Emir Ugljanin

SOFTWARE Operativni sistemi

Sistemski software

Aplikativni software

Operativni sistemi Kompleksan programski sistem sastavljen od skupa programa

koji treba da obezbede lako i efikasno korišćenje računara

Veza između hardvera i korisnika (Interface)

Nalazi se na hard disku (u RAM-u se nalaze najvažniji delovi

OS-rezidentni deo)

FUNKCIJE

Upravljnje mikroprocesorom

Upravljanje operativnom memorijom

Upravljanje ulazno-izlaznim uređajima

Upravljanje podacima

Podizanje (Booting) OS-a

Operativni sistem Sa stanovišta broja programa koji mogu istovremeno

da budu u RAM memoriji dele se na:

Monoprogramske ( MS DOS)

Multiprogramske (MS Windows)

Sa stanovišta načina zadavanja komandi

OS komandnog tipa (MS DOS, Unix)

Grafički operativni sistemi (MS Windows, ...) (GUI – graphic user interface)

Graphic User Interface – grafički korisnički interfejs (GUI) prikazuje korisniku:

“prozore” (deo ekrana u kojem se izvršava program)

menije (kolekcija komandi koje korisnik može da zada aplikaciji)

omogućava upravljanje računarom uz pomoć miša

prednosti korišćenja GUI:

sve aplikacije izgledaju slično

pri korišćenju programa različitih proizvođača, prelaz sa jednog

na drugi je jednostavan

aplikativni programi rade na sličan način

programerima omogućava brže i jednostavnije pisanje programa

Platforma Kombinacija hardvera i OS-a - diktiraju vrstu

aplikativnog softvera koji se na kompjuteru može izvršavati

Operativni sistemi Do sada je razvijeno nekoliko generacija operativnih

sistema:

MS DOS

Windows

Unix

Linux

MacOS (Mac – Macintosh)...

MS DOS MS-DOS - interakcija korisnika obavlja se karakternim

znacima:

Interfejs kroz komandnu liniju

Prompt – sistem čeka da korisnik započne aktivnost

Unos komande sa tastature

MS DOS – neke komande DIR/p prikazivanje sadržaja fajlova (po stranicama)

DIR *.exe lista fajlove tipa EXE

DIR *. lista sve potdirektorijume

MD ime kreira direktorijum ime

RD ime brisanje (praznog) direktorijuma

CD

CD .. (prethodni)

CD \ (koreni katalog)

MS DOS

Windows operativni sistem U originalu Microsoft

Windows je vrsta programa

koji daje grafičko lice MS-

DOS-u

Uvođenjem Windows 95

1995.god., Microsoft počinje

sa operativnim sistemom koji

retko pokazuje svoje MS-

DOS poreklo

Karakteristike Windows-a Uniformnost svih Windows aplikacija

Aplikacije ne zavise od konfiguracije (hardvera)

Multitasking (višeprogramski rad)

Podrška DOS aplikacijama

Prenos podataka između različitih aplikacija, upotrebom

Clipboarda (poseban deo operativne memorije)

Windows Windows familija je vodeća serija

desktop operativnih sistema.

Najpoznatiji i najrasprostranjeniji operativni sistem na globalnom nivou

MS-DOS je bio originalni operativni sistem za IBM-ove PS-e. Ovaj operativni sistem, sada je u potpunosti zamenjen sa GUI operativnim sistemima kao što je Windows.

Windows -plug-and-play sposobnost.

Plug-and-play je karakteristika koja

automatski instalira novi hardver

osposobljavajući operacioni sistem da

prepozna novi hardver i instalira

neophodan softver ( nazvan drajveri

uređaja) automatski.

Windows operativni sistemi radne stanice

Windows 1.0 Windows 3.11 Windows 95 Windows 97 Windows 98 Windows ME Windows XP Windows Vista Windows 7

serverske verzije Windows NT Windows 2000 Windows 2003

Razvoj windows-a

Windows 1.0

Windows 7

UNIX Podržava

Više korisnika

Deljenje vremena

Interfejs kroz komandnu liniju

Radi na raznim procesorima i vrstama kompjutera

Primarni OS za Internet servere

LINUX Open-source softver

Preuzimanje slobodno

Napravi promene

Podeli verzije

Svaka promena mora biti bez ograničenja dostupna javnosti

Linus Tovards na Univerzitetu Helsinki u Finskoj 1991.g. On je tada objavio izvorni kod svetu (nazvan otvoreni izvor softver). Od tog vremena, mnogi programeri širom sveta su radili na Linux-u i pisali softver za njega.

Mrežni OS Dizajniran da omogući deljenje resursa na mreži

Resurs – deo hardvera ili softver koji obavlja određeni zadatak (štampač, mrežna kartica, kalkulator, program za crtanje)

Dodela resursa – pridruživanje resursa određenom korisniku ili programu

Oslobađanje resursa – oslobađanje resursa kada je zadatak obavljen

Primeri Windows 2003 Server

Novell Net Ware

Obezbeđuje Sigurnost podataka

Administrativnu kontrolu mreže

Serveri Koristi ih više ljudi u jednom trenutku

OS radi u pozadini i omogućava deljenje zajedničkih resursa

OS mora kontrolisati

Ko dobija pristup resursima

Obezbediti da se programi i podaci različitih korisnika ne mešaju

Funkcije mrežnog OS Podela zadataka između klijenta i servera

Server

Upravljanje sistemom datoteka (fajlova)

Upravljanje zajedničkim (deljenim) resursima (štampač, faks)

Zaštita, prava pristupa

Klijent

Zahtevi i upiti prema serveru

Lokalna obrada podataka

Poseduje sopstveni lokalni OS

Omogućava da se deljeni resursi vide i koriste kao da su lokalni za svakog klijenta

Sistemski software Služe kao alati za održavanje sistema i ispravljanje svega

onoga šta operativni sistem nije automatski uradio

Rezervna kopija i vraćanje podataka (Backup and Restore) pravi duplikate najvažnijih fajlova i vraća ih u sistem kada je to

potrebno

Kompresija fajlova

smanjuje potrebnu količinu prostora za čuvanje datoteke

Defragmenter diska

reorganizuje datoteke na disku tako da su podaci smešteni sekvencijalno (uzastopno), te je pristup do podataka brži

Drajveri za uređaje

Programi za arhiviranje programi za komprimovanje, zapakivanje, zipovanje, sabijanje,

arhiviranje, ...

smanjenje veličine fajla u cilju lakšeg prenosa ili boljeg skladištenja

za ponovno korišćenje fajlova potrebno je uraditi dearhiviranje, raspakivanje, ekstrakciju…

važno: međusobna kompatibilnost korišćenih arhivera

predstavnici

WinZip

WinRar

PKZIP

ARJ

Windows Commander (ima mogućnost arhiviranja)

Programi za upravljanje fajlovima programi za pristup i manipulaciju fajlovima

kopiranje i premeštanje fajlova, promena imena fajlova, kreiranje foldera, brisanje fajlova i foldera

mogućnost deljenja resursa, dodele privilegija pristupa određenim resursima

bitno za rad u mreži, gde je neophodno definisati prava pristupa i kontrolu mrežnih resursa, direktorijuma i uređaja

Total Commander

Windows Explorer

Windows Explorer i Windows Commander

Organizacija skladištenja podataka Imena perifernih jedinica

A: - prva disketna jedinica

B: - druga disketna jedinica

C: - sistemski disk (disk sa operativnim sistemom)

D:, E:, F:, ... Z: - particije sistemskog diska, ostali diskovi i

CD uređaji

Organizacija skladištenja podataka - Datoteka (File) Imenovani, logički skup podataka na disku (spoljna

memorija) IME.EXT

IME - niz znakova formiran po pravilima OS EXT – niz od najčešće 3 znaka, koji označava tip podataka u

datoteci, odnosno program iz kojeg je dokument nastao

KOMANDE Promena imena Kopiranje ili premeštanje Brisanje i obnova Listanje Štampanje

Organizacija skladištenja podataka - Direktorijum (Folder, katalog, fascikla) Imenik datoteka

Subdirectory

ROOT – osnovni katalog

PATH – staza do datoteke (niz foldera i podfoldera)

KOMANDE

Kreiranje i brisanje

Promena foldera

Prikazivanje sadržaja

Malware (malicious software) Destruktivni programi sa odredjenim štetnim

dejstvima

Virusi (samokopirajući programi koji ubacuju svoj izvršni kod u druge fajlove)

Crvi(worms) – zasebni programi koji se prenose i izvršavaju koristeći slabosti operativnog sistema

Trojanci (Trojan horses) - instaliraju programe koji preuzimaju kontrolu nad zaraženim računarom

Spyware - prikuplja i šalje informacije o ponašanju korisnika računara bez njegovog znanja (brojevi kreditnih kartica ...)

Antivirusni softver softver koji otkriva i uklanja viruse sa računara

anivirusni softver deluje preventivno

svaki antivirusni softver poseduje antivirusnu bazu, koja mora biti redovno ažurirana

ažuriranje (update) antivirusne baze može se raditi na mesečnom, nedeljnom ili što je najbolje, na dnevnom nivou

redovan update je od suštinske važnosti za funkcionalan rad antivirusnog softvera

dobar antivirus softver poseduje mogućnost monitoringa sistema, što može dovesti do usporenja rada računara

Antivirusni softver monitoring (kontrola, nadgledanje) je posebno važno

prilikom pretraživanja Internet-a, slanja i primanja e-mail pošte i ostalim aktivnostima na mreži

kod umreženih računara je teško ukloniti jednom dobijene viruse zbog njihovog lakog širenja u mrežnom okruženju

kod kućnih računara važna je provera e-mail poruka, jer su sredstvo za prenos virusa

Antivirus programi

Antivirus programi NOD32 (http://www.eset.com)

Norton Antivirus (http://www.symantec.org)

Kasperski Antivirus (http://www.kaspersky.com)

Avast! (http://www.avast.com)

AVG (http://www.grisoft.com)

Test anti-spyware http://www.adwarereports.com

Sistemski softver: Drajveri uređaja Mali programi koji

omogućavaju ulazno-izlaznim jedinicama, kao što su tastatura, miš, štampač itd, da komuniciraju sa računarom

Uključeni su ili u operativni sistem ili su pridodati uz periferijske jedinice

Aplikativni program opšte namene Aplikativni program opšte namene omogućava

izvršavanje opštih radnji koje se javljaju pri određenoj

obradi podataka.

Programi za rad sa tabelama

Programi za rad sa bazama

podataka

Programi za obradu

teksta

Programi za rad sa grafikom

Komunikaci-oni programi

Najčešće korišteni programi opšte namene:

Aplikativni programi Programi za obradu teksta npr. MS Word Programi za rad sa tabelama npr. MS Excel Programi za rad sa bazama podataka npr. MS Access Programi za obradu crteža npr. AutoCAD, MS Visio Programi za obradu slika npr. Adobe Photoshop Programi za animaciju npr. Macromedia FLASH Programi za izradu Web prezentacija npr. Macromedia

Dreamweaver Programi za obradu zvuka npr. Guitar PRO Programi za proračune u nauci i tehnici

(gradjevinarstvo,automobilska industrija...) Igre

Programi za obradu teksta Omogućavaju korisniku da manipuliše tekstom

Savremeni programi iz ove oblasti sadrže mogućnosti editovanja teksta, formatiranja, štampe, primene rečnika, provere gramatičke ispravnosti, dodavanje grafike, crteža i sl.

Današnji programi za obradu teksta imaju mogućnost prikaza tekstualnog materijala na ekranu, tačno onako kako će taj materijal izgledati kada se odštampa.

Primer ovakvog programa je Microsoft Word.

WYSIWYG (What You See Is What You Get) prikaz teksta na ekranu tačno-ili skoro tačno-kako će on izgledati na finalnoj odštampanoj strani.

Microsoft office Word 2010

Programi za rad sa tabelama Transformišu radni prostor na ekranu

u tabelu velikih dimenzija sa numerisanim kolonama i vrstama

Korisnik ukucava numeričke ili tekstualne podatke u jednu lokaciju tabele, zvanu ćelija, i potom ih obrađuje.

Ovakvi paketi obiluju velikim brojem statističkih i matematičkih formula, koje je korisnik u prilici da koristi da bi postigao željeni rezultat.

Primer ovakvog programa je Microsoft Excel

Microsoft excel 2010

Programi za rad sa grafikom Omogućavaju korisniku da kreira, skladišti i prikazuje

ili štampa razne crteže i grafike

Primeri ovakvog programa su Corel Draw i Adobe Photoshop

Microsoft Visio može stvoriti kristalno jasnu mrežu i šematski prikaz telekomunikacija, prostorne planove ...

Programi za rad sa bazama podataka Omogućavaju skladištenje, pretraživanje i

manipulisanje podacima

U okviru Microsoft Office paketa, program Access predstavlja jednokorisnički program za rad sa bazama podataka.

Fajl je kolekcija srodnih podataka

Baza podataka je kolekcija fajlova koji služe kao resurs podataka za kompjuter. U bazi podataka, svi podaci su integrisani sa ustanovljenim odnosima.

Programski jezik Veštačka tvorevina koja se sastoji od

simbola grupisanih u reči

Po svojoj strukturi je sličan prirodnom, govornom jeziku čoveka

Služi za izradu programa (softvera)

mora da zadovolji dva osnovna zahteva:

da je razumljiv za čoveka

da ima mogućnost automatskog

prevođenja u oblik razumljiv račnaru

Tipovi Softvera Paketni - Komercijalni Prodaje se u radnjama, iz kataloga ili se učitava (“skida”)

sa Interneta

Nabavlja od distributera softvera

Mora se instalirati

Standardna ili prilagođena instalacija

Proces instalacije kopira deo ili ceo softver na stalnu

memoriju (hard disk)

Može zahtevati CD-ROM u trenutku pokretanja

Nabavka softvera Freeware

Besplatan za sve

Autorska prava (copyright)

Distribuiran u mašinskom (izvršnom) formatu

Shareware

Besplatno se distribuira u probnom periodu

Plaća se dogovorena cena za registraciju kod autora softvera

Nabavka softvera Javni softver

Bez autorskih prava

Može se koristiti i menjati bez ograničenja

Finansira se od vladinih donacija

Open-source

Besplatan za sve

Izvorni (programski) kod je dostupan i distribuiran

Može se koristiti i menjati

Popularan LINUX OS

Nabavka softvera Komercijalni softver

Najčešće korišćen

Autorska prava

Ima svoju cenu

Ne sme se kopirati bez dozvole proizvođača