1. UVOD

Usljed formiranja unutrašnjeg tržišta, ekonomske i monetarne unije,proširenja EU i ublažavanja

međunarodnih trgovinskih i investicionih prepreka, dolazi do bitnih strukturnih promjena u

preduzećima. Takve reorganizacije su dobro došle ukoliko odgovaraju zahtjevima tržišnog

nadmetanja, povećavaju konkurentnost evropske industrije i rastu životnog standarda u

Zajednici. Zato je potrebno osigurati da proces reorganizacije ne izazove trajne štete na

konkurenciji. Stoga je potreban poseban pravni instrument koji će omogućiti kontrolu svih

koncentracija u smislu njihovog uticaja na konkurenciju u Zajednici i koji će se jedini

primenjivati na takve koncentracije. Privatno-pravno sankcionisanje pravila konkurencije dobija

na značaju u Evropi. Evropska komisija je učinila brojne pokušaje reformi u cilju harmonizacije i

daljeg širenja privatno-pravnog sankcionisanja na evropskom nivou. Ovaj rad razmatra ključna

rešenja predložena od strane Evropske komisije u Zelenoj i Bijeloj knjizi o naknadi štete zbog

povrede konkurencije kao i u nacrtu nove direktive o naknadi štete.

Pravo konkurencije (eng. competition law / antitrust law) jeste grana prava koja se sastoji od

pravila koja su usmjerena da zaštite takmičenje kao process i da obezbjede da privredna društva

(učesnici na tržištu) koja posluju na slobodnom tržištu ne ograničavaju, narušavaju ili sprečavaju

konkurenciju na taj način što bi onemogućili tržišnim mehanizmima da normalno

funkcionišu.Stoga, osnovna svrha prava konkurencije je da obezbjedi pravilno funkcionisanje

slobodnog tržišta – privrednog sistema u kojem dolazi do optimalne alokacije resursa na osnovu

ponude i potražnje, i koji nije direktno regulisan, odnosno upravljan od strane države.

Sljedstveno, ostvaruje se i drugi cilj prava konkurencije, a to je zaštita i unapređenje opšteg

blagostanja potrošača. U seminarskom radu biće obrađena tema “Modernizacija prava

konkurencije u evropskoj uniji”.

1

2. Pravni sistemi zaštite konkurencije

Analogno generalnoj podeli pravnih sistema, postoje dva dominantna sistema prava

konkurencije, prvo, koje svoje začetke nalazi u Americi i drugo koje nastaje u Evropi. Pravo

konkurencije svoje začetke nalazi u Sjedinjenim Američkim Državama, donošenjem prvog

antimonopolskog zakona 1890. godine, čuvenog Šermanovog akta (eng. the Sherman Act), ali

svoj uzlet tek potpuno doživljava u zapadnoj Evropi i Americi nakon Drugog svetskog rata, a

posle potpune propasti laissez-faire doktrine. Kamen temeljac evropskom pravu konkurencije je

postavljen 1957. godine kada je potpisan Sporazum o stvaranju evropske ekonomske zajednice,

još poznat kao Rimski sporazum, koji je uveo prva pravila o zaštiti konkurencije, koja su i danas

na snazi. Prema konsolidovanoj verziji teksta sporazuma, sada već čuveni članovi 81. i 82.

propisuju koji oblici ponašanja učesnika na tržištu se smatraju protivnim konkurenciji i stoga su

zabranjeni i nespojivi sa jedinstvenim tržištem. Štaviše, značaj pravila konkurencije je ovim

dodatno proširen s obzirom na specifični karakter Evropske ekonomske zajednice, odnosno,

danas Evropske unije. Naime, osnovna ideja na kojoj počiva Evropska unija je jedinstveno

(slobodno) tržište. S druge strane, jedno od čestih posledica monopolističkog ponašanja je

segmentiranje tržišta, eliminisanje konkurencije, narušavanje tržišnih mehanizama, što sve u

krajnjoj liniji vodi zatvaranju i autarkičnosti nacionalnih privreda država članica. Stoga,

očuvanje konkurencije na nivou Evropske unije je u stvari velikim dijelom postao način za

očuvanje jedinstvenog tržišta, odnosno u krajnjoj instanci celokupnog evropskog projekta. Kad

se prethodno uzme u obzir, ne čudi što se danas pridaje toliko veliki značaj ovoj grani prava na

nivou EU. Posljednjih godina, pravo konkurencije razvijalo se nezabielježenom brzinom što je

bilo prouzrokovano ogromnim promenama u političkim shvatanjima i ekonomskom ponašanju

širom sveta. Trenutno postoji preko 100 pravnih sistema u kojima je uvedeno pravo

konkurencije, sa još nekoliko koji su u pripremi. Pravo konkurencije je, danas, prisutno na svim

kontinentima i u svim vrstama privreda – velikim, malim, kontinentalnim, ostrvskim, razvijenim,

u razvoju, industrijalizovanim, trgovinskim, agrarnim, liberalnim i postkomunističkim. Ako se

na ovo doda činjenica da su u 2008. godini u Kini i Indiji stupili na snagu novi zakoni o zaštiti

konkurencije, potencijalno donoseći koristi postojanja konkurencije na tržištu za preko dve i po

milijarde ljudi, jasno je koliki značaj pravo konkurencije uživa širom svijeta.

2

2.1 Privatno-pravno sankcionisanje

Svi navedeni sistemi prava konkurencije spadaju u domen javnog prava, odnosno, generalno ih

sprovode regulatorne državne agencije i sankcije su javno-pravnog karaktera. Ova vrsta

sankcionisanja pravnih normi iz oblasti konkurencije se naziva još javno sankcionisanje (eng.

Public enforcement). Međutim, s obzirom na to da narušavanjem pravila konkurencije ne biva

pogođen samo javni interes, već bivaju oštećena i privatna lica (fizička i pravna) koja su učesnici

na tržištu (u svojstvu privrednog društva, potrošača ili drugih privrednih subjekata) jasno se

ukazala mogućnost za privatno-pravno sankcionisanje povrede pravila konkurencije (eng. Private

enforcement). Ono se vrši tako što bi potencijalni oštećeni pokretali parnične postupka za

naknadu štete protiv učesnika na tržištu koji su povredili pravila konkurencije. Međutim, iako je

jasno da se članovi 81. i 82. direktno primenjuju zabeleženo je veoma malo parnica unutar

Evropske unije povodom naknade štete zbog povrede pravila predviđenih u navedenim

članovima. Potpuno suprotna situacija postoji u SAD gde je razvijena kultura vođenja parnica

zbog povrede konkurencije i gde se oko 90 procenata sporova zbog povrede konkurencije

rješavaju u parnici. Naime, tvrđeno je da je privatno sankcionisanje imalo ogroman, ako ne i

presudan značaj u generalnoj prevenciji i primeni pravila konkurencije u SAD, s obzirom da

mogućnost izricanja javno-pravne kazne praćene pojedinačnim novčanim zahtevima za naknadu

štete (čiji broj može biti značajno veliki) može da dostigne milionske iznose i značajno utiče na

prihode određenog privrednog društva. Stoga, Evropska komisija je uvidela da bi ovo

komplementarno dejstvo privatne sankcije bilo potpuno pogodno da se upotrebi u primeni

članova 81. i 82, kao i prateće regulative iz oblasti konkurencije, kako na nivou cjelokupne EU

tako i na nivou svake pojedinačne države članice.

3

2. Politika konkurencije EU (European Union Competition Policy)

2. 1. Tržišna konkurencija, njena zaštita i karakteristike prava konkurencije

Tržišna konkurencija predstavlja osnovu funkcionisanja svake tržišne privrede i, u tom

kontekstu, tržišno takmičenje se javlja kao oblik rivalstva, odnosno konkurentsko suparništvo

između pojedinačno posmatranih preduzetnika. Stoga se konkurencija javlja ako na tržištu

istovremeno deluju dva ili više preduzetnika. Pri tome se tržišni konkurenti međusobno takmiče

putem cene, kvaliteta i drugih epiteta (karakteristika) proizvoda i/ili usluga. Najznačajniji cilj

tržišne konkurencije se ogleda u ostvarivanju najvećih mogućih koristi za potrošače. Pogodnosti

(koristi) za potrošače se, pre svega, javljaju u mogućnosti izbora između proizvoda i usluga koje

nude različiti proizvođači, trgovci i pružaoci usluga. Odavde sledi da suštinu tržišnog takmičenja

radije čine interesi potrošača, nego preduzetnika. Efektivna tržišna konkurencija predstavlja

dinamički proces koji se ogleda u permanentnom ulaganju napora preduzetnika u pravcu razvoja

inovacija i podsticanja tehnoloških promena. Uporedo sa razvojem tržišne privrede, pojavila se i

potreba za regulisanjem pravila tržišne konkurencije. Tako su se krajem XIX veka u SAD-u

pojavili prvi savremeni propisi koji se danas smatraju pretečom savremenog prava konkurencije

EU. Pravo konkurencije predstavlja deo javnog prava. Stoga je zaštita, koja se pruža primjenom

prava konkurencije, javnopravne prirode. Pravo konkurencije, u interesu zaštite javnopravnog

interesa, ograničava slobodu ugovaranja i autonomiju volje ugovornih strana. Pravo konkurencije

se isključivo primenjuje na preduzetnike (preciznije na proizvođače, prodavce i pružaoce

usluga). Cilj prava konkurencije se ogleda u obezbeđivanju slobodnog pristupa tržištu što većem

broju preduzetnika i pod jednakim uslovima za sve, kao i u obezbeđivanju zaštite i jačanju

efektivnosti sâme tržišne konkurencije. Efektivnom tržišnom konkurencijom se direktno

obezbeđuje zaštita interesa potrošača. Stoga osnovu prava tržišne konkurencije čini zabrana

njenog narušavanja ograničavanjem ili sprečavanjem preduzetničkih sloboda u prometu robe i

usluga. Proizilazi da se preduzetnici jedino mogu međusobno takmičiti putem cijena i kvaliteta

proizvoda i usluga, čime se za potrošače stvara mogućnost izbora između velikog broja različitih

proizvoda i usluga.

4

2.2 Uloga prava konkurencije u Evropskoj uniji

Savremeno evropsko pravo tržišne konkurencije je počelo da se razvija uporedo sa osnivanjem

Evropske zajednice (EZ). Zapravo, osnove prava konkurencije EZ su bile sadržane još u

Ugovoru iz Rima (iz 1957. godine), kojim su definisani precizni ciljevi Politike konkurencije,

najpre u EZ, a kasnije i u članicama EU. U najznačajnije opšte ciljeve Politike konkurencije EU

spadaju:

1. zaštita (interesa) potrošača,

2. smanjenje cena i rast kvaliteta proizvoda i usluga,

3. obezbeđivanje otvorene tržišne privrede sa slobodnom konkurencijom,

4. disperzija (rasipanje, raspodela) ekonomske snage na širi krug privrednih subjekata,

5. preraspodela ekonomskih izvora i bogatstva,

6. ostvarivanje optimalne efektivnosti na mikroekonomskom i makroekonomskom nivou i razvoj

evropske privrede,

7. rast društvenog blagostanja,

8. zaštita preduzetnika od nedozvoljnih aktivnosti konkurenata,

9. ujednačen (ravnomeran) regionalni razvoj na posmatranim tržištima,

10. obezbeđivanje najveće moguće stope zaposlenosti u posmatranom društvu,

11. jačanje unutrašnje i spoljne konkurentnosti evropske privrede i dr.

5

Slobodna tržišna konkurencija ima krucijalnu ulogu u funkcionisanju Evropske unije kao

nadnacionalne i višedržavne zajednice. Osnovne četiri tržišne slobode -sloboda kretanja robe,

usluga, kapitala i lica - u sudejstvu sa principom nediskriminacije i važećom regulatovom o

zaštiti konkurencije predstavljaju suštinske elemente ekonomskog poretka EU. Evropska unija,

sa ciljem suzbijanja djelovanja monopola i oligopola, dogovaranja o cijenama i/ili tržišnom

učešću i neopravdanih državnih intervencija, vodi aktivnu Politiku zaštite konkurencije u pravcu

sprečavanja ograničavanja ili urušavanja slobodne tržišne konkurencije na Zajedničkom tržištu.

Stoga pravo tržišne konkurencije EU doprinosi razvoju i očuvanju unutrašnjeg tržišta, kao i

podsticanju trgovine između članica EU. Pravo EU striktno zabranjuje uvođenje carina,

količinskih ograničenja na uvoz, kao i drugih mera koje bi ugrozile slobodan protok robe i usluga

unutar članica EU.

3. Pravo tržišne konkurencije EU u širem smislu

Pravo tržišne konkurencije u širem smislu obuhvata:

1. Državne subvencije;

2. Pitanje liberalizacije u posebnim (uređenim) delatnostima, kao i u oblastima u

kojima deluju državni monopoli i

3. Tržišnu konkurenciju u užem smislu.

Liberalizacija posebnih tržišta - članovi Ugovora o osnivanju Evropske zajednice obavezuju

članice EU na liberalizaciju određenih, specifičnih delatnosti. Najčešće se radi o onim

delatnostima koje su od posebnog ekonomskog interesa za građane i privredu EU. Liberalizacija

se, u suštini, odnosi na činjenicu da se od članica EU očekuje da, uvažavajući specifičnosti ovih

uglavnom netržišnih delatnosti, iste prilagode tržišnom načinu privređivanja. Imperativ za

liberalizacijom, unutar država EU, obuhvata sledeće oblasti:

6

1. Regulisane privredne i/ili uslužne oblasti - obuhvataju širok krug oblasti čije je delovanje

precizno uređeno posebnim propisima;

2. Preduzetnike kojima država dodeljuje izvesna isključiva prava - u ovu grupu spadaju

preduzetnici kojima je posredno ili neposredno dodeljena koncesija ili neka druga vrsta

isključivog prava na obavljanje izvesne

delatnosti;

3. Delatnosti od opšteg ekonomskog interesa - odnose se na preduzetnike kojiobavljaju usluge od

opšteg ekonomskog i javnog interesa koje su neophodne za zadovoljavanje svakodnevnih

potreba privrede i građana;

4. Javna preduzeća - odnose se na preduzeća u kojima državni organi preovlađujuće utiču na

donošenje ključnih poslovnih odluka, pa sâmim tim i na upravljačke procese. Država ostvaruje

uticaj u pomenutim preduzećima bilo vlasničkim učešćem, bilo sufinansiranjem javnih

preduzeća, ili pak uživanjem posebnih prava koja joj (državi) omogućuju ostvarivanje

dominantnog (preovlađujućeg) uticaja i

5. Državne monopole u trgovini - koji mogu značajno uticati na trgovinu između članica EU.

Pored monopolskih preduzeća u državnoj svojini, ovaj pojam obuhvata i one preduzetnike (tj.

trgovačka društva) kojima država dodeljuje isključiva ovlašćenja za obavljanje konkretne

delatnosti. Danas se, prilikom odvijanja trgovinskih transakcija, insistira na povećanju

transparentnosti (javnosti) poslovanja državnih monopola, kao i na sprečavanju diskriminacije

privrednih subjekata iz drugih članica EU.

Iako su prethodno pomenuti tržišni subjekti veoma specifični sa aspekta (obično neželjenih)

tržišnih efekata njihovog poslovanja, za njih ipak važe propisi o zaštiti tržišne konkurencije

unutar EU. Međutim, pravila Politike zaštite konkurencije EU se ne primenjuju na pomenute

preduzetnike jedino ukoliko bi primena pomenutih pravila direktno ugrozila ili onemogućila

ciljeve i zadatke zbog kojih su osnovani.

7

Pravo tržišne konkurencije EU u užem smislu - obuhvata skup konkretnih propisa kojima se

uređuju sledeći konkretni oblici ograničavanja i urušavanja tržišne konkurencije:

Ø Sporazumi između preduzetnika koji se sklapaju sa ciljem ili posljedicom narušavanja tržišne

konkurencije;

Ø Zloupotreba dominantnog tržišnog položaja i

Ø Spajanja i koncentracije preduzeća.

8

4. Proces reformi

Postupak reformi u Evropskoj uniji je praćen veoma intenzivnom pravnom djelatnošću Evropske

komisije koju u osnovi trenutno personifikuju tri akta: (I) Zelena i (II) Bijela knjiga o naknadi

štete usljed kršenja antimonopolskih pravila Evropske zajednice i (III) nacrt Direktive o naknadi

štete zbog povrede konkurencije1.

4.1 Zelena i Bijela knjiga

Evropska komisija je u aprilu 2008. godine objavila Bijelu knjigu o naknadi štete usled kršenja

antimonopolskih pravila Evropske zajednice (eng. White Paper on Damages actions for breach

of the EC antitrust rules) odnosno kršenja članova 81. i 82. Rimskog sporazuma.8 Bele knjige

predstavljaju formu akata u kojima Evropska komisija predlaže zakonodavne promjene u

određenoj oblasti. Kao što sam navela, trenutno na nivou EU, tužbe za naknadu štete zbog

povrede konkurencije predstavljaju izuzetak u pravu konkurencije na nivou država članica.

Njemačka je jedna od veoma retkih država članica čije nacionalno zakonodavstvo omogućava

podizanje tužbi za naknadu štete zbog povrede konkurencije. Naime, 2002. godine Savezna

uprava za kartele (nem. Bundeskartellamt) novčano je kaznila dobavljače cementa zbog

učestvovanja u cenovnom i količinskom kartelu. Kazne su dostigle blizu 702 miliona evra. Na

osnovu činjeničnog stanja koje je ustanovila uprava, privatna lica su tužila učesnike u kartelu za

naknadu štete u iznosu od 113 miliona evra. U drugom slučaju koji je otpočet u martu 2009.

godine (nakon donošenja Bijele knjige), dobavljači hidrogen-peroksida koji su navodno

zaključili kartelni sporazum na nivou većeg dijela Evrope, bili su tuženi za naknadu štete u

iznosu od 430 miliona evra. Tužba za naknadu štete se zasnivala na odluci Evropske komisije

kojom je izrečena kazna u iznosu od 388 miliona evra zbog povrede člana 81. u smislu fiksiranja

cijena, kontrole proizvodnje i razmjene informacija. Prema statistici Savezne uprave za kartele,

samo u 2008. godini, podneto je preko 100 tužbi zbog povrede pravila konkurencije predviđenih

nemačkim i komunitarnim pravom. Prateći primjer Nemačke, Evropska komisija je otpočela

postupak reformi u nadi da poveća rasprostranjenost privatno-pravnog sankcionisanja u ostalim

državama članicama. Međutim bio joj je neophodan pravni osnov2.

1 Ćapeta, T., Sudovi EU. Nacionalni sudovi kao europski sudovi, IMO, Zagreb 2002., str 552 Green Paper on damages actions for breach of the EC antitrust rules”, Commission of the European Communities, 19 December 2005, str 9

9

U septembru 2001. godine Evropski sud pravde (eng. European Court of Justice) u presudi u

slučaju Karedž Ltd v Krehan (eng. Courage Ltd v Crehan) izričito je potvrdio da na osnovu

komunitarnog prava postoji mogućnost zahtevanja naknade štete od strane pojedinačnih žrtava

povrede komunitarnog prava, odnosno zbog kršenja članova 81. i 82. Rimskog sporazuma.

Takođe, Evropski sud pravde je naveo da „iz principa efikasnosti i prava svakog pojedinca da

traži naknadu štete prouzrokovanu sporazumom ili ponašanjem koje predstavlja ograničavanje,

narušavanje ili sprečavanje konkurencije proizilazi da oštećeno lice mora imati mogućnost na

naknadu ne samo stvarne štete (damnum emergens) već i izgubljene dobiti (lucrum cessans) uz

uračunatu kamatu.“ Evropski sud pravde je na ovaj način jasno naznačio da se učinjena šteta

mora nadoknaditi i to u potpunosti. Ovo je bio ključni slučaj za uspostavljanje privatnog

sankcionisanja članova 81. i 82.10 Nakon presude u slučaju Karedž Ltd Krehan, Evropska

komisija je 2005. godine izdala Zelenu knjigu (eng. Green Paper on damages actions for breach

of the EC antitrust rules) u kojoj je ustanovila da je trenutna neefikasnost ostvarenja naknade

štete zbog povrede konkurencije glavnim dijelom prouzrokovana usled različitih materijalnih i

procesnih prepreka predviđenim pravnim normama država članica koje regulišu mogućnost

naknade štete U 2008. godini, a na osnovu zaključaka iz Zelene knjige, Evropska komisija je

izdala Bijelu knjigu, kojim se predlaže sveobuhvatna reforma prava Evropske unije u oblasti

naknade štete zbog povrede konkurencije3.

Rješenja predložena u Beloj knjizi su u martu 2009. godine i zvanično podržana od strane

Evropskog parlamenta u formi rezolucije, koja je usvojena velikom većinom pripadnika svih

poslaničkih grupa. Konkretnije, cilj Bijele knjige je da obezbjedi da sva lica oštećena usljed

povrede konkurencije mogu da budu efikasno i u potpunosti nadoknađena, odnosno da se mnogo

lakše pokreću i okončavaju postupci za naknadu ove vrste štete. Štaviše, na ovaj način bi trebalo

ne samo da se obezbedi zadovoljenje oštećenih lica, nego i da se komplementarno deluje na

poštovanje i primenu prava konkurencije, time što bi uz pretnju veoma visokim javnim kaznama

(u proseku do 10% godišnjeg prihoda učesnika na tržištu) postojala istovremena opasnost od

obaveze naknade štete u parnici. Bijela knjiga predlaže reforme u devet odvojenih oblasti prava

konkurencije i proceduralnog prava. Reforme bi trebalo da se sprovedu kako na nivou celokupne

Evropske unije tako i od strane svake države članice pojedinačno.

3 WHISH, Richard, Competition Law – Sixth Edition, Oxford University Press, Oxford, 2009., str 22

10

5.. Obavezujuće dejstvo odluka nacionalnih organa za zaštitu konkurencije

Pravo EU predviđa da jednom utvrđena povreda konkurencije u smislu članova 81. i 82.Rimskog

sporazuma od strane Evropske komisije ima pravno obavezujuće dejstvo, u smislu činjeničnog

stanja, u parničnim postupcima u EU. Međutim, istovrsnim odlukama nacionalnih organa za

zaštitu konkurencije u većini država članica ovo dejstvo ostaje uskraćeno. Stoga, Bijela knjiga

predlaže, radi očuvanja pravne sigurnosti, da svaka pravosnažna odluka nacionalnog organa za

zaštitu konkurencije (NOZK) o povredi konkurencije u smislu članova 81. i 82. Rimskog

sporazuma, kao i pravosnažne odluke nacionalnih sudova kojima se u instancionom postupku

potvrđuju odluke NOZK-a, ili kojima su sami sudovi utvrdili postojanje povrede, moraju imati

pravno obavezujuće dejstvo, odnosno jednom utvrđeno postojanje povrede konkurencije se mora

smatrati kao činjenica i više se ne može ispitivati ni u jednom parničnom postupku pred

nacionalnim sudom države članice. Tako bi, na primer, odluka estonskog suda kojom se utvrđuje

povreda konkurencije bila pravno obavezujuća u parničnom postupku koji se vodi pred španskim

sudovima4.

5.1 Nacrt direktive o naknadi štete zbog povrede konkurencije

Direktive su pravni akti Evropske unije koji ustanovljavaju obavezu za države članice da ostvare

određene definisane ciljeve, bez određivanja tačnog postupka ili forme pravnog akta kojim

države članice to treba da u praksi učine.

U pravnoj javnosti u Briselu je procureo nezvanični nacrt nove directive Evropske komisije o

naknadi štete zbog povrede konkurencije. Naime, Generalni direktorat za konkurenciju (eng.

Directorate General for Competition – DG COMP), glavno telo Evropske komisije nadležno za

konkurenciju završava nacrt direktive koja bi trebalo da izvrši pravnu reformu zakonodavstva

kako bi se omogućila naknada štete zbog povrede konkurencije pred nacionalnim sudovima

država članica, a na bazi predloga iz Bijele knjige. Međutim, suštinski problem u vezi sa nacrtom

4 White Paper on Damages Actions for Breach of EC antitrust rules”, Commission of the European Communities, 2April 2008, str 5

11

direktive nisu toliko rešenja koja predlaže (s obzirom na to da postoji gotovo opšta saglasnost po

pitanju većine rešenja iz Bele knjige) već pravni osnov za njeno donošenje.

Naime, Evropska komisija tvrdi da se nacrt direktive zasniva na članu 83. Rimskog sporazuma s

obzirom da njegove odredbe imaju osnovni cilj da omoguće primenu načela predviđenih

članovima 81. i 82. Ipak, ovo je daleko od jednostavnog obrazloženja, s obzirom da diskusije

oko prebacivanja nadležnosti nad građanskim postupcima sa država članica na EU traju odavno

bez skorog izgleda da će doći do konačnog rješenja. Ovo bi moglo da ima kao posledicu

značajno usporavanje usvajanja predmetne direktive.

Na osnovu trenutno dostupnog nacrta direktive čini se da su skoro sva glavna rešenja iz Bele

knjige usvojena. Tačan obim reforme koja će biti implementirana usvajanjem nove direktive

ostaje da se vidi. Šta god da bude odlučeno, jedno je sigurno, usvajanje direktive će imati

ogroman uticaj na poslovne aktivnosti svih učesnika na tržištu koji posluju u Evropi5. Navedena

direktiva će ne samo podstaći parnice zbog povrede konkurencije u svim državama članicama,

već i u državama kandidatima kao i u jurisdikcijama koje su pod pretežnim uticajem

komunitarnog prava (van Evrope), bar u oblasti konkurencije.

5 Manfredi, Joined cases C-295-298/04”, judgment of the European Court of Justice, 13 Juli 2006., str 56

12

5.2 Pravo konkurencije i sloboda ugovaranja

Pravo konkurencije obuhvata pravila čiji je cilj zaštita konkurencije između privrednih subjekata,

(kako bi se međusobno takmičili i poboljšanjem konkurentnosti svojih dobara i usluga sticali

povjerenje kupaca i što veći udio tržišta) od restriktivnih praksi privatnih i javnih preduzeća u

cilju afirmacije dobrobiti potrošača i izbjegavanja negativnih posljedica monopola. U Bosni i

Hercegovini je Zakon o konkurenciji BiH( u dalje tekstu:ZoK)13 jedan u nizu od 120 svjetskih

sistema antitrustovskog zakonodavstva. Potpisivanje Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju

(SSP) sa Evropskom unijom i njenim državama članicama 16. juna 2008. godine donijelo je

Bosni i Hercegovini status „potencijalnog kandidata“ za punopravno članstvo u EU. U početnoj

fazi provođenja SSP usklađivanje bosansko-hercegovačkog pravnog sistema fokusira se na

osnovne elemente unutrašnjeg tržišta pravne tekovine EU (acquis) i druge trgovinske oblasti.

Bosanskohercegovačke institucije su se ovim sporazumom obavezale da se postojeće i buduće

zakonodavstvo pravilno provodi i primjenjuje na način predviđen u „harmonizacionoj klauzuli“

SSP. Najvažnija odredba SSP za bosansko-hercegovačke institucije, koja se tiče prava

konkurencije, sadržana je u odredbi člana 71. stav 2. SSP koji propisuje da će se svaka praksa

suprotna ovoj odredbi ocjenjivati na osnovu kriterijuma koji proizilaze iz primjene pravila o

konkurenciji koja važe u EU, i instrumenata za tumačenje koje su usvojile institucije EU,

Evropska komisija i Evropski sud pravde. Prema odredbama ZoK bosansko-hercegovački organi

za zaštitu prava konkurencije imaju samo mogućnost da primjene praksu i odluke Evropskog

suda pravde i Evropske komisije. Tako proizilazi iz odredbe člana 43. stava (7) ZoK, prema

kojoj, Konkurencijsko vijeće, u svrhu ocjene datog slučaja, može koristiti sudsku praksu

Evropskog suda pravde i odluke Evropske komisije. Odredba člana 71. stav 2. SSP postavila je u

ovome viši standard, jer zahtijeva obaveznu ocjenu predmeta pred domaćim organima zaštite

prava konkurencije na osnovu sudske prakse Evropskog suda pravde i odluka Evropske komisije

u mjeri u kojoj može uticati na trgovinu između EU i BiH. Postavlja se kao problem mogućnost

da nadležni bosansko-hercegovački organi za zaštitu konkurencije primjenjuju pozitivno pravo

BiH koje u određenoj mjeri nije harmonizovano sa pravom EU, što bi moglo izazvati odstupanja

bosanko-hercegovačkeprakse od procjena i prakse EU institucija. Dakle, iz navedenog proizilazi

da se procjena datog slučaja povrede prava konkurencije može vršiti na osnovu sudske prakse

Suda pravde i Evropske komisije.

13

Ovakvim propisivanjem nisu se utvrdile pretpostavke za suđenje na osnovu odluka suda kao

izvora prava ili sudske prakse u smislu kako se to čini u presedentnom pravosuđu. Suđenje u BiH

se i dalje oslanja na tumačenje zakona nakon utvrđenja činjeničnog stanja, ali se sudska praksa

Evropskog suda pravde i praksa Evropske komisije uzima kao jedno od pravila tumačenja i

ocjenjivanja po analogiji. U krajnjoj liniji, ako se odluka domaćeg suda zasniva na analogiji sa

nekom odlukom Evropskog suda pravde, ona će imati značaj izvora prava za rješenje konkretnog

slučaja, ako je njen prevalirajući značaj za rješenje konkretnog slučaja.

14

6. Zaključak

Nakon usvajanja Bele knjige o naknadi štete usled kršenja antimonopolskih pravila Evropske

zajednice, jasno je bilo da je Evropska komisija zauzela izričit stav da kršenje pravila

konkurencije mora biti snabdeveno ne samo javnom već i privatno-pravnom sankcijom.

Predložena rešenja su veoma odmerena i detaljno razrađena i uzimaju u obzir mnoge

eventualnosti. Iako je trenutno neizvesno kada će Evropska komisija usvojiti direktivu, sama

činjenica da je trenutni nacrt direktive implementirao gotovo sva rešenja iz Bele knjige govori

izuzetno mnogo. Ako se uz to, uzme u obzir i činjenica da je postignuta većinska saglasnost

suprotstavljenih grupacija u Evropskom parlamentu o rešenjima iz Bele knjige jasno je da je

nepovratno trasiran pravac razvoja prava konkurencije u ovoj oblasti na nivou celokupne EU.

Stoga, čak i ako se direktiva ne usvoji, s obzirom na skoro opštu prihvaćenost rešenja iz Bijele

knjige, verovatno je očekivati da ona usled dobrovoljne akcije i reforme unutar većine država

članica kao i država kandidata dovede do tolikog nivoa konvergencije da se Bijela knjiga počne

smatrati tzv. mekim pravom (eng. soft law), odnosno pravilima koja se iako nisu snabdevena

sankcijom zbog svog autoriteta i opšte prihvaćenosti smatraju obavezujućim. Ovo je verovatno,

pogotovu, ako se uzme u obzir prethodna istorija postojanja meke konvergencije ovog tipa kod

javnopravne primena pravila konkurencije unutar EU.

15

7. Literatura

1.Ćapeta, T., Sudovi EU. Nacionalni sudovi kao europski sudovi, IMO, Zagreb 2002.

2. “Fostering a compensation or competition culture?”, Brussels Agenda, The Law Society of

England & Wales’ Brussels Office, June 2009.

3 “Green Paper on damages actions for breach of the EC antitrust rules”, Commission of the

European Communities, 19 December 2005.

4. JONES, Alison and SUFRIN Brenda, EC Competition Law – Third Edition, Oxford

University Press, Oxford, 2008.

5.. “Manfredi, Joined cases C-295-298/04”, judgment of the European Court of Justice, 13 July

2006.

6.. “Sherman Antitrust Act”, United States Congress, ch. 647, 26 Stat. 209, 15 U.S.C. § 1., 2 July

1890.

7.. WHISH, Richard, Competition Law – Sixth Edition, Oxford University Press, Oxford, 2009.

8. “White Paper on Damages Actions for Breach of EC antitrust rules”, Commission of the

European Communities, 2 April 2008.

16