) Volatile organic compoundds ...................................................704.4.8 VOC i kvaliteta unutrašnjeg vazduha – IAQ (Indor Air Qyality)..........................................................714.4.9 LEED-testovi VOC-materija i kvaliteta unutrašnjeg vazduha ............................................................71

5. ZDRAVI GRAĐEVINSKI OBJEKTI ZA BOLJU BUDUĆNOST ŽIVLJENJA ......................................................755.1 Novi prilozi za rešavanje problema u zaštiti životne sredine ..................................................................775.2. Novi prilozi za rešavanje urbanih problema – gradovi budućnosti .......................................................78

6. ZAKLJUČNA RAZMATRANJA ..........................................................................................................................797. LITERATURA .....................................................................................................................................................81

Izvod iz biografije autora Završnog (bachelor) rada ......................................................................................82

5

IZVOD IZ ORIGINALNOG DIPLOMSKOG RADA

TEKSTUALNO -VIZUELNA PREZENTACIJA NA

PROGRAMU POWER-POINT

AUTOR: dipl. Ing. GOJKO DOŠENOVIĆ

6

UVODNA RAUVODNA RAZZMATRANJAMATRANJA

Savremena nauka kvantitativno definiše zdravlje kao sumu “rezervnih kapaciteta” osnovnih funkcional-nih sistema, ali dužina života i rezerve zdravlja nisu op-redeljeni samo nasleđem, već na njih utiču i faktori:

1) Način i uslovi života, rada i okruženja.2) Neadekvatna (oskudna ili preobilna) ishrana.3) Nedovoljna fizičko-sportska aktivnost.4) Stresna naprezanja (uticaj distresora).5) Štetne navike.6) Zagađenje životne i radne sredine.Poseban faktor, koji permanentno utiče na zdravlje

ljudi je iz raznih štetnih građevinskih materijala.

7

Da li su sledeDa li su sledećće građevine korisne ili e građevine korisne ili šštetne po ljude?tetne po ljude?

1) Empajer Stejt Bilding u Njujorku (visina 380 m)2) Hotel u Hong Kongu (490 m, sa 118 spratova)3) Burž Dubai (svetski rekorder visine 850 m)4) Bivše Kule “Bliznakinje” (srušene u Njujorku)

ISTRAŽIVANJA SU DOKAZALA DA:- Stanari na višim spratovima (za 57%) češće oboljevaju

od onih koji stanuju do 9. sprata visine.- Rapidno rastu oboljenja za disanje, nervnog i endokrinog

sistema, nema pozitivnog uticaja mikroklime, terena i zelenila. Delovanje štetnih građevinskih materijala je veoma intenzivno, (faradejev kavez, negativna zračenja itd).

8

Koliko Koliko šštetnih građevinskih materijala sadrtetnih građevinskih materijala sadržže ovakve zgrade?e ovakve zgrade?

Jedna od megalomanskih građevina u Njujorku, projektovana da zadovolji kapacitete biznisa, velikog broja poslovnih ljudi, umreženih internih i eksternih komunikacija, ali sa velikim uticajem štetnih građevinskih materijala na zdravlje ljudi (snimak desno, kule “Bliznakinje”, gde je bilo sedište Svetskog trgovinskog centra u Njujorku, srušene 11. 09. 2001. godine)

9

Graditeljstvo sa ciljem Graditeljstvo sa ciljem ““dosezanja nebadosezanja neba”” i beskonai beskonaččne visinene visine

(i stare civilizacije su bile opsednute visinom objekata)(i stare civilizacije su bile opsednute visinom objekata)

Piramide naroda Maja, iz perioda IV veka nove ere (teritorija današnjeg Meksika)

10

Građevine zdrave po Građevine zdrave po ččoveka i oveka i žživotnu sredinuivotnu sredinu

Individualne zdrave građevine (kuće u cveću), sa pozitivnim uticajem mikroklime, terena i zelenila, a delovanje

štetnih građevinskih materijala na ljude i okolinu - svedeno je na minimum

11

OVAJ DIPLOMSKIOVAJ DIPLOMSKI RAD JE USMEREN NA:RAD JE USMEREN NA:

- Istraživanja drevnih građevina i građevinskih mate-rijala - od antike do postmoderne 21. veka.

- Istraživanja uticaja graditeljstva u ekologiji.

- Istraživanja uticaja štetnih građevinskih materijalau zgradama, tehničkim uređajima.

- Istraživanja u pronalaženju alternativnih i zdravihgrađevinskih materijala, pogodnih za čoveka i život-nu sredinu.

12

CILJ I ZADACI DIPLOMSKOG RADACILJ I ZADACI DIPLOMSKOG RADAUkazivanje na problem Uticaja štetnih građevinskih materijala na zdravlje ljudi, kako u svetu tako i na teritoriji Republike Srbije, jer je to problem kome se mora pristu-piti na veoma ozbiljan i imperativan način, sa tendencijom što šire ipotrebe zdra-vih građevinskih materijala u graditeljstvu.

I pored naučnih i iskustvenih saznanja, velike korporacije do sada nisu poštovale konvencije propisanih normi u segmentima proizvodnje građevinskih materijala,već su prezentovale (a to čine i danas), kroz misije svojih kompanija – štetne gra- đevinske materijale, sve zarad profita, pokušavajući da pronađu nova tržišta po-put Kine, Indije, Pakistana itd.

Zbog toga je veoma važno da se kroz različite pristupe, tj. Istraživanja, dođe dooblikovanja dugoročnih ciljeva, koji imaju društveni, naučni, preventivni, zdravstve-ni, humani i etički značaj.

Parcijalni ciljevi su usmereni da se ustanovi i skrene pažnja na intenzitet prome-na u istraživanoj oblasti Graditeljstvu zaštite životne sredine, jer dosadašnja istra-živanja dokazuju, da se štetni građevinski materijali ne ugrađuju samo u građevin-ske objekte: kuće, zgrade kolektivnog stanovanja, bolnice, škole, kulturne institu-cije..., već se mnogi štetni građevinski materijali ugrađuju i u razna druga sredstvaneophodna egzistencijalnom funkcionisanju ljudi: u enterijer, eksterijer, dekorativ-ne elemente, alate za proizvodnju, predmete za razonodu, odevne predmete, kan-celarijski materijal, hranu, napitke itd.

13

CILJ I ZADACI DIPLOMSKOG RADACILJ I ZADACI DIPLOMSKOG RADA

Cilj rada, kao teorijskog konstrukta je da se uz korišćenje dosadašnjih istraživanja(uglavnom domaćih) i nešto stranih autora), pomogne rešavanju problema i zada-taka, koji su u korelaciji sa istraživačkim konstruktom.

Da bi se realizovao predmet i postavio cilj istraživanja, i da bi straživački konstrukt dobio na težini, neophondo je izvršiti sledeće zadatke:

- Da se kroz istorijsko-teorijski pristup formira Predmet rada, za šta su korišćena dela kom-petentnih autora, čije su oblasti nauke adekvatne ili bliske temi rada, sa fokusom na gradi-teljstvu.- Da se istraži oblast Graditeljstvo kroz različite epohe.- Da se podrobnije istraži o Građevinskim materijalima, od antike do 21. veka.- Da se istraži naučni materijal o Graditeljstvu na području Srbije, od antike do danas.- Da se teorijski istraži Graditeljstvo u Vojvodini (u periodu 17-21. veka).- Da se izvrši klasifikacija i analiza svih štetnih građevinskih materijala.- Da se za Problem rada prouči sva potrebna literatura, koja je adekvatna problemskoj orijen-taciji, da se iskoriste vizuelni materijali (slike, digitalni versativni diskovi, članci, studije, crte-ži, statistički podaci).- Da se prezentuju Preporuke međunarodnih stručnih institucija o dozvoljenim nivoima i kon-centracijama pojedinih štetnih komponenti.- Da se ponude alternativni pravci, koji bi doprineli zdravom graditeljstvu.- Da se ponude novi prilozi u domaćim i svetskim inovacijama zdrave energije.

14

ISTORIJSKOISTORIJSKO--TEORIJSKI OKVIR RADATEORIJSKI OKVIR RADA

- Obrađuje urbanizam i arhitekturu od drevnih civi-lizacija do današnjice.

- Obrađuje korisne i štetne građevinske materijale.

- Obrađuje sve negativne uticaje na životnu sredinu:1. hemijska i fizička zagađenja, 2. potrošnja neobnov-ljivih prirodnih resursa, 3. narušavanje biosfere i bio-diverziteta, 4. promenu klime, 5. vizuelna zagađenjaokoline.

15

LEPENSKI VIR LEPENSKI VIR –– POPOČČECI BIOKLIMATSKE GRADNJEECI BIOKLIMATSKE GRADNJE

Lepenski vir iz 6.000 g.p.n.e. (kod Donjeg Milanovca) – počeci bioklimatske gradnje

Na obali Dunava, u drugoj polovini 20. veka, prilikom izgradnje hidrocentrale Đerdap, otkriveni su ostaci kulture neprocenjive vrednosti. Pomeranjem projekta hidrocentrale, ova dragocena lokacija 6.000 godina p.n.e., iz neolita – sačuvana je

16

OSTACI DREVNE ARHITEKTURE VAVILONIJEOSTACI DREVNE ARHITEKTURE VAVILONIJE(Pored obala Eufrata i Tigra, iz perioda 2.000 godina p.n.e.)(Pored obala Eufrata i Tigra, iz perioda 2.000 godina p.n.e.)

Ruševine Vavilonije drevnog grada (slika levo), i kapija grada Vavilona (slika desno)

Gradovi Asirije i Vavilonije bili su pravougaoni, zbog mističnog pridavanja važnosti severozapadnim, se-

veroistočnim, jugozapadnim i jugoistočnim vetrovima

17

GRADITELJSTVO I GRADOVI ANTIGRADITELJSTVO I GRADOVI ANTIČČKE GRKE GRČČKEKE(Period helenisti(Period helenističčke arhitekture od VI do I veka p.n.e.)ke arhitekture od VI do I veka p.n.e.)

Gradovi antičke Grčke su osnovani na uzvišenjima, u odnosu na grebene tako locirani, da su prirodno

bili zaštićeni od dominantnih vetrova. Isticali su se smišljenim i planskim oblikovanjem prostora, or-

ganski ukomponovanim u ambijent, umetnički izvedeni, ali sa nedovoljnom mrežom higijenskih ob-

jekata. Stilovi gradnje: dorski, jonski i korintski. Na slikama Hram boga Apolona i statua iz Sparte

18

GRADITELJSTVO RIMSKOG CARSTVAGRADITELJSTVO RIMSKOG CARSTVA(Period od VIII veka p.n.e. do V veka nove ere)(Period od VIII veka p.n.e. do V veka nove ere)

Ostaci graditeljstva Rimskog Carstva: slika gore levo Trajanov forum u Rimu, slika u sredini rimski am-

fiteatar, slika dole levo rimski akvedukt kod današnjeg Skoplja, i slika skroz desno enterijer Neptunove

kuće iz perioda 79. godine nove ere

19

GRADITELJSTVO IZ PERIODA RENESANSE (XIVGRADITELJSTVO IZ PERIODA RENESANSE (XIV--XVI VEK)XVI VEK)(Najpoznatiji stvaraoci toga doba (Najpoznatiji stvaraoci toga doba bili subili su Brunelesko Brunelesko, L, Leonardo, Mikelaeonardo, Mikelanđelonđelo))

Ideje slavnih renesansnih umetnika su doprinele podizanju vrednosti klasične arhitekture i uveli nove ideje u oblikovanju zgrada tadašnjeg doba (prikaz građevina na slikama)

Filipo Brunelesko

(1377-1446)

Leonardo da Vinči

(1452-1519)

Mikelanđelo Bounaroti

(1475-1564)

20

KLASIKLASIČČNI MODELI PROSTORNE STRUKTURE GRADOVANI MODELI PROSTORNE STRUKTURE GRADOVA(Modeli ekolo(Modeli ekološškoko--prostorne strukture)prostorne strukture)

Prikaz na prvoj slici (levo), gradovi se razvijaju oko centra naselja u pet koncentričnih zona: u prvoj zoni je poslovni deo grada, druga zona je prelazna zona sa lakom industrijom i stambenim delom koja je nehi-gijenski uređena, lošeg kvaliteta i sa siromašnim stanovništvom, treća zona je stambena zona radnika sa zgradama za iznajmljivanje, u četvrtoj zoni je srednji stralež, peta zona je od najbogatijih stanovnika, zatim sledi prostor predgrađa – dnevne migracije radne snage. Ovaj model je kasnije razvijen i uobličen Hajatovim modelom sektora (srednja slika), a zatim teorijom mnogostrukih gradskih jezgara (po Harisu i Ulmanu), prikaz na slici desno

Burgesov model koncentričnih zona Hajatov model sektora Model mnogostrukih gradskih jezgara

21

GRAĐEVINSKI MATERIJALI – OD ANTIKE DO XXI VEKA

PEČENA GLINA, KAMEN, DRVO, CEMENT, MERMER, SILIKONSKA OPEKA, ČELIK, ALIMINIJUM, STIROPOR,

BEHATON, ŠAMOTNE I KVARC OPEKE

Period XX-XXI vek

(pored zdravih, sve je više u upotrebi i štetnih građevinskih materijala)

KAMEN, DRVO, MERMER, CIGLA, PEČENA OPEKA (CREP), SALONIT,

SILIKONSKA OPEKA, CEMENT, ČELIK...Period XIX-XX veka

GLINA, KAMEN, OPEKA, DRVO, MERMER, ĆERPIČ, CEMENT,

ČELIK, ALUMINIJUMPeriod ranog srednjeg veka

i do XIX veka

KAMEN, CIGLA, DRVO, SEDRA ILI VULKANSKA STENA, PESAK, ŽIVI KREČ, CEMENT, MERMER, GLINA

Period Rimskog Carstva

DRVO, BLATO, KREČNJAK, KAMEN,

MERMER, PEČENA GLINA

Period antičke Vavilonije

Period antičke Grčke

22

DREVNI GRAĐEVINSKI MATERIJALI, KOJI SU OPSTALI DO DANAS

Komadi bazaltnih stena starosti oko 6.000 godina (kao deo antičke putne mreže)

Pečene opeke od gline iz antičkog perioda (sačuvane i danas)

Kalupljenje ćerpiča

23

TIPIČNE VOJVOĐANSKE KUĆE “NABIJUŠE” IZ XIX - XX VEKA

Kuće izgrađene od ćerpiča i nabijene ilovače, krovni pokrivač drveni nosači, drvene re-šetke, pokrivene “biber” ravnim crepom, prozori i vrata od drveta, kao i podovi u spa-vaćim sobama, prostorije spojene vratima u jednoj liniji, kujna zemljani podovi, greja-nje furunama (zidanim pećima), sa grejanjem na drvo, slamu, ostatke kukuruzovine...

24

NEKI OD GRAĐEVINSKIH MATERIJALA IZ PERIDOA XX-XXI VEKA

Behaton ploče Parking raster podloga

Pokretni mikser-kamion (sa pripremljenim cementnim malterom)

25

IZVOD IZ GRADITELJSTVA SA PODRUČJA SRBIJE (GRAD BEOGRAD)

Beograd, nasjstariji plan iz 1456. godine (levo) i Kraljev trg i nicanje grada za vreme kneza Mihaila Obrenovića, 1859. godine

Ekspanzija graditeljstva, Beograd i ulica Knez-Mihailova, s kraja 19. veka

26

ARHITEKTONSKO UMEĆE, BEOGRAD, JAVNE ZGRADE(izgradnja s kraja 19. i početkom 20. veka)

27

IZVOD IZ GRADITELJSTVA SA PODRUČJA VOJVODINE(period od 17. do 21. veka)

Slika sleva, zemunica i đeram u Vojvodini iz 17. veka Vojvođanske kuće iz sredine 19. veka (izgled baroknih zabata)

Organizacija i plan tipične vojvođanske kuće iz perioda 19-20. veka

28

IZVOD IZ GRADITELJSTVA SA PODRUČJA VOJVODINE(GRAD NOVI SAD)

Petrovaradinska tvrđava iz 18. veka i čuvena novosadska “Banovina”, iz 1939. godine, dole staro jezgro grada

29

PREDMET ISTRAŽIVANJA (POSMATRANI SISTEM)

- Predmet ovog rada je Graditeljstvo i zaštita životne sredine, u najbitnijim segmentima.

- Preventivne mere Zaštite životne sredine u oblasti graditeljstva, ne mogu se odvojiti od uzroka i posledica koji se kreću i proističu u egzistiranju civilizacija, a Inženjerstvo zaštite životne sredine – sve to pručava.

- Predmet koji ovaj rad obrađuje (Graditeljstvo i zaštita životne sredine), uglavnom se odnosi u vezi sa izgra-dnjom kuća za individualno stanovanje, izgradnja stanova za kolektivno življenje, izgradnja naselja, gra-dova, infrastrukturnih objekata, brana, mostova, autoputeva, hidroelektrana, ali je akcenat dat na istraži-vanje uticaja štetnih građevinskih materijala na zdravlje ljudi, koji se emituju iz mnogih građevinskih tvorevi-na, ali i iz mnogih važnih tehničkih uređaja, koji služe čovečanstvu.

- Predmet ovog Završnog rada takođe obrađuje i zagađenost hidrosistema u našoj zemlji, skreće pažnju i na štetnost divljih deponija, gde je akcenat stavljen na direktan i negativni uticaj čoveka po svoju okolinu.

Požar Londona iz 1666. Zapuštenost hidrosistema Vojvodine Čišćenje brane Đerdap Zgrade od štetnog azbesta

30

PROBLEM ISTRAŽIVANJA (IZVOD IZ DIPLOMSKOG RADA)

- Sve intenzivnije rastuće potrebe za energijom i hranom, raz-voji novih tehnologija – donose neočekivane probleme.

- Kroz ljudsku istoriju, širenjem naselja, razvojem i dinamičnim procesima urbanizacije i svih vrsta proizvodnje, javljaju se i razni problemi zagađenja životne sredine.

- Zbog povećanog broja stanovništva na Zemlji, izazvani su ve-liki globalni problemi, koji su uzrokovani: krčenjem šuma, do-bijanjem prostora za oranice i za razvoj graditeljstva.

31

Prikaz porasta svetskog stanovništva u poslednjih 360 godina, koje je od 17. veka sa jedne milijarde, do-stiglo cifru od 6,5 milijardi u 21. veku, što energetski resursi planete, vode i hrane – ne mogu pokriti

2011.

GODINA

6,5 MILIJARDI(LJUDI NA PLANETI)

32

IZVORI ZAGAĐENOSTI, KOJI EKSPANZIONO DELUJU NA ŽIVOTNU SREDINU:

1. Energetski izvori (gradske industrijske toplane i individualna ložišta).

2. Saobraćaj (sve vrste vozila sa pogonom na tečna goriva, pumpe za tečna goriva, njiho-va skladišta, garaže i parking prostor).

3. Industrije (od velikih, malih i srednjih preduzeća, radionica, kao i iz svih oblika proiz-vodne delatnosti).

4. Domaćinstva (porodičnih domaćinstava, svih objekata i objekata institucija, admistrativ-nih ustanova, trgovinskih radnji).

U ODNOSU NA GEOMETRIJSKI RASPORED U PROSTORU, IZVORE ZAGAĐENOSTI MOŽEMO PODELITI U TRI GRUPE:

1. Tačkasti izvori (svi oni koji dolaze sa neke relativno male površine, u vidu emisije značaj-nih količina zagađujućih supstanci (na primer dimnjak sa relativno malom površinom ot-vora).

2. Površinski izvori (karakterišu se približno ravnomerno raspoređenim malim izvorima za-gađivanja, površina naselja pod kućama sa individualnim ložištima).

3. Linijski izvori (čini ih veliki broj izvora zagađivanja, malog su intenziteta, linijski rarpore-đenih, kao što su ulice i putevi sa vozilima u nizu).

33

UTICAJ ZAGAĐENJA I ŠTETNIH MATERIJALA – DELUJU NA LJUDE I OKOLINU (IZVOD IZ VIZUELNOG MATERIJALA DIPLOMSKOG RADA)

Slika gore levo, uticaj “Faradejevog kaveza”, slika desno uticaj “Efekta kanjona u urbanom naselju”,

i donja slika fabrika cementa u Beočinu, koja daje dragoceni građevinski materijal i truje okolinu

34

KRITERIJUMI ZA OCENU ZAGAĐENJA TOKOM PROIZVODNJE GRAĐEVINSKIH MATERIJALA I PROCESA PROIZVODNJE

Zagađenje tla i vodotoka otpadnim vodama i materijalima tokom izgradnje6.

Veličina buke, potreba zaštite i mogućnost mehaničkih oštećenja susednih obje-kata tokom proizvodnje materijala i izgradnje

5.

Uništavanje zelenih i poljoprivrednih površina, na mestu formiranja gradilišta i procenta mogućeg ponovnog vraćanja u prvobinu izmenu

4.

Stepen zagađenja sredine, tokom izgradnje građevinskih materijala (aerozaga-đenja, količine otpadnih materijala, zagrevanje sredine, štetan uticaj na radnike tokom izrade materijala i njegove gradnje)

3.

Obnovljivost narušenih delova prirode2.

Stepen narušavanja životne sredine pri uzimanju sirovina iz prirode (iskopi, majdani, degradacija poljoprivrednog zemljišta, krčenje šume)1.

35

KRITERIJUMI ZA OCENU ZAGAĐENJA TOKOM EKSPLOATACIJE OBJEKTA

Vizuelno zagađenje okoline objektom – narušavanje ambijenta (atomska skloniš-ta)

8.

Mogućnost reciklaže objekta ili njegovih delova7.

Mogućnost servisiranja zgrade i njena trajnost6.

Stepen mogućeg zagađenja okoline u slučaju udesa (havarije, požari, zemljotre-si)

5.

Povredivost objekta u slučaju udesa4.

Stepen zagađenja zemljišta oko objekta, nastalog od spiranja štetnih materijala sa objekta u tlo (azbestne ploče)

3.

Emisija hlor - fluor - ugljenika (CFC) pri veštačkoj klimatizaciji2.

Emisija štetnih materijala od upotrebljenog goriva za grejanje1.

36

KRITERIJUMI ZA OCENU OBEZBEĐENJA STANDARDAUNUTRAŠNJE SREDINE (MIKROKLIMA)

Ugodnost boravka i privatnost7.

Prisustvo elektromagnetnih i drugih štetnih zračenja6.

Uslovi i mogućnost ventilacije prostora (udaljavanje foraldehida, radona i drugih štetnih gasova iz objekta)

5.

Stepen radijacije u objektu – iz materijala i tla4.

Kvalitet osvetljenosti prostora i insolacija3.

Kvalitet zvučne izolacije2.

Kvalitet toplotne izolacije – ujednačenost uslova1.

37

KRITERIJUMI ZA OCENU UTROŠENE ENERGIJEZA SVE FAZE RADA OBJEKTA

Energija utrošena za uklanjanje nakon udesa ili isteka roka upotrebe9.

Energija utrošena za sanaciju nakon eventualnog udesa8.

Energija utrošena van objekta izazvana postojanjem zgrade (izrada parkinga, ograde, osvetljenja parkinga)

7.

Energija utrošena za rad instalacija (lift, klima uređaji, osvetljenje)6.

Energija utrošena za grejanje5.

Energija utrošena za izvođenje radova na građenju4.

Energija utrošena za transport do gradilišta i na gradilištu3.

Energija utrošena za izradu građevinskih materijala2.

Energija utrošena za vađenje i nabavku sirovina1.

38

IZVOD ŠTETNIH GRAĐEVINSKIH MATERIJALA I NJIHOV UTICAJ NA ZDRAVLJE LJUDI

590590farbe, lak, rastvarači

BUTANON

30150lakovi,rastvarači

BUTANOL

osetljivostkod dece,oštećenjabubrega, smetnjeprobavnogtrakta

2B (IARC)0,10,1kućna praši-na, saobračaj, industrija, farbe, lakovi, izduvни gaso-vi, cevi za vodu

OLOVO

Izaziva alergije disajnih puteva

А1 MAKKancero-gen

Kancero-gen

duvanski dim,gorivo, rastvarači, boje, plastika

BENZOL

disajni organi, pluća, izazivač raka

A1 (MAK)građevinski materijal, sredstva zazaštitu odpožara

AZBEST

3518duvanski dim,staklena vuna

AMONIJAK

24001780duvanski dim, aceton, rastvarači

ACETON

B (MAK)2B (IARC)

9090duvanski dimACETALDEHID

Biološko dejstvo

Kancerogeni„MAK“Немачкаu mg/m3

„MAK“Аустријау mg/m3

Pojavljuje se uMaterijal

Legenda:

MAK = maksimalna koncentra-cija u vazduhu.

A = izazivači raka.

A1 = potencijalni izazivači raka.

A2 = deluju samo na životinje.

B = sumnja da izazivaju rak.

IARC = Internacionalni institut za naučno istraživanje.

39

LEGLO TOKSIČNE I KANCEROHENE AZBESTNE PRAŠINE – ŠTETNOST PO LJUDE I ŽIVOTNU SREDINU

Na slikama je prikaz jedne stambene zgrade od azbesta (levo), i prikaz jedne stare fabrike izgrađene od azbesta. Objekti i danas postoje u Novom Sadu. Posledice udisaja azbesta osećaju se i deluju decenijama na ljude. Razlog prevelike upotrebe azbesta u graditeljstvu je nedovoljna informisanost o njegovom štetnom uticaju na ljude. Upotreba ovog materijala je u 21. veku zabranjena u zemljama Evropske unije

40

nadražaj kože, astma, glavobolja, umor, oštećenjepluća, rak

B (MAK)2A (IARC)

0,60,6glazure u građevinar-stvu, dezinfekcionasredstva, sredstva začišćenje, tepisi, lepilа, lakovi. VF pena, konzervanski

FORMALDEHID

14001400lepila, lakovi, rastvarači

ETIL ACETAT

19001900farbe, lakovi,растварачи

ETANOL

2525razvijanje fotografija, silikonske mase zafuge, sredstva za čišćenje

SIRĆETNA KISELINA

poremećaj apetita, glavobolja, izaziva rak

B (MAK)2B (IARC)

180180boje, lakovi, rastvarači, sredstva za zaštitu drveta

DIOKSAN

glavobolja, oštećenje jetre, bubrega, pluća, izaziva rak

B (MAK)8,8lepila, PVC, sredstvaza bajcovanje, rastvarači, smolе, asfalt, kaučuk

DIKLORETAN

3 (IARC)200100rastvarači boja i lakova

ЦИКЛОHЕXАНON

10501050rastvarači boja i lakova

CIKLOHEXAN

3 (IARC)sredstva za zaštitu drveta

HLORTALONIL

B (MAK)3 (IARC)

105105plastika, gumaHLORMETAN

Biološko dejstvoKancerogeni„MAK“Немачкаu mg/m3



41

oštećuje pluća, disajne organe

3 (IARC)55saobraćaj, gorivo, duvanski dim

UGLJENDIOKSID

pluća, izazivač rakajonizujuće zračenjekancerogenkancerogenzemljištе,građevinski materijal

RADON

18001800grejanje na gasPROPAN

А1 (МАК)kancerogenkancerogenbitumen, gorivo, proizvodi od katrana, hidroizolacija,duvanski dim

POLICIKLIČNIAROMATIČNI UGLJENVODONIK

ugroženi svi vitalni organi

А2 (МАК)2B (IARC)

kancerogenkancerogensredstva za zaštitudrveta, tepisi, koža

PENTAХLORFLOR

rak pluća, disajnih organa

B (MAK)0,50,5duvanski dimNIKOTIN

glavoboljа, vrtoglavica

5050u katran smoli, u sredstvima protiv moljaca

NAFTALIN

260260boje, razređivačiMETANOL

poremećaj srca, umor, glavobolja, aritmija

3333gorivo, duvanski dim, grejanje, izduvni gasovi, dim cigarete

UGLJENMONOKSID




42

oštećenje pluća, disajnih organa, astma

3 (IARC)380380lepila, lakovi, građ. materijal, podne obloge, sredstva za čišćenje

TOLUOL

neki oblici alergije560560sredstva za održavanje nameštaja, prirodni lakovi i impregnacija

TERPENTIN(neprečišćen)




arterioskleroza, oštećuje bubrege, napada kožu, veoma kancerogen

A (MAK)1 (IARC)

veštački materijali, kozmetikа, nikotin, glazura ugrađevinarstvu

KADMIJUM

disajni organi, pluća, jetra, alergije

3 (IARC)440440sredstva za zaštitudrveta, lakovi, sreds-tva za čišćenje, za održavanje podova inameštaja

MATERIJAL ZAPROIZVODNJU VC I PVC

ugroženi svi organiA1 (MAK)2 A (IARC)

kancerogenkancerogentermoizolacijagrađevinskih objekata, bojlera i sl..

MINERALNA VLAKNA NABAZI KAMENA I ŠLJAKE I SLIČNO

oštećenje pluća, jetre, krvnih sudova, izaziva rak

A1 (MAK)1 (IARC)

kancerogenkancerogenPVC-pena za zvučnu i termoizolaciju, podne obloge, termoizolacione cevi,igračke, roletne

VINILHLORID

Legenda:MAK = maksimalna koncentra-cija u vazduhu.A = izazivači raka.A1 = potencijalni izazivači raka.A2 = deluju samo na životinje.B = sumnja da izazivaju rak.IARC = Internacionalni institut za naučno istraživanje.

43




rinitis, hroničnibronhitis,veoma kancerogen

A1 (MAK)2A (IARC)

cement, očvršćivač, sredstva protivkorozije, boje, ulja,sredstva za zaštitu od leda, sredstva zaimpregnaciju

HROM

oštećuje jetru, bubrege, pluća

rastvarači, politurе, pesticidi

HLORBENZOL

oštećenje jetre, bubrega, pluća

55sredstva protiv moljaca

PARADIHLOR BENZOL

nadražuje kožuboje, lakoviMETILHLORID

jetra, disanje, krvotok

3 (IARC)0,50,5insektcitidLINDAN

kontaktne alergijeboje, smole, sredstvaza zaštitu od korozije

KOBALTHLORID

alergijske astmelepila, kajovi, guma, pena

IZOCIANTI

kontaktne alergije, astma, napada na oči

pločice, lepilo, vezivo, špahtel masa,oplemenjivač

EPOKSID SMOLA


44




alergije, groznice,glavobolja, izaziva rak

A (MAK)1 (IARC)

folija za namirnice, sredstva za izolaciju,lepila, sintetičke gume

STIROL

kašalj, bronhitisgrejanje, gasSUMPORDIOKSID

oštećenje mozga, bubrega, kože, govora

u cevima, amalgamu, baterijama, kozmetici, bojama

ŽIVA

oštećenje vida, jetre, leukocita, bubrega

omekšivači, sredstva protiv požara, sredstva protiv insekata

FOSFATNE KISELINE

oštećenje jetre, bubrega, pluća, poremećaj imuniteta

B (MAK)veštačke smole, lepilo, boje, dezinfekcionasredstva, katran

FENOL

oštećenje košt. sržijetre, bubrega

3 (IARC)fungicidi,sredstva za impregnaciju

PENTAXLORFENOL


45

nadražaj kože, narkotik, poremećaj ponašanja, oštećenje nerava, jetre,bubrega, srca

rastvarači za lepila, lakovi, izbeljivači

KSILOLTOLUOL

alergija kože, ekcemi

sredstva za čišćenjeTENSIDI

alergije, groznice,astme, oštećenje bubrega

lakovi, sredstva zaimpregnaciju

SULFONAMIDI





46

MEĐUNARODNE STRUČNE INSTITUCIJE I NJIHOVE PREPORUKE

(o dozvoljenim nivoima i koncentracijama štetnih komponenti)

Neke od najuglednijih međunarodnih institucija koje se bave zaštitom ljudi i životne sre-dine, postavivile su savremeni koncept koji je prihvatila Republika Srbija. Sve to prate Regulative, čiju osnovu u Republici Srbiji čini Zakon o zaštiti od jonizujućeg zračenja i štetnih uticaja građevinskih materijala i komponenti, koji negativno utiču na zdravlje ljudi i ukupne životne sredine.

Međunarodne institucije:

- ICIP (Improved Competitiveness and inovation Project) Međunarodna komisija za radiološku zaštitu.- IAEA (International Atomic Energy Agency) Međunarodna agencija za atomsku energiju.- UNSCEAR (United Nations Scientific Committeeon the Effects of Atomic) Naučni komitet Ujedinjenih Nacija za efekte zračenja.- WHO (World Health Organization) Svetska zdravstvena organizacija.- ICRP (International Commission on Radiological Protection) Međunarodna komisija za radiološku zaštitu.- CFR (Code of Federal Regulations) kodeks Federalnih propisa SAD.- CEFTA (Central uropean Free Trade Agreement) Centralnoevropski ugovor o slobodnoj trgovini.- NIRS (National Institute of Radiological Sciences) Nacionalni institut na radiološka naučna istraživanja, Japan.- IFJ (Institute of Nuclear Phusich, Krakow, Poland) Insitut za nuklearna istraživanja, Krakov, Poljska.- CEC (Commission for Environmental Cooperation, Canada, Mexico) Komisija za zaštitu i saradnju Kanade i Meksika.- IIE (Institute for industrial Ecology, Moscow, Russia) Institut za industrijsku ekologiju, Moskva, Rusija.

47

Preporuke međunarodnih stručnih institucija prezentovalo je između ostalih i osam naj-razvijenijih zemalja sveta.

U Republici Srbiji, problematikom zaštite ljudi i životne sredine bavi se više ustanova, koje su u dobroj korelaciji sa međunarodnim institucijama:- Institut Vinča u Beogradu, Institut za medicinu rada i radiološku zaštitu, Vojnomedicinska akademija, Vojnotehnički institut, Institut za tehnologiju nuklearnih i drugih mineralnih ma-terijala i komponenti.

Zakon Republike Srbije usaglašen je sa zakonima i preporukama Međunarodnih stručnih institucija, mada se po pristupanju Republike Srbije kao Kandidatu zemljama Evropske Unije, zakoni Srbije moraju još usaglašavati, na čemu se i radi.

Nekadašnja država SFRJ je potpisnik ratifikacije i konvencije Međunarodne organizacije rada br. 162, o bezbednosti korišćenja azbesta, krokidolita i nekih drugih štetnih građe-vinskih komponenti (Ženeva, 1986), a kada se direktno odnosilo na štetni građevinski ma-terijal azbest (posebno se raz-matrao problem vlakna prečnika azbesta manja od 3 mikro-metra itd).

Poremećaj bioklimatskih uslova, koje izaziva delovanje ljudi i tehničkih sredstava, bio je veoma in-tenzivan tokom NATO agresije na tadašnju SRJ. Stručnjaci iz Nuklearnog insti-tuta Vinča, su mernim uređajima 1999-2000. godine izmerili znatno povećane koncentra-cije štetnog radona i torona, što se veoma negativno odrazilo na ljudsku populaciju, živ-otinje, floru i faunu na Kosmetu, a posledice se osećaju i tokom 2011. godine, a produžiće se i u nadolazećim decenijama.

Međunarodne stručne institucije intenziviraju saradnju, kako međusobnu, tako i nasto-janjima da uključe sve države sveta, nudeći im svoje preporuke, kojima će unaprediti svoju životnu sredinu, a sve vrste opasnog i štetnog građevinskog materijala eliminisati potpuno iz upotrebe u graditeljstvu, naročito da se oni ne koriste u zonama stanovanja.

48

Preporuke nivoa i koncentracija pojedinih štetnih komponenti

Azbest - Zabranjen je za korišćenje, preradu i ugradnju u SAD i Evropi (EPA).- Ipak preporuka je da je dozvoljena količina azbesta u pijaćoj vodi maksimum 7.000.000 vlaka-na po litri (dužine veće ili jedanke 5 µm) (EPA).- Limit od 100,000 vlakana sa dužinama većim ili jednakim sa 5 µm po kubnom metru vazduha radnog mesta za osmočasovne smene i 40 časovnu radnu nedelju (OSHA). Environmental Protection Agency (EPA), The Occupational Safety and Health Administration (OSHA) Evropska unija.

Radon - Američki kongres je doneo zakon po kome je prirodni nivo na otvorenom prostoru gasa radona 0,4 pCi/L za ciljni nivo radona u zatvorenim prostorijama.- EPA preporučuje da se smanji nivo radona u zatvorenim prostorijama na ispod 2 pCi/L jer bi to smanjilo nivo smrti od raka pluća za 50% na godišnjem nivou. Ipak i sa vrednostima od 2 pCi/L to je još stotinama puta veća koncentracija od dozvoljene za kancerogene u našoj hra-ni i vodi.- Svetska zdravstvena organizacija (WHO) navodi da je izloženost radonu sve veća pretnja zdravlju ljudi i preporučuje da zemlje članice usvoje referentni nivo gasa od 100 Bq/m3 što je ekvivalentno 2,7 pCi/L Američki kongres, Environmental Protection Agency (EPA),WHO (Svetska zdravstvena organizacija).

49

Vinilhlorid - Američka konferencija vladinih industrijskih higijeničara smanjila je maksimalnu doz-voljenu koncentraciju (MAC-TWA) od 500 ppm u 1946-47 na 200 ppm u 1972. godini. 1980. vred-nost od 5 ppm je preporučena uz klasifikovanje vinil hlorida kao kancerogene supstance.

-1999. uvedena je vrednost od 1 ppm sa A1 kancerogenom klasifikacijom.American Conference of Government Industrial Hygienists (ACGIH TLV) ALARA JSOH DOL-LR NIOSH.

Olovo (Pb) - EPA navodi da nivo olova u vazduhu ne sme da prelazi 1.5 micrograms/m³ prosečno za period preko 3 meseca.

- (EPA) EPA navodi da nivo olova u pijaćoj vodi ne sme preći 15 micrograms/L.

- (EPA) OSHA nivo olova u vazduhu u radnoj prostoriji je 50 micrograms/m3 za 8-časovni radni dan (OSHA). Ako radnik ima nivo olova u krvi od 40 micrograms/dL, OSHA zahteva da se rad-nik mora odstrani iz prostorije (OSHA).

- Američki kongres je u Javnoj i industrijskoj higijeni naveo kao granicu olova u vazduhu vrednost od 0.05 mg/m3 Environmental Protection Agency (EPA), The Occupational Safety and Health Admini-stration (OSHA) Američki kongres (American Congress on General and Industrial Hygiene).

Cink (Zn) - EPA navodi da je limit u pijaćoj vodi 5 ppm (parts per million = delova na milion).

- OSHA daje limit od 1 mg/m3 vazduha u radnom prostoru za 8-časovni radni dan i 40 časovnu radnu nedelju i 5 mg/m3 za inkoxid isparenja.Environmental Protection Agency (EPA), The Occu-pational Safety and Health Administration (OSHA)

50

Nikl (Ni) – EPA navodi da je limit u prostorijama 1 mg/m3 za osmočasovno radno vreme i 40 ča-sovnu radnu nedelju.

- OSHA navodi da je limit PEL 0.001 ppm (0,007 mg/m3).

-Američki kongres je u Javnoj i industrijskoj higijeni naveo kao granicu nikla u vazduhu vrednost od 0.05 mg/m3 Environmental Protection Agency (EPA), The Occupational Safety and Health Admi-nistration (OSHA) Američki kongres (American Congress on General and Industrial Hygiene).

Mineralna vuna - Međunarodna agencija za istraživanje raka (IARC) je proverila kancerogenost veštačkih mineralnih vlakana u oktobru 2002. godine. Izdana je monografija u kojoj radna grupa zaklju-čuje da biootporni materijali ostaju klasifikovani kao “moguće kancerogeni za ljude” (grupa 2B). To uključuje refraktorna keramička vlakna, koja se koriste u industriji za izolaciju u visoko zagrevanim prostorima kao što su visoke peći, i pojedine specijalne staklene vune koje se ne koriste kao izolacioni materijal. Nasuprot tome, često korišćena staklasta vlakna vune uključujući i stakle-lenu vunu, kamena vuna i šljake se smatraju „da ne izazivaju kancerogenosti kod ljudi“ (grupa 3).

- Dozvoljena koncentracija je od 2,8 – 3,7 R/inču (19-26 RSI/m) gde R predstavlja termalni otpor (RSI predstavlja R po SI standardu koji se koristi u većini zemalja sveta i izražava se u m²·K/W, dok R/in se koristi uglavnom u SAD-u i izražava se u ft²·°F·h/Btu, iako se izražavaju različitim vrednost-ima lako se mogu preračunati pošto je vrednost R po SI mernom sistemu oko 6 puta manja od Rpo američkom sistemu merenja). Međunarodna agencija za istraživanje raka (IARC).

51

Formaldehid - EPA ne dozvoljava više od 16 ppb (ppb = parts per billion = delova na milijardu) formaldehida u vazduhu u novim zgradama koje se prave. Takođe, prema njihovim merenjima nivo formaldehida u vazduhu u novim kućama iznosi 0.076 ppm (parts per million = delova na milion) i0.045 ppm posle 30 dana.-

- U SAD-u donesen je zakon u kongresu 7. jula 2010. koji se tiče formald-ehida u šperpločama, ive-rici, vlaknastim pločama srednje gustine. Zakon je limitirao dozvoljenu količinu emisija formaldehi-da u ovim drvenim proizvodima na 0,09 ppm i svi proizvođači ga moraju početi primenjivati naj-kasnije od meseca januara 2013. godine.

- U EU maksimalna dozvoljena koncentracija formaldehida u završenim proizvodima iznosi 0,2% i da svaki proizvod koji ima više od 0,05% formaldehida u sebi mora da ima upozorenje da u sebi sa-drži formaldehid. Formaldehid je proglašen za toksičnu supstancu 1999. godine u Kanadskom za-konu o zaštiti životne sredine.

Linoleum - Linoleum, neformalno skraćeno od (Lino) podne obloge izrađene od obnovljivih mate-rijala kao što su čvrsto laneno ulje (Linoksin), kolofonijuma, zemljane plutane prašina, drvo brašna i mineralnih punila, kao što su kalcijum karbonat, najčešće na sargija ili platnenu podlogu; pigmenti se često dodaju materijalima. Linoleum kao podna obloga je uveliko zamenjena sa polivinil hlo-ridom (koga isto nazivaju linoleum), i koji ima slične osobine fleksibilnosti i izdržljivosti, ali koji je svetliji i providniji i relativno manje zapaljiv. Veća otpornost na vatru je zbog hlorida u PVC-u sadrže zapaljive materije, od kojih su neke izuzetno toksične. Dioksin se oslobađa gorenjem PVC-a. Dok se polimer sam po sebi uglavnom smatra za bezbedan proizvod, aditivi kao što su plastifikatori i nenamerne nečistoće kao slobodni monomeri predstavljaju opasnost po zdravlje. Pošto je original-ni linoleum napravljen od organskih materija i ne alergičan je u prirodi, linoleum visokog kvaliteta je još uvek u upotrebi na mnogo mesta, posebno u ne alergičnim domovima, bolnicama i zdravstvenim ustanovama.

53

RAZNE VRSTE UREĐAJA, KOJI SLUŽE ZA DETEKTOVANJE KONCENTRACIJE ŠTETNIH MATERIJA

54

SINDROM BOLESNE ZGRADE - SBS (sick building syndrome)

Koristi se za opis situacije u kojoj stanovnici i korisnici zgrade osećaju nedo-statke udobnosti ali i akutne zdravstvene probleme koji su direktno povezani sa vremenom provedenim u objektu. Ovo se može odnositi na određenu prostori-ju, zonu, ili na celu zgradu. U slučaju kada su identifikovani simptomi određene bolesti i mogu biti povezani direktno sa zagađivačima vazduha tada se koristi izraz BRI (building related illness) bolest prouzrokovana zgradom.

55

POKAZATELJI DA NEKA ZGRADA IMA SBS:

Indikatori bolesti prouzrokovanih boravkom u zgradi – BRI:Stanari ili korisnici zgrade žale se na simptome kao što su kašalj, stezanje u grudima, groznica, pre-hlade, svrab po telu simptomi mogu biti klinički definisani i imaju sasvim jasne uzroke oporavak i ne-stanak simptoma ne prestaje u određenom vremenskom intervalu nakon napuštanja objekta. Važno je naglasiti da žalbe mogu biti rezultat sasvim drugih uzroka koji se nalaze van same zgrade. Među-tim, iako je tako, studije pokazuju da mogu biti uzrokovani lošim kvalitetom vazduha u objektu.

Uzroci simptoma bolesne zgrade:

Neodgovarajuća ventilacija – ASHRAE je nedavno postavio standard koji podrazumeva minimalno 15 cfm svežeg vazduha po osobi, odnosno 20 cpm po osobi u kancelarijskim prostorima; u prostori-jama za pušače zahteva se 60 cfm po osobi - ovu temu obrađuje ASHRAE Standard 62-1989.Hemijski zagađivači u enterijeru – većina zagađenja vazduha u zgradama dolazi iz same zgrade: boje, lakovi, lepkovi, fotokopir mašine, pesticidi, hemijska sredstva za održavanje higijene. Hemijski zagađivači iz spoljašnjih izvora – sve štetne materije koje ulaskom spoljašnjeg vazduha prodru u zgradu: izduvni gasovi motornih vozila, kanalizacija, odvodi iz kuhinja i kupatila iz kojih se gasovi vraćaju u zgradu, itd.Biološki zagađivači – bakterije, buđ, polen, ali i virusi; ovi zagađivači se javljaju uglavnom tamo gde je povišen nivo vode i vodene pare: plafoni, konzole, kanali za klimatizaciju, spojnice...Ovi uzroci mogu da se pojave u međusbnoj kombinaciji, ali i mogu biti podržani drugim negativnim uticajima zgrade na udobnost i zdravlje ljudi: neodgovarajuća temperatura, vlažnost ili osvetljenje. Jedan od uzroka može biti i buka: spoljašnja, šum ventilacionih uređaja ili strujanja samog vazduha...

56

Sindrom bolesne zgrade direktno je povezan sa kvalitetom unutrašnjeg vaz-duha (IAO indoor air quality). Karakterističan je naročito za zgrade građene 70-ih godina, kada je tehnologija izrade prozora i zaptivanja objekata napredovala.

Međutim, tada još uvek nisu široko korišćeni odgovarajući KGH-sistemi koji u tom slučaju treba da nadoknade potrebu za izmenom vazduha koja se ranije vršila prirodnim putem – takozvanim curenjem vazduha usled nedovoljno do-bre zaptivenosti ob-jekta.

Pravi uzrok za izazivanje SBS sindroma, i nakon detaljnog ispitivanja zgrade može ostati nepoznat. Zapravo, jedini garant da će sindrom bolesne zgrade biti izbegnut jeste projekat koji razmišlja o komforu i zdravlju ljudi – od sistema za zidanje do unutrašnjih obloga i nameštaja.

SA ČIME JE POVEZAN SINDROM BOLESNE ZGRADE?

57

TRETMAN VOC-MATERIJA U GRAĐEVINASTVU

VOC– Volatile organic compouds (VOCs) jesu organske hemijske materije koje odlikuje visok pritisak u normalnim uslovima okruženja (temperatura, vlažnost, itd), zbog čega se njihova isparenja šire u atmosferu.

Ovo isparavanje može ugroziti zdravlje ljudi, pa njihova eliminacija predstavlja važnu temu u savremenom građevinarstvu, tj. u oblasti kvaliteta unutrašnjeg vaz-duha – IAQ.

S obzirom da ljudi danas većinu svog života provode u zatvorenim prostorija-ma, u kući, školi ili na poslu, dugoročno izlaganje VOC-materijama može dopri-neti sindromu bolesne zgrade (SBC). Dodatno, energetska efikasnost zahteva po-većanu zaptivenost objekata, pa samim tim i koncentraciju unesenih VOC-materijau zgradu. Ovo se rešava primenom zelenih materijala, praćenjem sertifikata i etike-ta na građevinskim proizvodima kao što su: paneli za izradu nameštaja, boje i la-kovi za enterijer, obloge za zidove i plafone...

Merni uređaji za merenje koncentracije VOC-materija

58

TRETMAN VOC-MATERIJA U GRAĐEVINARSTVU

VOC Volatile organic compounds (VOC) su organske hemijske materije koje odli-kuje visok pritisak u normalnim uslovima okruženja (temperatura, vlažnost, itd), zbog čega se njihova isparenja šire u atmosferu. Ovo isparavanje može ugroziti zdravlje ljudi pa njihova eliminacija predstavlja važnu temu u savremenom građevi-narstvu, tj. u oblasti kvaliteta unutrašnjeg vazduha - IАQ (indооr air quality).

Dodatno, energetska efikasnost zahteva povećanu zaptivenost objekata, pa samim tim i koncentraciju unešenih VOC-materija u zgradu. Ovo se rešava primenom ze-lenih materijala, praćenjem sertifikata i etiketa na građevinskim proizvodima kao što su: paneli za izradu nameštaja, boje i lakovi za enterijer, obloge za zidove i pla-fone...

Definicije VOC-materija:

VOC-materije mogu biti prirodne ili veštačke, a pod njima se podrazumeva zapra-vo čitava skupina materija kojima možemo osetiti miris. Neke su opasnije za čoveka od drugih pa se količina dozvoljenog prisustva u vazduhu propisuje strogim zakoni-ma i standardima. Najrasprostranjenije VOC-materije su gas metan i formaldehidi.

VOC-materije (štetne boje, lakovi, premazi)

59

TRETMAN VOC-MATERIJA U GRAĐEVINARSTVU

Najuspešnije građevinske boje u SAD - sa najmanjom koncentracijom VOC-materija

60

LEED-TESTOVI VOC-MATERIJA I KVALITETA UNUTRAŠNJEG VAZDUHA

Savet za zelenu gradnju SAD - USGBC (U.S. Green Building Council) ustanovio je kriterijum koji je postao osnovni alat za ocenjivanje i sertifikaciju novih i postojećih objekata - LEED.

Zvanični LEED sertifikat povećava cenu imovine jer garantuje niže operativne troškove obj-ekta. Povraćaj ulaganja ove vrste prosečno traje od 12-24 meseca. Testovi kvaliteta vazdu-ha u enterijeru (IAQ - Indoor Air Quality) саставни су део сваког испитивања објекта којижели да добије LEED sertifikat. U praksi u SAD primenjuju se dva načina uzimanja uzoraka: korišćenje specijalizovanih uređaja (IAQ badge / tube) koji na licu mesta detektuju i određu-ju koncentraciju pojedinih sastojaka (CO,CO2, lako isparavajućih organskih sastojaka-VOC).

Osnovno IAQ testiranje za LEED sertifikaciju uključuje ispitivanje sledećih komponenti:4-fenilcikloheksen (C12H14 - uglavnom porekla od tekstilnih podnih obloga) svi lakoispa-ravajući organski sastojci (total volatile organic compounds – TVOC) formaldehid čestice veličine ≤10 μm (particulates matter - PM10) ugljen-monoksid (CO).

61

LEED-TESTOVI VOC-MATERIJA I KVALITETA UNUTRAŠNJEG VAZDUHA

Na primer, kanisteri koje koristi laboratorija LA Testing iz Los Anđelesa (ćerka fir-ma kompanije EMSL Anapucital, osnovane 1981. godine, koja se bavi testiranjem uticaja materijala, proizvoda i tehnologija na zdravlje ljudi i životnu sredinu) omo-gućavaju istovremeno ispitivanje svih lakoisparavajućih organskih sastojaka (TVOC – uglavnom ih emituju premazi, lakovi i farbe), fenil-cikloheksena i form-aldehida. Ovo minimalizuje rizik greške, štedi vreme i novac tokom ispitivanja, i garantuje izvrsnu preciznost dobijenih rezultata.

S obzirom da se u SAD uvek preporučuje učešće treće strane koja će potvrditi re-zultate (kako bi bilo izbegnuto lažiranje rezultata, i zadobijeno poverenje tržišta), postoji veći broj nezavisnih laboratorija koje nude usluge vršenja svih neophod-nih testova za LEED-standardizaciju.

62

MERNI UREĐAJI ZA KONTROLU VOC-MATERIJA UNUTRAŠNJEG VAZDUHA

Uređaj za snimanje čestica u vazduhu Uređaj za ispitivanje CO2 u prostoriji

T0-15 Cymma-kanister za uzimanje uzoraka vazduha. Ovaj test je skuplji ali njime se dobi-ja izuzetno precizna analiza svih lakoispa-ravajućih organskih sastojaka u vazduhu koji mogu negativno uticati na zdravlje ljudi

63

ZDRAVI GRAĐEVINSKI MATERIJALI, ZA BOLJU BUDUĆNOST ŽIVLJENJA

- Masovna izgradnja kuća po švedskom modelu (krenulo se od Štokholma).- Masovna izgradnja zdravih kuća u Kini (po švedskom modelu).- Ekološki zdrave kuće od balirane slame.- Izgradnja zdravih kuća, u kojima se uglavnom kao materijal koristi drvo.- Izbačaj salonit (azbestnih) ploča iz upotrebe, kuće pokrivati crepom.- Ugradnja drvenih prozora i vrata, umesto nezdravih plastičnih.- Krovne konstrukcije od drveta, a ne od prenatrpane metalne mreže.- Smanjivanje na minimum štetnih elemenata dekoracije: boje, lakovi, premazi.- Eliminacija radiokativnih gromobrana sa zgrada, kuća, škola i ustanova.- Ugradnja svetlarnika, za sprečavanje mračnosti prohodnika i hodnika.- Ugradnja kompletne protivpožarne opreme u svim zgradama (sa uputstvima).- Izbegavanje izgradnje objekata sa ravnim krovovima.- Izbegavanje postavljanja antenskih uređaja i trafo-stanica u blizini zgrada individu-alnog i kolektivnog stanovanja, škola, sportskih objekata itd.- Masovna izgradnja kuća na kontinentu Afrike, koje koriste materijal glinu.- Izbegavanje zidanja objekata na rubu rečnih korita (nesigurnost zbog izlivanja reka i velikih poplava).- Pored stambenih objekata, obavezno projektovati i parking mrežu.- Izbegavanje zidanja na nestabilnom tlu i na klizištima.- Izvoditi kvalitetnu gradnju (otpornost na jake zemljotrese).

64

ZDRAVE GRAĐEVINE – ZA ZDRAVLJE LJUDI I BOLJITAK ŽIVOTNE SREDINE

Kuće od balirane slame Zdrave drvene kuće

U kineskom gradu Dalia, zdrave kuće Štokholm – ekološki zdrave kuće

65

IZVOD IZ ZDRAVIH GRAĐEVINSKIH MATERIJALA

Da bi neki građevinski materijal ili nameštaj mogao da se svrsta u biološki zdrav proizvod, mora se od strane ovlašćene ustanove pribaviti odgovarajući atest, koji se izdaje ako je ma-terijal zadovoljio propisane granične vrednosti po pitanju sadržaja prirodne radioaktivnosti i sadržaja otrovnih supstanci.

NEKI OD GRAĐEVINSKIH MATERIJALA KOJI SU ZADOVOLJILI TRAŽENE KRITERIJUME:

Opeka, gips, elementi od gipsa, trska, presovane ploče od trske, pluta, proizvod od kokosovih vlakana, drvena vuna i drvene ploče od mekih vlakana, lake ploče od drvene strugotine, mors-ka trava, proizvodi od slame, neke vrste drvene kore, rogoz, celuloza, valovit papir, tresetne ploče, glina, pečena opeka od gline (cigla i crep), krečni malter, produžni malter...

Izgled jedne od zdravih kuća, izgrađene u ekološki zdravom ambijentu

66

KUĆE OD ZDRAVIH GRAĐEVINSKIH MATERIJALA

Eliminacija štetnih građevinskih materijala, koji negativno deluju na ljude i životnu sredinu naročito je intenzivna u zemljama Evropske Unije, gde se na primerima Nemačke može sagledati perspektiva novih i zdravih građevinskih materijala.

Najmodernije, zdrave porodične kuće zidaju se termoblokovima (Ytongom), koji se smatra, zbog svojih karakteristika, jednim od najboljih i najzdravijih termoblokova u graditeljstvu, jer je ekološki materijal napravljen od prirodnih sirovina: pesak, kreč, cement, gips i voda.

Prednost mu je i u tome što se objekat od ovog materijala 2,5 puta brže zida u odnosu na objekte od drugih građevinskih materijala, štedi se vreme u fazi gradnje, ekološka prednost, estetska privlačnost ob-jekta, dok se u zgradama koje su završene od takvog materiajla štedi na energiji i grejanju, jer u ovom slučaju je termoizolacija zgrade nepotrebna (u odnosu na klasični sistem gradnje), a objašnjenja struč-njaka su u tome: što milioni malih vazdušnih ćelija u strukturi ovakve vrste zidarskog bloka najefikasnije sprečavaju gubitak energije, obezbeđujući i leti i zimi idealnu termoizolaciju.

Ekološki zdrava porodična kuća od materijala Ytong

67

NOVI PRILOZI ZA REŠAVANJE PROBLEMA U OBLASTI ZAŠTITE ŽIVOTNE SREDINE (AP VOJVODINA, NOVI SAD, 2011)

Projektom za zaštitu životne sredine (solarno grejanje), glavni grad AP Vojvodine, realizuje u 2011. godini na SPENSU. Novi Sad se već duže vreme suočavao sa problemima – kako grejati velike bazene vode u ovom gigantskom sportsko-poslovnom objektu. Rešenje je pronađeno u solaarnom zdravom grejanju i postavljanjem solarnih panela. Ovim se čine pozitivni koraci u pronalaženju boljeg razvoja obnovljenih izvora energije. Projektom je predviđeno postavljanje 100 solarnih kolektora na jugozapadnoj strani SPENSA, na bočnim stranama i na krovu Velike dvorane. Sistem bi trebalo da zaživi tokom 2012. godine

68

NOVI PRILOZI ZA REŠAVANJE URBANISTIČKIH PROBLEMA(GRADOVI BUDUĆNOSTI, JAPAN, 2011)

Posle razornog zemljotresa u Japanu, koji se desio 2011. godine, u kome je teško oštećena i gigantska nuklearna centrala u Fukušimi – japanske firme-divovi rade na velikim projektima u vezi sa zaštitom životne sredine. U saradnji sa osam partn-erskih firmi, “Panasonik” do 2014. godine namerava da izgradi turistički eko-grad za oko hiljadu domaćinstava, koji će biti nazvan “Fujisawa Sustanable Smart Town”. Ideja se svodi na jednostavnu minimalizaciju potrošnje energije, a kuće u naselju će biti oslobođene od SF gedžgeta i štetne visoke tehnologije. U cilju ovog projekta, japanski stručnjaci zaštite životne sre-dine – vide efikasnost i korist od pametnog planiranja novih domova. Svaka novoizgrađena kuća će imati krov sa ugrađe-đđenim solarnim kolektorima, koji će biti iskorišćeni za snabdevanje energijom, čiji će višak biti skladišten u posebno diz-ajniranim akumulatorskim jedinicama, instaliranim u strukturu zgrade, dok će saobraćajna struktura biti dizajnirana za elek-trična vozila sa dostupnim priključcima za punjenje, a biće elininisani sistemi tzv. “kanjona”, “Faradejevog kaveza” itd. Vršiće se ugradnja samo zdravih građevinskih materijala, koji ne utiču negativno na ljude

69

ZAKLJUZAKLJUČČNA RAZMATRANJANA RAZMATRANJA

Na osnovu urađenog ZavrNa osnovu urađenog Završšnog rada daje se Zakljunog rada daje se Zaključčak koji dotiak koji dotičče poglavlja e poglavlja samog rada, trasira pravce budusamog rada, trasira pravce buduććih istraih istražživanja i otvara neka znaivanja i otvara neka značčajna pitanja iz ajna pitanja iz problematike Inproblematike Inžženjerstva zaenjerstva zašštite tite žživotne sredine, u segmentu ivotne sredine, u segmentu Uticaja Uticaja šštetnih tetnih građevinskih materijala na zdravlje ljudigrađevinskih materijala na zdravlje ljudi..

kroz strukturu rada istrakroz strukturu rada istražživao jedno vaivao jedno važžno polje koje se direktno tino polje koje se direktno tičče e ččoveka, oveka, njegove njegove žživotne sredine, a prvenstveno bezbednog stanovanja ljudi u ekoloivotne sredine, a prvenstveno bezbednog stanovanja ljudi u ekološški ki zdravim zgradama, stavljajuzdravim zgradama, stavljajućći akcenat na opasnosti po i akcenat na opasnosti po ččoveka, koje dolaze iz oveka, koje dolaze iz emitovanja emitovanja šštetnih uticaja iz materijala, kojitetnih uticaja iz materijala, koji su ugrađeni u stani su ugrađeni u staniššta ili objekte u ta ili objekte u kojima ljudi borave i radekojima ljudi borave i rade..

Savremeno graditeljstvo i zaSavremeno graditeljstvo i zašštita tita žživotne sredine, poslednjih decenija imaju ivotne sredine, poslednjih decenija imaju prisutan problem, koji je u korelaciji sa strukturom okruprisutan problem, koji je u korelaciji sa strukturom okružženja enja ččoveka i zaoveka i zašštite tite njegove njegove žživotne sredine, jer je uticaj ivotne sredine, jer je uticaj šštetnih građevinskih materijala po zdravlje tetnih građevinskih materijala po zdravlje ljudi i okoline, kojljudi i okoline, koji su ugrađenii su ugrađeni, ne samo u zgrade individualnog ili kolektivnog , ne samo u zgrade individualnog ili kolektivnog stanovanja, vestanovanja, većć i u objekte, mai u objekte, maššine i uređajeine i uređaje, koji su u sebi sadr, koji su u sebi sadržžali veoma ali veoma opasne i opasne i šštetne materijale.tetne materijale.

70

Veliki globalni problem, koji donosi rast svetskog stanovništva, koji je išao uzlaz-nom putanjom u poslednjih 360 godina, jer su svim problemima koji su se pove-ćavali tokom smenjivanja vekova, pridodati i novonastali: zagađenja iz energet-skih izvora, zagađenja od ekspanzione industrije, iz mnogobrojnih stambenih i urbanističkih naselja, i ostali izvori zagađenja koji dolaze iz tačkastih, površins-kih i primarnih izvora.

U problemskom konstruktu integralnog zagađenja životne sredine intenzivan je problem „Efekat kanjona“ koji se stvara naročito u većim gradovima, a udruženi ga čine građevinski objekti, u koje su ugrađeni i štetni građevinski materijali, za-tim kolovozna traka, sa aktivnom frekvencijom vozila, smerovi vetra, kao i osnov-na (fonska) koncentracija ugljenmonoksida, pa je stepen zagađenja i buke prema-šio dozvoljene limite.

Ako se tom problemu, koji je akutan u gradovima, doda i eksterijerni problem, gde je ogromni deo hidrosistema Republike Srbije skoro doveden do raspada i neefi-kanosti, onda se mora aktivirati, kako svest ljudi, tako i odgovornost kreatora za-kona, i decidirano početi poštovati Preporuke Međunarodnih stručnih institucijao dozvoljenim nivoima i koncentracijama pojedinih štetnih komponenti.

71

Najnovija održiva rešenja već se uveliko prezentuju u zemljama SAD i Evropske Unije, u vidu uspostavljanja osnovnih principa ekološki ispravne gradnje (održivi razvoj), koji podrazumeva takav razvoj gde se obezbeđuje prisustvo prirodnih re-sursa, i omogući zadovoljenje potreba sadašnjih generacija, ali bez ugrožavanja budućih generacija – i omogući im se da oni zadovolje svoje potrebe razvoja i na-pretka, a naročito su istaknuta istraživanja o zdravim građevinskim ekološkim projektima, koje nude nadu čoveku da razmišlja i gradi objekte koji će pospešiti njegovo zdravlje, što se može realizovati kroz više mogućih rešenja, odabiru ma-terijala i načina izvođenja gradnje.

Naravno, svi problemi koji su u vezi sa ugrožavanjem zdravlja ljudi i ukupne čovekove sre-dine, problemi koji negativno utiču na blisko okruženje ljudi, problemi koji ugrožavaju floru i faunu, kao i globalni problemi, sa kojima se suočava cela planeta, moraju se rešavati plan-ski i energično. Potrebno je pronaći nove alternative, koje će omogućiti pozitivniju klimu življenja, a tome u prilog idu i budući projekti, koji bi trebalo znatno da pomognu rešavanju problema zaštite životne sredine, a naročito da eliminišu akutni problem uticaja štetnih gra-đevinskih materijala na zdravlje ljudi, a u vezi sa tim intenzivnije:

- Poštovati Međunarodne konvencije o eliminaciji štetnih građ. materijala- Imperativno podsticati kreatore projekata, najzdravijih po čoveka i okolinu

- Stimulisati proizvođače i industriju ekološki zdravih materijala- Pisanim i elektronskim medijima delovati na svest svakog pojedinca

- Eliminisati objekte koji su izgrađeni od štetnih građevinskih komponenti- Državna strategija za bolju korelaciju kulture, graditeljstva i ekologije

72

Z A H V A L N I C A

Na kraju prezentacije ovog završnog Diplomskog rada, koristim priliku da zahvalim svim mojim profesorima, koji su mi bili predavači na smeru Inženjers-tvo zaštite životne sredine, na Fakultetu tehničkih nauka u Novom Sadu.

Dekanatu FTN-a u Novom Sadu, na čelu sa dekanom prof. dr Ilijom Ćosićem, prodekanima, i asistentima na mom studentskom smeru.

Mentoru moga rada i uvaženom prof. dr Slobodanu Krnjetinu, čiji edukativni do-prinos, kao i dragocene naučne sugestije su doprineli da ovaj Završni rad ura-dim sa velikom istraživačkom radoznalošću, istrajnošću, i energijom.

Rukovodiocu studentskog programa na FTN prof. dr Goranu Vujiću.

Zahvaljujem članovima komisije sa FTN, za odbranu moga Diplomskog rada.

Posebnu zahvalnost prof. dr Đorđu Bašiću , kao i prof. dr Mirjani Vojinović-Mi-loradov, za podršku mojoj II generaciji na Inženjerstvu zaštite životne sredine.

Studentskoj službi, kao i Biblioteci FTN, čije korišćenje neophodne literature mi je pomoglo tokom petogodišnjih studija, kao i u realizaciji ovog rada.

Dipl. Ing. Gojko Došenović, FTN, Novi Sad, 2011. godine

Diplomski rad je odbranjen na Fakultetu tehničkih na-uka u Novom Sadu sa ocenom deset (10)

evinskih materijala na zdravlje ljudi Uticaj štetnih gra · PDF fileelni materijali...

Documents

Transcript of evinskih materijala na zdravlje ljudi Uticaj štetnih gra · PDF fileelni materijali...