İ

Endüstride -CANLILARDA ENERJİ

1- ORGANİK VE ANORGANİK BİLEŞİKLER

2.. FOSİL YAKITLAR

Fosil Yakıtların Sınıflandırılması

Kömür Nasıl Oluşur

Petrol Nasıl Oluşur

İ

ORGANİK-ANORGANİK BİLEŞİKLER:

Organik kelimesini ilk kez Berzelyus kullanmıştır.

Berzelyus’a göre organik maddeler ancak vitalizm(yaşam gücü ile )canlı

organizmalarda oluşabilirdi.

19.yy da kimyacılar canlı organizmalarda üretilen bileşiklerin yapay olarak

sentezlenemeyecek kadar karmaşık yapılarda olduğunu ve bu bileşikleri

oluşturmak için yaşam gücüne ihtiyaç duyulduğunu düşünüyorlardı.

Bu düşünce Wöhler anorganik maddelerden üreyi elde etmesiyle değişmeye

başladı.

ORGANİK BİLEŞİKLER

Temel Element karbondur

ANORGANİK BİLEŞİKLER

(Mineral,asit,baz,tuz)

1-Ana kaynakları kömür,petrol,doğal gaz

gibi maddelerdir.

1-Ana kaynakları mineraller,cevherler,maden

filizleridir

2-Yanıcıdırlar 2-Genellikle yanmazlar

3-Erime noktaları düşüktür. 3-Erime noktaları yüksektir.

4-Kovalent yapılı bileşiklerdir. 4-İyonik yapılı bileşiklerdir.

5-Genellikle suda çözünmezler 5-Genellikle suda çözünürler

6-Kendilerine has kokuları vardır 6-Genellikle kokusuzdurlar

7-Organik bileşiklerin sayısı miyonlarla ifade

edilecek kadar çoktur

7-Anorganik bileşiklerin sayısı organik

bileşiklere göre azdır

8-Kovalent bağlı oldukları için aldıkları ve

Verdikleri enerji düşüktür

8-İyonik bağlı oldukları için reaksiyona

girerken aldıkları ve verdikleri enreji

yüksektir.

CO,CO2 ve CO3-2

,CN-1

iyonu içeren bileşikler yapısında C olmasına rağmen

bileşiklerdir.

İ

CANLILARDA ENERJİ

Katılaşmış sıkıştırılmış hali → KÖMÜR

Sıvılaşmış hali → PETROL

Gaz şeklindeki hali → DOĞALGAZ

FOSİL

YAKITLAR

İ

Bitkisel parçalar

uygun bataklık

ortamında birikir.

Jeolojik işlevlerle

yer altına gömülür.

Gömülen kaırşımda

basınç-ısı değişimi olur.

Fiziksel kimyasal

değişimler olur.

Turba oluşan basınç ve

sıcaklık ile koyulaşır ve

sertleşerek kömürleşir.

Turba oluşur (kömürün

atası, kömürün kristal

ilk hali)

KÖMÜR(KATI FOSİL YAKITLAR)

Bataklıkta oluşan, Homojen olmayan, kahverengi- siyah tonlarında, yanabilen,

değişik amaçlarda kullanılan katı- fosil maddedir.

Kömürün asıl bileşenleri Karbon ve Hidrojen elementleridir.Bunların yanı sıra

Azotlu ve kükürtlü inorganik bileşikleri de içerir.

KÖMÜR OLUŞUM ŞEMASI

Kömürün oluşum aşamalarından hepsine birden KÖMÜRLEŞME denir.

Yer altındaki bitkisel kalıntıların kömür oluşturması uzun yıllar alır.Geçen

zaman oluşan kömürün kalitesini ve türünü belirler.

Kömürün bataklıkta oluşması için gerekli koşullar;

Uygun nemli ve sıcak iklim bulunmalı

Yeterli organik madde ortamda olmalı

Bataklıkta sıvının pH’ı 4-5 civarında (asidik) olmalı

www.kimyafull.com

DÜŞÜK KALORİLİ

(KAHVERENGİ) KÖMÜRLER

YÜKSEK KALORİLİ

(SERT) KÖMÜRLER

LİNYİT

(Kahverengi)

ALT BİTÜMLÜ

KÖMÜR (Siyah)

BİTÜMLÜ

KÖMÜR (Taş

Kömür Koyu Siyah)

ANTRASİT

(Parlak Siyah)

● Koyu kahve renklidir.

● Mat görünümlüdür.

● Genellikle yumuşaktır.

● Ufalanırlar.

● Diğerlerine göre C oranları düşüktür.

● Diğerlerine göre nem oranı yüksektir.

● Diğerlerine göre ısıl değeri düşüktür.

Siyah renklidir.

Camsı parlaklıktadır.

Serttir.

Diğerlerine göre C oranları

yüksektir. Diğerlerine göre nem

oranı düşüktür. Diğerlerine göre ısıl

değeri yüksektir.

KÖMÜRÜ TÜRLERİNE GÖRE SINIFLANDIRMA

Kömürleşmesi belirli bir düzeye ulaşmış olan kömürler ısıtılınca

önce yumuşarlar.

KÖMÜR TÜRLERİ

KÖMÜRÜN KALIP ŞEKLİNİ ALARAK

KATILAŞMASI KEKLEŞME denir.

KÖMÜRÜN KOK HALİNE GEÇMESİ →

KOKLAŞMA denir.

Sertleşme sonucunda çok gözenekli oldukça hafif gri

renkli kütleye KOK KÖMÜRÜ denir.

ŞİŞEREK GAZ ÇIKARTIRLAR → SERTLEŞİRLER

KO

K K

ÖM

ÜR

Ü B

İR K

ÖM

ÜR

TÜ

RÜ

DE

ĞİL

KÖ

MÜ

R Ü

RÜ

NÜ

DÜ

R.

www.kimyafull.com

KÖMÜR YAPISINDA → C, S, N elementleri → CO, CO2, SO2, SO3, NO2

CO2 → Hem sera etkisi – Hem de asit yağmurlarına neden olur.

Kömürün

yanması ile

NO oluşur.

NO + O3 → NO2 + O2

NO2 + Güneş enerjisi → NO + O

O2 + O → O3 → yer seviyesinde oluşan ozon

atmosferdekinden daha zararlıdır.

Kömür yanarken yeterli oksijen gazı olmazsa CO2 gazı yerine CO gazı oluşur.

Asit yağmurları

olarak yeryüzüne

düşer.

CO2 + H2O → H2CO3

NO2 + H2O → HNO3

SO3 + H2O → H2SO4

Bu gazlar

atmosferdeki

su buharıyla

ÖZETLE; TURBA → LİNYİT → TAŞ KÖMÜR → ANTRASİT-GRAFİT

KÖMÜRÜN YANMASI VE YAN ÜRÜNLER

CO gazı zehirlidir.ve İnsan hayatını tehlikeye sokar.

CÜRUF

Kömür kazanlarında kömür yandıktan sonra

geriye kalan kısımdır.

Zararlı olan bu gazları kontrol edebilmek için 4 genel yöntem üzerinde çalışılmaktadır.

Yakılan kükürt ve azotun arındırılması

Baca gazları içindeki SO3ve NO2 tutulması

Yanma biçiminin değiştirilmesi

Yeni yakma yöntemleri

www.kimyafull.com

PETROL(SIVI FOSİL YAKITLAR)

Petrol kelimesi kaya yağı anlamına gelir.

Petrol ve kömür birbirinden farklıdır.

Kömür zaman geçtikçe C oranı artan fosil yakıttır.

Petrol de ise büyük moleküllü hidrokarbonlar parçalanarak daha küçük düz

zincirli alkanlar,sikloalkan,çeşitli aromatik halkalı bileşikler,asfalt tan oluşan

karışımdır.

PETROL OLUŞUMU

Bitki- hayvanların deniz diplerinde kalıntı oluşturması

Bu kalıntı üzeri çamur ve kumla kaplanır.

Milyonlarca yıl sonra geriye yağlı maddeler kalır.

Kaya katmanları arasındaki yağlı maddeler.yüksek basınç ve yüksek sıcaklık

şartlarında bozunarak ham petrole dönüşür.

PETROL BİLEŞİMİ :Belirli bir formülü yoktur.Yapısında bol miktarda

hidrokarbon ve türevi vardır.

Ayrıca; Ham petrolde, İNORGANİK TUZLAR, ASILTI HALİNDE KATILAR,

SUDA ÇÖZÜNMÜŞ METALLER İÇERMEKTEDİR.

Petrolün belirli bir kaynama noktası yoktur.

Yapısında bulunan bileşiklerin kendi kaynama noktaları vardır.

Petrol bileşenlerine ayrılırken bileşiklerin kaynama noktaları farkından

yararlanarak ayrımsal damıtma işlemi uygulanır.Bu işlem için ayrımsal

damıtma kuleleri kullanılır.

Bu kimyasal dönüşüm ve damıtma işlemlerin tümüne HAM PETROL

RAFİNASYONU denir.(Ham madde işlenmemiş madde anlamına gelir.)

www.kimyafull.com

PETROLÜN DAMITILMASI

LPG:Sıvılaştırılmış petrol gazıdır.

Ayrımsal damıtma işleminde ilk önce kaynama sıcaklığı en düşük olan(20 0C)

petrol gazları(C1-C4 aralığı:metan,etan,propan ve bütan alınır)

C5-C6 Petrol eteri (LPG)

C5- C10 Benzin (Motor yakıtı)

C12- C18 Gazyağı-----(-jet yakıtı)

C12 daha fazla Motorin(Kalorifer ve dizel motor yakıtı)

C20 daha fazla asfalt ve katran(yol yapımı)-----uçucu olmayanlar

www.kimyafull.com

PETROL BİLEŞENLERİ:

A) Kükürtlü Bileşenleri:

Petrolde bulunan serbest kükürt ve hidrojen sülfit korozyona ortam oluşturur.

Petrol içinde bulunan kükürtlü bileşimler hem motor parçaları hem de çevre

için zararlıdır.

Petrol rafinasyonunda yan ürün olarak elde edilen H2S gazı petrolün oluşumu

sırasında bitki ve hayvanlarda bulunan proteinin bakteriler tarafından

bozunması sonucu oluşur.

B) Azotlu Bileşenler:Ham petrolde heterosiklo azotlu maddeler olan piperidin piridin ve

kinolin bulunmaktadır.Azotun bulunması sıvı yakıtlarda bulunması istenilmeyen bir

durumdur.

GAZ FOSİL YAKITLAR(DOĞAL GAZ)

Doğal Gaz %85 -98 oranında metan gazı içerir.Az da olsa etan,propan ,bütan

gazları da içerir.

Doğal gaz yer altından çıkarıldığı hali ile doğrudan boru hatlarına

verilmez.Yapısındaki su buharı karışımından ayrılır.

Kokusuz,renksiz bir gazdır.

Zehirli değildir.

Doğal gaz yüksek basınçta sıvılaşır.Bu yüzden 40 50 bar basınç altında

sıkıştırılmış gaz olarak saklanır.

KÖMÜR NEDEN TERCİH EDİLMEMELİ?

Kirleticidir:İçerdiği kükürt,azot,karbon gibi maddeler yüksek oranda bulunduğundan

dolayı en kirletici olanıdır.

Verimsizdir:En az enerjiye sahipdir.

Çıkarılması risklidir:Maden işçileri açısından yüksek risk taşımaktadır

Maliyet:Üretim maliyeti yüksektir.

www.kimyafull.com

1.TEST

1. SORU:

I-Taşlaşmış karbon kütlesidir

II-Bataklık alanlarda oluşur

III-Organik bir kayaçtır.

Kömür ile ilgili yukarıdaki ifadelerden hangileri

doğrudur?

a)Yalnız I b) I ve II c) I ve III d) II ve III e) I,II,III

3. soru:

Kömür ile ilgili;

I- Antrasit ve taş kömüründe karbon yüzdesi

yüksektir.

II- Turba kömürleşme sürecini tamamlamamıştır.

III-Kömürün ana bileşeni CH4tür

. Yukarıda kömürle ilgili verilen ifadelerden

hangileri doğrudur?

A) Yalnız I b) I veII c) I ve III

d) II ve III e) I,II,III

4. soru:

I- En kaliteli kömür çeşidi antrasittir II- Kömür yakıldığı zaman geriye yanmayan

kısım bırakır.

III- Kömürün tam yanması sonucu CO2

gazı açığa çıkar

Yukarıda kömürle ilgili verilen ifadelerden

hangileri doğrudur?

a) Yalnız I b) I ve II c) I ve III

d) II ve III e) I,II,III

6.soru:

I- Kokun bileşenlerinden N2 gazı yakıt olarak

kullanılır.

II- Kok üretiminde yan ürün olarak naftalin,fenol

ve amonyak elde edilebilir.

III- Kok endüstride metal oksitlerden metal

eldesinde kullanılır.

Kok ile ilgili yukarıdaki ifadelerden hangileri

doğrudur?

a) Yalnız I b) Yalnız II c) I ve II

d) II ve III e) I,II,III

2. soru:

I- Petrol II- Antrasit

III-Linyit

IV-Odun

Yukarıda verilenlerin birim miktarlarının

yanmaları sırasında açığa çıkan ısı miktarları

arasındaki ilişki aşağıadkilerden hangisinde

doğru olarak verilmiştir?

I- Yanma ürünü CO olması II- Bileşimindeki C oranının yüksek olması

III-Isıl değerinin yüksek olması

Yukarıda verilenlerden hangileri kömürde

istenilen özelliklerdendir

a) Yalnız III b) I ve II c) I ve III

d) II ve III e) I,II,III

7. soru:

Kömürün yapısında aşağıdakilerden hangisi

bulunmaz?

a) Organik bileşikler

b) İnorganik bileşikler

c) Su

d) Kil

e) Ağır metaller

A) I>II>III>IV B) II>I>III>IV

C) I>III>II>IV

D) II>IV>I>III

E) II>III>I>IV

www.kimyafull.com

8. soru:

I- LPG

II- Antrasit

III-Motorin

Yukarıda verilen yakıt çeşitlerinden hangileri katı

yakıttır?

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Yalnız III

D) I ve II

E) II ve III

10.soru:

Petrol ile ilgili

I-Çeşitli hidrokarbonlar içerir. II- Bileşenlerine ayrılması ayrımsal damıtma ile

olur

III- Birim miktarından açığa çıkan enerji

kömürden daha fazladır

Yargılardan hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

D) II ve III E) I,II,III

12.soru:

I-Aşağıdaki bileşiklerden hangisi anorganik

bileşik değildir?

A)CCl4 B) CH4 C) CaCO3

D) CF4 E) CaO

14.soru:

I- Karbon

II-Hidrojen

III-Civa

Yukarıdakilerden hangileri petrolün ana

bileşenlerinden değildir?

A) Yalnız III

B) Yalnız II

C) I ve III

D) II ve III E) I,II,III

9. soru:

I-Antrasit

II-Linyit

III-Turba

IV-Katran

Yukarıda verilenlerin hangileri kömür çeşididir?

A)Yalnız I B) I ve II C)II,III, ve IV

D) I,II,III E) I,II,III,IV

11.soru: I-Antrasit II-Linyit

III- Fuel-oil

Yukarıda verilen yakıtlardan hangileri kül

bırakır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

C) I ve III E) I,II,III

13. soru:

Aşağıdakilerden hangisi temiz enerji

kaynaklarından değildir?

A) Güneş Enerjisi

B) Jeotermal enerji

C) Rüzgar enerji

D) Nükleer enerji

E) Dalga enerji

15. soru:

Aşağıdakilerden hangisi yenilebilinir enerji

kaynaklarından değildir?

a) Güneş

b) Rüzgar

c) Kömür

d) Dalga e) Jeotermal

www.kimyafull.com

16. soru:

Yerkabuğunun iç kesimlerinde basınçlı ortamda oluşan

su buharı ve gazdan elde edilen enerji ile ilgili ,

I-Dışa bağımlılığı yoktur

II-Çevre dostudur.

III-Jeotermal olarak bilinir

Yargılardan hangileri doğrudur?

A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III

D)II ve III E) I,II,III

18. soru:

I-Karınca asidi

II-Kireç taşı

III-Sönmüş kireç

IV-Naftalin

V-Nişadır

Yukarıdaki bileşiklerden kaç tanesi anorganiktir?

A)1 B)2 C)3 D)4 E)5

20. soru:

Petrol bileşenleri ile ilgili aşağıdaki yargılardan

hangisi yanlıştır?

A) Petrol içeriğindeki serbest kükürt

korozyon ortam oluşturur.

B) Katran ve asfalt petrol yapısında bulunan

hidrokarbonlar dışındaki bileşenlerdir.

C) Kükürtlü bileşenler asidiktir.

D) Fenoller petrolün yapısında bulunan

organik bileşiklerdendir.

E) Piridin petrolün yapısında bulunan

heterosiklo azotlu bileşenlerdendir.

22.soru:

Yenilebilir enerji kaynakları ile ilgili

I-Elektrik üretiminde kullanılabilir

II-Fosil kaynaklıdır.

III-Organik yapılıdır. İfadelerden hangileri kesinlikle doğrudur?

A)Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) I,II,III

17. soru:

Aşağıdaki bileşiklerden hangisi organik değildir?

a) Protein b)Etilalkol c)Karbondioksit

d) Glikoz e) Asetik asit

19.soru:

Bir kömür türü olan linyit ile ilgili

I-Karbon oranı çok yüksek olan bir kömürdür

II-Belirli bir oranda nem içerir

III-Isı değeri antrasitten yüksektir.

İfadelerden hangileri yanlıştır?

a)I ve III b) Yalnız II C) I ve II

d) II ve III e) I,II,III

21.soru:

Petrolün içindeki anorganik hidrokarbon

bileşenler için

I- Kükürtlü Bileşenler ve azotlu bileşenler olarak

ikiye ayrılır

II- Kükürtlü Bileşenlerin asidik olanları aşındırıcı

etkiye sahiptir.

III- Azotlu bileşenlere piperidin,piridin,ve kinolin

örnek verilebilir.

Yukarıdaki yargılardan hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) I,II, ve III

23. soru:

Petrolün damıtma kulesindeki rafinasyonunda

I-Yoğunluk

II- Kaynama Noktası

III-Çözünürlük

Ayırt edici özelliklerinin hangilerinde yaralanılır?

a) Yalnız I b) Yalnız II c) I ve II

d) I ve III e) I,II,III

www.kimyafull.com

24. soru:

I- Anorganik bileşiklerinin hiçbirinin yapısında

karbon bulunmaz

II- Organik bileşiklerin hiçbirinin yapısında

iyonik bağ bulunmaz

III- Bazı organik ve anorganik bileşikler suda iyi

çözünür.

Yukarıdaki iadelerden hangileri doğrudur?

a) Yalnız II b) Yalnız III c) I ve III

d) I ve II e) I,II,III

26. soru:

Etanolün (C2H5OH) 0,2 molü yakıldığında 276kj

Isı açığa çıktığına göre C2H5OH kalorifik değeri

kaç kj/kg dır.(C:12 H:1 O:16)

a) 60 b) 30 c) 20 d) 15 e) 10

28.soru:

Jeotermal enerji ile ilgili;

I-Tükenebilir enerji kaynağıdır

II-Temiz enerji kaynağıdır.

III- Fosil yakıtlara göre daha maliyetlidir.

Yargılardan hangileri doğrudur?

a)I ve II b) Yalnız II c) I ve III d) II ve III e) Yalnız III

30.soru:

I- Bir kömürün yapısında yüksek miktarda azot

varsa kömür kalitesi de yüksektir.

II- Bir kömürün yapısında nem oranı yüksekse ısıl

değeri düşüktür.

III- Bir kömürün yapısında kül oranı az ise ısıl

değeri yüksektir.

a) Yalnız I b) I ve II c) Yalnız III

d) I ve III e) II,III

25. soru:

Eşit mollerdeki CH3OH,C2H5OH,ve C4H9OH

yakıldığında açığa çıkan enerjiler X,Y ve Z kj

olup Z>Y>X şeklindedir.Buna göre X, Y, ve Z

hangi maddelerin yakılmasıyla gerçekleşmiştir?

X Y Z

A ) CH3OH C2H5OH C4H9OH

B) C4H9OH C2H5OH CH3OH

C) C2H5OH CH3OH C4H9OH

D) C4H9OH CH3OH C2H5OH

E) CH3OH C4H9OH C2H5OH

27. soru:

Ham petrolün ayrıştırılmasında kullanılan

destilasyon kolonu ile ilgili

I-Sıcaklık tepeden tabana doğru artar

II-Sıcaklık tepeden tabana doğru azalır

III- En uçucu bileşenler alt kısmında toplanır

İfadelerden hangileri doğrudur?

a) I ve II b) Yalnız I c) I ve III

d) Yalnız III e) II ve III

29.soru:

Linyit kömürü ile ilgili

I-Taşınması ve depolanması güvenlidir.

II-Kül ve kükürt oranı yüksektir.

III- Yakılması sonucunda atmosfere kirletici

gazlar salınır

İfadelerden hangileri doğrudur?

a) Yalnız I b) Yalnız II c) Yalnız III

d) II ve III e) I,II,III