-- - --

TAVYARECI VEcIHllIORKuSMOZESI DERNE(;I

1tKuiin2017

Dernegimiz;

"Tayyareci Vecihi Hürkus'un hayati, eserleri ve ideallerini

tanitmak, topluma yeniden kazandirarak havaciliga ilgiyi

ve sevgiyi etkinlestirilme ve gelistirilmesini saglamak ve

bu konuda çalismalar yapan kisi ve kuruluslarla Tayyareci

Vecihi Hürkus Müzesi"ni kurmak, Türkiye'de üretilen

veya Türkiye'de üretilecek olan uçak yapimlanni

desteklemek, Türk ve Dünya havacilik tarihine katki

saglayacak bilgi belge ve dokümanlan arastirmak, bulmak,

arsivolusturmak, sergilemek, toplumla paylasmak, Vecihi

Hürkus 'un kabrinin Askeri Sehitlige naklini saglamak"

amaci ile kurulmustur.

28 Ocak 1925 Seydiköy Tayyare Meydani'nin ölü sükütu

içindeydim, meydanda ne bir tayyare var, ne bir motor sesi.

Hangara geldigimi gören makinistim Ekrem kosarak yanima

geldi ve ben daha kendisine bir sey söylemeden o,

"Tayyarenizi çikarayim mi hocam?" derken gözleri sevinçle

doluydu, hassas çocuk, gelisimi ve maksadimi

ne güzel anlamisti.

Kisa bir süre sonra birkaç askerin daha yardimi ile

beyaz kusum görüldü.

Içimdeki coskun sevince ragmen karanmi kimseye

hissettirmerneye çalisiyonun zannmdaydim, fakat bu hassas

gençlerde öyle içten duygular var ki, benim ne yapmak

istedigimi söylemeden onlar biliyorlar ve bu isleri yaparken

pervaneler gibi sevinçle çirpmiyorlar ve demek istiyorlar ki,

bu muvaffakiyet Türk milletinindir.

i 5 dakika devam eden uçustan sonra inise geçtim, bu tatbikat

da normal bir tayyarenin hassasiyeti gibi neticelendikten

sonra etrafimi saran arkadaslanmin omuzlan üzerindekendimi buldum.

Meydan ne çabuk dolmustu!

Benim ani uçusum gibi birçok arkadas ve talebelerim "Vecihi"

tayyaresini havada görünce hemen yerlerinden firlayarak

meydana kosmuslar ve yere indigim zaman beni

candan kutlamislardi.

Duygularima ve sevincime büyük heyecanlar katan bu samimi

ve candan tezahürat, bu yürekten tasan tebrikler, büyük

basanmin en yüksek mükiifati olmustu...

Iste uzun ve maceralarla dolu ordu hizmet hayatirnin beni

en çok sevindiren, en parlak günümdü.

YAYINLARIMIZYayin No: i

ISBN: 978-605-5816-00-1

Yayin No: 1

ISBN: 978-605-5816-01-8

eVEC!HI HÜRKUS

''-"HAVADA".,is.tift.

~~

Birinci kitap için 20 YTL, ikinci kitap için LOYTL bagislayan

Vecihi Hürkus Dostlanna kitaplarini takdim ediyoruz.

Banka Hesap Numaralanmiz:

Türkiye Is Bankasi Kadiköy Subesi (1187)

YTL: i460304 USD: 78606 EUR: 78611

www.tayyarecivecihi.com

info@tayyarecivecihi.com

GSM: 0532 432 14 26

Ocak2009

VEcIHI K-VI28 OCAK 1925/ GAZIEMIR-IzMIR

ILK TÜRK TAYYARESI

(/~. K. .FE

1924 yilinin basarilari arasinda meslegim, idealim

ve yeni hizmetlerim kadar ilk Türk tayyaresi olaneserimi de süratle bitirmeye çalisiyordum.

Hakikatte bazi manialar olmasaydi tayyaremininsaatidahaAgustosayindatamamlanmisolacakti.Nihayet, ilk Türk tayyaresi olan Vecihi K VI tipadli eserimi 1924yilinin son ayinda tamamlayarakSeydiköY'Üllegötürmüs ve orada monte ederek

tecrübe hazirliklarina baslamistim.

Bu yilin son günlerini doldururken hizmetbasarilarimdan duydugum iftihar sevinci kadar

tesadüf ettigim zorluklarla da üzgündüm.

\ i

ILK TÜRKTAYYARESiNINASILYAPDiMVENASILTALTIFEDILDIM*,

i

Ilk Türk tayyaresini yapan ve yaptigi tayyare ile saatte iki yüzkilometre kath ederek muvaffakiyetli tecrübeler yapan Türktayyarecisi ilk tayyareyi nasil yapdigini anlatiyor.

Muharriri: Vecihi

Bu satirlari kendimi meth için yazmiyorum. ZatenAvrupa'nintayyarecilikte fevkalade terakki etdigi, dünyayi dolasabilecekteyyareler yaptiklari bu devirde küçük bir teyyare vücuda getirmekbüyük bir maharet de sayilmamak icab eder. Binaen aleyh yaptigimteyyare haddi zatinda büyük bir kiymeti haiz olan bir seyaddedilmeyebilir. Fakat benden bu tayyareyi nasil insa ettigimive bu sa'yimin (emegimin) nasil mükafatlandinldigini duyanResimli Ay sahipleri onu karilerine de (okuyucularina) bildinnekistedikleri için asagidaki satirlari iztirar(mecburiyet, çaresizlik,ihtiyaç) ile yazmaga muvafakat ettim diyebilirim.

Memleketimiz tayyareci yetistinnekte kisir degildir. Hele IstiklalHarbi'nden sonra tayyareciligimiz hayli terakki etmis, tayyareidaresinde muvaffakiyet ve maharet çogalmistir. Fakat tayyareile uçmak otomobille gezmege benzer. Önünüze konulan makineyiidare etmesini ögrendikten sonra tayyare idare etmek basit bir iskalir. Zaten bizde, büyük tehlikelere maruz tayyare seyahatleriyaparak cesaret ve maharetinizi göstennege imkan da yokdur.Binaen aleyh tayyare ile uçmagi basit ve adi bir is add ettim(saydim, kabul ettim) ve kendi kendime bir tayyare yapmagidüsündüm. Öteden beri makine ile mesguloldugum için bunubasaracagima emniyetim vardi. Uzun müddet tereddüd devresigeçirdim. Nihayet arkadaslarimin tesvikiyle bir tecrübe yapmagakarar verdim.

Geceli gündüzlü çalisarak elimizde mevcut tayyarelerden tamamenfarkli, onlardan daha basit fakat sürat ve mukavemet itibariyleonlara faik (üstün) yeni bir proje vücuda getirdim. Bu projeyimevkii faale koyabilmek için Kuvva-i Havaiye Müfettisliginintasvib etmesi lazimdi. Projemi Müfettislige verdim ve müsaadeettikleri takdirde bu proje dahilinde yeni sistem bir Türk tayyaresiyapabilecegimi bildirdim. Müfettisiik, projemi eski bir tayyareciolan fen memuruna tetkik ettirdi. Fen Memurlugu projenin kabilitatbik oldugunu tasdik etti. Tayyarenin insasina müsaade edildi.

Hayatimda o gün kadar mesud oldugumu hatirlamiyorum.Büsbütün yeni sistem bir tayyare yapacak, memleketime yeni birsey hediye edecekdim Istikbalde tayyarenin oynayacagi mühimrolü herkesden iyi bildigim için bu hediyenin ileride kiymet-itakdir edilecegine kani idim, insaata baslamak için icab edenmalzemeyi verdiler. Ben derhal faaliyete geçtim.

Benim yeni tayyarem, tayyare karargahinda bir hadise olmustu.

L

Bütün ark!idaslarim basima üsüsüyor, faaliyetimi merakla takipediyordu. Is muvaffakiyetle ilerliyordu. Gövdeyi yapdik. Ayaklaritakdik. Kuyrugunu bitinnek üzere idim. Ben henüz muvaffakolmak ümidiyle gece sevincimden uyku uyuyamiyor, gündüzyorulmak bilmez bir faaliyetle çalisiyordum. Artik bes on güne

--- -

1 f...,ii,.l'~'

i '~~::'"~..r..,.......,,'cf>"~1'-.~:':Z''';~.J ;'..

~~,"'''''';'''0

".r........".::/::'~,p'..,.....,, ,.....

"~.-' -~'(-':...,I~.,..~J(...~.,..(..;-._~GI_;.w.1d._.' ~ .;.,# ~J.' i. ".'~I!~-:~' '.;...~.:Jj.~,

>,..",i';"4.1."""';""f ""'.'r"~ ~_; ~~...,;,ki..

.::'~:-;4.:;'t~t~';..

~t ~r::;::~~t.t~t...'..., ;...,.i"~,,,..::~- ~~r;t"'j ;"f::.~. ~..~ '0>";"-,,,,,.,,,,.., """ #.'

.-J u.J-..(,§~,I.iI.../'I.;.-S:~..T "A;' ,...,~

.".,"..;.,~ +')>-'

~§~ ;~~'.~~~~~...i: M,. ",o.p"'"

~~:::~ ~-::t5f

=&#-:: ~.;&.,. 0'0 ~ ;:~~~t;~ 2ffkff~~::;?0§:4.Jkadar tayyare bitecek, eserim tamam olacakti. Bu sirada fenmemuru istim ediyordu. Bunun üzerine tayyarenin insasi tehiredildi. Bu karar beni ta kalpgahimdan vurdu. O gün beynime birkursun siksalardi bu kadar müteessir olmayacakdim.

Bu kadar mesakkate tehammül ettikten,bu kadar ümide düstüktensonra birdenbire tamam olmak üzere olan eserimi topraklarüzerinde terk edip çekilmek bana çok aci geldi. Günlercetayyaremin yanina gittim, eserimin yavas yavas ölüsüne sahitoldum. Ölüme mahkum hasta çocugu yaninda aglayan bir babavaziyetinde idim. Eserimi itmam etmeme (tamamlamama,bitinnerne) müsaade etmiyorlardi. Nihayet izdiraba mukavemetedemedim. Bir gün bütün cesaretimi toplayarak Müfettisligemüracaat ettim:

~~ .~')~~~L

. - . - j . ~.

- "Beyefendi" dedim, "memleketime ufak bir hizmet ifa etmek,ona küçük bir eser hediye etmek istiyordum. Buna müsaadeedilmeyecekse ben tayyarecilikten çekiliyorum." Meslegimdenadeta nefi:et etmistim. Insan terakki eseri gösterince böyle önünemanialar dikmek reva-i hak midir? Bu müracaatim müfettisligiyumusatti, tekrar insaata devam etmekligime müsaade ettiler.

Artik ikinci bir manie ugramak korkusuyla var kuvvetimletayyaremin nevakasini (eksikler, noksanlar) ikmale basladim.ihmal yüzünden hasil olan hasarati tamir ettim.

Vecihi Bey'in ilk yaptigi Türk Tayyaresi

Kanatlari hazirladim. Motoru takdim. Tayyarem tamam oldugugün dünyanin en büyük kasifi kadar mesut ve bahtiyardim.

Müfettislige müracaat ettim. Tayyaremin hazir oldugunu vetecrübeye amade bulundugumu bildirdim. Tayyare ikiyüz bergirlik(beygirlik) bir motorla mücehhezdi ve saatte ikiyüz kilometresürati vardi. Mukavemet itibariyla da Avrupa'dan getirttigimiztayyarelerden hiç asagi kalir yeri yokdu. Benim bu tecrübemdaha ziyade kendi tayyarelerimizi kendi memleketimizde imal

kabiliyetini gösterinek itibariyla haizi ehemmiyetti.Fakat iste ikinci mania ile mücadele etmek lazimdi. Müfettisiik,tayyarenin tecrübesine müsaade etmiyor, bir defa Heyet-i Fenniyetarafindan tetkikine lüzum gösteriyordu. Tayyareyi ben yapmisdim.Üzerinde ben uçacak, hayatimi ben tehlikeye koyacakdim. Benne kadar sabirsizlaniyorsam onlar o kadar sogukkanlilikgösteriyoriardi. Heyet-i Fenniye tayyareyi tetkik etti. Uçmasinamani bir kusur görinedi. Fakat tecrübe yapilmasina da müsaadeetmedi. Tetkikat bir aydan fazla sürdü. Bir türlü bir kararverilmiyor, tecrübe yapmama müsaade edilmiyordu.

Izdirabimdan çildiracak bir hale gelmistim. Müfettislik kraldanziyade kral taraftarligi ediyor, benim hayatimi benden ziyadedüsünüyordu. Ben tayyaremden emindim. Muvaffakiyetleuçacagirndan zerre kadar süphem yoktu. Bunu Heyet-i Fenniye'yefenni delillerle de ispat etmistim. O halde neden bu eserimintecrübe edilmesine müsaade etmiyorlardi? Artik tehammülümkalmamisti. Bir gün gizlice tayyaremi meydana çikardim.Motoruna gaz doldurdum. Üzerine atladim. Ve makineleri tahrikederek havalandim. Yükseldikçe ruhum açiliyor,muvaffakiyetimden cigerlerim sisiyordu. Eminim ki ilk tayyareile uçan mucitler bile bu kadar derin bir zevk duymamislardir.Iste altimdaki makine alari sadman (sevinçli, sen) eden gürültülerleilerliyor, semadan bütün cihana muvaffakiyetimi ilan ediyordu.Teyyareme son sürati verdim. Havada ikiyüz kilometre süratleuçuyordum. Yükselmek, asagi inmek tecrübelerini yaptim.Tayyarem, elimizde mevcut tayyarelerin hepsinden daha büyükbir muvaffakiyetle isliyor, hepsinden iyi uçuyordu. Artik kalbirnrahatti. Simdi istedikleri kadar mümanaat edebilirlerdi. Tekrargeri döndüm, tayyaremi kaldirdigim yere indirdim.

Tayyarem yükselir yükselmez karargiihta bulunanlar hemenmeydana kosmuslar, ansizin havaya yükselen bu teyyarenin hangiteyyare oldugunu tetkike koyulmuslar, nihayet benim uçtugumuanlayinca merak içinde beni beklerneye baslamislardi. Ben yereiner inmez arkadaslarim etrafimi aldilar. Muvaffakiyetimi tebrikettiler.

Fakat biz asker oldugumuzu unutmustuk. Içimden gelen hissemukavemet edemeyerek, verilen emir hilafina tecrübeye kalkismis,müfettisligin emrini dinlememistim. Müfettislik derhal bir emrivaki ile on gün hapse ve yarim maasimin kat'ina karar verdi.Mektep siralarinda iken aldigimiz terbiye bize ya mükafatla yada mücazatla (bir suça karsilik ceza çektinne) karsilanacaginiögretmisti. Benim muvaffakiyetim, mücazatla milifat görüyordu.Bu icadimdan dolayi bir ikramiye ile taltif (rütbe, maas artinmigibi seylerle sevindinne) edilmekligim lazim gelirken, on günhapse mahkUm olmustum. Fakat bu ceza artik benim içinehemmiyetini kaybetmisti. Ben tecrübemi yapmis ve tereddütleriçinde bulunan Heyet-i Fenniye'ye tayyaremin mükemmeliyetinitasdik ettirmistim. Benim için en büyük mükafat bu idi.

(Osmanli Türkçesinden çeviren: Nurseli GURER)

* Resimli Ay Dergisi! 1341 (1925) Nisan Sayl:3/Sayfa: 4-5