Ekonomik provime pranuese +skripte
204
5947T5948
-
Upload
arton-feta -
Category
Education
-
view
22.365 -
download
12
description
Ekonomik provimi pranues +skripte
Transcript of Ekonomik provime pranuese +skripte
-@/ .l
',.-.'lJi eJ.Jli:l
ii liir .+il-iilr/ -"ri lifll B;llil c*1iiff c. 7| *=t
l
'.-
LT iTi t ii.C f-\i * F?i I i{
idhjei e ekuacicnii keir 1,25:c2 -3,J5x -5 = 0 jand :
(d).r=1;r=-J D)x=t,)::c=l,l)
J4 ?<.r<5 c):c> 5
.L Cila prej parabolave € Fret bdshiin o"teffi/=3r2 +3.r:-1 ; b)y=xz +2r+2; c) y =-3r1 +4x-?.
Cila prej drejtd,zave nuk e prei lai<oren y = " + *j =6-x b) y =:, -i c) y = 2x-3 .
db) Y = -x +i , )t = 0,15x -3;J
.5_2a)!=-x+Z,y=-x-2;y = -2x +7, y = o,Sx +2
Cildn perqindje t€ shumds s€ tyre e pernelnO 6umrat SOSOO?fre SItCO:
Progresioni (vargu ) aritmetik eisrrte on#e @dhe diferencdn d. = 7.Cila €shi6 shuma e dhjet€ gjymtyrdvekufizave) id para td tii :'
Sro = 3E5 b) Sro = 420 c) Srn = 455 'Frogi'es.ioni (vargu ) gjeoineirik dsn@65 dhe koeficientin q = 1,05 . Cila €shi€ shurna e dhjel6 gjymtyreve
'\ .--1""" i) Sro = 859,79 b) S'n = 840.4314000 euro , i dhdnd me Syi interes te
n = 1 0 vjet€ €shid :' '
fto= 22804,52 b) Kro = 23683.91 c) Kio = 21490.51ili prej numrave paraqeta?J 4 J 2 .^
vlerdn eY=-'1
b) 12Pdrgatiii : Faton Hyseni,inxh. i din. i rnaiemalik€s
-,+rv(tJ+<b 7ZV*{ /K_l 4
It
www.e-Libraria.com
+1-1)ri
+oJ
(
/r2
t&or3F,^,
\-
(-)+) =(JE= I
| "l L,._-..
(Jo1 = 4t+ QZ*.
\3 =Lqt r Te
r -l'i.- L, -\ - (-,\
.\0.[-- cL - ed
. rl$,i:c\x- >o
c\t : tXl-qC
Iwww.e-Libraria.com
-- FAKLI LlEfl f; KGr'j'f, idir'(p.Q-cvl Ll I F FnAt'l u E5 ll i ri4llM rlii4E
,if,j.., ., .-Ll".ionit kairor 0,75:" +2,25:r' jand :
E.
:
;:a :::.;
\...r
e) r>4 b) -4<r<0,25 Q)t-8-
a) y= -x2 +2r-0,75; c)y=-0,2)Y'-):c+I1
@-v = 2(x +l) b)y-t-tdGiteza norntale :
-
1 1
e y = lx -2, y =Zx +2; @t = -i' +t, Y = 2Y-3;)-
c)y=0,5x+2,Y=1:::iCilen PArqindje iffirat3o45odhe
a) zr-v",asza @ 3ffi,95:a,, , "),,esn-anenfiastrrtyEn e Par€ a1 = 6oii,.-aoniTvarou ) ariimdik dshte dnene me g1yrilryr t'' I t'arl"=iit"r""Jan j,= b.cit. dsht6 shurna e dhjeto gjymiyr€ve
kuiizave) ie Para te iij :
cl^ - rl?n c) Sro = 3E5
il miyrdn e Par-i a1
! id,i#r"Jl;.;ti; ;'= r,o+ . cit" 6sht6 shurna e diriet€ sjv-rntvrdve
a) Sro = eZS,98 b) S't = 859.'19€rii vieior Che
t roituli=;rn vietor p6r n = 10 vietd 6shtd :
a) Kro = 241e0,49 o = 23683,91einlrel numrave Paraqet vlei-€n
x=-2:;? diGt;t-telFte i'u n ks i o n i t
-),Y = -1,5r' - lx' + 3r - 5 ne
P6icatit! : Faton llysenr'in:hi. i die. i matsmatikEs
www.e-Libraria.com
oc)
!-lclC., I'tl- I
clll!llarI-
i--*xijLrerj EK.r3rrlOtuili{D. P,Q.C!',i i.4 I i-- RAi.l u E$ * g 1,1 algtirlETi Ki
1
iei e ekuacionii katror 1-vt +..v - 6 = 0 jane :
. J,,
a'Jx=2;x=-5trT Zo'|tdh',a e iobarazis4 -{:c+2<-3r+6 €shtd:
c) x<-4 f) x>-+ c')r<-6Cila prej rJrejliizave nuk e pret paraboll6n I = xz
"
6ilv=x-1a) Y=-E u)Y=* UtJ''ekuacionesh itijza paralele :
a) 2x - y =l b)3r -2Y = 5 @- 5'r+ a-r = O
. 2x+Y=3 2x-3Y=2
=7 cili cift ekuacionesh it€za normale :
y -- xl4, y =-x -2; b) Y -2x+1, Y =3:c+2,c)y=-2r+2,Y=2x+4
= C'tla-n perqindie i€ shurn6s se tyre e inri numrat ?4t100 dhe 51000 :
ar 34%.66% 6I szs'.,6896 c) 36%, 64%) id Para td Progresionii
a) ar=-1 , d=6 (bD ar=2, d=5 c) ar=3, d=4St=137257 6shi5 shurna e gjymtyi-dve ( kufizave ) td Para
a) a,=4 . q=5 b) a1=r , q=6 G)) ar=l , cl=7 -Ka-iiffi0o euro , i dh€ne me 5% inieres td rb€r€ vjetor dhel<aoitalizim vietor p€r n = 9 vietd 6shte :
a)Kq=43033,9C O)@ill-E€ nuir,ra-'/e paraqet 'rlerdn o derivaiit te pai'e t€ fr-rnksionit
y =4x3 -3x' +2-'r+I0 n4 x=L:
Pdrsatiti : Fatcn HYseni,inxh. i tiip. i riiaietnatlkEs
w'
€gqg
www.e-Libraria.com
i'r-r:; ii ,'.;,7 ,i'.7 O) e 5' Y/'?z:i
nn
A."'rysidil-a.jt4
, ^<u) -'- - " -)-.-.'r1<-i:<-l
a) Y = -v !:::--:-:--il" of o'",t"za're nuk e Prei lakoren -L1-t-'/ x+\
b) Y = x:1i€-reke{a1PY19te.
6\ \) = -o,25 x + t, ffim;-rat-sqo oi: one
z:-ffil;;aw-a :
;v'eare al =
i aie oiterence# i ii,"kdfizave)-!? - ^a c) 510 - l-Sro = 499
S,o = 3Q9?9^-r noq,^ = tJ/ c,vu
o) K,o ---2af994? K,o = ?4379;fa) K'01?9ellE9 ffiurete=efi Tl"iC#-" " "+
r aqet v rer€
s . 3 ,.5*-'t ne x=-'iY ='6'' +---]----------- . ffi
Hg,l;+3.gd +-"r#"FLf;2:i\-q+:-tt
Faq ffi=
{rffi'#'#"rc rff'{** EmB\
+f,tu"* Lr*'.fl ff--,,*.€f'{f:rywww.e-Libraria.com
Provimi
elrin b
pranues ne
n€ drejtdzdn b;c+2v -i = 0 qii ajo i6 kalojd ndpdr pik6n A(2,-1)'
b) b=3
rreihii: x2 -6:c+y2
b) Q(-4,-3), r=5
Ici b=-'2
{fi "urroqendren
clhe i-rezen e
a) Q(4,3), r=4e
,21.Y.' Shkruaj disa ierma
a) 2,6,'l 8,54,...
o.. ^,/ -. n-oy-L--u. //^!'Z)c-t12,+t,
te vargui aritmetik ndse iane dhiind : a1=2, d=3',r'\($.>z,s,alt, c)2,8,14'20' "
... ,) _ _,\!l ,t - -tI " r^
-6r+9-9x2 +27 x -27
cl' [ = rr-,_9x! -2'1x -27.-',/
-t
c)
x+ 4v =2)' -t-x+Y=J)b) x=1,
J16
v=-I
^\ 1d4
Pergaiiii :
lnxh. i dip.Faion HYseniimatematikEs
'-i'/,
{ o) Gjeje ,'I') dhe lr nese A= x-3 .
,(./
le zgjtd net eKuaclonl .
._2a) r = );J
Td zgjidhet sistemi i ekuacioneve :
a) x=2, y=-t
G1eni12% t€ numrit 120.
t//\,:'
^J ra + b) 144
7+6x - .-3+5.r-OJO
--1
. . A' = *t -6x-gfJ)' A) =xr +9.t2 -27x+27
5Tesit I .! .--Maiei-na'rikc-Fak.El';cn,rrnik ) 21.- )
./ t-\
www.e-Libraria.com
.4---) Shkruaj clisa terma te vargut aritmetik ndse jand dlrrine : ar= - 6, 0=3.
,i :i
/ A/
//,/ )\/^ It o- )
'--i
Te zgjid het ekuacioni :
. 164) 'l--
J
Tii zgjidhet sistenri i ekuacioneve
a\ x=1, y=3
5 4;r+3 4-6x_r+-=---4163
' 16
-. - rlI - -t I
.. -, r I.y-Lt)
..-_1 ,,- ?J_ J
c) -6,3,6,9,...
6) ,t - Fir' + 5.r + 12
)J
u) ,' -:,1 Y-!
0,25
P€rgaiiii : Faton HYseniinxir. i dip. i maiematikds
k
c:
a\-:i3tft'l'bl,F lla[,
Pi-ov'iriri
i.iin b
b) b= -5
cihe rrezen e rreihit . x' + yt -2x -- 0 .
b) O(0'1)' r=2
a) -6,
Cakio prodhimin e polinomeve : (.r-3)(;r'? -3r- 4).
:) rr + 6x2 -5x+12 b) xr-6.rt -5x-12
Testi lip ianues ne lvlaieni a'tik6-Fah. El'iononr ik )
ne ekuacionin 3y-5t+4o-3 = 0 ashiu q6 drejiiza e pret
1.c)1
a
c)Q(-1,0), r=3
ren
I- |
(t -u,-r,0,='^21-''-1'- e'
- 2.t + -'l
b)
| ? Gjeni 0,25% t€; numrii 100.
a) 25 b) 2,s c)
ffi/'#www.e-Libraria.com
I e 3'ii \,''|-il'.i
Provirni pra[iues ne [/'1ei3nr aii ke-Fak. Ekoncmil( )
'?-
drejiez; ..; -cr Ldr;-.J,q.
-l = 0.Td cieniei l"losiici=nii-'/ i ,/,-\i-+ i,'Y.-. .J -'
1
bt k=1 :p.('l ,0)'4
i clreltirrrii k cllie Prerja e saj./a (Qrlix j -
ti.\ L.-/- .ri-l 0)t "t '),'
c) Q(-3,-4), r=6
. a,=1 re\
. -- I Iwl J:" ,, ^ _ '...) l)
a, 3r2 + 10; -r 8
b) x=71
49c)
iekuacioneve:
3(x-y)=s(x+3)-13.]2(2:c -3Y - 10) = S1,1, * 2r1
r\ Y---') v=2
Gjeni 40% td numrii 80'
a) 0,32
I )r-'t ./ -/ttlr
b) s,2 G;' "Pijrqaiiii : Faion HYsenitnxf]. i Aip. i matenratik€s
e#ffi*e7 a
rs\ -*#Fh*<ff- \"s,s
#c%ff,* EI
l[i) cut,o qendren clhe
a) A(-3,a), r=4
rrezen e rreihii : x' + Y2 - 6:c +3Y -- 0 '
b) o(3,-a), r=s
Shl,ruaj disa terma te progresionit gjeornetril< n6se jan6 dh€nd
/bs.zs.t25,o2s.-. b) 5,10,15'20' "I \"/
4- Cakto prodhimin e polint-'meve : (-;c-2)(-3-r-4) '
a) -3xr -10-t-B b) 3'rt -10'r+8
5. Td zgiiclhet ekuacioni , t6, u) -!3:l\ = -7 - 3.r + 13
a) :c -- 49
Td zgjidhet sistemi
7_
ffffiffi#&tRiF *.iffiffsB€-#ffirtJ g-FF st'aag FJg Pruf,e a 'it
Fflf.ffiwww.e-Libraria.com
To<'fl li?
pi-anues ne llatei naiik€-Fak.El<onoiniK )
a ne ekr-racionin - 5.r + i.y -3+4tz =0 ashtu q€ drejteza e pret
5
(f,o.:\ci
'cr i;iliD llr- ll..r lL
P rorr-itti i
eiTln
1
Ca l,rio q--nd ren dhe rrezen
a) Q(0,21, r=2
Joi a = -'2
e rrethit . ,rt +,-= -4-r=0.
b) a(2 0), r=1
c) a = 13
c)a(0,-2), i-J
4-
5. Shkruaj disa terma
a) 2,5,8,11 ,...
Te zgjidhet
a) :c=3
.._22 2hl ,, - - --' -'3'9'27'
te progresionit gjeometrik neise jane dhene : q=3
, o. I 6,C+,...
afz,
(ej,
Cakio prodhimin e polinomerre : (-r: + 3)(;r - 7) .
{,tt -z -a) x'-/r--Jx-lI lo) ,r--/.Y +i,Y-zI
"_?- e_-'Yei<uactolit . Y_---= )812rr'llb) x=2\.. ,r
c) :ct +7x? -3x-21
? r) =1 x =1, / =2
.1C) -Y = -'26- T6 zgjidhei sisterni iekuacione're:
3.r+4/ = l1l+x+3y = 1Q)
b) ;c=
7.
a) r=-1, y---2
Gjeni 0,37% td numrit 1000.
,(a) ?,t\/b) 37 c) 0,37
P5rgaiiti : Faioll HYsenilnxh. i dip. i maiematikes
www.e-Libraria.com
2.
'' 7\ !Tesli lVrovi m i pi-a n u es ne N4 aierri aii ke-Fafi'E l'lo no m i k )
3 drejiize 5;;-.r' + 3 = 0 'TJ gjendet koeficienii i drejtir"nii k
orciinaiSs.
@n=u;A(0,3)
Cakio qenCrdn r-lhe rrezen e rreihit : xt + 1" -1 = 0
a) Q(1 ;1), r=2 b) aQ'z)' r=2
3. Shkruaj clisa terma te progresionit gjeometrik n5se jan6 dh6nd
/-:,(u);+,zo,roo soo'. b) 4'e'14'1e' "
r--, "\i/-- <\4- Cakto proclhimin e poltnomeve (-4'r -r J"r\^
b) 2.'rl +13r-15
4x i'f,-t/ r'r 'l-+--tl
= ---:--/l/J-/':\/@,)*=rs
-1
d he Dre rj;. - il
c) K=J , ,-.t I,r/
c) 12,5
j'- !
J.
a) -zr2 - 13.r - 15
Td zgjidhet ekuacioni :
1^\d) IJ
E- T6 zgjiclhet sistemi i ekuacioneve
@, *=t' '='7 G1eniD,25'k td numrii 500'
a) 125
5r-7Y-t:0'lIlir = iU -:/ J
L\ .- - 1e)
- ltr
!=:
,Q,,,,
or,n ariii : Fatoi'l HyseniI sr 5e.. -'
inxh. i diP. i maiemaitx=>i'\, .)
,4i'l tl '
o4'-e
(0 -"'+13'r-15
.=4-# irt# ,'r"ffitd ef
Sr I e*=+
www.e-Libraria.com
e\ \\-.] :\\.-i"Ft:P--_t-:=t=
Fili i:",
lilr_ru
it-|-r.
FA}{U LTITI E KO rr"Ciiil iiF P, OV I isl I P,:]"A. ii U E S t't = illa t f I'i.erTi f-E
rjet e eliuacionil kali-oi' 12 - 36 = 0 jend :
-t2) Zgjidhja e jobarazisE kairore :r= - 4 > 0 dshi€ :
,fr)- - r--- -"r, ,2<\ \-/--\ -, -t'(?;t'o ) b)x< (-2.2') .... c):e (--cc,+m)3./ Ciiaprejdrejtezave epreti-reihin +? +y' =4' zJ1.- l r"! ?,
.- - r-D) x+.y = 2^1 2 c) t+ y =tg
!) Cili gift ekuacicnesh paraqet dy cjrejidza paralele :
2x-3y+4=Dr-4y+3=0
- - r', r I - n
Zt*y-t=Ob)a) (c))-;-r3y+5=0
2x-6v+4=rJQ Cili girt ekuacionesh paraqet dy drelldza normale :
tt) y =2x +j, y = -2x+l;c) y = --v+1 , y =2x -7
6. -) Cildn pdrqindie td shumds sd tyre e p6rbeind numrat 22400 dhe 12600 :
1 a) 58%,42% C6) o<y",e6% c) 68%,32%3J So=78 €shtd shuma e gjashtd gjymtyr6ve (l<ufizave )t€ para t6 progresionii
ariimeirk :
^\ a) a1= -1, d=3 6D ar=3, C=+ c) ar= -5, d=58,/ Ss=4665 dshtd shuma..' oieometrik :
e pesd g]ymiyrdve ( kufizave ) t€ para t€ prr:grssionii
1 a) a1=5, q=4 b) s1={ , q-5 6t ar=3 . q=6V Kapitali K = 25000. : . eLrro , i dhene me 10% interes td pdrb€r6 vjetor dhe
kapiralizim vjeior, p€r n = 8 viete Ashtd :
|^, a) lG = 63859,34 dfifio = 53589.72 c) Ka = 53053.25lV Cili prej numreve paraqet vlerdn
y = :x'-:x' +_5-y+ 2 n6 .r = -l :)L
e derivatii td par€ td funksicnit
c)3a) 12 b))t0Fergatli'i : Faton fiiyseni,inxh. i dip. i rnaiematik,Ss
t<2
r..r t)l
.l$,fr
Eiz
www.e-Libraria.com
FAKULTETi EKONCflN]i{F, PROVItqlI PP,A.I.JUEs ili ifiATEE,i.qTiKE
€ ekuacionil kalroi' :r? - 36 = 0 ian€ :
< (.-:s,-Z)r-t (2;+,n ) ,)t s (-2.2) ,.. c): e (-co,+'-: )Ciia prej drejtdzave e pret i-rethin -y?+y2=4. zl : r ,.i,,,
-/=o b)x+y=2^12 c):t+Y=1.0Cili cift ekuacionesh oaraqet dv ,:reitdza paralele :
2x-3y+4=0x-4y+i=A
b):;-2y+1=02x+y-7=0
-:c +3y +5 = 02x-6y+4=0
Cili ciri el<uacionesh paraqei dv dreitdza normale :
d) y =2x +3, y = -2x +r; @y = -:t*2, I =!, -z;c) y = -.v +l , / =2x -1
Cild,'t pa,rqindie td shumds se tyre e pdrbdjnd numrat 2?400 dhe 12600 :
a) 58% .42% (6\ oaY". soy. c) 68% ,3,2%So=Zg esnte shuma e gjashtd gjymtyreve ( kufizave ) td para te progi'esionit
a) ar= -1 . d=3 ar=3. d=4 C) s1= -5, d=5S."=+6OS esnte shuma e pes€ g]ymiyrdve ( kufizave ) td para i€ prcgresionit
eometrik :
a) ar=5 . o=4 bl a,=4 . o=5 (c)'t ar=3 , q=6ReFrEli-i<;-5ct00. : . euro , i dh6nd me 10% inieres td pdrberd vjt--tor dhekaoiializim vieior pdr n = 8 vietd 6shid :
= 53589.72 c) lG = 53053,25@tleren rt ueiivatit t€ pard i6 runksicntt
v=:Y5-ax2 +5.r+2 nd -Y=-l :) -!.
P€rgatli.'i : Faion HYseni,inxh. i diP. i rnaiernatikds
www.e-Libraria.com
1:)'
6 t;.,j=.5: r?cio{ri::::: shtncS i !::nE.o:r::rie:'-'6fr ir r.'rolucicn-::, ri rncr.rscirl n€ 'rngli di:e ai aciiri!: n'i -ia'-'cl lg
dl r:'iclucioni ind'.:st:i'-i n: 'r'ngli:. r: ioi'J:i:ni P':liti!: ni icanci
I-f f'f - t:risir e ti a-i:ii'.rr'": rjeri:or;, o'ri:rale r]bc iaPir-riicr: ejb:: si (rethc); R =,r / ttr "'-;--F:"Gi"; ii '
' q$"'"-''''*-t 'L 3'#F Filc:car tsl
-'- i. Sist:r-sr i iderc, i'ooc:Piets d-Le bi':djtve ci i:b€rbtc r:aii:i-dt i: LEielesc7i t€ snrpev: tt HtU*c r(-u!-rr. tioc.;rori ql::ic( -.-- t * ffiOr Ya1tr
==i ((:f ., i1.ur lj€ bu.J:e t kl sr'loiE:.n'it ini le .BaC53 s:se tE ard'hu:at' "b:-het
se I:a: *riA, BA WI L a. suicit ,'- #ffi)' €\A
1r,-< , -. -:\ '' gi[H *p '€iFI U ^*;1";;.i,':"-. ,,.6.i dt fic it
Y eth," ib:lancuerCiii eshtc aelesi i vgri.le i sul'-c:it td rji bi-acsi (ne tbo)?€shlg ge lEsi i veri.la I su-l'3.51c te 4e Et=tr'rL t!!surr./: R Hii Bh ,. qiE :
. a. iie r: c sllctqyera, s, -€.f* W rtb. irii !i b izEe s *?,St ..ffiL tda .",.r;6i i trrid:srhdE i des.lt ).' q"{ 'q\ i$
@ sn:diuri i kujd:sshda i tregrt _,,1'/ R;q Y3 d
,/!. ,. ^,"?q.ki?tflf;;'.,---.,"", ffi # df e". B*io,. tE !-ote(esit (l-"1313t!t q\ =ja. Eu'rime id r:ocEs "* En
/flr f a-rtore (burl-ne) t: prodUr:rlt \ dg*'--
,.-orln qJ ekooomrEE.c a;+11'f11uer{1'to)' qq$
-:-t- m Ei:cro.-nia bya aE grurin e sL-k-:rcrve(n-e (!o) : *
'; ( t' / t U' '/' 4''.,/
I '-' a. rrinor. (7,, ,':1; 1ti,.i^,tI h, @ shoqerore
-
Lol\ l'te vojst oj:r:zore,ani (,,etbo): I '
4 ii lrir:uuri "'-l I i: ., )@l rd gl.:.rfrzuur. ," '1';^il--el" t r -
--d oaoaf =o u€ perpu'ije me br:'irlct -. ...,", " "i_.--= .,L"lt Flai;iclte-rr ikerk-ess's n:!oo se od 9f:,d r::.:se gm.hi iojE produH adi.l':o[ ng sssi-Ei e otsdI td tij'
( a.) t'o6l to r-r, ,!_:rr_..- .i;5 ,! rrr?r! i p€r i'iu
-----lD N, Y*";t;f.t*t veqc'Llrt shji:sve cihe t€ bLeiSsyc tE '/e9r-atg a'J': b astukd're-orol o
' perg..1i.3jur p;'eije'"e: si' !:-sh ilhe 9i:.r: ,: ^ . r i :"9 l"
,-Ll r',uLw.t ".-7t 't7,r-t'
---Gt,",.*@"#o,.',lio'*oo zsii'lijcr q: bijci ia: i;:t' 'E'l;''id:t lt bi=*"''
\-"' /^ -E/ roGII io si.
i''' ''"t-j ' f;.- |/ ,ft,/ a/t-.,t,
-l-..$ 1
-:-:..,r,/,):,i
ti iiJ E)ltfl (]illl i'riil n'JCr,t),1 I xllt i, rt'
l;; frilr ": lli!,
m?.u, "-A,e*sd€ ,.e'49reA- R'p ftrct+' HJ Ws€>'. UHffi/ g#-
## #tu# *
Kq &* Effi--*-ffi R+qq$ iti ' r),e ,. .,,,.i,
l4r_ /,(r a /,rf-,-(.4-,
-1,'. ,'/- :' .:.a '.' '
,"1- Ii. l''t7 c//
eEl t.,/4 A l,ti t..i
,E-EA ,,,.-lifl-'#,1-:;-ttj fti.EE{5:l F.l E
i.-= 4-:9b-"
i ( i;.,',
www.e-Libraria.com
(itel Caj2t.C2it;
i1.Sec:oicgjio'-sii'- =tk.ztc={@))lircc"r:c: l2 t.ii; z )t'b) lJor,,rce
',1 ?) !ts;i-',:ci.l =; 9z,^--:*^-- ;,-a-'
,r c iinc; l(u ii'j.siztiitt.c 1a"- iz ;'-ni :z: ?e:'b)liehr#tt
e:\'z v cr ! crir,r-,eril< :
l j€ h j''r il:q
,;3\.r. f<r::ir:rz. i: icrc z ):uci=:e j"nz6\,ri("no.. itt. (e sck':z)qr./r-i;.---,!l i -ir,_--,!
c) A:;r;zre
(lM " r.Ci,/ lLe-Lrnrc'Ct'Ez:
M#o#-rr-#fu
-=
_ i - <4;-2?L^**ut ='3 t( " 5 *frfle,*"z*gas*Y-
'/t) .ci;i rce l<z;o :niira-\ 1 7 -1 =
'-.1j). :;jrctr3z; e zi<uocioni l<uadrorii<:
^ \r r O-.12.7---. +'-'--L-w
v .^/\,1 =.._ l_l L
t3 =(3":) b
€ 2oL
.aer I vi;z:
t- 4? r'tt'
p e;- 3 'riir :
9 (tt,ca. /ot'ponjc hurc .
.rs5'=13*\'--/-1 -_. -A<l -'-'-41
et mz iiliz.=z i"' a
0/c5" ioee{ { |
rei nc 67" ini:r- I.-. (ploi:o) :
' linesr;i'.e d't iz I
Sl(rr) i zoc./- \,-,O; ( -z-n
ciY er:.!ic::vc 1I
fi. f ^1;+"ii or:j 50.C€O zsrc cip-oonohe
.aAj =z1ao (e :ol<ie) t
b) aaz=oc) 45040
li).1(oo;loli ,i'z'iz:'z l-ooco d <ieconoh'=1" a9' :u jziz iniecz=? .. .-,1! eg" "2"'r-r"
'!S)[e :gjiihai :i::cmi i elc'rocjonii'.:1 t c1
-1-/ 'L-1- x''L- |
; ,_;,-, ,:-'*1' !';L- | \
p. c.'l;o.i Po:ir:r r:cior: kc ;c ci
. l-.1 - r'lLl: r-J4 I t-v
L2' L''-6**5=0J
GgE2-kEn
ir) U.V.. LlLr.ur'f,uuuri)
2z='i/OL =
www.e-Libraria.com
/,1)Loka.to z rannco-:;ve rzzon' ,V1c{ci'rurnin qcYic,*i-os-e+<-j-o--gredHmii) -iz :ie-;a.
,/>"\/t' \| 1Ol!.rct.: eic-hkuir': pe;ioren pzr'c.|-P:r ni er-iinri.r . niz icbci<e
Q) 6izc.ien e lerieve ie Farc.t"r Fc'a
'--i .a{ i r-/ i::i.S- : ; 1 :-; r ;:'- 1::j:; :--j l- i .-'j l: S'i -.;" i1 j:-.i-:j- i 'i"-:- .:t.): ;:: ::>:t -: s j..-: :- ; :--j .. ---
?;: vi,,. i ;i-a;iLte5 i,i ici'l:.:il;z;i;',
i . irl.:.vo.io; nja-r:or: jcne ;z:olT: kuiirccr
t/ 9\1i z i:clilrir:-r:.. {3 :.:i(;:lY,/2.Slrzr:inei 7u'oiikz z=:tiz n-,2 mirz;e uchzhiger ncc C;.2'ra:-:t:o) -i-O
15) lo (e:ckte)
-?.Kul :iczr:ir,rzi jcne ir':e ;e ia.acha :a ieo) Su T:c:i
[4'1 Deiicii (e :ak;a)
,:.pc=ia e;i::i{rc.'re qe l'.c:rs-rmc:oc:i jcne i:' co;icrn: l'kurr....^ (c : oi'.ie)'b; Of..+."
5. Koroorcro.i 't.=te geroje= j=i:: <I>-" kuii:uer (e :oldr) . t
b) Te pokuii:ucr
6.?,ocorii ne trte: g:ilimii ihe:cii:z." '-. 6E> d.. iia (e srir:e)E:u71.-,.r b) I:hir-zjie
c) i:luk l:cne ;-ccc ri
l/o€h,:r:;
cf--f i 4
@,<ot.oio z cil': mbz;e; polt a :hr-rca : :r jc jia edhz p<- ;crdhini; quhe;
I /[:p_.d=-,/, I u=rU l-/ i"-o''- t' '' '-" +J'y'..
kz;rli:
;t^ - :1 -:: - ii =ic-lnz Jaa=c ?; I
tt,lrl l1t,,i,iti1
nje :ni-zi r:.: n c ;e
eti. f "- sa'<t ) L\,.'
www.e-Libraria.com
23 -! ii (j -LI 'i /_ - \(_)
Tesii 3
,a. l g.1i t: jeni n:ri,-''et j''r''iciii: rr-i'-r'oral:?(i) po ;\ o.i .tu
,,rXr,loo n:3ul!ai qi e 'i-31iojni sj:lljer rot\e q'J.ec r4i t'1-'1+1e'
Ptr,adsu;si i sociaii'zrji ie h:!5bgm u:ooi:i :sE:d:
/i) n; P:i\.-:!.2b. Tcr,uzo KamoasDt14
ItL.L
1@
.28\
-J- {Dt-
-,Or".Eii eshre oje PasqyrE e cila prczarior pasurhE e cdirnanles
@1 io.,-i,@'t6t 'io'l* "tt'* o€ para rd rsaLkavE dle ii sbefbi-Beve '
o. J'J
I ffi: Lli;hiu akor'esoocdon rire kosroa ooorrur'e?
TL-/ @eo _j=-'ii lo
r€l dctlacioa\€./' c. st3qlhclonK-u{ le ardhuret e parasiriku-aia Saad i€ baraber-ua mc shpec-aneet e pla-nji:-kua-ra' cili ilo-i i bu<-betit
-...-.'1.1.Per41Lr-!..a- dehcitarb suficitrr
,,rffi,:l:til::."-*"ve.oubri!-e si rjhe str,oiljzi',jr e eko.olljie ii ckoac.o,.D€ r tsegri i sigurotr:
, v.l bezu@ q"u"tio "-t. oi4rl'arqei
www.e-Libraria.com
/fi,/ R.iiniioni ii:ja) k: ii 5ej rrre k'ik'sai dh' vlerisinin s sjellje';: : li q-ndim:ve
\-/ -"ira !:: t: '':':;ij: nJ nlE :lrcq:te. 90
f,c.,j Jo
C,:I.-:r,, kr-akerisri'r'i lt'IlT-"-rt*;l;: cihz.: c'johuri';e:hktncor: (oatho)?
' '' bindj:re6] :i;iliiri.i:i3n'-:cl:v3',r"'/E'-(E-.,1 "& :'{:Xii-:'il ::"iio'r'.nvi'it' or'' ekspeei nent:r ;z
fl 1'r.-ta iaeor: dttr Politilcd njoh!ril' ai'e pirtc;l e p:rurutt"'-
14: ) Zt'l\it11i i inior'riatikEs e:hre faz: c rc c :llrilliiirit ti:'\-,/' a ekononise
@ tttt-t::t dhc t:lTrologiitE. ia!:i l Kes
.r?) r<"",. /sho:nrime) te Pxnd"'shuesrme (fiI::e) jl're:t\=2 --'-:' '.""..i;rdh. lsnda e Par€ L'
€ nxu:;lJIp'oar;mi'l
' " ":3,' T ;:,ff jJ: ;iTl[(i'.["];, ", n
/€ :;**"tU:1 nje'le*'c dhe Pasurine r -'
Dar.qe! (.rstho): /niE leier mc tirull Pronestc v/riu-tivitet rnobilizues tE btanestt
fitim ngi. Prooasia , i'
__L
Sa:ia: p;pdu-tc-:ve qa shiiisit cfrojnE pEr t.rne te ndrysir-'ne'
,,,,hr rJ* aJ|--t?
ci ajd !:cb€ dh' ve:ld t: caktuer
-..-
.'A Aktoni',, @i D,J
c.
oNj: Trje
c-:I::]r't"f"'j'r?.]., ,: *"ui, ne ,.=s
I i I'ii'll"- "-o'L' rt millir nd ues -l-' #l .;i;9 'ke'kuai te m3ili( ne rcs \ '
Ne ekonomin€ e ptanifikurr sasia c r' miravd materiale dhe e sh€rbimeve pircakiohet (r''Eiho):
r sioas ir-"diles - \'g *:,[l*:Hi*::':lT"i:?::" -\./ff.-l Sis,.-i y':rl ekonornik i talon:t-/ - .;.r"mii:kcnodlli s
"' ' ii.,.-i, tton"n.lt m!icionr,lb. sisicmit :kor'omtx l: t<tt.r'"*'*
@5' sts'-cmt' '= ''-"' '" " -- - ng ekonomi r. k:nsiderohe: ii
N: ',<Isht.l . r:nishr"c tJ :hvillimit etonomik nCerh lT ja mE a'kive e q:" ense,iri".i, t:: -t-ono*ite sE trcs'jl
Po
|l* ta{ Il.l ixiir',:,n n: oronl\J 6) po
.{A:-, lo i/tni vendin ton! c r*bl;Ch qsvcria qcndrore'
-EF ;ts!s -c!ta ffiiEe"/Rtrffiqg .e#-
rqwww.e-Libraria.com
',1 esn 4
" e i::. sh-!:'r:-i (r-ei.lo):!. i/e prin "SfEE:ft ji Utoou
-- i/
ftt, \_-'(_/' I /',^. (:_.
,,;,';ffi" io"'' 'bo*'''*i::::::::?,il"edbia e ns:rij:ve dbe
"etin e
lvlstlll esoie ugrrr:! a! --':-' ' ., : i:!lrehu.- o: c_is: iin:lie.ijlrtzve, i tid-lur rrr: e=3r:i'rel ci:
' -''lioi:oji eChe de ior '-'iinii l; eviioheEiiur q:liirnr-n qi e'i!e sole'l !t lur'r
do ti ishte
(4r r^,'-',^imi ishteiil ei e!:oucni filloi:"''"'". *o,
f-tn t k-apitaliziJi Iiberal
@ psg==*:*t-c.
@) K-.rk... por:q].:t (T'rl:] :;-t " !I;t "'; mira;e qe e cid:iJroo l:o$umat:n
@) s:sioe e r: milav: -o: :",:"*;lJ:.t
i sabhem dile i eftd te blei
:Y "*;.a e i€ mir'!'/e q: otobeq !e trcg'
6_,poLT^
h ta:gu -.rr edhe nig-J:dhe tJetra
10. tvt:r-Jdrrloiet nE prodtr'im dcfirroher:'" i. - '1 '-t"; r ajJi'*r nci{ "',',:",';:1",:;: ;#;L " pLlxis ..--
<@X' .i raport iprodhues"c 1o;;;r";;-#;*oicve oe erodjrhri-4 si ruPoct aidis forcave Pi
.A. e kristoo dal|jini cidis GNP cibe GDP?
,@ Pob. Jo
g,-zr,.si "L z'3i"iitj: dhe Ltlslc. oponune?-@ Po-i- io
;i.derohet si shtTllj e sisieEut ri inicialiv€s sE lir-i tg tr€-q'rt'
Sist:rd iqra.,.i::ve a iluad t: l:c$tdcroncu:t ""1!!- e ''''--
,tz1
L----'/.?',( =-.-i.-
u\
IILI
tqo
O-J
/11;A,J'
(.ty
"1i' tJ.l/'
q ./l' 1,.' '/ .l 1
1 i2t -
www.e-Libraria.com
. ( z.)
nDrniksi siudion pil-l€ir'shi anen ekonoiiike i:i jei!s shoqerorbsL Giroqdii dh= i'.'rshiei e|lonomike ie bashke'"ep j-imii i€Ekononti|rsi pirgiiih€sisni percakiohei si shilenca qa slircJion aiokl-rufizua ra ndaj ne'zojave l.onkun-rese.l'le uemer i5 ekoncmiksii qdndrclne il,:rLceplet oasui-i 'ihe rnii-loenie'
9+rg?le]€i-onamiksizEkonornihsi ncjahet ne.dy pjese : Eikfoel'ongqL dhe makoglgllo$
(Q. , 9k. studicn mikroekonornia e g}ta maki'oakonomla ?
ArlaIQgkQ nq n-.r ia nrerrei me silicljmin e sjelljes sd ,agjent6ve el<onomik :
i,^^^,,-..r^7;.,-, ti.^rta ia hiznr':ii ci .lha t-.i :fliensive oeverirarg n-: masdn ci!t"l'oniumaloEv-rfit*a,re i5 biT.nesii si dhe td agjensive qeverirare
rilloAtiY-P'.;: ti=
' v-eprirniaria e tyre lidhet me a lo ki''i-iin e burinteve dhe funl"lsionirnin e sekiordve t€vegante tir ekonomise. i'.16 qenddr t,3 vemendies se rnjkroekonomisb jend tregjet e
-. mallrave apo sherbimeve te veganta dhe kushle; e ekuilibrit ld tyre'NlakroekCncnria merrei me stu,:iimin e sjelljes se! ekonomisd kombdtare ne teresi, me:-+fiffir e agr"gaierre ekonomik, si prod ukii i p6rgjithshdm, puhtizdnia toiale dhepapundsia, niveli i pdrgjithshdnr i qmimeve dhe inflacioni, bilarrci i brendsirem dhe i
jashtem makroekonomik, etj.
f aktorelt e prodhimii
Burimei ose fakiorcji e prodhimit sikurse quhen ndryshe, zakonishte i klasifikojmti nd irigrupe : Puna, Toka dhe @[
-f) cif i risht<! problemi ekonomik kryesor i gdo shoq6iie ?
Problerni i aiokimit td burimeve te kufiTuara r,nidis nevojave konkuruese e iaktikisht i€pakr-rfizuara id shoqdrisd, perben problemin ekonoinrk kryesor td gdo shcqdrie.
Pr-oblemi ekonomik kryesor lidhet me 'rr-i pyetje kryesore, cilat jand ato ?
Aio jand ;.Qiard i5 prodhohei ( dne n5 qiard sasie )?Si td procjhohei?Per k3 td prodhohel?
,#
, i Ciidt janei iipet e sistemeve ekonomilte ? \-OSisternet ekonomike jani :rra,iicionale, li koma$-!Crs ( tgfleqlikuara )dhe id
9.!,a! o-!L1-Li sel iegL-r tfa e tregon edhe vetd emri ( percall.timi )n; nj5 ekoncmi iracjicionale burimeishperndairen sipas ir;ciiias. IJd nje ekonomi te komanduar ( i5 planifii,ruai') shpernrjarjabdhel nga oi-ganet e pianiiikii:ri shleleror, kurse n5 nj5 el'lonomi ii-egu shpernclarjab,ehei sipas ligie"'e tii kerkes5s dhe oferids.
i: -.
G)
l/jul / i --f--/- -'/L'-u I w '7 r,1-o t
qHei,il +93n-4. A{ t>zY,r\fl
www.e-Libraria.com
43/i ) Cka eslrte rrllsi':ja or.oi-Luite i: Z:/\_: -:,,.=-
K,ostcja cpoiillitt -'atei. rne aiqka, rga e cila JU hiqni dor-:-per t
i3 cii€n kent ne,..' ,e shuinE. Kostoja cpoi-iune ncirysile quheii :, - /1 . ;, --j]-l:-t1h7 o' <:'/q. ,4FP,( l.le,LL
'.9) 9xa paraqet KLiTril Imundsslve ,i r,:J;:l;,\4 ' "f7
Kuiiii i munddsive ie procihirnit shpreh lionrbinirire i5 ndrysh
sh€i-bime're qe muncl t+ o.ai";a njd vend 9jat5.nid periudhe i4 dhdne kohe'
pErdorur ie gjiiha buriinei ne Jltpoti"ion dhe rne iek'nifiai i'n€ efiqente i3 prodhimit
"i,C, tt " kuptoni me rriije ekc-.'nomike ?
l'lj€ zgjerim i qdndi-ueshrlin i mr-inCesive ie prodhimit quhet rriija ekonomike Rriija
ekonomii.re kushtdzonei nlu ,tiiiu " burimeve cj.m.th. e iokes,€ kapiialii dhe e pun€s'
ose pdrmiresimi cilesor i lYra.F.nqu .tono-ike nanfupion pdrgjiihdsisht rritjen e burimeve' para se gjlihash rriiien e
proclhinrit ie mallrave ka pital
+e-si.sd+-marr:je,s q g-lirj:j-'--k--'-"Slriyllat e siper, arrjes sd lird jan€ : prona private' sisiemi i qmimeve dhe konkurrenca'
{D
rfi. C*a quajm6 in'.eresL?'
[!3. Qfarii Pdrgjesjiisi
Qeveria
b-
t,)
ekcnomik vetjak ?
ekorromitdDeshira pdr tii arriiur fitimin m! tdcilen ekonomist6t e cluajn€ interes
maclh dihtS nxitesi kryesor neekonomil'l vetja k-
te
mund tt! p6rmbush qeveria nt! ekonomi ?
mund td peirmoush kdio pdrgjegjdsi ekonomike :
Mbrojijen e'sistemit iei tregut-Sigurimin e te mirave dhe sherbimeveQejndrirnin ndaj efekieve i6 jashtme'Ndihmai p6r aia qd kanei nevoje.Ndihmai p6r gruPe te caktuara.Stabilizii-nin e el"o nomise-
publike.
dhe shitesve i6 veqani6
konsumaiorei jand ie gatshdm dhe id aftii id blejnddhe me njd qmim te dheind.
2
(f-' er. kuptoni me ekonomi tii ti'egui ?
G. c'iisht6 kbrkesa ?
-Kerkesa eshtd sasia e produkiit qdnti njti kohd nd nj€ veni t5 cakiuar
15) Eka i.hotei ligji i kErkesSs ?
Ekonomia e tregui esi-rtd aio ekonomi ku vqndimet 9 blgfelveJurnf,eu"pro;n6"p€r t'iu pdigjiEjur pyetjeve gfa16' si cjhe kush
Lidhja miciis sasis€ se k5rkuar dhe gmimii shpiehei nga lJgii i k'Eikeses: S?"1' ketil lisjl
kui- .qmimei e produkie',.e ut-n, ."=i" q€ blerbsii janE t6-gatshdm dhe ne. gjendje id
blejnii rrilei dhe kui.qmimet rriien, sasia e k€rk.rar pakdsohet, me kusht qi; iaktorSi e
Cilai
tjere te rnbeten le PanclrYshuar'
www.e-Libraria.com
'rj,t... Ciie t ja n- fakior:t q= ndil"rcjne ie ka rr.es a r
i'l! hrve soret jan+ : (1) ie arJhtirai e !':onsumaior:t't (ri ,.:l]11'
l;: J= ;; r'..;. i = ii =' p io i+ "'
u' : I : I 31
1:1 ?'"i=T?ll'.' :]::,: :il,{ zev?rruu5Lr'}" " '- t'"'".;;i"tJre,l.,'tS j shijei cihe prefeierrqrnii-nei, eij, (4) numi'i il'lon
sasine e nj<i produkii qd shii€si| janS ne gjencij: t5 oii-o'lnd p€i.
ncryshme, giai3 nje p"nuCn"'iA tik'i'-'ur. kohe' !:ui-fakiorei e tjei-:
Qka ihoiS ligji ioferies ?
Liclnia midis sasisd s€ ofruar dhe qmimii shprehe-t-nca li3ji i ofertels' Sipas I-<€tij Ii-lji'
shirdsit do id ofrojn6 nji-:.;;; te rnadhe p.r Jr''iiiJ-r,ur gmimei niten' rlhe e
kundSrta
Cilet janS faktordi e prodhinrii qii ndikojn6 te ofeita ?
Mekrvesoretjan6:(1)qmimelefaktore'reteprodhirnii'(2)tek'nologjiaeperclorur'(3) qmimet e mallrave id lil'h;;;' [j piiU"t " ofruesve' (5) numri i ofruesve.' '"" "
[u r .,,c
l:€ntI:-"l
191
i-- r i'r ll \
.-t\
Q'eshtii ofei-ia ?
Oiena Pe r-faqasotrsliitje nre gmirne 're
nuk ndrlrshojne.
@t
t:f
{r) Q'dslri-a ekuilibri ? -
:I l*'" 5"J#'B"i: ll#ru':':il :': : "i
i1 i= il'i x* : ":* :::: "t
nn*11, lx?iX ; J il1; [;, I
"' i:; :,f;,?..'...
{42 Qka p6i-faqiison gmimi i e}<uilibrii ? '
:
QmimiiekuilibriipdriaqdsonErnimin,pertdcilinsasiaekerkuardheajo'eofruarjanetei barabar;.a'
Q'€shte.
Themi seme sasine
disekuilibri ?
a) Q'iishis elas'ticite ii i kEr-kesds ?
Elasiiciieii ik6rl<esijs iregon se ne 9'inasene sasine e kdrkuar td tij'
ekziston disekuilibri, kur sasia e k6rkuar nuk dshid e barabarte
..-*-'.'.
ndryshimi i qmirnii td njii piodukii ndikon
nd njd trege ofrua r.
Qka iregon elasiiciieti i oferi6s ?
Eias'rrciieri i ofen€s mai shkallen J-ndiE$nmd'ltd ie! ndryshimii td sasisti se ofruar i5
ru" ..ffi llur qmimi i k€tij malli nciryshon'
-251 Cilai janei burimei e td ardhurave '''E individii ?, / Burimet e te arcnural'in l"iiu.', ina ' te uicf,u'-ai nga puna dhe id ai'cihurai nga
Jpa s una.elb ir.\"cd.'9 t
www.e-Libraria.com
iri slrkalld : pErcakijr-ni i q€llimeveshpenzimeve.
l(
A?o/
€f qJ nriil:ojne n': k u rsir-ne i e ind iv
e iiiirnii (percin'Jja e shiuai')clire likuicliteti'
buxlleii i balancuar, n'l".€i't',-ihe. sLrficit ?
lein financiar, qi p.Srmrlerjh ie ardhur-ai dhe shpenzimei pdr nje
pelirJffir;i;;:;;i ka shpenzime tr barabana.T'":€..99i:,:1'-1'1"-t^:'f*"ii:*'l]koh e.
;;i';I,;i;;;;;;'i i;. 'hpenzimet
j?i5 Te t' l'ii1 '1.1Hu'' t;]unet5;;:_1::i;:;!r"r. r<i,ri; ",.1n"'i.l
ii.;r.lrdjn6 shpenzii,ier ka surtcii. +i ",,-,,th,i*,;f:
Termi sipermarrds perdoret pdr kddo qd ka nd pronesi nje biznes te vogdl ose te.lJf.'' ,l'"u e drejion " *pt"n n6 te. Ky term per her6 td p-ard dshid perciorur nga
elionomisti lrunr"t,ziun F,upii. s"iarflyrl!-800 p6r td pdishkruar njd veprimiari
shum6 td renddsishme ekonomrKe-\ ..,(-.konomisU/Sei siParmarr;si n z4l) Si e pelcakionte e \--l
' / - l\lul llul r - P"'le r v !v f'v r- -. -/->\, W!e f'n.,,n rirma ? \->'--". Fi.rrna dshid njd agjent€ ekonomik' e gila ba1fr.f",91,:r-S:l',t:l
gjiihd fakioidi e prochirnit ( ickeln' -pun-n' Kaplialrn dne anesite
irilluar nje produkt ose shdrbim' i cili paracaktohei pdr shitie'
__.\,tail Si beihet hariimi i bLrxheiit ?
{fl) cilat janE pbrpare!siie kryesore i6 kieditii ?
Zakoni:;ht procesi i.hai-tirnii td buxheiii, kalon n€tin.n.iuru, vleresirni ite ardhurave dhe planifikimi i
Qka siguron krecliii i konsurnaiorii ?
Krediti ikonsumaiorit siguron nd gastin e duhur para'paguiren me vonci, ne td ardhmen'
iei mira. ose sh6rbime, tii cilai
siguria, fondei PEr raste ie.
qd para(et iregu.
dhe bashkerendon tdsipermarr€se ) P€i-td
(32J
A,to jand : zotdrirni i menj€hershem, fle.ks ibiltieti'jasht6zakonshrne, kostoja me e lar[5, blerja impulsive'
Peir kei p6rdcrel termi sipeii'marrds ?
Sei shpjegonie se si..-'ermarrdsi 6shtd njei perscn i aiiei p6r id marrd vendirne' qe i
[r"" .ie pe"i"rim nrd efekiiv id burimeve ekonomike'
Q'rrugd duhet td ndjekd njE sipeirmari-i:s qi! iii ket6 sukses nii veprimtarin'e e
tl?peita arritL,r sukses, sipdrmarr6si ndjek kdto rrugd :
it - ia.t"t e muncishme, i6 papritura cihe iii pdrshtatshmer-.'- Ndrvshimei e kushie're td iregui': -, Parmiresimin e nj3 produlci os9 l19c1si,::r- pioanirnin e njd produkii ose shcirbimi aliernaiiv'',-, Niohjen e pi-irjei'e i5 popullsise'
-l!.t
trE%€ii.l,:r *s
www.e-Libraria.com
@rr,re:lriE o:jei..ii'ri irryesurr inie firrna 1 ' -d'-'/P Ji'gjiih esishi, si objel'riiv liryesor i nje frrir-rre i<onsiderohei rn
Ciiai jand iicjei e iii-rnave ?
.:;irJ ".]
i'l d bazd i€ kriierii ligjcr ie orgarrizii'nii t6 iyre, llojei e fiima're janiirmai nre oriat<e ( bishkdpronai-i! ) dhe korporaiat ( shcqdriid ak:
Q k a j a n i: fl rm a i i n d i v i d u a I e, i[m :: 151 e nqk S d h t-f'g!gi t u!1
Fir-ma rndividuale iishid njd birnas ne pron€si t€ nje! perscni ie veidm dhe ':ii-ejtoheivEem?reJil-J. -Finnai me.ortqke ianE lloji i dy1€ i zakonshem i organizir-nii te bi'riesit qe krijohei me
:.'OToIe rna shume pronar€ dhe drejiohel po prej tyreKciDorsiat iane form-i e orgarriz,mir ii biznesit ne pronesi ij sl-rume prcnarave,qeq nh-eifr:n-C,-ysne aksionare. I"',apiiali i nje korporate ,.iormohet ndpErmjei shiijes s5
aksioneve prandaj aio shpesh quhen shoqelGksionare'
,/ Qka 6shtd aksicni '? ,_ L
Aksioni 6sht6 nj6 tiiull pronesie ndaj njd pjese G pasurisd s6 shoqerise, nje iet€r mevlerei qe v6rteton se nj6 indiuid ka investuar ne shoqeri vleren norninale te aksioniidhe se ka id drejidn te marre pjesd n6 fitimin e shoqerise, nd pdrpuiirje nre l:ete rrlei-e
nominale.' r
Cilai jand Ilojet e aksioneve ?
Ekzi:;tojne ire lloje kryesore td aksioneve :
918-arua+ a d lqSl:l 9 l-" i" ko nv e riuq q h-!n e-'
Qka eshiti obligacioni ?
aksione te zakonshme,.-----''..- 3liiigrQ--ie
?'I 41.\\'.-1
L_i
. It'l\_-/
Obligacioni 6shtd njd leieir me vlerd qei isjell mbajtdsii ie tij te ardhura i€ pdrviishme'nei baz€ td pdrqindjeve fikse te caktuara nte oar€'
Si quhen mbajtiisii e obligacioneve ?
lVleqenese parcl e paguara pdr nj€ obligacion ns fakt iane rle hua, mbaji€sii e *,*
obl:gacioneve quhen krediior r *'4Uulisqq'v''""'.,".i",fl€.'o.B -{S( 42. cka Sshid divid:nti ? . \r'' efr * ff &€\--, Y'- -- .- d-' ffiie a s# ^#ji r
Te ardhurat qe sigurohen nga aksionei q$en dtvdea -gft* - g;€Y' 4$€.,#$.b;" ff,s.#.
Qkaqrrajmriinvestiiore , V'"'/t #tr "#-ryJ€,\r,/ $gF=FfF"#*erouQka quajmti ii:vasiiiore ? \Xr" ?
Aia qe biejnJ ai:sione per te pasur pjesS ne fiiimet cir+ r-i:ijen e n;e l:c'pi.$-' fBn #koh5 ie gjaie, quhen invesiiicre .. : -yW " "g|g:h5 ie g1ird, quhen invesiiicre. : g# * "
-g.9. i.ssq , dF** %ff ndyY,a.s \" \qq# -(
'da. E}. x3-E* :l$ lSiFP .'
www.e-Libraria.com
QLla jan 3 s Pei':ula+'criii ?
Aia qi blejne cse shesin
spekrriaior0'
Qka bshiii korr'rabilit:ii
,-i ,,t "L.
r - i;aksione Pet '' kaPur nje fiiirn
r'^'."' rni!"imit te iniormffiit'lrr'' lfljfi:'I"'"' r
:;:fi i:[:jf ;iHHli:t''i,';"]l!11"1;?il'1';''il;J*"'"nue"'";-+o=owrrrt -.^^.:t;rhte "fotograild e '31c' '";""n-t n: iunct te nj4 viii.i*,i ,e nie pei-iudhe' zaKonlsrrr r r- rul! -- I
. , ..t..t^+',+ 2tuliu ra ' rrv r - ' -' -': -rrri<hfie t6 kontabiliietit ?
| +f -1 citat jan6 dok.umerriet mi: te rEndesishme 1ra e rezuilaiii
\ Dokumenie't me ta ranoesisirri- I ie kon'tabiliteiit janb : biianci dhe pasq)
i'zqfinanciar'
Qka 6shtd biianci i flrmbs ?' - +-r -ai na P.je momeni.
B i i a n ci i n f l"=t-":11 ;l fl""t
tj|"#il: i"Jiil: j:? ii'iu,i"i u' e te' u j
t"-'ff:', ?l"t'Ji';ttti ",,' e' i" r..t i "' d h e p a s i vi n'
Cili iisht6 parimi 'rhe-melor i biiancii t6 fiimbs ?
P a ri.m ih e m e rol i'f ': i::;i'ff :.".*';.i :'J:f' : #"t! 1:niajie te bilancit ) rne Pas
kohe tti dh€nti, P sh'md 31 cihjeior 200b'
ahgnohet ne anen e-'o/: t--/
.il Qka tregon pasqyra e re2uliatii financiar ?
pasqyra e rezuriatii il:Til:,:ffi:f,ffii:'rff::h sjata nj€ periuche kohe p sh
gt"itt'"ia vi'ri me ie ardhura
o Qka dsht6 Prodhueshmi:r'ia ?
gxa esrrt- '"' -' ' r^r'+:";taiin e oerciorimii i3 bu.ime'ia--'
p ro cr h u e s h m e ri a 6 s h id n1 e' :?n-:'"=-KJ i|n"j:,!l'", l"jlf.ffi ;;l'il ; ; ir:e;ffiprocrhueshmeria 6shid-nrd ':?'":'"=.KJilr1'?lll i"j!l'f]:llt::",llt"JJ.i:llia mutul. prodhueshmerlfr€,'* ^..,.rh,,rra ) per guu nJest Ld rrrPu\r( r- F-rrr,.lnuesrirrrs' .. ekonomisi-t ilogati:ttt,, 'afJri ,a'inputii t6 pErdoruriE matur prodhueshm_erit,s-ii"inr"iu I par- qeomirave dhe sh€rbimeve. ,t ^,,r^, *i \ ?ra -. ------1l?# : r,lii pi"a,r.ti (9giP99)39 ' -
=!----- nr t loittrodhueshmeria ="=;'
per
prod
Qka shPreh funksioni i Prodhimit ?
Funksioni i prodhimii shpreh iidhjen midis
produriii ie Proih'lar'
52. Qka 6shi6 inputi ? ,, . --;, . .i.-,ar12cria e tokes, liirai e
lnpuli dshi6 qdo burim qd futet 'nd lloc-::in e procihirnii : siperfada e tc
karburaniii' shpenztmet per makineriie' etl E -
sasisa s€ inpute"'e ie p€ i-d o rr-ri'a Che
ffiE%*-H* x
www.e-Libraria.com
iriga kush varet prodirtte:irrriria a nji ver,''1i ?
prcrjhr-r:shnr;ria-e i-rie lildl l:=l:t n!n
'
- :;il;;t cil*si= e makin eri't= cJh'- e pajrslc '':
-.-t,it ,;t-ii i neacoilrrrii ie brlrirrrave- flvi\ll'iri'_ ' l--
- iiushiet e bi;nesii'
kaPila!
Ciiai jand si.rkaqei e 16nies s! pi-odhu=shnrdrisd ?
ciiai lane :rtr'a'-r!' - - . . .--i-,<hin13i ni fcrcin e punEs koeiOja e
shka.rer e renie.s ,n 111i:::,::il'":1*"df,,?'il;l;;;l:i;f:illl;:;:[f ;iJ,';Shkauei e r=nies '" t::i::;:l:;il:,;,';6 *;o;tJrrn pLrbi't: rraresiri'ii.*'='.--rgiite ptL':':'], ^ "r-arr,imii, siraiellrre e vier:ruaia te
i i kiri'"ir-neve Perqh,,{aalei e 13IliE> .'' .' .'l I ; i,r,reslir-r rii ne kapiiarrrr .p,
-," ;;;;rara te biznesii, fiiimeiJaae e eiierglis'. lll-t",Ta' . ".*roi;',. siraieSjite:h'rillim, rr'rja tie'n:'l::":,^ or:r,riatcl;?rlt['i;..it"'"n 'upo'i 'n-
alo afaiEjat"r
i:'
Qka kr-rpiojm6 r':r e l'losio tb prodhimi" -.-^^..iarg, .e knien lirri :
Nie kosro rE p,"dli:l:,:::l,J:fFi5':i,l::"=""'ve nl.neiar3' qe kryen firrna pei
iE prociiruar nib ta mtre u>c prodhrrnii te nje pi-odukti ose
Sa llole td kostos kriichen nd irnd giaiS I
#; " 16 i(osto)'e : nr''" ln"1ni li::jfi-* :: -::"1;J=; 1:, : ,.{K\/) r r^t.lo \ IKT ) eshte e barzko ttolu e perg jithshrr€J,,. l;' ;'p ;a
: t(i=i(F *t,'''vkoston e norysnuesnme ( n'v / r'* -
Si formuloh.et ligji i te ardhurave "Ottt6t" t . :,.
Ekonom ster " f1,TIl?l;:: u :'.ilfi:;'i"r"jilfi::i:3#jnll,: :JJ.:"rn;,H;IT:,J[:.JJ.'.l?#il:i-.oJi"l",.rn" :'iffi:I".i$:;; i';'i; e'te ardnu'a'';e
o.Ii" ,.*", 'tie qorie -' ?H;,:' Y,hliii',J?'tj ie'.iogeion't
lntitat. ) ku P:'odhirni ;te
59. Qka iisht6 mcncpoli ?
F j at a m o n o p o i, 1" 1 n#;.3 ::li'J'#:r. l:"J :f ?.'":r' 1
tnote me shiie . P'1i,lt^.,..,o
i'=1
!
t:
i
gjii[ p-.lutttt e rrie dege
thof€ ivetJm "! Il':::;j:.::veime e cila prcditcn utt=
nie shitdsi le vei€m ne d=ga'.1-^,.;..,." si : mUngaSu "
s"l;,*"=ilitt=nca e Pei's=sav?
60. Ciii eshid tipai'i themelor i monqpolit ?
Tioari i:her-nelcr r mono poltt-,,::'t:". "f';::t:i.r:l'/onopoli karekiertzc'€lu-,3"r," pe; ,e ndikuar mbizevendbsuesve ie e
iei hYries'' '- 'uqi ti-egta'e- ? - 'i'' "'^'per i- ndrkr-rar n: cmimin e prcdhimi;
61. Qra kriptojnte,T,l,].,i-j,"''"n=rini -qe ka iirmah/e f'-iqi ireg[ar€ fi'LliiL'rlrir- o. ---
""cise s€ tii. n -i
Hi#i ;:i;'nri:i ndiTsnimit te sasrse se tri '. e d+i.,z'..*.S
www.e-Libraria.com
92. Qka Peira cie so n P aiEnia ?
,f"ng"':; f p tn nb sug't\ pei- I7 vie" )
Faterria penaq€s''rr . te drejii: eks''il''-rzive ie-91lXnt'u' nga shie
13 saj mundSsin€ p ." or";o'il';;';;J-trrgt'-,,uini" produki p€r n
Kur ngc-cih clisk'iinrinirni i gmii'neve n3 kush,e''' e nronopolii
D i s f'.ri nr i n i m rn i ml,r''11 i :;: " : l,? j;.. I
n Jlj$;":''i,f ".tilj'J:;:
tr! nclrlsh€m' p?'- ):,,? rritet fiiimi i iirmSs.
cliskriminuese eshte qe te
encds monoPoiisiike ? '
64. Ciiat jand tipai'et krl;esore tei !<onkurr
Ato jand : numri i madh i firmav"l 11",':[',H ,iJll;lllifill?XJ u"t''uar i emimii'
i"iititiu reiative e hyries' kopkurrence 1o
r 6i Cka tishte oligoPoli ?'-,''' ""- Y '- . io td-plotd -oe p6n_aqg;o1 atd lioj tregu ku
-' oligotoli bsh-l6 rli€ lloi i tonkurrence:]l;-5?i"n;**;;ltt. tFnde'lidRiria' '' l
sundoirrd njti;'i"; i';;g"i;irmash' vendimet e tei cileve iane te nc- -
...4i.
Qiiliinii i qmime'ie
.ao,.Dttc
r_
Cilat jahd iiParet kryesor te n.le'' ekzisten'ca a-nj6 nurnri 1e v-oo9l
Tiparei krye-sore i€ nie irgei;lfgll,*itin.lffio,.u", ndervariisia ne Kontrellin-eTioarei krye-sore i€ nie-ii-eou olrgcporr5trr' ,l""'' ;; ndervirdlia ne .kontrollin eiih".'i,^J,""iu'ai'i.-ni *9. dll:51:l1j"?i"i:X!t#; iv'r. ;" "e'r'iir6si
nd des-;'ir[-.rn. standardizimi ose diferenctm' ' p'"'"f i:l# nvrlu nt" veshiirdsi nd deg-a'
ilft;';, *;"kurr"ntu ndpErmjet rdklames dhe cttas
67. Qka kuPtojmd me ren'td ?
'. Me rent6 kupiojm6 gdo pages6 p6r p6rdorimih
zYrd., e71'
66. Qka 6shiE renta ekonomike ?
pione; oPfte kjo shtdPi' fabrikd'
zotdruesi i nj6 fakiori'nevojshme P€r ia nxiturReniaekonomikepeirfaqi:'sonnj6t€ardhur..to,marrenga
cfaredo qoftii ky rarto'e' J'lna'^u'iitut 'po iore mbi sasinti e
ioteruesin qe ta oirole reie fakiore pdr pdrdoiim
69. Qka kuPtojmd me kaPital ?
Me kapital kupto.imE mallra ie qtn.d'Y"tl:i'^-od nnt njera anE paraqiien si produkie
teorocesevetacartualaIJ'oJnitit"on"ngu"u;]ti"ia'siinpute'sifa'<torprodhirnil::'::t:"^".:.:i:'?:ffi iT:in"'J'H1il*:il;*Lh;'::::$U;";l':::orlmar ptuulrIlrrr' r\Lre"* - '1 --^;h, '..i..i5t.!i,"" ;i p.-oJutt teshme ie procihuar'
70. Ciliit iane elemeniei kryesore ie kaPitalit ?
Elemeniei knyesore tedhe inventai'i ( ProCul<ti
flapiialii janci : Pajisje ti gaishdm, Prodhimi ne
,lhe makineriiS, ndeir-iesatproces, l6nda e ParE )'
prodhuiSa
www.e-Libraria.com
71. Ciiii iregues pdi-rloien pdr tnasen e kapiiali!- ?
Si tre,3ues ie mases se kaPiiaiiinj€ momeni id clh€nd i'.clra ) dhetij giaii nje nj-;sie td dhinii kohe
72. Qka Pdriaq3scjne sindikatai
)
,ailt.\/€c
c.o.'i
Sind ikaiaiinieresa'iee nivelii ie
a
pag€s,jhe permiresirnin e kushteve ie pLllres'
nga nj6 person nul< perjashion kcnsumin e saj nga
p"rsona i6 tjer-d, quhei e mird pt-'rbliker..rblike.
Cilai jand objekiivai kryesore id nje sindikaie ?
Ob:=kli'rat kryesore id nji sindikate jane tre : (1) pirrn'resirni i kornpensrmii Le punes'
duke prirfshird taru pagat'snlellfirit"] ^a-"tVe' etj; (2) permiresimi i kushteve te
f unes, (3) permiresimi i perspektivave te plrnezentes ,..1i:,.:;-,,.... _ ..
Pei.se6shteenevojshmende!r.hyi.jaeshteiiinse-[oa1p..p];!,..
Shie'ri dLrhei iS ncldrhyje ne ekonomi pikdrisht per shkak te "deshtimeve" te iregut''..'-..
Qka kuptojm6 me "cleshtime" tii iregui ? - - -' - ' ' 'r ';i '
Mle-'rd6s htime':,to iregul kuptojm6 id gjiiha papersosmeriie- q'mekanizniilie treEr-rt;lqe
p".g"i; ;riitjen e reiuliateve bptimale'
Cka ndnkupion alokimi ( shpdrnclar-ja )optimal iburimeve ?
Alokimi oolimal iburimeve nenl'lupion anrtibii'e p'kds md optirnale te deshiruesl'me
"a r<rrUa" e lviuniesive'rJ Prodhimii (KUIP )
Kur nj6 e mird, quhei e mi16 private dhe kur e mird publike ?
Njil e mird, konsumi is6 ciles nga njd person perjashion konsumin e sai nga persona
ii iieid, quhet e'mire Privele '
Njd e mird, konstrmi ise ciles
'. . -::
75.
-t 6.
77.
78. Qka janei iaksat ?
Taksat janil td hYra (
shteiii.
I 79. Venciosja e iaksave mbJshieiet n6 disa parime' cilai jand aio ?
80. Ci.lai jani liojei e iaksave ?
Llojei e iaksave jane : Prcgiesi're' pro po rcio n a le Che reg re s i'ra
Disa nga parimei jand : parimi i perfiilmii' qilTi i aftisise p€r te paELrar' manciei
pui,-i ictilt;.ive horizonlale dhe parirni i drejtdsive veriikale'
id ardhui-a ) monetare nd clobi i-i veprimtarisd financ-tare te
rnatsirre
iri (SA
UZmai
* €eE "e-h q#P=
www.e-Libraria.com
www.e-Libraria.com
ot.
LIllet ij-'ra li iailsa'ie jani :
'/,l0al I, e!i,:izat, i;iinr€i nrbir vo3el, iaiinri rnli Pa:i:rine,
Qka esh'.1 Par-aja ?
Par-a.ja dshtJ qdo ohjei'ltcse pagesa. Pra munrirnirat dhe shiirbimel.
A2. Cila.t.land iunksionei e paras4 ?
oi.
84.
f(ombeiare e SHBA-s6'
ta'risai ml-ri qaiiiullirnin (q6 zbaioheiiiiirnrn, fatiirri mbi ie ai-tihui-ari 'ieiialtiaksa i<ombelare' taiimi nri iojrai e
siandard pergjith€sishi i pranrl;r qi shilrtJleta gjitnc*Z qe pranchei piirgjiih€sisht
Funl<sionet e Parase Jane :
- Paraja si rnjei li6mbimi- paraja si mjet llogarie ( mai€se- parala si mjei kursimi ( ruajtdse
Qka dshii banka ? '
Banl'ra dshte nj€ firnrd,'qd kryen shdrbinre te -caktuara' qe k:anO i6 bdjnii me kalimir e
mjeleve le lira financiar" tgJ"t' qe i kursejni: aio iek ata qd kand nevoje per ta'
Qka iishtd Sistemi iRezerves Federale? r'
- sisremi i Rezerves Federaie ose ,'Fed,r;,bi9 quhef zakolisi-rt 6shtd Eanka.een'jroi-e
85. Cilai jan6 llojet e bankave ?
Bankat m6 td pdrhapura jane : bankat tregtare dhe td kursimeve'
Cilatjand funksicnei e Banktis Qendrore ?
tiBankat qendrore te vendeve t6 ndryshme ttlt"j.l?.:it1i'lnksione bazii :
-" - - gunku Qendrore ka td drejidn e en'reiimit i5 parase-
- Banka Qendrore .n!io.n'.i banl<d e bankave tii nivelit te dyie ( ose bank'at
ii-egtare, bankal e kursimit )'- aaii<a Qendrore shdrben edhe si banke e qevense-
- Banka Qendrore negullon oieri€in moneiare'
. ;;il; o"noto'" ndSrhynd dhe rregullon iregjet moneiare'
87. Qka iishtei tregu moneiar'?
nid bashkEsi insiitucionesh dhe agjentdsh ekonomik'
"'Ltr."" "t" vlere aiatshkudra si bonot e ihesarit' eij'k'-t
Tregu rnoneiar P6rfshin€realizohet shiija dhe bierja
88. Qxa janS letrai me vlere ?
Lelratmevlerdpeiriaq€sojneformat6akiiviieieveidncryshmedheparaqiiensi. aksion-., obtigacione,.oln;ihesari, eij. Leirai me vlere qei kand afai maiui-imi dei-i niti
. vii quhen afaishkunra,'Kurse aio me afai maiurimi mbi njd vii, aiatEjata'
10www.e-Libraria.com
\ --sO , tL:/\.oS-
.s,rn e 1a 9L{& -A1- -\
, 2^s- = q
)o.\-ta, I =_c.
S',-= zo.,r! (*-n\ Je^
s^t=5 ft "rr lt " ]S^>--=Bl*-5\lS,\r-=€ . az- = As- q6 - G:io
C\\ q]eb 4^, o q\.ov\e-$\ ,jo.o9-<).or\ B\ r-7 : 2- al *- hy.= --3K \y .- s- rZK + Gh.:S-
' 3/\ ^-r,-ckL\,rr.11rr\I --.1n71 Zf 6q
I*f \r<;z^ f*td.\".c] -1f -u-.V= ,t.-2- | '
3( -{ \=s-
-e- '\.c) -\--""-"-a::=.=, .. - ^-_3: -9f '4.5*$q=.c?= - . -+ /-LI \.r At - ;, ; "^
-r2-''- - 'tTil:ft T A
==4
^ \,.'Y*:= *qj'z- 6'L={www.e-Libraria.com
o:i. Ciiai jai',5 kaiegcriiS !<iTlsci'e i5 iregr''i nrcneiai- ?
r--iy jani i:.eiegcriie ki-y=soi-e i5
90. Qka P5nacieson eiisPc-i a
Ei.'.s p,.r i-ii p-'-iaqasonl:.u i-se ii-nPc rii blei-jen
Valutat e nd ryshme .
perfaq€son grnimin e
94. Qka 6shiS.tregu valuior ?
Tregu valuior pSriaqison nj6 ii'egrne vaiuial e huaja.
|iegut n-roneiar : ke*.esa Cle
9ka imporii ?
ofeiia
shiijen e mal[-ave dlre sherbirneve ti rl.jii vei-i:
e malirave clhe sherbimer,'e nga vendei e ijeia'
I
91. Qka =shi5 bilanci i oagesava ?
gilanci i pagesave €shie njd koncepi i. p6r6jiihshdrn !€-:hp':l toralin e gjiihE
transaksicneire te n1e vendi me vendei e tjera giat6 nje r"iii Bilanci ipag-esave jE"''np
nr.enyri: ie pdrmbledhur inioi-i-nacion pdl' eksportet dhe importet' ie ai'dhurai e
vendeve, p€r aktiviteiei * u"ndo.,,ru jashiS, l6vizjei nd erko nrbeiar-e. t5 kapiialit, td
ardhurai e te nuajve, p+i atiiuiter=r e blera b_renda vendit, i.ransaksionet zyriate teBankes Qenclrore 'ine shtelit, lransferirnei e njeanshme' etj'
9?. Ci!ai janei pjeset liryasoie iei bilancii te pagesave ?
Bilar.rci i pagesave pdrbJhet nga kat€r pjes€.kapiialit. moipdrpuihja statisiil<ore dhe rezervai
93. Qxa €sht6 kui-si i kembimii ?
kryesore : ilogaria korenie, llogaria e7yd.are.
specifik, ku realizohei kdmbimi i valutds vendase
k€mbehen n€.tregr-rn valuior n<i baz6 id kursit te k€mbimii' i
nje valule te slrprehur nd njd valutd tjeidr'
' ''1r95. Qka dshtii efigenca ekonomike ?
Efigencaekonornike,sipaspercaktimit,tti.ekonomistiitdmirdnjohr-rriiaiianVilfredopareio, pariaqSson ate siiuai€ ku prodhimi inje nralii t€ dhdnd nuk mund ie rriiei pa
,rur-pioirni.,-rin e nje malli ijeie r dhe kur konsunri i nj€ konsui-naiori nr-rk nrund ld rritet
. pa pa.kesuar konsumin e njd tjeiri'
96. Cilat janS objekiivat makroekononrike ?
Oojektivel makroekonomike janei :
- Pundzdnia e Plot€- Qendrueshmeria e gmimeve- Riime i5 pershtatshme te rritjes afatgjat:i- Zhviliim ibalancuai" iajcnal-. Eilanc i ekuilibruar- pagesash'
97. Cilat jan€ dy i'loncepiet m6 id r5nd3sishme makioekonomike ?
Aio janii : kdrkesa agregaie ( AD ) dhe cferia agregaie ( AS )'4.6.cBq:!qi-.+v it
11www.e-Libraria.com
X-2-Y'>--8 - '?-\ '-,' --? +.2-2-r +) * -\ -Zy.: -e /: C-21
5r = -4v fzs-\-=-Ao---.-,s<--'z-.7 = -"
I - =*.- z_Ko$ €*-z_y '(-n-') '=3 [-z-f-r- t-z-]\s-t-z-") -L(
== C_ K\ -.2.\ .-^o _ z_
=-2\ -3 - 4r-- - (/.\
L"q,\*\ \ \.w rr^e- 5l tnpr'es bqeuer *'d<rr' +c-\cqq.lt*\'ott-. t\<-\.r =\ b-\+\-=- 1e-o c'e q,( \- \S- s\ {4t
L,r- = \z.,ere,(,r + t- \^rJ 4o.- c, \ 1.4 eo , os 1fF= /2 \\^r. ",- -
= \t- ooo' z rg+gi1-4 4 \,.tr ^,,ra r,
www.e-Libraria.com
s9.
'ri.
Ekspoiii neio pdrfaqdson Ciferenceni nr po i-i-'ve g jatd p ei'i ud ir e s pei-l''a iese'
, ,_-_-._!^ a100. Cl:: eshig keri-(esa agi=leie '
Ciii ri.;hi* llr-isiiti il1''e sor i ckuliibrii maki-cglion':i'nil': ?
.. ,-^t^ !Eai-aziiiti i oiei-ies agragais me keli':=::n agieEat' ( AS=AD ) p
ii eku il ibi-ii niaiii-oei':onor-nih
Qka eshiS exsPoi-ii neto -i
midis r'leres se eksPot'i:
li€rkesa agregaie, piriaq€son sasin-e e pdrgjiihshme te mallr-ave dhe sh-:rbimeve' per-fundirniare qe konsrrrnatoret, fii-rnat, qeveria apo id huaji jand i€ gaish5ni te Olejn6
'pir gdo ni'rel ti clh€ne g,r-rimi' n€ njd kohS iti dh€nd'
101. Cilai jand komponen'r6t e ktirkesds agregale ?
., l.,.onrponeniit e kerileses agregaie janei. :,.kcnsumi ( C ), irvesiimei ( I ), shpenzir-net
qeveritare per mallra dhe sh-5rb-ime ( G idhe ei(sporii neto (Nx )
,. 102- Cka eshid oferta agrega+.e ?-.1lor.n" agregaie i re{er-ohet-vdllimit total i5 produktit qei prodtruesit i"::- t-1::f,ff1:;;;:;;;;;;;ia "ti";"a n;"tres me nivele te ndryshme qmir-rresh,'ne nje pe-rrirdhe ie
dhdn6 kohe.
103. Qka kuPtojnr6 me inflacion 2 '
.Meinilacicnkuptojnreingriijene.'razhdueshnle.teniv-olittSpdrgjithsh€rntegmimeve.Ndryshimi i nivelit ie imimeve maiet me normen e inflacionit'
..
104. Citat janiJ ilojet e inflacionii ?
Nd pdigjithdsi ne ieorine ekonomike, inilacicni klasifikohet ne ire liategcri :
- lnflacioni imoderuar- infi.acioni galoPant- HiPerinilacioni
105. C-ilai jane kosigj e papuni:sise ? -
F.osi:ot e papun€sisei i klasifikojm6 nd dy grupea) Kosici ekonomike i€ PaPun6sis6b) l(osioi sociale ie papr-rntisise'
105. Cilai jand llojet e papun6sisS ?
Llcjet e paoun€sisd jand :
1. Papundsia e iEr-kimii ( fi-iksionale )2. PaPr-indsia strukiuiore3. PaPirndsia ciklil'le4. FaPunesia serona l:' *-E flE
FA' !F,I,g T2www.e-Libraria.com
\.'_s-ZxL-s-+\X _zts_sx >_\_3-.11-3x z-- -,r-s-a0x4-rD rc-4\ lAz*+/tGTl
{(r\r 4c)[:4,s2 l:t"n^-4
1, c.\c*-
Xt*.t\g. \t"b "^eLilKq{'?
t=3\v<-$^-q.-c ,rrJ- \.* q\."
t\_r:y= o-6) x1y=.sQx+y=5
1\, y -- xt\t-;+a
6, Ct'^ Zr#{ -V-ao-\ovre-q\ gono..2d-
''
,]@ly =-.ab"\ 1={'Y ='-(
Q 1 Y-=-o,asx-,.T = -t',1s.+t
co*+-(-o,r)+ 1 .z= I
oy a\r-a.3
T.;A\1tJ\tq;c, clrt
www.e-Libraria.com
1i7. Qka eshie likuiclieti -l
iirle likuicjiiei kuptojrni lehtJsin€ cihe shpejt€sinii e kihirnii iira nsaksione sh.Lil':uidiieii mai faklin se sa lehie e keniju i'i kiheni kursii-nei tuaja
i12", !ka esh'.e noi- a e inflacionii ?
- f,lorma e inflacionii shpreh ri'rrnin n6 p€i-qincije td ri-iijes s€ nivelri id pergjithshdm i-iqrnimerie gjate njd peri'-rr-lhe td dhiind kohe '
i19. Ql:a rlshie cjefjacioni e 9l-la desiniiacioni ? ':Defiacioni pasqyron procesin e rdnies se gmimer''e mesaiare nen niveiin e periudhesparaardhese.Ndryshedeflacionimundi€percakioheisiinfiacionnegaiiv-besinflacioni pu.qyron procesin e reinies se gmimeve mesalare, por d'lke rnbetur rnbi
ni,,,elin e periudh!s pareardheise. Pra, gjatd situaiarre d esinflacio niste inflacioni.. vazhdon id ket6 vlera pozititre.
120. Kur ka filluar inten'enimi i shieiii nei ekonomi ?
lntervenimi i shietit nej ekonomi ka filluar'pas krizes se madhe ekonomil'ie, ie'vi-ieve '
1329/1 93s.:. .- : r.'- . :- -';,. I'--,i...l121 . Qka dshte Norma I'Jalyrore e PapunEsisE ?
NormaNaiyror.eePapundsise(NNP)6sht6ajonormepapunesjen6teciL6niregjei. e pun6s .ine te te mirave jand td balancuara. Pra, NNP dshte ajo normE e
_paoun€sise, nrj t6 ciliin forcai influencuese. td gmimeve, paga'/e, infiacionii jand t€''balancuara.
122. Si quhet gjendja ekonomike ku geirsheiohet inflacioni ilar-ie me papuneisin6 ?
Gjenclja ekonornil.:e ku gershetohet inflacicni i larte-i nre papun-asinii rnasi'ze,.quheisiagflacicn.
123. cilat jan6 rrrlget kryesore per te realizuar kufizimin e iregtise sd lire ?
Dy jand rrugSt kryesore pei- ii realizr-rar'kuf i'im,n e treSiiid se lire : kuciat dhe tariiat
124. Qka piirfaqiisojni: kuotat e 9ka tarifai ?
125. Qka quajmi: sh6rbi:-ne Publike ?
A.riikuji qd nuk mund l'i siguroj sisiemi i
ie mira e sherbinte Publike.
Kuoiat pdr-faqdsojne njd kufizim t6 vendosur nga shieti ne sasine e nje malli i5vegantii qd imporiohei nga njd rzend ijeitir nd verldin p3r'.raiis'taiifat p6,'faqdsojng taksa te vencjosura mbi mallrat e imporiii'
iregut cihe qe qevei-ia duhei i'i sjguroj, quhen
.14www.e-Libraria.com
@ Qr 6Sff = lroj
a;,= 0,, Hl8{+rT6
{,t1 s>-
(V=lo
f lrvl,i,, )s r(tG")
{ \s" o
q
,k
L- t!/"
)(l*(rt'. = lQoeo {g-<c rt ,61''l
www.e-Libraria.com
't7ii. Qka eshiS cnriml ?
ilmirir quajrne vieien e rnaliii ie shpiehur ne Para.
Cilat jane q:liirnei me iii rinci€sishme ie prolitit<3s ekoncniik
\^4.cr" ]
3ItIl
Puriisinii iplole, gmimet e qilndi'ueshi-ne dhe i-riija e|-'oncrmil'le jnr6 i€ i'rindijsishrne ii pcliiikJs er(omomike t5 qer,'eiis5
1?8. Ciiai jantl pdrparisiie e bizneseve td vogla -i
Eiznesei e,/o!la kan€ kilo perpardsi : ?/- Aftesia p€r td plotdsuar nevoja tei veqanta.
Ari6sia pdr i'u pdrshiaiur ndi-yshirneve.
-:: - ^!-^ *)1 .tLr. rcr e'\d p=;do:'en huat afaishkr-ri.t;'a ?i:t' . H|at afaishliur-ira percjo.en per te financuar kosion e perdiishme id zhvillimii tE' biznesii, sig jand : pa! ai, lSnclet e para dhe treEiimi.
i 30. Cilat jan6 fo:-rnai e financimit afaishkr-rridr ?
Format m 'ii ie zakonshme tei iinanoimit afaishkuridr janO : krediii iregtar, hr-rat ngainsiiiucionet financiare dhe huat nga iiTiiestiior6t. - *:* : '''r-'-' -.':^:: '. - j
f if . Kur financimi iishtd afatgjatii ?
Financimi eishid afatgjaid kur parald do te perdor:en pdr nj5 vit ose rnj shumd koh€ .
. . P.sh. nddrtimi i nj€ fabrrike, blerja e pajisjeve, pdrpjekjet e medha pdr kdrkirne jand -
projel'rte q6 kdrkojnd iinancirn afaigjate.
132. Cilai janci burimei e financim!i afatgjaie ?
Eurimet e Takonshme te financirnit afatgjatd jand : fitimet e mbajiui-e, huat a iatgjaiadhe shiija e aksionerze.
. 133. Qka 6shtd hipoteka ?
Forma me e zakonshme e huas dshtii hipoieka, q6 eishtd nji: pasuri e garantuar mepasuri te paiundshme ( tok6 ose nddriesd )
'1 34. Qka ilshtd br-rrsa e leirava m-. viere ?
i Bursa e lelrave me'.,lere eishiti njd ireg ku komisionarei iakohen piir id blerd dukeshiiur aksionet dhe obligacionet piir llogari td klienidve i6 tyre.
135. Qka eshi6 obiigacioni ? '
._ Crbligacicni ishre leiiii'm= vlei:, qd emeiohei nga firma apo nje eni huamari'e s per i:' .siguruai bui'ime financiai-e afatgjata pir kr.rei-jen e veprimiarise se saj.
JIT
*& Fa:t :d
l5www.e-Libraria.com
a)\vS33oo SS4o O
r- 311' ot-' JS{ o?_
l?:"-' ,\
33Js6 ' 4oo q+/?.t^.'o
41--i <- 0
4=L Jlo
S.= *tQr t qr) :i
r)tQnn: Qlrt @ l)4 \ ,
q= +(qnt ert{ r,l-r)d):+ @g,t(,a-.,)t)'z-
Qrio.,4- ( o,
www.e-Libraria.com
-i .jil. Si r'raiel siancjarC i ijaiasJs s5 njE vand!
SianCarii ijtiesis s= nie iienrji matei nle sasine . te mii-ave dh,lhe mr:nd.ie prodhcj veiroi pir q;neiarei e uei.
137. Qka iisnti noi'nla e iazari'5s
Sasia e Tezen/a\,ie, qi iiirlichei id mbajn€ bankai, shpreheiciepo'iiave te pdrgjiihshme ii iyre clhe quhei notrna e rezzrrls'
138. Qka janei id ar-dhui-ai kcrnbeitare ?
Te ai-dhui-ai iromb€iara jan€ ti-eguesi nr€ ir,indesishdm i..rclqliate';e cihe i sukseseveie ekolomise s6 n1d regjioni apo te nje '.,endi gjaie njd lerir-rdhe ie cakiuar ilohore,pe rkat,4sisht brenda njd viii.Te ardhurai kombeiaie paraqesin VlerJn e krijuar td re ie cildn njd bashkEsishoq€rore ( shteti ) e prodhon gjatri nj6 periucjhe te cakiuar kohore ( p.sh. njti vii )
Tk=osh-vbi ao
pand'drprere nd njd bashirdsi
140. Cilai jani! llojei e i-ipi'odhimii slroqeiror ?
Llojet e riprodhimit shoqdror jane :
- Riprodhirni shoqdror i thjesht6.. Riprodhimi .shoqdror i zgjeruar ( i shiuar ).Riprodhirni shoqiror i zvogeiluar ose dekadent.
141. Qka quajmii mali ?
lvlall quajmd aid prodLrkr'nd ireg prlr t'u Shiiur.
Qka qr-rajmd riproclhim shcqiiror ?
Riprocjhim shoqeror quajmd procesin e prodhimiishoq€rore prej viiit nei 'rit.
t5
le punes njer€zore qd i dedikchei ii'egut, d.rn.ih. qd nxirrei
142. Cilai janri vetiid kq;esor-e iei mallii
Veiiti kryesore id mallit jane :
. a) Vlera e perdorimiib) Vlera e mallit.
Qka risht6 geku ?
Qeku dshtd njd urdhtiiresd rne shkrii-n, Iigjdi'ishl e percakiuai' me anen e si cilespersonai qJ kanri para id ceponuara nei llogarind ri-jedhdse i6 tyi-e kryejnd pagesa i5-,J- .^L
- ^I tr.t I yJt ll c.
fi'D Qka dshtd kar,rbiati 7 - :l\..-'/''Karnbiali eshtd nje ddshni e '"eganie me shkrim, ligjtirishi e percakiuar rne anen e seciies personi qri iSshon aiei ( irasanli )obligohet se n€ afaiin e cakiuar do t'i paguajpersonii td cailiuar ( reniit;niii ) shurn€n e caktuar iE parasi!.
eE A+ t5ge,E BLg 11
?
. tlJ
www.e-Libraria.com
@
\=-Q-x+ tl
X=o
-2x = - {
?*=+ (t<--
?= /
P-o
)=
v._
oi{/ r L l-.,Lr*Q-e @
,/=
www.e-Libraria.com
-: ., 1_1J i. !..;1 tsirie i:val"'liit-l Y r'. ,"i,rin ti e:lil r''ase
,li-rJ. .a P3rasa se nj3moneeaia liEl;rre e,;andi ni ki-ahasii-n
z'rogeiimit,i-, re arin dhe
r-,irka:i:sishtvaluiai iiera'
ir.a iishid i'e"'aivirrri ?, l"/,L
Ravalvii'ni pe'r'aci3i aie nrasS iE poiiiikes
devaivimir'r e Parase'
moneiare t5 nie vendi qe
#' ""^ia'ne
kat'.eia'i ? -' .. .
[].i:i:'ij"':i;,.xT;?5:li;,ltT.:i{Ti'ff :ixiT[:::;;::Ui,13,,,i=-"rkrihasim rne ndermairjen e zakonshme peroeri
td k6sai F avaresre '
i 'i48. Qka esnie L! u>LI :
Trusti Pafaqei nddimarrjenProdhimtarisb'
enorme ' e cila mbizoteron ne degen e cakiuar t€
Tg Qka jirnd koncei'ne't .. L.^+Ar.re nei perberje t5 tri cilave hyjn€ me
Koncerner j,"? *li:..ff;,n;llili;JJ"";i:t;'rl"fi;"" ii"'"t+'""nl'"e te ndrvshme re
dhiet'i13 e qinCra nc
boids kaPiialisie'
(lSo. Qka iishtd fletaksioni 2 )r shurneln e
Freraksioni asirte-.iiijeji:#;n""':l:;"::: fr:':I:L!i",nliS'i'['5; ,..;;'"'l' .t
dePonuar tb Parase tlc rr rwH"'''
aksionit'
,zgc-
'!J
t9
Pirgaiiii: Fa.ioc i-lysent '
Ferizai,Gusht 2O07
t n x h i n i e r t a o t
9 y i i l, "t ̂ t!, i'f ,fiiili ixdhe SiuCe nt i Falulteltt
gIigq
g"g
Liwww.e-Libraria.com
y'nhotoc.n' *.tu,liodc'icn
4€reme
I
I
+1).
3.
o.
t'r -l
Testi I .
LrrC;es s-i socioiogiisd ;i:ik*:c! r k:.':E larec;:i: : l
ii dz r:rol,.:cionet- ai rndus=rl ia.a.n?li ch.:i :cli;:k:i F:rnc!.\./0. iaTcluclonl Incusii]al ne.r.nl:lc. revollcion,: politik ri Fraicgl. . : '
T:r€sia e re arntur1ve ojerdzo;:, r::at:iale dhe si:in€rirf cjrhersi iirerto):a. Relieiion.a\ .-.'.-(o,\. Kultura\r, -.-c. lrlozoll
Sisrcni i id.cve, koncspreve che b bdje';e qd i shd:'rc: rc:lkimit t5 L:rte:csav: :d 3:.r:ev:. ca!:;uara shoq€rore qu-her lTl€c f-c GJ )
Ku! nj; buxher ka shpenzin:et aE ii ia€dha sesa id ardhur:g thuhet se ka:
-+t:J
a. suficir@ a.ti"i,c. eshtg i balancuar
Cili :shre cet€si i vdnerd. i suk:esir :i njd bb'resi (;:eti.o)?. a. ideid e sh-kdicye:a,
b. faci nE b iares(EJ snrd.lrtr l kujdessllcl:l l i::3Jt
Puna. toka cihe krpiratijar:€:r. Burime id inle;esir (k1r;tri:s)b. Burirne iE rent€s
@ Fektor€ (burirne) td Frcdti!::il
Shpdmdarja a€ ekonomin€ e rrzur isrii.zole: (r.'&o):@ sipas lig'eve t€ kirkes-is ihe rS oier-'Esb. sioas redirEsc. nEp€rrnjel organeve iE planii'iiinit shceti;ci
N€ ;kocor'.rieE e pl'onifikuar cor.riroc (:.elLo):a. orona orivate
f,6] .rona shtetErocev/':. prcns 5hoqaior:
Ekoaomia hlrn nd zrL:Din :.s <::c:r':i-::Ito):
.r*,
s.E
9a. narlTor?
/,1:\LgZi sl]oqerore
10. Ne vo.1ac n_ier€zore jari (iie:ho):r- td kuilzuen
*b. ia pakufizuare$ :iodher cd pdryur\1e =e:uil;el
t I - Etrsticiteri i kiil<:sEs i:gon se rg i:tr:'j r,:se 9r:i-'-j i :rji :iccu-\;i a,Jikoil 3a :ai:r: : '-'i'-:r :: ij,f p^'!1 ^-+o- io<:- 12. Nd:kononi,'r€ : r::Eui veed.i;c: sili::s', e dis :: c!3::s1: i:' '":ta-:lie :ru-': !r:iili"::rli:i :ir: :u
F;:,:i,i... it.--.r-,/-. .i- k;s! ile ci:5.,li.' P oJ-^ r^I J. )e
-...---il l,llL-aeic:.cr-ir;:'cd:,.- -;-j'-: -r'-i -j-i jr-i " :--i:1:aa::i.::::cs::.----"--F;--:'-'---r'!q't"--:!'rr! $..: i'o
f .".. Jo
www.e-Libraria.com
'-'i
3'CiI at -1 ane rneto da't : :1"::T'"' :i":itlli::- -- --'---3-.lr4etociate ekonomt;iti
-" ;;.;+;1" dhe sintezds' I\{etoda e anauzEr:l'::'*';--,"t'^innir - '" "' -e- l\{eloda iJ"*"'o"tt 9l" u't1-"::t"nit "" " -
e \'ietoda I'"*er*t' u]1" :To:1t^T-"n"""' ir'letoda e anaiogjis€ dhe hitpo'rezes
,t.cilat jane faktordt e prodhimit mat:}?I", Mieret e punls , dhe obiekti i
4'Faktordt e prodhlmiimaterial ian€: Hur
Punds'
-_P-YTJE--__EYRJqNEEKONox{I
:9-Y,o:,l'"ff ,ry,l'*'#'lli*!11'*11''.1111::':':;'.::,:;:;ilT":f5i:iilliii:*:::;grr':*:i:'i:IJ""#i'*i"0""'Punandahe'in€il;".,#ffi;;" an"-Pu"e j oProdhues e'
6.Qka quajme ,'J1l:^llP"Htilitl'u ,,o vegla, p-aisje ,insturmente-etj' Me ane
lX"r:'":b::1.:'t'Hl'#;J ;'' o'"'"'r' Jpioot'i'it duke vePruar mDt
. 9:S1":-!un::'7'Qka quajmE "Pf"I]"',"JJ:':lou,.ri. rE navtr€s mbi t€ cil€n vepron njeriu
l;3lti';:"*::T?T':ff qe ;;i; pei'h'lt ne'ojave te veta
8.eka quajme t:t:ll:"ronX"jrir.rrr. me vetit€ g 11,1s punuese dhe.sE bashku
8.Nierzird rne P€rvojatil;;i;i;; ou'Es i q'ajm€ forca prodhuese
{pAcE i
www.e-Libraria.com
' - ?5-'OPinoini-' -" "ndonje CnlP l?o'{-"i::.{:' I-'--'::'-" " . --- --=- -:'-"""-li siPas venbanim€ve'i '
26'Si nda'het o-^o{l-u,-''",",-eve ndahet n€ FASHAT dhe QYTET.iZ.p"pt[i sipas vendmanimeve ndanet r
--'irR!?i#'#?3ii1;;;;;=;il" lre i a"ii"i"e *lili;' tone
{PAGE }
www.e-Libraria.com
-,----r'S=qL. es1it6'gjuha?---.------ - -,u Ut*a-afrelS nile-r procifiI1a-'-: .-::- ii:ci,rla_+!L"_!9:'jll'"9.{1,Te 3"ns9re- -_ .- - .---.-:--- -=:
-'-J ---:--:' -' " -- - - T2hvi
i l i m i t ku lturor -' ::.: m€ t€ hershme te
-' - t9=9Ka-qe-!Ie ie'Jglfli
-- - " - l?+Ki :,e.T-". i; ;lHni *a t i Ei ala"u I i ilr e s)-€ shte' I i dhjt! idhje e komunitetit'tE -, -- -i s.R;l t a;*i (l ;1id-i sht Ral i *i *11:- -- -"- is R;ligj ioni (latini sht Kelr gr arc-re """""''; ;1 ;mente praktike rituale (t€caktuar shoq€ror' t€ kainit' te fisit q-€ perm'-.
""n, niE lloi sYstem besiraeshcaktuar shoq€r-or' te kalnlt- re rrsrl L{c -- nje
'loj system besiraesh
il;;ii;l;i-Jteril"^T"-1::,::lt,.T-"T1,.iiXl*r*KryqUaIlt Ie Xl l>ril\-r rr; "-", --.:--",- -.a i-,n.\rt r.r-re ritUaiin.o"5 i; ;. d.elggl'"5ryf i5""'n fl'ig'"'''---_-
--,-iiuuu,;3u;g;eF",1&:ll:*',l.lil}jf,iffif*."i;;'.$$;,J:f;i;l ;*i
-- llff:l':IlfJ;'iigd.,;ft'P4rti9qile-q15ju9:i": ol"ll"9il:.'
"'=:--- -" -:- --- briiior.gjia-, Sociologiia eq' :::: '
20'r '\ga rrj:grr .rr3]a- fi:U;'r;T;".*os-fryme. erE forrunE) €sirte njE bindje se -
:: J'J5# :lii:Ti-"ff ,"# ffi ;;' ; ".11 :: :-1
m e th E n E s e r e gi i th a
fer,or.'enet j an€ rezuliat
"'ipi"':"t'"
i' padulcii'eni ci percaktojnE rijecli'jen e
rrgjarjeve dhe fatin e n;erzeve'
21.ir'{e qka ka t€ b€.1e nro;ali dhe kush nen'et nre st''rcimin e tij ?
2i.l,4orali ka te bEjd lr,t o1'**"'ilt'uit'si*in e sjelijeve e re gdndrimeve t€
cilat konsiderohen si tti *i"'"t' ti l'\:1t::J:,:l:E lJ*:ll:Iff."'cilat konsiderohen sl :.t.1=tt'o Lrr.- ',r rL r!-i-1-
pir td kund€rren.Meil t, ;;;' ; ilet m ardh€nj e nj erzore ":
t^ ldik:l1^tisrudumin e moralit t""ti;;;i;bline filozofike Erika'
22. Qka eshte.e drejta? : e qE i ruljerr shteti dhe q€1;.;'i;t"*eshte sisiemi i rregullave dhe i normav
1
p€rcaktohen PreJ tU'
'rtr:'#,::lE ffii. ' i€ buku::Es' shpesh quhet loj€ e lire e mend;t'6ve'
ndrfturim€ve, ndjen-lave, ffi;;#i;Jnlti*purte"e t€ mbrenrltsme te " -
'ni "ril-rt,
imagjinatd krijuese'
ii.ic.l:Xr',iliT"'51'r:lll1:' i ideve,lo'l':1'.:'^1he i bindj€r'e qE i sh.rben
;;i;t,? inrdresave tE grupeve shoqerore te cakruara-.
25.C'eshte oPinibni Publ ik?
{PAGE }
www.e-Libraria.com
-_+------.e; --. -'
--8.veprare5,u:.t^,***tlr#,u;,.f"-,a-*l;l5;;t;Fbjaibdlirt,,V e o r a t € ll.e! r -r!..s,-r):.-:: J i;t i.-, aFtrt ez;t ;-F bj aibd li I t" :l,itianifesi i partisE kon
-*jr::?fitil";fiiili;:--Ylats'metod'es's-ocloregj!!-e"'-- -' -
iiizslEvrrs.ial-dhe-''Ioutal-eJ9r-t-4g-Ig!9jgtlllellgiot":-----'- -- =-
*-s.c1l;il;;e ;P; " tmiJ lrr|emitt'
:::_ 1i0.9:'tei:.t ;."*;n,il]i,;iY5Yi|1ttt?r-'=l- -' - - -' : - :- ----::.--i6.}-.;tut "vtatE.VpS-gr-t
jFrts;- -- -.--.---;:=::;;;h; rn.mri"e' - --':----""Ekonomia un" 'iila;#;';'pt;u;-t;o1;ist;;T;aha
fr1'md ti' - -- =
ka P ita lizm it" '
ii,'tfl#;" '*uii[arame t-i$ ose meliTt'*'-I-"
^^Ernr+i t.insrirucron" Jtt:::.'ji': regulluar jerel.r_l_::.:t:i.orelniri*i, t€ mardhdn-ieve miciis njerz€ve per te r
l2.Cka ka p€r cetrrp-o1t,.'.,llnroo,r": cjhe realizo-i inreresa te cakiuare
fJr:i:i::[^.1'''':JiHi;'i;, ffi;I'i" "v k'umundet ''!e shuj eij
l;.Sfi"i.iffti:llu.ion m€ i tuqishern poiirik.i crii krijon sigurin€ dhe.
srab l !t erin n € sh oq€ri, dKii;H + i:: il,f 3,:"'i1: TJ::i :il::;:.*'srabillterin n€ shoqeri' Derls rrrr!'rr muna te ekzi stoj shteti.;:;t#; te pei"Ltu"u*:.] l?-Pi :: :l:: ""k l
14.Cilat ian€ format dhe tipat e shtetit?
t+.Format shtetit jan€:\4"i*tfttlftt F epublika ntiErsa tipat e shtetit jane:
i;i^.;;;;;', E'ua"r dhe Kapiiatis apo Socialist'
i5'Qka9'n"l.l:'^":,'^:.,y,1;t[{]*.theksojn€ngja jshm€rinE."y"'
l,:,H::l""Xl"J l'#i "'l ; t; eiu ar -d ail im et e t'v r e si1 e' <i oI e | 9 9 dvti :
;;;;" p-'o""t i akomodimit'
iS.Biiir;f,'1ffi'x':,ilff?ilil", shoq3rore e ciia mirret me studimin
e poPulsisE'
{PAGE }
www.e-Libraria.com
PYTJE
: . --'-'.'*,::f ;::;3?l i*li*;1tii3'Ji'a!ff:i:l;"';--i.Fjala sociologj:. - - .. z^'* .r^ *- +r.iinF i'.=;;i"finii. e'ihte Shk6irca.mbiI ..r r er 4 J \J " "' - - -t r.n. e_.Qg_d.o_ms_tlr.ry_qg_qgq1, lggl gPre D I ,"'sr
-----sreke'LOGOS-shrence-'-\2-e-q-u-l-tt'-i"i'ii.t-.+oiNrr=--^- - -=;:o?;qlel"!:rGii4d1 :I il iT"j
--- '3:Definicioni i sociolodjis€?i.S "ii"f "g
i t dsht€ sli-liencd :l: gel*:-: l-t-+* r i *r i cr zh'i l l i rnin dhe3.Socloiogta c:"" t, lidhjet- zh'illirni
_ __nioai!l* il !-"_._r e"'.- r1. 1 i sj| 1=1 9 ry1:--
funksioninrin e tYre'
' iire te rend€Sisheni?4.Cilat -ian e aglensall.egl.;tr" .ne t" tendatitirem jane:
: Familja" Shkolla' l\IoshatarEt' I\'1as-nrediat dhee Shteti.
5.Cilat ian€ gruPet etnike?;.il;:;;;'-"e'j ane : P o PULLI dire KO\{BI'
5.Cilat iane metodat e sociologjis€?5.Metoiat e sociologiis€ jan€:
c lvletoda e tE viejturito ]r4etoda e inien'ist6s dhe an]<etes
o M..odu e eksPerimentinrit dhe' '' - o Metoda statistikore'
7.Kur lindi Og,vs Konti dhe cila €sht€ vepra e tij?
T.Oevst konti lindi nE vitin 1798-i S57 kurse vepra e tij dshte "Kursi i
Fiiozo{ise Pozitive"'
8.Cilat jan€ vePrat e Karl Marksit?
{PAGE }
www.e-Libraria.com
'.'t..3 117;le+i*5'" iiteye ?"' | ' :, .':-r.: -..rrlidsioriirit t9- kapi!gliz-:r-. . -.''-
- ) '' -;t':.'t"fuo.s
81- cilzi' i"e' *I:?'i. ;....- -.,,.-. -.L!4v J-: ..:.-. -.-..
: : : _. .:. --.,,.--..:-'-.;; ;' - :.1- ;'.-. :..;: --. : -.' -= -i';' : 1 :
l.--- .-:+ -'-'
t944 nE SH'E'A:
www.e-Libraria.com
Yeniie r€lJrcve dh€
sr.pqe,
' kzPii=1i q1e
www.e-Libraria.com
I
!
-/
sis-'euinrngle-'9iYen e Isedjs, ' si clre
5blbr,ale
www.e-Libraria.com
---.-_--61:- cil at -jea€-kategorit -e-pages-?--"- V,.__-____i). i,ueu. .. -. b)-Paea
'rioicinalereqle
---c) 'paga--relatiye
€'3. qk€ c-u"ag.n r=e-uh:hirin I kepitilit ?
-l-d-vTZ j a--e-rE*iau-"ii*e--kEFital-rr-i:bp?i-sfe-rdn-c-piddh"itrit-dh-€-_-"-ue -c-a:'kuliimii , si dlre .fezz r.iera perb€rse ku edhe fitonfo:'uat .€ Y€ta g-ieg jese, e quajn proc€ss clkllli apc
rrethg jerin te i<aP!-"al it .
i:aPi'ue1i theneior ?el- Cz.;sh-"e
p-iesa e iipitatit Prothues c-e
p!.irr e s d!:€ n€ r1i€iresa qe hYngprodhisii..
eshre avancuar De r'rjetet e
-uei"s i shr ' ne Proc es in e
blerjen e
65. C€shie kaPiteli qa::k'uliues ?
pjesa e kapi,tali.r prodhues qe eshte ellancuar ne
lendeve ie D€r, sjeteve djekse, karburant etj'
. - -€+.-Sesb++-ee*+u+E! ?
konsriniinii' vjeiersisi, harxlriri- I ejeeenteve te'kapitalitthenelor e qua-in alortizin.
,';
' E.DlPt. E1(T* AA9ll
www.e-Libraria.com
1t- r -ri * ies se DaDunsis nuk eshte rritja tre etr€ cene se str!'ak f rritjes se p€pu
_----"hp'.ejr-"-.tuqi;li*";;;;;-"a-rr-itia '-e-kapitalit-por--zvoelini-" ---'--'-relaiive I kepitalit varieble' ateher.kete fugi o"":1:t "t-".
rerert ' e o-uajl supe:'pcpul'1si r-elative -:- -.'- '
5?- QPsh-ue ragroekclcnia ?.
Halioekonoria esh-ue s'uuCisi nai fulsicnin e ekoncrcis:si-u€rsi. Ajo nirret ne nivelir' .e ejithdl'arshen -ue prcdhiaii;;;;""t"'te pr:nsiri! ' ie cni4ir <iie re -tresiis se jasht'e'
=iboekcncT;a ?ilie tregjet ecr inet indiji-i d.gai e-,-F-?F LIa
.UI58. Qeshte
s*"udion ne hcl is inoi-y shne
qo
pager e koh.e puntpaSeli e cope
tij.60.-cil'ai jao€'ici:let e PaEes
f
a)b)
www.e-Libraria.com
49.'cilat.iiiu uetodat e prodhirit te.
- -' 50.-9ta .quaju' nbivlere apsulutd ?
'--:-.. "-- - :"-"-- t' ' -.-__--:.IlD$I.r"-q--fitohet roe.-rritjen-.e-shkal1es- se-kunsunit-te--. 'n-{/---, ....--{gql-F-"-P}nl9fe-Pfrtej-kohes se domosdoshne te punes e quajm ''u"'/'
H- aPsulute' :::
. r,''j
5 t.;-G'a-a-u-d J i- rb-iViAr iE lEf i-v e ?
s. relativepunes € es
ate mbivlerue rritjen e
-c-e pro<ihbhei jo lne zejal-ien e dites se
intenziieti-L t€ pun€s se Durtorit poi \ !,-/\./
ne shkurij.ojn e kohes se ooscs&sh-me t.e -Dunes pei rjpeo<ihisine kundervleres se fuqis puntcre
:_.t!lsy' CesLte supe==bivie:ra ?
realiziri I nje rblviere ei<stra e c-ua ja suPe:-nbivler€' Ir'53, Ce'shte air'"r=,u1i-ri ?
ne fjalen akuoulis te kapitaLit'kuptojm ndarjen e nje pjese
te mbivi.ter.es ne fondj.n e ek':-u:liri-'- cihe avancinin e saj tevazhd:rshero,ne pr&esin e vetrritjes se'tij'
' - iL gre-eshte pirpodnrsi i-tljislii kapitelit indivi&'"]?
Procesi e pro<ilrini'" te pancerprer ne nderrar-rje kapitalisreku prej nje cikli ne tjeier i03sa e pro<ii:kteve te prodhuarpertr.ihen: ne nivei ie njeji ,..perke'Lesisht -"e paridlyshushen-
www.e-Libraria.com
-:----.---4e-1-rErilt-:,ieToflr-bi"":rii--*:rtf ="-i--a) nanilaktura'o.rPanike.i -:r.b) nenifak'r".:re $ererog;ene'
41 ,' .'Q€shte laPii=ii
v-aaie,rjqte! .e$::'t rt' :.at.ti' ::jli'-:j 'j
rel irat, t ;i. I'\,.L'-a-:14- - - -.ry
45. Ciiat ja::E i<usb-r'et
.l
ie fuclis P'.si-ucra?
rullclipuntcli.
.. :
46.pr:ntore ?
vlerz. Perioruese e F' P 'vlesa t6 f,u eis Eunicse'
. :.
47. -;Qka.c-uajn sbivlerE ?
nga fuqia. PtJ-rr-uor €
, c-e e rreg'eenka ronobol ne
a)b)
")b)
-uQ
te.i".i T iire'iu:'id!!-lbht che..- ,, .: ,',. :'jer exc::cbiki-ihl€ - -1'- iets'ryar
I 'ciIat jalE vetit k:1'esore te fuo-is
www.e-Libraria.com
:peras ne treg'.
" u'' cilat janE sbklqet e deflecionit ?
"rJl'
: .' '- -1:-: 't Loi-'none'{have , zv'oelirnj ] krecis ' rritja e f-9h: tU' ' 'r l:2ftf:olechave , zvo-ellrni I krecis ' rriga e 1t-"':*: l'*"
l 3,Li:ffi''rrFx;'*'=';:;;"1 *-*it' briokimi l rbndeve',
ti *onut=t. 't. ". - +99:9rfP:---'-'---' - ---- --- ----- .
, '- ]v1-: i'-o!eizi.e llsore " 1".:ry::11T-Fii:*':;'ff-:i I vleres'i= - q'Tr['
pz:zs eeelev:endi ne Lr?bs:rr Ee a-:-:n clle YaruL'L Ys- '
39. ' 'Qesbte rer':-]v;ci ?
40.
GeI.!J o u ury v-v---- ' :e punes !0e pege,mi:-eve kapital'e ne prone private ohe ti"tli.tl.i. rL1€rr rs'biproduktin ne foro fitisi'
kepiteli feidel . :
-___:__.__._.. _. -____ _. v.z_- *a.r-m fi llp.itare d i.apital'it kala-u apo 'iz' ; iorn filiestare'-e !''apr L4'! r r'
' n c-urs e e.-- "
iiacitaf i fajcie esn-"tl-\ r 1 .,lluc
www.e-Libraria.com
.. ..a)b)
31. Qk2 quajm Qiziu I nallit ?
Qr:r:-.n quaiin vleren e maliitre shlrehur nE pa.ra ' aPo vieren e mallit te::."-:. ..r+.rl\.,' r" . :u-"rsfolnrrrirne:fonnmbiieiare: .'l;i'---:-i.;i ..i;r'-'':r";.: '-
www.e-Libraria.com
1_B: :ii: i i* !.!l_qj :l - ri p ro.d-h i rnit-s h o qerir r -?__,_ _ __... _
a) riprodhimi.shoqeror I thjesht _. . -
_ . _ ___!). "p-re-$!-o-e J- zgs pttat-.
") ripro. Shoq; I zvogluar
- - ----,-- ig.-qitsht€..p rod u kti f-domosdoshem-? '''- - '
' - -' '-- masa b te mirave materiale Qe-Eevojifef pdr plbresimiii e nevojir; "' .
- n li
..... .- . normale te nje.orccihuesi te drejpercirejr e quajm product shoqeror . '1."!"-t.!
2C,CEshte puna e. domosdoshme ?,rr
sasia e punes se harxiru:r per prodhimin q Froduktit te domosdoshem t ,,.t/'- quhet pune e dorncsdcish$€ : - --'- ---
21. CEshte koba e punes se domosdoshern ?
ne qenE se sasia e punes se ciomosdoshem e harxhuar per picdh!::iin epioduktit te dorr:csCoshem naiet ine gjai€sin e kohes se kesaj pune
quhet rnbikohe e
aiehei ketb b'quajnr kohe te domoscioshr.,e .
2?. Q€shte mbiprcdukti ?
procihlmi I teprices se te mirave materiale e qua-im nbiprodukr.
2-:. Q€shte mbipuna ?
puna e harxhu3r gja-,-e n-rbikohes se punes per. prochimin e mbiprodukrine quajm mbipur'.
"' 24.'Q€shte mbikoLa e punes ?
koha e punes g!ate seciles prodhohet mbiprodukriPUnes.
Ecc Dlpl.Mciroi'g::hl !rud.pordiFl.U.p.
,Jt,t
!i f.rJ
www.e-Libraria.com
-'= b/i{-"it-*iir i lti elev etz rtrrei - - -'. "- -'- .' -' "
--:i- ;#;j;=;F ;6p;#;; J ni"ai'"i'1t' ?TL?d'' --', 6 ""nili;t"h"il5tt"
sbkences e telrnologts
e) orga;ri-ljnri I PuPes.jjtrCgitrgf-PgFi!,i-.'.-
7) ma:dheniet ne Prodhiril
1-4. cilanjan€ sirukiura e prodbirnii sbcqeror i
roduktil-shbq eror-?*' - <--l-l
\Nvlbren e ba:'n:r
a) siru-ictr:.,-a natYrote dl€vlerore
15. cke;aae tri'arairurat koabEtere ?
m us a € + P:TP: I'll "J*T";T,TI?T"I*: j' Altr
r.Ea vitet e klluar h'to.tmTI{-=PSE-\ry'
16. cilat jane shperndarja e te ardbu:-ave !:o:-abetare'?
a) shPemdarje Pnm-ore dhe
bi shPemdaYja sekon''ere'
i?.-ediaie'iiPioafini iloo'eror ?
.orodhi-'rhoql'o; oStjro procesul e picdl'lirrit te panderpre n3 nj€
;btktt .hfi.rtt" Poi viiit ne vit
www.e-Libraria.com
:.--.:-.-'- : _- --'- " "_'---
' . stiiat i "g-etpedaqq1;-e-5-i!-e.-eko
n o m is poI i t! ke-bi sh ko h ore J
. p) -Al.&sC-Fa:-sheli (1842-1 924)Ui lofin nahard (1883-19a6 )
"j luul entoni iamuelson (191
prodb.EB ro'atenar.i " -9. ciia'. ls.nE.fa\tor-et e prodhlrnit ?
.'l
---l-pruia'e nieriut si falcior subielciv
, ' . - Paraqei nje fcrm te vec-aiit te liqiit te pergiithshem ie'shpemdarjespropccioiale te fcndit ie gii 'r-"nb
arsh e::: shoqeror te punes' deget dhe
u.p;-t tit e.ndryshroe te prodhiinit ne ekonon-'ii: e riegui'd pjese e ligjit ie vleres eshre OFERTA <lhe KERSESA'
b) rn-ietet.e punesc)-objekti I Punes
1C.si cdahei Puna ?
a) pu::a pro<ihueseb) pu-najbpridhuese
ii.qitshtE iigii I vleres ?
lz.qesbte Produldi shoeeror ?
plodhuara mbrenda nje vlb ne n3eshooeror.produtcri:r shoqerbr duiet &liuar nga pasruia naiyroie dhe pasunashoqerore.
I, '\
www.e-Libraria.com
2.crtJi":'?ufi€i:, , ,')
'l-e I ir.ic:;irt,il slrprclrj:r:
-./.!.r lfiiJril c-
.t'fi
I ..-
7'...:.ji.lhjct c irrci:u Irtr:ill'it n t iL
ar .t. it..tJr
+hII
tl Ii:rrrt:
It t.
rl
I
:r(l!l
1
)
ckrr.rc
.(r.'l"t
Ni. qolit sc .'lg r!
'':,{tthcri! :;irr,r iisirtij: -:
, .....:-..;..,,,:.-.,,r:.,,.,j..,
....: :1, i. I :. ..' Tgjhllrici i cktracio
' 3sin:.t - 7 cris
www.e-Libraria.com
I
i'iTt, /i'., .:ITLti'i!I
r?\,,"x'iJ
-. ;i; ..rl*;;i^ j r.: -ri.:
:.-.r:, )i!!aj t_i^rn:!a:r : .,1 :r - i:+T:.ii'..
www.e-Libraria.com
IIIIl
!II
rriirc ll
-ll
It cl: t r;rC irrrtc'. ';
l' I {l
.vJt'=)
I
IinritII.t'-!.r,.l.j" .}.
/-r:jitllrict c si:;t
[ .t+ -"'l 'l .r - .r'
t
:1nc
'i!.l
Il:rutcior;i i. rlctirit i cili k:rlt'rr rrijpir'-t
IiLxt t:)llr..l)r. ,rr'i tir 'lh': lilrl' I'l i"lrt\:'it_i
. .t-
--i----'I
i ..'l't giurrtlct tcrttri t'' tllic rrtrtsi ''r
i procrlsiortit cictrrrl'irrit' rr'i ttollt' ::c:
n.tI -.
t.
j':.'t r; ':
; -. i.l. il
! ': i-. .'j. '. I
i-ti' _l _ li.. ; i
r-'. lr,llrc ri.'r
r.1.. I i rllrc I.-'. --'l
il. t' .llrt r-i. -ii
(.,' -r'): ; {r' !i} ' -r:t
)J.gjr rllr.!;r
I r:
& i:;irti::
V
- tr.t'- ;
t
I
-{}
- frll.
www.e-Libraria.com
t.lI
i,'$ ,4Itiir !
,-'l,,ji.ii'i,:
ektr:rciorr
t.:..1i,-';i1;
[6.,: +
cvc {[. -,
I:
1:illl i_7.t0
b.
, l I lilJ. _',
-\')
c I.. - ,)
cl .r=-;,J!--.5
l '.-i--.
rlrl..t7- g.j iilhjcr c sistc::; itl tt
f.."=loclitr:rcicnc vc
{t.. ,{r, ? r g J:tnt'
IIIIIIi__
a (:,-s),(z], 'i)b (-', t,r'+, 'llc (2, s) , [-r j. r{)
@ 12, s), [ru, r{l
-i.,rr
tT
II
ilrIII
I
Zglrl:rjct,r' - ,'J .r =
ic cl: u;rciolt0 nt intcrl'.l
I
I
I
it trigononrctrik 2 tg.r srir'alin [U,2n], jute '. "'
,a., -i^- : l' lr
0
d
u, -to!l
ili,Srrlif su
lgrl tshtt
sin<:=i!iII
I
iI_t
r. 'l,,.=[r;z.J , rrilrcrd
ffi\\4,
1
LLJ
3lt
c -_11
d41
a u,=10,r! =7
15
'l:l rrjclrs,rhcrr rn:r,'llrcl
:rlitrttctik rrcsc j:rrr'i til
a. = 105 , rr = li
siti rr, rllru rrf tii r':rlgtrlhirri:i tilrc S, = E4(! o I u, =Q,d =7
c/i ('t =0 ' ci'.=17
d.t
ar=10,d=l't j
www.e-Libraria.com
r1!.'o'
TgjiOtti. c cku;rcicrri:.ft; ",:j*':i 1,,:',
4'1.
cl:spottcuci:rl
4x+ab
tl.r --T
-ilc
l@ 1
{!
F{t,'
.Zrj idhj I c ckrracioni
ishrc:
-slogrrritnrik log,.r 7 = 3
a
G) -t. = .'l .u5..F
c {=J-\'/
u
d .,.= _i6 -;a
b
c
Zgj idl)jct c i:rclrtracit
JilIe "
il
- 14.\' 9r - 30 - ,.,t)tt ----
\ r-t't'I .{ - 'l
(- I , ll r-.r ['l . 6l
(-1, l)u('l , 6)Fe [-?, ll/]l
[-],I l/3):'
(-?., I l/lJ
Ew
nt*.,1s
1C
;.i*i;irEr::-.:rri -:.- :r.g
ir ll3-2.rlzla.t-91 b
c
d
rnit kuadirtik
--:8.
a
b-_:-lA9;
www.e-Libraria.com
'-l-- -\- -31 ;--:--=:-: :: :L---\-.=:;--"--Iiil
.. 1
'J:
I;r.ii
i.'LgY.g:=
:.:: illlr.i':i ": (:l:tt:ic:it:tt
.rr .:. l?.t - ii - C jrri:
---F.:--:_-+=-'it iI
IiIIII
lir::r'jtlrlili
?iIt
-[ilirl
--1
dc!
il
1200
:i)
;
II
['
i-r
i r::','-
it__
t/lcil c sl;lrr'clii:: r:ttt
i:;lt it:
('3)'t.'1)'crili c
I4.rl
ctr-.ll-rI+@
500_-.1---.-.'---_
600
-(l
t'-\-lt
'l'ii I ltjcshtohct sliPre
wb
lI
c it -r"
I"sJ
11
cl
lil =trt-s +.r) t lt) tshrii:
al-.xbl.c
6/i
i..-\J
:
Zgj idlrj i c ckttacicn2(.r : l)(.r + 3) + 'r('t
14. ZUiidlict e iickj:rniJ:
a
6
d
jl"- 5
..1,==ll|--.;_--_ti .r;4T I
! , .lil .* r'l' I[):
Lacion ir q _ j.1 =l j.r - n !.-
:__----".-------
.'.+;;1,:i.;-.
Iiiefrfi{+:i;!.,; j ',+,ii.;#;+,ai.Ef1#j .---. . -: .,_:-t-:: -.:?.t:r,_:ii:iwww.e-Libraria.com
I
:--',"' lpYrJE n"konoti
:lt::::: lt,roo.u..n,, nno s.t ""3., jinn'.,0'oft\Tqhrplates\Normal'dot
t','f"'-" "- I PYriESubject: I -ittui'o" !Kt';t r sa
Chnnge Nurnber: l5il;3;;ft;, lsrunoonle:56:ooi^rii"'"a ev, lru.ltt s"
i:l'***=;'l'' | ;f,Ht"oTi o,o',oo
elof Ust ComPlete irintiNumber of Pa
ttlni n zsl,Adnrini stlator\Appli cationgs
Kgvrvords: i
:::'lll'J8,,.' l,'u',ooo 14:23:oo
Number of N-- liumbpr of1,711 (4PProx.)9,755 (aPP;c::')
www.e-Libraria.com
e publike
{PAoE }
www.e-Libraria.com
6i.Fiala kredi rrjedh nga
"BE-SiMIT" qd d'rn'th bt
niardhenjeve ekonomikl<thimit.
64.Cka qujamE fond shot
64.Masae gjithmbarshmpdr sigurimin e Produktquajrne tbnd shoqEror'
65.Qka kr.rPtojild m.e o:
65.Me ofertd kuPto.lmeinfromon blerdsin Pdr
66.Qka kuPtojmd me re6 6.lv{e -kdllseSikuPto;me
produkteve PdrkatEse n€..\
67.Cilat jab shtYllat e si
6T.ShtYllat e e si.- Prona Privatej -sistemi i gmim. Konkurenca
68.Ciiatjane rolet e qev
68.Roiet e qeverisE janE. Ruajtja e sistem. Sigurimi i oti
' Ndibma PEr nev. Stabilizimi i eko
6g.Ckajane taksat dhe
6g.iaksatjan€ t0 hYra
shtetit.Llojet tYre jan€:o
?0.Cilat j anEP€rgiegj€s
:-+::+i-.11"_'-..' .:
iala latine "CREDO" q€ ka kuptirnin.ei *i o^'.q:, *:!:'1. ::.':7;f.'riliX'*,,';-lementet krYesore jane : r
iror?.1""* se giall6 dhe td materiaiizuar qd p€-rdoret
;tHj, *fi.;;L 't''oqetot' mbrenda nj€ viti
!T' I-l1
..o PGrPjo Regresslv
:t
ore dhe
. e oroduktdve td ofruar n€ treg me- g'rast.shit€si
:ii;;tJh. ernimin e mallit td ofruar n€ treg'
'?mas€ monetare qd 6sht6 e gatslme pdr blerjen e
arrjes se lird?es sE lirE j an6:
e dhe
tE tregut
jtar dheomlse.
lse /
:ianE [ojet e tyre? i.tilt;, a"Uf tii veprimtaris€ financiare tE
ii
ekonomike tE qeveris€?
{PAGE }
www.e-Libraria.com
, - '^.-=,-",- -"nl0,,.r',tarEt e fiziolcratizmit? ! '. rL^ +;; (6
54 Me eka ja'E 'nan'.m.e1;otl;;1lj;;#;;;*. ou;.t,in e prodhimit dhe td
54.Mendirntardt e ttztoKraitzllrrt J4rr\' 'rqrr rr'- - -J iqarkullinrit. 1 -*
5 : e il r, :'l :: ::i:: I P;i'fi? iJffi iililJ:,l?! i'n"lli.,' *' i n'ii mi'i55.Q€llimi krlesor t avar,
;'s6.C' far] dege dshtd ndEiimtaria?il.^:;;;;;;ia dsrrtd de! sh€rbYese'
i
57.I(ur r'r paraqit ndarja tbknike e punds?
57.Ndarja teknike t pund'u pttuqit ne prodhimir' zejtar'
I
5S.Si shprehet ekonomiaisipas Arisotelit? '5 8. S ipas Ari sotel it "u'+ilf:f,'liiii iJ'n* *-P-M-P ( mal li-paraj a-mall i-
paraja). ' i
5g.Ciia esht6 kategorit dr'ut'o" e tregui monetar?
59'Kategoria kr)'esore tffi ton"tlr eshtd shp€mdarj a'
I
6 0. Ck a qu aj m d t d ardhula ko mb etare 9n "-
t-1,'-t-: in:,titt "t
60.T€ ardhura Lu'luett'fq"tjme "leren e-rikrijuar td njd vendi apo
bashk€sie shoqerore o'l[il";':i "itiie urarrural tomba'" Ilogariten kur
prej plbdutiit'l,oqe'o'iil'i;i;il;ti; "b'*' rK=PsH-\lg
ql !I" p"i3:"l lllX".'j ifftJ:;'jj[li$.lr*.,. "oo,*l .oonomr!:':e i36l.Bilanci i tregtisE :t JP::*.]-'"f:,::" -'. ;"'i"aft r€ cakluar kohore q€ft"#ffi; 'o"iat"lt*'e p€rfshira nd nj€ pertu
zakonisht eshte nje vit': '1
I
62'Qkap d r fshin b *:tj !ir|rlt# $rn. u or t' e tras aks i on ev e eko nomik e t€62.Bilanci i Pagesave I
,ip,.t u." hd vler€ " ;Fil:1;i'i;;";;'"" tjera n€ periudh tE caktuar
koirore.Formula i ^BP=FP-OP
BP-bil-anci i Pagesat'e !
f o-f itlmi i PergjithshEmOP- L''olgiet e botds :
63.Nga cila lal rrjedh {ala kredi dhe cilat janE elementet ktlesore?
l!tPAcE )
www.e-Libraria.com
I
az.Cili eshte pdrfaqesutsleminent i frzikr.atizmit? 4 {+i. f erf.qer".s etninent i i i'ziLratitmit dshtd Adam S mitlr'
43.Cka kuptojme *t notfonin inflacion? , ,
43.Me nocionin innttiol iuiiol*e t-t'iqtn e vazhdueshnre t€ grnimdve'
I
;t+.i(u nrbdshtetet riprodirimi shoqdror..i,tgl.t].":l?t
++. ni p r"ir,i * i't''oqe'o''i'lj J# tCn tiEtei n€ fonf,rn e Akumui i'rit'
45.Cila €shtd forma dot{nut'" e tregut nE kapitalizmin liberai?
45.Forma domiuuese t i;;;i*P-alizmin liberal dshte konkurenca e
Iplote. ii. . , 'reh{ shp€mdarja 9 faktordve td prodhimit?
46.Me ndihrnen e kuJt KD .^ r--.r-^+ *. -rtihrnEn e e troli?ii."r:lilii"";?'#il;;;;;#; krvrret me ndihm€n e e tresut
47.Si kr-ijohet vlera e nrallit?+/.Qr Nrrrvl,-' "--- r.n€ sferen e prodhimit.
il xl,:i : ;xlil f'H:'i1ilffi;;;ffij *: :i:lls'J#i?ii hl?[illl"ifli:ffi ["riffi;.';" i"'tu*ti*it eparaqiti David
Rikardoja.
me an€ t€ Prodhimit'
50.Qmimi i mairave ,ip^, .rt"re, Pdrdoruese te mallil'
51.Kur ka filluar inten'' 5.1.lntervenimi i shtetitekonomike te viteve 19 11933.
i2.Cili eshte objekti si
52.Objekti i studimit tekdrkesat e konsumato
rimi i shtetit nE ekonomi?e i'f.on.*i ka filluar pas kizes s€ madhe
, r cii^ .l* io*u ra'i'o" : lT:', 1*1t*111ili1rtff*"ffi::53.Cila eiht€ forma k4'9gt": ilffiii)'Jrii.rr,r"i;, dsht. Firnia me crtak'53.For:rla krYesore e ltrnr
it te mikroekonomisd?ilffi;#;G Dobia menaxheriale dhe
{PAOE )
www.e-Libraria.com
,'ly
34 Qka l""j,f 1l.1ill:i:::*, fizik ose jr.rridik qe blejn rna'in p€r ne',,oja34.i(on$rrnatot quaJme persolr'tt,4rr\ vJv J!'^'---- I
lionsumues. I
I
35.Qka quajnE kapitai kfnstant dhe kapitalvariabdi?
35.Kapital konstant A"'.1tpn p.;tt'" e kapitalit te av-ancuar nd blerjen e
mjeteve td prodhimit'K'pili'"t'itunr qua}; kapitalin e avancuar pF'r bleijen
e fuqisd Plrntore' ii
36.Si shprehet struktura prganike e kapitalit?
36.Struktura organrKe t ff;il*6;et nd raportiii inidis kapitalit konstsrrt
;i.fi',f,:JlJ::#;:,1+,nzik ose juridik qd brejn marrra me qeriim pdr t'i.irishitur.
dhe i<apitalit variabdl'
4 L C i I at j ane probl'met lth"melore tu ltf ii:. l::tihimit?; i;;il;,'tt tmtto'd ne lEmin e prodhimit janE:
di';ilil";^ eiprodhimitt i M.to,t" e Pioclhimit dhe
^t Qh ni; rn rlnrin,
a) Strulitura eiProdhimit 1\
f z.Qfa quajrnd aliumulii te lepitalit?37.Aku'rurim te r.p,t.rr,'qiiile "i^t:." e njE pjese td mbivleres nd fondrn e
akuraulirnit ant oe "u*"ili#itqi' i'^ia;'i'lnt ne procesin e vetEritj€s
sE tij. i -'i
i
38.Cita 6shtd fonna me 7 Paorgani^t1:tt:il^'^'"-,lottn P"'":'::1 .- , -38.Forma md e paorganli*-i-g-qqgff p- L1cit9 PY{9r'e-91F1-e'-tr-qgq ' '
pavarur Primar i fuqis€ Puntore' r
'istences sd shoq€ris njerzore?
I 3 'ilf,"TIii:';:ifpffi "': *J"" esr'te niiroarr ;'ri sh o qero r i
zgjdruar. i !i!40.Si p€rcaktohet gmimi i mallrave?40.Qnrirni i mallrave oeitffi tipas vlirds pdrdoruese t€ rnallit'
c) ShPdrndarjh'
{PAGE }
www.e-Libraria.com
rl.Prodhi rl natYral qua
ni.rtot. nuk $i dedikof
24.Cka quajrnd Prodhirnr?.l.PLodhinii mallLash qu
e rilrrne td procihimit ku produktet ",?Y::ti ar' rvrrrrv '- r'---'' irejt nga prcdhi;'i ndtregut Por shkojn drejtPdrt
mallrash?il ;e fonnd td pLodhimit kupt-odl:ktet e punes
tE pun€s sE njeriut q€ i dedikohet tregut
peitu shitur (M-P-M)'
tg
{PI\CE }
lionsum.
25.lr4all quajm€ atE
odrkat€sisht q€ qitet nd'Z6.Citat.1ane vdtitd kry
njerzore -anin n€ konsuil lipJ*i" tregut'iorrnula (lt{-P-x{)'
25.Qka quajmE mall?
re tE mallit?
26.Vetit€ krYesore tE itjane:) Vlera e PErdo i dhe
) Vlera e mallit'
27 .Qka quaj md Pun€ konfaete?-
li FIiJL'liffi iJ #"ffi::;"1: T;^1131Y p,-ntori p €r pro dh irni n e nj E
! l'r'une rlurr^rrlv r--'"-ld nevoj konkrete td njeriut'
produkti i cili Plotdson n1t
28.$ka quajme Pun€ ab;Til ", p€rgjith€si dhe si e tillE ajo krijon vler€n
28.Pun€ abstralce qua.;m
e nrallit.
?g.Qkaquajme koh€ shr
29.Kohd shoqdrisht t€ o
shpenzohet Pdr Proo-nt:produkti,rit"t dhe intes
3O.Cilat jand kategorit.el3 0.Kategoritd ekonomtk
3lTregu €sht€ vePrtmrash€rbim6Ye P€r sht!e te
32.Cl(a Eshte gmimi?32.Qminri dshtd vlera e
risht te d-omosdoshme tE punds? . .. - ^:;:a"tft*.,, pun€s quajm€ atd lcoh€ pr:ne qe
. rii *tifi sipas kushteve normalepra me
shoq€risht mesatar'
lit e shPrehur n€ Para'
onomilce?janE:
' / ltllera etregut e
/ Qmimi i tregut'
3l.Qka Esht€ treg?e cila rninetme blerjan e pioduktEve e t€'
€tejshme.
www.e-Libraria.com
I
PSH=rK+A| fl-I
oet bruto-Drddukti shoqdror dhe cilatjand elementet?l7.cl<a paiaqer bruto-prciduldi shoqdror dhe cilat jand elementet'/
iz.ir.,,oproiutti shoqerbr paraqet shumdn vlersore te prodhimit cihe te
,neiUin.,eu. prodhuese teite giitlre subjekt€r,e ekonomike dhe prodhusve
inJi.,iuor te ie gjithe sektirreve. *on:*i\ o,:o',tttj!,:t,. Lt^:::l:T-' 0"""te fetg 4fttflt"J t€ prodhlmtarisd materiale nd ekonomin€ kombetare'
Elernentit e BPSH janE:l- - o vlera e riprodhlmit (shpenzimet materiale dhe amonizimi) dhe
o tU n.atturat toJnletar" (fondet konsumues dhe akumulimi)'
I8.Si shprehet formula bruto-produkti slioqdror?lS.Formula e BPSH 6sh
BPSH=SHI\{+TI{
I 9.Qka quajme PriProdli m shoqeror?19.fuprbdhirn shoqeroimirave materiale dhe tdbashk€si shoqdrole.
jmd procesin e prodhimit td panddrpler t€ tde te tjera te prodhirnit prej vitit ne vit te nje
20.Cilat janE strukturat riprci$imit?2O.Stlukturat e ri
' Riprodhimi' Riprodhimi' Riprodhimi
oqEror i tliieshtdoq6ror i zgiEruar dheoqEror i zvogluar.
? l.Cilat jane fdzat e Pro shoqdror?2l.Fazat e prodhimit sh qdrorjan€:
o Prodhimio SfiPdrndarja dlteo Konsumi'
I
I' 22.Cilat jan€ format e p/pdhimit shoq€ror?22.Fonnat e prodhimit sfroq€ror janE:' 'i Prodhin:i na$'fal dhe
'i Prodhimi i mailrave.I
?3.Qlca q r-raj nrd prodhirninatyral?
iII
I
IrlIl----':r "iii.+, .',. -.. . . ..::::i-. . .+;,,i-:1,.'{+ , ', .:r:_;:. } -". ' ,., .,|':-...r.i .:.-,:
! ..i
{PAAE }
www.e-Libraria.com
9.Qka quajm€ mardhe{e9. Ivlardherij e td Prodhrm'toroanimit si dhe rnardh
ane kenibim'
l0.Cka quajniE Produi+ tI0.Sliikur nga asPektt.t P
prodhimit? {t;,fi#;;;i rn e Prodrru,esv' *:j l1::l*'::'lu4J'rv vvlr'-" - ' .. .nt, shpdrndarje, iionsunret midis njerzve ne Prodhl
domosdosh€rlr?iii'it":ont*ejt Produkt td 9"t::.1::::ollus)r! rr' \'vJI/-'-- -J r
clotsimin e nevojave tdrnateriale qo nevoitet P€r 1
s€ domosdoshme?sE domoSdoshme e shPenzuariar p€r Pro.ohir:niir:nin e nj6
irra ["ft, e quajme kohe te Pun€s s€
o: ' le q€ Prodhr'resi imase !e t€ mirave maier:a.
.te mUifiof.ret me an6 te mbiPuads'
quajnrd at6 nrasd td mtra
tij.
I i.Qka qr.rajmd Pund te nrosdoshme?:iifi#;;t€rdoret p€r prodhimin e njd produkti
I I .Sasia aPo rTlasa e
quhet Pun€ e domosd
l2.Qka quajm€ l:oh' lt,,l2.Meqense sasra e Punprodukii natet me kohd'domosdoshme'
13.Qka quajrnE mbiProI 3.lvlbiProdukt quaJme
drejtpdrdrejt i Prodhon
l4.Qka quajm€ Prod14.Masa e gjithmn€ njE bashk€si shoqshoqdror.
l5.Perbeija e Produkti Eror?
l5.Produkti shoqdror. StrukturEs na
shoq€ror?I ilr" tir""" materiale dhe shdrbirndv e t€ prodhu ara
: ffiil; ;j;'p*i"ar" kohore quhet prociukt
:bdhet Prej:,?'ioJ"l"rt"t nE td mira prodhuese dhe
. i:Hli',""?,11t"'(qd p€rb€het prej amortizimit dhe at€ arcih'rrave
. komb€tare)' I:li ri.l !..^:1 6.Si shprelret fonr:ula ie.prog*t":l:l""ttI 6.Si shprehet fonnula ie.prodllKil
srelltrlur :
io.i"t"i"r^ e PLoduktitlshoq€ror dshtd: i,*o--o*I r:$ --{'.+u'| : {PA.E }
www.e-Libraria.com
HYRJP h\l' !'KUl\urYrrI
l.Clta 6shtd el<ouomia politil<e?
I . Eko n o r' i a p o I itke dsh isi s'tn(e;cd li tl:try I tYll,",:t :r:i:.T:: ::?:fl :1
'ter@
4.Cilat jane faktordt e it material?
i:Fiffi:,t;5fiL:Iffi;;il;#;p;;", Mjetet e pun6s ' drre ob-iercti i
: r:.Hllil'.i: :Tffi I ilil; ii ;,; ; n€ pro dh i rn, sh p ern d arj e' ko nsu m
dlie l<drnbim. i
joprodhuese.-=gr
punds.
t€ cilavbe njeriu sh
objektin e Pun€s.
5.Qka quajme pun€ dhe.ii ".d-th::i,t ".iniitftn* t0 r'jeriut qe; !;a si rezult"
ll,:.1.,d_ ,.5.Pund quajrn€ atd vlftT;;i:T il ,;;il;4ffi',;a"ur'r'r-m siiciqEror.Puna ndahet nd
Pund p::odhuese dhe P
6.Qka quaime mjete td 4u1"16'Qka qualme TJt":i1",?;inn. ",o
vegla, paisje 'insturmente etj' Me ane
6.Mjete td pun€s quaJm?' -.. -:- ^ --^,-.i,nit J,,ke veo*rar mbi" i', pt"""trt JfiJaii*iiduke veprrrar mbi
7.Qka quajmE oujet<r 1e iqYner].usD :
"tg ntut"ri" tE naytres mbi tE cil€n vePron erlu
T.Objeli,t t€ Punes qua/.\JuJer\r ." y",.]] ---J |.., , rve te veta.r. r.ji.t e purn€s rne q'dilim qd t'ia p€rshtat nevo;a
I
2.i(ur u thetnelua ekonofria politike?
2.Ekonomia politike " thP;til;;-lulzimin e shkollds kalsike me teoriket
ffi;:il; s*iiti, viii"" Peti dhe David Rikardo';.TiJiffi; i*iiiiitiii"" Peti dhe David Rikardo'I
3.Cilat jand metodat e ekbnomis€ politike?
i.Vi.,"a* e ekonomisd {olitike jand:
. l\lletocla c analizps shekf&" dhe sintezEs
. nl"i"O^ induhcibriit dhe ded'rlccicn!t
. ttl.toan e venerjmit dhe el<sperimentimit
. rtl"i"o" e analollisE dhe hitpoiezEs
www.e-Libraria.com
I
I m.ndimin, bindjen qd mund td ketd shoqdria ose
ndonje gltrp shoqeror pt''pethq" shoqdrore id ndryshme''I
?6.Si nclahet populli sipal venbanin
26.Poptrlli sipas t'tnd'najiteut nauntt ne FASHAT dlie QYTET'i
27.Qka quajmd shtet ligidr?27.Shteti q€ vepron ''pu'lligent
te tij quhet shtet ligior'
I
28.Qka jand normat? i ,, - . r -,r^i-,.i -i-'ion rnnF;;.il;il;lun-ir"*"'u, hegulla qe i drejtojn€ sjelljen ton€'
III
II
i
II.:::!.--.-.iI
I
:.:.:r'
I
www.e-Libraria.com
| ., .
I7.I(ush e pdrb€n kultur€{r dhe kush.m,errtl.t: t1":T1",::ilj17.I(ultur'€n e PErbdjn td 91tl;itha ato siellijellje qd njeriut nuk ia dhanatyra por qer /' r\ur t'ur "" v uvr vvrrr'-
Taion'l'n t*potogli^' Histo ria' Etnolo gj ia'i l<rijoi vef .I(ultr"rrdn e.stt,
.
Psiliologj ia, Sociologjia et1'
IS.Qka eshte giuha? i
lS.Gjuha€shte ncl€r elerlentet.me qensore td kulturds dhe jd nddr prodriktetlS.Giuha eshte ndet elellenLsL rrr\' Yvrr'rvrenre tE hel-shme te zhviiliniit l<ulturor'
l9.Qka estrte..tigionif i ,. - \ .. r-r::,:- i
lg.Religjioni (latinislit Rpligiare+e lidhes) eshte tidhie e komunitetit ie
cakt'ar shoqdror, td ktl"i;,'il;;#ffib* 1r1*a"1t praktike rituale (te
krv'ouarit te lu ishterit, n.f i-i1t *u'iimane; esht nje.iloj system besimeshr-r -r----' I besimin ne raport me ritualiir'qd do ure th€nd e tlielcon Deslmlll IItr rdyvrr 'rv rrre
20.Nga rrje.dh lala enin{i"a'ofu?O.Fjala Animizdn lCttflitftt Aheriros-frymE'..ei€ fortuad) eshte nje bii:dje se
qclo gje n€ natvre k' ;;;ii;;;itmen e "ete.
qe do me th€nd se tE giitha
fenomenet jane ,.r"I;;i{ thpi#t* ie ptaukihem qe pdrcaktojn€ rrjechjen e
ngiarjeve dhe fatin e nJeizeve'
2l.Me qka ka td b€jd 'oo[tti ant kr:sh merret me studirnin e tij ?
2l.N,Iorali ka tE bej€ *."t r,**", lft. vlersimin e sjelljeve e te qenrlrimeve: te
cilat konsiderohen si;;fi;" ose si tE kqdija nd shoqdri qe do'me th€nE t
bejne ato v€rtet mardidffi-ni""o'"o" niito;ne p€r te kunddr-t€n'Vie
,rudu*in e moralit *toLi ne aitiplinE fiiozofike Etika' -- -'--' ' 'I
22. Qka€sl1td e drejta? | .-^:.^ ^t;i -w.ietr shrpti dhr22.E drjetaeshte sisteni i negullave dhe i normave qd i nxjen shteti dhe q€
percaktohen Prej trj' I
I
23.Qka €shtd arti? |
23.Artiesht€ kijim i t€ fukur€s' shpesh quhet loi€ e lire e mend'in:Eve'
pdrft uri rndv e, "dj
tlj ;[;;;ti t"ei t arti i*pul'eut td rirbrencir sm e t€
njeriut, irnagj inatd krijubse'-lI
?a.Qka e'shtP ideol ogj i af?4.ldeologiia €shtE s)'stbm i ideve, i koncepteve dhe i bindjEve qd i shdrbett
lealizinrit G ini€r'esave te grupeve shoqErore te eaktuara"
25.q'eshte oPinioni Pu$titz
| 't {PAGE }IIIII
iI
--.5:.:.1;.-ii::i..;'. .. | .; .i,..;- .. .,j.'j- j'ri':lii..... .- ::') ' ','."",'-.i, "-'- ..i.. :.... . ..,:.:: I r.www.e-Libraria.com
g.\/eprat e l(arl Marksit j"l\{a n ifesi i Parttse tiot
l0.VePrat e Maks Vebe
"Eliononria dbe shoq'd
i 2.Qka ka P€r detYr Pot2.Politika ka Pdr deqt
nd:,r-nir,." dhe "Tezat e Fojerbahut"'
g.Cilat janE vePrat eEmi!.Veprat e Emil Di'rken
Dyrkemit?
i'Nantjt e Punds n'd sho Jr,ii "nr.gutlat e nretod.issociologjilie" '
"i .f .rn.nt"'t. tE jetiis religlioze',.Vs1[r,r;rsja" dhe "For
l0.Cilat jane vePrat e
--vVeberit?
ian€:i' "61i1<o Protestante dhe fryma e
liapitalizmit"'
te regulluarame ligi ose m€nyr tjetEr t€ .
. ",iait "i.itru"
pL td t"gulluarjetdn shoqdrore'
.lho 'eelizoi interesa td caktuara;i;;ilt:, mundet t€ shuj etj'
shoqdrore, re evitoj ko ilde, te shuaj
13.Cka €sht€ shteti?t i.shteti eshte instituci
t€ perfaqesoj
stabilitetin nd shoqdri,mardh€njdve tE P€
I 4.Format Sirtetit jand:tipat e shtetit?;I*rktffi; Republika nddrsa tipat e shtetit jans:l4.Cilat jan€ for:nat
SlilavoPronar, Feudal dhe KaPitalis aPo Socialisi'
l5.Qka quhet Proces i modirait?
ia.*it J"ffi.et e ryre si te dorEs sd dyt6'
tret€qr'rhet Proces Ionsloerrodimit.
me i tuqishem politik i cili k'rijon si.qT:^:l:i*fit'it . "iltnai 'e
nje sisterni te sjeiijeve cihe
#.iil;;;J.it=ti nut mr:nd te ekzistoj shteti'
" iilJ.yti'-" theksojn€ tgi
^j :hle1l"-,:yt"'I5.kur Pjestaret e gruP
bashk-€Punojnd, duke i
I 6.Cfar diciPline dshte Demografia?;;li;;;;q^"t€ shoqErore e cila mirret me studrm''r
t6.Demografia dshtE
e populsis€.
{PAGE }
www.e-Libraria.com
IPYTJFI 4socibr-o-dlrI
l.Nea rliedli lala socioiof,ji dhe kusli e p€rdori pdr herrd t€ par6?
i i;;i't t"""'lgi'''l'art "Ej lt'' LatinoSoClETAs-shoqeridhe !ala
erelte LOGOS-shkencd 'iie io tt rhdnd se lglo]ogjiu dshtd Slrl<enca mbt
ii.*;'U*t. pdr herd tejire e p€rdori OGYST KONTI'j.i
2.N€ cilin shekuil lindi sdciologjia?:.i".i"f "Sf ^
lindi ne sheitcullin XiX 'I
3.Definicioni i sociolodjiie?3fi';iGi; ltrr€ tr*tile shoqdrore e pergjithshrne e cila rniiret me
studirnin e shoqdrisE ttie gitftt ftnomtneq iidhjet' zhvillimin dhe
Iunlcsionimin e tYre' iI
4.Cilat jan€ agjensat me ie rendesisheni?4.Agiensat m€ te rendesibhdm.;ane:
c Familja :. Shkolla i
' j\'IoshrtarEt
" N{as-mediat dhe
' Shteti' :
-.:
5.Cilat jane gruPet etnike?i.Ct"pi, to.ri.e jand: POPULLI dhe I(OMBI'
metodat e sociologiisd?sociologjisd jand:Ivietoda e t€ vrejturitMetoda e intervist€s dhe anketdsMetoda e eiksPerimentimit dhe '
Ir4etoda staiistikore.
6.Cilat jand6.Metodat e
Bcoo
II
'7.Kur lindi OgYs Konti ilheT.Ogystkonti lindi n€ vitinFilozofisd Pozitir'e"
cila €sht6 vePra e tij? i
1798-i857 kurse vePra eftj €sht6 "Kursi i
8.Cilat jane
-TrI ir,iarksit?vePrat e tial'
iI
I
I{PAGE )
www.e-Libraria.com
3
.Funet',:
huadhenesit per. njetetqua:jn karat.
I
r:.r sisietin . troDeial.t. '.t...;Jin ".
hedis, . si dbe
-.-$l
www.e-Libraria.com
I
61. cilat jan€ ka
a) paga noninale!) paga realec) paga relative
gorlt e p88es (
--{}
62- cilat janb participimet e punt'orit ?I lermarrje6) participini finairciar I puntorit ne nc
!) participini I pufrtorve ne udheheqje ne nderurarrjeni'l
63. Cka qub,t'ro #etirxhirim I kapitalit ?," i
levizja " turf,au.nJe e kapitalit neper sferen e prodhinit dhe
te qarkullinit , si! dhe.faza tibra perburse ku edhe fi''-onfornat e -teta gjrgjesr, e quajrs process cikf ik apo
rrethgjerim te.kapitalit .- , tt
- ' U- Ceshte *aPitati thenelor ?I
I
pjesa e [[pitalit {rodhu"s qe eshte aYaDcuar ne njetet e
p*"-" anlne ndertisa qe hyn6 tersisht ne'procesin e
prodhinit. i
i.t65- C€sbte ianitali qarkullues ?
I
Ipjesa e kapitalit j>rodhues qe eshte avencusr ne blerjen e
lendeve te Dar, ujbtdv" djekse' karburant etj'I
- - -S6.- SesE++!e*ic+Ei z'I
!'i
konsuniroi, vjetersi-uli-ui, h"rxhiroi I 'elenenteve te kapital itthenelor e ofi,izin.quajn aoo
' EC.DlPr. Eirol 6,{Sll
i '-. aY -:.'j 1.1.--r'i'.i i'.1r ' -: '.:tr r. -... . rr. j ,i,t:,: www.e-Libraria.com
i:l i.'..:.. | *- iin 2-| .'. tI'l
49.cilat januinetodat e prodhiroit te ubivleres ?
") pto{h. I '!i"1+"= apsuluteU) prodh. I robivldres relativeg) prodh. I superJbivleies .
II
50. Qka quajrn robivlere apsulute ?
I
Hbivlera qe fitohdt me rritjen e shkalles se kunsurnit tefuqis.puniore perle5 kohes se donosdosh.me te pune.s e quajnM. aosu1ute. .' I'rl
. r,r. | '
51- Ciia qudjn nbivler relative ?I
I'ilg. relative ate mbivler qe prodhbhet jo ne zgiatien e dites se
pun""'"' as ne rridjen e int'enZitetit te punes se. puntori'u por' i tt . .
ne shkurtinin e kohes se dono'sdoshne te punes per rlpeo.lhlblne kundervleres se ifuqis puniore .
' r I .'-rtlsd CP"lt" sripernbivle.ra ?
. .----:: - -'---+-' ' ' '' -' '-'I - suPerobiv'Ler€'realizini I nje 4ivlere ekstra e c-uaJloit..
zf-drulini ?.I
53. Qtrshte ekdrulili 'I
;t;;i;";*"" niu"i t. nj'jt , . perkeiesisht te paridrvshushen'
.t-tne f-lale.n ekuuuii{ te kapitalit'kuptojnndarjgn-e nje pjese
te niivleres ne fdndin e akurnrlimit dhe avanclnln e sal t'e
vazhdushen.ne priesin e vetrritjes' se' tij'It-
54 gka eshte lpir&ini' I'thjesbti kapitalit irdiviarel?I,I
Procesi e prodhinit te,panderprer ne nde:marrje kapitalistei;-;;;i n:i-"1*il lne tjlter nbsa e p'ogy"l" t' ,l::t:l^-
www.e-Libraria.com
te Prodhrnitspecializuargbtshen -
743.
a' - cilate
gJene.
tsliJHr , na1lr-Et'
#j*'--'-..'I
'")b)
te jef Ite j.et ek
: 'cilat j
pu!!oriDuntdri-!'
46.
vlora Pbrdorue sevlera'P fuais Pu
A7
vetit kryesore te fuqis Pmtore
a)b)
P.I
,
I
:
e,
nbivlera ?
nga fltqie:.Puriore, ge e"rienbinka uonoboi ne
www.e-Libraria.com
. . .,1 r,,,x,!'glr:lii1.--,. 'D
I
- .1:: ; ' l
himit sboqeror ?
it te mallrave ?
on nje nevoj konlceteneper mes teg'Jt
.t
a)b)
www.e-Libraria.com
.t..,, It.III
I
18. cilat janE llojet e rilrodhimit shoqeror ?
I
1
22. Q€shte mbiProdukti ?
prodhimi I tePrices se te ve materiale e quajm mbiProdulr'
23. Q'dshte mbiPuna ?
me qene se sasla e
produktit te do
puna e harxhu at gSaleT
e quaJm mDlPu4g,
24..QEshte mbikoha e
koha e punes gj'ate secilPUnes.
Ecc Dlpl.$.cn'tor'grAl
sd d-6$osdoshem e harxhuar per prodhirnin e
;;;;;t;. giatesin e kohes se kesaj Pune
sspunes per prodhimin e mbiproduktin
: nes ?
prodhohet mbiProdukti quhet mbikohe e
a) riprodhimi .shoqeror I, thjeshtb) ripro. Shoq.I zCj"PTc) ripro. Shoq. I z/ogluqr--l
!
19. CEshtE produkti I {omosdoshem ?I
masa e te mirave t.t.rill" qe nevojitet pet Plgt:t]*in e nevojave
;;;"1;;;j. proar,utt"* Lejperdrejt e quajm product shoqeror '
:\!itlZ0.Q'dshte pun" ,", -do.fsdoshme ?
,t..sasia e punes se hao<truaf per prodhimin q produktit te d.omqgdoshem
q,rhet 'Pune eldomo sd6s4gre'q,rhet pune eidomosdoslle'I
21. Q6shte koha e pooJt tt domosdoshem ?
www.e-Libraria.com
)
2)'kushte! nafYrore i
:j ri,viltiini I,mjeteve tq Prodhimit4) gielPsia e-kPhes se Punes5) intg+4leti I Pures i
Q' produkiiviteti I Punes
"j i*n'ciiaty.rore' Ib) .penosj-a e iojdteve telPunes.j'p"*".i " apo et<spetelica e'piodhuesit, l*l3dtd) shkalld'e zlwilliipit ta sEkences e teletologlrs,j org*i=i*i I pr$es
If) intenziteti I PuPforit I
I
7) mardheniet ne Prod}iaI
14. cilat'janE struktur{ e prodhimit sboqerorII e Prodhimit sboqeror ?14. cilat'janE strukturai e Prodhlmtt snoqcl ur':l'
a) sh-ukhua natYore dh!b) st-uklura vlerore
Ini\ . - - |
15. cka janE te ardburlt kombEtsre.?.
masa e eitlunbarsbae efroduktit shqgbtgt duk: ja zlrittuvJ-b191: Hgnga vitJe'kaluar tojmi te ardhurat kombeure ''
1"19=p5fi_vB. '
i ,, ---^ t.^-E aiare ?'-!16. cilat jan€ shperndlja e te ardburave kornbetare ?
a) stpemiarja Primare hhebi shpemdarja sekonddre''!17. QEsht€'riProchiroi Lhoqeror ?
riprodhim shoqdrof quajri procesin e prodhimit tE pinderpre nE njd
bashksi shoq"tlr. prej yitit ne vit.' i"-l
www.e-Libraria.com
\.."
mis poliiike baslikohore ?
.t 'i
L--
a)b)c)
8. CEshtE prodbimi
Procesi I vetdishem Iprdbimmat;dal,9. cilat iarE.fa\oret
a) pr:na'e njeriut sib) mjetet e punesc) objektil Punes
10.si ndahet puua ?
a) punapro{hueseb) punajbpro-dhuese
!.1.QEsbtE ligii I vl
Paraqet njb fqrnr ie vpropgcionale te fonditveprimtaiit e ndryshmPra pjesE'e liglit te vl
f i..
lz.CEsbtE produliti s
masa egjithmbarshmeprodhuara mbrenda njeshogeror.'
. Produktin shoqerbrshoqerorb.
_-rqr,
terial ?
prodhirait ?
subjektiv
oqeror ?
s€ natyres nevojave njerzore e quaJm
.t rt te ligi it te. irerg! ithshem teThir'emdarj es
gjithm1arshlm ihoq.to. t. punes, deget dhete orodhimit rie ekonomin e tregut',. ".hte brpRre dhe KERSESA.
e t: miraVe miiteriale dhe sherbimeve te
viti ne nje bastrksi shoqerore quhet produkt
www.e-Libraria.com
4
. s. CE Eie''g[d1ai-
Perm
odryshe
I:t" vl
'.' I
shoqen
www.e-Libraria.com
ilfiTU A,Itl
TtrSTX 8
:rlfir,,fiffi'}, xfu1,;J*::#fi-J",gl",f*",q-i;"-.: ffi:;'E giitkra burlniet e veta' ekonomistdt e
' a. konsumit, d. mirdqe'ies, I
c. nitjes ekonomike'
2. Prona.private dhed'dshira p6r t' *T."*:il;:ttltjilsve dhe blerEsve e dalion ekonorninE: (rretho)
c. tregut, d' as nj€rEn'
3. Kur kosto e Prodhirnita. fitim;c. as njora,
6shtf!4 m6 e ul6t sesa gmimi I s ,;ftr"fil"a kt? (rretho)b. humbje'd. te dYja'
4. Raporti-n€ rnes tE gmimit dhe sasis6 sakdrkuar' tiP" 's
tigiit tE k6rkesEs Eshti:
a. I drejt€, i. ""t "tiirbrr t urrfar lidhje.
c. i P€rzier, (
h"(rretho; I
i;t";Tfl,.fiii;lt;:JJiltf,lT',fidJ:."{*iil$:J:[iifii::::::_:'fime'f6p.rsh'fa'6shne""" '" ";: ;;;ra qenar-&e ane lotat" l. Lit i,t' izatat e kontrollit dhe td sigurimit'
c. bizriset'
6. p€reieeitsia etdrzuar*:," "otn'" ;:ffiH"lilt*ll ;*n ndrparasi e: (rretho)
c' korporatave' '" a. "s
ojg.a. '' -'
?. Fonrlet e.brenilt[,,".e fir.i* nijnii (krijohen) n* ,,*T'ho)u'
'n,,"1" " letrave me ylgre, q h:"q,il":: ga shitja e produkteve dhe sh€rbimeve.
c. huate afatgjat4 { d' te aronurar ''-J -- ,' obligacioneve b6het nd niE t'ldie vegant6 qE quhet:
B. Blerja dhe shitja e letrave me vlerE' aksioneve oi
(rretho)a. banke tregtare'c. bank€ komerciale,
b. burs6,d. as njdra'
9'Taksaecilarnerrnj6pdrqindjernEt6madhenganj6eartlhurmEelart6tlhenj6pErqindjemi!t6ul6tnganjE e ardhur mE e ul6t,_iisht6: (ttu'oo)
o. ,*., oroporcionale,a. taks6 Progrestve,l. tuke i"gi"riu., d' te giitha'
10. R€nja e nivelit td pEryiithsh6m tE gmimeve njihet si: (rretho)
l' inflacion, b' deflaciot'^ ctaqflacion d' te giitha
mbi njE komb a shtet tjet6r ishG: (rretho)11. sundimi dhe udhaheda e impo'""ii""ri.?"Ti"i l;';.'ot"o
a. hegiemont, d. as njiira. I
c. diskriminim' i
12. PErcalrto se kush I takon grupit sekundar.niiii,figt" *t"gorive: (rretho)
a. familja d. miq6t, s.hoqet dhe shok€t, ndonje fqinj, etj.c.shkolla"
www.e-Libraria.com
TES,TI B
r. ris rn;";l;;;n;l le -'.rrprehigg z^ - r $ : j;; ;Tn6 fitohet shPrehja
a) 2a+llb b) b'z(b-a) . b(a*5h\,c): d)2a-t\bz
2. Cili nga vargjet vijuese dshtE varg aritme ,;p
a) 3,7,5,g,7,11,... b) 1,3,9,27,81,... .c) 7,4,t,-2,-5,-8,... d) 3,_5,7,_g,...
3. Zgiidhja e barazimit linear 1l -r)' -(z -x)' = I _x 6shte
ul*=! b):c=4 c).x=.3 ,. 9' 3 ,-t o) x=tI
4. Zgidhjet e barazimit kuadrari'.,< Z.*, +1*J), _5x_12=0 ian|:.Ia) \=:g, xz=-l b) x,=4, yr=! , xr=7, xr=-2 d) -r, =5, ;., =
I'3 3
5. Paraboll€n f(x) = x, +2 e pret njera nga rejtezat:
a) y=6x-7 b) y=-x+l t- . -") !=-2x d) y=z*
!'^linjj.lcrgs.nranveror mor6n pjese 50C garues prej re cileve t40 ishin femra e 360meshkuj.Saishtepdrqindjaeplesmar4esrii"rnruu".' -
a) 25% 0 2g% c) 36% q4O%7' Njd mall pas *itjes sd gmimit per 16ro shitet me gmimin r392 euro.sa ishte gmimi
shitjes para ritjes
a) I 150 b) , '?,qg8. Kapitali K=5200 € i dh6n6 me 5.7 %o intb€het :'
a) Kt=7512.48 b) K7=75:
c) l2s0 d) 1280
:erest
e pi'rberi' dhe kapitalizim vjerord p6r 7 vjetd
.48 c) Kr76ti.q) d) Kt=766s.28
V€reitie: Vet€m nj6ra nga pdrgjigjejet 6shtE e ktd, rrumbullaksojeni ate.
www.e-Libraria.com
F--\ta & *\ Pn resr H+rL'z€
,nffiffi*onn "mb6iar dhe tipar n': ryIl'-':ry:lii""'
si td pasura asmJf,i'i tuuu'*"u";:l!1"tri:ta. boll0ku, b. Parnj aftueshm dria,
2, Cila dshtc shtylia qo mbEshtetet sistemi I sipermarrjes se lire: (r-retho)
. a. prol* shteterore' b*;;; iltiik;''.' c' prona private' d. prona koPerativiste'
3. produkti r prrgjithshEn kombiitar pa '"SliT E:t"' o?'tttit:(Ui1"? o ... t, d as njera"
' a.GDP =C+I, D' uIUi: -vrIs'
4. Froaluktet dhe/ose sherbimet te cilat nuk mun'l t'I siguron sistemi I tregut 'ltre
t€ cilat duhet qeYerr
;;ffiiii${L;;ash€rbime publike, b' te mim private' c' te mira te konsumit'' d' as njwa'
<Mietn€rracionimineburimevet€kufizuarateekonomiseqcpErcaktonesekushdot,Imarrdhekushnukdot'I;;;;? ;;il;; ,t'eruirut, €sht€: (rretho)'
,.mi kontabel c. Qmimi i prodhimil d' as njera'
a. Qmimi i hegut'
6. rE mirat e nevojes sc pare Per njerez-'lii::ij;iul3;'"'onnt -Xtliijll,'#?fl;ff"n uu'**e erastike' (iletho)
(9 Elastike,
7. ciraye rirma srritia eobrigacioneve.* 15lffj:["L:l*"" tt;:lf#*mitahrearatte siat"i'i;?itL"'
Z)[( o rPoratave,
r. rorX r,uurc qe garantonet mq P'asuri tE^patunclshme (lotii' t's" noe*esa) quhet: (rretho) d' as njera'- a-. ... ' b.aktiv,
@)hrPoteKe'g.plesa e Fasurive tb l.ompanise qe ju ptt6il:1ilil: t' sal pasi lan€ shlJet o"tti[ffi"t: (rretho)
," **,:li:,:li:",*,il:txJfr*:"'-"5nl.i"J,lol".'n"1#l'i,o*"t'it' q'h;:',,9i:tJg
d. as njem'
ll.Talraecilamerrnj€perqindjemetemadhenganjEeardhurmeelartEdhenjcperqinitjemetculctnjgeardhur*e " uiet ern-tc, Gt.tlto) .^ b. takse proporcionale, c. takse regresive, d. te giitla'
a' taksg Progreslve'
12. EmetimiI monedhcs dhe ruaitj!evreressEbrendshm"t':t:?li:tf;;:?:nf'"::*f;:l]: (rretho)
' a. qeveris '' @ankes qendrore' r ' ii3r
li"T,T:1'"Tlx:il:fl#lT;li,"Ji:T"1XI#ff:'JiT;:,:"Jllil"JiE;:'3i:?#':3;J"tj:'f ;11'ifi':;#&"'iBffJ'
giupit tc vet,_quhet: (rretho) @<onformizem,a. greganzem'
"' ia*itit' d' as nj€ra
14. Forma e shoq€ris€ globale q€ v[e pas'giinisE dhe fisit por qe I paraprine t(ombit' €shte: (rretho)
a. kombi, ' @)oPulli'
c fisi' Y as njera'
15. Shfarosja me q€llim e nje race osehsrupi t€ t€r etinko q"::1t!il"t$t"lt.,a.hegjemoni,
/6)eienocid.
i6. procesi i nderyeprimit tE kulturave quh;!;(rr*tto) c. asimilim, d. as nj€ra.
17. Cila prej feve pcrb€n nj€ren m kojnpinentat qenesore tEliultur€sdhe historit€ :"IJ)p;il:t
(t*thO
a. Budizmi, \Y* *--" - '
www.e-Libraria.com
T'ESTX C
,l-r 7n73 -3.77772 .7774+3-7777.'77742 'a) 77772 b) 27 c) 77742
112. Pas thjeshiimit td shprehjes
za -l\b' a2b -1oab2 +25b3
a)2a+10b q bz(b-a)
+ 3. Cili nga vargiet vijuese dsht6 varg aritmetik
a) -3, 7, -s, e,-7, . . . b) 3,-6,s,'rz,'.' @r,2,+S:k.' ..'
| 4. Zglidhja e barazirnit linear (t - t)' - (z - *)2 = 1 - x eshte
tc) x=--'2
77743:?
@- b(a-sb)'2
fitohet shprelrja
d) 2a-10b
^\ *=Z'3 b) x=4
a) Y=6x-7 b) Y=-x+1
f 7. Zgiidhja e job uazimit Zxz -B<0 eshte
a) .r e(-"o,2)v(s,+ g 6lx e(2,2)
' ! c) x=-3a) x=-U b) r=;
a)17% b)20% Oo*
8
19
d)27 %
* 5. Zgiidhjet e barazimit kuadratik 2x'1+(x-4)' -5x-12 =0 jane:
1 --., 1
") r,=;, r, =-t Q)n=+, xr=1 c) 4=7, x,=-2p 6. Paraboll€n f (x)=x' *2 e pret nj€ra nga drejtdzat:
c) Y=-2x
c) x e(- oo,-2) w (2,+ "o)
eshte
@f 9. Kapitali K=53000 € i dhan€ rne 5.5% iDterest d pdrberii dhe kapitalizim vjetord pdr 6 vjetd b€l, et :
a) K6=70576.49 b) Ku=71615.49 c) Ku=71732.0t d) fu=73679't,
+ 10. Ne tabelen e mgposhtmejane treguar notat p€rfundimtare te nxenesve te nje klase ne lenden ematematik€s:
lJotat 2 3 4 5
Numri inxgnCsve
5 l0 6 4
Sa perqind prej tyre kand suksese shumd mir€ ( me notd 4)
d) -s,-2,1,4,7,...
--'7 /nenJo,F ZE e'4r'c,fusa[ke esllt;(-j4,=; \_/ 3d) x, =5, 1, =1
@,=r*
d) r e(-o,+ "o)
Vereitie: VetEm njdra nga p€rgjigjejet 6shtB e saktd, rrumbullaksojeni at6'
www.e-Libraria.com
l*\ Vv V y " - s - +17 +'. 7 t+* + z. cc t7 " 7 ++4&* ?7,748 =" = +++au(+?a+- s.+++t Vz 4gt:*)- 7??4e-=Jyar) l:-t ort -,tn4^ - n"/) t.^. ,1 ?. La-!-n Ivt t> -AV(), z, t z J V
az&- toa&L+6&F
- A'(t -2a-,to&
{@# 4-4 -/-=6X-et'-y
r) B'xf - P-t)' = ,4-x:7 b- 6.yt yL- (4-zxtX.) a /-X si7'=7 !^ 6 v*X{ --4 + ? { -{t =-L- x
,JI
&47-2>rzt + 23313por(&7 463 ooojql
[t*. 6,oulaGZ,s\\ -{r) 2 x't (y-e,)"- {x - ,tz--e/ z<u-+X'-sx+16-'t'-12--o
3x"-/3x*4=orr"=*w=E#L
2xt-8 < O' zxz< gl"- A
X,t
€) !i-- x'+zta- tf, -r'tr
5) K--s:3oos€Ef ./.
-_1f
'&.Y-Q/" c?t Z)
4-*Z:x=z/X
lo)
X:3 .=- z-Gf ':> t-Z=6-lTX
e.v3e,{d? ffiY^=<(atdY .,
) (^: s3ac ("t+ )www.e-Libraria.com
i!?
{\t*'lt'"
@rprovirn pranuesNA Fakultetin Ekonomik
'--S\t
\i
*4tdPrillMai 2008www.e-Libraria.com
i:ir
i
EkonomiaMihoekonomiaMakroekonomiaTipet e sistemeve ekonomikeK€tkesa dhe ofertaEkuilibri i trcgutTregu dhe llojet e tregutKostojaFirmat dhe llojet e tyreLlojet e ndermarrj eve
Ekonomia mund td perkufizohet si sbkenc6 shoq€rore q€ p€rshkuan dhe analizon se sinjerdzit n€ nj6 shoq€ri bejne'eiedhje t€ tilla p€r t€ pErdorur burima e pamjaftushme q€ t€k€naqin sa mE shum€ nevojat dhe d&hirat e tyre.
TIPET E SISTEMEVE EKONOMIKE
Sistemet e ndrysbme ekonomike dallohen nga nj€ri tjehi nga mEnyt'a se si ju p&giigienpyetjeve ,,qfar,si kush". Zakonishte sisternet ekonomike b€jne pjesd n6 nj6 nga k6to kategori:Ekonomin tradicionale, ekonomin e komanduar, ekonomin e tregul
wFigura 1 (Kategorit ekonomikz).
KATEGORITf, EKONOMIKE
www.e-Libraria.com
Zgietlhja racionale dhe vendimet e konsumatoreve janE objekt studimi i Mikroekonomise'Ekonomia ndahet n6 dY Pjesd nd:
MIKROEKONOMIAMAKROEKONOMIA
MIKROEKONOMIA
' Mikroekonoimia merret me studimin e sjelljes se agjenteve eEonomi! si:
konsumatorreve, n*u"" ig ffi mascnlc==--u"f.i-turiu e tyre lidhet me alokimin e burimeve-dhe frnksionimin e sektorEve te
veqant te ekonomis.
Figura 2 (Agjentdt ekonomik)-
MAKROEKONOMIA
. Makroekonornia merret me sh'rdimin e;*d;;;s"gutu" "tAmi6l' r..tffi- i qoqitts!9m fl'c:*ji l"t"l",lh:;*r;; jivJli ipergiithsheh i qmimlve dhe initacioni,bilanci i mbrendshem dhe ij ashtem makoekonomik etj.
Figura 3 (Agregatdt ekanomikE).
www.e-Libraria.com
TR-EGU
' P€rkufzon vendin ku takohen dhe b€jn6 kansaksione shitesi dhe bler6si ku ofrohenprodukte p€r shitje dhe ku ndErrohet proaari i tyre.
Llojet e tregut jan€:
' Tregu i konsuniit final dhe. Tregu i konsumit afarsit
TREGU I KONST]MIT FINAL DHE AFARIST
' Tregu i konsumit final p6rbehet nga bler€sit ose individ€t nep€r shtEpite e fre t€cil€t i konsumojn€ produktet e blera vetE ose s€ bashku me an€tar€t tiereie ramii.les.
' Tregu i konsumit afarsit p€rb€het nga individE ose nga bashk€sia e njer€zve q€blejn6 produkte t€ caktuara pEr destinime t€ ndrysbme
OFERTADHE KERKESA
' oferta p€rfaqEson sasinE e njE produkti qe shit€sit jan; njEkoh€sisht tc gatshcrn dhen€ giendje te ofrojnc p6r shi!'e me grrinie t€ ndryshme giatc nj€ puiudlie t€ caktuarkohore-
' Kdrkesa p€rfaq6son sasin€ e nj6 produkti, q€ blerEsit jan6 nj€koh€sisht t€ gatsh€mdhe n€ giendje t€ blejn6 me gmime t6 ndryrshme t€ mundshme giate njc p-eriudhekohoret€dh&r€. "
519 1s20 0Figura 4 (Ekuilibri i treg*).
EKUJLIBRI ITREGUT
' Ekujlibri i tregut paraqet njE giendje t6 till6,nE t€ cil€n si blersit ashtu edhe shitesitnuk kand arsy'e tE ndryshojn6 sjelljet e t5ne. Meqense veprojnE shum€ blerEs dheshum€ shitEs td pavarur, asnj6 bleres apo shit* individual nuk ka mundesi t€ ndikoj tdqmimi i tregut. Nd nj€ situatd td till€ ekuilibri nuk ka as k6rkes6 tE tepdrt ,as ofert tetepert.Sasia e k6rkuar dsht€ e barabart me sasin e ofruarSituates se tilld i p€rgiigiet njd gmim tregu qd quhet ekujliber.
www.e-Libraria.com
KOSTOJA
' Marrja e vendimit nga ana e nj6 firme p€r td pdrcaktuar sasinE e prodhimit apo
sh€rbimit tE destitt*;e;;9;"t nga koitot dhi gmimi i produktit apo shdrbimit q€
ajo Prodhon dhe Shet'
Kostoja klasifikohet n€ :
' Kosto fikse;' Kosto variabile-
KOSTOT FIKSE DIIE VARJABILE
Kosto fikse- jane ato shpenzime monetare qE babe firma p6r imputet fikse td
p-afti*lt, tc "i'lat
nuk ndryshojn€ kur ndryshon6 prodhimi i firrn6s'
. Kostoja variabile- jan€ shpenzimet m:n:tal.e q6 b6n9 firma. pfr imputet e
ndryshueshme tc p^iattillt' tE cilat nclryshojnE n6 qoft€se ndryshond sasia e
Prodhimit.
.KombinimiikEtyredykostovepdrt6prodhuar.nj€produktt6caktuarsidhegmimeteicayt" p.itl*.* pcricln koston totale te produllit td prodhuar'
KOSTOJAOPORTUNE
.Kostojaoportunemat6tmedigka'nga.ecilajuheqnidor6ngadigkap6rt€marr€digkatjetcr p€r ic cilcn keni m6 shum€ nevojd'riiiiuiica, ri.*ut e biznesit dhe Qeverit€ jan6 t€ lidhura me koston oportune'
ShembullNdqoftdseqeveriavendost€rris€shpenzimetngabuxhetiishtetitp€rrregullimine mrgdve , duke pakdsuamh;;;; i id-it'o:*','hlJ111'::-9':oi" oporhrne e rrjetit
r"g"?e ,e pe*f.ci"* Jo tC jete nje aArninishatd m€ pak e kushtueshme'
Figura 5 (Kostoia oPurtune)www.e-Libraria.com
NDERMARRJA
. NdErmarrja ka qendekonomin€ e hegut.
dhe mbetet bartdse kryesore dhe e pazEvendesushme
Figura 6 (Ntlhrmanj a)
Nd€rmarrja prodhuese - si rezultat te prodhimit tc vete ka produktiri material.
Dallojm6:
) Ndermarrjenindustirale) Nd€rmanjen bujqEsoreF Nd€rm4njen ndCrtimre> Nd€rmarrjet e komunikacionit> Nd€rmarrj€* prodhuese zejtare> Ndermanjet py'ore ef .
' Ndermarrjet tregetare-m€rren me kerrbim ,duke blerE per te shitur marrra ose dukekryer sherbime n€ qarkullimin e mallrave.
Nd€rmarq'et tregetare mund te jen€:
. Nrermarg'et tregtare me shumig. Ndermarrjet me pakic si dhe. Nderrnarrjet me shumic dhe pakis
Naermarrjet Shherbyese-merret me she6ime te ndryshme te cilat jane:
' Hoteliere,turistikgkomunalqpropaganduese,reklamuese.. Grupi i veqant i nderrnarrjeve sherbyese jane;' Bankat dhe shoqerit e sigurimit si dhe ndermart'et per shfaqien e filmavgkryerjen e
sherbimeve zyrtare bajnot pubrike ndermarrjet pei t ig"t i-ii" qytetit , mirm"ua3rt;ene' pastertis etj.
www.e-Libraria.com
FIRMAT
Firma Esht6 nj6 nj6si baz6 qd orgarizon dhe koordinon faktor€t e protlhimit si:a) Pun6n, Tokdq Kapitalin dhe aftEsitd sip€rmarr€se, nE procesin e prodhimit.b) Firma i kombinon te giitha k6to burime p6r t6 prodhuar mallra ose shdrbime t€
ndryshme.
LLOJETE FIRMAYE JANE:
Firmat individualeFirmat me 0rtakKorporatat
Figura 6 (Llojet efrmave).FIR]\'IA INDTWDUALE
P€rpa$it e firmave individuale:
. Leht€sia e fillimit dhe zhvillimit te biznesit. Pronari tlsht€ pronar i vet€vetEs. Pronari gezon td drejten ne fitim. Tatimi i leht€ dhe pa taJime t€ veganta.
DobEsit e firmave individuale:
. Pdrgiegi€sia e pakufizuar. Kufizimi i resurseve financiare. Veshtersite n€ menaxhment. Kufizimi i rritj€s dhe i jetdgjatEsis€.
a)b)o
www.e-Libraria.com
FTRMATORTAKRI
Perparsit e firmas ortaki:
i Resurse mE t€ mEdha financiare' Aft€si m€ t€ lart€ menaxhuce dhe financiare. Jet€ m6 tE giate. Tatime mE td ul€ta nga korporatat.
Dob&sit e firmave ortakri:
. P€rgiegidsia e pakufizuar' Jet€giatEsia e kufizuar. Probleme rreth hansferimit tE pasurisdr V€sht€rsit€ pEr tE ardhur t€ kapitali m€ i madh.
FIRMATKORPORATA
P€rparsit e Korporatave:
. Menaxhimi m€ efikas. Pergiegi€sia e kufizuar. MadhEsia e korporatave. Leht€si p€r transferimin e pasuris€.
Dobesit e Korporatave:
. Tatimi i dyfishtr Kostoja fillestare mund t€ kErkoj shuma t€ medha parash. Jo fleksibilitetir Konflikti i mundsh€m.
I .Aktivitetet ekonomike jan€:
a) Prodhimi, Konsumi, Sh€rbimi,Qarkullimi- b) Prodhimi, Shpiirndarja, KEnbimi, Konsu,?ti L../c) Prodhimi, Faktordt, Qarkullimi,Tregu
2. Resurset ekonomike jan€:
*a) T€ mirat e prodhuara; v.'b) TE mirat nga natyra;c) T€ mirat e disponueshrne.
l),i
www.e-Libraria.com
3. Zgiedhja racionale dhe vendimiet e konsumatoritjan6 objekt studimi i:a) Makroekonomis€b) MilvoelcononisA ,y
4. Cilat jaaE kategorit€ ekonomike?
Vlera;Mbivlera;.Kapitali; "Paga;
a) Shteterore, Shoq6rore, Ortakeb) Privatg ShoqdrorgMonopoliste
- c) Private, Ortake, Korporata I'l0.Cilat jan6 llojet e nddrmar{eve:
-- a) Prodhuese; w.b) Tregtare;
Konsumuese;_,c) Shiirbyese. 7,
Malli;ParajaPronaRenta
L
5. Qka 6shtE tregu?
. P6rkufizon vendin ku takohen dhe bdjn€ transaksione shit6si dhe bler6si ku ofrohenprodukte p6r shitje.
6. Oferta €sht€:
*a) Sasia e mallrave dhe e shdrbimeve nii treg;3,-,2b) Sasia e mallrave t€ prodhuara;c) Sasia e td mirave tE prodhuara-
7. Korporatat kane p€rgiegiEsi :
- a) T€kufizua4 \,2b) TE pa htfizuar.
8. Toka dhe kapitali a hyn€ nE grupin e faktor€ve t€ prodhimit?-a) Po y,b) Jo
9. Firmat mund td kualifikohen si:.,('
A.'o8d c,
{0olEoo'ra-'r,.FV : t'ew' |n --W
64"
tat
www.e-Libraria.com
DETYRAEKONOMIKE
l. NE qoft6se shuma e dy numrave €sht€ 6 nd€rsa ndryshimi i tyre €sht€ 4, at€herE atanumrajan6:
i\../ a) S.I(esala) (.i-t f '= G \ -l-- ,l = L1 Ix b)3.3 \ " -\ '/c) 4.2 I
2. NEse grnimi pas ztrltles S6"Z eshla-$=.ieuro. Sa ishte gmimi para zbritjes?
- b)sMA c) 15€
. 35:7bx100:50
3. Cilen perqindje t€ shum€s s€ tyre e p€rb€jn€ nunrat:r;-54600:'36400{. \.
y'' a) 60%o-40%(esald)b) s4%46%- c) 55%45%
4. Distanca nd€nnjet pikave A(3,\.CheBQ,al
a)2b)3c) 4 (e sala)
5.15%ia56t e 5400 euro €sht6:
a) 54' -b) 810 (e sak)c) 5400
54600+3640Hr00054600:91000xlW:60Y.36400:91000x10F40
3+4:77+4:llll-7=4
5400x15:100:810M
10
www.e-Libraria.com
PunaParajaInflacioniDeflacioniBuxhetiTaksatProdhimi dhe prodhueshmeriaQmimiGDPMonopoliAksioniObligacioniFillimi i nje biznesiDetyrat Ekonomike
PTJNA
MJETETE pults
l)
.iS',!6
. Mjete t6 pun€s jan€ td giitha ato vegl4 pajisjg instrumentg etj., me anE tE t€ cilavenjeriu shErtehet n€ procesin e prodhimit dhe duke vepruar n6 objektin e pun6s.
PARAJA
. Paraja €sht€ mjet pagese ose mjet k€mbimi. Me 6ale te tjer4paraja Cshtd gfarCdo llojgi6je qd pranohet p€rgiith6sisht nE k6mbim.
Fi gura 7 @a raj a funla io nal e).
11
www.e-Libraria.com
Figura 8 @unksionet e parasE).
Q'isht6 gmimi?
. Qmimi paraqet sasinE e parasE qE jepet p€r blerjen e nj| produlai, gmimi i mallravep€rcaktohet sipas vler€s p€rdoruese t€ mallit.
INFLACIONI, MPERINFLACIONI DIIE DEFLACINI
. Norma e inflacionit shprehE ritrnin e rritjes, nd p€rqindje t€ nivelit tE Enimeve giat6nj€ periudhe tE dh€n€.
. Hiperinflacioni €sht€ rritja e vazhdueshme e gmimeve q€ arrinE normen e rritjesenorme deri 1000% nE vit.
. Deflacioni 6sht€ dukuri e kund€rt me inflacionit qC paraqet zvog6limin e sasis€ s€kadmonedhave dhe t€ z6venddsuesve tE tjerd t€ parasE n€ toeg.
Figura 9 (Shkaqet e def acionit).
www.e-Libraria.com
Qka 6sht6 buxhet?
. Buxheti iisht€ njd plan financiar, qE p€rmbledh tA ardhuat dhe shpenzimet p6r njdperiudhE kohore.
Qka €sht6 buxhet i balancuar?
. Buxheti i balancuar €shtE kur nj6 buxhet ka shpenzime tE barabarta md t€ ardhru.at.
DEFICITI DHE SUFICITI
Kur buxheti ka deficit?. Kur shpenzimet jan€ md tE medha se sa tE ar$hurat buxheti ka deficit
Kur buxheti ka suficit?I
. Buxheti ka suficit kur t€ ardhurat i tejkalojn€ shpenzimet, kjo nE ekonomi quhetsuficit
Qka jan6 taksat?
I. Taksat j?nd td hyrat (tE ardhurat) monetare nE dobi te veprimtarisd. s€ shtetit.t
Pse qeverit€ mbledhin taksat?
. Q6llimi lcyesor i taksave 6sht6 td paguhen shpenzimet q€ i b6nd qeveria p6r t€ luajturrolin e saj dhe pEr td p€rmbushur p€rgiegiesite kombEtare, si pdr sigurimin dhembrojtjen kombdtarg p€r nd€rtimin e mrgEve td automjeteve, p€r t'u dh€n€ ndihm6 tEvarGrve.
Taksat
' Taksat kan6 edhe funksione td tjer4 ndonjeher€ taksat vendosen pdr tE mbrojtur degdt€ caltuara t€ ekonomisE, giithashtu mund td pengojnd veprimtarit€ qd qeveria i quantE domosdoshme,
P.sh.: Taksat mbi cigaret dhe pijet alkoolike t€ quajtura " taksa tE m6kateve " janE tdvendosura jo vet€m per td mbledhur para por edhe pEr t'i nxihrr njer€zit td mos pin€duhan apo pije alkoolike .
13
www.e-Libraria.com
MONOPOLI
. P€rfaq6son nj€ fir6m t€ vekne e cila prodhon dhe shet giithE produktin e nj€ dege.
GDP @rodukti i brendsh6m bruto)?
. Perfaqdson vler€n e giithe tC mirave e sh€rbimeve pdrfundimtare t€ prodhuaraekonomi nE nj€ periudh€ tE dh6n€ kohore'
GDP ndahetnE?
' GDP nominal dhe GDP real-. GDp nominal- Mat€ vlerdn e produktit total t€ ekonomis€ me qmimet mbizotdruese t€periudhEs nE tE cilEn prodhohet produkti.
. bDp real-mat€ produktin total t€ prodhuar n€ gdo periudhE me grnimet e nj€ vitibazl.FILLIMI I NJE BIZJ\ESI
. Njer€zit q€ deshirojn€ t€ fillojn€ nje biznes, paraprakisht mund t'u drejtohen organevet€ specializuara td cilat ofrojn literaturE dhe sh€rbime konsultimesh.
. E r€ndesishme €sht6 q6 para se tc fillohet biznesi duhet t€ kemi t€ giithainformacionet e domosdo shme.
ARSYET E NJEREZVE PERTE FILLUARBIZNESIN
Ka arsye td ndryshme q€ njerdzit duan tE ken6 nj€ biznes tE tyrin, siq jan6 :
. Panvarsija vetijake' Mundesija e pa kufizuar e fitimit dhe
' Rasti p6r t€ punuar me qka ata duan.
Figura I0 (Monopoli).
l4
www.e-Libraria.com
FINANCIMIMI I NJii BIZNESI
' Shum€ njer€z futen nd bizres p€r tE bEr€ par4 pcr tc nxjenc fitime. por ka edhe njd t6vertet€ ne thdnjet e vjetra DUHEN PARA PER TE NXJERRE pARA. Disa biznesemund€ tE nisen me pakd para, por n€ shumicdn e rasteve ,sipermarrsi ka nevoj p6rshumE para- _" .
., J)
-r: !t ,,7,''?- tf
- \-i'')
aslM
Figura 11 (Financimi i nj€ biznesi).
FONDET E BRENDSHME
Nd shperzimet q€ i bEn firma p6r tE prodhuar nj€ tE mird ose sh6rbim p€rfshihen.
Shpenzimet pdr ldndet e para dhe materjalet ndihm6se, pagat e punonjdsvg vlera eamortizimit tE makinave, paisjeve dhe ndertesave shpenzimet e transportit t6marketingut etj.
Me shitjen e mallit ato para tc shpenzuara rikthehen n6 firrn prandaj ato jane fonde t6mbr6ndshme.
FONDET E JASIITME
' Edhe bizneset e sukses€shme kan6 nevoj p6r perdorimin e fondeve t6 jashtme kur janenE fillim ose nd ekspansion.
t Ka raste kur firmes i duhen ma shum6 para sepse nga njdher€ shitja ndryshon ngastin4 muaji osejava tjet€r.
AKSIONI
" Eshtc nj€ leter me vlerd, njc titull pronsije, qc verteton se njd person ka investuar n6firm6.
15
www.e-Libraria.com
Qka quajm Divident?
. T€ ardhurat q6 sigurohen nga aksionet quhen Divindend.
OBLIGACTONI
r Qlligsciorqet emetohen me njE shum6 t€ caktuar, me nj€ afat.td caktuar pagese dhe menjd % interesi tE caktuar.
PRODSIMI DHE PRODIIUSHMERIJA
. Standardi i jetesEs s€ nj€ vendi rnatet me sasin e t€ mirave dhe sh€rbimeve qE ka dhemund t€ prodhoj6 vendi pdr qytetaret e vet€.
. per tC llogaritur nj€ standard jetese pjestohet produkti I pergiithshern kombetar menumrin e PoPullsis6.
PRODHUESHMERIA
. per t€ llogarihr prodhushmdrin ekonomist€t llogariti(autputin)prodhimin(sasind e t€mirave dhe shErbimeve tE prodhuara)p€r qdo njdsi t€ imputit td p€rdorur p6rprodhimin e kEtij produkti(auputi).
PRODTIUESEMTRIA
Prodhueshm€rija e nj€ vendi varet nga:
' Cilsija e forcave td Pun€s. Sasia dhe cilEsia e makinerive dhe paisjeve t6 tjera kapitale' Efektiviteti i perdorimit t€ burimeve. Kushtet e biznesit
Figura l2 (Shkaqet e rdnjes sE prodhueshm1ris).
www.e-Libraria.com
\{\it\ryl.Cilat jan€ firnksionet e paras€?
a) Paraja si mas e vler6sb) Paraja si mjet shkembimi g/c) Paraja si mjet kursimi @d) Paraja si mjet pagese gr
,tl
2. Q'6sht6 qmimi?
. Qmimi paraqet sasin6 e parasd qEjepet p& blerjen e nj€ produkti. 6-..
3. Qmimi i mallrave percaktohet sipas vler€s pErdoruese tE mallit?
a) PO (esakt) t/b) Jo
N
{
$
4. Rritja e vazhdueshme e qrnimeve nE ekonomi quhet?
. Inflacion V/'
5. Kur shpenzimet j an6 md t€ medha se sa t€ ardhurat buxheti ateher€ ka?
.. Deficit t ''6. Cilat jand llojet e taksave te m6kateve:
a) Taksat mbi cigaren .-b) Taksat mbi pijet alkolike
7. Monopoli pdrfaq6son: 1-r,ac+r. e- r
. Dy e md shum firma nd nj6 vend' Nj6 fir6m (e sakQ pr' Tri e md shum firmd
8. T€ ardhurat qd sigurohen nga aksionet quhen?
. Divindend. I
w
c[L\{.."":0-
(,lt'(t
$L7
www.e-Libraria.com
l.Sa interes sjellin 3500 erro me 4% interes vjetor p& 5 vite?
a) 850b) 830
- c) 70-0 (esakt) i:KxP:100x.n
2. P€r sa koh6 kapitali prejJ5800 euro me interes tE thjesht vjetor prejeuro?
5% do tE sjellE 5370
a) 5 viteb) 2 vite
- c) 3 vite (e sakt) n:100 x i: KxP
3. 2oi/ois5oo cshtc?
a) 9500b) l0s0c) 1100 (e sakt)
4. Nd qoftEse kapitali prej 1200euro deponohet n€ bank€ e cila llogarit i-nteres t€ p6rb6r vjetorprej 60/o, Sa do tE jetE vlera e kapitalit pas 7 vitesh?
1650.418M.8 (e sakt)1710.2
5. Tre puntord nj6 pun€ e kryjenj€ p€r 15 ditq P€r sa dit do te kryejn6 5 puntore at€ pun6?
8 dite9 ditE (e sakt)6 ditc
l. Nevojat njerzore jan€ :
' T€ kufizuara. T€ pakufizuara (e sakt) l,a
Sherbimet publike €shtd mird te udhheqen nga qeveria?
' Po (e sakt) (,^.JoKur shpenzimet jand m€ tE medha se tC ardhurat kerni
. Deficit (e sakt) g ,
. Suficit
18
www.e-Libraria.com
\r
4. Sasia e mallrave qd konsumatordt j an6 te gatshem dhe tE aft ti blejnE paraqet
l--''----. /Kerkesen (e sakt). Oferte
5 *"*"*ol, o*u pdrgi egi esi :
-/ Td kufizuar (e sakt)' 'Te pakufiiuar
Raportit nd mes qmimit dhe sa.sis6 te oferta iishtdl. I drjet (e sakt). I zhdrejt. Nuk kan raport
Qka quajm ekonomi e komanduar?
. Ekonomia nd tE cilen fabrikat , ndermarrjet, iand nE pronsi te shtetit quhetEkonomi e Komanduar,l
8. Cilat jan faktordt e prodhimit.gglggljane
. Puna ,l. \{etet e pqnQst"/. Objekti i pun€s, e,/'
6.
7,
9. Qka quajm€ pund dhe si ndahet ajo? -. Pun€ quajme ate veprim td njeriut qd ka si rezultat nj€ tE mir€ materiale q€
kryen nj6 funksion t€ dobishdm shoqdror.Puna ndahet n6:
' Pund prodhuese' Jo prodhuese
10. Qka quajme mjetet e punes?
. Mjetet quajm td g'itha ato vegla, paisje, insstromente etj. Me an td td cilave njeriush6rbehet n€ procesin e prodhimit duke vepruar mbi objektin e pun€s.
I l. Qka quajm objekt pun€s?
. Objekt punes quaajm at€ material td natyres mbi td cilen vepron njeriu me mjetet epunes me q6llim qd t'ia p6rshatat nevojave te veta
19www.e-Libraria.com
12. Qka quajmd forc prodhuese?
. NjerEzit m€ p€rvojat shumpvjeqare me vetit e tyre punuese dhe se bashkumemjetet e punes i quajm forc prodhuese.
13. Forma dorninuese e hegut nd kapitaliaio liberal €sht€:
a) Monopoli i pastErb) Firma dominuesec) Konkurenca e plot€ (e sakt)
14. Banka qendrore ka t€ drejt6 e ernitimit tE paras:
a) Po (e sakt)b) Jo
15. Mungesa e informimit a muns t€ konsidprohet si shkak i konfliktetve shoq€rore:
a) po(esakt)b) io
16. Ekzistenca e njeriut det€rminoh",.8ut ,,./a) konsumi
b) prodhimi (e sakt)c) shp€mdarja
17. Nd€rmar€sia a hyn€ n€ gru[in e faktor€ve tE
a) Po (e sakt)b) Jo
18. Qmimi i mallrave p6rcaktohet sipas:
a) vleres prodhuese td vet mallitb) vlerib sE tregut (e sakt)c) vler6s s€ k€mbimit
prodhimin
19. Intdrvenimi i shtetit ne ekonomi fillon:
. nE fazen e kapitalizmit liberal' pas kiz6s sd madhe ekonomike td. nE kapitalizmin bashkohor
20. Me nocionin inflacion a n€nkuptojm6 niden e vazhdueshem te cmimit?
a) Job) po (e sakt)
zu
www.e-Libraria.com
21. Kategoria kryesore analitike e pag€s nd kapitalizmin bashkohor 6sht6:
. paga nominale {. paga reale (e sakt)r paga relative
22. Riprodhimi shoqeror i zgi6rurar mbeshtet€t n€:
a) fondet e konsumit p€rsonalb) fondet e akumulimit (e sakt)c) fondet konsumit td p€rbashk6t
l
23. Vefit kryesore t€ mallit jan6:
a) vlera pordoruese dhe vlera e mallit (e sakt)b) vlera qarkulluese dhe crnimi i mallitc) vlera e mallit dhe cmimi i mallit
24. Format kryesore td firmes n6 kapitalizdm bashkohor janE:
a) korporatat multinacional eU,/ b) firma individuale -c) firma me ortak
25. Vlera e mallit krijohet n6:
a) sferen e qarkullimitb) sferen e prodhimi (e sakt)c) sferen e k€mbimit
26. Foprma m€ e paorganizuar e tregut tt€ fuqis puntore CshtC:
a) tregu i ndnshtruar primar i fuqis puntoreb) tregu i pavarur i fuqis puntore (e sakt)c) tregu sekondar i fuqis6 puntore
27.Qka esht€ kapitali aksionar?
. Bashkimi I nj6 numri tE madh kapitalesh td vogla nd nj€ num€r t€ vogdl kapitalesht€ mddha e quajm shoqEri aksionare.
27. Si ndahen aksionet?
Aksionet ndahdn n6:. Aksionet e rendomta' Aksionet prioritare
2lwww.e-Libraria.com
28. Q'6shtE dividenta?
. Dividenta si fitim nga prona mbi kapitalin aksionar Cshte pjesC e fitimit q€krijohet n€ ndErmarje ku edhe €shtd edhe avansuar ai capital.
29. Q'€shtE Renta?
. Fitimi apo mbivlera qE e p6rvet6son (e merr) pronari i tok6s vet6m se ka monopolmbi pronen e tokds. @ra vet€m pse toka €sht€ e tij- m€ thjeesht€ d.m.th- qeraja e
tok€s.)
30. Cilat jan€ llojet e rentes?/
Llojet e rent6sjan€: ./. Renta ne puneI Renta natyrore. Renh ne para
31. Cilat jan€ format e bashkimit monopolist?
.Format e bashkimit monopolist janE:a) Karteletb) Sindikatakapitalistec) Trustetd) Koncernete) Korportat ..
32. Cilat jan6 llojet e riprodhimit shoq6ror?
a) Llojet e riprodhimit shoqerorjan€:b) Riprodhimi shoq€rori thjeshtec) Riprodhimi shoqEror i zgj€rurard) Riprodhimi shoqEror i zvog€luar
33. Q'€ahtd produkti i domosdoshEm?
. Masa e tE mirave materiale q6 nevoitgt p€r plotdsimin e nevojave normalet€ nj6 prodhuesi tE drejtp€rdrejte e quajm product t€ domosdoshdm'
34. Q'6aht6 puna e domosdoshme?
. Sasia e punds sE harghuar p6r prodhimin e produktit t€ domosdosh€mquhet Pund e domosdosh6m.
35. Q?6sht6 koha e pun€s s€ domosdoshme?
. Me qendse sasia e pun6s sd domosdoshme e hargiuar pdr prodhimin e ,produktit tE domosdoshdm mdtet me giatesin e kohes s€ kesaj pune atiiher€kdtE e quajm6 koh6 e domosdoshme.
22
www.e-Libraria.com
3 6. Q' 6ahte mbiprodukti?
. Prodhimi i tepricds sE td mirave materiale e quahjme mbiprodukt.
37. Q'€shtd mbipuna?
. Puna e hargjuar giat€ mbikohds sE puntis p6r ptodhirnin e mbiproduktit equajmd mbipun€.
38. Q'6shte mbikoha e pun€s?
. Koha e pun6s giat€ sd cilds prodhohet mbiprodukti quhet mbikohd e punds.
40. iilatjand participimet e pun€torit?
Participimet e pun€torit jan6:a) Participimi frnanciar I pundtorit nd nd€rmarrje,b) Participimi I pun€tor6ve nE udhdheqie me. ndermanjen
41. Qka quajm6 rrethdgjirim I kapitalit?
. Leitzja e vazhdueshme e kapitalit n€p€r sferen e prodhimit dhe tdqarkullimit, sidhe favat tjera pdrb€r€se ku edhe fiton forma td veta glegiEsee quajm6 proces ciklik apo rrethglirim td kapitalit.
42. Q'€shtd kapitali themelor€?
. Pjesa e kapitalit prodhues q€ €shtd avansuar ne mjetet e pun€s dhe n€ndertesa q6 hyjnd tdr€sisht nd procesin e prodhimit quhet capitalthemelo16-
43. Q'dshtd kapitali qarkullues?
" Pjesa e kapitalit prodhues qd 6shtd avansuar n€ blerjen e ldnddve te paramjeteve djeg€se , karburante ed quhet capital qarkullues.
44. Q'esht€ amortizimi?
. Konsumimi, vjetersimi, hargjimi I elementeve td kapitalit themelor€ equajmd amorlizim.
23
www.e-Libraria.com
A< t1:t^+:^-.l ..-+^l^r - ^.^.rL:*i+ ta fnbi,,,lJ-xSt-v. \-!^;L IiL-
Metodat e prodhimit te mbMer6s jand:. Prodhimi i mbivlerEs absolute,. Prodhimi i mbivler6s relativg. Prodhimi i supermbivler€s.
46. Qka quajm€ mbivler6 absolute?
' Mbivlera qE fitohet me rritjen e shkallds sd konsumit t€ fuqisd pundtorepdrtej koh6s sd domosdoshme td pun€s e quajmd mbivler6 absolute.
47. Qka quajm6 mbivler6 relative?
' Mbivler€ relative e quajm€ atd mbivlerd q€ prodhihet jo me zglatjen e dit€ssE pun& e as me rritjen e intenzitetit td pun€s sE pundtorit por meshkurtimine koh€s s€ domosdoshme tE pun€s pdr riprodhimin ekund€rvler6s se fuqis6 pun€tore.
48. Q'€ahtd supermbivlera?
. Realizimi I njd mbivlere ekstrir e quajmd supermbivlerd.
49. q'Csht€ alumulimi?
. Me !al6n akumulim td kapitalit kuptjom€ ndarjen e nj€ pjese t€ mbivlerdsn€ fondin e akumulimit dhe avanzimin e saj tE vazhduesh€m n€ procesin evetenitjds s€ tij6.
50. Qka €sht€ riprodhimi i thjeshte i kapitalit individual?
' Procesi i prodhimit t€ panderprer€ n€ nd6rmarrje kapitaliste ku prej njecikli n€ tjdtrin masa e produkteve te prodhuara p€rtrihen nE nive te njdjte,p€rkatesisht td pa ndryshuesh6m.
24
www.e-Libraria.com
. Esht€ shkenc6 shoqrore e cila studjon shoqddnd dhe ter spektrin esajd.Objekti i studimit td sociologlis6 €shte shumi i gidrd dhe komplekssepse studjon shoqerin me t€rsin e saj€
Familja
. Fshte njender institutet tejet me renddsi dhe paraqet formen e veqant dhespecifike tE mardhdnjeve shoqdrore .
Ajo nE njd kuptimq6ndron nd vet bazat e shooqdris egzistuese.
Funksionet e familjes jan6;
. Funksioni riprodhues' Funksioni ekonomik. Funksioni.I mbrojtjes sociale' Funksioni I plotesimit tE instiktit seksual dhe funksionit emotive. Funksioni edukativ dhe arsimor. Funksioni religiioz etj.
Llojet e familjeve jan6:
' Familja partiarkale. Familja nukleare. Familja partiarkale quhet sepse paterfamiliasi , babai I familjes 6sht6 ai I cili I ka nEpdrkujdesje td pdrhershme td giith antaret e familjes sc vet .. FamiUa nukleare 6sht6 tip I familjes ku perbehet nga prindrit dhe femijdt e tyre ku kytip I familjes I mundesoj gruas td marr pjes6 mE shum se perpara ne shoqdri.
Martesa
. Esht€ instuticion i bashkimit td dy njerzve me qini te kunderta.
Martesat ne para histori kan€ kaluar neper k6to etapa:
Martesat grupore: endogamia"egzogamia' Me endogami duhet kuptuar mardhenjet martesore mbrenda fisit,glinis apo klanit. Egzogami 6sht6 formd e mardhenjeve td mashkullit dhe femres qd nuk i takojn6 nj€
fisi.
Nfartesa poligamike
. Me martes poligamike duhet kuptuar formen martesore ,kur burri ka shum partnere pdrte hyr n6 mardhenjet martesore.
Martesa monogame
' Esht€ martesd e bashkimit t€ dy individdve me gjini tE kunderta
KOMBI25
www.e-Libraria.com
. Eshtd nj6 bashkesi e q€ndrueshme njerzish e lindur histporikisht e ngiitur mbi bazat ebashkesis s€ giuhds tC i€riioiit td jet6s ek':iicinike dhe ka."ai<terir psiqik qJ shpieliet iiebashk€sin e kultur6s.
Kemi dy menyrat fE interPretimit:
. Kombi I shtetit. Kombi I kultures
KTJLTURA
. Kultura 6shtd tersia e parimeve materiale-ideore td cilat njeriu I ka prodhuar me anene vet dhe tE cialt brez pas brezi janE ber6 pron€ e shoq€risd.
Dallojme kultura materiale dhe ideale:
. Kultura materiale mendohet drejtperdrjet n€ ato objekte gidsende td cialt jand ndlidhje me jeten materiale tE njerzve.. Kulhrra ideore mendohet ne ate kulturC e cila esht6 sekondare p€r ndryshim prej asajprimare nevojave tE njerzdve siqjan€: njohurit€ e shkencds, artit etj.
GIITJIIA
' Gjuha 6sht€ fenomen eminent shoqdror€ kusht6zuar me zanafill€n e vet6 prejkarakterit shoqeror td prodhimtaris€ dhe zhvillohet s idomosdoshm& p€r marrveshje
. dhe paraqet materializmin e procesit tE mendimeve.t€ njeriut.' . Gjuha 6shtd element baze i kulturCs icili aspekt €shtC i pervet€suar kryesisht gati prejt€ giith6 sociolog€ve dhe shkenctareve te tjere te cil6t menen me qeshtjdn e giuhEs.
RELIGJIONI
. Nd€r format mE tE vjetra t€ vedijds shbqdrore €sht€ relegiioni. Relegiioni sot €sht€form6 m€ e perhapur e vet€dij€s shoqerore ku n€ esencd relegiioni niset prej faktit qgekzistojn€ fuqitE tE cilat caktojn€ dhe rregullojn€ tE giith ngiarjet n€ bot6.
LLOJET E RELIGJIONIT
Llojet dominuese td religionit nd botd jan€:' Krishterimi;' Islami;. Judaizmi(hebraizmi);' Budizmi; etj.
26
www.e-Libraria.com
MORALI
Morali si form e vetddijes shoq€rore 6sht€ dukuri sociale, pasqyrim dhe sirpiehje ejetes shoqirore td njeriut. Ai i pdrket shoq€risE dhe brendin e tij e p€rb€jn raportet n€mes t6 njerdzve.
' Morali dsht€ form e vepreimtaris praktike tE njeriut ndaj bot6s dhe ndaj njerdzve t6tjerd, ashtu edhe ndaj vtedsse tij.Prandaj morali nuk 6sht6 vetij e trashiguar.
RAPORTI I SOCIOLOGJIS ME SHKENCAT TJERARAPOTI I SOCIOLIGJIS ME EKONOMI
r Q€ td dy kdto shkenca merren me studimin e kategorive t6 afbrta shoq€rore .' Ekonomia si shkenc€ merret me analizdn e fenomenve ekonomike ier te cilat thonte
edhe vetd Mrksi, se fenomenet ekonomike jan€ edhe fenomene shoqdrore.
RAPORTI I SOCIOLOGJIS ME SHKENCAT JURIDIKE
. Jurispodenca si shkenc€ €sht€ shum6 m€ e vjeter sesa sociologjia. Megjithat€mendimi shkencor€ no td kaluaren por€ edhe sot6 qe prore nd njdfard lidhje t€ ngushtEme te drjt€n.
RAPORTI I SOCIOLOGJISE ME SHKENCAT POLITIKE
' Kdto dy shkencdjand t€ afbrta sepse n€ pikpamje metodologlike td tyre n€ te shumtdne rasteve aplikojn€ metoda td nj€jta td tyre.
MITI
' Miti €sht6 forma md e lashtd fillestare dhe m€ primitive e shpjegimit t6 bot6s dhe tenjeriut, siq thot€ Egeli miti paraqetd mendjen nd fazat e saj t6 femijdris€. N6 k6te faz6td zhvillimit td.saj€ mendja e shfaqd dhe e prodhon pafuqind e saje. N€ t6 verretd Miti6shte nj€ fabularizim intelektual.
INDIVIDI
' si I lloj i vacant i qenjeve t€ gialla individi njerr€zor lindi pas hprehi dhe njohuri si tidrejtoj sendet e td silldt me njerEzit pa aftdsi t6 t€ folurit dhe td komunikimit, pa kurfarkultur. Lindi i pajisur vet6m me disa instikte dhe reflekse si kn1-es€ bioiogiike epasocializuar dhe e pahumanizuar.
2'1
www.e-Libraria.com
q
l.2.
NE cilin shekull ka lindur sociologiia?
' Sociologiia lindi nE shekullin e XIX
3. Cilat jand grupet etnike?4.
" Populli dhe Kombi
5. Cilat jan6 metodat e sociologiis?.
Metodat e sociologiis jann6:
' Metoda e wojtimit. Metoda e intervistiis dhe e anketes-" Metoda e eksperimentimit ,. Metoda statistikore
Kur lindi Ogyst Konti dhe cila €sht€ veprat e tij?
' Lindi nnd vitin 1798 dhe vdiq nd vitin 1857 kurse vepra e tij Csht€,,Kursi ifilozofis Pozitive".
8. Cilat jan6 karakteristikat e shtetit?
Ndarja teritoriale e shoqdris' Lindja e pushtetit publik ose
pun€n shtet€rore.
9. Kur cshte nj€ shtet autokatik?
e individ€ve dhe grupeve qC merren vetem me
. Shteti 6shte autokatik kur qeverin e sundon nj€ p€rson ose nj€ grup i vog€lrreth tij.
10. Cka quajm shtet ligior?
. Shtet ligior quajm6 shteti q€ vepron sipas ligieve td tii, io arbitrasht.
1 l. C€sht e drejta?
. Eshte sistem i negullave, i normave qd nxien shteti dhe q€ pdrcaktohen prej tij.
12. Si e ndan Konti sociologlin?
. Konti e ndand sociologiin n6 statik dhe dinamik sociale-
6.7.
28
www.e-Libraria.com
t' > i
/'21. Cilat jan6 veprat e Maks Veberit?
. ,,Eknomia dhe shoqdria", ,,Etika dhe fryma kapitaliste"
22 . Cilat jurE tipet e shtetit?
. Tipet e shtetit jan6: Skllavopronar, fmdal dhe kapitalist apo socialist.
23 . Cilat jani agi esat ma te rend6sishme?
. Familja. Shkolla. Moshatar€t' Mas-mediat' Shteti
24. Sociologiia €sht€ shkenc?
' Shoq€rore. Natyrore (e sakt). Asnj €ra
25. Institucionet qE ndikojn€ tE €mijet p€r njohjen m€ normat kulturore, arsimore jan6:
. Shkolla
26. Si e kan€ quajtur sociologjin Sen Simoni dhe Ogyst Konti?
. Sociologiin nE fillim e kan€ quajtur Fizik Sociale
30
www.e-Libraria.com
13. Cila disciplin merret me studimin e popullsis?,f. Me-shrdimin e popullsis meqet ffJE disciplin e veqant shoq6rore
De;;Fafi-= :!'"
--._.t__._
"_
e quajtur
14. C€shtd kulnra?
. Kulturen e pdrb6jn sendet e shumta materiale, produkte td dor6s njerdzore,bota materiale e krijuar nga dorae njeriut.
I 5. Cka 6sht6 subkultura?
. Subkultwa €sht6 nj€ kultur brenda nj€ kulture mE tE gj6r6?
16. Cilatjand fetd kryesore monoteiste?
FetE kryesore monoteiste jan€:. budizmi,. krishterizmi alhe
' islamizrni etj
I /. Ui(a quaJm loeologll,
. Ideologjia 6sht6 system i idevg i koncepteve dhe i bindjeve q€ i sh6rb+nrealizimit td interesave tE grupeve shoqqdrore td caktuara.
18. Q'eshte opinioni publik?
' Fjala opinion shpreh mendimin, bindjen q6 mund t6 ket€ shoqdria ose ndonjdgrup shoqdror p€r qdshtje td ndryshme shoqErore.
19. Cilat jand veprat e Karl Maksit?
. ,,Manifestimi i Partis komuniste"
20. Cilat jand veprat e Emil Dyrkemit?
E ,Ndarja e punes nd shoqdri", ,,fuegullat e metodes sociologiike", ,,Vetvrasja",,,Format elanentare td jet€s religiioze".
www.e-Libraria.com
MATEMATIKE. Ekuacionet lineare,me vlerd apsolute, kuadriatikgiracionale,. , Ekuacionet e drjetz€s,rrethit, Elipses. ; Sisiemet e ekuacioneve lineare me 2 tE panjohuraa Veprime me fomrula higonometrike' Logaritmet. Limitet' Gjeometri. Funksionet
EKUACIONET LINEARE
O Zgjidhja e ekuacionit lineara)1b\2c) 3(e sakt)
!+*e -!22bi,,?-::,
2{= 12-C2x=s /,
I
/'1.i - o'2:v #= 9 =rTtf 2/ L--'
@A
,/
tu
, tt','hi I n,
\T.'-.
a)b)c)
O Td zgiidhet ekuacioni me vlere absolute l2r+ sl =lzx-ll-ll2 (e sakt)
0-1
EKUACIONET ME VLERE APSOLUTE ^tA-,. .)v,
.(.rtn" ,r'''^*\' 4,';' 4-r '( '
,++' ,oU'-t'-u..H*
)t \,\11 \t/ nv
47a
3l
\,t/z 'V+-
www.e-Libraria.com
trh= -jj,l
\.n"^'4,'''}EKUACIONET KUADRIATIKE
Zgjidhja e ektacionit kuadriatik
a)0b) 2(e sakt)
EKUACIONETIRACIONALE'-b)o Zgiidhja e ekuacionit iracionala)-5 1+J;4 =xb)0
* -'".t5 t1
.m__r_,/.x2-Fz-3 tLx-/' =o-{O tL*7p2_x > Ao
v-r-x=19, ,\ -t//2
*.2* Xt
x2 -4x+4-0dbc
v/
a)b)c)
O Ekuacioni i drejtzes I cili kalon nep€r pikat . A(5,- I ) dhe B(3,0) eshte :
fji*if"-t *:.,, t,,',a1" 3 Atl'y-r: A _Kn
(y +,r) [s -sJ3J-fyr35
-LJ _arXrf,:Ou-n)ry,rl: o Jrl-V*0.^ zl-a
\- A=9+4 x-sV-,t' a -l^.z -J
=( ot{ J [x -s3-5
- I:f.>5- 5
5r4
=* -5= X-.9
5 (e sakt)
EKUACIONET E DREJTEZES
www.e-Libraria.com
K.TJACIONET E RRETHIT' Ekuacioni i rrethit me qenddr ne O(00) dhe rreze r:! i!sht6:
a\x'+2*+y'=9-b)x'+y'=zs (e sakt)c)(x-r)'+g-s)'=o
(K -pJ t *(.y -g). : v z
( x - ")t+ ty -oJr-g a
X '*JL = 2-5
EKUACIONET E ELIPSIT
. Elipsa X' * ,, = 1 kalon n6pdr pikat:16
a
SISTEMET E EKUACIONEVE I-INEARE ME 2 TE PANJOHURA' Zglidhja e sistemit X-2y:-1
2x+p3 dshtd:(1,1) (e sakt)(2,3)
a)b)c)
a)b)
?:,--{
Q,2\,(0,3)'(0,1),(0,5)(0,1),(4'a) (e sakt)
www.e-Libraria.com
!
VEPRIME ME FORMULA TRIGONOMETRIKE
' NdsE cos6:3/5 , sa CshG sin&: q%3124/5 (e sakt)
LOGARITNTET' Zgiidhja e ekuacionit logaritmik
loQ. @-l)+log2(x-5;= lot2' t atn U,
a) 2,-l 'b) 1,3c) 0,6( e sakt)
LIMITETZgiedhja e limitit
a) 3/2(e sakt)b)%
wt -? +,ndrM^ =Va-qoaltlL^J':\ 4 --L
71a)b)c)
jt J'=
ftl*dt=\E25
nirnlr= ks
(x-ll Lxfi) -- s
/:or6">Q
XX
0)r
2t -925
www.e-Libraria.com
5lruras oed(' Nuvi?i
!4',,' -. '''Jdnti.'
t:--
r jicir:11_ri e-;e s,.rocl:ore
i .l:;-lE rE pa-:ru; Es.::: I
.tti-
.!tt,'l
/fiAr',+
f\i
a ?a!es:rF 1.--
diellir" e
l_=-acale! I:.
t€ vitc',.: ; c7e_i o::
qlsie::.:"r ;-'i=^: --:
,-<--
.11,
-'-i\t\ \i: cnri i or4so- :
:::r::tlrira.
_u -- -\ I
i_XJ d-"&. *
fu!
www.e-Libraria.com
. ': 7) tY!2-?:ockoroanlE , ..-t .; - \^'.-'llccekonoc-ris€ :'fe co;nrnil'Je. e tieExt nE halii-iizn E'harii-iiznrin libe.:-:IlvlcoCooiiioz__.teri-,. .: ...
Fi6a:dor::nu:-.svvuil]uJ_sg7ff-onk:;cnc: e plorE /f.T1$*.OPt'.eri e hp€ r:E s;-upin e ia-r:iorie tE -rioih!.::it'</Bv/
; ' ,'z 9'r'r or-ec--eoai c'ie c'" .,'r:-giai i sE kelu:::s: e lE:-ic-i:.:€ b=En dhe karr\ierisri.\rtq-l L\.e:elotg{ncii.y-.shlrreie'si:cqirore - - - - v
' / Gs-/. /
www.e-Libraria.com
a, -:' --
Emri, EmriNr- i d osj es
i Pri;rdii Mbiemri
s hi::: i
\/t::jtj::?ERCiiCiLiNli'::T:STl'Jii:iiUl:-:ULL:'KSU'\R\TO.:YETj;Qi |.::itlDCNl S! j:.r'-! Tt s-.t'K-''.'"
E/
www.e-Libraria.com
- Erari, Emri i Prindit },i-lig.Ul_Nr- i dosj es
LEnda:'IfYRJE IiEEKONOMI ' 'i- lr4endinriar€t efidor:r-+izmit jalEmarr€: : ' "- ' a) Me objektin e Prodhimit- ' a) Me objektin e orodhimit :
\ 1r- I : t--:- - ---l^.ll:-:+ -: '"uj Me objel<tin e qa:kullimit i
, ' .:, -' . .q): Me objektin eprotiliraii'.i . . ::i aalv it';; ^alt;a; lrrweEor,i. zVin <
- b) Ne orin e i-irdii. q-,,c) N€ te gjitha or€t.
6- Toka dhe l:apiia!ijan: p.jese e iak-.ordve tJ prochimit- .\ Dr) a_t,_ w/
b) jo7. |.i,iaija t:<:riKe e punds u caraqit:
a) NJ croch imin zelizt t-"- b) Ne p;odhiiain iaenifakturai
8. Sipas Ar!stot:lit ekorrorria shrreh:t: N4 - P - N{ - P'a) PO r*-/o) iU
9. Nc zi';illili::r e ineiil.-::i:l :oci'-'lc::iil l:a r:ikuara) Oqusi Kai:t !'c)\.i p.:i-v . J". Vi -
- c) -\risioieii 1Jr il i,.: :r: ::: i !.--, 3so ir',.e -,-r': ?'ji =:r.:::: j :.r'j :
a ) :\-cl:ri;ill cL'.: :{.1,:: :':
\jii.;Lir: i:ic -ic-rLt.i i= T:ST, f Ll<j i l-l,G -lLL.:--:su.a: -{ fO ?'.ETj:i-); I' r-l t ii-.r-r\ri :i Ti).- - -':'.: *
www.e-Libraria.com
rC
7. NClia i:l<nike e pun€s u paraqii.F)l Na -orochimin z-,jrer "F-/ b) , Nd pioc,hinin Eaniiakiurai
8. Sipas Aiistoielii ekonc-iia sirrehei:'@')Po r--'b)jc,
, t/" t ^!tM - P-N,l -P ll 4etta -p-,ao. --1.6!/o'. .1)u,.,l'l9. l\ia zhvillii:rin e n:rcii::ict srcioi.-:iix *l n.:iltu::
a) Ogr:st .'{ani ;b)\r' P:tYc) .r_iis ioi: Ii
10. Karesciii k+,:sore i: ir.3"ui =lre:z: ilri::i i-,:irsu:i.ri cr-,: !:J:s:r: E;L,/.j:::Ji=:Caij j )
^l :JI-., r' i RL:jicj Liiit f- TE ST, Dr_-i=tf r l,lEI.DCl,;l SF i.4-ir: T: S i.T.r.i:.tTi\,:-li; i ^ij.i:(:1 J-- .\Lj_r_JU!i-_.*\_'}i-i.-J,- -+. lUi,: -lJjt g1
,,tL#
www.e-Libraria.com
Nr: i do$gs
...,-..-.v,'
Ekcno,=iin3 me i;eg\i L\ur:4'rJrv "'- -- € .
- G) W, n'jirr,€n: iregri' L,' .; ."' ' i: oi'i'is c:i: i(e;Keses'I b) Naoeir,ljei u.li,=': -- -- : .li =i*.ii,ttit ie Pioih::iii'7. Idejeo : pEigjiih€sir-ne nrbi'dbjtkttn
,z(a}: 9_.yia Nka:do.i:, .gz I
-.-l ul,Vilia-n-Pei;',.
8. . P.dnj i e'Ernil. . P.ent3 e ginli:iev::
' u4 n i,. ci6bin marsi''ina!:' '' "'u1 Zuo-.to" fuqin 'oie:Zse tz.kgnt:Ttto'---:.:', - ^, - ' :--b) tvc-qlo:l luq:n Dr':'>- " ty"-i .'-'-
* .j B.tt-"nton luqin ll:iisa{i:e Cclin ii':arxhinzte'
9. lvlunqesa e infcrminii t;":;; *;tie:ciei.si sl{<z'k i xonfilktdve shoqirore
ff !ot.'-\) Jo10. \"ri:r:: E:l!ii il:iicir:t ci:
aJ Sle;In e c.:':ili lil:-'i l '(di'sl"-tn e erccL:=ii -grc) Si:i:n: Ktn'-:=::'
!'Ii:l.l-'--
www.e-Libraria.com
Tcsti nr.4-
Emri, Bmri i l'rindit PlbicmrrNr. i dosjes'
n'itjgh-: vazh'iueslime tJ gmimeve: ..
PYETJE
www.e-Libraria.com
www.e-Libraria.com
I esti il i-. t
}.IE TEST DUKE I RUMBULLAKSUARATO FYETJEVdreitie: PITRGJiGJLn{l }JE t bS I uur\ir I iau:vr
qr vreNooNr sE iANE Til sAK-T'a'
.14
www.e-Libraria.com
E?i,-, ! -l'.'- f;ll-li'illS
aj:..j.ac i oyiit-1.------- !r . l ; r'- -
irq)
--.. --- '-.-..; ;:ri, r)t:iL Y'c-':-t':' t'-lJ
's., \r)_ -a
Eirtro= .,-/- - 2 ;)1- t'v.,/ ,'
2,li@::=tr5rA
\ x/e}..$ i'v.
J1t)
ta j ic-iiet-\i
-\.tj
3;ji*::ja
, +{ G}ra' P-{L'J J::'' " ''* . j t-\ :
lil @l=-z:r.-u i,) v=-*1'__\)t='"_:-.,^. :
F. citi sifi; eJruaclonesh la::,onet f;i.'t:eltt"":::::t:; , ,, - t- - t,""" ;--'r = 'vtzi':':^1' 'v = 'li'-;r -2i ") : a ,tl'=."- '-' ;r = i'\ - 5'
. '^:
-l.tt,' .. i Jhe:i-- Y'.:' "'-bc=t=. 1: ''i:r";1'r '"ie!?:. ! ^.1: r,.-,-t -: ; ='iij'...,.,i. rC, , - '--- --i ;.-)! " ;:- ' -- - . .- -.- 1 -- i.-.+ l.-l-:"'h. : f\--
www.e-Libraria.com
(@
En:ri, Ernri.Nr. i.dosi cs'
Tesii nr.3.i lrindit lvlbiemri
l-€nda: EIYRJE NE EKONOVIIRi proclhi nri shoqeroi i zgj gruar mb€shtetet n€
a) Fondin. e kons;umit Personal.
@ r9nlin e akrimulimit,s,: , .
ln r
b),' 'c)
{ .viliam Pefy,c; Adam Smithi.
VEiCitiE: PERGJIGJLTNI NE TEST,,EUKE i RUIVIBULLARSUAR ATO PYETJE QE. 'i vIENDoNISEIANETESAKJA : '
I
".1 1t">f 'zt
\f Sieren e Kdmbimit./-6D Sferen e Prodhimit, c,' '
\f Sieren e Kdmbimit.
10. Vleia e inPllit krijohet ne: '
a) .S'fer6n e qarkullimit,
+www.e-Libraria.com
?R0YIuI ?P,-Ar'jLis 1{!l liaSElLA.IL{x,.,:_
b6
Progres j.oai (vargu) g jeonetri!-, dshtLiel pari a1 = ?O dhe kuoeientin q =dhjei;e giJttYrGve tE Para i;6 tii:u) sro = &'s9JY-i . rR sto = -a4o'+3.
x=;lr-10
16000€ i dhenE ne 4;i interes tivjetor. pdr n = 10 vjetd bdhetl
Or75x2+2r2jz-3={)-c) 'x =
: €sht3:
'.:Ou25 u x
perbe:rti viet(
-E_ ^ - 22BO4,l-LU I i..
paraqet.'vtr-er
I
TLc
LL-
.r!-
z4aeo;4et ffi ^ro:;ieallera- :inuurave: .;' 1+i ffi-rol *) Lz
tC-pard tE fuksionii;
-.-7t
y = - 1r5x) - y'4.+ zi- S nG x=-?'
www.e-Libraria.com
Tcsti nr-l'- 'ritlit ilibienrri' Enrri' ['mrt t t'rt
\.It['i
i..It,
Ih,dl
tIf,ttail..l!1la.flili! iarl i_i,{il
i'r 'l
tc) r''ctt"'-'- ---.,' ^' n''E r RiIMB'LLAKS'AR Aro pvr'r:g'
v d re i ri e : rn *-ojlo' ut i,.'s T-ESJ:?LKIE I RU ""-', - -;Eilitt;6i-t sE rANir rE s'\KrA .. ':
www.e-Libraria.com
I :\
E
\Zij{diri'ei e
. tr.O v i-i.. ::.ll*.il-f--;i
e l:u'lc -i c:ri i
-..'..-.-.=---.1.r-lL]r:.--: i-L:-JcdL(<
,a (\
l:a i::oi
jec.,=i-i'.,:iil ij::::i.L:
J.
c. r lrGl . Cii:'F3r3 ;e' irJ:
!L,
? o5;: i-
i; c)1., z J.li: -
r! - Lt -'
e l.)a-D:ir:tiiu u ,
:. -....'- ^ -.,-x. i.- !--.! (-: .L -r!v
'rl)
aaietgr
''..j'i r'itj;]-U
:l:.:1i..: J,c t rr1<:::il:l e ce= j-"'r.-:it tii ;;:::c'-
)o
{\ 8vt c-
tlL1t')
c
tlrj
zfi 6t,t',1"1 i'' Co-' -:-:www.e-Libraria.com
Ligjeratat pEr prnVim prnnuEs nH
Fakultetin Ekgnsrnik
-/ "t'",.*.o' *.,',.t. ,t.*,q"
e^>(tr€En€,/ ' pn:surwE
www.e-Libraria.com
PJESA E PARE E LIGJF.,RATES NGA EKONOMIAEkonomiaMikroekonomiaMakroekonomiaTipet e sistemeve ekonomikeKdrkesa dhe ofertaEkuilibri Ltr,eg:-l .. -.' Tregu dhe llojet e tregut -Kostoj aFirmat dhe llojet e tYreLlojet e ndermarrj eve
PunaParaiaInflacioniDeflacioni
-. . -'=iElux*reti :r I . <' -:- -:q+. "TaksatProdhimi dhe ProdhueshmeriaQmimiGDPMonopoliAksioniObligacioniFillimi i nje biznesiDetyrat EkonomikeProkura IndividualeProkura e PwrgjithshmeKarteliKoncemiMonopoliOligopoliMarketinguPromocioniDistribucioniKerkimi i TregutReklama
Ekonomiamundt€p€rkufizohetsishkencEshoq€roreq6p€rshkruand-he-anali'onsesrnier€zit nE nj€ shog€ri bej"e;g:"diiclefiria pq te patrt;'t"r'u"1met e phmjaffr:shme q6 td
klnaqin sa rne shum6 nevojat dhe d6shirat e tyrei'
TIPET E SISTEMEVE EKONOMIKE
Sistemet e ndryshrne ekonomike dallohen nga njfi tjetri nga m€nyra se si ju pcrgiigien
pyetjeve ,,qfar,si kush'. Zuto*tftt" sistemet efonomike bejne pjes6 ne nj6 nga k€to kategori:'gtno*in'ttudicionale, ekonomin e komanduar, ekonomin e tregut'
Ii_1
;x d-t3
www.e-Libraria.com
(0,1),(a,0) (e sakt)
(2,2),(0,3)(0,l ),(0,5)
SISTEMET E EKUACIONEVE LINEARE ME 2 TE PANJOIIURA
(1,1) (e sakt)(2,3)
. N€s€ cosri:3/5 , sa Esht€ s]riri:
%3/2
LOGARITMET. Zejidhja e ekuacionit logaritrnik
25
a)b)c)
a)b)
a)b)c)
YEPRIME ME FORMULA TRIGONOMETRIKE
4/5 (e sakt)
www.e-Libraria.com
b)0C) 5 (e sakt)
EKTJACIONET E DREJTEZESO Ekuacioni i drejtzds I cili kalon nepEr pikat
'- a)'X+253(esakt)b) 3x+2y:1c) X+25 1
A(s;l) dheB(3,0) €shtd :
KUACIONET E RRETHITekuacioni i rrifthit me qendEi nd O(Od) dhe'neze 15 Bht6: '
a)X'+2x+y'=gb)X'+ y' =zs (e sakt)
EKUACIOI\ET E ELIPSIT
. Elipsa Lqy2 =1 kalon nep6r pikat:16
)L
c)(x-:)'*(y-s)' =o
www.e-Libraria.com
' Jurispodenca si shkencd esht€ shumC m€ e vjeter sesa sociologjia- Megiithat€mendimi shkencor€ nd t6 kaluaren pord edhe sotd qe prore ne njdfar€ lidhje t€
. ngusht€ me te drjten.
RAPORTI I SOCIOLOGJISE ME SHKENCAT POLITIKE
' Kdto dy shkenca jane te alerta sepse nd pikpamje mbtodologiike td tyre n€ td'', '"-"-t. i.: -'1- shcmt€ne rasteve aplikojn<imetodatd"njdjta td tyre. -..- i! .,.
MITT
' Miti dsht€ forma mC e lashtd fillestare dhe m6 primitive -e shpjegimit tE bot€s dhete njeriut, siq thotd Egeli miti paraqetd mendjen n€ fazat e saj td fernij€risd. NC k€t€fazd td zhvillimit tE saj6 mendja e shfaq6 dhe e prodhon pafuqine e saje. Ne t€vertet€ Miti Csht6 nje fabularizim intelektual.
'"TNDIVTDI
' Si I lloj i vacant i qenjeve t€ gialla individi njerrdzor lindi pas hprehi dhe njohuri siti drejtoj sendet e t€ silldt me njer€zit pa aftdsi tC te folurit dhe t€ komunikimit, pakurfar kultur. Lindi i pajisur vetem me disa instikte dhe reflekse si krijes€biologiike e pasocializuar dhe e pahumanizuar.
l. Nd cilin shekull ka lindur sociologiia?
' Sociologjia lindi nd shekullin e XIX
2. Cilat jan€ grupet etnike?
. PopuLli-dhe Kombi , .
3. Cilatjan€ metodat e sociologjis?
Metodat e sociologiis jann€:
' Metoda e wojtimit. Metoda e intervist€s dhe e anketds. Metoda e eksperimentimit. Metoda statistikore
l9
www.e-Libraria.com
Dallojme kultura materiale dhe ideale:
. Kultura materiale mendohet drejtperd{et nd ato objekte giesende td cialt jand ndlidhje me jeten materiale t€ njerzve.. Kultura ideore mendohet nd atd kultur€ e cila 6shtd sekondare pdr ndryshim prejasaj primare nevojave td njerz€ve siq jand: njohurit€ e shkencds, artit etj,
GHUIIA
. Gjuha €sht€ fenomen eminent shoq6rord kushtdzuar me zanafilldn e vet€karakterit shoqeror td prodhimtaris6 dhe zhvillohet s idomosdoshmdrimarrveshje dhe paraqet materializmin e procesit tC mendimeve td njeriut.
Gjuha eshtE'elem ent bazE i kulturds icili aspekt eshtd i pervet€suar kryesisht gatiprej te giithe sociologeve dhe shkenctareve t0 tjerd te cildt merren me qeshtjCn egiuhds.
RELIGJIONI
. Nddr format m€ te vjetra tE vedij€s shoq€rore 6sht6 relegiioni. Releglioni sot €sht€formd md e pErhapur e vet€dijds shoqdrore ku nd esencd relegiioni niset prej faktitqd ekzistojn€ fuqit€ td cilat caktojnd dhe rregullojnd tE giith ngiarjet n€ bot6.
LLOJET E RELIGJIONIT
Llojet dominuese td religionit n€ bot€ jan€:
. Krishterimi;. Islami;' Judaizmi(hebraizmi);. Budizmi; etj.
MORALI
Morali si foim e vet€dijes shoq€rore €shtd dukuri sociale, pasqyrim dhe shprehje ejetes shoq€rore tE njeriut- Ai i p€rket shoq€risE dhe brendin e tij e pdrbdjn raportetn€ mes td njer6zve.
Morali €sht€ form e vepreimtaris praktike t€ njeriut ndaj botds dhe ndaj njer€zve tEtjerd, ashtu edhe ndaj vteesse tij.Prandaj morali nuk esht€ vetij e trZrshiljuar
RAPORTI I SOCIOLOGJIS ME SIIKENCAT TJERARAPOTI I SOCIOLIGJIS ME EKONOMI
r Q€ tE dy kdto shkenca merren me studimin e kategorive te afbrta shoq€rore .
. Ekonomia si shkenc€ meret me analizdn e fenomenve ekonomike per tC cilatthonte edhe vet€ Mrksi, se fenomenet ekonomike jan6 edhe fenomene shoq€rore.
RAPORTI I SOCIOLOGJIS ME SHKENCAT JURIDIKE18
preJper
www.e-Libraria.com
FUNKSIONET
N€s€ f(x)= 3rz -5x+6, sa 6shtd ff(')
Ligi6ruesit:
Asim )ftoxhaj- (JURIST I DIPLOMUAR)
Sadat Bajrami- (EKONOMIST I DIPLOMUAR)
Lulzim Beqiri- (EKONOMIST I DIPLOMUAR)
Bekim Bjarami- (ELEKTROTEKNIA
27
www.e-Libraria.com
0,6( e sakt)
a)b)c)
log2 (x-l)+log2(x-5;: lot, t -rn,-'
2,-lt,3
LIMITETZgjedhja e limitit
a) 3/2(e sakt)b)%
lim 3n+4
GJEOMETRI
N€s€ n€ nj€ trek€ndesh baza Cshtea:l.5cm dhe lart6sia h=4crn, sa €sht6 syprina:
a) 25cn2
b) lcm' (e sakt)c\ to"^t
26
www.e-Libraria.com
IL.: .:: ':i
.,r.1* : f il*::li:ii;firl ;li:,ll ::rffi {;ii ;ir..l
;'.. r-'1
.iii:;[$, .'ffi' :':{:i,
EKTJACIONET ME \'LERE APSOLUTE
EKUACIONET KUADRIATIKE
Zljidhje eekdacioriit kuddn-dtik^ x? -4x + 4 - O' - -
a)0b) 2(e sakt)
EKUACIONET IRACIONALE. Zgiidhja e ekuacionit iracionala) -5 t+G, -9 = x23
O T€ zgf idhet ekuacioni me vler€ absolute lZx + Sl = lZx - Zl
a) -l12 (e sakt)b). 0c) -t
www.e-Libraria.com
O Zgiidhja e ekuacionit linear
a)lb)2c) 3(e sakt)
ZgJidhja22
. Ekuacionetlineare,mevlerdapsolute, kuadriatike,iracionale,' Ekuacionet e drjetz6s,rrethit, Elipses. Sistemet e ekuacioneve lineare me 2 t€ pa4iohura' Veprime me formula trigonometrike' Logaritmet! Limitet' Gjeometri. Funksionet
EKUACIONET LINEAREt +3=6- 122
MATEMATIKE
www.e-Libraria.com
. Funksioni riprodhues. Funksioni ekonomik. Funksioni I mbrojtjes sociale. Funksioni I plotesimit tC instiktit seksual dhe funksionit emotive. Funksioni edukativ dhe arsimor. Funksioni religiioz ed.
-' 4:Llqiet e familjeve jani' : ? .',- .:.
Familja partiarkaleFamilja nukleareFamilja partiarkale quhet sepse paterfamiliasi , babai I familjes 6shte ai I cili I kan€ p€rkujdesje t€ p€rhershme td giith antaret e familjes s€ vet .Familja nukleare 6shtd tip I familjes ku perbehet nga prindrit dhe femijdt e tyre kuky tip I familjes I mundesoj gruas t€.marr pjesd m€ shum se perpara ne shoqdri.
'Martesa
. Eshtd instuticion i bashkimit td dy njerzve me- qini te kunderta.
Martesat ne para histori kan€ kaluar neper kdto etapa:
IVlartesat grupore: endogami4epogamia:
I Me endogami duhet kuptuar mardhenjet martesore mbrenda fisit,giinis apo klanit. Egzogami €shtd formd e mardhenjeve te mashkullit dhe femres qd nuk i takojn0 njdfisi-
Martesa poligamike
. Me martes poligamike duhet kuptuar formen martesore ,kur bqni ka shum partnerep€r te hyr nd mardhenjet martesore.
Martesa monogame
' Esht€ martes6 e bashkimit tE dy individdve me gjini tE kunderta
KOMBI
. Esht€ nj€ bashkesi e qendrueshme njerzish e lindur histporikisht e ngiitur mbibazat e bashkesis sd giuh6s t€ teritorit t€ jet€s ekonomike dhe karakterit psiqik q€,- shprehet nE bashk€sin e kultu€s, .. '-
Kemi dy menyrat tE ilterpretimit:. Kombi I shtetit' Kombi I kultures
KULTURA
' Kultura Esht6 tersia e parimeve materiale-ideore t€ cilat njeriu I ka prodhuar meanen e vet dhe t€ cialt brez pas brezi jand ber€ pron6 e shoq€risd.
11
www.e-Libraria.com
1. Filozofia a mbdshtetdt nd mendjen kritike?
a) Po (e sakt)b) Jo
Prona sho<idrore a €shtd form dominuese nd kapitalizmin liberal.
a) Pob) Jo (e sakt)
P€rfaq€sues tipik €sht6:
'a) Leon Vairab) P.Samuelson(e sakt) --c) David Rikardo
Veprat e "Filozofia e s€ Drejtds dhe estetika" e ka shkruajtur:
a) Hegeli(e sakt)b) Kontic) Shelingu
Themeluesi i Pragmatizmit si drcjtim filozofik €shtd:
a) Q.S.Persi (e sakt)b) Niqec) Hegeli
6. C€sht€ Arti?
. Afti-'Cshte krijim i td bukeres, shpesh quhetp€rfytyrimeve, vibracioneve dhe impulceveimagjinat krijuese.
Familja
Funksionet e familjes jan6;16
2.
3.
4.
5.
loj e lir€ e mendimeve,td brendshme td njeriut,
. Iisht6 shkenc€ shoqrore e cila studjon shoqCrin€ dhe ter ipektrin esaj6.Objekti i studimit te sociologiise €shte shumi i giet€ dhe komplekssepse studjon shoqerin me tdrsin e sajd
. Eshte njender institutet tejet me renddsi dhe paraqet formen e veqant dhespecifike t€ mardhdnjeve shoq€rore .
Ajo n€ nj6 kuptimq€ndron n€ vet bazat e shooq6ris egzistuese.www.e-Libraria.com
nd fondin e akumulimit dhe avanzimin e saj td vazhduesh6m nd procesin evet6rritjds sd tij€.
50. Qka dshtd riprodhimi i thjeshtd i kapitalit individual?
. Procesi i prodhimit t€ panderprerd n€ nddrrparrje kapitaliste ku prej njdcikli ne tj6trin masa e produkteve te prodhuara p€rtrihen nd nive td njejte,' p€rkat€sishtt€ pa ndryshueshdm.r'b :.r
' Prejardhja e fialds dhe dometh6nia e ljalis filozofi.Fjala lilozofi sikurse edhe shumi {ial6 tE tjera nga fusha td ndryshmeshkencore siq jan6 : biologiia, gieografia, fizika, matematika etjrrejdh nga giuha e lashtE greke dhe p€rb€het nga keto dy {ial6: Iilo q6do t€ thotd dashuri apo dashamirdsi dhe sofia qd do tE thot€ urtdsi,menquri etj.
1- -.PERIODIZIMI I HISTORISE SE FILOZOFISE:. FILOZOFIAELASHTE. FILOZOFIA GREKE. PERruDHAANTROPOLOGJIKE. PERruDHAHELINISTE. FILOZOFIA ROMAKE
' NEOPLOTENIZM. FILOZOFIA DHE KRISHTERIZMI. FILOZOFIA MESJETARE' FILOZOFIA E KOHES SE RE
15
www.e-Libraria.com
a) Participimi financiar I pun€tori-t n6nd€rmarije,b) Participimi I pun6tordve ne udhdheqie me ndermar4'en
41. Qka quajmd nethdgjirim I kapitalit?
. Levizja e vazhdueshme e kapitalit n€p€r sferen e prodhimit dhe tdqarkullimit, sidle favat tjera pdrb€rdse ku edhe fiton forma td veta gjegjdsee quajm6 proces ciklik apo rrethgfirim te kapitalit.
42. Q'eshtd kapitali themelord?
. Pjesa e kapitalit prodhues qe Cshte avansuar nd mjetet e pun€s dhe n€ndertesa q€ hyjn€ t€r€sisht nd procesin e prodhimit quhet capitalthemelord.
43. q'dsht6 kapitali qarkullues?
Pjesa e kapitalit prodhues qE 6shtd avansuar ne bleq'en e l€nddve td paramjeteve djegdse , karburante ed quhet capital qarkullues.
44. Q' dsht€-amortizimi?
. Konsumimi, vjet€rsimi, hargiimi i elernenteve t€ kapitalit thernelord equajm€ amortizim.
45. Cilat jand metodat e prodhimit td mbivlerds?
Metodat e prodhimit t€ mbivlerds jan6:
. Prodhimi i mbivlerds absolute,' Prodhimi i mbivlerds relative,. Prodhimi i supermbivlerds.
46. Qka quajm€ mbivler€ absolute?' -. Mbivlera qd fitohet me rritjen e shkall€s sE konsumit t€ fuqis6 pundtore
pertej kohes sE domosdoshme tE punds e quajm€ mbivler€ absolute.
47. Qka quajm6 mbivler€ relative?
. Mbivler€ relative e quajm€ atd mbivler€ q€ prodhihet jo me zgiatjen e ditess6 pun€s e as me rritjen e intenzitetit t€ pun€s s€ pundtorit por meshkurtimine kohds s6 domosdoshme td pun€s pEr riprodhimin ekund€rvler€s sd fuqis€ punEtore.
48. Q'daht6 supermbivlera?
. Realizimi I njd mbivlere ekstra e quajm€ supermbivler€.
49. Q'eshtd akumulimi?
t4
www.e-Libraria.com
e) Korportat
32. Cilatjand llojet e riprodhimit shoqdror?
Llojet e riprodhimit shoqdror jand:
a) Riprodhimi shoq€ror i thjeshtdb) Riprodhimi shoq€ror i zgtrEnrar..,." . -. - .c)' Riprodhimi shoqeror i zvog€luar
33. Q'6ahte produkti i domosdoshern?
Masa e t€ mirave materiale qd nevoitet per plotdsimin e nevojave normaletd nj€ prodhuesi t€ drejtp€rdrejtd e quajm product t6 domosdosh6m.
34. Q'dahte puna e domosdoshme?
t - " j : - Sasia e punE3-sdharphuai i2dr prdhimin-d frduktit-tE domosdosh€m,quhet pun6 e domosdosh6m.
35. Q'€sht6 koha e pun€s sd domosdoshme?
I Me qendse sasia e pun6s s€ domosdoshme e hargiuar per prodhimin eproduktit t€ domosdoshdm matet me giat€sin e kohes sd kdsaj pune at€herekdt6 e quajm€ koh6 e domosdoshme.
36. Q'6ahtd mbiprodukti?
' Prodhimi i tepricds sd tE mirave materiale e quahjm€ mbiprodukt.
37. Q'eshr6 mbipuna?
. r Puna e hargjuar giat6 mbikoh€s s6 pun6s per prodhimin e mbiproduktit equajm€ mbipun€.
38. q'eshrd mbikoha e punes?
. Koha e punds giatd s€ cil€s prodhohet mbiprodukti quhet mbikoh€ e punds.
39. Cilatjan€ kategorird e pag6s?
Kategorit€ e pag6s jand:
a) Paga nominaleb) Paga realec) Paga relative
40. Cilatjan6 participimet e punetorit?
Participimet e pundtorit jane:
l3
www.e-Libraria.com
25.Ylera e mallit krijohet n6:
a) sferen e qarkullimitb) sferen e prodhimi (e sakt)c) sferen e kembimit
26. Foprma m€ e paorganizuar e hegut ttd fuqis puntore 6sht6:
a) tregu i ndnshtruar primar i fuqis puntoreb) tregu i pavarur i fuqis puntore (e sakt)c) tregu sekondar i fuqis€ puntore
27.Qka 6shte kapitali aksionar?
. Bashkimi I nj€ numri t€ madh kapitalesh t€ vogla ne njd numdr t€ vog€ltC medha e"gqajm .s-hoqdri aksionare.
27. Si ndahen aksionet?
Aksionet ndahdn n€:. Aksionet e rendomta. Aksionet prioritare
28. Q'€shtd dividenta?
. Dividenta si fitim nga prona mbi kapitalin aksionar €sht€ pjes€ e fitimit qdkrijohet n€ nd€rmarje ku etlhe €sht€ edhe avansuar ai capital.
29. Q'6sht€ Renta? .
. Fitimi apo mbivlera q6 e p€rvetiison (e merr) pronari i tok6s vet€m se ka monopolmbi pronen e tok€s. @ra vet6m pse toka Esht€ e tij- md thjeesht6 d.m.th- qeraja etok6s-)
30. Cilat jan€ llojet e rent6s?
Llojet e rentLb jan€:Ranta nd punE
' .' -Renta natyrore. Renta ne para
3 1 . Cilat jan€ format e bashkimit monopolist?
Format e bashkimit monopolist jan6:
a) Karteletb) Sindikatakapitalistec) Trustetd) Koncemet
kapitalesh
l2
www.e-Libraria.com
4. Kur lindi Ogyst Konti dhe cila €sht€ veprat e tij?
. Lindi nne vitin 1798 dhe vdiq nd vitin 1857 kurse veprafilozofis Pozitive".
e tij €shtd ,,Kursi i
5. Cilatjand karakteristikat e shtetit?
Ndarja teritoriale e shoqdris: ..
. Lindja e pushtetit publik ose e individdve dhe grupeve qe merren vetCm mepun6n shtetdrore.
6. Kur €shtd nj6 shtet autokratik?
. Shteti es'htd autokratik kur qeverin e sundon njd penon-bse nj€ grup i vogdlrreth trj. -
7. Cka quajm shtet liglor?
' Shtetligior quajmd shteti qC vepron sipas ligieve td tij, jo arbitrasht.
8. C€sht e drejta?
. iishtd sistern i rregullave, i normave q€ nxier shteti dhe qA pdrcaktohen prej tij.
9. Si e ndan Konti sociologjin?
. Konti e ndand sociologjin n€ statik dhe dinamik sociale.
10. Cila disciplin merret me shrdimin e popullsis?
. Me studimin e popullsis merret nje disciplin e veqant shoq€rore e quajtur
. Demografi.
I 1. Cdsht€ kulhra?
' Kulturen e p€rbdjn sendet e shumta materiale, produkte t€ dords njerdzore,bota materiale e krijuar nga dorae njeriut.
12- Cka €sht€ subkultura?
. Subkul$ra qhtd-nje kultur brenda njd kulture mC tE 916r€?
13. Cilat jan€ fetd kryesore monoteiste?
Fete kryesore monoteiste jan6:
' budizmi,. krishtCrizmi dhe. islamizmi etj
14. Cka quajm ideologii?
20
www.e-Libraria.com
. Ideologiia €sht€ systern i ideve, i koncepteve dhe i bindjeve qd i sherbenrealizimit t€ interesave t€ grupeve shoqqerore te caktuara.
15. q'eshtd opinioni publik?
' Fjala opinion shpreh mendimin, bindjen q6 mund t€ ketE shoq€ria ose ndonjdgrup shoqEror pdr q€shtje tE ndryshme shoqdrore.
; :;'.'.--'1$.{ifuf 'za1€ \'eprat € Kad Maksit?' -F ' '"r ': -
,,Manifestimi i Partis komuniste"
17. Cilat jan6 veprat e Emil Dyrkemit?
. ,,Ndarja e punes n€ shoq6ri", ,,Rregullat e metodes sociologiike", ,,Vetvrasja',,,Format elementare t€ jet€s religiioze".
' ,,Eknomia dhe shoq6ria", ,,Etika protestante dhe fryma kapitaliste"
1 - 19. -Cilat iane tipet e shtetit?
. Tipet e shtetit jan6: Skllavopronar, feodal dhe kapitalist apo socialist.
20. Cilat jand agiesat ma t€ r€nd€sishme?
. Familja. Shkolla. Moshataret. Mas-mediat. Shteti
2l- Sociologiia €sht€ shkenc?
' Shoq€rore. Natyrore (e sakt). Asnj€ra
22. Institucionet q€ ndikojn€ t€ ftmijet p6r njohjen m6 normat kulturore, arsimore jan€:
' Shkolta'" '
23. Si e kan€ quajtur sociologiin Sen Simoni dhe Ogyst Konti?
2t
' Sociologiin nE fillim e kan€ quajtur Fizik Sociale
www.e-Libraria.com
l5: Ekzistenca e njeriut detdrminohet nga:
a) konsumib) prodhimi (e sakt)c) shpdmdarja
17. Ndermardsia a hynd n€ gru[in e faktor€ve tE prodhimin?
a) Po (e sakt) -.*. -' b)Jo
. 18. Qmimi i mallrave percaktohet sipas:
a) vleres prodhuese tC vet mallitb) vlerds se tregut (e sakt)c) vlerds s6 k€mbimit
'.' - i '-i: a-;: .'19.-Intdfrt'enimi.i shietit n6 dkonoifii*fillon:
. nd fazen e kapitalizmit liberal. pas krizds s€ madhe ekonomike td viteve- 1929-1933 (e sakt). n6 kapitalizmin bashkohor
20. Me nocionin inflacion a ndnkuptojmd rritjen e vazhdueshem te cmimit?
a) iob) po (e sakt)
21. Kategoria kryesore analitike e pages n€ kapitalizmin bashkohor 6sht€:
. paga nominale. paga reale (e sakt).: . paga relative
22. Riprodhimi shoq€ror i zgierurar mbeshtetdt nC:
a) fondet e konsumit pdrsonalb) fondet e akumulimit (e sakt)c) fondet konsumit tC perbashket
23. Vetit kryesore t6 mallit jan€:- - -
a) vlera pordoruese dhe vlera e mallit (e sakt)b) vlera qarkulluese dhe cmimi i mallitc) vlera e mallit dhe cmimi i mallit
24. Format kryesore t€ firmes nd kapitalizdm bashkohor jan6:
a) korporatatmultinacionaleb) firma individualec) firma me ortak
lt
www.e-Libraria.com
7. Qka quajm ekonomi e komanduar?
. Ekonomia n€ td cil€n fabrikat , ndermarrjet, iand n€ pronsi td shtetit quhet. Ekonomi e Komanduar
8. Cilat jan faktor6t e prodhimit material jand
. Puna' 'Mjetet'e punds' Objekti i pun6s
9. Qka quajmd pune dhe si ndahet ajo?
. Pund quajm€ at€ veprim td njeriut qd ka si rezultat njd t€ mir€ materiale qdkryen nj€ funksion td dobish€m shoq€ror.. Puna ndahet nd:
' Jo prodhuese
10. Qka quajmd mjetet e punes?
. Mjetet quajm td giitha ato vegla, paisje, insstromente ed. Me an td iEi'cilave njeriushdrbehet nd procesin e prodhimit duke vepruar mbi objektin e pun€s.
I 1. Qka quajm objekt pun€s?
. objekt punes quaajm atd material t6 natyres mbi t6 cilen vepron njeriu me mjetet epunes me q€llim qd t'ia p€rshatat nevojave tE veta.
12. Qka quajmd forc prodhuese?
' Njerezit mE p€rvojat shum€vjeqare me vetit e tlre punuese dhe se bashkumernjetet e punes i quajm forc prodhuese.
13. Forma dominuese e tregut nd kapitalizmin liberal €sht6:
a) Monopoli i past€rb) Firma dominuesec) Konkureqcl e plot6 (e sakt) : , i
14. Banka qendrore ka tC drejtd e ernitimit t€ paras:
a) Po (e sakt)b) Jo
15. Mungesa e informimit a muns tE konsiderohet si shkak i konfliktetve shoq€rore:
a) po (e sakt)b) io
10
www.e-Libraria.com
a) 5 viteb) 2 vitec) 3 vite (e sakt) n=100 x i: KxP
3. 20%i 5500 eshte?
a) 9500b) l0s0
'- .- c) l100 .(e sakt)
4. NE qoftdse kapitali prej l200euro deponohet n€ bankd e cila llogarit interes te pdrb€r vjetorprej 6%o, Sa do tdjetd vlera e kapitalit pas 7 vitesh?
1650.41804.8 (e sakt)1710.2
Kn:K (1+P:100)"
5. Tre'puntoi6 hjE puhE e'kry"6nj Eper 15 diG, Pdr s-a dit do te kryejnE 5 purifore ate purid?
8 dite9 ditd (e sakt)6 dit6
l. Nevojat njerzorejan6 :
. T€ kufizuara. Td pakufizuara (e sakt)
2. Sherbimet publike €shte mird te udhheqen nga qeveria?
' Po (e sakt)'Jo3. Kur shpenzimet jan€ me te medha se td ardhurat kemi
. Deficit ,(e sakt). Suficit
4. Sasia e mallrave q6 konsumatordt jane te gatshern dhe t€ aft ti blejne paraqet
. Kerkesen (e sakt)' Ofe,rte
5.
6.
Kbrporatat kan€ p€rgtgi esi :
. T€ kufizuar (e sakt). Te pakufizuar
Raportit nC mes qmimit dhe sasis€ te
. I drjet (e sakt). I zhdrejt. Nuk kan raport
oferta 6shtd
www.e-Libraria.com
l.Cilat jand funksionet e parase?
a) Paraja si mas e vlerdsb) Paraja si mjet shkembimic) Paraja si mjet kursimid) Paraja si mjet pagese
2. Q'eshte qmimi?
. Qmimi paraqet sasin€ e parasd q€jepet p€r blerjen e njd produkti.
3. Qmimi i mallrave pdrcaktohet sipas vlerds pdrdoruese tE mallit?
a) PO (e sakt)b) Jo.
4. Rritja e vazhdueshme e qmimeve n€ ekonomi quhet?
.- - Inflacion
5. Kur shpenzimet jan€ md td m6dha se sa td ardhurat buxheti ateher€ ka?
. Deficit
6. Cilatjane llojet e taksave t€ mdkateve:
a) Taksat mbi cigarenb) Taksat mbi pijet alkolike
7. Monopoli p€rfaqEson:
. . Dy e m€ shum firma n€ nj€ vend. Nj€ fir€m (e sakt)' Tri e m€ shum firma
8. T6 ardhurat q€ sigurohen nga aksionet quhan?
' Divindend.
1.Sa interes sjellin 3500 euro me 4o% interes vjetor pdr 5 vite?
a) 8s0b) 830c) 700 (e sakt) i=KxP:100x n
2. Per sa kohd kapitali prej 35800 euro me interes t€ thjesht rjetor prel 5Vo do tE sjell€ 5370euro?
8
www.e-Libraria.com
Qka quajm Dividelt?
r Te ardhurat qd sigurohen nga aksionet quhen Divindend.
OBLIGACIONI
' Obligacionet emetohen me njd shumd te caktuar,nj€ % interesi td caktuar.
PRODHII\II DHE PRODIIUSHIVIERIJA
me nj€ afat t€ caktuar pagese dhe me
. ' Standardi i jetesds s€ nj6 vendi matet me sasin e t€ mirave dhe sh6rbimeve q6 ka dhemund td prodhoj€ vendi p€r qytetaret e vete-
' Pdr t€ llogaritur nj€ standard jetese pjestohet produkti I p€rglithshem kombetar menumrin e popullsis€.
PRODHUESIIMERIA! t :_.i: : --. i. E- -..!*:! F ,. ii. - . ..:.
' PCr t€ llogaritur prodhushmQrin. ekonomistdt llogariti(autputin)prodhimin(sasind e t€mirave dhe sh€rbimeve ie prodhuara)pdr qdo njesi t6 imputit td pdrdorur p€rprodhimin e kdtij produkti(autputi).
PRODHUESHMiiRIA
Prodhueshm€rija e njd vendi varet nga:
. Cilsija e forcave td pun€s. Sasia dhe cil€sia e makinerive dhe paisjeve t€ tjera kapitale. Efektiviteti i perdorimit td burimeve' Kushtet e biznesit
Figura I2 (Shkaqet e riinjes sd prodhueshmdis).www.e-Libraria.com
' Shum€ njerez futen nd biznes p€r t6 ber€ para, p€r td nxjerrd fitime. por ka edhe nje tevertetd nd th€njet e vjetra DUHEN PARA PER TE NXJERRE PARA. Disa biznesemunde td nisen me pak€ para, por nd shumicen e rasteve ,sipermarrsi ka nevoj pershumd para-
FONDET E BREI{DSHME
N€ shpenzimet q€ i bEn firma per t€ prodhuar nje t6 mird ose shdrbim pdrfshihen.
. Shpenzimet p€r l€ndet e para dhe materjalet ndihmdse, pagat e punonjdsve, vlera eamortizimit t€ makinavg paisjeve dhe ndertesave shpenzimet e transportit temqrkgtingut .etj..- ,, -- .Me shitjen e mallit ato para te shpenzuara rikthehen n€ firm prandaj ato jan€ fonde tdmbr€ndshme.
i
FONDET E JASIITME ]. Edhe bizneset e sukses€shme kan€ nevoj per perdorimin e fondeve tejashtme kurjane
n€ fillim ose n€ ekspansion.
. Ka raste kur firmes i duhen ma shum6 para sepse nga njdher6 shitja ndryshon ngastina, muaji ose java tjeter,
AKSIONI
. Eshtd nj6 let6r me vlerd, njd titull pronsije, qC verteton se njd person ka investuar ndfirme.
Figura 11 @inancimi i njd biznesi).
www.e-Libraria.com
P.sh.: Taksat mbi cigaret dhe pijet alkoolike te quajtura " taksa t€ mckateve ,. jan€ t6vendosura jo vetcm per td mbledhur para por edhe per t'i nxitur njer6zit td mos pindduhan apo pije alkoolike .
MONOPOLI
. P€rfaq€son njd firdm td vehne e cila prodhon dhe shet giithd produktin e njd dege.
GDP (Produkti i brendsh€m bruto)?
. Pdrfaq6son vlerdn e giithe t€ mirave e shdrbimeve p€rfundimtare t€ prodhuara n€ekonomi nC nje periudhe t€ dh€n€ kohore.
GDP ndahet n€?
' GDP nominal dhe GDP real-' GDP nominal- Mat€ vler€n e produktit total t€ ekonomisd me gmimet mbizotEruese t€
periudh€s n€ td cil6n prodhohet produkti.' GDP real-,mat€ produktin total td prodhuar nd gdo periudh6 me gnimet e njd viti baz€.
FILLIMI I NJE BIZNESI
. Njer€zit q€ deshirojnd tE fillojnd njd biznes, paraprakisht mund t'u drejtohen organevetd specializuara t€ cilat ofrojn literatur€ dhe sherbime konsultimesh.
. E r€ndesishme €sht6 qd para se t€ fillohet biznesi duhet t€ kemi t€ giitha
ARSYET E NJENIZW PTN TE TTT,T,U,{R NIZNESIN
Ka arsye tE ndryshme q€ njer€zit duan t€ kend nj€ biznes td tyrin, siq jand :
. Panvarsija vetijake. Mund€sija e pa kufizuar e fitimit dhe. Rasti p€r td punuar me qka ata duan.
FINANCIMIMI I NJii BIZNESI
Figura 10 (Monopoli).
www.e-Libraria.com
Figura 9 (Shkaqet e deflacionit).
financiar, q6 pdrmbledh t€ ardhurat dhe shpenzimet p€r
Qka esht€ buxheti?
. Buxheti eshte njC planperiudhd kohore.
Qka 6sht€ buxhet i balancuar?
' Buxheti i balancuar 6sht6 kur nj€ buxhet ka shpenzime td barabarta me te ardhurat.
DEFICITI DIIE SUFICITI
Kur buxheti ka deficit?. Kur shpenzimet jan6 m€ td mddha se sa t€ ardhurat buxheti ka deficit
Kur buxheti ka suficit?
. Taksat jan€ t€ hyrat (t6 ardhurat) monetare nd dobi t6 veprimtaris6 s€ shtetit.
Pse qeverit€ mbledhin taksat?
. Q€llimi kryesor i taksave esht€ t6 paguhen shpenzimet q€ i b€n€ qeveria p€r t6 luajturrolin e saj dhe per td p€rmbushur pergiegidsitd komb€tare, si p6r. sigurimin dhembrojtjen kombdtare, p€r nd€rtimin e mrg€ve td automjetb.ie, p€r t'u dh6n6 ndihmd tevarfErve.
Taksat
. Taksat kan€ edhe funksione t€ tjera, ndonj6here taksat vendosen p6r t€ mbrojtur deg€td caktuara t€ ekonomisE, giithashtu mund td pengojn€ veprimtarit€ q6 qeveria i quant€ domosdoshme,
4
NJ€
www.e-Libraria.com
Figura 8 (Funlcsionet e parasA).
-. .: -. Q{dshtd gmimir
. Qmimi paraqet sasinE e parasA qA.jepet pdr blerjen e njQ produhi, gmimi i mallravepdrcaktohet sipas vlerds p€rdoruese td mallit.
INFLACIONI
.'..-.'.''.:.'
. Norma e inflacionit shprehd ritmin e rritjes, ne pdrqindje t€ nivelit t6 gmimeve gjat6nj€ periudhe t6 dh€n€.
IIIPERINFLACIONI
-- Hiperinflacioni Csht€ rntja e vazhdueshme.e gmimwe q€ arrine- norm€n. enorme deri 1000% n€ vit.
DEFLACINIDellation Rea.s lts HeadC&er the las| ltu€€ mordrs, pric.s tdt st th€i. taEbst rari shcs h€ D€pre€sta..
e rritFs
' Deflacioni 6shtc dukuri e kundErt me inflacionit q€ paraqet zvog€limin e sasisd s6kartmonedhave dhe t€ zdvend6suesve t€ tjer6 t6 parasE n€ treg.
www.e-Libraria.com
PUNA
M.IETET E PUNES
. Mjete tE punds jand t6 gjitha ato vegla, pajisje, instrumente, etj., me ane te tE cilavenjeriu sherbehet n6 procesin e prodhimit dhe duke vepruar nd objektin e pun€s.
PARAJA
gidje q€ pranohet p€rgiith€sisht n€ kernbim.
Figura 7 (Paraja funksionale).
www.e-Libraria.com
Nddrmanjen bujqesoreNd€rmanjen nd€rtimreNd6rmarrjet e komunikacionitNddrmarrjet prodhuese zejtareNd€rmanjet pyjore etj.
Ndermanjet tegetare-merren me kembim ,duke blerd per te shitur mallra ose dukekryer sherbime nd qarkullimin e mallrave-
Nddrmarrjet tregetare mund te jen6:
. Nrermarrjet tregtare me shumic,' Ndermarrjet me pakic si dhe' Ndermarrjet me shumic dhe pakis
Ndermar{et Shherbyese-merret me sherbime te ndryshme te cilat jane:
.'- Hdteliere,iuhstik6,fbmunale,propaganduese,reklumu"sJ. Grupi i veqant i ndermanl'eve sherbyese jane;' Bankat dhe shoqerit e sigurimit si dhe ndermar4'et per shfaqfen e filmave,kryeg'en e
sherbimeve zyrtare bajnot publike ndermanjet per rregulllimine qytetit , mirmbajtjenepastertis etj .
FIRMAT
Firma €sht€ njd nj€si baz6 q€ organizon dhe koordinon faktordt e prodhimit si:a) Pun€n, Tok€n, Kapitalin dhe aftdsitd sip€rman€se, n€ procesin e prodhimit.b) Firma i kombinon td giitha kcto burime p€r td prodhuar mallra ose sherbime td
ndryshme.
LLOJET E FIRMA\,'E JANE:
Firmat individualeFirmat me OrtakKorporatat
a)b)c)
www.e-Libraria.com
- Figura 5 (Kostoja..opurtune)
NDERMARRIA
' Nd€rmarrja ka qen6 dhe mbetetekonomin€ e tregut . .-,- -
,j
bart€se kryesore dhe e pazCvendesushme nC
Nd€rmarrja prodhuese - si rezultat te prodhimit tE vet€ ka produktin material.
Dallojm€:
F Nd€rmarrl'en industirale
6
Figura 6 (NdErnanja)
www.e-Libraria.com
qmimi i tregut. Nd njd situat6 td tilld ekuilibri nuk ka as k€rkesd td tepert ,as ofert tetepdrt.Sasia e kdrkuar €shtd e barabart me sasin e ofruarSituates s€ till€ i p€rgiigiet nj€ gmim tregu q€ quhet ekujliber.
KOSTOJA
' Marq'a e vendimit nga ana e nj€ firme p€r td pdrcaktuar sasind e prodhimit aposh€ibimit te destinuar p€r treg, vaiet nga kosiot dhe qihimi i proituktit apo sherbimit qeajo prodhon dhe shet.
Kostoja klasifikohet nE :
r Kosto fikse;r Kosto variabile.
KOSTOT FrKSE p EE _VARJ BTLE
. Kosto fikse- jan€ ato shpenzime monetare qd bEn€ firma p6r imputet ,fikse t6prodhimit, td cilat nuk ndryshojn€ kur ndryshon€ prodhimi i firmes.
. Kostoja variabile- jan€ shpenzimet monetare qd b6nd firma p€r imputet e- - ' -
ndryshueshme tE prodhimit, t€ cilat ndryshojn€ nd qoft€se ndryshon€ sasia eprodhimit.
. Kombinimi i k€t1,re dy kostove p€r t€ prodhuar njd produkt td caktuar si dhe gmimet ek€tyre produkteve p6rb jn koston totale t€ produktit tE prodhuar.
KOSTOJA OPORTUNE
. Kostoja oporhrne matet me di9k4 nga e cilaju heqni dor€ nga digka pdr t€ marr€ digkatjeter p€r tE cil€n keni m€ shum6 nevoj€.Individdl, Firmat e biznesit dhe Qeveritd jan€ tE lidhura me koston oportune.
shembull: Nd qoft€be qeveria vendos tE rris€ shpenzimet nga buxheti i shtetit p& negullimine mrg€ve , duke pak6suar shpenzimet e adminiskatEs shtet€rore, kostoja oportune e njetitmrgor€ tE pdrmiresuar do t€ jet6 nj€ administrat€ md pak e kushtueshme.
www.e-Libraria.com
TR-EGU I KONSUMIT FINAL DHE AFARIST
. Tregu i konsumit final pdrbehet nga blerdsit ose individ€t nep€r shtdpit€ e tyre tecildt i konsumojnE produktet e blera vetd ose sd bashku me andtardt dere t6 familjes.
. Tregu i konsumit afarsit p€rb€het nga individd ose nga bashk€sia e njerdzve qdblejnd produkte td caktuara p€r destinime td ndryshme .
OFERTADHE KERKESA
giendje td cifrojnE p€r shitje me gmime t€ ndryshme ejiate nj6 periudhe t€ caktuarkohore.
P€rfaqdson sasin€ e njd produkti, q€ bler€sit jan6 njdkoh€sisht td gatsh€m dhe n6giendje td blejnd me gmime td ndryshme t€ mundshme giat€ nj€ periudhe kohore t€dhdnE. -
510 1520 clFigura 4 (Ekuilibn i tregut).
EKUJLIBRI I TREGUT
. Ekujlibri i tregut paraqet njd gjendje td tilld,n€ td cil6n si blersit ashtu edhe shitesitnuk kan€ arsye td ndryshojn€ sjelljet e tyre. Meqense veprojn€ shum6 bler€s dheshum€ shit6s t€ pavarur, asnjE blerds apo shitds individual nuk ka mund€si td ndikoj td
Oferta
K6rkesa
www.e-Libraria.com
' Makroekonomia merret me studimin e sjelljes e ekonomis kombetare. ne tersi mestudimin e Agregatve ekonomik si : Produkti i pwrgiithshem ,punezenja totale dhepapunsia ,niveli i pergjithshan i qmimeve dhe inflacioni,bilanci i mbrendshem dhe ijashtem makroekonomik etj.
' Perkufizon vendin ku takohen dhe bdjn€ transaksione shit€si dhe blerdsi ku ofrohenprodukte p€r shitje dhe ku nd€rrohet pronari i tyre.
Llojet e tregut jand:
. Tregu i konsumit final dhe. Tregu i konsumit afarsit.
3
Figura 3 (Agregatdt ekonomikd).
TREGU
www.e-Libraria.com
KATEGORITE EKONOMIKE
Figura I (Kategorit ekonomike).
Zgiedhja racionale dhe vendimet e konsumatoreve janE-objekt studimi i Mikroekonomis€.Ekonomia ndahet nd dy pjes6 n€:
MIKROEKONOMIAMAKROEKONOMIA
MIKROEKONOMIA
. Mikroekonoimia merret me studimin e sjelljes se agientdve ekonomik si:konsumatorr€ve, firmave td biznesit si dhe agiensive qeveritare nE mas€n qEveprimtaria e tyre lidhet me alokimin e burimeve dhe funksionimin e sektordve teveqant te ekonomis.
MAKROEKONOMIA
2
Figura 2 (Agientdt ekonomik),
www.e-Libraria.com
Figura 6 (Llojet e Jirmave).FIRMA INDIVIDUALE
P€rparsit e firmave individuale:
. Lehtdsia e fillimit dhe zhvillimit t€ biznesit' Pronari €sht6 pronar i vetdvetds. Pronari g€zon td drejt€n nd htim. Tatimi i lehtE dhe piitatime t€ V'eganta. '-- -
Dob6sit e firmave individuale:
' P€rgjegi€sia e pakufizuar. Kufizimi i resurseve financiare' V€shtdrsit€ nE menaxhment. Kufizimi i rritj6s dhe i jetEgfatdsisd.
FIRMATORTAKRI
Perparsit e firmas ortakri:
. Resurse me tE m€dha financiare. Aft€si md t6 lartd menaxhuese dhe financiare. Jet€ m6 tE giat€. Tatime m€ td ul€ta nga korporatat.
Dob6sit e firmave ortakri:
. Pergiegi€sia e pakufizuar' Jet€giatdsia e kufizuar' Problerne rieth tiansferimit t€ pxtiris€ --'- '" - ' '. V€sht€rsit€ p€r td ardhur tE kapitali md i madh.
FIRMATKORPORATA
P€rparsif e Korporatave:
. Menaxhimi md efikas. Pergiegi€sia e kufizual. Madh€sia e korporatave. Leht6si p€r transferimin e pasuris€.
Dobesit e Korporatave:
. Tatimi i dyfisht. Kostoja filldstare mund t€ kdrkoj shuma t€ m€dha parash. Jo fleksibiliteti. Konflikti i mundshEm.www.e-Libraria.com
l.Aktivitetet ekonomike jan6:
a) Prodhimi, Konsumi, Shdrbimi,earkullimib) Prodhimi, Shpiirndarja, Kdmbimi, Korcumi(e sakt)c)'Prodhimi, Eattg1dt, earkullimi,Tregu
2. Resurset ekonomike jand:
a) Td mirat e prodhuara;b) Td mirat nga naty.a; (e sakt)c) T€ mirat e disponueshme.
: j-..i .3.ZgSedhjaraciogJe {.!e,ye3aimiet e konsumatorit jqnigbjgJ<t gtudili i: .
a) Makoekonomis€b) Milooekonouis€(e sakt)
4. Cilatjan€ kategorit€ ekonomik6?' -- -
Kategorit ekonomike jand
a) Vlera;b) Mbivlera;c) Kapitali;d) Paga;
5. Qka 6shte tfegu?
. Perkufizon vendin ku takohen dhe b€jn€ transaksione. produkte per shitje.
e)0c)h)
Malli;Paraja;Prona;Renta-
shit€si dhe blerdsi ku ofrohen
6. Oferta €sht6:
a) Sasia e mallrave dhe e sh\rbimeve nd treg; (e sa6)b) Sasia e mallrave tE prodhuara;c) Sasia e t€ mirave tE prodhuma.
7. Korporatat kan6 piLgiegidsi :
' a) T€ kufi2uar;'b) Td pa kufizuar. (e sakt)
8. Toka dhe kapitali a hyn6 ne grupin e faktorEve t6 prodhimit?a) Po (e sakt)b) Jo
9. Firmat mund td kualifikohen si:
www.e-Libraria.com
a) Shtetdrore, Shoqdrore, Ortakeb) Private, Shoqerore,Monopolistec) Private, Ortake, Korporata (e sakt)
l0.Cilat jane llojet e ndermarq'eve:a) Prodhuese;b) Tregtare;
Konsumuese;c) Shdrbyese.
DETYRAEKONOMIKE
I ._ NE qoftdse shuma e dy numrave Csht€ 6 nd6rsa ndryshimi i tyre€shtd 4, at6her€ atanumra jan6:
a) 5.1(e sah)b) 3.3c) 4.2
2. NEse gmimi pas zbritjes 30% €sht€ 35 euro. Sa ishte Emimi para zbritjes?
35€50€l5e
3. Cil€n p€rqindje td shum€s sd tyre e p€rb€jn€ numrat:54600, 36400
i.. a1 ooi/nto%(esak)"'''. b) 54%46%' c) 55%45%o
4. Distanca nd€rmjet pikave A(3,4) dhe B(7,4)
a)2b)3
- c) 4 (e sala)
5. 15%o rabat e 5400 euro €sht€:
54810 (e sakt) 5400x15:100=8105400
a)b)c)
35:70x100=50
54600+3640&:9100054600:91000x100=60%36400:91000x100:40
3+4=7l+4=111l-7=4
a)b)c)
www.e-Libraria.com
Pjesa e dyt€ E LIGJER.ATES NGA EKONOMIA
PunaParajaInflacioni
. DeflacioniBuxhetiTaksatProdhimi dhe prodhueshmeriaQmimiGDPMonopoli
'' -"AksioriiObligacioniFillimi i nje biznesiDetyrat Ekonomike
www.e-Libraria.com
1. Kuptimi i Ekonomiksit?Ekonomiksi studion andn ekonomike tCjet0s shoq€rore dhe sjelljen e agientdve
ekonomik nd shoqdri dhe kushtet ekonomike t€ bashkEveprimit.
2. Kush jane agjentet ekonomik?Agientdt ekonomik jane: A) INDMDI-FAMILJA (nE rolin e zoteruesit te
burimeve, ofertuesit dhe konsumatorit), B) FIRMA - organizata qd prodhon te mira dhesh€rbime, C) QEVERIA - SIITETI si vendimmarr€s, kijues dhe mbikqyrds i loj€sekonomike etj.
3. Burimet-faktortst-inputet e prodhimit?A) PIJNA,B) TOKA,C) KAPITALI,D) SIPERMARzuA
4. Kuptimi i pun6s?Aft6sia mendore-intelektuale dhe fizike td njerdzve pdr te punuar-kyer nj6 pund'
6shtO nj€ri prej inputeve-burimeve-faktor€ve t€ prodhimit.
5. Kuptimi i territorit (toka)?Pasuria natyrore qe na rrethon e td giitha llojeve: toka bujqdsore, toka si truall
ndertimi, burimet energietike, minerale dhe i terd mjedisi fizik qd na rrethon.
6. Kuptimi i kapitalit-elementet e kapitalit?Kapitali - mallrat e prodhuara p€r prodhimin e mallrave tE dera. Elementet e
mallrave ian6: Pajisjet, Makinerit, Ndefiesat, Inventari (Produktet e gatshme, giysdmproduktet-produktet nd proces dhe l6nda e par€).
7. Kuptimi i Sip6rmarrdsit?Aftdsia dhe talenti organizativ i disa njerdzve pdr menaxhim td inputeve ekonomike
si: Puna, Toka, Kapitali. Ai kerkon mundesit zhvillimore td organizatds prodhuese-firmatsi dhe men p€sipdr rreziqe si dhe sjell novacione-rrisi brenda ndErmarrjes.
8. Konceptet e Ekonomiksit?Konceptet e Ekonomiksit jan0: A) Pasuria - p€rb€het nga stoku-rrezerva e mallrave
dhe shdrbimeve,A) Mirdqenia - kdnaq€sia e individit-gnrpit shoqdror qd nxjerr nga konsumi i pasurisd.MirEqenia ndahet n6:1) Efiqenca - nxjenja e dobisd maksimale-k€naq6si€ maksimale nga pdrdorimi iinputeve ekonomike,2) Drejt6sia - ndarja-shpdmdarja e drejtd e mallrave dhe shdrbimeve mes individdve dhegmpeve td shoqdris6.
www.e-Libraria.com
). Teii,nult-igiia?Teknologjia Cshte t€resia e aftdsiveit dhe njohurive shkencore ne lidhje me
p€rdorimin e faktordve t€ prodhimit, ku teknologiia e avancuar rrit produktivitetin-sasin eprodhuar p€r njd njesi te inputit.
10. Ligii i rradh€sis6?Ligji i rradhibis€ shpall€ se mallrat-shdrbime jand td rralla-pamjaftueshOm sepse
edhe burimet p€r prodhimin e tyrejand td pamjaftueshdm karshi nevojave t€ njer€zve pdrkonsum.
11. Zgjedhja-Alokimi?Zgiedhja - eshttt pasojd e rradhdsid, ku duhet bdrd zgiedhja mes alternativave p6r
prodhimin e mallrave dhe shdrbimeve,Alokimi - shpdrndarja e inputeve tii kufizuara mes nevojave konkuruese tii
pakufi zuara t€ shoqdris€.
1 2. Alokimi-protrlemet kryesore-pyetjet?Alokimi si problem krysor ka disa dimensione dhe i pdrgiigiet kdtyre pytjeve: A)
Cfar€ ti prodhohet, B) Si td prodhohet' dhe C) P€r k0 t€ prodhohet.
13. Pjesdt e Ekonomiksit?Ekonomiksi ka 2 pjes€:A) Mikro-Ekonomia - studion sjelljen e agientdve ekonomik, konsumatordve,
firnave t€ biznesit dhe qeveris, dheqd veprimtaria e tyre lidhet n-re alokimin e inputeve dhe funksionimin e fatordve t€veqante te ekonomis6. Nd qender te vdmendjes makoekonomike jan€ tregjet e mallrave-sh€rbimeve t€ vecanta dhe kushtet e ekuilibrit te tye,
B) Makro-Ekonomia - studion sjelljet e ekonomisd kombdtare, me studimin eagregateve ekonomik si: Produkti i P6rglithsh6m, Pundzenia Totale dhe Papunesia, Nivelii Ferglitnsnem i Cmimeve dhe Inflacioni, Ciklet e Biznesit dhe rritja ekonomike.
Pia nuk ka kufi t€ prerd mes mikro-makro-ekonomisd, por n€ kohdt e fundit po ikushtohet vdmendja giithnj€ e me e madhe e bazae mikroekonomike td dukurivemakoekonomike.
Rritja ekonomike - eshte zgierim i q€ndrueshem dhe i vazhduesh€m i mundesive t6prodhimit e cila kushtezohet me rritjen e faktor€ve t6 prodhimit dhe permiresimit t6 tyrct€ vazhdueshdm,
Produktiviteti - shpresh sasin e prodhuar td produktit piir nj€ njtisi tE inputeve t€pdrdorura, ky koncept dshte ngusht i lidhur edhe me efiqenc6s si koncept mE td gierd tdefiqenc€s ekonomike.
www.e-Libraria.com
314. Llojet e Efiqencds?
Ekzistojnii disa lloje tE eficencave:a) Efiqenca Ekonomike - shpreh giendjen e ekonomisd ku askush nuk arrin
mirdqenien e tij pa e cdnar mirdqenien e tjehit. Ekonomia n€nkupton arritjan e efiqencEsprodhuese, alokative dhe shp€rndardse.
b) Eficenca Prodhuese - prodhimi i njesive te caktuar td produklit me p6rdorimin eminimumit td inputeve, pra: Produktiviteti Maksimal i Mundshdm (PMM,
c) Eficenca alokative - alokimi i burimeve-inputeve te mallrave aty ku k6rkonshoq€ria,
d) E{icenca nd Shp6rndarja - shp€mdarja e produkteve t€ prodhuara kukonsumatoret duke i mar6 t€ dh€nat etd ardhurave (pas pagimit t0 kontributit-taksave) dhe cmimet e tregut ku konsumatordtnuk do td donin t0 shpenzonin kdto t0 ardhura nE ndonj0 mdnyr€ tjetdr.
15. Shp6rndarja e burimeve tc mbyllura dhe td hapura?Ekonomia e mbylluar - shpdmdarja e inputeve dhe niveli i konsumit jand
tdp€rcaktuara tdrdsishtd nga niveli i prodhimit. Pra; nuk mund t€ konsumohet md shum6sesa prodhohet-disponohet.
Ekonomit e hapura - lidhen njdra me tjetren ne shkdmbimin e mallrave, shdrbimeve,p€rvojave ku nj€ vend mund tE konsumojd edhe mallra t€ prodhuara nd vendet tjera, dukezgieruar munddsit€ e konsumit m€ tej mund€sive t€ prodhit. Pra; Njd vend pdrfiton ngaimporti e tjetri nga eksporti.
16. Kuptimi i specializimit?Specializimi - p€rqdndrim n0 prodhim i vetdm njd prodhukti apo disa produkteve sips.sh:Gruri, Misri, Rrushi, etj.
17. I(uptimi i kosotove oportune?Kosto Oportune - ndryshe quhet Kosto Alternative - kuptohet si sakrificd e bdrd -
heqia dorO nga njii e mird dhe zgjedhja e nj€ tii mire t€ prodhuar mE tE vlefshme. Rrjedhnga rradhdsia e burimeve dhe domosdoshmdria e zgjedhjes.
18. Funksioni i Ekonomiksit?Ekonomiksi i ka dy funksione:
a) Funksioni-Pohimi Pozitiv,b) Funksioini-Pohimi Normativ.
19. Metoda e Studimit ekonomik?Ekonomia studiohet sipas dy metodave kryesore:
A) NDUKSIOM - fillon me mbledhjen, p6rpunimin e md pas analizimin e t0dh€nave ekonomike dhe vazhdon me zbulimi e lidhjeve te variablat e studiuara dhe tdnxirret njd pdrfundim-konkluzion-hipotezd t€ caktuar. Pra cdo informat e marrd ndahetdhe studiohet e detaj izuar.
B) DEDUKSIONI - dsht6 verifikimi empirik i p€rfundimeve t€ nxjerra e cilashdrbehet me teoremdn APRIORISTIKE, e cila duket e arsyeshme e bazuar nd ide tdnatyrshme dhe nukjand rrjedh drejtperdrejte nga evidencat statistikore, e kjo teoremdemostrohet logjikisht ne kontekstin e njd modeli ekonomik si nj€ paraqida tdthjeshtdzuar tE realitetit ekonomik te nd€rtuar mbi supozime-konkluzioneve. Pra, prejinformatave analitike bashkohen q0 t€ formohet kjo metod€.-Deduksioni.www.e-Libraria.com
20. Ekonomia shkenca empirike apo ekzakste?Ekonomia si shkencd shoqdrore 6shtd empirike e jo ekzakte, ku ligiet ekonomike
jan6 ligje mesatare dhe nuk shprehin raportin ekzakt, ku md sd miri e spjegon sjetljen egrupeve slioq€rore sesa i€ individ€ve, ku kjo sirkeiicS gjerr rr-cguiisi dhe kri^- ka difeitrrcaie mddha nd sjelljet e individ€ve.
21. qka €sht€ Ekonometria?Ekonometria - dsht€ nevoja giithnjd md e madhe e pdrdorimit td metodave
statistikore pdr formulimin e njd teorie ekonomike dhe verifikimin e saj. Ekonometriand€r t6 tjera menet me studimin e drejtimit-menaxhimit dhe tti forcds sd lidhjeve t€variablave ekonomik.
1. Kush e p6rcakton gmimin, sasin e tregut?Qmimin dhe Sasin e tregut e pdrcakton ballafaqimi n€ treg i blerdsve dhe i shitdsve t€ produkteve t€ prodhuara.
2. Qka p€rfaqdson "Oferta"Oferta p6rfaq6son sasit i njd produkti qti shitdsitjane njekohesishtd te gatshdm dhe nd giendje td ofrojnd p€r shitje
me gmime tE ndryshme, giat€ nj€ periudhe td caktuar kohore, kur faktordt e tjerejane konstant.
monopolizimin e tregut.
3. Qka jand Pdrfitime shtes0 dhe Kosto shtes6?Perfitime shtese - jand kur oferta dhe kdrkesa synon td maff€ md shum€ nga p€rfitimet e tregut,
Kosto shteso - kur oferta dhe kerkesa mundohet G ketd m€ pak humbje giate investimeve n6 treg.
4, Cita 6shtd rruga e vetme qE t€ pai tohen oferta clhe k6rkesa nd treg?fuuga e vetme qd oferta dhe k€rkesa ne treg te pajtohen jand Ekuilibri i ofert6s-kirkes6s ni treg.
5. Qka paraqet Ekuilibri i Tregut?Ekuilibri i Tregut - paraqetgiendjen e tilli! qd bler€sit dhe shit€sit nuk kand arsye td ndryshojnd sjelljen e tyre p€r
arsye veprojn€ n0 treg shum€ bler€s dhe shites ne menyre te pavarur dhe asnj6ri prej tyre as blerdsi apo shitesiindividual nuk ka rnunde.i te ndikoje te gmimi i tregut. Pra ketu nuk ka as kdrkese te tepert e as ofert€ td tepdrt. Sasia
dhe k€rkesa jand tti barabarta dhe kesaj situaG me sd miri ipergiigiet njO gmim tregu i cili quhet gmimi i ekuilibrit?
6. Qka paraqet gmimi i ekuillibrit?' Qmimi i ekuilibrit - paraqet gmimin per te cilin sasia e kdrkuar dhe e ofruaj jan€ tC barabarta. Pra 6shtd njd
kompromis midis interesave td shitdsve dhe blerdve.
7. Q.ka paraqet 'oMungesa"?Mungesa - 6shtd niveli i gmimeve me te ul6t se gmimi i ekuilibrit dhe sasia e kdrkuar e tejkalon sasin e ofruar qd
bdnd presion p€r rritjen e qmimit.
8. Cili 6shtd dallimi mes Munges€s dhe Pamjaftueshm6risd?Mungesa - 6shtd situate tregu ne t€ cildn sasia e kerkuar tejkalon sasin e ofruar e qE mund te eliminohet duke u
rritur gmimet etregut deri ne nivelet e ekuilibrit te gmimeve te tregut.pamjaftueshm€.iu - pr.qy.on faktin se inputet jan€ t € kufizuara dhe nevojatjand t€ pakufizuara.
www.e-Libraria.com
59. Si b6het pdrcaldimi i gmimit nE ekonomin e tregut?
Problemi i percaktimit td gmimit realizohet nO nj€ bashk€si tregiesh te nddrvarura dhe nuk paraqet vetdm"ekuilibrin" e pjesshem te nje tregu te vetem sikurse 6shte rasti tek ekonomit e mbyllura.
10. Qka €sht€ Ankandi?Ankandi - €sht6 njdra prej metodave mjaft td mira pdr zbulimin e gmimit apo ekuilibrin e tregutku barazohet kdrkesatotale me ofertdn totale, por pjesa md e madhe e tregieve nuk funksionojnd si ankandet, giii gje ndikojne faktorO tdpdrysh0m pOr mosplotdsimn e kushteve td konkurrences se plote
l. Qka shpreh Elasticiteti?Elasticiteti shpreh shkalldn e reagimit temit te sd mirds, t€ ardhurave td konsumatorit, 9 xubjekteve ekonomike
furodhuesit dhe konsumator6t) ndaj ndryshimit td kushteve ekonomike t€ tregut (ndryshimit td gmimit td se mires, teardhurave t€ konsumatorit, gmimit td td mirave plotdsuese apo zdvenddsuese, kostot e prodhimit etj.)
2. Kur 6sht6 kdrkesa elastike e kur joelastike?Kdrkesa eshte elastike kur konsumator6t jand shumd td ndjeshdm ndaj ndryshimit G gmimit td produktit, dhe
JoElastike kur konsumatordt nukjand edhe aq td ndjeshdm ndaj ndryshimit tE gmimeve.
3. Si matet elasticiteti?Elasticiteti eshte shkalla e reagueshm€risd sd konsumatorit, i cili matet n0 pdrqindje.
4. eka 6sht€ ekzistenca e t€ mirave z6vend6suese?Kur ekzistojnd altemativat zevendesuese dhe pdr to rritet shumd gmimi i ndonjdrds prej tyre do te kete reagim te
madh. Ndse rritet gmimi i biletds p€r autobus at6herd shiqohet mund€sia e zdvenddsimit nd transportin hekurudhor,duke pak6suar gradualisht kdrkesdn per transport automobilistik.
5. Cka ishti pdrcaktimi i td mir0s?Kur pdrcaktimi eshte me i p€rgjithshdm z€venddsuesit do t0 jene md te paket dhe kdrkesa do t0 jeti! md elastike.
P.sh. kdrkesa pdr bukd to tejete md e vogdl sesa k€rkesa pdr mish
6. Qka 6shtd efekti i td ardhurave?Td ardhurat ndikojn€ duksh€m nd elasticitetin e td mirave, pra kur td ardhurat nuk ndryshojn6 rritja e gmimit tdproduktit ul t€ ardhurat reale dhe e detyron td zvogdloj sasin e k€rkuar.
. 7. Qka 6sht6 faktori koh6?P€r nj6 periudhB te shkurter kohore tendencat pdr tE reaguar ndaj gmimit jand shume me te vogla ndkrahasrim me
situatdn kur koha nd dispozicion td konsukatorit p€r tti mand nj6 vendim eshte me e giat€. P.sh. supozoni se jeni dukeirdhdtuar nga nj€ qltet ne nje tjeter nd nj€ ditd vere dhe keni etje td madhe, gjat6 m.rgds ndodhet vet6m njd dyqan qd kavet€m njd llojpije freskuese me gmim t6 lart6,ju do td shtyni qe te mos pagoni deri nd atd moment-kohd kur td shihni senuk keni altemativa tjera pdr ta shuar etjen dhe do tE pranoni td paguani ate gmim aq te larte.
tt. Qka jan€ ti mirat e domosdoshme dhe td mirat e luksit?T€ mirat e domosdoshme jand td mirat kysore pdr ekzistenc€n fizike (ushqim, kujdes mjekdsor etj.), por edhe td
mirat p€r njd standart te pranueshdmjetese. Kdtu kdrkesa dshtd joelastike.Td mirat e luksit qd kalojnd standardin minimal te ekzistences fizike dhe p€r kdte kerkesa dshtd elastike.
www.e-Libraria.com
6
l. Qka ben6 konsumatori racional?Konsumatori racional nuk blen njO produkt ndse parashikimi shtesd qE ai parashkon td mand prej tij 6shte me i
"og€i so si-rpeliziiiii sliresd pdr blei'jen e iij.
2. Pdr gka blejn6 konsumator6t nallrat dhe shirbinte?Konsumatoret blejn€ mallra dhe shdrbime pdr td plot€suar nevojat e tyre ku pdfitimet nga blerjet e tyre ptsrfaqdsojn6
kOnaq€sit q€ sigurohen nga konsumi i tyre.
rermi..Dobi,,"r.i;':I?J#::|lop.!,i"r:f.'#?iu3rn " rrnuqr,ise qd pernto; konsumarori nga konsumi i njd
produkti te caktuar.
4. Nga gka p6rcaktohet zgjedhja e konsumator€ve?Zgjedhja e konsumatoreve percaktohet nga dobia marxhinale ejo nga dobia totale
5. Qka pirfaqdson kerkesa e tregut?Kerkesa e tregut pdrfaqdson shumdn e sasive td ktlrkuara nga te giithtt blersit nC treg me secilin nga gmimet e
mundshme, pasqyron dobin marxhinale tE gdo blerdsi n€ treg.
6, Qka presupozojni parimet e zgiedhjes racionale?Parime e zgiedhjes racionali presupozojnd qd blerEsit individualisht dhe kolektivisht do te rrisin sasin e kdrkuar derin€pikdnkur dobia marxhinale nd gmim 6shtd e barabart me gmimin e produklit'
7. Qka na tregojnd dobit€ marxhinale?Dobit marxhinale na tregojne vetem p€rfitimet shtese qe mund tg marrin konsumatoret.
8, I{ur i krahasojnrd ttobitd rnarxhinalc (clobit shtes0) me kostot marxhinale (kosto shtes6)?I krafiasojrn6 vei6m at6herd kur njohinr gminiin dhe dobin marxhinale td t€ dy produkeve qd mund t€ zbatojmd parirnete zgjedhjes racionale dlie krahasojmd p6rfitimet shtese dhe kostot shtes6-9mimet.
9. Qka pasqyron qmimi i tregut?Qmimi i tregut pasqyron vleren e njdsis€ se fundit te bter€, nddrkohd qd blerdsit paguaj td njttjten gmim per t€ giitha
nj€sit e blera.
.10. Qfard funksione luan ulja e gmirnit?Kur gmimi ulet rritet dobia marxhinale p€r leuro dhe rriet sasie e kdrkuar pdr at€ produkl.
11. Qka jan€ td ardhurat reale dhe efekti i td ardhurave?T€ ardhurat reale --eshtE ulja e gmimit dhe sasia e produkteve q€ konsumatori mund t€ blej6 me t€ ardhuar e tij
monetare duke sguruar blerjet me k€to t6 ardhura.Efekti i te ardhurave - dshte ffitja e sasist! se produktit te blere e shkakluar nga njd nitje e t€ ardhurave reale.
12. Qka paraqet drejtdsia e buxhetit?Te glitha kombinimet e mundshme q6 ndodhen mbi kete drejtez. Paraqet te gjitha kombinimet e mundshme td dyprof,uktee qe mund t6 blej€ konsumatori, por kjo drejtdz nuk na tregon se cili prej kdtyre kombinimeve dshte m€ i miri.
1. Q'6sht€ Firma?Firma 0sht6 nje njesi bazd qd organizon dhe koordinon faktordt e prodhimit, punen' tok€n, kapitalin dhe aftdsit6,ipei.*rer", ne procesin e'procihimit. Ajo i kombinon t0 giitha kdta burime pdr t€ prodhuar mallra ose shdrbime.www.e-Libraria.com
7
2.3. Qka quhet e ardhura totale, kostoja totale dhe fitimi (humbjen)?Td Ardhurat Totale - quhen td giitha te ardhurat q€ firma siguron nga shitja e mallrave dhe shdrbimeve qd ajo prodhon;Kostot Totale -jand td gjitha shpenzimet qd i ben firma per te prodhuar dhe shitur mallra dhe sh€rbimet. Diferenca ndmes td ardhurave totale dhe kostove totale p6rb€n Fitimin (Humbjen) e firmds.
5. Qka quhen organizatat jo{itimprur6se?Firmat qd si synim kryesor nuk e kand fitimin, quhen Organizatat jofitimprurdse (oprofitabile).
6. Si qkt shErben tregu?Tregu sh€rben si mekanizdm pdr td koordinuar planet e shitjes dhe tO blerjes sii individdve td ndryshdm.
110. Si klasifikohen Firmat?
Firmat mund tO klasifikohen nd mdnyra td ndryshme, duke marr€ pdr bazd kritere td ndryshme.
11. Sipas kriterit ligior tE organizimit td tyre sa Iloje kryesore firmash kemi?Sipas kriterit ligjor td organizimit td tyre kemi tre lloje kryesore firmash: firmat individuale, firmat me ortakd, dhekorporatat (shoqerite aksionare).
12. Si p6rcaktohet forma e organizimit q€ zgiedhd nj6 firm6?Forma e organizimit qd zgjedhe njd firmii pdrglithdsisht pdrcaktohet nga forma e pron€sisd, struktura e drejtimit td saj,menyra e pageses pdr faktorOt e prodhimit etj.
t3. Qka dini p6r Firmat Individuale?Kemi tE bejmd me njd firmd individuale at€herd kur ajo tlshte prone e nje pronari td vet6m dhe drejtohet vetdm prej trj.Kjo eshtit forma md e thjeshte dhe md e p6rgiithshme e organizimit te firmave. Pronari i firmds 6shtd pdrglegjds pdrmbardvajtjen e firmds dhe p€r detyrimet qE ka ndaj td tjerdve.
l4
t5. Qka dini pdr Firmat me Ortak6?Firmat me ortakd mund td krijohen me dy ose md shumd pronare. Secili prej tyre pajtohet qe te kontriboj me njd pjesdte punes dhe te kapitalit t€ tij nd firm6, t€ marrd njd pjese te fitimit te saj dhe tE kete pergjegjesind e vet nd detyrimet efirmOs. Nd kdtd formd biznesi numri i ortak€ve nuk mund tC jetd mbi nje limit td caktuar. NjE firm€ me ortak€ ka njdstrukture organizimi m6 t€ komplikuar se sa nj0 firmd individuale. Edhe kdtu fitimi taksohet vetdm njd herd si eardhur personale e pronar€ve. Ortakdt kand pdrgiegj6si td pakufizuar, madje njd ortak mund te mbaj p€rgiegjiisi edhe
. p6r gabimet qE mund td b€jnd ortaket e tjer6.
16. Qka dini pdr Korporatat?Korporata eshte nje form€ e organizimit te bimesit qC themelohet me shiden (emetimin) e aksioneve dhe per ketearsye shpesh quhen si shoq€ri aksionare. Aksioni eshtc nje titull pron€sie ndaj njd pjese td pasuris6 s€ shoq€risd, njOletdr me vlerd qt! verteton se njd individ ka investuar nd shoq€ri vlerdn nominale td aksionit dhe se ka te drejtd tcmarrd pjes€ nb fitimin e shoq€risd, nd pdrputhje me kdt€ vler6 nominale. Aksionar€t marrin njO pjesd td fitimit t€shoq€risd aksionare nd form6n e dividentit. Pronar6t e aksioneve kand p€rgjegl€si ligjore vet0m pdr pjesdn qd e kandinvestuar nd shoqdrind aksionare, pra nuk pdrgligjen me tdre pasurine. Mbajtesi i njd aksioni mund ta shesg ate neqoft6 se ddshiron. Nd shoq€rind aksionare pa ofert6 publike aksionet mbahen privatisht dhe mund te shiten dhe tdblihen vetdm me marr€veshjen e te giithe aksionist6ve. Nd shoqdrite aksionare me ofert6 publike, aksionet shitendhe blihen nd tregun e letrave me vlerd, nd bursd.Shoqerite e medha aksionare kane nj€ strukture me te komplikuar. Organi md i lartd i nj€ shoqerie te till6 dshtembledhja e pdrgiithshme e aksionardve, e cila vendoset pdr g€shtjet kryesore tC aktivitetit td saj. Nga kjo mbledhjewww.e-Libraria.com
Izgjidhet, me shumice votash, bordi i drejtordve. Qdo aksion i blerd €shtO i vlefshdm pdr njE votE. P€r shembullndqoft6 se nj€ individ ka bler€ 50 aksione, ai ka td drejtdn e 50 votave. Bordi i drejtordve zgiedh presidentin. Ndnbordin e drejtorevejand drejtordt ekzekutiv, te cildtjane pergjegjds dhe drejtojn sektorE ti! till6 si prodhimi'inarkeiingu, filancai, k€ikiru-zirviitim, ku puiiojnd specialist€ t€ lusliave i€ n<lryshme.Td ardhuiat e korporates tatimohen dy her6, nj6 herd si tE ardhura ti! pdrgjithshme te korporates dhe sit dyti si tttardhura personale td aksionareve. Tatimi i dyfisht i td ardhurave tE korporates per korporaten paraqet nj€ disavantazhne kahaiim me format e tjera td organizimit t€ biznesit. Mirdpo kdtd disavantazh korporata mund ta kthej ndavantazh. Si arrihet kjo? Kjo do t€ anihet nd qoft6 se fitimi nuk i'u shpdmdahet nd form6 dividenti aksionar€ve, porriinvestohet nd korporatii. Kjo qd tham€ md lartti ka dy efekte pozitive: sE pari, eliminohet tatimi i dyfisht pdrkorporatdn dhe s0 dyti, riinvestimi i mjeteve n6 korporate mundeson ffitjen (zhvillimin e saj).Krahas avantazhit td pdrgiegidsisd s€ kufizuar qd kand aksionist€t, forma e organizimit me korporata ka edhe nj6avantazh tjetdr, vaznOimin e biznesit. Aksionistet nuk mund te terheqin kapitalin qe kane investuar n€ shoq€ri(korporat€), por ata mund t6 shesin aksionet nt! burs€. Kjo shitje bdhet me gmimet e tregut dhejo nt! bazO td vlerdsnominale te aksionit. Poseduesi i aksionit mund ta shesd aksionin e tij me gmim md tC lartd se vlera nominale dhe ndk€td rast ka realizuar. fitim i cili quhet fitim nga kapitali, ose mund ta shes6 me gmim mii te ulet se vlera nominaleduke ralizuar humbie e cila quhei humbje nga kapitali, por mund ta shes€ edhe baras me vlerdn nominale. Bler€sit eri td k6tyre aksioneve bdhen pronar td korporatds dhe kjo munddson q0 korporata tE mbijetoj€ n€ biznes.
17. Si ndahen trurimet financiare kryesore qE mund td siguroji korporata?Burimet financiare kryesore qd mund te siguroje korporata ndahen n€ burime financiare td Jashtme dhe tdBrendshme.
18. P6rse 6sht6 i nevojshdm kontabiliteti i firm6s?Kontabiliteti i firmds 6shte i nevojshdm si burim informacioni pEr blerdsit e mundshdm td aksioneve dhe
obligacioneve td saj dhe si instrument i rdndesishdm pdr te ndihmuar drejtuesit e firmes pdr marrjen e vendimeve dheper i;oh.;en e ecuriie s€ biznesit dhe vlerds sC tij. Firmave u duhet td mbajnd kontabilitetin edhe pdr shkak t€ detyrimitper G paguar taksat.
t9. Cilat jan6 dokumeiitet md t€ rdrrd€sishme td kontabilitetit?Dokumentet ind td rdnddsishme td kontabilitetit jand Bilanci dhe Pasqyra e Rezultatit Fiirairciar:.
24A jana tE lidhura njera me tjetron bilanci dhe pasqyra e rezultatit linanciar?Rezultati financiar i firmds pasqyrohet idhe ne bilancin e saj, pra kdto dy dokumente kryesore td firmds jand td lidhurme niera tjetren.
1. Me gka fillon studimi i Firm6s?Studimi i firmEs fillon me analizdn e prodhimit. Prodhimi i transformon burimet prodhuese nd mallra e
sh€rbime.
2. Cka ishti l,rodhimi dhe me an€ t6 gka jepet lirthja midis inputeve tE p6rdorura dlre sasise sE
Produktit?prodhimi eihte nje proces me anen e te cilit burimet kthehen nE td mira dhe shdrbime td ndryshme. Ky proces
realizohet n6p€rmjet nje metode td caktuar, e cila kdrkon kombinime tE caktuara t€ inputeve. Lidhja midisinputeve t€ p'drdo.ru dh" sasise s€ produktit te marre jepet me anen e funksionit td prodhimit.
3. Qka shpreh Funksioni i Prodhimit?Funksioni i itrodhimit shpreh lidhjen midis sasisd sd inputeve t€ pOrdorura dhe produktit td prodhuar. Ai tregonse cila dsht€ sasia minimale e inputeve qd duhet td p€rdord firma per te prodhuar njd sasi tb dhdn6 produkti ose,
cila 6shtd sasia maksimale e produktit qd mund td realizohet me njii sasi tii dhene te inputeve.
www.e-Libraria.com
94. Qka quhet Produkt Total (TP)?
Sasia e produktit e prodhuar nga kombinimi i inputit pund L dhe inputit kapitalK quhet produkt totol (oseprodukt total fizik) dhe simbolikisht shdnohet me Q ose TP.
5, Qka mat Produkti Marxhinal dhe cila €sht€ formula e tij, dhe gka Eshtd Produlrti Marxhinal iPunds?
Produkti Marxhinal i njd faktori tC ndryshueshdm mat ndryshimin nd produktin total qE rezulton nga ndryshimime nj€ njEsi nd madhilsin e inputi te p€rdorur. Kdshtu, Produkti Marxhinal i Punds 6sht€ ndryshimi ndproduktin total q€ rezulton nga njd ndryshim me njd njdsi tO sasisd sE punds te pdrdorur, duke mbajturmadhdsin€ e kapitalit konstante. Analitikisht produkti marxhinal jepet nga formula: MP=ATP/AL ku ATP 6shtdshtesa n€ produktin total dhe AL shtesa nd inputin pun6.
6. Li&ii i ti Ardhurave Zbritise?Sipas ligjit te te ardhurave zbrit6se, nd qoftd se ndaj njd sasie td dheni td faktorit td fiksuar (nE rustin tond tdkapitalit) shtohen njesi ft njepasnjeshme td njd fahori te ndryshueshEm td prodhimi (nd rastin tond punds),produkti marxhinal dhe ai mesatar i faklorit tE ndryshuesh2m eventtalisht do tE bien.
7. Teknologiia e Prodhimit.,.?Teknologjia e prodhimit ndryshon edhe pErsoset vazhdimisht. Shpikjet e produkteve td reja, pdrmir€simi iprodukteve ekzistuese, ndryshimet nd procesin e prodhimit, jan6 procese q€ kanti td bdjn€ pikdrisht mendryshimet nd teknologli. Si rezultat i ndryshimeve progresive nd teknologii bdhet e mundur qt! me te njdjtatinpute td sigurohet md shumd produkt, ose e njdjta sasi prodhimi td sigurohet me m0 pak inpute. Kur ndodhndryshimi nd teknologli, ndryshon edhe funksioni i prodhimit.
8. Meqendse firma mund t0 ndryshojd madhdsit0...?Meqendse firma mund t€ ndryshojE madh€sin€ e t€ gjitha burimeve nd periudha afatgata, zgjedhjet qE hapenpara saj janil m€ td shumta sesa nd periudha afatshkrutra. Kdto zgiedhje pdrmbahen nd funksionin e prodhimit, icili paraqet kombinimet e ndryshme te inputeve (nd rastin tond td punds dhe td kapitalit) dhe sasisd sd produktitt€ prodhuar.
9. Zgjerlhja Kosotminimizuese?PEr td gletur kombinimn e inputeve qd jep nivelin mi! t€ ul€t td kosotve pdr prodhimin, duhet t'u referoheminjdkoh€sisht izokuanteve dhe izokostove. Nd qoft€ se firma ddshiron t0 prodhojd X njtisi produkt me koston mEte ulet te mundshme, ajo realizon k€td duke pdrdorur kombinimin e inputeve qC i p€rket nj€ pike pdrkatBse pshpikes E. Pika E, duke qen6 pikd e izokuantit q€ p6rfaqdson X nj6si produkl 6shtd njdkoh€sisht pika e izokostosme te ulet te anitshme. Ajo eshtd pik€ tangjenciale e izokuantit t€ dh€ne me izokoston me te ulet te anitshme.Kur dshtO i dh€nd niveli i shpenzimeve, psh 120 euro, pika E tregon nivelin m€ tE larE te anitshem td produktitme k€td nivel shpenzimesh. Nd pik€n E barazohet pjerrdsia e izokuantit qd p€rfaqdson X njEsi produkti mepjerrdsind e izokostos qC pdrfaqdson 120 euro shpenzime pdr inpute.
Si bdhet analiza e kostove?Analiza e kostove bdhet, nd pErshtatje me funksionin e prodhimit, p€r periudha afatshkurtra dhe periudhaafatgSata.
www.e-Libraria.com
4.
10NE sa grupe klasifikohen faktorgt qe pirdor{iriiiii nd periudha afatshkurtra?Faktordt qe perdor njd firmd n0 periudha afatshkurtdra klasifikohen n€ dy grupe kryesore:
c Faktord (inpute) fikse.Inpute fiksejan€ ato inpute, madh6sia e t€ cilave nuk ndryshon kur ndryshonmaJhesia e protihimiL.
o Faktor, (inpute) ti ndryshueshlm.Inptle te ndryshueshdm jand ato inpute, madhdsia e td cilavendryshon kur ndryshon madhdsia e prodhimit.
NE pajtim me klasifikimin e m€sip0rm, si klasifikohen kostot e tyre?NO pajtim me klasifikimin e inputeve, edhe kostot e tyre klasifikohen n6:
c Kosto fikse (FC). Kostot fikse jan0 ato shpenzime monetare qE bdn firma pdr inpute fikse tdprodhimit, td cilat nuk ndryshojni! kur ndryshon prodhimi i firmOs.
. Kostu ft ndryshueshme (variabite, VC). Kosto te ndryshueshme jand shpenzime monetare qB bdnfirma pdr inpute td ndryshueshme tC prodhimit, td cilat ndryshojnd nd qoftd se ndryshon sasia eprodhimit.
Duke supoiuar tE dh€na kombinimin e inputeve pdr prodhimin e njd sasie t0 caktuar produkti si dhe gmimet ekgtyre inputeve, kostoja totale e tti giithd produktit td prodhuar do te jepej si shumd e kostove fikse me kostotvariab.l:
TC=FC+VCKostoja totale (TC) shpreh shpenzimet md td ul€ta monetare tE kyera nga firma, te nevojshme p6r td prodhuarnjd nivel td caktuar produkti.
Qka pdrfshihen ni kostot fikse dhe gka ne ato te ndryshueshme?Nd kostot fikse pdrfshihen shpenzimet qd bdn firma pdr amortizimin e makinerive, pajisjeve, pdr interesat qE
paguan p6r kapiialin e marrti hua, per renten e tokds qd ka nii p0rdorim etj. PErveq faktit q€ nuk ndryshojn6 menitjen e prodhimit, kostot fikse kand edhe nj€ karakteristikd tjetdr, ato ndodhin edhe kur niveli i prodhimit 6shtd
zero,Ne kostot e ndryshueshme, pdrveg faktorit punO p€rfshihen edhe shpenzimet qii bdhen p6r blerjen e l€nddve tdpara e materialeve kyesore, lendeve ndihm€se, energiisE elektrike, lEnddve djeg€se ed. Kur firma nuk prodhonasnj€ njdsi produkti, madhdsia e kostove t€ ndryshueshme do tejeG zero.
Qka u intereson lirmave shpesh t€ dini?Firmave slrpesh u iltereson t3 dine shpenzimet rnesataro monetare, d.m.th. sa u kushton prodhimi i nje njdsieprodukti. Per ke€ ndertohen dhe pdrdoren nd analiz€n ekonomike treguesit e ftostove mesatare.i(ostot fikse, kostot e ndryshueshme dhe kosto totale kthehen n€ madhdsi mesatare duke pjestuar secildn piejtyre me sasind (Q) rc produktft qe prodhonfirma.
Qka Esht6 kostoja lotale mesatare?Kostoja totale riesatare (ATC) dshtit kostoja (TC), pjesetuar me sasit€ e produktit te prodhuar, (Q). Pra,AfC:fC/Q. Kurba e kostos totale mesatare paraqitet nd form6n e germOs U. Kurb€n e kostos totale mesatare
mund ta pdrfitojmii drejtp€rdrejte nga kurba e kostos totale.
Qka 6sht€ kostoja fikse mesatare?Kostoja fikse mlsatare (AFC) tishte kostoja fikse totale (TFC) pjes€tuar me sasind e produktit tE prodhuar (Q).
Pra, AFC-TFC/Q.
Qka €sht6 kosto variab6l mesatare?Kosto variabel mesatare (AVC) eshtit kostoja e ndryshueshme totale, pjesetuar me sasind e produktit tdprodhuar (Q). P ra, AVC - TVC /Q.
1
www.e-Libraria.com
il9. Qka 6shtd kosto marxhinale?
Kosto marxhinale eshtC shtesa absolute ne koston totale kur prodhimi nitet me njd njdsi, dhejand pOrkat€sishtndryshimet nd koston totale dhe n€ sasin€ e prodhimit (ndryshimet n€ sasin€ e prodhimit supozohen shum€ tdvogla).Rrjedhimisht, ndryshimi midis kostove totale eshtd giithmond i barabartii me ndryshimin midis kostove tdndryshueshme p6r gdo nj0si shtesd produkti.Kostoja marxhinale (MC) ka rdnddsi te veqante, pdrderisa ajo orienton firm€n td marrd vendimet e duhura lidhurme sasind e prodhimit. Kostoja marxhinale jep informacion mbi shpenzimet qd duhet td b6jd firma nd rastin eprodhimit te nje njdsie shtesd produkti, ose shpenzimet qd firma mund td kursej€ duke mos e prodhuar k€tdnjesi. Njii informacion t0 tillE nuk ejapin treguesit e kostove mesatare.
10. Cka 6sht€ kostoja e nj6 produkti pdr kontabilistit e gka p€r ekonomistet?Pet kantabilisrct e njd firme, kostoja e njb produkti llogaritet me shum6n e parave qE duhen paguar per tesiguruar l0nddn e parE, pundn, makineritd e pajisjet etj., te domosdoshme kdto pdr td prodhuar produktin. PErekonomistct kostoja e nje te mire 6sht| digka md tepdr se kaq. N€ dallim nga kontabilistdt, ekonomist6tperfshijne mE shum€ zdra nE kosto, pavaresisht nese ata shprehin transaksione monetare apojo monetare.Kuptimi i kostos nga ekonomistdt bazohet n0 sasind e burimeve tE pdrdorura dhe munddsitd altemative tepdrdorimit td tyre. Zgjedhja e burimeve t0 caktuara pdr prodhimin e njd t€ mire do tE thotd pamundEsi eprodhimit td nj6 td mire tjet€r. Pra, kostoja oportune (ose ekonomike) e gdo burimi td zgjedhur pdr t€ prodhuarnjg te mire eshte e barabartd me vlerdn e pdrdorimit alternativ me tE miro td mundshdm.
ll. Cka €sht6 fitimi normal?Fitimi ekonomik ose fitimi i tepert, eshte me i vogdl se fitimi kontabel dhe pdrfaqEson njd td ardhur mbi fitiminnormal. Fitmi normal 6shtd pjesd e kostos ekonomike dhe eshte e barabarte me koston oportune tE burimeve ndprondsi td sipdrmarr6sit (pra me koston e n0nkuptuar), d.m.th. me atd shumd minimale tB ardhurash td pronarit,q0 do ta bdnte ate € interesuar pdr t'i mbajtur kdto burime nd biznesin pdrkat€s.
12. Kostoja n0 periudha afatgiata?Nd periudha afatgiata te gjitha inputet bdhne tii ndryshuesh6m. Ky fakt e vEshtirson marrjen e vendimeve p€rnj6 firmd, sepse asaj i duhet td vendosi!jo vetdm se sa pund do t€ pajtojd, por giithashtu edhe se sa kapital dheinpute tO tjera do te perdore, perderisa edhe ato tashmdjand td ndryshueshme.
l Nga gka p0rcaktohen gmimet dhe sasia e prodhuar pdr gdo produkt n0 njE ekonomi tregu?Nt! njii ekonomi tregu gmimet dhe sasia e prodhuar pdr gdo produkt pdrcaktohen nga mekanizmi i tregut, ngabashkdveprimi i k€rkes6s dhe ofeftes ne treg. Nd disa tregle ekziston nj6 konkurrencd pothuajse e plot6, kursend disa td tjer6 konkurrenca dshtd e kufizuar. Ekstremi i kund€rt i konkurrencds se plote dshte monopoli. Ndtregiet me konkurrencd jo tE plotd pdrfshihet edhe konkurrenca monopolistike dhe oligopoli, si forma tdnd€rmjetme. Veqiroritd e tregjeve nd td cilat vepron njd firm€, ndikojn6 ne nje masd te rend€sishme nE vendimete firmds lidhur me sasinii e prodhimit, gmimet, etj.
2. Cili €sht6 tipari m€ i r€nd€sishEm i konkurrencis s€ plot6?Tipari md i rdnddsish€m i konkurrencds sC plot6, qd buron nga vegoritd e mdsipdrme, 6shtd se firmatjandgmimpranuese, ato nuk kand asnjd ndikim mbi gmimin e produkteve q0 ofrojnd nd treg. Qmimi p€rcaktohet ngak€rkesa dhe oferta e tregut, dhe firma td veganta mund te ofrojn gjithgka qii duan me atd gmim. Pra,konkurrenca e plote mund te pdrkufizohet si njd lloj tregu, nd td cilinfirmat e veganta nuk e kand kontroll mbigmimin e produkteve qd shesin. Ky tipar kryesor i konkurrencds sd ploti! pdrcakton edhe karakteristikat e kurbdssd k0rkesds q€ p6rballojnd firmat individuale pdr produktin qd ato ofrojn6 nd treg.
www.e-Libraria.com
4.
t23. A rnund t€ ndikoj6 firma mbi qrnimin?
Duke ditur se gdo firmE qii vepron n€ konkurence te plote z€ njd pjesd t€ vogel te tregut, dshtd e qafte qe ajonuk mund te ndikojd mbi gmimin. Firma mund td marrd vendime vetdm lidhur me sasin9. Me gmimin q€percairian trrgu,lu.,no *u,tti id sliesd g"crdrio sasie q€ dtshiru;r. Kuiba e k€rkesds qii iidesh ajo nd ireg Ssht€
horizontale, sepse, p€rderisa firma mund td shese pa pengesa me gmimin e tregut, ajo nuk ka interes te shes6 megmime me te uleta. Po tt! shiste me gmime m0 tii larta, asaj do t'i ngeleshin produktet pa shitur, pasi ka shumdirma td tjera qd shesin tC njdjtin produkt me gmimin e tregut. Munddsia qB ka firma individuale pdr t€ shiturgfargdo sasie me gmimin e tregut, mund tE kijoje pershtypjen sikur ne konkumencdn e plote nuk kakonkurrencd.
Qka kuptojmi! me t€ ardhur marxhinale?Me ft a;dhur manhinale kuptojmd ndryshimin nd t€ ardhurat totale kur prodhimi ndryshon me njd njdsi.
Sa periudha kohore t6 mundshme tE ekuilibrit t€ tregut dallojm p6r td analizuar dhe liuptuar sjelljen efirmtis dhe tE deg6s?Pdr t€ analizuar dhe kuptuar md mir€ sjelljen e firm€s dhe t€ degds 6sht€ e nevojshme td dallojm€ tre periudhakohore td mundshme tC ekuilibrit td tregut:
o Ekuilibri momental, ku oferta 6sht€ fikse;o Ekuilibri afatshkurtdr, ku firmat mund td rrisin prodhimin, meglithdse kapitali mbetet i pandryshuar;e Ekuilibri afatgjat€, ku G giithd faktordt e prodhimit mund te ndryshojne.
Qmimi i ekuitibrit p6r periudha afatshkurtdra a 6shtd mi i ul6t apo mi i lartd se qmimi i ekuilitrritmomcntal?Qmimi i ekuilibrit per periudha afatshkurt€ra eshte me i ultst se gmimi i ekuilibrit momental. Kjo e ka bazen teoferta shtese qd vjen nga p€rdorimi intensiv i te njejtit kapital. Nd kete rast oferta dshtd mi1 elastike, sepse memitjen e gmimit rritet edhe sasia e prodhuar.
20.
1. Si veprojn firmat (dcgdt) nE praktikG?Ne p;ktike, tirmat (degdt) veprojn n€ kushtet e njd konk;urrence jo E ploft, e cila shtrihet n€ njd hapdsirdshum€ tii gjer€, duke fiiluar nga konkurrenca monopolistike deri nd ekstremin e kundert te konkurrences sd
plotit, qe e;hte monopoli. Fjala monopol njedh nga greqishtja: mono qE dmlh i vetdm dhe polein q€ dmth me.6ite. p.u, monopoli p6rfaqison nj6 firmd tE vetme e cila prodhon dhe shet giithd produktin e nj0 dege.
Cekni tiparet themelore tE monopolit dhe i shpjegoni ato?Tiparet themelore td monopolit jan6:Ek"istenca e nj6 shit€si td vetem nd degE. Prej ketej rrjedh q6, ne kushtet e monopolit, firma dhe degajand e
njejta gje. Megiithatd, ky tipar themelor i monopolit nuk i 6shte i mjaftueshdm pdr pdrcaktimin e sakte te tij,sepse ai karakterizohet edhe nga tipare td tjera thelb€sore si:lliungesa e x,evendesuesve te iferi. NEse nj€ firmd ka zdvend6sues td afert ajo mund te mos jete monopol. POr .
shem"bull, nd qoft6 se ne Shqiperi njd shoqdri transporti realizon gjithd transportin e udhOtardve me autobus0, a1nrnd te the*i q€ ajo p6rfaqbson nj-d monopol? Nd kuptimin e ngushte te transportit me autobuse, edhe mund te
themi. por nd kuptimin e gjere, tti iransportlt ne per$ithesi, kjo firme nuk mund te jete monopol pasi qd ajokonkurohet nga tiansportii-rekurudhor, detar etj. Ekzistenca e z€vend€suesve td alert pdr degd t€ ndryshme nuklejon poziten;onopol ne deg€. Percaktimi i pozites s€ nj0 firme nd treg, pra ndse njd firmd eshtd osejo*onopot, eshte i re;desish€m, sepse n€ shum6 vende ka ligie tii forta kunddr monopolizmit. Nje nga treguesit q€pgrdoret p6r vler6simin e pozicionit monopol te nje firme €shtd elasticiteti itdrthort€ i kiirkesEs. Nd qoftd se njdi,ron *a ,ip elosticitet te t;rrc ie ftrthorft ie kprkeses, ai ka zetendisues fi oJbrt dhe prodhuesi i tij, megiith€se
mund tejerc i vetdm, nuk Eshte monopolist. Pra, ekzistenca e monopolit nenkuplon mungesen e zdvenddsuesve
te af6rt. ile k€td kuptim, kurba e k€rkeids q€ ndeshd firma monopol 6shtd relativisht e pjenti! duke reflektuarpikerisht mungesen e zevendesuesve t€ afert.www.e-Libraria.com
13Aftisia p€r ld ndikuor mbi gmimin.NE konkurrencdn e plotd, firma nuk ka asnj€ ndikim mbigmimin, ajo dshtd gmimpranuese. Nii kushtet kur firma 6shtd e njEj6 me degen, kurba e kdrkes€s qd ajo ndeshi!nd treg eshte e njdjtd me kurbdn e kdrkesds qb ndesh€ dega, pra dshti! nj€ kurb€ e zakonshme k6rkese mepjerrdsi zbritese. Nd varesi t€ kdrkesds qd ndesh n0 treg, firma monopol mund td zgiedh€ gfarddo niveli gmimiqd d€shiron, pra ajo mund t€ t6vizd pdrgjat kurb€s sd kdrkes€s, duke zgledhur nivelin e qmimit dhe sasind qO ipergjigf et atij. Ne kete kuptim themi qd firma zot€ron njd fuqi tregtare. Me fuqi tregtare kuptojmd afttsin€ qdka.firma p€r td ndikuar nd qmimin e prodhimit qd sheL nepermjet ndryshimit td sasisd se fii. Sa m:d i madh tdjete ndikimi i firmds mbi gmimin, aq md e madhe €shtd fuqia tregtare qd ajo ka, aq md e madhe iishtd fuqiamonopoliste e saj. Si pdrfundim, themi qd firma monopol ushtron njd ndikim mbi gmimin e produkteve qO shetdhe, n€ dallim me konkurrenc€n e plot€, ajo nuk eshtd gmimpranuese por gmimp6rcaktuese.EkT,istenca e pengesave rc hlrjes. Me td drejtd mund td lind pyetja: Pse njd firmts mund td vendosd dhe td ruajpozicionin e saj monopol? Pse firmat e tjera mund td hyjnd nd kiit0 deg6? Kush i pengon ato? Per kete pyetjemund t€ jepen shpjegime te ndryshme, por kdtu do t€ vegojm€ disa faktord kyesor6:a) Monopoli qt.mbeshtetet ne kantrollin e nj€ inputi baz€ t€ prodhimit. Munddsia pdr t€ kontrolluar burimet
bazd pdr prodhimin e njd produkti, si lEnddt e para, pi:rbejnd njd mrgd t0 vendosjes sd monopolit, sepsefirmat e tjera nuk mund td hyjnb nd k€tE degii, ato i pengon pikerisht mungesa e l€nddve td para. Pdrshembull, para luftds se Dyte Boterore, shoqeria amerikane ALCOA, ndpdrmjet kontrollit td lendeve tE para(boksiteve), zotdronte monopolin e shitjes sd aluminit, pra ishte nj€ monopol.
b) Monopoli qe mbdshtetet ne pengesa ligjore. Shpesh herd, per arsye te ndryshme, shteti vendos6 me ligjkufizime q€ pengojnt! firmat td hyjnd n€ njd deg6 td caktuar. Kjo realizohet, kryesisht, nepermjet patentave,tg drejtgs se autorit dhe licencave. Potenta p'rfaqzson njd td drejtE el<sHuzive, ft garantudr nga shteti, qe ijep mbojfts ft saj munddsin pdr td prodhuar dhe tregtuar nj€ produh pdr nj€ periudhd kohe te dhene (p€rshembull, nd SHBA pdr 17 vjet). Qellimi i dhdnies sd kdsaj td drejte, qd e vendosd firmdn n€ pozicioninmonopol, dshtd nxitja e kdrkimeve shkencore, sepse patenta qE merret pdr shpikje tE ndryshme, i siguronfirmes fitime te mddha qd njedhin nga pozicioni i saj monopol.E drejta e autorit, p€rfaqdson nje ft drejrc eksHuzive, td garantuar nga shteti, qd ijep mbajtZsit tE sojkontrollin mbi botimin, t(opjimin dhe shitjen e vepraye ft artit dhe lercrsisd. Perveg patentave dhe td drejtes sC
autorit, shteti mund td vendos€ pengesa td tjera ligjore p6r t€ ushtruar njd aktivitet, si licencat. P€r shembull,shteti mund t'i japd td drejten ekskluzive njE firme tC vetme pdr t€ shpdmdard postdn, duke krijuar k€shtu nj€monopol postar.
c) Monopoli qd krijohet nga bashkimi ifirmave. Firma td ndryshme tE njd dege mund td bashkohen nd njdfirmts t€ vetme pdr td pdrcaktuar gmime td larta dhe, si rrjedhim, pdr td marr6 edhe fitime td lafta. Ky llojmonopoli mund td krijohet ne rastet kur ne njd deg€ ka disa firma td mddha dhe kur shteti e lejon at€ me ligj.Sidoqofte, ne kete lloj monopoli eshte md e madhe mund€sia e hyrjes nd degd t€ firmave td reja qd nxitennga fitimet e lart4 prandaj eshte me e veshtird ruajtja e pozicionit monopol nga firmat ekzistuese.
d) Monopolet nstyrore. Keto fionopole mbdshteten nE ekzistenc€n e asaj dukurie, q€ e kemi quajtur ekonomizir,td shkalles.NE degd td caktuara, kostoja mesatare vjen duke u ulur me nitjen e v€llimit td prodhimit, ne qoftdse produkti ofrohet nga njd firmd e vetme. Ne keto raste, nd qoft6 se dega do td p6rbEhej nga shumd firma, atcdo t0 prodhonin nE nivelin e kostos m€ t€ uldt, por nd rang dege kostoja minimale do t€ arrihej n€ njd nivelrelativisht te ulet G prodhimit dhe md tej, me nitjen e prodhimit, ajo do te nitej. E kunderta ndodhd ni! qoft6se dshtd vetdm nj€ firm€ q€ prodhon kete produkt: sa mE shumd rritet prodhimi, aq md shum€ ulet kostojamesatare. Kjo dshtd e v6$ete n€td gtritha ato deg€, k cilat kane kostofikse tep€r t€ larta, pdr shembull,sh€rbitmet publike pOr energji elektrike, uj6, telefon, gas etj. Sa md e madhe tdjetd pesha specifike e kdsajkostoje nd koston totale, aq me i madh eshte ndikimi i saj dhe kostoja totale mesatare vjen drejt uljes merritjen e vdllimit td prodhimit.
Ku Cshtd dallimi nd€rmjet firmave nd konkurrenc€ td plot6 dhe firmave monopol?Firma nE konkurrencd t€ plotd mund ft zgjedh veftm nivelin e prodhimit, kurse firma monopol mund te ndikajembi gmim, pra mund te zgjedh qmimin. Edhe nd kete rast maksimizimi i fitimit behet sipas td nj€jtit rregull,MC:MR. E ardhura marxhinale nii firm6n monopol ndryshon nga konkurrenca e plote ku MR=P=AR dhe kurbasaj ishte horizontale, e nj€jtd me kurbdn e kdrkesEs. Pse? Kurba e k€rkesds qii ndesh firma monopol si nj€ firmd ewww.e-Libraria.com
t4vetme ne dege, eshte e njdjtd me kurb€n e kdrkesds sd deg0s, pra Eshtil kurb€ kdrkese me pjer6si zbrit€se e cilatregon nivelet e gmimit nd t€ cilat mund td shes€ firma n€ nivele td ndryshme prodhimi.
ir'!e gka jald 16 irarai;arfu tE trcihurat *lcsaiare?Td ardhurat mesatare (AR) jan6 td barabarta me td ardhurat totale (TR) pjesdtuar p6r sasind e shitur (Q), prajandt6 barabarta me gmimin e mallit (sepse TR=QxP kurse AR=TR/Q dhe AR=P). Si rrjedhim, kurba e kdrkes€spgrfaq€son nj6koh€sisht edhe kurb6n e tE ardhurave mesatare. Duke ditur se kjo kurb6 6sht6 me pjerr€si zbrit€se,monopolisti duhet td uld gmimin e te gjitha nj6sive pdr t€ shitur njtl njdsi shtesd produkti. Kjo dmth qE t€ ardhuratmarxiinale, td cilatjand td ardhurat shtesd qd merren kur shitet nj€ nj,si m€ shum€, vijnd duke u ulur.
A ekzistojn mendime iluzioniste lidhur me maksimizimin e fitimit nga monopolisti?Lidhur me maksimizimin e fitimit nga monopolisti, ekzistojn€ edhe mendime iluzioniste. Po p€rmendim dy:L Ekziston me ndimi se monopolet marrin githmone frfim ft tupert. Nd fakt, nuk ndodh giithmone k€shtu' Nd td
gjitha ato raste kur kostoja mesatare 6shte mbi nivelin e td ardhurave mesatare, pra kurba ATC eshte mbikurbdn e kdrkes€s, firma monopol del me hurnbje ekonomike. Praktika verteton se nj€ fimrd mund te ketepozicion monopol, por mund t€ mos realizojd fitim te tepert, duke qen€ e detyruar t€ p€rballoje edhe humbjeekonomike. Firma monopol zgjedh gmimin qd minimizon humbjen. Humbja minimale arrihet pilrsdri nti pikdrku MC=MR. Qdndrimi ql mban firma nd periudha afatshkurtra €shte i njejte si nd konkunencen e plot6. Neqoftg se humbja per njesi 6shte me e vog€l se kostoja fikse mesatate, firma vazhdon prodhimin, ne te kundertajo mbyllet p€rkohesisht. Kzsftri i mbylljes sd Jirmes eshft P<AVC. NA periudha afatgiata frma monopolmund tE sigurojd njd fitim ekonomik pdr shkak td pengesove tE hyrjes;
B. Ekziston njd mendim tjetdr, sipas td cilit monopolisti Ashft kreit i lire n€ caktimin e gmimeve. Ne fakt,mundesia i firm€s monopoliste pdr t€ ndikuar nd nivelin e gmimit, 6shte e kushtezuar nga k€rkesa qd ajondeshd n6 treg. Nd kete iuptim,firma nuk mund td caktojd qmime sipas ddshir€s, jashtd atyre qe percoktohennga kbrkesa e tregul. Jo vetdm kaq, por edhe nE kuadrin e kdtyre gmimeve, firma monopoliste nuk zgiedhgn1i*"t rd te larta, por ato gmime qd maksimizojnd fitimin. Qmimet shumd td larta kushtdzojn6 nivele shumdie uleta te prodhimit, duke ja hequr monopolistit mund€sin6 pdr td maksimizuar fitimin. Nga ana tjetEr fitimiekonomik qd merr firma monopoliste nii periudha afatgiata nxit€ dy pride: Sd pari, nxiten perpjekjet e firmavttd tjera p6r td kap€rcyer pengesa t€ caktuara td hyrjes, sig dshtd kontrolli mbi burimet kritike, eIi. Se dyfi,nxiiet sirteti per tE nderlryrii, duke vendosur taksa qd zvog€lojnd fitimet e firmds monopol. Pdr t'i minimizuark6to prirje, me q6llirn qE tB ruhen fitimet ekonomike nE periudha afatglata, filmat monopoliste mund i€vendosin gmime me td uleta se ato q€ rnaksimizojn6 fitimin, duke rritul k0shtu sasind e shitur te prodhimit dh(
duke reduktuar, nd njd fard mase, fitimin nc periudha afatshkurtra.
Qka p6rfaq6son Humbja Neto?Humi;a Neio perfaqdson njd pakesim ti! mirdqenies sociale, e cila pdrbEn edhe objektin kryesor ft ktitikave ndai,oonopotit. Krahas kesaj, nionopoti teritikohet edhe p€r rishpdrndarjen nE fovor ft firmes nonopoliste dhe nd ddm
t€ koisumatorit. Pra, pengesat e hydes nd degdn e monopolizuar bdjnd q€ td dyja k€to pika te dobOta td monopolilt6 ruhen edhe nd periudha afatgiatz. Kritika negative ndaj monopolit drejtohet edhe ndaj mundEsisd sd abuzimit ,
me cil€sind e mailrove dhe sheibimeve n€ kushtet e munges€s apo dob6simit t€ presionit te konkumencds dhe ndajmund€sisg sd shpenzimeve parazitare dhe pakdsimit td stimujve pdr uljen e kostos nd kushtet e fitimeve td larta
-
ekonomike.
Cilat janE avan tazhet e monopolit?fritikat ndaj monopolit nukjane vetdm negative, nd rethana t€ caktuara monopoli mund te kete edhe avantazhe:
. Avantazhet qd vijnE nga ekonomizimet e shkallds. KEto avantazhe jand karakteristike pdr monopoletnatyrore. Ne ketl kus-hte, monopolisti qE zotdron nj€ degd mund td prodhoje md shume dhe me gmime me
td uleta, se sa do te prodhohej nd kdt€ dege nd kushtet e konkurrences se plotd;o Avantazhe qd vijn€ nga munddsia e tnitjes sd progresit teknik. Ekziston mund6sia q6 mbi bazdn e fitimeve
td larta dhe-burimeve td mddha financiare, monopolisti tit kryejit shpenzime td mddha p€r kdrkime
7.
www.e-Libraria.com
l5
.9.
shkencore (natyrisht, kjo dshtd vetdm munddsi). Kjo gjt eshte e dobishme pdr giith€ shoqdrind,sepse gon nd rritjen e ritmeve te progresit teknik dhe mbi kdtd bazd edhe td produktit total.
Kur kemi diskriminim td qmimit?Diskriminim gmimi kemi at€here kur nj€ firmO cakton gmime td ndryshme p6r blerds td n dryshdm, por jo p€rshkok td kostove t€ ndryshme. Qtillimi i gmimeve diskiminuese 6sht€ qd t6 nitet fitimi i firmds.
Qka duhet tE caktojd firma p€r t€ maksimizuar fitimin?Pdr tE maksimizuar fitimin, firma duhet tE caktojd nd secilin treg atd nivel gmimi qd pdrcaktohet nga konditaMC=MR. Ne kushtet kur elasticiteti i k€rkesds dshtii i ndryshdm, niveli i gmimit qd i pdrgjigiet kdsaj kondite6shte i ndryshem. Pra, kostoja marxhinale dsht€ konstante, dhe kur kdrkesa 0shtdjo elastike gmimi qd caktonfirma eshtd me i lartd sepse edhe reagimi i konsumatordve €shte me i dobet ndaj ndryshimeve nii gmim.
10, Qka pdrbijn6 kritikat e shumta qi bdhen pir monopolet?Kritikat e shumta q€ bdhen pdr monopolet pdrbdjn€ bazdn e nevojds sd ndErhyrjes shtetdrore p€r kontrollin e;1re. Qe ne fillim, duhet te datlojmd se nddrhyrja shtetdrore 6shte e ndryshme pdr lloje t€ ndryshme monopolesh.P€r monopolet qE krijohen mbi bazdn e shkirjes sd firmave, shteti nddrhyn me mjete ligjore, sig jand ligjetantitrust, per te mos lejuar krijimin e tyre. Kur esht€ lala pdr monopolet natyrore, tE cilat jand td domosdoshmepdr shkak td ekonomizimeve td shkallds, shteti nd€rhyn pdr t'i rregulluar ato.
11. Qfar6 do td ndodhte n0 qofte se shteti do tE nd6rhynte pdr td prishur monopolet natyrore?Nd qoft6 se shteti do te nderhynte pdr te prishur monopolet natyrore, do t0 kishim njd humbje pdr td gjith6.Konsumatoret do td konsumonin md pak dhe me gmime mE t0 larta dhe firmat do t€ humbisnin fitiminekonomik. Prandaj, shteti nddrhyn me q€llim qd tE pdrmirdsojd efigencdn te monopolet natyrore duke ndikuar,kyesisht, nd nivelin e gmimit. Ideja themelore 6shtd qd t0 anihet njd shpdrndarje efektive e burimeve, dukemdnjanuar fitimet ekonomike td monopolit dhe humbjen neto. Rregullimi i njti monopoli natyror mund tepdrmbajd edhe objektiva $era, qd lidhen me investimet, cildsin0 e shdrbimi! etj.
l. Qka pirfaqdson Oligopoli dhe cilat jane tiparet kryesore tE nj6 tregu oligopolistik?Oligopoli p€rfaqison at€ lloj tregu ku sundojn6 njd num6r i vog6l firmash, vendimet e td cilave jan6 tEnd6rvarura. Tiparet kyesore td njd tregu oligopolistik jand:
Ekzistenca e njc numri tt vogil lirmdslr. Ky eshte tipari kyesor i oligopolit. Nj€ numdr i kufizuar firmashsundojnd tregun e njd produkti, duke zotdruar njd pjes€ t€ konsiderueshme td tij. Pdr kdtd ar€sye, veprimet e njiifirme lidhur me gmimin, prodhimin, ciliisind, reklamdn, ed., do td ndikojn6 nd sjelljen e firmave td tjera.Nddnardsia e frmave qd sundojn€ ne teg eshE nje karaheristiki dalluese e oligopolit,krahasuar mekonkunencdn e plot€. Firmat nd konkurencdn e plot€ nuk ndikojnd mbi njdra tjetrdn, sepse ato zot€rojnd nj€pjese te vogel te tregut. Nddrsa firmat ne oligopol ndikojnd te njOra tjetra me veprimet e tyre, pikdrisht sepse atozotdrojnd njd pjesd td madhe td tregut.
Slandardizimi ose diferencimi i produkteve. Produktet qd ofrohen nE tregjet oligopolistike mund tdjendprodukte td standardizuara ose td diferencuara. Nga kjo pikiipamje, k€to tregie mund td ndahen nd dy lloje: ndoligopole ku ofrohen produkte te njejta (ose pothuajse te njejta) dhe n6 oligopole ku ofrohen produkte tOdiferencuara. Nd oligopolet e llojit t€ pard pdrfshihen shumica e produkteve metalike si gelik, bak6r, zink dheprodukte td tilla si gimento, mEndafsh artificial, disa materiale ndilrtimi, ed. Shembuj td oligopoleve t0 llojit tdd1.te janii industria e automobilave (masa, fuqia, harxhimi i karburantit, jet€gjatdsia, siguriajand td ndryshme p0rautomobild te ndryshdm), degdt e prodhimit t€ mallrave tti konsumit si flrigoriflerd, xhinse etj.
Nddrvardsia nd kontrollin e gmimeve. Kontrolli i nj€ firme mbi gmimin dshtd i lidhur ngushtd me sjelljen efirmave td tjer4 duke mbajtur parasysh se pdr firmat oligopolistike €shtd e rdnddsishme pjesa e tregut qe atozotdrojnii. Kdto firma do td donin ta rritnin ketd pjese. N€ qoftd se njd firme ul gmimin, ajo do t€ tdrheqdkonsumatord dhe do t€ rris€ pjestln e saj ne treg, duke iu shkaktuar k€shtu humbje firmave td tjera. Per ketoardsye, edhe firma td derajand td shtrenguara td ulin gmimin p€r td ruajtur pjes€n e tyre ne treg, duke pak6suarkeshtu efektet e synuara te firm€s sd pard. Nga ana tjet6r, nitja e gmimit nga nj6 firmtj nuk shoq6rohet me rritjene tij nga firma t0 tjera, sepse ato nuk duan td humbasin pjesdn e tregut q€ zot€rojnd, prandaj ajo do td detyrohetwww.e-Libraria.com
t6te ule pdrseri gmimin perndryshe do td fitojne rivalet e saj. Nd kdto kushte, firmat ne tregietoligopolistike preferojnd td mos i ndryshojnd gmimet e tyre shum€ shpesh.
Konkurrenca ndpirmjet reklamis dhe cilisisi. Reklama pdrfaqdson nj6 mjet td fuqishEm te firmave nekonkrl'rcno€n oligopolis'rike. Reiiia*a p5rdorei ii,ie siruinE sr",kses sidoilos kui kemi oligcpole qd pi+.ll;oji;iprodukte t0 diferencuara. Parimi bazd i reklamds qd pdrdoret nd kdto tregle dshtd: produkti ynd dshft me i milese i rc tjereve. Edhe cildsia p€rdoret si mjet i fuqishdm konkunence nga firmat, sidomos kur kemi diferencimprodukti.
Hyrja me vdshtirisi nd degd. Mund td shtrohet pyetja. Pse disa degd evoluojnd nd tregie oligopolistike dhedisa td tjera jo? Megjithdse shkaqet mund tE mos jen€ giithmon€ td qarta, pyetjes sE mesiperme mund t'i japim .
pergjigje duke mbajtur parasysh qd tregu oligopolistik e ka bazdn te pengesat e hyrjes, ku mund tE pdrmendim:Ekonomizimet e shkaltds. Kur pEr td arritur nivelin me te ul6t te kostos nE njd degd duhet njd prodhim
relativisht i madh, pra kur kemi ekonomizime td shkallds, fuda e firmave tO reja nd k€td degd do t0 kdrkonte nj6'kapital fillestar te madh.
Kostot e dferencimit E produktit. Shpesh ndodh q€ kostot e diferencimit t€ produktit, per te konkuruar memarkat ekzistuese, kdrkojnd nj€ shpenzim fillestar shum€ t€ madh. Ekzistenca e markave t€ njohura dhe eshpenzimeve fillestare td larta nuk do ishin pengest! pOr hyrjet e ardhshme n0 qoft€ se informacioni i nevojsh0mp€r td hyrd n€ dege do td sigurohej me lehtdsi. Mungesa e informacionit t€ plot€ pengon hyrjen e rivaldve tdmundshdm n€ degd.
Pengesa rc tjera, si licenc apo kontrolli mbi burimet kryesore. Pdr ardsye t€ ndryshme shteti mund t6 kufizoj€hyrjet n0 deg€, duke kufizuar numrin e licencave. Nga ana tjeter, mund t€ kemi situata ku njd numdr i vogdlfrrmash kontrollojnd inpute kritike pdr prodhimin, sig €sht6 rasti i degdve td p€rpunimit td mineraleve, lEndds sd
drurit etj.
Pse sjellja e firmave nd tregun oligopolistik 6sht6 e nd6rlikuar?Sjellja e hrmave ne tregun oligopolistik dshtii mjaftd i ndilrlikuar sepse, sig theksuam, veprimet e njd firmevaren nga veprimet e rival€ve tB saj. Ekzistojn€ shumE teori qd shpjegojne sjelljen e firmave oligopole, disa t€p€rpunuara edhe matematikisht, kurse disa intiutive, etj.
3. Qka dini p6r modelin e "Firmds Srrnducse"?Supozojme qe nj€ degd e caktuar pdrbEhet nga nje firmii e madhe qd sundon nd treg dhe nga njd num€r i madhhrmash te vogla-. Firma sunduese p€rcaklon gmimin dhe firmat e tjera e pranojnO atd, pra veprojn€ sigmimpranuesi. Pdr tregie te veganta qe perbehen nga njd firmd sunduese dhe nga shum€ firma td vogla, pra pdrtregjei qii kane tipare tE konkurrencds sd plotd pdr njd pjesd t€ tyre dhe tipare t€ monopolit pdr pjes6n tjetdr,gmimi percaktohit nga firmat sunduese. Firmat e tjera vet6m sa e p€sojnd firmdn sunduese lidhur me gmimin.ky llojiregu, qe iishte nje formd e konkunences jo td plote, pra nje forme oligopoli, njihet si model i firmEssunduese. ky model jepnjii shpjegim td mjaftueshdm pOr situata afatshkurtra, nd0rsa pdr situata afatgiata, kuekziston mundesia e futjes sd firmave t€ reja, firma sunduese mund td humbast! pozicionin e saj.
www.e-Libraria.com
'l
J.
t7
Kush tjetdr e p6rcakton gmimin e faktordve, ligji i kujt?Ne tregun e faktordve j and k€rkesa dhe olerta pdr njd faldord q€ pdrcaktdn€ gmimin e tij. Pra, ligii i kerkes€sdhe ligii i ofertds, tE analizuar per tregiet e produkteve, gjejnd zbatim edhe ne tregiet e faktordve, me disaperjashtime. Keshtu, kur gmimi i njd faktori ulet, sasia e kdrkuar nga ai faktor rritet, nddrsa sasia e ofruarzvogelohet. Qmimi i ekuilibrit i faktorit pdrcaktohet nga pik€prerja e kurb6s s0 kOrkesds dhe kurbds s€ ofertOsper kete faktor.
Si p6rcaktohen tE ardhurat e fituirra nga nj6 faktor6?Td ardhurat e fituara nga njE faktor prodhimi pdrcaktohen si produkt i gmimit me sasine e egtuar t0 faktorit.
Cila 6shtd vegori tjetdr e r6nd0sishme p6r tregiet e faktordve?Njd vegori tjetdr e rdnd€sishme e tregjeve te faktoreve eshte se kdrkesa p€r faktord eshte njd kdrkesE e derivuar.Kjo do te thote se kerkesa e nj6 firme pdr njd faktor€ prodhimi 6shtd e prejardhur, n€ fund td fundit, nga kdrkesa ekonsumatordve pdr mallrat p0rfundimtare td prodhuam nga kjo firmO me ndihmdn e atij faktori. K6rkesa pdrfaktore, pdrveg kufizimeve teknologjike dhe kufizimeve tregtare, varet edhe nga objektivat e nd€rmarrjes.
Njd firmd fifimmaksimizuese prodhon nd sasind ku...?Njd firme fitimmaksimizuese prodhon n0 sasind ku kostoja marxhinale Eshtd e barabart€ me t€ ardhuratmarxhinale, pavar€sisht nga struktura e tregut ng te cil6n vepron ajo. N€ termat e faktordve t€ prodhimit te perdorur,kondita e mdsipdrme e maksimizimit tE fitimit shprehet si kondite e barazimit t€ kostos marxhinale td njd faktori metd ardhurat marxhinale t0 gieneruara nga ky faktor.
Ku pdrcaktohet Paga?Paga pdrcaktohet ne tregun e punEs, p€rmes nddrveprimit td k6rkestls dhe ofertds pdr pund. Pra, per te shpjeguarpag€n, duhet md pard td analizojme tregun e punes, p6rkatdsisht k6rkesdn dhe ofertdn pdr pun6. PEr t0 analizuartregun e punes, na ndihmojn€ koncepti i produktivitetit marxhinal dhe kostos marxhinale td punds. P€rderisa jeminO kushtet e konkurrencds sd plot6 edhe nd tregiet e faktordve, kushti i ekuilibrit p€r njd firmd fitimmaksimizuesedo td shkruhei:T€ ardhurat e produktit marxhinal : gmimin e faktorit, pra MRP : MFC.
Qka quajmd elasticitet tE k6rkes6s p6r pun6 lidhur me pag0n?Reagimin e sasis€ s0 punds s€ kdrkuar ndaj ndryshimit te tarifes sd pagds do ta quajmtl e/asllcilef tC kdrkesds pOrpun6 lidhur me pag6n: Elasticiteti i k6rkesds pdr punO varet nga elasticiteti i kdrkesds p€r produktin e prodhuar ngafirma dhe nga karakteristikat e funksionit t0 prodhimit td firm0s. Sa md i lart€ tdjetd elasticiteti i kdrkesds pdrproduktin, nd kushtet e tjera tii pandryshuara, aq me i lafte do tejete elasticiteti i ktlrkesds pdr pun€. Gjithashtu, sam€ e madhe td jetb pjesa e punds nd koston e produktit (intensiteti i punds), aq md elastilce do tdjetd kdrkesa p6rpun6, duke i supozuar faktor6t e tjerd tE pandryshueshdm.
Qka dini p€r ofertin e punds?Fillojmd me ofertdn individuale. Qdo individ ndodhet para problemit te alokimit te koh6s nti dispozicion, n€ dy llojekyesore aktiviteti: nd aktivitete tregtare (qd lidhen me tregun) dhe nd aktivitete jotregtare (qt! nuk lidhen metregun). Kur flasim pdr ofertd td punes, kemi parasysh pikerisht aktivitetet tregtare. Aktivitetet jotregtarekonsistojn€ nd aktivitetet qE mbushin kohdn e lird, si ato argdtuese, etj., si dhe n€ aktivitetet prodhuese qC nuklidhen me tregun. Aktivitetet tregtare i sjellin individit te ardhura nd formdn e pag€s, etj. Aktivitetet jotregtaresjellin p6rfitime nd formdn e produkteve dhe shdrbimeve t€ prodhuara nE shtepi, ng formen e td ardhurave m€ tdlatla t€ ardhshme (nga arsimi dhe trajnimi), ose nd formdn e kdnaqdsisd s€ rrjedhur prej kohds sd lire. Qe nj€ individtd vendose td ofroje pune nE tregun e punds, atij duhet t'ijepet njd tarifti page orare e tillii, qe tejete te pakten ebarabart6 me vlerdn e ords sti fundit td shpenzuar n€ aktivitetetjotregtare. Njd tarifti e tille page, pra tarifa md e ul6tpdr td cildn individi do td ishte i gatshdm td ofronte pune ne tregun e punds, quhet pagi e rezervuar. Me njd tarifepage poshte pages se rezervuar, individi nuk ofron pund nd treg, Kur tarifa e pagds barazohet me pagdn e rezervuar,ai filloje te ofroje pun€. Kur tarifa e pagds e kalon pagen e rezelvuar, sasia e punOs e ofruar nga individi ndryshon.
1
www.e-Libraria.com
t8Masa dhe drejtimi i ndryshimit varet nga dy efekte qd shoq6rojnd rritjen e pagds dhe qd i kunddrvihen njdritjetrit: efekti i zevenddsimit dhe efekti i t0 ardhurave. Tarifa m€ e lartd e pages nxit zirvend€simin e aktivitetevejotregtare me aktivitete tregtare. Nje efekt i tilld quh et efekti i zdvenddsimit. Por, me rritjen e pagds rriten t€ ardhuratc iir.lli i.lii. futtja c id *i.lhiiiai e ;,-.ale irit kdikcsin e iij pe L ie tliia (ti;a[!ra Jhe sli€rblil;e), pl;isl:irJ ;Cl;l kchin ;lire. Rrida e keikeses per kohe te lird do td thotd ulje e sasisd sd kohds sd alokuar nd aktivitete tregtare, pra ulje esasis6 s€ punes sd ofruar nd treg. Nje efekt i tille qthet efekti i td ardhurave. Sa md e larE te jete hrifa e pages' aq_
me e lart6 do tejete sasia e punes se ofruar sipas efektit t€ z€venddsimit, por aq mE e ul€t do tdjetd ajo sipas efektittE t€ ardhurave. Kur tarifa e pagds 6shte e ulet, efekti i zdvenddsimit €shtE m€ i lartd se efekti i t€ ardhurave. Pra megitjen e pag6s 6itet sasia e punds sd ofruar. Me rritjen e m6tejshme td tariles s0 pagds, arrihet njd pike ku efekti i tii .
ardhurave dhe efekti i zdvenddsimit eliminojnd njdri tjetrin. Pra, kurba e ofertds sd individit ka formdn e nj€ kurbeqd mbdshtillet nga mbrapa.bferta e punes i wgut pirtaqdson shum6n e ofertave individuale td punds. Kurba e tregut e ofertes sC punesplrfitotret si shum€, sipas boshtit horizontal, e kurbave individuale td ofert€s sd pun€s. Teorikisht edhe kurba eiregut e ofert6s se punbs ka formen e njd kurbe qd mbdshtitlet nga mbrapa. Por, praktikisht, ekonomia e gdo vendiopJron ne pjesen q€ priret djathtas-lartt€ kurbds sd ofertds. Kur flasim p€r ofert€n e punds, duhet td dallojm€oierten ind'ividuate aie oferten e tregut, nga oferia e punds ndaj nj€ firme individuale dhe ndaj nj€ dege td caktuar tdprodhimit. Sjellja e ofertds sd pun€s ndaj njd firme individuale varet nga struktura e tregut td punds. Nd nje strukturdptoterirtt tonkurrenciale tregut td punds, gdo firmd pdrballon nj€ kurb€ plotOsisht elastike td ofertds sd punds.ildersa nO tregje jo konkurrencialeld punes, firmat pdrballojnd nj€ kurbd oferte td punds q€ priret pEr lart.
8. Qka dini p0r "Monopolisti i produliteve"?Nj6 firm6honopolisti n6 tregun e produkteve pdrballon nj0 kurbd kdrkese q0 priret p€r poshtd p€r produkte qii ajopiodhon. Dmth, n6 qoftd se hrma puneson punetore shtes6, ajo duhet td ul€ gmimin e produktit per te shiturproduktin shtes6. Nderkaq, pdrderisa kurba e te ardhurave marxhinale (MR) pEr monopolistin nd tregun eprodukteve shtrihet posht3 kurbes se te ardhurave mesatare (AR), atdherd edhe kurba e td ardhurave te produktitmarxhinal (MRP) do te shtriher poshte kurb€s sd vlerds sd produktit marxhinal (vMP).
9. Qka pdrfshin Toka nd kuptimin ekonomik?ioka, ne kuptimin ekonomik, perfshin burimet natyrore G te gjitha llojeve. Analiza e tregut td tok€s ka nd baz€
ieorine e Rii<ardos, i cili supoz-onte se toka ka njO pdrdorim td vetdm, prodhimin e produkteve baz€ per ushqimin e
njer.6zve dhe cildsia e saj dshte e pandryshueshme. Nga pikepamja e shoq&isd nd t€rdsi, oferta e tok€s mund tdsupozohet kolstante, pra plotdsisht joelastike ndaj rentes. Domethdnii, gmimi i ofrimit sd tokds eshtd zero,pavardsisht nga pagesa Per t6.
10. Qka kuptojrn6 me Rentd nE kuptim ti gjcrii dhe ni kuptim td ngusht6?Ne nje fuptim te gier6 me rent6 kupto;me gdo pagesd ptsr pdrdorimin e nj€.prone, qoftti kjo shtbpi, fabrik€, zyr€ etj.Ndeisa nei kuptim € ngushte me rente kuptojme thjeshtd nj€ gmim i faktorit tokc'
11. Nga kush p€rcaktohet renta e ekuilibrit kur oferta 6sht6 plotisisht joelastike?Kir oferta bshtd plot6sisht joelastike, renta e ekuilibrit do t€ p€rcaktohet ngaturba e k€rkesds pdr faktorin tokii..Kurba e kdrkeses per toke, si kurbd e tE ardhurave te produktit marxhinal t€ faktorit toke @RP), ka prirje negative.
.
Madh6sia e ekuilibrit e ,"nle, do te per"aktohet nga pikeprerja e kurbds s€ kdrkes€s pdr tok€ me kurb6n e ofertes se'tokds. Mbi madhesind e rentds s€ ekuilibrit do te kete ndikim vetem zhvendosja e kurbds s€ k€rkesds pdr tok6.perderisa oferta e tokds eshte plotesisht joelastike, rritja e rentds nuk lidhet aspak me p€rpjekjet e pronareve teiokes. prandaj, renta e rritur konsiderohit si nje e ardhur e pamerituar nga pro-nar€t e tokave dhe rekomandohettaksimi i ktlsaj td ardhure me argumentin se ky taksim nuk do td dekurajojd ofeftdn e tokds. Ndryshimi ne kerkese
apo ofer16, nga ana tjetdr, padyshim qd do t€ ndikojd nd gmimin e ekuilibrit'
12. Qka ishtE t'enta elmnomihe tlhe td artlhurat transferuese?Renta ekonomike 6slrt6 nj€ kategori mt! e gierd se renta e tokes, renta e tokes perfaqdson vet€m nje rast te veqante te
rentes ekonomike . Renta ekonoirike pcrfa!"eson nje tii ardhur te marre nga zoteruesi i njd faktori, gfarddo qoft6 kyfaktor, pun6, kapital apo tok€, mbi sasine e nerrojih-e per ta nxitur zotdruesin qE ta ofroje kete faktor per p€rdorim'
www.e-Libraria.com
19Nddrsa t€ ardhurat qdjand td nevojshme pdr ta nxitur zotEruesin e nj6 faktori prodhimi per ta ofruar kete faktorp6r pdrdorim quhen td ardhura transferuese.
13. Si paraqiten tO ardhurat totale tO nj6 faktori prodhimi?Td ardhurat totale t€ nj6 faktori prodhimi paraqiten si shumd e te ardhurave transferuese dhe rentds ekonomike.Menyra e ndarjes sg te ardhurave tB njd faktori prodhimi nd t€ ardhura transferuese dhe rentds ekonomike mund tdparaqiten nE tri raste:
, Rasti i par|: Te gjitha ft drdhurat e faktorit janij rentd ekonomife. Kjo ndodh kur faktori nuk ka altemativ6pdrdorimi, dmth kur oferta e tij eshte plotesisht joelastike. Pdrderisa nuk ka altemativd pdrdorimi, kostoja oportune
, (pra te ardhurat transferuese) 6sht6 zero. K0tij rasti i p6rket renta e tokds.' Rasti i tlyti: Te giitha rc ordhurstjane ft ardhura transferuese. Kjo ndodh kur oferta dshtd plotdsisht elastike. N0kdtti rast firma pdrdoruese e faktorit dshtd "gmim pranuese", dmth vepron ne nje treg plotesisht konkurues td kdtijfaktori. N0 qofti! se firma do td ofronte njd gmim gfardo md t0 vogel, ajo nuk do td mund td blinte asnje njesi te kdtijfaktori. Pr4 td giithe € ardhurat e faktorit jand td nevojshme pEr ta mbajtur atd nd pdrdorimin korent.Rasti i tretd: TE ardhurat totale te faldorit ndahen nd td ardhura transferuese dhe renft ekanomike. Kurba e ofertdska pjerrdsi pozitive. Ajo priret djathtas-lart. Sa m€ elastike tEjet€ kurba e ofertes, aq me e vogel do tejete rentaekonomike, dhe e kunddrta.
14. Qka kuptojm6 me Kapital?Me kapital do tts kuptojmd mallra t6 qdndrueshem, qE nga nj€ra and paraqiten si produkte td proceseve te caktuara tdprodhimit, dhe nga ana detdr si inpute, si faktord prodhimi nd njd proces tjetEr prodhimi. Pra, nd dallim nga punaapo toka qd paraqiten si faktor€ primar prodhimi, kapitali nd vetvete i dsht6 ndnshtruar njd procesi prodhimi, aiperfaqdson njd produkt tashme te prodhuar. Komponentet kyesor tE kapitalitjan€ pajisjet, nddrtesat prodhuese dheinventari. Q€ndrueshm€ria, dmth afatet relativisfu E gjqtu E p4rdorimit, jur9 njd karakteristikd tjetdr e mallravekapital, te pakten e nje pjese te tyre.
15. Cilat jani treguesit e masds sE kapitalit?Si tregues tO masOs sd kapitalit (vlerds sd aktiveve fizike t€ nj6 firme, njil familjeje apo qeverisd) ptirdoren stoku ikapitalit dhe rrjedha e kapitalit. Stoku i kapitalit mat sasind e kapitalit nd njd moment t0 dhdnd kohe, nddrsa rrjedhae kapitalit mat sasind e tij, rrjedhdn e tij giate nje njesie t€ dhdnii kohe.
16. Qka pdrbdn pdr firm€n blerja e nj6 sasie tG re kapitali?Blerja e njd sasie td re kapitali $ate njd periudhe td dhEn€ kohe p€rbln nj6 iwestim p€r firmdn. Pra investimi 6sht€nji; njedhe kapitali qe i shtohet stokut tii tij. Duhet td dallojm1 investimin bruto, qd pdrbdn vleren e td glithe kapitalitte ri te blere, nga investimi nelo, qe eshte i barabafte me investimin bruto minus amortizimin. Amortizimip6rfaq€son konsumimin e kapitalit giatd pdrdorimit td tij, ose me kalimin e kohds.
17. Cilat jan6 ato dy pyetjct kryesore pdr td kryer nj6 investim?. Mund0sia pdr td kryer nj6 investim lidhet me dy pyetje kryesore: sd pari,nE g'drejtim, nd g'aktivitet ekonomik do tE
kryhet ky investim; sd dyti, ku do tE gienden burimet e financimit t€ investimit. Le te merremi m0 nga aler me, pyeden e par€. Qdo investitor do td ddshironte td investonte ne ate aktivitet ekonomik qO do t'i sillte pdrfitime md td
mddha. Po si mund td maten kdto pdrfitime? Si mund tE kahasohen mundiisitd e shumta altemative td investimeve?Per kdte perdoret treguesi i normds sd kthimit t€ kapitalit, qi! tregon td ardhurat neto ne vit pdr 9do cent kapitali tdinvestuar. Duke krahasuar projekte td ndryshme investimesh, normalisht mund tii zglidhet si projekt mi! i mir€projekti me norme me te lartd kthimi te kapitalit. Megiithatd, shpesh na duhet td giykojm0 mbi nje projekt investimine vetvete, ne se ai dsht€ apojo i pranuesh€m. Munddsia pdr nje gjykim te till€ lidhet me pdrgiigjen ndaj pyetjes sddlte, te shtruar me siper. Pergjigja p€r k6ti! pyetje lidhet drejtpdrdrejtE me kuptimin e investimeve.
18. Qka duhet t€ krahasojm pdr tts vler€suar ntsse njd projekt investimi eshte ose jo i pranueshdm?Pdr td vlerdsuar n6se nj€ projekt investimi Eshtd osejo i pranuesh6m pdr njd firm6, duhet td krahasojmd td ardhuratnga ky projekt me koston e tij, perkatesisht normdn e kthimit td kapitalit me normen e interesit. Qti projekti tii jete ipranuesh€m, duhet q€ norma e kthimit td kapitalit te jeG te paken e barabartd me normdn e interesit. Pdr t'i b€rd tdkrahasueshme tE ardhurat e viteve tg ndryshme pdrdoret tre guesi i vlerds prezente. Ylera prezente e nie te ardhure t€www.e-Libraria.com
ardhshme p€rfaqdson nj€ sasi parash q0 po t€ investoheshin sot, do tg rriteshin n6 td ardhmen n0 njdshumd parash td barabarta me k€to td ardhur, mbi bazdn e nj€ norme td dhdnil interesi.
Iiu.,l, !+a,, .,,ii iliiJiii.{,ir',iJ,gli.iiij,,* e 1,r'uLl.ieiii tk-rtu;:iil' iliui;tr,[ai *J *jJ.l:;.1-.:;i i;.5;?Nti njd ekonomi tregu, rol€ vendimtar n€ zgjidhjen e problemit ekonomik themelor luan vete tregu me mekanizmine tij i6 gmimeve. Megiithat€, nje role G ndjeshem ne zgiidhjen e kiitij problemi luan edhe shteti, organet qeveritarete te gjitha niveleve.
Si ndikon qeveria nd zgiidhjen e gdshtjeve kryesore qi lidhen me problemin ekonomik themelor?Permes instrumenteve td till0 si taksat, shpenzimet qeveritare, aktiviteti kontrollues e rregullues, qeveria (dukenenkuptuar me qeveri t€ gjitha strukturat shtetrore) ndikon nii zgiidhjen e g€shdeve kryesore qe lidhen mproblernin ekonomik themelor: 9far0 tB prodhohet, si t€ prodhohet dhe p6r k€ td prodhohet. I
Pdrse dsht6 e nevojshme nd6rhyrja e shtetit nd ekonomi?Shteti duhet td nddrhyje nd ekonomi pikdrisht per shkak te "ddshtimeve" td tregut. Me "deshtime" td tregut do tekuptojmd ttl gjitha papdrsosm€ritd e mekanizmit te tregut, qE pengojn€ arritjen e rezultateve optimale. Kur flasimp€r rezultate optimale tE pritura nga shoqeria, kemi parasysh para sd giithash:
Sd pari, alokimin optimal te burimeve, pra edhe sigurimin e nje strukture optimale t€ produktit td prodhuar.S€ dyti, sigurimin e drejtdsis0 nd shpdrndarje.Sd treti, pdrdorimin e plot€ td burimeve (pundzdnie e plot€) dhe stabilitet gmimesh.
Qka dini pdr "Alokimi (pdrndarja) optimal i burimeve"?etoki111i optimal i burimeve ndnkupton arriden e pik6s mE t€ ddshirueshme nd kurbdn e munddsive td prodhimit(KMP). Teoria mikroekonomike argumenton se maksimizimi i mirdqenies sociale (komunitare) anihet pik6risht ndpikdn tangenciale te kurbds sd mundEsive t€ prodhimit me kurb€n md td larte td arritshme komunitare t€indiferences. Nje kurbe komunitare indiference ndryshon nga njd kurbd individuale indiference pikdrisht nga faktise e para shpreh preferencat e njd komuniteti, ndersa e dya, preferencat e njd individi. Tangencialiteti i kurb€s<Vf me nj-e kurb€ komunitare indiference, n€nkupton qE norma marxhinale e transformimit (MRT) t€ jet€ ebarabarte me norm€n marxhinale te zevendesimit (MRS). Ekzistenca e papersosmerive te tregut nenkupton qd
forcat e kdrkeses dhe td ofertds nuk gojn€ nd pikdn e ekuilibrit komunitar, pra nd pik€n e KMP ku maksimizohetmi€qenia komuriitare. Kjo do te thote se per te ai'ritut nd kete pikd ekuilibri, nevojitet nderhyrja qeveritare. Burimete dgsirtimeve td tregut pdi nj€ alokim optimal burimesh lidhen me natyrdn e mallrave td caktuara dhe strukturen etregieve tE caktu ara. Le Id shohim disa prej k€tyre burimeve:T{mirat publike- njd e mir€, konsumi i sd cil€s nga nj€ person pdrjashton konsumin e saj nga persona tt! derd,quhet e mir7 privare. Nd analizdn e mekanizmit td tregut kemi patur parasysh pikdrisht te mirat private.iunksionimiifigent i mekanizmit td gmimeve, dmth kryerja e rolit informues dhe atij alokativ td gmimeve,nenkupton qd p€rfitimet nga konsumi i njd tE mir€ t€ vegantt! t€ jen€ td mundshme vetem pdr ata individd qd e
blejne ate rnali apo sherbim. Pra, n6nkuplon qd kjo e mir€ td jetd e mirE private, _\je 9 1ire, konsumi i sd cil€s nganje person nuk perjashton konsumin e saj nga persona td der6, quhel e mird publike. Me td mftat publike.lidhetngurhtetirht du-kuiia e "kaloresit td lir6". "Kalor€s i lir6" quhet individi q€ nxjen pdrfitime direkte nga bleda apo
kinsumi i nje td mire nga dikush tjet6r. Pdrderisa 6sht6 e mundur qd nga t€ mirat publike te perfitoiet pa plgua-r per,
to, do te duhej qe te mi;t e ketij lioji te mos bdhen objekte "te lira" tregu sikurse te mirat private. Pdrndryshe do t6'kishim nje mungese totale te kdtyre t€ mirave, ose te pakten nj€ reduktim tE konsideruesh6m tE tyre. Tregu n0vetvete priret t6 reduktojd prodhimin e ti! mirave publike dhe t0 shtojd prodhimin e td mirave private.Eksterialitetet - kastoja sociale,dmth kostoja qd perbalton shoqdria, esht6 me e lartii se kostoia private, e konsumitapo prodhimit t6 td miids pdrkatese. Eksternalitetet mund t0 mos jend kosto, ato mund ti:_jend edhe perfifime. Nerastin e p6rfitimev e tO jasitme, perfitimet sociale jan| me G lafta se perfitimet private . Kostot e j ashtmekonsideiohen si eksternalitete nigitiu", ndersa perfitimet e jashtme si eksternalitete pozitive- Eksternalitetet
ferlaqdsojne kostot apo perfitimel qii bien rnbi nje palti t€ tret€, te ndryshme nga prodhuesit dlre bleldsit imediatd td
n;e matti. Ato perfaqesojne diferencdn midis kostove apo perfitimeve sociale dhe ptirkat€sisht kostove apop'erfitimeve private t'e njE aktiviteti tregu. Nd keto kushte, tregu do td priret te reduktoje prodhimin e mallrave qd
lhoqerohen me pgrfitime t0 jashtme (eksternalitete pozitive) dhe t€ shtojd prodhimin e mallrave qd shoq€rohen mewww.e-Libraria.com
?.
2tkosto te jashtme (ekstemalitete negative). Bdhet e nevojshme nd€rhyrja qeveritare pOr td realizuarkombinimin optimal td prodhimit, duke nxitur aktivitetet q€ shoqdrohen me ekstemalitete pozitive dhe duke frenuaraktivitetet qe shoqdrohen me eksternalitete negative.Fuqia lregtare - nd tB dy rastet e mesiperme, pra te td mirave publike dhe eksternaliteteve, tregu "dEshton" ndaniden e kombinimit optimal tE prodhimit pOr shkak td sinjaleve td shtremb0ruara qii japin gmimet nE treg. Qmirniqd konsumatori €shte i gatsh€m dhe ni; giendje t€ paguaje piir njd td mire tE caktuar, nuk reflekton td giithapdrfitimet dhe kostot e asaj t€ mire. Por tregu mund te "ddshtojd" edhe kur sinjalet qdjapin gmimet n€ tregjane tdsakta. Zakonisht, shkak i njii reagimi tO shtremb€ruar dsht€ fuqia tregtare, dmth aftEsia pdr td ndryshuar gmimin etregut te nje te mire. Fuqia tregtare e firmave td veganta dshtd karakteristike e formave td ndryshme tE konkurrencdsjo td plot6, si monopoli, oligopoli, konkurrenca monopolistike. PavarEsisht nga burimi i fuqisd tregtare, pasojddirekte e saj eshte alokimi joefigent i faktordve td prodhimit. Nd mdnyrd altemative, qeveria mund te perdorepolitika rregulluese qE synojnd n€ kufizimin jo td fuqisd tregtare si td tille, por te perdorimit te saj, duke ndikuar ndsjelljen e njO firme, p€rmes vendosjes s€ kufijve pdr gmimet, norm6n e fitimit ejt.
Qka dini p6r "Sigurimi i drejtdsisd nE shpdrndarje"?Td mirat publike, eksternalitetet, fuqia tregtare shkaktojn6 mosalokim td burimeve, pra lidhen me pyetjen gfara ti!prodhojmd. Nd td glitha k€to raste, sikurse pamd mC sipdr, kdrkohej nddrhyrja qeveritare. Njd 96shde tjetdr qd lidhetme problemin themelor €shtd pyetia par ke te Wodhohet. Qdshda shtrohet: a esht€ e drejte shpemdarja, e gjeneruarnga tregu, e mallrave dhe shpdrblimeve? Qdshtja e m€sipdrme, sikurse e dim€, zgjidhet n6 tregun e faktordve. T€ardhurat e njerdzve pdrcaklohen ne kete treg, n€ p0rputhje me faktordt qii ata zot€rojn6 dhe gmimet e k€tyrefaktor€ve. Qdo nd6rhyrje e qeverisd nd fush€n e shpdmdarjes mund td ket€ pasoja negative nd efiqenc€. Por,sidoqoftd, njii nddrhyrje e njd shkalle td caktuar dshtd e domosdoshme pikdrisht p6r tii ndihmuar grupet me ted€mtuar t€ shoqdrisC, duke bdrd rishpdmdarjen e td ardhurave me and td politikds sd taksave dhe pagesavetransferuese. Pdrmes taksave qd rriten progresivisht me nitjen e td ardhurave formohen fondet pdr pdrballimin epagesave lidhur me papun€sini!, pensionet, bursat e student€ve, programet e asistencds sociale, ed. POr shkall6n epabarazis€ q0 ekziston nd nj6 vend lidhur me shpdrndarjen e t€ ardhurave apo td pasuris€, mund te giykojme mendihm0n e kurb€s sd Lorencit. Sikur t0 ardhurat td shpdmdaheshin ne menyre te barabartd, kurba e Lorencit (vija elakuar) do td pdrputhej me vij6n e barazis€ (diagonalen e kuadratit). Shmangia e kurbds sd Lorencit nga vija ebarazisd mat pikdrisht pabarazinii nd shpdrndarjen e te ardhurave.
Si mund td pdrmblidhen funksionet kryesore ekonomike t6 shtetit nd nj6 ekonomi moderne tregu?Funksionet kryesore ekonomike td shtetit ne njd ekonomi modeme tregu mund td p6rmblidhen si md posht6: Krijimidhe jetdsimi i kuadrit td nevojsh€m ligior pdr nj6 ekonomi tregu; Hartimi dhe zbatimi i politikave stabilizuesemakroekonomike; Nddrhyrja nd alokimin e burimeve p0r td pdrmirdsuar efigencdn ekonomike; Hartimi dhe zbatimii programeve pdr rishp€mdarjen e t€ ardhurave.Koordinimi i veprimtarisd s0 agjentdve ekonomikd kdrkon, p€rveg veprimit td forcave ekonomike te ffegut, edhevendosjes e njd kuadri te pershtabhem liglor lidhur me sjelljen e kdtyre agientdve, pikdrisht lamiljeve (individeve),firmave, vetd qeverisd. Nd t6rdsi, kuadri ligjor pdrcakton "rregullat e loj6s" sd agientdve ekonomike nd mjedisinekonomik.Cekni dhe shpjegoni rrugdt kryesore td nddrhyrjes qeveritare nd aktivitetin ekonomik?Rruget kryesore 16 nddrhyrjes qeveritare nd aktivitetin ekonomikjan€:Taksimi. Qeveria vendos taksa pdr tE ndikuar n€ alokimin e burimeve, pdr td ndikuar nd shpdrndarjen e td ardhuravedhe piirgjithesisht p€r t€ krijuar fondet e nevojshme pdr shpenzimet qeveritare.Shpenzimet publi*e, qd synojn€ nd nxitjen e firmave pdr td prodhuar lloje t€ caktuara mallrash e shdrbimesh si dhekryerjen e pagesat e transferuese pidr mb0shtetjen e shtresave apo grupeve te caktuara t€ popullsisd. Shpenzimetpublike mund td manin edhe formdn e investimeve td drejtpdrdrejta shtetdrore p€r prodhimin e mallrave aposhdrbimeve tE caktuam. Ato lidhen edhe me plotdsimin e disa nevojave t€ p€rgjithshme shoq6rore, si rendi,mbrojda, ejt.Veprimtaria anlitrrrsl, qe synon nd nxitjen e strukturave konkurruese tg tregut, duke mos lejuar krijimin, nd degd tdcaktuara, t€ strukturave monopoliste dhe duke pakdsuar fuqine tregtare te firmave.Politikat rregulluese, q€ synojnd nti rregullimin e sjelljes sd firmave. Duhet dalluar rregullimi ekonomik ngarregullimi social. Rregullimi ekonomik lidhet me gmimet, prodhimin dhe pengesat e hyrjes apo daljes sd njd firmewww.e-Libraria.com
2'-nga dega. Rregullimi social lidhet me kushtet e pun€s e detyrime t€ tjera sociale t€ firmave ndaj punonjdsve aposhoqense ne teresl.
.. !-:.:. ., .. .,"..^-i ::'Dir. A .irirrrEr Ec heiill ijiiaaa ijall.,ll 5{,r l.r l!! 4P\, ur' stErl rEr E ti! I tr r.! 'Ekonomist6t, shpesh, duke pranuar papersosmeritd apo ddshtimet e tregut, tdrheqin vdmendjen edhe p€rpapersosmerite apo "d€shtimet" e q-v-ris6, pra td nd€rhyrjes qeveritare. Pdr me teper, mund td ndodhti q€ ddshtimete qeverisd td ken€ efekte md negative se ddshtimet e tregut. Efektet e nddrhyrjes qeveritare do td ishin negative osep6i shkak td treguesve rezultues inferior€ lidhur me gmimet, kostot apo prodhimin' krahasuar me tregun eparregulluar, o.-" ,rpr" kostot e nddrhyrjes do td ishin m0 te larta se perfitimet prej saj. NE t€ dy rastet nga nddrhyrjarht"tJ-r", pgrkatesisht nga politika regulluese, do t€ rezultonte nj€ alokim inferior i burimeve' Vetdm njdnderhyrje e kufizuur, "rnutui
dh" " bazuar n€ parimet e tregut, mund tE konsiderohet si nddrhyrje efektive eqeverisii.
9. Cka pdrfshin sektori Publik?dekt&i publik perfshin ato pjesd tE ekonomisd kombetare, per te cilen ka, nd k€td.apo at€ mdnyr6, pergiegiilsidirekte qeveria. Perveg institucioneve qeveritare qdndrore dhe lokale, kdtu pdrfshihen edhe organizatat€ tjeraqeveritare dhe korporatat (nddrmarrjet)publike. Nevoja p€r sektorin publik buron nga arsye qd lidhen me efigencdndhe dreltesine ne shperndarje, tti dyja td misheruara te mirEqenia sociale (komunitare). Optimizimi i pdrmasave t€_._
sektoriipublik arrihet pikerisht kui maksimizohet mirdqenia sociale. Grafikisht p€rmasat optimale t€ sektorit publikmund t€ p6rshkuhen me dy m€nyra. Mdnyra e pard: identifikimi i pikds s€ maksimizimit td mir€qenies sociale.Menyra i dytd: optimizimi nsmi. Shpenzimet publike shoqOrohen me p€rfitime sociale, nddrsa taksat me kosto,ociul". pei11urai e sektorit publilg per te cilat perfitimi social marxhinal nga shpenzimet publike eshtd i barabartdme koston sociale marxhinale td imponuar mbikomunitetin n6p0rmjet taksave, konsiderohen si pdrmasa optimale.permasat e sektorit publik mund td maten edhe ne termat e tE ardhurave te buxhetit qeveritar nd raport me GDP(produkti i brendsh€m bruto).
10. cilat jan6 parimet themelore t6 funksionit t€ ndirmarrjes n6 prontsi shtetrore?Parimet the.melore tit funksionit te ndOrmarrjeve nE pron6si shtetdrore jand dy:
56 pari, parimi i p€rgjegj€sisd publike, i cili ndnkupton qE shteti, konketisht dikasteri pdrkatds dhe vetd _ -
are3tu"rit e iaermutt;"r;.e jine peigjegl€s para publikut tidhur me pdrdorimin e mjeteve publike, du[<e mos lejuai'abuziiire burokratike, shfrytdzim monopolistik t€ ketyre mjeteve, etj.
S€ dyti, parimi i efigenies ekonomike, q€ ndnkupton pdrdorimin efigent te mjeteve publike' duke iu nenshtruar
pu.i,n"u" ti t "gut.
iilasteri perkat€s qeviritar ushtron kontroll vetdm p€r drejtimet themelore td veprimtaris6 s€
ndermarrles, dike lejuar qe veprimtaria e pdrditshme e saj te orientohet nga vete ftegu. Ne njd fard kuptimi, kdto dyparime kufizo;ne nje;i-tjetrin dhe veprimtaria e kdtyre ndermaffjeve nenkupton harmonizimin e tyre.
11. Qka ndikojn0 n6 zgierimin dhe ngushtimin e "sip6rmarrjes" shtet€rore?-- fie rgi"ri#n dhe nfrrshtimin e "siplrmarrjes" shteGrore ndikojnd pdrkat€sisht nacionalizmi, ne situaE te caktuara,
iOegEve te caktuarite ekonomisd ihe, nga ana tjeter, privatizmi i nddrmarrjeve shtet€rore, sidomos kur ato ifunksionojnd me shkall€ t€ ul6t efigence.
12. Qka pdrtloren p6r financimin e shpenzimeve shtetirore? ;
-- ie.. f,n*.i111in e shpenzimeve shtetdiore perdoren tE ardhurat shtetdrore, td cilat, ashtu si shpenzimet, parashikohen
n€ buxhetin e shtetii sipas burimeve td kilimit te tyre. Pdrveg pOrballimit td nevojave p€r shpenzime publike,mbledhja e t0 ardhurave nga publiku syno'n edhe ne kryerjen e funksionit alokues, funksionit t0 rishpdrndarjes, si
dhe n€ arritjen e objektivave td caktuara makoekonomike'
13. Qka pdrfaq€sojn taksat dhe cilat jan6 parimet q6 mbbshtetet taksimi?iut rut perfuqe*;nd transferime t6 detyrueshme mbnetare nga individet, firrrat dhe institucionet e ndryshme te
q.u".iu lne nivele qendrore apo lokalei. Taksirni mbeshteteine nj€ varg parimesh. Parimi i perfrfimit' Sip11 kejtj.parimi njerezit dut1"t te tukroir"n nd pdrpjesdtim me p.€rfitimet qd ata sigurojn6 nga programet qeveritare' Zbatimi
irattit iteti; parimi, kur dshtd fiatu peiie mirat publike, paraqitet i vgshtire, perderisa eshte e veshtire tewww.e-Libraria.com
23percaktohen preferencat e individeve per tC mira publike, pra edhe te maten perfitimet e individeve tdvegante prej iyre. Nje parim tjetdr i rdnddsishtlm 6shtd parimi i aftesise per te paguar. Sipas kltij parimi, barra etaises shpemiahet midis individeve n€ pajtim me aftdsinO e tyre pOt td paguar, dmth nd pajtim me td ardhurat dhepasurine i tyre. Parimi i aftdsisd per te paguar shpesh interpretohet edhe si parim i barazisd sE sabificave,kui.sakrifica" i referohet humbj"r ne dobith-e.ine e individit p6r shkak t€ pagimit te takses. Por koncepti i barazimittE sakrificave €shtd njd koncept relativisht i papdrcaktuar dhe mund td intelpretohet nE mdnyra td ndryshme, sibarazi e sakrificave ibsolute, bnazi e salvificave proporcionale (nd raport me dobishmdrind totale), apo barazia e
' sakrifcave marxhinale.Parimi i drejtlsisd horizontale. Sipas kdtij parimi, individdt me td ardhura (pasuri) tO barabarta, duhet td taksohen nd
. mdnyr€ td barabartd. Parimi i drejtdsise horizontale plotesohet me parimin e dreiEsise vertitale. Sipas k€tij parimi,' ne qofte se individet me td ardhura (pasuri) te barabarta taksohen nd milnyrO td barabartd, individdt me td ardhura
(pasuri) td pabarabarta duhet td taksohen nb m€nyrd td pabarabartE.
14. Qfard lloje taksash kemi?Taksat mund tejenb tE llojeve tO ndryshme. Ato mund tdjene proporcionale, progresive ose regresive. NE rastin etaksave proporcionale, p€rqindja e td ardhurave e paguar si taksd mbetet e pandryshuar me rritjen e t6 ardhurave. Ndrastin e iakJave progresive, perqindja e paguar si takse rritet me nitjen e td ardhurave. Nd€rsa n€ rastin e taksaveregresive, pdrqindja e paguar si taksd ulet me rritjen e te ardhurave. Krahas llojeve tE mdsip0rme, ekzistojnO edhetaksa fikse, masa e te cilave 6shtd e pdrcaktuar dhe nuk varet nga td ardhurat. No rma mesatare e taks2s (ptamadh€sia e taksds pjesetuar me td ardhurat, T/Y) dhe norma marxhinale e taksds (shtes€ e taksds p6r shkak tt!shtesds me njg njdii monetare tO tE ardhurave, AT/AD eshte konstante pdr taksat proporcionale, nitet me rritjen e tdardhurave p6r taksat progresive dhe ulet me rritjen e t€ ardhurave pdr taksat regresive.
15. Si ndahen taksat p0r nga objekti i taksuar?PCr nga objekti i taksuar, taksat ndahen nd taksa direkte dhe taksa indirekte.Taksa direlae jan€ taksa q€ vendosen direkt mbi individdt ose firmat, mbi bazdn e te ardhurave, pasurise apoaftdsisd pdr td shpenzuar. Shembuj taksash direkte jand taksat mbi td ardhurat personale, taksat pdr sigurimetshoqdroie, taksat mbi trashdgimind, mbi t€ ardhurat nga kapitali, mbi dhuratat, etj. Edhe taksat mbi korporatattrajtohen si taksa direkte. Nj€ nga arsyet kyesore 6sht€ se me taksat direkte mund te zbatohet me mire parimi iaftOsisd p0r td paguar.Taksat indirehe zakonisht p€rcaktohet si taksa qe vendosen mbi mallra dhe shdrbime. Megiithate, "indirekt" edhekdto taksa rendojne mbi individdt. Taksat indirekte mund tdjen€ taksa mbi sasin6 ose taksa mbi vlerdn. Ato mundtejene giithashtu taksa fikse, qd nuk varen nga sasia apo vlera e mallit dhe e sh€rbimit. Shembuj taksash indirektejand taksat mbi qarkullimin, taksat mbi vlerdn e shtuar, taksat doganore, akcizat etj. Nti pajtim me nivelet eorganizimit shteteror, taksat mblidhen nga qeveria qendrore dhe nga administrata e pushtetit lokal. Taksatshoqdrohen me kosto te caktuara ekonomike.
t6. Cka quhet Humbja Neto?Au1nb;a N.to quhet "barr€ e tep6rt" e njd takse, pdrderisa pdrfaq€son njii humbje qd pdrballon taksapaguesi pdrtej
. humbjes q0 lidhet me madhdsind e taksEs. Nd praktikd, pothuajse td giitha taksat shoq6rohen me bard td tepert, prame humbje neto. Pdr shembull, njO taksO mbi t0 ardhurat personale do t€ shoq€rohet me humbje neto, nE masdn qdpak€son stimujt pdr pjesemarrjen n€ pund tE individdve t€ taksuar, duke kushtOzuar edhe humbje tE produktitihoq€ror (produkti i paprodhuar), pdr rrjedhojd edhe humbje n0 tE ardhurat personale. Duke u pakdsuar pjes6marrjan6 pun6, produkti i prodhuar dhe td ardhurat personale, eventualisht do td pakdsoheshin edhe td ardhurat nga taksat.Nd rastin e taksave indirekte, bana e tepgrt e taksave lidhet, sikurse e pamd md sipdr, me ndryshimin e gmimit tdmallit qd taksohet, pra dhe me ndryshimin e gmimeve relative td mallrave. Ndryshimi i gmimeve relative, praslrtremb€rimi i tyre, shoqdrohet me ndryshimin e stimujve ptsr konsum dhe p6r prodhim, pra edhe me njd alokimjoefigent td burimeve, nd qoftd se do te supozonim njb alokim efigent burimesh para vendosjes sd takses.Nga kjo pikepamje, taksat direkte paraqesin njd avantazh, meqenese ato nuk i shtrembdrojnd gmimet relative. Njdavantazh tjetdr i kdtyre taksave, i pErmendur edhe mE sipdr, dshtd munddsia e zbatimit t€ parimit te aftesisd paguese.Megjithate, taksat direkte kand disavantazhet e tyre, pdrfshird k6tu disavantazhin e pakdsimit td stimujve pdr tOpunuar, www.e-Libraria.com
24
17. A jan6 taksat trurirn i vet6m i td ardhurave qeveritare?Taksat, megjithiise burimi kyesor, nuk jand burimi i vetdm i td ardhurave qeveritare. Qeveria mund t0 shpenzojdm€ shuin€ se tg ardlt',:rat e saj piej iaksave, duke iczuliuai fl1e Ceficit buxlretor'. Deficii buxhetcr :::und td inbulchetduke rnarri! hua. Huaja q€ miri qlveria mund te jet€ hua e brendshme, dmth e mand nga publiku i brendshdm, ose
hua e jashtme, marre ngi subjekte td jashtme. Marrja e huave nga qeveria realizohet p€rmes ldshimit prej saj t€letravl qeveritare me viere, si bono thesari, etj... td cilat kontribuojnd n€ nitjen e borxhit publik. Banka Qdndroremund te emetoje para nd kdmbim td letrave qeveritare me vlerd. Kdto para mund te perdoren per td mbuluarpjes6risht Oencitin buxhetor, dmth per te kyir shpenzirne qeveritare. Kjo nugd e fundit duket si rrug€ e leht€,iiomode, p€r t6 financuar shpenzimit qeveritare, por ajo mund te shoqdrohet me pasoja serioze inflacioniste dhe mehumbjen e besimit ndaj monedhds vendase, dmth edhe ndaj qeveris€'
18. Sipas analizis kosto-pirfitime, njd aktivitet shtesd i sektorit publik dsht6"'?Sipas analizds kosto-pdrfitime, njfaktivitet shtesd i sektorit publik dsht€ i ddshirueshdm vetem ne qofte se
perfitimet nga ky aktivitet i tejk;lojne kostot e tij oportune, ose t€ paktdnjand tE barabarta me to' Kur eshte fiala pdr'kahasimin i pro;ekteve te ndryshme qd i takojne sektorit publik sipas k€saj metode dotE duhej t€ zgiidheshin atoprojekte, qe e tane me te larte iaportin perfitime-kosto. Sidoqoftii, ky raport do ti1 duhej td ishte md i lart6 se njd1.upo.t i "ultu*,
normativ, i konslderuar si raport minimal i pranuesh0m. Sikurse shihet, nd parim, analiza kosto-pe'rfitime eshte mjaft e thjeshtd, por zbatimi isaj ne praktike €shte shpesh mjaft i vdshtird- Vdshtir6sitd lidhen,idonlor me vleriximin e perfitimeve nga aktivitete t6 ndryshme n6 sektorin publik.
19. Kujt i kushton v€mcndje ti veganti teoria e zgiedhjes publike?Te&ia e zgiedhjes publike i kushton vdmendje tE vegantd mekanizmit td zgjedhjes publike, duke ndnvizuarr6ndesine de ka;e ne nje shoqeri demokatike vlerat dhe shijet individuale t€ agreguara dhe n€nkutpuara nd
vendimet kolektive. Siboqoft8, vendimi kolektiv pdr gdo problem td vegant6 do ttijetd nj€ i vet6m, dukg 1os u . ..pajtuar pdrglithesisht me interesin e secilit zgjedhjes apo politikan. fy fan nerlj1 nj6 dallim td rdnddsishdm midis
-"t*ii-iite "gedhjes publike dhe atij te zgjedhjes private. Sidoqoftii, njd politikd e suksesshme publike mund td
jetd efektive: alJmund te- siguroj€ zgjerimin J mund6sive prodhuese tE komunitetit, mund td siguroj€ njdrishpdrndarje t€ drejte te te ardhurave dhe mund td jetii efigente.
www.e-Libraria.com
