EKONOMICZNE ODDZIAŁYWANIE CENTRÓW Ł Ś Ą · ku cen w sieciach handlowych, nie tylko w Wal-Mart,...

18
Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach ISSN 2083-8611 Nr 336 · 2017 Arkadiusz Halama Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach Wydział Ekonomii Katedra Gospodarki Przestrzennej i Środowiskowej [email protected] EKONOMICZNE ODDZIAŁYWANIE CENTRÓW HANDLOWYCH NA MAŁE MIASTA I OBSZARY WIEJSKIE W SUBREGIONIE CENTRALNYM WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO Streszczenie: Centra handlowe funkcjonujące w zewnętrznych obszarach dużych miast mogą być przyczyną wielu zmian o różnorakim charakterze. Oddziaływanie centrów handlowych może spowodować utratę podstaw funkcjonowania małych miast, w tym pełnionych przez nie funkcji usługowych, na rzecz otaczających obszarów wiejskich. Centra handlowe poprzez oddziaływania konkurencyjne mogą się przyczyniać także do podniesienia jakości świadczonych usług. Celem pracy była ocena oddziaływania, głównie ekonomicznego, centrów handlo- wych na przedsiębiorców działających w małych miastach i na obszarach wiejskich w subregionie centralnym województwa śląskiego na podstawie przeprowadzonych badań ankietowych. Umożliwiły one wykazanie, że centra handlowe nie stanowią zna- czącej konkurencji dla przedsiębiorców działających w subregionie centralnym woje- wództwa śląskiego, a przyczyniają się do poprawy jakości i konkurencyjności świadczo- nych usług. Słowa kluczowe: centra handlowe, małe miasta, zewnętrzne strefy metropolii. JEL Classification: O18, R31. Wprowadzenie Centrum handlowe to nowoczesne zgrupowanie sklepów, zakładów gastro- nomicznych i usługowych, w którego skład wchodzi co najmniej kilka sklepów i zakładów gastronomicznych prowadzonych przez różne przedsiębiorstwa. Sta- nowi ono całość pod względem handlowo-asortymentowo-usługowym, budow- Małgorzata Twardzik Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach Wydział Ekonomii Katedra Gospodarki Przestrzennej i Środowiskowej [email protected]

Transcript of EKONOMICZNE ODDZIAŁYWANIE CENTRÓW Ł Ś Ą · ku cen w sieciach handlowych, nie tylko w Wal-Mart,...

Page 1: EKONOMICZNE ODDZIAŁYWANIE CENTRÓW Ł Ś Ą · ku cen w sieciach handlowych, nie tylko w Wal-Mart, zyskują biedniejsi klienci [Neumark, Zhang i Ciccarella, 2008, s. 428]. Poprawia

Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach ISSN 2083-8611 Nr 336 · 2017

Arkadiusz Halama Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach Wydział Ekonomii Katedra Gospodarki Przestrzennej i Środowiskowej [email protected]

EKONOMICZNE ODDZIAŁYWANIE CENTRÓW HANDLOWYCH NA MAŁE MIASTA I OBSZARY

WIEJSKIE W SUBREGIONIE CENTRALNYM WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO

Streszczenie: Centra handlowe funkcjonujące w zewnętrznych obszarach dużych miast mogą być przyczyną wielu zmian o różnorakim charakterze. Oddziaływanie centrów handlowych może spowodować utratę podstaw funkcjonowania małych miast, w tym pełnionych przez nie funkcji usługowych, na rzecz otaczających obszarów wiejskich. Centra handlowe poprzez oddziaływania konkurencyjne mogą się przyczyniać także do podniesienia jakości świadczonych usług.

Celem pracy była ocena oddziaływania, głównie ekonomicznego, centrów handlo-wych na przedsiębiorców działających w małych miastach i na obszarach wiejskich w subregionie centralnym województwa śląskiego na podstawie przeprowadzonych badań ankietowych. Umożliwiły one wykazanie, że centra handlowe nie stanowią zna-czącej konkurencji dla przedsiębiorców działających w subregionie centralnym woje-wództwa śląskiego, a przyczyniają się do poprawy jakości i konkurencyjności świadczo-nych usług. Słowa kluczowe: centra handlowe, małe miasta, zewnętrzne strefy metropolii. JEL Classification: O18, R31. Wprowadzenie

Centrum handlowe to nowoczesne zgrupowanie sklepów, zakładów gastro-nomicznych i usługowych, w którego skład wchodzi co najmniej kilka sklepów i zakładów gastronomicznych prowadzonych przez różne przedsiębiorstwa. Sta-nowi ono całość pod względem handlowo-asortymentowo-usługowym, budow-

Małgorzata Twardzik Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach Wydział Ekonomii Katedra Gospodarki Przestrzennej i Środowiskowej [email protected]

Page 2: EKONOMICZNE ODDZIAŁYWANIE CENTRÓW Ł Ś Ą · ku cen w sieciach handlowych, nie tylko w Wal-Mart, zyskują biedniejsi klienci [Neumark, Zhang i Ciccarella, 2008, s. 428]. Poprawia

Arkadiusz Halama, Małgorzata Twardzik

184

lano-architektonicznym, organizacyjno-administracyjnym i jest przystosowane do obsługi zmotoryzowanych nabywców [Strużycki, 2000, s. 32; Twardzik, 2013, s. 42-44].

Wpływ centrów handlowych, zlokalizowanych w zewnętrznych obszarach dużych miast, na otaczające tereny nie jest do końca zbadany i jednoznaczny. Duże centra handlowe oddziałują w różnoraki sposób na otaczające je małe mia-sta, pełniące funkcje usługowe wobec otaczających je obszarów wiejskich. Na-stępstwem tych oddziaływań mogą być zmiany różnej natury na rynku pracy, lokalnej przedsiębiorczości oraz wpływ na konkurencję i popyt. Zmiany (zwłaszcza negatywne) mogą dotyczyć także okolicznej infrastruktury.

Powszechne są opinie o negatywnym wpływie dużych sklepów (centrów handlowych) na lokalną przedsiębiorczość i na miejsca pracy. Otwarcie sklepu Wal-Mart (sieć sklepów w USA) spowodowało zmniejszenie zatrudnienia na rynku sprzedaży detalicznej o 2,7% (czyli pracownik Wal-Mart zastępował 1,4 pracownika w pozostałej części sektora detalicznego). Spadek zatrudnienia po-wodował także inne konsekwencje natury ekonomicznej i społecznej, jak np.: zmniejszenie wpływów z podatków, konieczność wypłaty zasiłków oraz różno-rakie negatywne aspekty społeczne [Neumark, Zhang i Ciccarella, 2008, s. 428].

Duże firmy handlowe wykorzystują swoją przewagę instytucjonalną za-równo nad mniejszymi konkurentami, jak i klientami. Mogą stosować różnego rodzaju optymalizacje podatkowe mające na celu obniżenie należnych podat-ków, agresywne kampanie reklamowe, nowoczesne techniki wywierania wpły-wu na konsumentów itp.

Są także pozytywne strony rozwoju dużych centrów handlowych. Na spad-ku cen w sieciach handlowych, nie tylko w Wal-Mart, zyskują biedniejsi klienci [Neumark, Zhang i Ciccarella, 2008, s. 428]. Poprawia się jakość obsługi i wy-bór towarów. Możliwość zwrotu niewykorzystanych materiałów budowlanych stała się standardem po wejściu na polski rynek sieci marketów budowlanych. Często niejako „przy okazji” budowy centrum handlowego rozbudowywana jest okoliczna infrastruktura komunikacyjna i przesyłowa.

Celem pracy jest ocena oddziaływania centrów handlowych na przedsię-biorców działających w małych miastach i obszarach wiejskich położonych w subregionie centralnym województwa śląskiego.

Artykuł stanowi efekt długoletnich badań prowadzonych cyklicznie w od-stępach pięciu lat (pierwsze badania przeprowadzono w 2007 r., kolejne w 2012, ostatnie w czerwcu i wrześniu 2017 r.) w czterech subregionach województwa śląskiego. Prezentowane wyniki badań z 2012 r. należy traktować jako eksplora-cyjne, które posłużyły jedynie do wyprowadzenia ogólnych wniosków w zakre-

Page 3: EKONOMICZNE ODDZIAŁYWANIE CENTRÓW Ł Ś Ą · ku cen w sieciach handlowych, nie tylko w Wal-Mart, zyskują biedniejsi klienci [Neumark, Zhang i Ciccarella, 2008, s. 428]. Poprawia

Ekonomiczne oddziaływanie centrów handlowych...

185

sie oddziaływania centrów handlowych. Będą one również wykorzystane do celów porównawczych dla badań zrealizowanych w 2017 r. 1. Obszar i metodyka badań

W układzie przestrzenno-funkcjonalnym województwo śląskie jest podzie-lone na cztery obszary funkcjonalne, a subregion (obszar) centralny jest naj-większy powierzchniowo. Zajmuje 5577 km2, jest zamieszkany przez prawie 2 mln 784 tys. osób, co stanowi przeszło 60% ogółu mieszkańców województwa śląskiego. Jest także najgęściej zaludniony spośród wszystkich regionów woje-wództwa śląskiego, gęstość zaludnienia wynosi 499 os./km2 [Strategia…, 2014]. Strukturę administracyjną subregionu tworzy: – 14 miast na prawach powiatu: Bytom, Chorzów, Dąbrowa Górnicza, Gliwice,

Jaworzno, Katowice, Mysłowice, Piekary Śląskie, Ruda Śląska, Siemianowice Śląskie, Sosnowiec, Świętochłowice, Tychy, Zabrze,

– 8 powiatów ziemskich (będziński, bieruńsko-lędziński, gliwicki, lubliniecki, mikołowski, pszczyński, tarnogórski, zawierciański),

– 28 gmin miejskich i miejsko-wiejskich oraz 31 gmin wiejskich. Łącznie w skład subregionu centralnego wchodzi 81 jednostek samorządu

terytorialnego. Są one zorganizowane w pięć podregionów: bytomski, gliwicki, katowicki, sosnowiecki i tyski. Podział ten koresponduje z klasyfikacją staty-styczną NTS.

Badania były prowadzone w wybranych gminach miejskich [www 1, BDL], w przypadku gmin miejsko-wiejskich w nawiasach podano ludność części wiejskiej gminy (tabela 1). Wszystkie miasta oprócz Pszczyny, Tarnowskich Gór i Zawier-cia można zaliczyć do małych miast, tj. zgodnie z typologią ośrodków liczących do 20 tys. mieszkańców, stanowiących zaplecze dla otaczających je obszarów wiejskich [por. Brol, Maj i Strahl, 1990, s. 35]. Tabela 1. Ludność badanych miejscowości w 2012 r.

Lp. Gmina/miasto Ludność 1 2 3 1 Chełm Śląski 6696 2 Imielin 8542 3 Koszęcin 11 816 4 Ornontowice 5912 5 Orzesze 19 823 6 Pszczyna 26 003 (25 268) 7 Rudziniec 10 590 8 Suszec 11 791 9 Tarnowskie Góry 61 002

Page 4: EKONOMICZNE ODDZIAŁYWANIE CENTRÓW Ł Ś Ą · ku cen w sieciach handlowych, nie tylko w Wal-Mart, zyskują biedniejsi klienci [Neumark, Zhang i Ciccarella, 2008, s. 428]. Poprawia

Arkadiusz Halama, Małgorzata Twardzik

186

cd. tabeli 1 1 2 3

10 Toszek 3695 (5831) 11 Tworóg 8126 12 Wojkowice 9172 13 Woźniki 4457 (5235) 14 Zawiercie 51 688

Źródło: [www 1].

Wybrane do badania miejscowości były zlokalizowane w strefie oddziały-wania minimum jednego centrum handlowego. Podstawą delimitacji był czas przejazdu od miejsca zamieszkania do centrum handlowego. Obszar oddziały-wania wyznaczono na podstawie oceny dostępności komunikacyjnej. Wykorzy-stano także dwanaście wskaźników cząstkowych1 wg stanu na 2009 r. oraz wskaźnik syntetyczny, wyznaczony metodą Perkala, który jest zestandaryzowa-ną średnią z wszystkich wskaźników [Gibas, 2013, s. 65, 70].

Według GUS i BDL w 2012 r. w subregionie centralnym działało 487 obiek-tów wielkopowierzchniowych, z czego 61 było hipermarketami2, a 411 super-marketami3, oraz 27 centrów handlowych.

Badania przeprowadzono za pomocą wywiadu bezpośredniego w 2012 r. W subregionie centralnym uzyskano 122 wywiady bezpośrednie. Zastosowano dobór celowy. Respondentami byli przedsiębiorcy prowadzący działalność w wy-branych gminach, działający w handlu i usługach. 1.1. Charakterystyka respondentów

Do cech charakteryzujących przedsiębiorstwa prowadzone przez respon-dentów zaliczono m.in: – profil działalności, – zasięg działania, – liczbę zatrudnionych,

1 M. in.: gęstość zaludnienia, przyrost naturalny, saldo migracji ogółem, udział procentowy osób

w wieku produkcyjnym w ludności ogółem, udział osób pozostających na długotrwałym bezro-bociu wśród bezrobotnych ogółem, udział procentowy pracujących w sektorach pozarolniczych, jednostki zarejestrowane w systemie REGON na 1000 mieszkańców.

2 Sklep o powierzchni sprzedażowej od 2500 m2 prowadzący sprzedaż głównie w systemie samoob-sługowym, oferujący szeroki asortyment artykułów żywnościowych i nieżywnościowych częstego zakupu, zwykle z parkingiem samochodowym (http://stat.gov.pl/wyszukiwarka/szukaj.html).

3 Sklep o powierzchni sprzedażowej od 400 m2 do 2499 m2 prowadzący sprzedaż głównie w syste-mie samoobsługowym, oferujący szeroki asortyment artykułów żywnościowych oraz artykułów nieżywnościowych częstego zakupu (http://stat.gov.pl/wyszukiwarka/szukaj.html).

Page 5: EKONOMICZNE ODDZIAŁYWANIE CENTRÓW Ł Ś Ą · ku cen w sieciach handlowych, nie tylko w Wal-Mart, zyskują biedniejsi klienci [Neumark, Zhang i Ciccarella, 2008, s. 428]. Poprawia

––

g

R

Ź

snwtp

R

Ź

4

– l– o

gach

RysŹród

stępnoww ttrudpow

RysŹród

4 Po

lokodl

Wh, a

s. 1. dło: O

Dpniewiłytymdniawyż

s. 2. dło: O

or. [

alizegło

Więka po

ProOpra

ome rey 10

m tyającżej 1

ZasOpra

[Now

zacjość

kszoozos

ofil cowa

minoegio0%

ych cych100

sięgcowa

wa d

ję fić odość stała

dziaanie

owaonal

resnaj

h o0 pra

g dzanie

defin

Ek

firmd naj

anka cz

ałalwła

ały lnymspojmnd 6aco

ziaławła

nicja

kon

my, ajblikietzęść

lnośsne.

przm (

ondeniej6 doown

alnosne.

a MŚ

omi

iższtowć pro

ści a

zeds(rysentószy

o 10nikó

ości

ŚP, 2

iczn

zegowany

owa

anki

siębs. 2ów.ych 0 oów,

prz

2006

ne o

o ceych adz

ietow

bior2). F. N(62

sóbsta

zeds

6].

ddz

entrprz

ziła d

wan

rstwFirm

Najw2%

b (1anow

siębi

ziały

rumzedsdzia

nych

wa my więc

%), z3%

wiły

iorc

ywa

m hasiębałal

h pr

dziok

cej zatr

%). Wy 7%

ców

nie

andbiorlnoś

rzed

iałajkreśl

byłrudnWię% o

w 2

cen

dlowrcówść o

dsięb

ająclająło pniajęksogó

201

ntró

wegw, tjo ch

bior

e nące przejący

sze ółu a

2 r.

w h

go.tj. 1

harak

rców

na rsw

edsychprzank

hand

111,kter

w w

rynwój siębh 2-zedskieto

dlow

, dzrze

w 20

nku zas

bior-5 psiębowa

wych

ziałapro

012 r

loksięgstwpracbiorany

h...

ała oduk

r.

kalng jakw „mcowrstwych.

w hkcyj

nymko mikwnikwa,

hanyjny

m (glo

kro”kówzat

ndluym (

(54%obal”4 (w otrud

u i u(rys

%), lny rys

orazdnia

18

usłus. 1)

nasta

. 3)z zaając

7

u-).

a-a-), a-ce

Page 6: EKONOMICZNE ODDZIAŁYWANIE CENTRÓW Ł Ś Ą · ku cen w sieciach handlowych, nie tylko w Wal-Mart, zyskują biedniejsi klienci [Neumark, Zhang i Ciccarella, 2008, s. 428]. Poprawia

1

R

Ź

hodndphnz

R

Ź

188

RysŹród

hanodsdlownośdenprzehannegzmo

RysŹród

8

s. 3. dło: O

Sindloetekwycci c

ntówekra

ndlogo, dotor

s. 4. dło: O

LicOpra

iedzowyk (ch. cza

w (acz

owydobryzo

OdOpra

czbacowa

zibyych,16%Masu 66%

zał ych brzeowa

dlegcowa

a zaanie

y w, gd% fałe prz

%) 30 mo

e roania

łośćanie

atrudwła

więkdyżfirmodl

zeznczami

oże ozbua pr

ć dowła

A

dniosne.

kszo 48

m) bległnaczas in. byćudorzed

o najsne.

Arka

onyc

ości8% był łośczantenDoć naowadsię

ajbli

adiu

ch p

i prreszna

ci dnegon niobraastę

anejębio

ższe

usz

prze

rzedsponaczndo co nie p

a doępstj inorcó

ego

Ha

ez an

dsięndenie centa dprzostętwe

nfrasów.

o cen

lam

nkie

ębioentó

odtrów

dotaekrępnem bstru.

ntru

ma, M

etow

orcóów ddalw harcieracznośćbar

uktu

um h

Mał

wan

ów okr

lonyhande dzał ć kordzoury

hand

łgor

nych

niereśly (odlow

do n15

omuo gękom

dlow

rzat

h prz

e są la ood 2wycnich munikęstemu

weg

ta T

zed

znodle21 ch ph. D

min,kacego unik

go (w

Twa

sięb

naczegłodo przy

Dla a

cyjnzal

kacy

w k

rdz

bior

zącoość 50

yczznatyl

na oludnyjne

km)

ik

ców

o odna

kmzyniaczlko oraznienej i

w w

ddaa „dm) oiają

zącedla

z cnia wy

201

alondo 5od ą sięej ca 7zasreg

ysok

12 r

ne o5 kcenę do

częś7% sowgionkieg

r.

od ckm”ntróo ości

bawa cnu cgo

cent”. Dów hszcresp

adancentcensto

trówDużhan

czędponnyctrów

ntralopni

w ży n-d-n-ch w l-ia

Page 7: EKONOMICZNE ODDZIAŁYWANIE CENTRÓW Ł Ś Ą · ku cen w sieciach handlowych, nie tylko w Wal-Mart, zyskują biedniejsi klienci [Neumark, Zhang i Ciccarella, 2008, s. 428]. Poprawia

R

Ź

wJotacs 2

tłw4dd(

RysŹród

w hJesto litychaktucowstru

2. P

tralnłóww w47 hdowdow(M)

s. 5. dło: O

Prhandt kiiczbh muali

wanu RE

Pod

Fonym

w (tywiękhan

wymwnic), pr

CzOpra

recydlu ilkabie

małyizowo, żEGO

dmi

ormm sylkkszondelmi (ctwrzew

as dcowa

yzyi u

a pri p

ych,wanże wON

ioty

my ią zr

ko doścl de(pra

wemwyż

dojaanie

yjneusłurzycprz, jeny. w w

N [S

y g

i roróżdla i duetalawie

m (sższ

Ek

azduwła

e okugaczyyczdnoFir

wojeobi

gosp

dzażnic

sekużylicze 5ekcając

kon

u dosne.

kreśch

yn tzynaoosormyewóiera

pod

aje dcowkcji

ych ny,0 ty

cja ce l

omi

o naj

ślenjesttakiachobo

y koództaj, 2

dar

dziawane

i Gmia z wys.)F) licz

iczn

jbliż

nie t baiego

h zaowyończtwi

2012

rcze

ałale. R

G) Past,wył). Nora

zbą

ne o

ższe

wpardzo saprzychzącie śl2, s

e w

lnośRodPKD dołącz

Nastaz dprz

ddz

ego

pływzo tanzest. De dląsks. 30

w su

ści dzajeD 2ominzentępndziazetw

ziały

cen

wu truu rtani

Do ndziałkim0-3

ubr

pode p

2007now

niemne wałalnwórs

ywa

ntru

cendnerzecia

niedałalnm ni

1].

reg

dmirow7 p

wałym hw knośstw

nie

um h

ntróe i czy.dzi

dawnośće is

gion

iotówadprzey poand

koleścią

wo p

cen

hand

ów mo. Nałal

wna ć nistni

nie

ów dzonedstodmdlu ejnoą prprze

ntró

dlow

hanoże Nie lnorejie beje

cen

gosnyctawmiodet

ościrofeemy

w h

weg

ndlobyćsą ści estrbyły48

ntr

spoh d

wionty gtalici to esjoysło

hand

go (w

owyć ozbipr

r Ry w,8%

raln

dardziano ngospcznpo

onalowe

dlow

w m

ychbariera

rzedEG

wykr% fi

nym

rczyałalnna pod

negodmlną e (C

wych

min)

h narczoane dsię

GONreślrm

m

ych nośrys

darco po

miotynau

C).

h...

a prone

szębioN nilanewp

w ci w

s. 6cze ojazy zauko

rzedu

czeorstwie be z pisa

subwg

6. Ilz szdaajm

ową

dsięużymegółw, był reje

anyc

bregsek

loścsekcami mująą i t

ębim błowzwregestrch d

gionkcjiciowcji G

samące tech

orcbłęd

we dwłasgularu. do r

nie i i dwo,G, dmosię

hnic

18

zośdemdanzczarniSzareje

cendzia, jadziachoę buczn

9

ść m. ne za ie a-e-

n-a-ak ał o-u-ną

Page 8: EKONOMICZNE ODDZIAŁYWANIE CENTRÓW Ł Ś Ą · ku cen w sieciach handlowych, nie tylko w Wal-Mart, zyskują biedniejsi klienci [Neumark, Zhang i Ciccarella, 2008, s. 428]. Poprawia

1

R

Ź

ns

190

Rys

Źród

na sekc

0

s. 6.

dło: O

Stbracji.

Licwgind

Opra

trukak b

czbag sekdywcowa

kturbard

a zakcji

widuanie

rę zdzie

areje PKalnewła

zatrej s

A

estroKD /e w sne n

rudnszcz

Arka

owa/200roln

na po

nionzeg

adiu

anyc07/, nictodsta

nycóło

usz

ch pogó

twieawie

ch (owy

Ha

podmółeme. Ste dan

(praych

lam

miom, btan

nych

acujdan

ma, M

otówbez na 3z Ba

jącynyc

Mał

w goosó31.0anku

ychch,

łgor

ospob pr01.2u Dan

) wprz

rzat

odarrow2012nych

w suzeds

ta T

rczywadz2

h Lok

ubrestaw

Twa

ych zący

kalny

egiowio

rdz

w sych

ych i

onieono

ik

ubrgos

i REG

e cew

regiospod

GON

entrpo

oniedars

N [w

ralnodzi

e cestwa

www

nymiale

entraa

1].

m, ze na

alny

z uwa gr

ym

wagrup

gi py

Page 9: EKONOMICZNE ODDZIAŁYWANIE CENTRÓW Ł Ś Ą · ku cen w sieciach handlowych, nie tylko w Wal-Mart, zyskują biedniejsi klienci [Neumark, Zhang i Ciccarella, 2008, s. 428]. Poprawia

R

Ź

noc 3 3

żwbjh(

Rys

Źród

nienogócow

3. O

3.1

że mwycbyłyjakohan(rys

s. 7.

dło: O

Nnie ółu)wało

Opi

. O

Wmałch jy zao zb

ndlos. 8

LicDaw z

Opra

Najww sby

o po

inia

Ocen

Więkłychjestachbyt

owyi 9

czbaane nzakrcowa

więcsze

yło zona

a p

na

kszoh skt ju

hodndu

ych ).

a osnie resianie

cej rokzatr

ad 1

prze

ilo

ość klepuż wnie

użą, kra

Ek

sób puwze obwła

prako rrud ml

eds

ści

ankpówwysiena

ajow

kon

praczglębronsne n

acujrozunioln o

sięb

sk

kietw ostar

eci hatomwyc

omi

cująędniny nna po

jącyumionycosób

bio

klep

towosiedrczahan

miasch b

iczn

ącyciają naroodsta

ychianych wb.

rcó

pów

wanydloającndlost dbąd

ne o

ch wpra

odowawie

h, boym w u

ów

w p

ychwyco owedla dź z

ddz

w suacujwej e dan

o 3prz

usłu

o f

rze

h prych duż

e, popozzag

ziały

ubreącyi be

nych

368 zemugac

fun

ez p

rzedorażo. onizostran

ywa

egioych wezpiz Ba

tysmyślch (

nkcj

prz

dsięaz k

Dliewtały

nicz

nie

onie w jeieczanku

s., cle i (w

jon

zed

ębiokraja haż 2

ych nyc

cen

cenednozeńsu Dan

czybu

tym

now

się

orcójowhand23%prz

ch b

ntró

ntralostkstwanych

yli 3udowm ta

wan

bio

ów wych

dlo% rzedbyło

w h

lnymkacha pu

h Lok

36%wniakże

niu

orc

dzih i wcóesp

dsiębo z

hand

m wh buublickalny

% oictwe ha

pla

ów

ałajzagów

pondbio

zbyt

dlow

w 20udżeczneych i

ogółwie,and

acó

w

jącygran

nadenrcót m

wych

012 etowegoi REG

łu, , a 2

dlow

ówe

ychniczajwintówów smało

h...

r. wyco GON

zna270

wyc

ek h

h w znyięks

w oskle

o lu

h dz

N [w

ajdo0 tych).

han

hanych szą cenepó

ub w

ział

www

oways. o

Og

ndl

ndlusieko

niło ów wwys

łając

1].

ało osógółe

low

u uweci honk ichw sstar

cych

zatb (2em

wyc

ważhan

kureh licsieccza

19

h

trud26%pra

ch

żałandloencjczb

ciacając

1

d-% a-

a, o-ją bę ch co

Page 10: EKONOMICZNE ODDZIAŁYWANIE CENTRÓW Ł Ś Ą · ku cen w sieciach handlowych, nie tylko w Wal-Mart, zyskują biedniejsi klienci [Neumark, Zhang i Ciccarella, 2008, s. 428]. Poprawia

1

R

Ź

R

Ź

192

RysŹród

Rys

Źród

2

s. 8. dło: O

s. 9.

dło: O

OpOpra

Oppla

Opra

piniacowa

piniaacówcowa

a haanie

a powekanie

andlwła

ozosk han

wła

A

lowcsne.

stałyndlosne.

Arka

ców

ych owy

adiu

w o l

ankych

usz

licz

kieto

Ha

bie

owa

lam

fun

anyc

ma, M

nkcj

ch p

Mał

onu

prze

łgor

ujący

edsię

rzat

ych

ębio

ta T

h pla

orcó

Twa

aców

ów o

rdz

wek

o lic

ik

k han

czbi

ndlo

ie fu

owy

unk

ych

kcjon

nująącycch

Page 11: EKONOMICZNE ODDZIAŁYWANIE CENTRÓW Ł Ś Ą · ku cen w sieciach handlowych, nie tylko w Wal-Mart, zyskują biedniejsi klienci [Neumark, Zhang i Ciccarella, 2008, s. 428]. Poprawia

Ekonomiczne oddziaływanie centrów handlowych...

193

Zdaniem respondentów sklepów specjalistycznych było generalnie zbyt ma-ło. Takich obiektów najbardziej brakowało przedsiębiorcom niezwiązanym z han-dlem, tj. 70% respondentów. 3.2. Ocena istniejącej sieci handlowo-usługowej

przez przedsiębiorców

Następną częścią wywiadu było uzyskanie opinii o istniejącej sieci handlo-wo-usługowej w subregionie. Należy mieć na uwadze, że oceniane placówki handlowe mogły stanowić zarówno konkurencję dla ankietowanych przedsię-biorców, jak i miejsce dokonywania zakupów. Mogło mieć to miejsce, gdy przedsiębiorcy byli klientami ocenianych placówek handlowych (zwłaszcza pozostali przedsiębiorcy). Wybór towarów w sklepach w skali od 5 (ocena naj-wyższa) do 1 (ocena najniższa) oceniany był przez przedsiębiorców na średnim poziomie, gdyż przeważają oceny 3 i 4. Ceny w placówkach handlowych były postrzegane jako przeciętne, gdyż 46% respondentów określiło je na 3, czyli średnie, a 25% na 4. Równie przeciętnie była oceniana jakość towaru, 39% przedsiębiorców uważało ją za dostateczną, a 34% za dobrą. Tabela 2. Ocena jakości poszczególnych placówek handlowych przez respondentów

(w %; ocena 5 – najwyższa, 1 – najniższa)

Ocena 5 4 3 2 1 Ocena bardzo duży wybór towarów 11 30 34 19 5 bardzo mały wybór towarów

niskie ceny 3 25 46 20 5 wysokie ceny dogodne godziny funkcjonowania 22 26 31 19 2 niedogodne godziny

funkcjonowania wysoka jakość towarów 8 34 39 16 2 niska jakość towarów wysoki poziom obsługi 13 29 41 12 5 niski poziom obsługi

Źródło: Opracowanie własne.

Bez wątpienia uznanie zyskały godziny otwarcia (funkcjonowania) placó-wek handlowych, gdyż 22% respondentów oceniło je na 5. Pozostałe oceniane aspekty przedstawiono w tabeli 2. 3.3. Konkurencja centrów handlowych dla zakładów usługowych

w opinii przedsiębiorców

Specyfika dużych centrów, grupujących pod jednym dachem wiele firm, w tym także usługowych, powoduje, że mogą stanowić konkurencję dla niektó-rych zakładów usługowych w danych miejscowościach, wpływając tym samym

Page 12: EKONOMICZNE ODDZIAŁYWANIE CENTRÓW Ł Ś Ą · ku cen w sieciach handlowych, nie tylko w Wal-Mart, zyskują biedniejsi klienci [Neumark, Zhang i Ciccarella, 2008, s. 428]. Poprawia

Arkadiusz Halama, Małgorzata Twardzik

194

na ich funkcjonowanie. Ocena liczby zakładów usługowych była kolejną częścią wywiadu, wyniki przedstawiono w tabeli 3. Tabela 3. Ocena ilości poszczególnych zakładów usługowych w miejscowości (w %)

Wyszczególnienie Zbyt mało Wystarczająca ilość Zbyt dużo Usługi fryzjerskie 11 74 15 Kosmetyczne 18 71 11 Krawieckie 45 51 4 Zakłady szewskie 61 33 6 Pralnie chemiczne 57 41 3 Placówki gastronomiczne 30 62 8 Naprawy sprzętu AGD 57 39 3 Naprawy sprzętu RTV 55 42 3 Usługi motoryzacyjne 34 60 6 Placówki kulturalne 50 46 5 Ośrodki sportowe 55 44 2 Fitness kluby 54 37 9

Źródło: Opracowanie własne.

Na podstawie uzyskanych ankiet zakłady usługowe podzielono na dwie grupy. W pierwszej, przedstawionej na rys. 10, zestawiono zakłady, które w oce-nie większości respondentów były w wystarczającej ilości, tj. przeważała opinia „wystarczająca ilość”, a pozostałe odpowiedzi rozkładają się na podobnym po-ziomie. Te zakłady to usługi fryzjerskie, kosmetyczne, krawieckie, gastrono-miczne i motoryzacyjne. Ocena nie jest jednoznaczna, można uznać, że wymie-nione działalności dobrze się rozwijały i nie były zagrożone konkurencją ze strony usług zlokalizowanych w centrach handlowych.

Należy jednak mieć na uwadze, że wymienione rodzaje zakładów usługo-wych są najczęściej spotykane w centrach handlowych lub ich okolicy (np. fry-zjerskie i motoryzacyjne), a lokale gastronomiczne zlokalizowane są praktycznie w każdym centrum handlowym. Być może z tego powodu ich liczba była uwa-żana za wystarczającą.

Pozostałe usługi (przedstawione na rys. 11), których jest zbyt mało, mogą być uważane za deficytowe. Świadczyć może o tym przewaga ocen „zbyt mało”, na poziomie 50%-60%. Takie wyniki uzyskały m.in. pralnie chemiczne, napra-wy RTV i AGD, centra fitness i zakłady szewskie. Niektóre z usług oparte są na zawodach „schyłkowych”, będących w zaniku, na niektóre mają wpływ uwarun-kowania rynkowe (nieopłacalność napraw niektórych produktów, zwłaszcza RTV i AGD), co może tłumaczyć deficyt zarówno tych usług, jak i świadczą-cych te usługi.

Page 13: EKONOMICZNE ODDZIAŁYWANIE CENTRÓW Ł Ś Ą · ku cen w sieciach handlowych, nie tylko w Wal-Mart, zyskują biedniejsi klienci [Neumark, Zhang i Ciccarella, 2008, s. 428]. Poprawia

R

Ź

R

Ź

RysŹród

RysŹród

s. 10dło: O

s. 11dło: O

0. OOpra

1. OOpra

Ocencowa

Ocencowa

na ilanie

na ilanie

Ek

loścwła

loścwła

kon

ci zasne.

ci „dsne.

omi

akła

defic

iczn

dów

cyto

ne o

w us

owy

ddz

sług

ych”

ziały

gowy

” zak

ywa

wych

akład

nie

h

dów

cen

w us

ntró

ługo

w h

owy

hand

ych

dlow

wychh...

195

Page 14: EKONOMICZNE ODDZIAŁYWANIE CENTRÓW Ł Ś Ą · ku cen w sieciach handlowych, nie tylko w Wal-Mart, zyskują biedniejsi klienci [Neumark, Zhang i Ciccarella, 2008, s. 428]. Poprawia

1

3

wwwZzpnwhppp

R

Ź

196

3.4

wośw wważZnazmipoznośw thanpozprzeprzy

Rys

Źród

6

. Zwpr

Cściawynżoneacznian,zytyć zabe

ndelzytyedsycz

s. 12

dło: O

Zmiw m

rze

entrach nikue prna , neywnzakueli 2l i jywntaw

zyni

2. Pi (p

Opra

ianymiejedsi

ra hjak

u porzezlicz

egatne zupó2. 2jego

nie wioniły s

ozyfunkprzecowa

y wscoięb

hank i owsz przba tywzmiów,24%o za(73

no nsię

ytywkcjo

edstanie

wynowobior

ndlookostanrzed

a prwnyc

any ko

% reanik

3%)na do

wne onoawiwła

A

nikłoścrcó

oweolicnia dsięrzedch zy, tjoresespok. W) anryszm

i newanionosne.

Arka

łe ziac

ów

e poczny

i fuębiodsięzmij. dspoondW ni ns. 1

mniej

egatnia oo na

adiu

z fuch i

owoychfunkorcóębioian dużyondudentsubneg3. W

ejsz

tywoko

ajist

usz

unki fir

odujh firkcjoów orcónie

y wują tów

breggatyWeeni

ne zoliczotni

Ha

kcjorm

ują rrmaonow i

ów e dowyb

z w dogionywnedłua ob

zmiznyciejsz

lam

onoach

różach wanich (4

ostrzbór

ocostrnie nie ug obro

anych cze)

ma, M

owh w

żneg(zwnia mi

1%zegtowenąrzegcen(50opin

otów

y w cent

Mał

aniw op

go rwła

okejsc) n

gło nwaróą pga tntra0%)nii

w i l

mietrów

łgor

ia cpin

rodszc

koliccownie natoów lactakżalny) na20

licz

eściew ha

rzat

cennii a

zajuza czn

woścdosom(20

ówże wym a d% r

zby

e/mandl

ta T

ntróank

u zo p

nychciacstrz

miast0%ek wpłcen

działrespkli

miejslowy

Twa

ów kiet

zmiaprofh cech, zegłt 44

% odhaływntrałalnponent

scowych

rdz

hatow

anyfilu entrprzła ż4% dpoandlw cea hanośćndenów

wośh

ik

andwan

y, zaha

rówzedsżadbadwielowentrandć pntów.

ci w

dlownyc

aróandlw hastaw

dnycdanedzi

wychrówlow

przew c

w wy

wycch

wnlowand

wionch nychi) oh p

w hawe nedsicen

ynik

ch

o wwymdlowno pozh. Zorazprzeandlnie iębintra

ku p

w mm). Zwycna zytyZauwz atedstlowwp

iorcha

pow

miejZmch, rysywnważtraktaw

wychpływcówandl

wstan

scomian

zau. 12nycżonkcyj

wionh nwał

w, clow

nia

o-ny u-2. ch ne j-

ną na ły co we

Page 15: EKONOMICZNE ODDZIAŁYWANIE CENTRÓW Ł Ś Ą · ku cen w sieciach handlowych, nie tylko w Wal-Mart, zyskują biedniejsi klienci [Neumark, Zhang i Ciccarella, 2008, s. 428]. Poprawia

R

Ź

R

Ź

żd1

Rys

Źród

RysŹród

że ndarc18%

s. 13

dło: O

s. 14dło: O

Anajwczej

% b

3. Pi

Opra

4. COpra

Ankiważj je

bada

ozyfunkcowa

Czyncowa

ietożnieest dany

ytywkcjoanie

nnikanie

owaejszdob

ych

Ek

wne onowła

ki spwła

ani pzymbra bra

kon

i newansne.

przysne.

przm cz

lokakuj

omi

egatnia o

yjają

edszynkalije c

iczn

tywoko

ące p

siębnnikzacczy

ne o

ne zolicz

prow

biorkiemcja, ynni

ddz

zmiznyc

wad

rcy m s

na ików

ziały

anych c

dzen

dziprzktó

w s

ywa

y w cent

niu

iałajzyjaórą sprz

nie

dziatrów

dzia

ającyając

wszyja

cen

ałalnw ha

ałal

y wymskazając

ntró

nośandl

noś

w sum pr

załocych

w h

ci flowy

ści g

ubrrowo 1h d

hand

firmych

gosp

regiwadz

5%ział

dlow

m w wh

poda

onizen

% anłaln

wych

wyn

arcz

ie ciu d

nkienośc

h...

niku

zej i

centdziaetowci,

u po

i utr

tralnałalwana d

owst

rudn

nymlnośnychdla

tani

niaj

m uści h. W25%

ia

ące

uwago

We% d

19

ażalspodłudzia

7

i, o-ug a-

Page 16: EKONOMICZNE ODDZIAŁYWANIE CENTRÓW Ł Ś Ą · ku cen w sieciach handlowych, nie tylko w Wal-Mart, zyskują biedniejsi klienci [Neumark, Zhang i Ciccarella, 2008, s. 428]. Poprawia

Arkadiusz Halama, Małgorzata Twardzik

198

łalność najbardziej utrudnia konkurencja. Centra handlowe stanowią konkuren-cję jedynie dla 7% respondentów. Pozostałe czynniki utrudniające prowadzoną działalność to koszty, nieefektywna infrastruktura oraz biurokracja (rys. 14). Wskazywano także „brak pieniędzy u klientów” czy „donosy zazdrosnych sąsia-dów do urzędu skarbowego”. Podsumowanie

Na terenie subregionu centralnego jest zlokalizowanych 27 dużych centrów handlowych, wywierających różnego rodzaju wpływ na przedsiębiorców prowa-dzących działalność gospodarczą w sektorze handlu i usług. Wśród wszystkich rodzajów działalności w subregionie przeważa oczywiście handel detaliczny, w którym działa prawie 50 tys. podmiotów gospodarczych, dając zatrudnienie znacznej liczbie osób. Podmioty gospodarcze o profilu handlowym pełnią także funkcję usługową na rzecz miast i otaczających je obszarów wiejskich.

Wydaje się, że nasycenie subregionu centralnego obiektami handlowymi jest już wystarczające, świadczyć może o tym zarówno deklarowana przez re-spondentów bliskość, jak i czas dojazdu do centrum handlowego. Uważają oni także, że ilość sklepów krajowych i zagranicznych sieci handlowych jest wystar-czająca. Brakuje jedynie sklepów specjalistycznych. Ceny w funkcjonujących placówkach handlowych nie są postrzegane jako niskie, a jako przeciętne. Uznanie zyskały przede wszystkim dogodne godziny funkcjonowania obiektów handlowych, do czego niewątpliwie przyczyniła się konkurencja dużych sieci i centrów handlowych.

Niektóre usługi, takie jak: fryzjerskie, kosmetyczne, krawieckie, gastrono-miczne i motoryzacyjne, w ocenie respondentów funkcjonują w wystarczającej ilości. Należy jednak mieć na uwadze, że takie usługi są także często świadczone na terenie centrów handlowych, stąd może brać się przekonanie respondentów o ich wystarczającej ilości. Pozostałe usługi są uważane za deficytowe, co może być następstwem przemian rynkowych oraz zmian w zachowaniach klientów.

Przedsiębiorcy w miejscowościach, w których prowadzą działalność, do-strzegają negatywny wpływ centrów handlowych na handel oraz zmniejszenie obrotów i liczby klientów, ale także pozytywny wpływ na atrakcyjność zakupów i duży wybór towarów. Prowadzącym działalność gospodarczą najbardziej prze-szkadza szeroko rozumiana konkurencja oraz koszty.

Podsumowując, w ocenie badanych przedsiębiorców centra handlowe przy-czyniają się do podniesienia jakości usług (konkurencyjności) świadczonych przez drobny handel w zewnętrznej strefie subregionu centralnego, nie wywiera-jąc znaczącego, negatywnego wpływu na handel.

Page 17: EKONOMICZNE ODDZIAŁYWANIE CENTRÓW Ł Ś Ą · ku cen w sieciach handlowych, nie tylko w Wal-Mart, zyskują biedniejsi klienci [Neumark, Zhang i Ciccarella, 2008, s. 428]. Poprawia

Ekonomiczne oddziaływanie centrów handlowych...

199

Literatura Brol R., Maj M., Strahl D. (1990), Metody typologii miast, Akademia Ekonomiczna we

Wrocławiu, Wrocław.

Gibas P. (2013), The Outer Metropolitan Zone as the Area on Impact of Shopping Malls in Silesian Voivodeship [w:] K. Heffner, M. Twardzik (red.), The Impact of Shop-ping Malls on the Outer Metropolitan Zones (The Example of the Silesian Voivode-ship), Studia Regionalia KPZK , vol. 37, Warsaw.

Neumark D., Zhang J., Ciccarella S. (2008), The Effects of Wal-Mart on Local Labor Markets, „Journal of Urban Economics”, No. 63, www.elsevier.com.locate.jue, s. 428.

Nowa definicja MŚP. Poradnik dla użytkowników i wzór oświadczenia (2006), Komisja Europejska, http://ec.europa.eu/enterprise/policies/sme/facts-figures-analysis/sme-definition/index_pl.htm.

Rynek wewnętrzny w 2010 r. Informacje i opracowania statystyczne (2012), Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, http://www.stat.gov.pl.

Rynek wewnętrzny w 2011 r. Informacje i opracowania statystyczne, www.stat.gov.pl, Bank Danych Lokalnych, REGON.

Strategia rozwoju subregionu centralnego województwa śląskiego na lata 2014-2020 z perspektywą do 2030 r., ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień rozwoju transportu miejskiego, wraz ze strategią dla zintegrowanych inwestycji terytorial-nych (ZIT), Katowice, styczeń 2014.

Strużycki M. (red.) (2000), Koncentracja w handlu a współpraca producentów i dystry-butorów, IRWIK, Warszawa.

Twardzik M. (2013), Shopping Mall within the Structure of Retail and Service Chain [w:] K. Heffner, M. Twardzik (red.), The Impact of Shopping Malls on the Outer Metropolitan Zones (the Example of the Silesian Vovodeship), Studia Regionalia KPZK, vol. 37, Warsaw.

[www 1] www.stat.gov.pl (dostęp: 10.01.2017).

ECONOMIC IMPACT OF SHOPPING MALLS IN THE CENTRAL SUBREGION OF THE SILESIAN VOIVODESHIP

ON SMALL TOWNS AND RURAL AREAS Summary: The development of shopping malls affects in the different ways on the outer areas of the large cities. The negative effect can be the disappearance of foundations of economic business in the small towns, which performs services to the surrounding rural areas, while the positive can be declining prices and improving the quality of offered services. The aim of the work was assessment of the impact of shopping malls on entre-preneurs operating in small towns and rural areas, located in the central subregion of Silesian Voivodeship. On the basis of the conducted survey in 2012 with entrepreneurs in selected municipalities, the economic impact of shopping centers was specified. Shopping centers are direct competition for only 7% of surveyed entrepreneurs. Shop-

Page 18: EKONOMICZNE ODDZIAŁYWANIE CENTRÓW Ł Ś Ą · ku cen w sieciach handlowych, nie tylko w Wal-Mart, zyskują biedniejsi klienci [Neumark, Zhang i Ciccarella, 2008, s. 428]. Poprawia

Arkadiusz Halama, Małgorzata Twardzik

200

ping malls contribute to improving the quality and competitiveness of the provided ser-vices as well as opening hours. Keywords: shopping malls, small cities, outer metropolitan zone.