ΠΕΡΑΣΜΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΑ ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ

ΓΡΑΝΙΤΗΣ ΔΡΑΜΑΣ

Λίμνη Λευκογείων

Παραδοσιακός οικισμός

Χιονοδρομικό Κέντρο Φαλακρού

Οχυρό Λίσσε (γραμμή Μεταξά)

Σπήλαιο Πηγών ποταμού Αγγίτη

Φαράγγι – πέτρινο θέατρο

Χωριά Μενσικίου Όρους –Αιωνόβιο δάσος καστανιάς

Ιερό Διονύσου (4ος αι. π.Χ.) –Έθιμο Μπαμπούγερων

Δάσος Κύκλας

Κάστρο

Φαράγγι προφήτη Ηλία

1

1

2

2

3

3

4

4

5

5

6

6

7

7

8

89

9

10

10

11

11

ΥΠΟΜΝΗΜΑ

ΧΑΡΤΗΣΠΕΡΙΟΧΗΣ

ΔΥΤΙΚΑΝ. ΔΡΑΜΑΣ

ΓΡΑΝΙΤΗΣ ΔΡΑΜΑΣ

5

ττττααααααα ββββββββοοοοοορρρρρρεεεεεειιιιιοοοοοοααααααννννννναααααααττττττοοοοοοολλλλλλλλιιιιιικκκκκκάάάάάάά τττττοοοοουυυυυ γγγγγγγεεεεωωωωωωωωωωγγγγγγγγρρρρρρρραααααφφφφφφφφιικκκκκκοοοοοοούύύύύύ δδδδδδιιιιααααααμμμμεεεεεεερρρρρρρίίίίίίίίίσσσσσσσσσμμμμμμμμααααααααττττττττοοοοοοοοςςςςςςςς ττττττττηηηηηηηηςςςςςςςςς ΜΜΜΜΜΜΜΜαααααααακκκκκκκκεεεεεεεδδδδδδδοοοοοοννννννίίίίίίίίαααααςςςςςςςς ββββββββρρρρρρίίίίίσσσσσσσσσσκκκκκκκεεεεετττττααααααααιιιιιι

οοοοοο ννννννοοοοομμμμόόόόόόςςςςςς ΔΔΔΔΔΔρρρρρρράάάάάάμμμμμμαααααςςςςς..... ΓΓΓΓΓΓΓιιιιιααααα ττττττηηηηηηνννννννν εεεεεεεεεττττττυυυυυυυμμμμμμμμμοοοοοολλλλλλλοοοοογγγγγγίίίίίίααααα τττττηηηηηηςςςςςς λλλλλλλλέέέέέέέξξξξξξξξξηηηηηηηηςςςςςςςς ΔΔΔΔΔΔΔΔρρρρρρρράάάάάάάάμμμμμμμμαααααααα υυυυυυυυππππππππάάάάάάάάρρρρρρρρχχχχχχχχοοοοοοοουυυυυυυυνννννννννν ππππππποοοοοοοοολλλλλλλλλλλλλλλλέέέέέέςςςςςς εεεεεεκκκκκκδδδδδδοοοοοοοοχχχχχχχχέέέέέέέέέςςςςςςςς.....

ΜΜΜΜΜΜΜΜίίίίίίίίααααααα αααααααπππππππόόόόόό αααααααυυυυυυυττττττέέέέέέέςςςς υυυυυυπππππποοοοοοσσσσσστττττηηηηηρρρρρρίίίίίζζζζζζζεεεεεεεεειιιι όόόόόόόότττττιιιι πππππππππρρρρρρρροοοοοοοέέέέέέέρρρρρχχχχχχχχεεεεετττταααααιιιιι αααααπππππόόόόό ττττοοοοοοο ««««««««ΥΥΥΥΥΥΥΥδδδδδδδδρρρρρρρράάάάάάάάμμμμμμμμαααααααα»»»»»»»»,,,,,,, ύύύύύύύύδδδδδδδδωωωωωωωωρρρρρρρ,,, λλλλλλλόόόόόόόόόγγγγγγωωωωωωωω ττττττωωωωωωωννννν ππππππποοοοοοολλλλλλλλλλλλλλλλλώώώώώώώώώώώνννννν

ννννννννεεεεεερρρρρρρώώώώώώώώώννννν ππππππποοοοουυυυυ έέέέέέχχχχχχχεεεεεειιιι ηηηηηηη ππππππππεεεεεερρρρρρρριιιιιιοοοοοοοοχχχχχχχχήήήήήή... ΚΚΚΚάάάλλλλλλλλλλιιιισσσσττττααααα κκκάάάππππποοοοοοοιιιιοοοοοοςςςς θθθθθαααααα μμμμμππππποοοοοορρρρροοοοούύύύύύσσσσσσεεεε ννννννναααααα σσσσσυυυυυυννννννδδδδδδέέέέέέέσσσσσσεεεεεειιιιιι ττττττττοοοοοοοο όόόόόόόόνννννννννννννοοοοοοοομμμμμμμμααααααα μμμμμμμεεεεεεε ττττττιιιιςςςςςςςςς δδδδδδρρρρρρρρααααααμμμμμμμμαααααααα---

τττττιιιιικκκκκκκέέέέέςςςςς,, ττττττρρρρρρααααγγγγγγγγιιιικκκκκκκκκέέέέέέςςς κκκκκαααααααιιι θθθθθθθλλλλλλλλλιιιιιιββββββββεεεεεεερρρρρρρρρρέέέέέέέέςςςςςςςςς κκκκκκκκααααααααττττττττααααααααααααααασσσσσττττττάάάάάάσσσσεεεεειιιιςςςςςςς πππποοοοουυυυ έέέέζζζζζηηηηηησσσσσσεεεεεε οοοοο ππππλλλλλληηηηηηηηηθθθθθθθθυυυυσσσσσσμμμμμμμόόόόόόςςςςςς κκκκκκαααααααττττάάάάάάά ττττττηηηηηηηη δδδδδδδδιιιιάάάάάάάρρρρρρκκκκκκεεεεεειιιιιιααααααααα τττττττηηηηηηςςςςςςς μμμμμμμμαααααακκκκκκκρρρρρρρρρόόόόόόόόό--

χχχχχχχχρρρρρρρροοοοοοοονννννννηηηηςςςςς ιιισσσσστττττοοοοορρρρρρίίίίίίααααααςςςςςς τττττοοοοοοοουυυυυυυυυ τττττόόόόόόπππππποοοοουυυυυ..... ΩΩΩΩΩΩΩσσσσσσσστττττττττόόόόόόόόσσσσσσσοοοοο,,,,, τττττοοοοοο «««««««δδδδδδδρρρρρράάάάάάμμμμμμμμααααα»»»»,, ωωωωωωςςςςςς μμμμμέέέέέσσσσοοοοο πππππρρρρροοοοοσσσσσσσέέέέέγγγγγγγγγγγγγγιιιιισσσσσσσηηηηηηηςςςςς –––– κκκκκκκαααααατττττταααααανννννόόόόόηηηηηηηησσσσσσσηηηηηηηηςςςςςςςς εεεεεεεεενννννννννννννννννοοοοοοοοοιιιιιιιώώώώώώώννννννν,,,,,,,,,

ααααααααξξξξξξξξξιιιιιιιιώώώώώώώώννννννν,,,,,, ττττττττρρρρρρρρόόόόόόόόππππππππωωωωωωωωνννννννν ζζζζζζζζωωωωωωωωήήήήήήήήςςςςςςςς,,,,,, ππππππρρρρρρρροοοοοοοβββββββββλλλλλλλλλλλληηηηηηηημμμμμμμάάάάάάττττττωωωωωωωωννννννν,,,,,, ααααααααπππππποοοοοφφφφφφάάάάάάσσσσσσεεεεεεωωωωωνννν,,,,,, σσσσσεεεεε σσσσσσυυυυυυνννννάάάάάρρρρτττηηηηηησσσσσσηηηηηηη μμμμεεεε ττττττοοοοοοοο ρρρρρρρήήήήήήήήμμμμμμμαααααα ««««««δδδδδδδδρρρρρρρρρωωωωωωω»»»»»» ττττααααααιιιιρρρρρρρριιιιιιάάάάάάάζζζζζζζζοοοοοοοουυυυυυυυυυννννννννν

σσσσσίίίίίγγγγγοοοοουυυυυρρρρρρραααααα σσσσσσστττττοοοοοοοο νννννννοοοοοοομμμμμμμμμόόόόόόό ΔΔΔΔΔΔΔρρρρρρράάάάάάάμμμμμμμμαααααααςςςςςςς..... ΚΚΚΚΚΚαααααααιιιι ααααααυυυυυυτττττττόόόόόόόό γγγγγγιιιιιαααααααατττττίίίίίί οοοοοοοοοοιιι κκκκκκκκκάάάάάάάτττττττοοοοοοοιιιιιικκκκκκκκοοοοοοοοοιιιιιιι εεεεεεεεεπππππππππέέέέέέέένννννννννδδδδδδδδυυυυυυυυσσσσσσσαααααννννννν σσσσσσστττττοοοοννννν ττόόόόόππποοο τττττττοοουυυυυςςςς κκκκκκκκκαααααααααιιιιιιι τττττττοοοοοοοονννννννν έέέέέέέέκκκκκκκκκκααααααανννννννννααααααννννννν

ππππππόόόόόόλλλλλοοοοο έέέέέλλλλλλξξξξξξξηηηηηηςςςςςςςςς ττττττόόόόόόόσσσσσσοοοοο γγγγγγγγιιιιιαααααααα τττοοοουυυυυςςςςς ίίίίίδδδδδδδδιιιιιιοοοοοοουυυυυυυςςςςςςςςς όόόόόόόόόσσσσσσσσοοοοοοοο κκκκκκκααααααααιιιιιι γγγγγγγγιιιιιιιαααααααα τττττττοοοοοοουυυυυυυςςςςςς εεεεεεεπππππππιιιιιισσσσσσκκκκκκέέέέέέπππππττττττεεεεςςςς...

ΒΒΒΒΒΒΒοοοοοοοουυυυυυυυννννννννάάάάάά κκκκκκκααααααααιιιιι ππππηηηηηηηγγγγγγέέέέέςςςςς,,,, πππποοοοοοττττάάάάάμμμμμιιαααα κκκκααααααιιι κκκκκκκοοοοοοιιιλλλλλλλλάάάάάάάάάάδδδδδδδδεεεεεεςςςςςςςς,, λλλλλλλιιιββββββββάάάάάάάάάάάδδδδδδδδδδιιιιααααααα κκκκκκκααααααααιιιι αααααααγγγγγγγγγγρρρρρρρρριιιιιιιοοοοοοοολλλλλλλλοοοοοοοούύύύύύύύλλλλλλλλλοοοοοοοουυυυυυυυδδδδδδδδααααααααα,,,,,,, δδδδδδδδάάάάάάάάσσσσσσηηηηηη κκκκκααααααιιιιι άάάάάάάάγγγγγγγγρρρρρρρρρριααααααα ππππππππααααααννννννίίίίίδδδδδδδδααααααααα,,

κκκκκκκκττττττττηηηηηηηηννννννννοοοοοοοοτττττττρρρρρρρροοοοοοφφφφφφφφίίίίίαααααα κκκκκκαααααιιιιιιι δδδδδδααααασσσσσοοοοππποοοοοοννννννννίίίίίίίαααααα,, πππππεεεεεεδδδδδδιιιιιιιάάάάάάάάάδδδδδδδδεεεεεεςςςςς κκκκκαααααααιιι κκκκκκαααααααααλλλλλλλλλλλλλλλλιιιιιέέέέέέέρρρρρρρργγγγγγγγεεεεεεεειιιιιεεεεεεεεςςςςςς,,,,,, οοοοοοοιιιιιικκκκκκκιιιισσσσσσσσμμμμμμοοοοοοοίίίίίίί κκκκκκααααααιιιι αααααααννννννάάάάάππππππττττυυυυξξξξξξξηηηηηηηη,,,

ιιιιισσσσσστττττοοοοοοορρρρρρρίίίίίίίααααα κκκκκκκκααααααιιιιι πππππππποοοοοοοολλλλλλλλυυυυυυππππππποοοοοοοολλλλλλλλιιιιιτττττιιιιιιιισσσσσσμμμμιιικκκκκκκόόόόόόότττττηηηηηηηττττταααα, εεεεπππππππιιισσσσσττττττήήήήήμμμμηηηηη κκκκκαααααιιι τττττττεεεεεεεεχχχχχχχνννννννοοοοοοολλλλλλλλοοοοοοοογγγγγγγγίίίίίίίίίαααααααα εεεεεεεείίίίίίίίννννννννααααααααιιιιιιιι τττττττταααααααα σσσσσσσσσττττττττοοοοοοοοιιιιιχχχχχχεεεεεεεεείίίίίίίίαααααααα πππππππποοοοοοουυυυυυ σσσσσσσυυυυυυυννννννθθθθθθθθθέέέέέέέέττττττοοοοοοουυυυυυννννν

τττττααααααα χχχχχχχααααααρρρρρραααακκκττττηηηηηρρρριιιισσσσττιιικκκκάάάάάά ττττττοοοοοουυυυυ ττττόόόόόόόππππππποοοοοοουυυυυυ....

Υ Ψ Ο Μ Ε Τ Ρ Ι Κ Ο Δ Ι Α Γ Ρ Α Μ Μ Α

6

Όλος ο νομός αποτελεί πρόκληση για εξερεύνηση. To όρος Φαλακρό κυριαρχεί στο νομό. Οι νότιες απότομες

γυμνές πλευρές του και οι πληγές του από την εξόρυξη μαρμάρου κυριαρχούν πάνω από την πόλη της Δράμας. Κα-τευθυνόμενοι δυτικά από τη Δράμα και περνώντας τον οικισμό της Προσοτσάνης συναντάμε την «πύλη» που οδηγεί στη λεκάνη του Kάτω Νευροκοπίου. Ένα στενό πέρασμα κόβει τη δυτική μύτη του Φαλακρού από τον υπόλοιπο ορεινό όγκο και ακολουθώντας την κοίτη ενός ρέματος, κατευθυνόμαστε προς την ψυχρότερη κωμόπολη της Ελλάδας, του Κάτω Νευροκόπιου και προς τα βόρεια σύνορά μας με τη Βουλγαρία. Ακολου-θώντας το στενό αυτό πέρασμα μοιάζει σαν να είμαστε σε ένα διάδρομο που έχει διάφορες κλειστές πόρτες, που όταν τις

ΓΡΑΝΙΤΟ... ΣΤΡΑΤΑΑΝΗΦΟΡΙΖΟΝΤΑΣΑΝΙΧΝΕΥΟΝΤΑΣ ΑΝΑΚΑΛΥΠΤΟΝΤΑΣ… ΤΟΝ ΤΟΠΟ ΤΟΥ ΓΡΑΝΙΤΗ

Σπίτι της Βάσως

Μύλος του Καρατζά

Εκτροφείο βοοειδών

Δεξαμενή ομβρίων υδάτων

1

2

3

4

7

8

ανοίξουμε θα μας αποκαλυφθούν νέα πράγματα. Οι πλαγιές δεξιά και αριστερά κρύβουν τα δικά τους μυστικά.

Προορισμός μας ο Γρανίτης, ένας μικρός οικισμός μέσα στο πέρασμα. Το σημερι-νό όνομά του οφείλεται στο γεγονός ότι βρίσκεται πάνω σε πέτρωμα γρανίτη και στα λατομεία μαρμάρου που βρίσκονται στα ανατολικά του χωριού. Οι Τούρκοι ονόμαζαν το χωριό Γιουρουτζούκ, που στα τουρκικά σημαίνει διάβαση, πέρασμα. Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή ονομαζόταν Κιρετσούκ, από το τουρκικό κιρέτς που σημαίνει ασβέστης. Αυτό πιθανόν να προήλθε από το ότι έπαιρναν το μάρμαρο, που είναι μεταμορφωμένος σχηματισμός ασβεστολιθικών πετρω-μάτων, το έβαζαν σε υψικαμίνους και έβγαζαν τον ασβέστη.

Ο Γρανίτης αποτελείται από τον παλιό οικισμό που είναι χτισμένος στην κοίτη του ποταμού Γρανίτη - σήμερα μοιάζει περισσότερο με ρέμα, αφού τα νερά του συγκεντρώνονται για εκμετάλλευση - και το νέο οικισμό που αναπτύχθηκε πάνω στον οδικό άξονα Δράμας – Τελωνείου Εξοχής.

Η διαδρομή μας ξεκινάει από την κεντρική πλατεία του χωριού που βρίσκεται πάνω στο δρόμο. Εκεί ξεχωρίζουν οι στύλοι, όπου στηριζόταν η δοκός που εμπόδιζε την ελεύθερη διέλευση των κατοίκων προς την περιοχή του Νευροκοπίου, καθώς και ο παλιός σταθμός ελέγχου. Από το σημείο αυτό ξεκινού-σε μια ζώνη ελέγχου πριν από τα σύνορα. Ο σταθμός καταργήθηκε το 1985, ενώ η μπάρα ξυλώθηκε το 1981. Ακολουθούμε το δρόμο που υπάρχει αριστερά μας, ο οποίος μας οδηγεί στον παλιό οικισμό. Αρκετά σπίτια έχουν συντηρηθεί διατηρώντας τα αρχιτεκτονικά στοιχεία της περιοχής. Ξεχωρίζει ένα σπίτι, στο οποίο δεν έχει γίνει καμιά παρέμβαση. Στην περιοχή είναι γνωστό ως το σπίτι της Βάσως, η οποία είναι και η ιδιοκτήτρια (από την αφετηρία 330μ.). Στο Κάτω μέρος του σπιτιού βρίσκεται η παλιότερη βρύση του χωριού και λίγο παρακάτω περνάει το ρέμα. Το σπίτι είναι δίπατο και χαρακτηρίζεται ως αγροτικό ανοικτού τύπου. Στο ισόγειο βρίσκονται οι αποθηκευτικοί χώροι και ο στάβλος. Μια ξύλινη σκάλα οδηγεί στον πρώτο όροφο, όπου ήταν η κυρίως κατοικία. Υπάρχει μεγάλο «μπαλκόνι», το χαγιάτι, και πίσω από αυτό τα δωμάτια. Στο χαγιάτι γίνονταν πολλές οικιακές εργασίες και ήταν ένας χώρος ζωτικός για το σπίτι. Ο προσανατολισμός του σπιτιού είναι νότιος, ώστε να προστατεύεται από τους ψυχρούς βοριάδες. Ξεχω-ρίζει η ξυλοδομή, όπου έχουν χρησιμοποιηθεί ξύλα από το δάσος του χωριού, όπως οξιά. Στο ισόγειο βλέπουμε τις πλεξάνες με τα κρεμμύδια και τα σκόρδα, τα καλαμπόκια και τα φασόλια. Ο περίβολος του σπιτιού είναι μεγάλος, καθώς έχει φούρνο, κοτέτσι, χώρο για λαχανικά, κήπο με λουλούδια, χώρο για το στοίβαγμα των ξύλων και πλυσταριό. Όλες οι εργασίες γίνονταν μέσα σε αυτό τον περίβολο. Ο μεγάλος περίβολος είναι χαρακτηριστικό όλων των σπιτιών στον παλιό οικισμό. Η μορφή του σπιτιού αυτού δίνει την αίσθηση μεγάλου νοικοκυρέματος και τάξης, αλλά και της απαραίτητης προετοιμασίας για τους χειμερινούς μήνες.

9

Μία ιδιαιτερότητα του λεκανοπεδίου

του Νευροκοπίου είναι το φαινόμενο της ομίχλης,

το οποίο καλύπτει όλη την περιοχή και

«εισβάλλει» στο πέρασμα του Γρανίτη.

‘‘

‘‘

10

Η πορεία μας είναι προς τα αριστερά παράλληλα με το ρέμα, το οποίο παλιό-τερα έπαιζε σημαντικό ρόλο στην ανά-πτυξη του χωριού, καθώς τα νερά του τα χρησιμοποιούσαν για άρδευση και για τη λειτουργία των νερόμυλων. Τρεις νερόμυλοι υπήρχαν κατά μήκος του. Το κουφάρι ενός τέτοιου νερόμυλου, του Καρατζά (από την αφετηρία περίπου 450 μ.), βρίσκεται αριστερά μας πνιγμένο μέσα στη βλάστηση. Εκεί που παλιότερα γύριζε η φτερωτή, τώρα οι κισσοί την έχουν καλύψει με τις κληματσίδες τους. Στα δεξιά μας υπάρχει ενημερωτική πινακίδα για το περιβαλλοντικό μονο-πάτι που δημιούργησε και οργάνωσε το δασαρχείο του Κάτω Νευροκοπίου.

Η διαδρομή μας κινείται σε ομαλό χω-ματόδρομο και μέσα σε πλούσια βλάστη-ση, η οποία αρχίζει να μειώνεται και να φαίνεται ο ορίζοντας. Οι ντόπιοι αυτό το άνοιγμα το ονομάζουν Πουλιάνες. Είναι λέξη που χρησιμο-ποιούν οι κτηνοτρόφοι και σημαίνει τα ανοικτά μέρη. Σε αυτά καλλιεργούσαν

παλιότερα οι χωρικοί σιτάρι και καπνά. Καθώς προχωράμε, συναντάμε μια πρόχειρη ξύλινη καγκελόφρα-χτη πόρτα, η οποία εμποδίζει τα βοοειδή που εκτρέφονται στην περιοχή να προσεγγίσουν τον οικισμό. Ακολουθώντας το χωματόδρομο βλέπουμε στα αριστερά μας ένα κτίριο που είναι το εκτροφείο βοοειδών και μπροστά από αυτό βρίσκεται μια ποτίστρα (από την αφετηρία 3,8χμ.). Το νερό είναι πόσιμο και χρή-σιμο για τη συνέχεια της διαδρομής μας. Ενώ ο χωματόδρομος συνεχίζει ευθεία, εμείς στρίβουμε δεξιά όπου συναντάμε έναν άλλο χωματόδρομο με αρκετή πέτρα στη δεξιά πλαγιά. Από εδώ ξεκινάει και το πιο δύσκολο κομμάτι της διαδρομής, καθώς το πεδίο είναι γεμάτο με πέτρες και πρέπει να κάνουμε συνεχείς ελιγμούς για να τις αποφύγουμε. Επιπλέον, είναι ανηφόρα με μέση κλίση περίπου 7% και σε μερικά μικρά τμήματα ακόμα πιο μεγάλη. Στην αρχή η βλάστηση είναι θαμνώδης και διακρίνονται χαμηλές λιθοδο-μές, οι οποίες παλιότερα καθόριζαν τα σύνορα των χωραφιών. Σε αυτά καλλιεργούσαν πατάτα, μια και η ευρύτερη περιοχή φημίζεται για τις πατάτες της. Σήμερα την ελευθερία του ανοίγματος αυτού χαίρονται τα άγρια άλογα. Είναι ελεύθερα να καλπάσουν, να βοσκήσουν, να αναζητήσουν το σύντροφό τους.

Δίπλα στα άγρια άλογα μπορούμε να αφήσουμε κι εμείς το βλέμμα μας να περιηγηθεί στην περιοχή. Στα ανατολικά διακρίνουμε τον κυρίως όγκο του Φαλακρού. Ένα φυσικό δημιούργημα εκατομμυρίων χρόνων. Το Φαλακρό δομείται από ανθρακικά πετρώματα, τα γνωστά μάρμαρα. Στα μάρμαρα αυτά ήρθε και κόλλησε διάπυρο μαγματικό υλικό, αυτό που βγαίνει από τα ηφαίστεια, το οποίο δε βρήκε διέξοδο προς την επιφάνεια, σταμάτησε σε κάποιο βάθος και άρχισε να κρυσταλλώνει. Λόγω των διαφορετικών θερμοκρασιών διαμορφώθηκαν και διάφορα άλλα πετρώματα μεταμόρφωσης. Έτσι

στην περιοχή του Γρανίτη έχουμε μεταλλεύματα χαλκού και μαγγανίου, κοίτασμα με σιδηρούχο υλικό, σκαρνούχα πετρώματα που έχουν πράσινο χρώμα και είναι πολύ σκληρά, δολωμιτικά μάρμαρα και γρανίτη μαύρου χρώματος, επειδή περιέχει σίδηρο, μαγνήσιο και πυρίτιο. Για τους λόγους αυτούς στα ανατολικά του οικισμού του Γρανίτη διακρίνουμε ένα από τα 314 λατομεία εκμετάλλευσης μαρμάρου που έχουν ανοίξει στο Φαλακρό. Βγάζει ένα από τα πιο φημισμένα σε όλο τον κόσμο μάρμαρο που μαζί και με άλλους τύπους χρησιμοποιούνται στη διακοσμητική. Το λατομείο έχει καταλάβει τεράστια έκταση της

11

12

πλαγιάς. Από μακριά μοιάζει με θέατρο που έχει κατασκευαστεί για Κύκλωπες. Άραγε αυτοί που «αδειάζουν» τώρα το βουνό από τους θησαυρούς του, θα φρο-ντίσουν στο τέλος για την αποκατάσταση του τοπίου; Ή θα έχουμε ακόμα ένα κου-φάρι να μας θυμίζει την ακόρεστη όρεξη του ανθρώπου για πλουτισμό;

Καθώς ανηφορίζουμε, η βλάστηση γίνεται πιο πυκνή και πιο ψηλή. Το έδαφος γίνεται πιο μαλακό και χωρίς πολλές πέτρες. Σε κάποια σημεία μέσα από το πυκνό φύλλωμα ξεχωρίζουμε σημεία του οικισμού και ακούγονται και οι θόρυβοι από τον κεντρικό αυτοκι-νητόδρομο, ιδιαίτερα τους χειμερινούς μήνες. Κατά τη διάρκεια της διαδρομής παρατηρούμε διάφορους ασαφείς χωμα-τόδρομους προς διάφορες κατευθύνσεις. Οι περισσότεροι από αυτούς οδηγούν σε παλιά ορυχεία - μεταλλεία. Μάλιστα μερικά είναι από την αρχαιότητα. Τα μεταλλεία αυτά περιείχαν κοιτάσματα χαλκού και μαγγανίου. Αξιοποιήθηκαν πάρα πολύ από τη δεκαετία του ’50 ως το 2000. Το μαγγάνιο είναι άριστο υλικό πυρολουσίτη, το οποίο χρησι-μοποιήθηκε για τις μπαταρίες τσίγκου

– ψευδαργύρου. Με την εξέλιξη της τεχνολογίας οι μπαταρίες αυτές έπαψαν να χρησιμοποιούνται και τα μεταλλεία έκλεισαν. Ένα από τα μεγαλύτερα κοιτάσματα βρίσκεται στην είσοδο του χωριού, μέσα στο πέρασμα, όπου δεξιά μας συναντάμε τα υπολείμματα της εξόρυξης και αριστερά τα γραφεία της εταιρείας που τα διαχειριζόταν (απόσταση από Δράμα 21,5 χμ). Το μεταλλείο αυτό εγκαινιάστηκε το 1896 – 1898, όταν ολοκληρώθηκε η σιδηροδρομική γραμμή Θεσσαλονίκης – Αλεξανδρούπολης. Τα μεταλλεύματα μεταφέρονταν με βαγόνια στη Θεσσαλονίκη και από εκεί φορτώνονταν σε πλοία με τελικό προορισμό τις βιομηχανίες της Αμερικής. Το 1909 οι εξαγωγές έφτασαν τους 8 – 10000 τόνους ετησίως. Τα κοιτάσματα αυτά περιείχαν και μικρή ποσότητα χρυσού, χωρίς όμως σημαντική αξία για περαιτέρω αξιοποίηση. Αξίζει να σημειωθεί ότι το Φαλακρό από την αρχαιότητα ήταν γνωστό για τα μεταλλεία του. Στα αρχαία μεταλλεία της περιοχής του Γρανίτη βρέθηκαν εργαλεία και υπολείμματα από τους αρχαίους μεταλλωρύχους. Οι αρχαίοι τα ορυχεία τα έλεγαν λαγούμια και έβγαζαν ψήγματα χρυσού, η περιεκτικότητα του οποίου ήταν 3 έως 5 γραμμάρια ανά τόνο. Μάλιστα, οι αρχαίοι, ήταν τόσο ικανοί που έπαιρναν όλο το χρυσό ακόμα και από τα ορυχεία μαγγανίου. Το μαγγάνιο το χρησιμοποιούσαν για να βάφουν τα αγγεία τους και να κάνουν ανεξίτηλα τα χρώματά τους. Με το χαλκό έφτιαχναν τα νομίσματά τους. Πώς να ήταν άραγε ο Γρανίτης στα αρχαία χρόνια; Ένας προσωρινός οικισμός μεταλλωρύχων, στον οποίο συνεχώς έφταναν καινούργιοι ανα-ζητώντας μια καλύτερη τύχη ή ένας μόνιμος οικισμός στις υπηρεσίες ενός βασιλιά – άρχοντα; Δυστυχώς δεν υπάρχουν γραπτές πηγές που να μας πληροφορούν για την περιοχή.

Καθώς πλησιάζουμε προς το τέλος της ανηφόρας, η βλάστηση πάλι αραιώνει και φτάνουμε σε ένα πλάτωμα με πανοραμική θέα (απόσταση από την αφετηρία 8,2 χμ.). Στα νοτιοδυτικά μας ξεχωρίζουμε την κορυφή Τραπέζι και στα ανατολικά την κορυφή του Λοχαγού Ρογκάκου. Στα βόρεια έχουμε τη θέα της λεκάνης του Κάτω Νευροκοπίου. Όταν δεν καλύπτεται η λεκάνη από ομίχλη το βλέμμα μας φτάνει ως τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα όπου και αντικρίζουμε έναν άλλο ορεινό όγκο, τον Όρβηλο. Εκεί ξεχωρίζου-με από τα ανατολικά προς τα δυτικά τα ακριτικά χωριά Δασωτό, Βαθύτοπο και Κατάφυτο. Σχεδόν στα πόδια μας και πάλι προς την ίδια κατεύθυνση βλέπουμε το Περιθώρι, την Κάτω Βροντού και απέναντι, στην

13

Στην ποδηλατική εξόρμηση Στην ποδηλατική εξόρμηση απαραίτητος εξοπλισμός απαραίτητος εξοπλισμός

είναι το κράνος, τα γάντια είναι το κράνος, τα γάντια και η αυτονομία και η αυτονομία

σε διατροφή.σε διατροφή.

‘‘

‘‘

14

περιοχή του νομού Σερρών, την Άνω Βροντού. Ένας τόπος που οι κάτοικοί του γνωρίζουν καλά την ιστορία. Τουρκικός ζυγός, βουλγαρικό κομιτάτο, μακεδο-νικός αγώνας, ανταλλαγή πληθυσμών, εγκατάσταση προσφύγων από τον Πόντο, την Ιωνία και την Ανατολική Ρωμυλία, εισβολή των Γερμανών, βουλγαρική κατοχή, εμφύλιος, οικονομική μετανά-στευση. Ιστορία που είναι γραμμένη σε κάθε σπιθαμή γης, σε κάθε χωριό, που διαχέεται στην αρχιτεκτονική των σπι-τιών, των εκκλησιών και των γεφυριών, στην οικονομία της περιοχής, στα τοπω-νύμια, στις διηγήσεις των παλαιοτέρων, στην τοπική ενδυμασία, στα τραγούδια και στους χορούς, στις γεύσεις.

Το ταξίδι του βλέμματος και του μυαλού ίσως να διακόψει το μουγκάνισμα των αγελάδων που βόσκουν στην περιοχή. Το μέγεθός τους και το βαρύ πάτημά τους φοβίζει, όμως είναι άκακες και αδιαφορούν για την παρουσία μας. Δια-κρίνουμε μια δεξαμενή όμβριων υδάτων και ποτίστρες. Κατευθυνόμαστε προς τα εκεί και ακολουθούμε το μονοπάτι που κινείται πάνω στην πλαγιά και κατηφορί-ζει προς το Γρανίτη. Μπαίνουμε μέσα σε δάσος με πανύψηλες οξιές (απόσταση από την αφετηρία 8,5 χμ.). Οι ακτίνες του

ήλιου προσπαθούν να φτάσουν στο έδαφος, όμως τα φυλλώματα των δέντρων τις εμποδίζουν. Αισθανό-μαστε την υγρασία στο πρόσωπό μας και διακρίνουμε σταγόνες νερού στους ιστούς που έχουν πλέξει οι αράχνες στους κορμούς των δέντρων και στα κλαδιά τους. Η παρουσία ομίχλης ιδιαίτερα την άνοιξη και το φθινόπωρο σε συνδυασμό με το φως δημιουργούν μια απόκοσμη ατμόσφαιρα. Νομίζει κανείς ότι από κά-που θα ξεπηδήσουν οι Δρυάδες για να μας μαγέψουν με το χορό τους και να μας καλύψουν με το πέπλο τους. Οι ομαλές κλίσεις του μονοπατιού και το εύκολο πέρασμά του μας επιτρέπουν το ονειροπόλημα. Το μονοπάτι συνεχίζει ευθεία καθώς περνάμε την πρώτη ρεματιά. Ακολουθούμε τη διαδρομή που φεύγει δε-ξιά τραβερσάροντας την πλαγιά και χώνεται μέσα στη ρεματιά που μόλις περάσαμε. Κατηφορίζοντας φτά-νουμε σε ένα σημείο όπου μια οξιά βρίσκεται στη μέση μόνη της και σε μικρή απόσταση περιμετρικά της φύονται άλλες (απόσταση από την αφετηρία 8,9χμ. περίπου). Ίσως να αποτελεί τον τόπο συγκέντρωσης για τους κατοίκους του δάσους. Μπορεί εδώ να έγινε η συνέλευση των ζώων από το μύθο του Αισώπου. Για εμάς θα είναι μια μικρή στάση, καθώς η διαδρομή μας γίνεται πιο δύσκολη και απαιτητική. Η κλίση μεγαλώνει και θα είναι μια ευκαιρία για τους πεζοπόρους να δοκιμάσουν την ισορροπία τους και για τους ποδηλάτες να ελέγξουν τα φρένα τους και τις ικανότητές τους στην κατηφόρα. Το τμήμα αυτό της δια-δρομής ονομάζεται από τους ντόπιους «Γλίστρα», γιατί όταν υλοτομούσαν το δάσος, από αυτό το σημείο έριχναν τα κομμένα δέντρα για να φτάσουν χαμηλά και με τα μουλάρια στη συνέχεια να τα βγάλουν έξω στο δρόμο. Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι οι κάτοικοι παλιότερα μπορεί να υστερούσαν σε τεχνολογικά μέσα, αλλά χρησιμοποιούσαν το μυαλό τους και τις φυσικές δυνατότητες του τόπου για να επιτύχουν το στόχο τους. Γλιστρώντας πάνω στο «πάτωμα» του δάσους βγαίνουμε ξαφνικά σε ένα καλοφτιαγμένο μονοπάτι. Στρίβουμε δεξιά και συναντάμε ενημερωτική ταμπέλα για την είσοδό μας στο περιβαλλοντικό μονοπάτι (απόσταση από την αφετηρία 9,7 χμ.).

15

Ο άνθρωπος βελτιώνοντας τις δεξιότητές του

μπορεί να προσεγγίσει τη

φύση με ποικίλους τρόπους.

‘‘

‘‘

Υ Ψ Ο Μ Ε Τ Ρ Ι Κ Ο Δ Ι Α Γ Ρ Α Μ Μ Α

Είσοδος σε δάσος με οξιές

Μοναχική οξιά

Αρχή περιβαλλοντικού μονοπατιού

Αιωνόβιες καστανιές

Εκκλησία Κοίμησης της Θεοτόκου

Εκκλησία Γαβριήλ και Μιχαήλ

Παλιό γεφύρι

1

2

3

4

5

6

7

16

Το περιβαλλοντικό μονοπάτι σχεδιάστηκε και υλοποιή-θηκε από το Δασαρχείο του Κάτω Νευροκοπίου. Σκοπό

έχει να αναδείξει μια ιδιαίτερη περιοχή του φυσικού περιβάλλοντος του Γρανίτη που με τη βιοποικιλότητα που παρουσιά-ζει να γίνει πόλος έλξης για τη γνωρι-μία με τη χλωρίδα και την πανίδα του τόπου. Στο μεγαλύτερο μήκος του είναι στρωμένο με χαλίκι, οπότε δεν υπάρχει πρόβλημα λάσπης. Ξύλινα σκαλοπάτια κάνουν την κατάβαση πιο ομαλή και ταμπέλες μας βοηθούν να γνωρίσουμε τα έμβια που κατοικούν στο δάσος.

Ακόμα και οι άνθρωποι της πόλης, που οι γνώσεις τους πάνω στα φυτά είναι περιορισμένες, θα εντυπωσιαστούν από την ποικιλία των δέντρων που θα συναντήσουν. Πώς θα καταλάβουμε ότι πρόκειται για διαφορετικό είδος; Μα παρατηρώντας τα φύλλα. Αξίζει να συλ-λέξουμε διαφορετικά φύλλα, όχι μόνο για να διαπιστώσουμε το είδος που ανή-

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΜΟΝΟΠΑΤΙΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕΤΗΝ «ΚΟΙΝΩΝΙΑ» ΤΟΥ ΔΑΣΟΥΣ

17

18

κουν, αλλά και για να θαυμάσουμε την ποικιλία των σχημάτων, των μεγεθών, των συνδυασμών, των αποχρώσεων του πράσινου και της υφής. Η βλάστη-ση που θα συναντήσουμε ανήκει στην παραμεσογειακή ζώνη και στα ξηρόφιλα φυλλοβόλα δάση. Τα δέντρα, για τα είδη των οποίων μας πληροφορούν οι ενημερωτικές πινακίδες, είναι ο δρυς, η οξιά, ο σφένδαμος, η λεύκη η τρέμουλη, το έλατο, ο φράξος, η κρανιά με τους κόκκινους καρπούς το φθινόπωρο, η αγριοαχλαδιά και η γκορτσιά με τους μικρούς σκληρούς καρπούς τους, η αγριοφουντουκιά με τα μικρά φουντουκάκια την περίοδο της καρποφορίας, η αγρι-ομηλιά και η καστανιά. Στη διαδρομή μας αξίζει να παρεκκλίνουμε για να δούμε τις αιωνόβιες καστανιές που υπάρ-χουν στο δάσος. Θαυμάζει κανείς το μέγεθός τους και τους κορμούς τους που αποτυπώνουν τη ζωή τους - τους βαριούς χειμώνες με τα πολλά χιόνια,

τους κεραυνούς, τις ασθένειες, τα χτυπήματα από τα έντομα κ.ά. Τα άγρια οπωροφόρα δέντρα είναι απο-μεινάρια από παλιότερες καλλιέργειες των κατοίκων στην πλαγιά, οι οποίες με το πέρασμα του χρόνου εγκαταλείφτηκαν, όμως τα δέντρα συνέχισαν να παράγουν και να αναπαράγονται. Μα όσο κι αν θέλουμε να κρατήσουμε το βλέμμα μας ψηλά, δεν υπάρχει περίπτωση να μην παρατηρήσουμε τους θάμνους και τα αγριολούλουδα. Συνδετικά φυτά ανάμεσα στους κορμούς των δέντρων και στο έδαφος είναι οι κισσοί και οι κληματίδες. Τα φυλλώματά τους δημιουργούν κουρτίνες που έρχονται να καλύψουν όσα το δάσος δε θέλει να μας δείξει. Αγριοτριανταφυλλιές μας συντροφεύουν σε πολλά σημεία της διαδρομής όπως και βάτοι. Η κουφοξυλιά με τα μικρά ροζ –μωβ λουλουδάκια δίνει το παρόν. Ο άρκευθος και ο κράταιγος διεκδικούν κι αυτοί το δικό τους χώρο. Και χαμηλά στην επιφάνεια του εδάφους βρίσκουμε την αγριο-φράουλα, το πεντάνευρο και το πολυτρίχι στους υγρούς βράχους, ενώ η φτέρη με τα καταπράσινα μικρά φύλλα της δημιουργεί ένα παχύ πάπλωμα. Χρώμα όμως σε όλο αυτό το πράσινο δίνουν οι καμπανούλες,

οι κενταύρειες, οι κρόκοι, οι καρλίνες, οι σάλβιες κ.ά. Ιδιαίτερα την περίοδο της άνοιξης οι χρωμα-τικές αντιθέσεις είναι μοναδικές. Το δάσος μπορεί να μας θρέψει. Γι’ αυτό αν βρεθούμε σε εποχή

καρποφορίας μέσα σε αυτό, αξίζει να γευτούμε τους καρπούς που μας προσφέρονται απλόχερα. Χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στα μανιτάρια και στους καρπούς των κισσών.

Όσο προσεχτικά κι αν κινούμαστε μέσα στο μονοπάτι, δε θα συναντήσουμε πουλιά. Μόνο θα τα ακούσουμε να κελαηδούν μέσα στις συστάδες των θάμνων και βαθιά μέσα στα πυκνά φυλλώματα των δέντρων ή θα ακούσουμε το πέταγμά τους, καθώς αλλά-ζουν θέση. Ο τσαλαπετεινός με το λοφίο του, ο δρυοκολάπτης να δίνει το παρόν του

με το χτύπημα του ράμφους του στους κορμούς, η τσίχλα με το γρήγορο νευρικό πέταγμα, το τρυγόνι που κάνουν θόρυβο οι φτερούγες του κατά την απογείωση, η δειλή φάσσα που η φωλιά

της είναι μια πλατφόρμα πάνω στα δέντρα, ο μελισσοφάγος που έχει ένα απαλό κελαρυστό κάλε-σμα, το ορτύκι που σπάνια το βλέπουμε αλλά συχνά το ακούμε, ο κοινωνικός και έξυπνος κόρακας, ο

κούκος που κρύβεται στα πολύ ψηλά δέντρα και από τον Απρίλιο πιάνει το τραγούδι, το σαΐνι που η σιλου-έτα του μοιάζει με του γερακιού και το κιρκινέζι που φαίνεται κομψό με τις μυτερές φτερούγες, τη στενή

19

Τα περιβαλλοντικά παιχνίδια ανοίγουν μονοπάτια στις αισθή-

σεις της όρασης, της ακοής, της όσφρησης,

της γεύσης και της αφής.

‘‘

‘‘

20

ουρά και το γρήγορο φτεροκόπημά του είναι τα πουλιά που έχουν αναγνωριστεί.

Διασχίζοντας το μονοπάτι μπορεί να τρομάξουμε από το σκαντζόχοιρο που τρέχει βιαστικά να χωθεί μέσα στα χόρτα για να κρυφτεί. Η αλεπού είναι συχνή επισκέπτρια, δίνοντας το παρόν της στα κοτέτσια του χωριού. Όσο για το λύκο κάνει και αυτός την εμφάνισή του τους χειμερινούς μήνες, ιδιαίτερα κατά τις χιονισμένες περιόδους. Ο αγριόχοιρος αφήνει τα ίχνη της διέλευσής του, καθώς βρίσκει ποικιλία τροφής μέσα στο δάσος. Δυστυχώς όμως είναι από τα ζώα που κυνηγιούνται πάρα πολύ. Οι ασβοί, οι νυφίτσες και τα κουνάβια είναι πολύ συνηθισμένα είδη στην περιοχή.

Τις βροχερές μέρες θα συναντήσουμε και τις σαλαμάνδρες. Έχουν μαύρο εύκαμπτο σώμα με κίτρινες βούλες κατά μήκος του κορμού και της ουράς τους. Μοιάζουν να είναι οι κλόουν των ερπετών. Τα μυρμήγκια κάνουν ολόκλη-ρες αποικίες που ξεχωρίζουν, καθώς μετά από τη βροχή βγάζουν το χώμα για να αερίσουν τις στοές τους. Μια κοινωνία

με οργάνωση και συνεχή δράση. Οι αράχνες στήνουν παγίδες – ιστούς σε σημεία που θεωρούν ότι θα πιάσουν τα υποψήφια θύματά τους. Ιστοί σε διάφορα πάχη, μεγέθη, σχήματα, ύψη. Οι σφήκες και οι μέλισ-σες είναι οι καλύτεροι πελάτες των λουλουδιών. Δε σκεφτόμαστε να τις ανταγωνιστούμε, γιατί μάλλον θα βγούμε … «κεντημένοι». Ποικιλίες σκαθαριών θα δούμε να βρίσκονται κάτω από τα φύλλα, ανάμεσα στη χαμηλή βλάστηση. Το δάσος αποκτά μια άλλη μαγεία κατά τους ανοιξιάτικους και καλοκαιρινούς μήνες με τις πεταλούδες.

Ένας μεγεθυντικός φακός είναι ένα απαραίτητο εργαλείο στη διαδρομή μας μέσα στο περιβαλλοντικό μο-νοπάτι, αν θέλουμε να γευτούμε έστω και λίγο τη ζωή που υπάρχει μέσα σε αυτό. Τη ζωή στο δάσος δεν μπορούμε να την αντιληφθούμε και πολύ περισσότερο να την ακούσουμε. Ακούμε τη δική μας αναπνοή από την προσπάθεια που καταβάλουμε, αλλά όχι την αναπνοή των φυτών που βρίσκονται σε τόσο μεγάλο πληθυσμό γύρω μας. Ακούμε την κατσαρόλα που προετοιμάζει το φαγητό, αλλά όχι τη λειτουργία της φωτοσύνθεσης στα φύλλα. Ακούμε τα μηχανήματα και τους εργάτες του λατομείου, αλλά όχι τα μυρμήγκια που σκάβουν και εργάζονται κάτω από τη γη. Ακούμε τις κλωστοϋφαντουργικές μηχανές, αλλά δεν ακού-με την αράχνη που υφαίνει τον ιστό της. Ακούμε τη βενζίνη που ρέει μέσα στους σωλήνες και τροφοδοτεί το αυτοκίνητό μας, αλλά δεν ακούμε τους χυμούς που ανεβαίνουν στους κορμούς των δέντρων. Πόσο πιο πολύβουος είναι ο δικός μας κόσμος!

Ο σύγχρονος άνθρωπος έπαψε να παρατηρεί, να μελετά και να μαθαίνει μέσα από τη φύση. Στη φύση μπορούμε να κάνουμε μαθηματικά και γεωμετρία, φυσική και χημεία, βιολογία και τέχνες. Θαυμάζουμε τους αρχαίους λαούς και ιδιαίτερα τους Έλληνες για την πρόοδο που σημείωσαν στις επιστήμες. Αξίζει να θυμηθούμε ότι η πρόοδος αυτή στηρίχτηκε στην παρατήρηση του περιβάλλοντος γύρω τους.

Και ενώ οι αισθήσεις μας έχουν ξυπνήσει, κατηφορίζουμε όλο και περισσότερο προς το χωριό. Ξαφνι-κά μπροστά μας συναντάμε ένα ξωκλήσι (απόσταση από την αφετηρία 10,7 χμ.). Είναι της Κοίμησης της Θεοτόκου. Χτίστηκε το 1939 και γίνεται πολύ μεγάλο πανηγύρι στις 15 Αυγούστου. Αποτελεί γιορτή συγκέντρωσης όχι μόνο των ντόπιων αλλά και των μεταναστών. Η πόρτα του είναι πάντα ανοικτή για να δεχτεί τους επισκέπτες του. Είναι φροντισμένο, με καθαρό περίβολο. Έχει ένα μικρό ξύλινο κιόσκι για μια μικρή ανάπαυλα και ένα σύντομο γεύμα. Η θέα του Γρανίτη είναι μπροστά μας. Στα πόδια μας βλέπουμε

21

Η παρατήρηση του μικρόκοσμου των οικοσυστη-μάτων βοηθάει στην κατανόηση της οργάνωσης

και της δομής της κοινωνίας των ανθρώπων.‘‘ ‘‘

22

τον παλιό οικισμό με τα παλιά σπίτια από τα οποία άλλα είναι εγκαταλελειμμένα, άλλα συντηρημένα και άλλα ανακαι-νισμένα. Οι αυλές τους μεγάλες και οι περισσότερες με μια καρυδιά. Τα ξύλα στοιβαγμένα και προστατευμένα. Μικροί κήποι με λαχανικά για τις ανάγκες του σπιτιού. Όπου δεν έχει μπει ανθρώπου χέρι για να περιποιηθεί το μέρος, η βλά-στηση είναι πυκνή. Κισσοί, περικοκλά-δες, αγριόχορτα και αγριολούλουδα ξε-φυτρώνουν παντού. Η υγρασία τα ευνοεί. Το χρώμα που φαίνεται να κυριαρχεί στο χωριό είναι το πράσινο. Η μόνη διαφορά είναι ότι αλλάζει απόχρωση ανάλογα με την εποχή. Χαμηλά στην απένα-ντι γυμνή πλαγιά βλέπου-με το νέο οικισμό με νέα στοιχεία δόμησης. Ασφαλτοστρωμένοι δρόμοι, σπίτια με μικρές αυλές. Ευτυχώς οι κάτοικοι εξακολουθούν

να χρησιμοποιούν την πέτρα και να ακολουθούν αρχιτεκτονικές κατασκευές που είναι φιλικές στο τοπικό περιβάλλον. Εντύπωση προξενεί το πόσο διαφορετικές είναι οι δυο πλαγιές του περάσματος. Αυτή που βρισκόμαστε είναι κατάφυτη και η απέναντι είναι γυμνή. Αυτό οφείλεται στις κλιματολογικές συνθήκες και στην κλίση των πετρωμάτων. Η κατάφυτη έχει βόρειο προσανατολισμό, επομένως ευνοείται από τις καιρικές συνθήκες. Επιπλέον έχει εδαφικό υλικό μεγάλου πάχους, επειδή είναι φτωχή σε πετρώματα. Η απέναντι πλευρά έχει ασβεστολιθικά πετρώματα, γι’ αυτό και το έδαφός της είναι μικρού πάχους, ξερό, άγονο και εμφανές το πέτρωμα. Ένα άλλο εντυπωσιακό στοιχείο του τόπου, που θα το συναντήσουμε την άνοιξη και το φθινόπωρο, είναι η ομίχλη που παρατηρείται από τις πρωινές ώρες ως τις μεσημεριανές. Δημιουργεί μια μοναδική ατμόσφαιρα που μοιάζει να έχει ξεπηδήσει μέσα από έργο του Τολστόι. Είναι σαν ένα γιγάντιο φυσερό να απλώνει παντού την ομίχλη. Κάπου κάπου φαίνεται να διαλύεται και μετά από λίγο ξαναπυκνώνει. Το φαινόμενο αυτό σχετίζεται με το λεκανοπέδιο του Κάτω Νευροκοπίου, στο οποίο τις πρωινές ώρες σχηματίζεται ομίχλη, η οποία προσπαθώντας να βρει διέξοδο, μπαίνει και μέσα στο αιώνιο

πέρασμα του Φαλακρού ακολουθώντας το ρέμα και δίνοντας στο Γρανίτη μια ιδιαίτερη μαγεία.

Το περιβαλλοντικό μονοπάτι συνεχίζει και πίσω από την εκκλησία για να καταλήξει στο χωματόδρομο από όπου ξεκινήσαμε την αρχική διαδρομή μας και η έξοδός του είναι απέναντι από το νερόμυλο του Καρατζά. Εμείς δε θα συνεχίσουμε το μονοπάτι αλλά θα κατηφορίσουμε το τσιμεντένιο δρόμο που

ανοίγεται αριστερά από την εκκλησία. Στη συνέχεια, στο χωματόδρομο που θα συναντήσουμε θα στρίψουμε δεξιά και θα βγούμε μπροστά στην εκ-

κλησία του παλιού οικισμού (απόσταση από την αφετηρία 11 χμ.). Ο παλιός οικισμός του Γρανίτη εκτείνεται αριστερά και μπροστά μας.

Η εκκλησία είναι αφιερωμένη στους Αρχάγγελους Γαβριήλ και Μιχαήλ. Καθώς πλησιάζουμε, μας δημιουργείται η εντύπωση της εγκατάλειψης. Το προαύλιο της είναι χορταριασμένο και τα κόπρανα ζώων πληροφορούν για το στάβλισμα αλόγων και μουλαριών. Από την κλειδωμένη ξύλινη πόρτα της προσπαθούμε να

δούμε το εσωτερικό του ναού, αφού η κλειδαριά μάλλον έχει χαλάσει. Χρησιμοποιούμε την τεχνική

Περπατώντας, τρέχοντας,

ποδηλατώντας μέσα στη φύση δεν γυμνάζεται μόνο το

σώμα, αλλά ενεργοποιούνται

και οξύνονται οι αντιληπτικές ικανότητες του ανθρώπου και καλλιεργείται το πνεύμα και η ψυχή του.

23

‘‘

‘‘

24

των πουλιών και των νυχτερίδων που έχουν βρει καταφύγιο στην εκκλησία. Σύμφωνα με πληροφορίες χρονολογεί-ται από το 1873. Είναι μία από τις πολλές εκκλησίες που χτίστηκαν στην περιοχή κατά τα τελευταία χρόνια του 19ου αιώνα. Αυτό συνέβη γιατί οι Έλληνες εκ-μεταλλεύτηκαν το φιρμάνι του Τανζιμάτ (1839 – 1856), το οποίο προέβλεπε μια σειρά μεταρρυθμίσεων που αναδιορ-γάνωναν την Οθωμανική Αυτοκρατορία σε επίπεδο διοίκησης, οικονομίας και σχέσεών της με τους υπηκόους της και το οποίο αναγνώριζε για πρώτη φορά νο-μικά δικαιώματα σε μη μουσουλμάνους Οθωμανούς υπηκόους, εξασφαλίζοντάς τους ισονομία, ισότητα και ασφάλεια. Ο ναός των Ταξιαρχών ακολουθούσε την παραδοσιακή αρχιτεκτονική που είχε ήδη αναπτυχθεί στην ελληνική ύπαι-θρο από τον 17ο αιώνα. Ήταν τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική. Η κόγχη του ιερού ήταν ημικυκλική. Το δομικό υλικό που χρησιμοποιήθηκε ήταν τοπική πέτρα. Η ξυλοπαγής οροφή ήταν διακοσμη-μένη με ποικίλα γεωμετρικά σχήματα, που δημιουργήθηκε από λεπτές πήχες προσαρμοσμένες πάνω στις σανίδες. Σχέδια όλο φαντασία αλλά και απλότητα, που ταίριαζαν σε μια αγροτική κοινωνία όπως ήταν του Γρανίτη. Ο εσωτερικός διάκοσμος ήταν απέριττος, ο φωτισμός περιορισμένος και η εξωτερική εμφά-νιση λιτή, τόσο για να μην προκαλεί τον κατακτητή όσο και λόγω των περιορι-σμένων οικονομικών μέσων. Οι τεχνίτες

έδειξαν τη μαστοριά τους στα ξυλόγλυπτα που την κοσμούν. Τα ξυλόγλυπτα ήταν τα τυπικά που έπρεπε να υπάρχουν μέσα σε ένα ναό, που όμως ξεχώριζαν για την υψηλή τέχνη τους. Σήμερα θαυμάζουμε το δεσποτικό θρόνο, το προσκυνητάρι, την επίστεψη του τέμπλου και τις παραστάδες της Ωραίας Πύλης, που φέρνουν τα χαρακτηριστικά σύμβολα του χριστιανισμού, την άμπελο, το αγκάθι, το σταυρό κ.ά. Όταν χτίστηκε η εκκλησία των Ταξιαρχών δε συνήθιζαν να κάνουν καμπαναριά. Αυτό που βλέπουμε σήμερα χτίστηκε αργότερα. Έχει χρησιμοποιηθεί πάλι ντόπια πέτρα που οι μάστορες λάξευσαν και δημιούργησαν αυτό το πυργοειδές κτίσμα που βλέπουμε. Είναι χαρακτηριστικό ότι το καμπαναριό βρίσκεται στην είσοδο των πιστών για το ναό και όχι στα πλάγια όπως συνηθίζεται σε άλλες περιοχές της Ελλάδας. Ο πιστός θα περάσει ακριβώς από κάτω του και θα θαυμάσει το ύψος του. Λες και οι τεχνίτες θέλησαν να προετοιμά-σουν τον πιστό για την ψυχική και πνευματική ανάταση που θα νιώσει κατά τη διάρκεια της θείας λειτουρ-γίας. Σήμερα στο κωδωνοστάσιο έχουν βρει καταφύγιο οι σπουργίτες και τα χελιδόνια, που έχουν φτιάξει σ’ αυτό τις φωλιές τους.

Οι κάτοικοι προετοιμάζουν την εκκλησία όταν γιορτάζουν οι Ταξιάρχες στις 8 Νοεμβρίου.

Βγαίνοντας από το προαύλιο της εκκλησίας βλέπουμε ακριβώς απέναντι ένα στενό δρομάκι, το οποίο και ακολουθούμε. Αυτό περνά ανάμεσα στον μαντρότοιχο μιας αυλής και το φράκτη ενός κήπου. Πλησιάζου-με προς το ρέμα και η βλάστηση φουντώνει. Συναντάμε μια γέφυρα που μας περνάει στην απέναντι όχθη (απόσταση από την αφετηρία 11,1 χμ.). Δεν παρουσιάζει κάποια ιδιαίτερη αρχιτεκτονική. Είναι μονότοξη

και χαμηλή. Αποτελούσε καθημερινό πέρασμα των κατοίκων, όταν το χωριό ευημερούσε. Στρίβουμε αρι-στερά και βγαίνουμε στο δρόμο που κατεβήκαμε από την κεντρική πλατεία στην αρχή της διαδρομής μας. Δεν τον ακολουθούμε αλλά συνεχίζουμε ευθεία μπαίνοντας σε ένα χωματόδρομο. Παρατηρούμε ότι σε όλο το δίκτυο των χωματόδρομων που υπάρχουν μέσα στον οικισμό ξεχωρίζουν θρυμματισμένες μαύρες, άσπρες και πράσινες πέτρες. Πρόκειται για τα «καλντερίμια» που ήταν στρωμένα με γρανιτόπετρα από το παλιό λατομείο. Ο χωματόδρομος στον οποίο βρισκόμαστε ήταν ο παλιός δρόμος που ένωνε τη Δράμα με το λεκανοπέδιο του Κάτω Νευροκοπίου και πέρναγε μέσα από τον παλιό οικισμό. Από εδώ πέρναγαν τα ζώα φορτωμένα, τα κάρα, οι άμαξες, τα πρώτα αυτοκίνητα.

Συνύπαρξη ανθρώπου και

φυσικού περιβάλλοντος

25

‘‘ ‘‘

Υ Ψ Ο Μ Ε Τ Ρ Ι Κ Ο Δ Ι Α Γ Ρ Α Μ Μ Α

Διασταύρωση για σανατόριο και κορυφή Αγ. Παύλου

Αντιαρματικά τείχη

Οδόντες

Περιοχή «βυζαντινού» μονοπατιού

Εκκλησία Αγ. Γεωργίου

1

2

3

4

5

6

26

Καθώς συνεχίζουμε, συναντά-με στα δεξιά μας κι άλλη μια παλιά πηγή. Ακριβώς από

πάνω βρίσκεται ένα μεγάλο οικόπεδο, χορταριασμένο. Εκεί βρίσκονταν μέχρι πριν από αρκετά χρόνια το κέντρο «Παράδεισος», που λειτουργούσε ως καφενείο – αναψυκτήριο και ταβέρνα. Σε αυτό το επαρχιακό κέντρο σταμάτη-σαν όλες οι πολιτικές και στρατιωτικές προσωπικότητες της Ελλάδας που

ΓΡΑΝΙΤΗΣ ΟΧΥΡΟΡΑΝΤΕΒΟΥ ΜΕ ΤΗΝ …ΙΣΤΟΡΙΑ

27

28

επισκέφτηκαν την παραμεθόριο περιοχή του Νευροκοπίου. Στην αριστερή όχθη βλέπουμε ανακαινισμένα παλιά σπίτια. Ξεχωρίζει ένα σπίτι που δεν ακολουθεί την παραδοσιακή αρχιτεκτονική του ανοικτού ή του κλειστού αγροτικού σπιτιού. Είναι ορθογώνιο, με μεγάλα πα-ράθυρα και χωρίς μπαλκόνια. Χτίστηκε περίπου το 1925 και χρησιμοποιήθηκε ως εξοχική κατοικία ντόπιας οικογένει-ας που είχε εγκατασταθεί στη Δράμα. Αποτελεί ένα συνδυασμό αγροτικής και αστικής κατοικίας, δημιουργώντας μια νέα αρχιτεκτονική γραμμή για τον τόπο και μια νέα δυνατότητα αξιοποίησης της περιοχής ως παραθεριστικό κέντρο.

Ακολουθούμε τον παλιό χωματόδρομο που βρίσκεται ανάμεσα στο ρέμα και στο σημερινό ασφάλτινο δρόμο. Ο συνεχής ήχος των διερχόμενων αυτοκινήτων διαφέρει κατά πολύ από τους ήχους που ακούγονταν παλιότερα στον «κεντρικό» δρόμο προς το Νευροκόπι. Η χαμηλή βλάστηση από αγριόχορτα και λουλού-δια που υπάρχει δεξιά και αριστερά της διαδρομής, μας μεταφέρει και πάλι κοντά στη φύση. Μια πιο προσεχτική παρατήρηση θα μας βοηθήσει να εντοπίσουμε πλήθος από βότανα, όπως

μολόχα, τριφύλλι, μέντα, λούπινο, μάραθο, αγριοφράουλα κ.ά. Μοιάζει με βοτανικό κήπο. Μην παραξε-νευτείτε αν σας πλησιάσει κάποια πεταλούδα και καθίσει επάνω σας. Τον «κήπο» αυτό επισκέπτονται από την άνοιξη ως το φθινόπωρο χιλιάδες πεταλούδες. Είναι η περιοχή που επιλέγουν για να επωαστούν και από νύμφες να ενηλικιωθούν. Στα χρώματα των φυτών έρχονται να προστεθούν τα χρώματά τους και το αέρινο πέταγμά τους. Από έρευνα που έγινε αναφέρεται ότι υπάρχουν ενδημικά είδη πεταλούδας, γεγονός που κάνει το Γρανίτη να αποκτά ιδιαίτερο περιβαλλοντικό ενδιαφέρον. Στην περιοχή αυτή βρίσκονται και τα λιγοστά χωράφια των ντόπιων. Λιγοστά, γιατί τώρα πια ελάχιστα καλλιεργούνται. Οι πρόχειρες και πεσμένες περιφράξεις μας πληροφορούν για ιδιοκτησίες εγκαταλελειμμένες.

Καθώς παρατηρούμε τριγύρω απολαμβάνοντας μυρουδιές και χρώματα, φτάνουμε στις κατασκηνώσεις της Ιεράς Μητρόπολης Δράμας (απόσταση από την αφετηρία 12,1 χμ.). Δεξιά μας είναι ο καινούριος δρόμος. Στρίβουμε αριστερά και μια ταμπέλα μας πληροφορεί πως η διαδρομή οδηγεί στην κορυφή του Αγίου Παύλου. Ο δρόμος που ακολουθούμε τώρα είναι λιθόστρωτος. Μάστορες με μεγάλο μεράκι και υπομονή πελέκησαν τις πέτρες και τις τοποθέτησαν με τάξη κάνοντας στα πλαϊνά λούκια για να φεύγουν τα νερά. Ο χρόνος και η έλλειψη συντήρησης έγιναν οι αιτίες για να αλλοιωθεί και να καταστραφεί σε ορι-σμένα σημεία. Εξάλλου το νερό και τα καιρικά φαινόμενα ιδιαίτερα το χειμώνα είναι αδυσώπητα στο πέρα-σμά τους. Ρυάκια με νερά που τρέχουν και έντονη βλάστηση κάνουν το μέρος ονειρικό. Μικρά πλατώματα με χλόη και κυκλάμινα ή κρόκους ή αγριοφράουλες ανάλογα με την εποχή μοιάζουν σαν ένα ανθρώπινο χέρι να τα έχει φυτέψει και περιποιηθεί. Οι ντόπιοι λένε την περιοχή Κρυονέρι εξαιτίας των πηγών που υπάρχουν. Η ήπια κλίση της ανηφόρας σε συνδυασμό με το ανώμαλο του εδάφους μας κουράζουν, αλλά η υγρασία του δάσους και το ελαφρύ αεράκι του βουνού μας δροσίζουν και μας αναζωογονούν. Αυτός ο περίτεχνος δρόμος φτάνει σε ένα δίστρατο (απόσταση από την αφετηρία 13 χμ.). Αριστερά συνεχίζει χω-ματόδρομος και ξεκινάει μονοπάτι προς την κορυφή του Αγίου Παύλου, ενώ δεξιά το λιθόστρωτο οδηγεί

Ο άνθρωπος από παλιά πίστευε στη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στη φύση και την υγεία. Σήμερα έχει προσθέσει

και έναν ακόμη παράγοντα, την άθληση.29

‘‘

‘‘

30

σε ένα πέτρινο κτίριο. Οι “λάτρεις” των κορυφών ακολουθώντας την αριστερή διαδρομή, ανακαλύπτουν τα ξεθωρια-σμένα σημάδια του μονοπατιού, τα οποία τραβερσάροντας μέσα σε πυκνό δάσος οξιάς τους οδηγούν σε ξέφωτα. Τα ξέφω-τα αυτά είναι μεγάλα λιβάδια κατάφυτα με αγριολούλουδα, που διασχίζοντάς τα ξαναμπαίνουν μέσα σε δάσος με οξιές για να καταλήξουν σε διάσελο που τους κατευθύνει προς την κορυφογραμμή. Η ανάβαση της κορυφογραμμής είναι η πορεία προς την κορυφή. Το εκκλησάκι του Αγίου Παύλου, τα 1770 μέτρα υψό-μετρο και η μοναδική θέα προς όλες τις κατευθύνσεις - ανατολικά το Φαλακρό, βόρεια το λεκανοπέδιο του Κάτω Νευρο-κοπίου και ο Όρβηλος, νότια το Μενοίκιο και νοτιοανατολικά ο κάμπος της Δράμας και το Παγγαίο - είναι η ανταμοιβή του πεζοπόρου – ορειβάτη.

Στο δίστρατο ακολουθούμε τη δεξιά κατεύθυνση που οδηγεί σε εγκατα-λειμμένο κτίριο, το σανατόριο όπως το λένε οι ντόπιοι. Η βλάστηση είναι και

πάλι αυτή που τραβάει την προσοχή μας. Οξιές και έλατα καλύπτουν το μέρος. Η υγρασία έχει βοηθήσει, ώστε παντού να υπάρχουν φυτά. Οι κισσοί αναρριχώνται σε δέντρα και τοίχους δημιουργώντας πέπλα σε αποχρώσεις του πράσινου. Το οίκημα που συναντάμε είναι μεγάλο, διώροφο με αξιόλογη αρχιτεκτονική. Είναι κτισμένο με λευκή πέτρα. Στην πρόσοψή του έχει ανοίγματα – παράθυρα και μεγάλη βεράντα σε όλο το μήκος της. Το κτίριο έχει βάθος και οι πίσω χώροι μοιάζουν να είναι βοηθητικοί. Αυτό που αντικρίζουμε είναι μόνο οι τοίχοι και τα φυτά που έχουν φυτρώσει πάνω σε αυτούς. Το κτίριο αυτό κτίστηκε περίπου το 1932 με σκοπό να αντιμετωπιστούν λοιμώδη νοσήματα, όπως η φυματίωση. Η εξαιρετική τοποθεσία, ύψωμα και μέσα στο δάσος, θεωρήθηκε κατάλληλη για την ανέγερση του σανατορίου. Δυστυχώς όμως ποτέ δεν ολοκληρώθη-κε η οικοδόμησή του. Μένει ένα κουφάρι που περιμένει χρόνια τώρα να ζωντανέψει. Τα ερειπωμένα κτίρια πάντα δημιουργούν ένα δέος και ένα φόβο στον επισκέπτη. Είναι το άγνωστο που μπορεί να συναντή-σει. Το σανατόριο δημιουργεί αυτό το συναίσθημα με το μέγεθός του και την εγκατάλειψή του. Πολλές σκέψεις γεννιούνται σχετικά με την πιθανή μελλοντική χρήση του. Ο καθένας μπορεί να σκεφτεί και κάτι διαφορετικό, όπως συνεδριακό κέντρο, κέντρο περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης, πολυχώρος που θα φιλοξενεί εκθέσεις ή πολιτιστικούς συλλόγους της ευρύτερης περιοχής του Κάτω Νευροκοπίου, μουσείο πετρωμάτων και ορυκτών ή αγροτικής οικονομίας με εκπαιδευτικά προγράμματα κ.ά.

Μαζεύουμε τις σκέψεις μας και συνεχίζουμε αριστερά του σανατορίου. Το ύψωμα στο οποίο βρίσκεται το σανατόριο χωρίζει το Γρανίτη από το λεκανοπέδιο του Νευροκοπίου. Ο χωματόδρομος μοιάζει σαν κά-ποιος να τον έχει φυτέψει με πέτρες. Η δύναμη του νερού είναι χαραγμένη πάνω στα νεροφαγώματα που υπάρχουν στη διαδρομή μας. Η ψηλή βλάστηση υποχωρεί και συναντάμε χαμηλούς θάμνους. Σε κάποιες άκρες του δρόμου ξεχωρίζει πέτρινη τοιχοποιία. Καθώς κατηφορίζουμε συνεχώς, όλο και πλησιάζουμε στο λεκανοπέδιο. Μπροστά μας ανοίγεται η δυτική μεριά του και στο βάθος ξεχωρίζει το βουνό Όρβηλος. Συναντάμε τα πρώτα αμυντικά έργα, ένα αντιαρματικό τείχος από τη μία πλευρά και μία τάφρο από την άλλη. Η κατασκευή αυτή συνδέεται με τη γραμμή άμυνας που υπήρχε στα σύνορα κατά το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο (απόσταση από την αφετηρία 14,5 χμ. περίπου).

Το ποδήλατο δίνει τη δυνατότητα στον αναβάτη να σχεδιάζει διαδρομές σε πιο απομακρυσμένες περιοχές και να τις

προσεγγίζει με εύκολο και γρήγορο τρόπο.

31

‘‘

‘‘

32

Στα αριστερά μας βρίσκεται το χωριό Οχυρό μαζί με το ύψωμα πάνω στο οποίο ξεχωρίζει το οχυρό Λίσσε. Το χω-ριό το 1936 ονομαζόταν Λίσσα που στη βουλγαρική σημαίνει περίβλεπτος. Όταν, λοιπόν, κατασκευάστηκε το οχυρό πήρε το βουλγάρικο όνομα του χωριού. Εκτεί-νεται κάτω από το ύψωμα σε υπόγειες στοές μήκους 950 μέτρων και περιλαμ-βάνει σημαντικό αριθμό πολυβολείων στο επίπεδο του εδάφους. Κατά τη διάρ-κεια των πολεμικών επιχειρήσεων στην περιοχή το χωριό εκκενώθηκε. Στις 6 Απριλίου 1941 ο γερμανικός στρατός με τη συνεργασία των Βουλγάρων εισέβαλε από τα βόρεια. Τα οχυρά της περιοχής αντιστάθηκαν προκαλώντας σημαντι-κές φθορές στον εχθρικό στρατό. Παρά τις πληροφορίες για συνθηκολόγηση της Ελλάδας, συνέχισαν την αντίστασή τους μέχρι τις 10 Απριλίου που έφθασε η διαταγή για παράδοση. Οι Γερμανοί αναγνώρισαν την ηρωική προσπάθεια των Ελλήνων και τους απέδωσαν τιμές ηρώων. Σήμερα στη βάση του υψώματος λειτουργεί πολεμικό μουσείο με αναφο-ρές στις μάχες που έγιναν. Περιμένει,

όμως, την ανάλογη φροντίδα για να αναδειχθεί η πραγματική του αξία και να αποτελέσει πόλο έλξης για όσους ενδιαφέρονται για την ιστορία και ιδιαίτερα τα «παιχνίδια στρατηγικής».

Η διαδρομή μας συνεχίζει να κινείται στη βάση του υψώματος καθώς σιγά σιγά το κυκλώνουμε. Στο βάθος ξεχωρίζουν καθαρά πλέον τα σπίτια του Κάτω Νευροκοπίου.

Ο χωματόδρομος που ακολουθούσαμε μέχρι τώρα, συναντά τον παλιό ασφάλτινο δρόμο που έχει εγκα-ταλειφθεί πλέον. Νέα αντιαρματικά έργα και ένα φυλάκιο μας τονίζουν συνεχώς πως είμαστε κοντά στα σύνορα (απόσταση από την αφετηρία 17,7 χμ. περίπου). Δεξιά και αριστερά του δρόμου υπάρχουν μικροί

τσιμεντένιοι κώνοι, γνωστοί ως οδόντες. Προέκταση αυτών των αντιαρματικών κωλυμάτων κατά πλάτος του δρόμου είναι τρύπες, ντυμένες με μέταλλο και χωρίς το μεταλλικό καπάκι που μπήκε στη συνέχεια για την προστασία των αυτοκινήτων. Οι τρύπες αυτές γίνονται στις μέρες μας παγίδες για τα ανυποψίαστα βατράχια.

Η βλάστηση αρχίζει να πυκνώνει ξανά καθώς μπαίνουμε στο άνοιγμα του περάσματος από το λεκανο-πέδιο του Νευροκοπίου στη Δράμα. Η διαδρομή μας ήπια ανηφορική, αλλά χωρίς δυσκολίες. Ο δρόμος άλλοτε είναι χωματόδρομος και άλλοτε με άσφαλτο. Αριστερά, σε μικρή απόσταση από τους οδόντες ένας χωματόδρομος μας οδηγεί σε ένα παλιό νταμάρι, το οποίο λόγω της περιορισμένης δυνατότητας εξαγω-γής μαρμάρου εγκαταλείφτηκε. Άλλο ένα «θέατρο» στην αγκαλιά της γης. Προχωρώντας λίγα μέτρα πιο μέσα συναντάμε ένα μικρό προσκυνητάρι. Εδώ υπάρχει μια τοπική παράδοση για την ύπαρξη «βυζα-ντινού μονοπατιού». Οι ντόπιοι εικάζουν πως πρόκειται για ρωμαϊκό δρόμο που ένωνε επί ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και στη συνέχεια στα βυζαντινά χρόνια την Εγνατία οδό με τις παραγωγικές περιοχές του Βορρά. Υπάρχουν κάποια σημεία χαμένα μέσα στη βλάστηση και τις ρεματιές, μα και πάνω στο σημερινό δασικό δρόμο, στα οποία ένα έμπειρο μάτι μπορεί να ξεχωρίσει απομεινάρια λιθόστρωτου μονοπατιού, καθώς και χτισμένη πλαϊνή λιθοδομή. Η αρχαιολογική έρευνα είναι αυτή που θα επιβεβαιώσει την παρά-δοση και θα την αναδείξει σε πραγματικό στοιχείο. Παρά το γεγονός ότι οι ντόπιοι είναι επιφυλακτικοί ως προς την περιοχή αυτή, γιατί είχε ναρκοθετηθεί κατά τα χρόνια του Β’ Παγκοσμίου πολέμου, δεν υπάρχει

Ο άνθρωπος έχει ανάγκη τις εμπειρίες του από την επαφή - επικοινωνία

με το περιβάλλον να τις μοιράζεται και με άλλους.

33

‘‘

‘‘

34

κανένας κίνδυνος καθώς έχουν γίνει οι κατάλληλοι καθαρισμοί.

Συνεχίζοντας την ανηφορική μας διαδρομή όλο και πιο κοντά ακούγονται οι θόρυβοι από τον αυτοκινητόδρομο, ένδειξη ότι πλησιάζουμε σε αυτόν. Στα δεξιά μας υπάρχει το ξωκλήσι του Αγίου Γεωργίου και η είσοδος των κατασκηνώ-σεων της Μητρόπολης (απόσταση από την αφετηρία 20,3 χμ.). Έχουμε βγει πια στο δρόμο. Μια σύγχρονη ξενοδο-χειακή μονάδα και αρκετά σπίτια είναι ένδειξη ότι βρισκόμαστε κοντά στον οικισμό. Μπορούμε να επιστρέψουμε με ασφάλεια στο χωριό ακολουθώντας τη διαδρομή μέσα από το «βοτανικό κήπο». Αν όμως κινηθούμε με προσοχή ακολουθώντας την άσφαλτο φτάνουμε και πάλι στην πλατεία του χωριού. Εκεί που είναι ο νέος οικισμός, «πάνω από το δρόμο», όπως λένε οι ντόπιοι.

Η μέχρι τώρα πορεία μας και το πέρασμα μέσα από το χωριό μάς προκαλεί να αναζητήσουμε την ιστορία των κατοίκων. Θα ξετυλίξουμε το κουβάρι της ιστορίας από τα τελευταία χρόνια της Οθωμανικής

Αυτοκρατορίας. Είναι ο «μεγάλος ασθενής» και οι Μεγάλες Δυνάμεις ανταγωνίζονται ποια εδάφη θα πάρει η καθεμιά. Τότε, γύρω στα 1870 εμφανίζονται οι Βούλγαροι που σκοπός τους είναι η κυριαρχία στις οθωμανικές κτήσεις της Μακεδονίας και της Θράκης. Αποκόβονται από το Πατριαρχείο της Κωνσταντινού-πολης και ιδρύουν δική τους εκκλησία, την οποία ονομάζουν Εξαρχία. Οι Τούρκοι τους υποστηρίζουν. Με φιρμάνι τους δίνουν την ευκαιρία να προσαρτήσουν και άλλες περιφέρειες, εφόσον εκδήλωναν επιθυμία τα 2/3 τουλάχιστον των Χριστιανών. Αυτό το εκμεταλλεύεται το βουλγαρικό κομιτάτο και αρχίζει προπα-γανδιστική δράση. Κλείνουν ελληνικές εκκλησίες, αντικαθίστανται Έλληνες επίσκοποι από Βουλγάρους και αναγνωρίζονται προνόμια στα βουλγαρικά σχολεία. Μικρές ομάδες Ελλήνων ανταρτών αρχίζουν να δρουν για να προστατεύσουν τον πληθυσμό από τις βουλγαρικές συμμορίες. Οι Βούλγαροι εντείνουν τις τρομοκρατικές ενέργειές τους. Σκοπός τους είναι ο αφελληνισμός των κατοίκων και αρχίζουν αγώνα εξό-ντωσής τους. Σφαγές, πυρπολήσεις, καταστροφές σχολείων και εκκλησιών. Το 1904 αρχίζει ο Μακεδο-νικός Αγώνας, ένας αμυντικός αγώνας. Ενισχύεται ηθικά ο πληθυσμός και ελληνικές ανταρτικές ομάδες κυριαρχούν σε όλες τις περιοχές της Μακεδονίας. Η Βουλγαρία παρά την υποστήριξη που είχε από την Οθωμανική Αυτοκρατορία και τις Μεγάλες Δυνάμεις δεν κατάφερε να επιτύχει τους στόχους της. Με τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου 28 Ιουλίου / 10 Αυγούστου 1913 συμφωνήθηκαν τα σύνορα μεταξύ Ελλάδας και Βουλγαρίας στην κορυφογραμμή του όρους Μπέλες και ήρθε η πολυπόθητη ένωση της Μακεδονίας με την Ελλάδα.

Έτσι, λοιπόν, το τέλος των Βαλκανικών πολέμων βρίσκει το Γρανίτη να κατοικείται από ντόπιους, Πομά-κους και Τούρκους. Ακόμα Βλάχοι κτηνοτρόφοι είχαν τις καλύβες τους στις Πουλιάνες, όπως θυμούνται οι γεροντότεροι στο χωριό. Οι κάτοικοι ασχολούνταν με τη γεωργία – κυρίως καλλιέργεια σιταριού και καπνών, την κτηνοτροφία, την υλοτομία, τη λατόμηση και λιγότερο με τα μεταλλεία. Ακόμη υπήρχαν αρκετοί αγωγιάτες που έκαναν εμπόριο με διάφορες περιοχές της Βουλγαρίας. Με τη συνθήκη του Νεϊγύ (1919) μεταξύ Ελλάδας και Βουλγαρίας και της Λωζάννης (1923) μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας επιση-μοποιείται η ανταλλαγή πληθυσμών και το 1925 έρχονται και εγκαθίστανται Έλληνες από τη Μικρά Ασία - κυρίως την Καισάρεια, την Καραμανία (αρχαία Κιλικία) και την Καππαδοκία - τη Θράκη (Αδριανούπολη) και αργότερα κάποιες οικογένειες από την Ήπειρο. Οι νέοι αυτοί πληθυσμοί στις ελάχιστες αποσκευές

Ο σεβασμός στο φυσικό περιβάλλον και η αναγνώριση

της αξίας κάθε ανθρώπινου

δημιουργήματος αλλοτινού ή

σημερινού είναι ένδειξη πολιτισμού.

35

‘‘‘‘

36

τους έφεραν τεράστιο πολιτιστικό πλούτο από τις περιοχές που ζούσαν, ήθη και έθιμα, παραδόσεις, γιορτές, τραγούδια, διατροφικές συνήθειες, δραστηριότητες οικιακής οικονομίας, αγροτικές τεχνικές και νέες μεθόδους δόμησης και το κυρι-ότερο ελληνική συνείδηση. Όλα αυτά τα στοιχεία διαμόρφωσαν τη νέα ταυτότητα της περιοχής.

Τις προσπάθειες για ανασυγκρότηση της περιοχής διέκοψε ο Β’ Παγκόσμιος πό-λεμος. Η συνθηκολόγηση των Ελλήνων με τους Γερμανούς και η παράδοση της περιοχής, βάζει τον πληθυσμό σε νέες περιπέτειες. Οι γερμανικές στρατιωτικές αρχές επέτρεψαν στο βουλγαρικό στρατό να καταλάβει τις περιοχές αυτές, χωρίς όμως να τις παραχωρήσουν οριστικά στη Βουλγαρία. Η Βουλγαρία θεώρησε την εγκατάστασή της στην περιοχή οριστική και στόχος της πολιτικής της ήταν η πλήρης ενσωμάτωση της στο βουλγα-ρικό κράτος, διοικητικά, εκκλησιαστικά, εκπαιδευτικά και οικονομικά. Έτσι αυ-ξάνουν το βουλγαρικό πληθυσμό στην περιοχή, απελαύνουν μητροπολίτες και ιερείς, απαγορεύονται οι λειτουργίες στα

ελληνικά, λεηλατούνται ναοί και μοναστήρια, εκδιώκονται Έλληνες δάσκαλοι και καθηγητές, κλείνουν ελληνικά σχολεία, καθιερώνεται υποχρεωτικά η χρήση της βουλγαρικής γλώσσας στον προφορικό και γραπτό λόγο, δημεύονται περιουσίες Ελλήνων, αυξήθηκαν υπέρογκα οι φόροι, περιορίστηκε δραστικά ο αριθμός των Ελλήνων τεχνιτών και ελεύθερων επαγγελματιών, ακολουθήθηκε η τακτική των ατομικών ή των ομαδικών απελάσεων, των εκτοπισμών και της «εθελουσίας» αναχώρησης και δημιουργήθηκαν τάγματα εργασίας σε δημόσια και στρατιωτικά έργα.

Οι αντιστασιακοί πυρήνες δεν άργησαν να δημιουργηθούν. Η δράση τους όμως ήταν περιορισμένη, γιατί οι αρχές κατοχής με τις ενέργειές τους είχαν στερήσει τους Έλληνες από ηγετικά στελέχη. Μόλις το 1944 καταφέρνουν να απαλλαγούν από τους Βουλγάρους.

Η πολύπαθη αυτή περιοχή προσπάθησε να ανασυγκροτηθεί, όπως και η υπόλοιπη Ελλάδα. Οι κάτοικοι ξεκίνησαν νέες προσπάθειες να ξαναστήσουν τα σπιτικά τους, τις καλλιέργειές τους, να οργανώσουν την καθημερινή ζωή τους, την εκπαίδευση των παιδιών τους, να αναπτύξουν τον τόπο τους. Οι προσπάθειες δεν έφεραν και τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Τότε η περιοχή πλήττεται από τη μετανάστευση. Μετακί-νηση προς τα κοντινά αστικά κέντρα για αναζήτηση καλύτερων συνθηκών ζωής με περισσότερες ανέσεις και μετανάστευση στο εξωτερικό, κυρίως στη Γερμανία, με την ελπίδα να προσφέρουν οι άνθρωποι ένα καλύτερο αύριο στα παιδιά τους. Παρόλα αυτά τα χωριά κρατήθηκαν.

Σήμερα η περιοχή φαίνεται έρημη και ο Γρανίτης μετράει μικρό αριθμό κατοίκων. Τα στοιχεία που συλλέ-ξαμε στη διαδρομή μας μάς βοηθούν να αναπλάσουμε τη ζωή σε παλιότερες εποχές που όλες οι πλαγιές βούιζαν από τις δραστηριότητες των χωρικών. Αυτό που εμείς απολαμβάνουμε ως κάτοικοι των πόλεων, που αναζητούμε την ηρεμία και τη δύναμη που προσφέρει το φυσικό περιβάλλον, ήταν για τους κατοίκους του Γρανίτη η καθημερινότητά τους. Στις μέρες μας οι λιγοστοί κάτοικοι εργάζονται στα λατομεία. Προ-σπαθούν όμως να αναδείξουν το ιδιαίτερο φυσικό κάλλος του τόπου τους, μιας και σε μια «χούφτα» γη συναντάμε τόσες ιδιαιτερότητες. Η διαδρομή μας στο Γρανίτη έχει ολοκληρωθεί. Είναι μια στράτα γεμάτη αποκαλύψεις και ανακαλύψεις. Οι επιστήμες της γεωλογίας, της αρχαιολογίας, της ιστορίας, της αρχιτεκτονικής, της λαογραφίας, της οικο-νομίας, της χωροταξίας και του περιβάλλοντος μας βοηθούν να «ανοίξουμε» το παράθυρο της γνωριμίας μας με το Γρανίτη.

Τα αποτυπώματα του ανθρώπου στο

περιβάλλον ας είναι το χνάρι της

πατημασιάς του ή το ίχνος της ρόδας του ποδηλάτου του.

37

‘‘

‘‘

38

Χλμ. Υψ. Κατ/νση Περιγραφή0,00 790 Βρισκόμαστε στον οδικό άξονα

Δράμας - Κάτω Νευροκοπίου.Κατεύθυνση αριστερά προς παλαιό οικισμό

0,08 785 Αφήνουμε την άσφαλτο ευθεία. (κτίριο Δασαρχείου)Κατεύθυνση αριστερά

0,22 770 Βγαίνουμε σε άσφαλτοΚατεύθυνση δεξιά

0,31 765 Βγαίνουμε σε άσφαλτοΚατεύθυνση αριστερά

0,33 760 Βγαίνουμε σε άσφαλτο(Απέναντι παλαιό σπίτι)Κατεύθυνση δεξιά περνάμε γεφύρι

0,39 760 Αφήνουμε χωματόδρομο δεξιά Κατεύθυνση αριστερά κεντρικός χωματόδρομος

3,82 780 Αφήνουμε χωματόδρομο ευθείαΚατεύθυνση δεξιά σε χωματόδρομο(κτηνοτροφική μονάδα)

8,21 1.170 Αφήνουμε χωματόδρομο ευθείαΚατεύθυνση δεξιά μονοπάτι (ποτίστρες)

8,64 1.090 Αφήνουμε μονοπάτι ευθεία.Κατεύθυνση δεξιά μονοπάτι αναστροφή

Χλμ. Υψ. Κατ/νση Περιγραφή9,72 870 Βγαίνουμε στο περιβαλλοντικό

μονοπάτιΚατεύθυνση δεξιά (περιβαλλοντικό μονοπάτι)

10,700 810 Βγαίνουμε στο εξωκλήσι της ΠαναγίαςΚατεύθυνση αριστερά σε λιθόστρωτο δρόμο

10,94 780 Βγαίνουμε σε χωματόδρομοΚατεύθυνση δεξιά σε χωματόδρομο

10,98 780 Αφήνουμε χωματόδρομο ευθείαΚατεύθυνση αριστερά σε χωματόδρομο(Δεξιά εκκλησία Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ)

11,10 770 Βγαίνουμε σε άσφαλτοΚατεύθυνση αριστερά λοξά χωματόδρομος (Γρανίτης)

11,59 790 Βγαίνουμε σε σταυροδρόμι χωματόδρομοΚατεύθυνση ευθεία

12,05 810 Βγαίνουμε σε χωματόδρομοΚατεύθυνση δεξιά σε χωμα-τόδρομο

12,12 820 Βγαίνουμε σε χωματόδρομοΚατεύθυνση αριστερά σε χωματόδρομο(κατασκηνώσεις)

13,01 880 Βγαίνουμε σε χωματόδρομοΚατεύθυνση δεξιά (Σανατό-ριο). Αριστερά μονοπάτι Αγ. Παύλου

Χλμ. Υψ. Κατ/νση Περιγραφή14,84 740 Βγαίνουμε σε χωματόδρομο

Κατεύθυνση δεξιά16,80 640 Βγαίνουμε σε χωματόδρομο

Κατεύθυνση δεξιάΑριστερά Οχυρό Λίσσε

17,56 650 Βγαίνουμε σε άσφαλτοΚατεύθυνση δεξιά (εγκαταλελειμμένη παλαιά εθνική οδός)

20,39 820 Αφήνουμε την κεντρική άσφαλτο ευθείαΚατεύθυνση δεξιά σε χωματόδρομο(Εκκλησία Αγ. Γεωργίου)

20,46 820 Αφήνουμε χωματόδρομο ευθείαΚατεύθυνση αριστερά σε χωματόδρομο

20,53 810 Αφήνουμε χωματόδρομο ευθείαΚατεύθυνση αριστερά σε χωματόδρομο

20,99 790 Βγαίνουμε σε σταυροδρόμι χωματόδρομοΚατεύθυνση ευθεία

21,44 770 Αφήνουμε άσφαλτο ευθείαΚατεύθυνση αριστερά αναστροφή

21,65 790 Τέλος διαδρομής

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ ΓΡΑΝΙΤΗ (ROAD BOOK)

39

INFO

Υ Ψ Ο Μ Ε Τ Ρ Ι Κ Ο Δ Ι Α Γ Ρ Α Μ Μ Α

Γ Ρ Α Ν Ι Τ Ο Σ Τ Ρ Α Τ Α ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ Ο Χ Υ Ρ Ο Λ Ι Σ Σ Ε

ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ

*** ‘’Γρανίτης’’ Τηλ: 25230-23959

**** ‘’Grand Chalet’’ Τηλ: 25230-22832

ΤΑΒΕΡΝΕΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ

Η Γωνία Τηλ: 25230-22306

Ο Παράδεισος Τηλ: 25230-23767

Το Χάνι Τηλ: 25230-23226

Ψησταριά Αμπατζόγλου Τηλ: 25230-22011

ΣΠΗΛΑΙΟ ΠΗΓΩΝ ΑΓΓΙΤΗ

Επισκέψιμο καθημερινά:

Θερινό ωράριο Χειμερινό ωράριο

10.30 έως 19.00 10.30 έως 17.00

Κυριακές και Αργίες:

10.00 έως 19.30 10.00 έως 17.30

ΟΧΥΡΟ ΛΙΣΣΕ

Επίσκεψη μετά από τηλεφωνική επικοινωνία :

Τηλ: 25230-21031, 25230-22510

ΧΙΟΝΟΔΡΟΜΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΦΑΛΑΚΡΟΥ

Αναπτυξιακή Εταιρεία Φαλακρού Α.Ε. Τηλ: 25210-62224

Καταφύγιο Χιονοδρομικού Κέντρου Τηλ: 25220-41822

ΧΡΗΣΙΜΑ ΤΗΛΕΦΩΝΑΝομαρχία ΔράμαςΤμήμα Τουριστικής Ανάπτυξης Τηλ: 25210-62307

Φαξ: 25210-62391e-mail: tourismos@drama.grwww.traveldrama.gr

Επαρχείο Κ. Νευροκοπίου Τηλ: 25230-23333, 70Δήμος Κ. Νευροκοπίου Τηλ: 25230-22510, 22410

Φαξ: 25230-21010e-mail: Dhmneur1@otenet.gr

Δασαρχείο Κ. Νευροκοπίου Τηλ: 25230-22239Αστυνομικό Τμ. Κ. Νευροκοπίου Τηλ: 25230-22211Κέντρο Υγείας Κ. Νευροκοπίου Τηλ: 25230-22222, 22262,

22303, 22494, 22560

ΒΑΘΜΟΣ ΔΥΣΚΟΛΙΑΣ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ:

ΜΕΤΡΙΑ

ΜΗΚΟΣ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ:

21,650 χλμ

ΑΝΩΤΕΡΟ ΥΨΟΜΕΤΡΟ:

1.170 μ

ΚΑΤΩΤΕΡΟ ΥΨΟΜΕΤΡΟ:

640 μ

ΥΨΟΜΕΤΡΙΚΗ ΔΙΑΦΟΡΑ:

810 μΑΞΙΖΕΙΓΡΑΝΙΤΗΣ 15 Αυγούστου: Ι. Ν. Κοιμήσης της ΘεοτόκουΒΩΛΑΚΑΣ 6 Ιανουαρίου: Θεοφάνεια «δημοπρασία» σταυρού

7 Ιανουαρίου: Μεταμφιέσεις «Αράπηδων»19 - 20 Ιουλίου: «Ηλιανά»

ΟΧΥΡΟ ΛΙΣΣΕ

6 Απριλίου ή την 1η Κυριακή Απριλίου: Αναπαράσταση μάχης

ΚΑΤΩ ΝΕΥΡΟΚΟΠΙ

Τέλη Ιουλίου: «Ακρίτεια»Φθινόπωρο: «Ημέρες πατάτας»

Βουρκόρεμα

Οχυρό Λίσσε

Αγ. Παύλος

ΚΑρχή και τέλος διαδρομής

Ξενοδοχεία

Λατομεία

Εκκλησία

Εξωκλήσι

Θέα

Βρύση

Δεξαμενή ομβρίων υδάτων

Όδοντες

Αντιαρματικό τείχος

Παλαιό κτίριο (Σανατόριο)

Κατασκήνωση

Παλαιό γεφύρι

Υψομετρικά

Διαδρομή

Κατεύθυνση διαδρομής

ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΧΑΡΤΗ

ΥΠΟΜΝΗΜΑ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ

Aσφαλτόδρομος

Δευτερεύων ασφαλτόδρομος

Χωματόδρομος

Δευτερεύων χωματόδρομος

Ποτάμι

Χείμαρρος

Μονοπάτι Αγ. Παύλου

Μονοπάτι Λύκου

Μονοπάτι Αλεπούς

Βυζαντινό μονοπάτι

Μονοπάτι Γλίστρας

Περιβαλλοντικό μονοπάτι

Γρανίτης

Δράμα

Γρανίτης1360

Λοχ. Ρογκάκου

Παπούτσι

Προφ. Ηλίας

Αγ. Γεώργιος

1120

1140

1330

Κάτω Νευροκόπι

Χ Ρ Ω Μ Α Τ Ι Κ Η Δ Ι Α Β Α Θ Μ Ι Σ Η Υ Ψ Ο Μ Ε Τ Ρ Ο Υ

ΕΚΔΟΣΗ: Νομαρχία Δράμας- Νομαρχιακή Επιτροπή Τουριστικής Προβολής

ΕΠΟΠΤΕΙΑ ΕΡΓΟΥ: Το Έντυπο πραγματοποιήθηκε με την εποπτεία του τμήματος Τουριστικής Ανάπτυξης

της Διεύθυνσης σχεδιασμού και προγραμματισμού της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Δράμας

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΕΡΓΟΥΧΑΡΑΞΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ - ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ:

Κων/νος ΣταμούληςΣΥΓΓΡΑΦΗ ΚΕΙΜΕΝΩΝ:

Δήμητρα ΘεοδωράκηΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΧΑΡΤΩΝ:

Γιώργος Παπανικολάου Ιουλία Κηρύκου

Κων/νος ΣταμούληςΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ:

Αιμιλία Παναγιώτου Αργύρης Καούνης

Μυρσίνη Κολώνια - Τζήμου Κώστας Βιδάκης

ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ:

Ιουλία ΚηρύκουΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΕΚΔΟΣΗΣ - ΠΑΡΑΓΩΓΗ:

Mbike