e Drejta Penale-skript

7/27/2019 e Drejta Penale-skript

1/33

E Drejta Penale

Skript nga lnda - E Drejta Penale - ngaProf. Borislav Petroviqit

NOCIONET THEMELORE T S DREJTES PENALE

1. Nocioni i s drejts penaleE drejta penale mund t thuhet dhe t shqyrtohet n kuptim t dyfishtsi deg e s drejts pozitive

juridike dhe si deg e shkencs juridike. Kuptuar mnyrn e par e drejta penale 1 sht sistem i tdrejtave dhe rregullave ligjore me t cilin prcaktohen veprat penale dhe sanksionet penale si dhekushtet pr zbatimin e tyre ndaj kryersve t veprave penale. Nga kto definicione del se nocioni i sdrejts penale prmban elementin formal dhe material. Elementin material, respektivisht prmbajtjen es drejts penale e prbjn definimi i veprs penale, prgjegjsis penale dhe sanksionit penal, meqllim t realizimit t mbrojtjes-funksionit garantues. Elementi formal na pasqyrohet q vepra penale sidhe sanksioni penal bashk me kushtin pr zbatimin e tyre mund t definohen vetm me ligj, q do tthot se e drejta penale sht e drejt ligjore. E drejta penale, i shpall disa sjellje t njerzve si veprapenale duke parapar pr kryersit e tyre llojin e caktuar t mass s Dnimit ose sanksionit tjetrpenal. Nga kjo del edhe qllimi i ksaj dege t drejtsis.

2. Emri i s drejts penaleN shum vende bashkkohore pr kt deg t drejtsis sht i zakonshm edhe emri E drejtandshkuese (strafrechtgjerm, droit penal frengj., penal lawang.) ose nakazatelno pravo (nbullgarisht). Nga e cila na del se nocioni themelor ose instituti n kto sisteme juridike sht Dnimi(edhe pse Dnimi nuk sht sanksioni i vetm penal). Por, edhe n drejtsin ton, krahas termit edrejta penale shfrytzohet termi e drejta ndshkuese. Ky emr i prfshin t gjitha degt e drjtsis qkan t bjn me deliktet publikejuridikeveprn penale kundrvajtjen ekonomike ose gabimekonomik.

Faqe 1prej 33


2/33

3. Lnda e s drejts penaleE drejta penale si e drejt e legjislacionit t nj vendi merret me prcaktimin e veprave penale dhesankconeve penale si dhe me bazn e kushteve pr prgjegjsin morale dhe zbatimin e sanksionevepenale ndaj kryersve t veprave t atilla. Sipas asaj vepra penale, prgjegjsia penale, dhe sanksionipenal, na paraqiten si termet themelore dhe institucioni me t cilat merret e drejta penale si deg elegjislacionit pozitiv por edhe si disiplin shkencore. Mjtete pr mbrojtjen e shoqris nga veprat penalesi akte t rrezikshme shoqrore me t cilat sulmohen, lndohen, ose rrezikohen vlerat e mbrojtura jansankconet penale. Sanksionet penale kan karakter t detyrueshm sepse zbatohen prkundrdshirs s kyersve t veprave penale. Ato prbhn nga kufizimi ose heqja e liris dhe t drejtave tkryersve Pra, e drejta penale nuk sht vetm deg e legjislacionit, por edhe disciplin shkencore,deg e shkencs juridike. E drejta penale si deg shkencore merret me hulumtimin e nocioneve dheinstitutit q e prbn rregullativn e tij: veprn penale, prgjegjsin penale dhe sanksionet penale.

4. Funksioni i s drejts penaleFunksioni themelor i s drejts penale sht mbrojtja e vlerave m t rndsishme shoqrore ngakriminaliteti. Ky funksion duhet q t siguroj ekzistimin e shoqris por edhe zhvillimin e mtejshm tsaj. Pra, e drejta penale ka pr qllim realizimin e ktyre dy funksioneve, s pari, mbrojtjen dhe ruajtjene t mirave dhe vlerave m t rndsishme shoqrore nga shkeljet ose rreziku q u kanoset mekryerjen e veprave penale nga personat ose grupet q do t thot ruajtje e raporteve ekzistuese dheparaqet funkcion statik. Funksioni mbrojts i s drejtes penale nuk sht gjithprfshirs por ipjesrishm ose parcial. Dmth e drejta penale nuk i mbron t gjitha t mirat dhe vlerat n nj shoqri,por vetm ato q jan t rndsishme pr personin si njeri, si qytetar dhe shoqrin si bashksinjerzore.

5.Ndarja e s drejts penaleEdhe pse e drejta penale na paraqet deg t veant t s drejts pozitive, por varsisht nga kriteret endryshme mund t shihen ndarje t ndryshme t ksaj dege t drejtsis. Ndarja themelore e sdrejts penale n t drejtn materiale, drejtn procesore dhe t drejtn ekzekutive. E drejta meterialeparaqet sistem t dispozitave ligjore judiike me t cilat prcaktohen nocioni dhe karakteristikat e

veprave penale, sistemi i sankcioneve penale si dhe bazat dhe kushtet pr prcaktimin e prgjejgsispenale dhe denueshmris. Megjithat e drejta e procedurs penale si sistem i dispozitave ligjore-

juridike i prcakton llojet e subjektit t procesit, parimet e procesit, arcitektoniken dhe rrejedhn eprocedures penale. E drejta ekzekutive penale e prcakton procedurn, mnyrn dhe kushtet eekzekutimit t sankcioneve penale t shqiptua nga ana e gjykats penale. E drejta penale-materijale,mund t ndahet edhe n t drejtn e prgjithshme dhe t prveshme. Mvarsisht nga burimi e drejtapenale ndahet n t drejtn penale nacionale (interne) dhe ndrkombtare. Burimi i s drejts penalenacionale sht ligji penal vendor i shtetit t caktuar ndrsa burim i s drejts ndrkombtare penale

jan aktet juridike ndrkombtare

RAPORTET E S DREJTES PENALE NDAJ DEGVE T TJERA T DREJTSIS

1. E drejta penale dhe e drejta kushtetueseRaportet n mes t s drejts penale dhe t drejts kushtetuese dalin nga raporti n mes t ligjit penaldhe Kushtetuts. Kushtetuta si akti themelor rigjor i prcakton bazat e rregullimit shoqror ekonomikdhe shtetror si she i prcakton dhe i garanton lirit dhe t drejtat qytetare, i proklamon parimet ekushtetutshmris dhe ligjshmris, parimet e puns s gjykatave dhe prokurorive si dhe kryerjen efunkcioneve t tjera publike. Sipas ksaj, e drejta kushetuese sht burim juridik pr t drejtn penale.

Ajo i prcakton bazat e politiks ndshkimore dhe i prcakton vlerat mbrojtse. E drejta penale erealizon mbrojtjen e atyre vlerave duke i prcaktuar veprat penale dhe sankcionet. N at mnyr edrejta penale na paraqitet si mjet pr mbrojtjen e rregullimit kushtetutar.

Faqe 2 Prej 33


3/33

2. E drejta penale dhe e drejta civileE drejta penale dhe e drejta civile i rregullojn raportet shoqrore. Derisa e drejta penale i rregullonvetm ato raporte q krijohen me rastin e veprs penale n mes t shoqris, respektivisht organeve tsaja dhe personave t dmtuar nga nj an, dhe kryersit t veprs penale n ann tjetr, e drejta civilei rregullon raportet q krijohen n mes t personave dhe personave juridik. Krahas ksaj e drejta civilerregullon nj varg shtjesh si jan: nocioni, llojet dhe krijimi i pasuris, trashgimin, karakterinzyrtar, pengun, nocionin dhe llojet e kontratave, aftsin juridike dhe dhe afariste t subjekteve t sdrejts etj. Vllimi i marrdhnieve q i rregullon e drejta civile sht dukshm m i madh se sa vllimii marrdhnieve q i rregullon e drejta penale.

3. E drejta penale dhe e drejta familjareE drejta familjare i prcakton kushtet dhe procedurn pr lidhjen e martess dhe ndrprerjen e saj, iprcakton raportet n familje n mes t bashkshortve dhe n mes t prindrve dhe fmijve si dhe iprcakton institutet n lidhje me familjen si jan: adoptimi, kujdestaria, mbajtja ushqyerja etj.Martesa dhe familja si baz ose si fille t bashksis shoqrore jan gjithashtu lnd q e rregullojn tdrejtn familjare, por edhe jan objekt I mbrojtjes nga e drejta penale. E drejta penale n realizimin embrojtjes, e ofron mbrojtjen dhe funksionet garantuese.

4. E Drejta Penale dhe e Drejta JuridikeRaporti n mes s drejts penale dhe s drejts administrative varet nga raporti n mes t vepravepenale dhe veprave kundrvajtse. Vepra penale jan vepra t rrezikshme shoqrore me t cilatsulmohen ato vlera q konsiderohen t rndsishme pr jetn shoqrore, ndrsa kundrvajtja paraqetsjellje t atilla t dmshme me t cilat rrezikohen t mirat me vlera m t vogla si jan: disiplinashoqrore, rendi dhe qetsija publike dhe nuk paraqesin lndim t kushteve t rndsishme prekzistimin e shoqris.

5. E Drejta Penale dhe e Drejta e PunsMe t drejtn e puns rregullohen marrdhnia e puns, t drejtat dhe obligimet e puntorve n lidhjeme punn n vijim dhe punn e kaluar si dhe t drejtat n baz t sigurimit social, sigurimit

shndetsor dhe sigurimit pensional e invalidor si dhe procedura e realizimit dhe e mbrojtjes s tyre.

E Drejta Penale dhe e Drejta e Procedurs PenaleE drejta penale sht m s ngushti e lidhur me t drejtn e procedurs penale. Ndrlidhja e tyre delnga detyra e njjt q e kan kto dy deg t drejtsis, q ka t bj me mbrojtjen e t mirave dhevlerave shoqrore nga kriminaliteti. Pr realizimin e ksaj detyre ato nuk mund t paramendohen panjra tjetrn sepse e drejta penale mund t realizohet vetm prmes veprimit s drjets s procedurspenale, ndrsa e drejta e procedurs penale mund t veproj ekskluzivisht vetm nse paraprakisht

jan caktuar veprat penale, sanksionet penale dhe kushtetpr aplikimin e tyre.

E Drejta Materiale dhe e Drejta e Ekzekutimit t sankcioneve penale.

E drejta materiale penale prcakton qllimin, llojin dhe zgjatjen e sanksioneve penale, veanrishtdnimin dhe kushtet pr shqiptimin e tij, deri sa e drejta ekzekutive penale I prcakton metodat,mnyrat dhe procedurn e ekzekutimit t tyre. Kjo lidhje e pandashme del nga fakti se kto dy deg ts drejts penale nuk mund t ekzistojn pa njra tjetrn.

BURIMET E T DREJTS PENALE

1. Nocioni dhe llojet e burimeve

Faqe 3 Prej 33


4/33

Burimi i t drejts penale mund t kuptohet n dy mnyra:n at formale dhe materiale. Me burimin et drejts penale n kuptimin formal nnkuptohen aktet juridike q prmbajn norma penale- juridike ,me t cilat prcaktohen veprat penale dhe sanksionet penale.N kuptimin material, burimin e t drejts penale e prfaqsojn marrdhniet shoqrore t rregulluara

prmes normave penale juridike. Burim themelor dhe kryesor i t drejts bashkkohore penale qbazohet n parimin e ligjshmris s veprs penale sht ligji. n raste t veanta mund t jen edhe:aktet normative t organeve shtetrore, marrveshjet ndrkombtare, e drejta kanunore, praktikagjyqsore dhe shkenca juridike( doktrina).

LigjiN t drejtn penale t Kosovs, burim kryesor dhe themelor sht ligji.Veprat penale dhe sanksionetpenale duhet t jen t prcaktuara me ligj. Burim baz i t drejts penale sht ligji penal,prkatsisht kodi penal , atje ku ai ekziston. Ky burim baz n Kosov sht Ligji i prkohshm penal iKosovs.

Aktet normative t organeve shtetrore dhe organeve tjeraAktet nnligjore t organeve t administrats shtetrore paraqiten si burim i t drejts penale vetm nato raste kur dispozitat nga ligjet penale udhzojn n zbatimin e tyre. Ky rast reflektohet te tashtuquajturat normat penalo-juridike bankete (veprat kundr shndetit t njerzve, kundr mjedisit osekundr ekonomis dhe qarkullimit t pagesave).

Marrveshjet ndrkombtareSi burime t s drejts penale paraqiten edhe marrveshjet ndrkombtare d.m.th konventat kur atorregullojn materien penalo juridike. Kto marrveshje mund t paraqiten si burim direkt dhe jo direkt it drejts penale. Marrveshjet ndrkombtare paraqiten si burim i drejtprdrejt i t drejts penale.

Ligji penalMe ligjin penal nnkuptojm prmbledhjen e dispozitave me t cilat prcaktohen kushtet prprgjegjsi penale, vepra penale dhe sanksione penale. Kjo do t thot se ligji penal dhe kodi penalsipas rndsis juridike nuk dallohen, por dallohen sipas vllimit t rregullimit penalo-juridik, sepse derisa ligji penal rregullon nj lm penal, kodi penal rregullon materien e trsishme penalo-juridike.

Struktura e ligjeve penaleSipas strukturs, Ligji penal i Kosovs prbhet nga dy pjes: Asaj t prgjithshme dhe asaj tveant. Pjesa e prgjithshme paraqet nj sistem t dispozitave materiale penalo-juridike me t cilatprcaktohen parimet e politiks ndshkuese dhe prcaktohet nocioni i veprs penale. Nga aspekti izbatimit, pjesa e prgjithshme e Ligjit t Prkohshm Penal t Kosovs, sht pjes prbrse epjess s veant t ktij ligji. Nga kjo del se pjesa e prgjithshme dhe e veant, n mnyr organike,

jan t ndrlidhura dhe t varura njra me tjetrn. Dispozitat e prfshira n pjesn e prgjithshme tligjeve penale jan t natyrs s dyanshme: T asaj deklarative dhe konstituive. Pjesa e veantprmban dispozitat me t cilat prcaktohen disa vepra penale dhe dnime pr shkaktart e ktyreveprave penale. Kjo do t thot q dispozitat e pjess s veant kan karakter konstituiv.

Llojet e dispozicioneve dhe sanksioneveNormat t prmbledhura n dispozitat e pjess s prgjithshme t ligjeve penale kan vetmdiapozitivin, kurse normat e prfshira n dispozitat e pjess s veant kan diapozitivin dhesanksionin. Sipas mnyrs s prcaktimit t forms s disa formave penale, dispozitivi mund t jet ithjesht, prshkrues, udhzues dhe blanket. 1) Dispozitivi i thjesht nuk prcakton disa t dhna tveprs penale, por shnon at pjes sipas karakterit t veprimtaris s prgjithshme q prbn lndne saj. Me diapozitiv t thjesht jan t prcaktuara p.sh veprat penale t vrasjes. Dispozitivi i thjeshtprdoret rrall dhe kt kryesisht te prcaktimi i veprave t njohura penale. 2) Dispozitivi prshkruesprcakton elementet e veprs penale t cilat e prbjn lndn e saj. Numri m i madh i veprave

Faqe 4 Prej 33


5/33

penale sht i prcaktuar me diapozitivin prshkrues, si p.sh vjedhjet, dhunimet etj. 3) Dispozitiviudhzues n shikim t disa t dhnave rreth veprs penale na drejton n nj prshkrim tjetr t tnjjtit ligj penal si p.sh veprime t marra.4) Dispozitivi blanket jep vetm nj vlersim t prgjithshm t veprs penale, kurse pr caktimin detaj

t prmbajtjes dhe elementeve t veprs penale ja lejon dikujt tjetr Te veprat penale me nj diapozitivt till, veprimi prbhet duke vepruar n kundrshtim me dispozitat, vendimet ose urdhresat eorganeve shtetrore t mbshtetura n aktet nnligjore, si p.sh. prhapja e smundjeve ngjitse,mosveprimi sipas dispozitave shndetsore n kohn e epidemis, prhapja e smundjeve t jashtmeetj. Sipas strukturs, dispozitivt mund t jen t thjesht dhe t ndrlikuar. Dispozitivi i thjeshtprmban materien e vetm nj pjese penale, prkatsisht vetm nj form t veprs penale, si p.sh. tveprs penale vjedhje. Dispozitivi i ndrlikuar prmban n vete formn e m shum veprave penale,prkatsisht shum forma t nj vepre penale si p.sh. t veprs penale vjedhja e rnd. Gjithashtu,dallohen dispozitivt alternativ dhe ata kumulativ.Sanksioni sht pjes e norms n t ciln sht prcaktuar dnimi pr kryersin e veprs s theksuarn dispozitiv. N sanksionim dnimi i prshkruar mund t jet absolutisht i pa prcaktuar, absolutishtdhe relativisht i prcaktuar. Dnimi i pa prcaktuar absolut ekziston ather kur ligji nuk parasheh secila nga llojet e dnimeve dhe n far shkalle do ti shqiptohet kryersit pr veprn e caktuar penale,ve se kjo i lihet gjykats t vendos sipas besimit t lir. Dnim i prcaktuar absolut ekziston kur prveprn penale t prcaktuar me ligj sht parapar lloji konkret dhe lartsia e dnimit. Te prcaktimirelativ i dnimit, sipas rregulls, n pjesn kryesore t ligjit penal prcaktohen llojet e dnimit, si dhekufijt e poshtm dhe t eprm t tij, nn t cilat, gjegjsisht mbi t cilat ato nuk mund t shqiptohen.

Interpretimi i Ligjit PenalInterpretimi paraqet operacionin ideor me t cilin prcaktohet kuptimi i drejt dhe rndsia edispozitave t nj ligji kur prmbajtja e tij sht e paqart. do ligj krkon interpretimin, rasti I njjtsht edhe me ligjin penal me qllim t zbatimit t tij t drejt dhe t plot. Kemi disa lloje tinterpretimeve: 1) Organi i cili e bn interpretimin, 2) Mnyra e interpretimit dhe 3) Vllimi i interpretimit.Duke pasur parasysh organin i cili e bn interpretimin e ligjit dallohen: Interpretimi autentik, gjyqsordhe doktrinar. Interpretimin autentik, ligjor dhe t obligueshm e kryen organi q e ka nxjerr ligjin i ciliinterpretohet. Interpretimin gjyqsor e bn Gjykata me rastin e zbatimit t ligjit n rastin konkret tbrjes s veprs penale nga kryesi. Interpretimin shkencor apo doktrinar e bjn disa institucione

shkencore apo puntor shkencor. Sipas mnyrs s interpretimit dallohen: Interpretimi gramatikor,logjik, historik, sistematik dhe krahasues.

AnalogjiaAnalogjia sht metod e konkludimit dhe zgjidhjes s rasteve konkrete n baz t ngjashmris.Ekzistojn dy lloje analogjish: analogjia ligjore dhe juridike. Analogjia ligjore (analogija leges) ekzistonather kur rasti i paparapar zgjidhet me zbatimin e dispozitave ligjore q parasheh rasti i ngjashm.

Analogjia juridike (analogija iuris) ekziston ather kur rasti i pa rregulluar zgjidhet me zbatimin eparimeve n t cilat mbshteten dispozitat e atij lmi juridik,

Vlefshmria kohore e Ligjit penalsht rregull themelore q, ligjet, dispozitat tjera, si dhe aktet e prgjithshme hyjn n fuqi m s voni 8

dit pas shpalljes n Fletoren Zyrtare. Ky sht nj rregull i prgjithshm q vlen pr t gjitha ligjet.Mirpo kur ka t bj me ligjin penal dispozitat e t cilit jan t natyrs imperative, inhibitore dherepresive, rregullisht lihet nj periudh m e gjat kohore nga dita e shpalljes deri n ditn e hyrjes nfuqi (vacatio legs), me qllim q qytetarve tua mundsoj t njihen m pr s afrmi me ktodispozita. Ligji penal pushon s vepruari n kto raste: 1) N baz t dispozitave ligjore t cilat ecaktojn ditn e pushimit t vlefshmris s tij. Ndrprerja e vlefshmris mund t jet e caktuar edhepara sjelljes s ligjit 2) Me hyrjen n fuqi t ligjit t ri penal, i cili n mnyr tjetr rregullon materien enjjt t ciln e ka rregulluar m hert edhe ligji penal n fuqi. N kt rast ligji I mparshm heshtazipushon s vepruari. Nga rregulla e theksuar m lart del se n veprn penale zbatohet ligji penal i cili

Faqe 5 Prej 33


6/33

ka qen n fuqi n kohn e kryerjes s veprs. Nga kjo mund t nxirren dy konkludime: i pari se ligjipenal i cili ka pushur s vepruari mban edhe m tej t drejtn juridike pr t gjitha ato vepra penale q

jan shkaktuar n kohn derisa ky ligj ka qen n fuqi, dhe e dyta q ligji i ri penal nuk mund t-zbatohet n ato pjes q jan shkaktuar para hyrjes s tyre n fuqi, por vetm n ato pjes q jankryer pas hyrjes n fuqi.

Shtrirja hapsinore e ligjit penalshtja e shtrirjes hapsinore t legjislacionit penal nuk sht vetm shtje juridike, por edhe shtjepolitike, pr shkak se me prcaktimin e kufirit t shtrirjes s ligjshmris penale, caktohen edhe kufijte shtrirjes s pushtetit shtetror n lmin e dnimeve.Parimet e shtrirjes hapsinoreEkzistojn katr parime t shtrirjes hapsinore t ligjshmris penale: Parimi territorial, personal, realdhe universal.

Parimi territorial Sipas ktij parimi, ligji penal i nj shteti zbatohet n t gjith kryersit e vepravepenale t cilat jan kryer n territorin e atij shteti pavarsisht se a jan ata vendor apo t huaj apopersona pa nnshtetsi. Prjashtim nga zbatimi i parimit territorial parasheh e drejta ndrkombtaresipas s cils ligjshmria penale vendore nuk mund t zbatohet te personat t cilt gzojn imunitetdiplomatik

Parimi personalSipas ktij parimi, LP i nj shteti zbatohet te qytetart e saj kur t njjtit kryejn vepr penale nterritorin e shtetit t huaj. Parimi personal mund t paraqitet n dy forma si: pasive dhe aktiv. Parimipersonal pasiv do t thot q LP i nj shteti zbatohet n qytetart e saj vetm ather kur me kryerjene veprs penale jasht vendit jan lnduar t mirat e saj apo t qytetarve t saj. Parimi personal aktivekziston ather kur LP zbatohet n qytetart e saj kur me vepr penale t kryer n shtetin e huaj janlnduar edhe t mirat e shtetit t huaj e edhe t shtetasit t huaj.

Parimi realSipas parimit real apo mbrojts, ligji penal i nj shteti zbatohet ndaj t gjith personave, pa marrparasysh shtetsin, t cilt kryejn vepr penale kundr t mirave juridike t ati shteti dhe qytetarve

t saj, pavarsisht se ku sht kryer vepra.

Parimi universalSipas parimit universal apo parimit t eksterritorialitetit absolut, LP i nj shteti zbatohet te t gjithkryesit e veprave penale, t cilt ndodhen n territorin e saj, pa marr parasysh shtetas se t kujt jan,ku sht kryer vepra penale dhe cila e mir juridike sht rrezikuar lnduar.

Imuniteti penalN t vrtet, ekzistojn disa persona t caktuar ndaj t cilve nuk zbatohet ligjit penal pr shkaqepolitiko juridike, sepse gzojn imunitet penal. Shkaqet pr t cilat jepet imuniteti penal mund t jetdy llojesh: T brendshme (juridike shtetrore) dhe t jashtme (ndrkombtare juridike), dhe pr ktshkak ekzistojn dy lloje imunitetesh penale. Imuniteti penal ka t bj me pamundsin e dnimit pr

veprn e kryer gjat kryerjes s funksionit i mbrojtur me imunitet. Imuniteti nuk ka t bj as meveprimet e mhershme q jan kryer para dhnies s betimit, prkatsisht votimit n Kuvend apo ntrupat tjera t tij. Imuniteti penalo procesor shihet n pamundsin e arrestimit apo ndjekjes spersonave q gzojn imunitet penal, si barts t funksioneve m t rndsishme shoqrore politike,deri sa pr kt nuk merret leja e organit kompetent d.m.th Parlamentit t nivelit prkats t pushtetit.Imuniteti penal pr shkaqe ndrkombtare juridike kan t ashtuquajturin personat eksterritorial dheat: 1) Shefat e shteteve t huaja, 2) prfaqsuesit diplomatik konsular, 3) Prfaqsuesit e OKB-s dheorganizatave tjera ndrkombtare, 4) Antart prcjells dhe antart e familjes s ktyre personave.

Faqe 6 Prej 33


7/33

Nga kjo shihet qart se imuniteti diplomatik mbron nga ndjekje prfaqsuesit diplomatik vetm nshtetin e akredituar pr kohn sa i zgjat mandati prkats, por jo edhe nga ndjekja n shtetin e vet.

I NOCIONI DHE ELEMENTET E VEPRS PENALE

1. Nocioni i veprs penaleVepra penale sht vepr e rrezikshme shoqrore, q rendi juridik e ndalon me krcnim t aplikimit tsanksioneve penale. Ajo sht rezultat i sjelljes t njeriut, kshtu q mund t caktohet si sjellje e njeriutme t ciln shkelen dispozitat juridike dhe shkaktohen pasoja t dmshme pr shoqrin, pr ka edhereagohet me aplikimin e sanksioneve penale. Ajo sht m s shpeshti akt i vetdijshm dhe ivullnetshm, por mund t jet edhe akt i pamatur, si dhe akt i projektimit t imagjinats s smur dhehalucinacionit, prkatsisht rezultat i smundjes ose rregullimit shpirtror. Ekzistojn definicione tndryshme: formale, materiale dhe formale-materiale.

Nocioni formalKuptimi formal i veprs penale ka prejardhjen nga shkolla klasike, sipas t cils vepra penale shtfenomen juridik, prkatsisht fakt juridik q prodhon pasoja juridike ose nj ngjarje n botn e jashtmeq ndikon n krijimin e pasojave juridike pr shoqrin ose individ. N definimin e nocionit formal tveprs penale dallohen disa kuptime: normative, realiste, simptomatike dhe dinamike.Sipas kuptimit normativ, vepra penale paraqet shkelje t normave ose shkelje t Ligjit penal. Npikpamje realiste, vepra penale sht ngjarje, dukuri fizike dhe reale n botn e jashtme, q paraqitetsi e kundrligjshme, prandaj sht veprim i dnueshm. Sipas kuptimit simptomatik, vepra penalesht simptomi i ekzistimit t dashjes penale juridike t kryesit t veprs penale, kurse sipas kuptimitdinamik, ajo sht reflektim i gjendjes se brendshme psikike t kryesit.

Nocioni material - formalVepra penale si dukuri shoqrore sht rregulluar me norma juridike inhibitore. Prandaj, ajo kaprmbajtjen dhe formn e vet. Prmbajtja reflektohet nprmes forms, kurse forma nuk mund tekzistoj pa prmbajtje. Kshtu, nocioni I veprs penale mund t prcaktohet vetm n baz telementeve materiale e formale. Nocionin unik material formal i veprs penale e njeh edhe Kodi i

Prkohshm Penal i Kosovs.

2 . Elementet e prgjithshme t veprs penale dhe klasifikimi i tyreNga definicioni shihet se nocioni i veprs penale prbhet nga katr elementet e prgjithshmthemelore:1) veprat e njeriut, prkatsisht pasojat e shkaktuara me veprim t njeriut, 2) vepratkundrligjore, 3) prcaktimi i veprs penale n ligj dhe 4) ndshkimi. Gjithashtu, n kto elementebjn pjes edhe rrezikimi i shoqris si element material dhe prgjegjsi penale si element i vetmsubjektiv. Gjithsesi, vepra penale duhet t prmbaj elemente t theksuara. Mos ekzistimi i njrit ngaelementet e prgjithshme, prjashton ekzistimin e veprs penale, t kuptuar n kuptimin material-formal. Elementet e prgjithshme t veprs penale mund t ndahen n materiale dhe formale.Elementet materiale jan: vepra e njeriut (veprimi me pasoja) dhe rreziku shoqror, kurse Elementiformal: kundrligjshmria dhe prcaktimi i veprs n Ligj.

3. Elementi qensor i veprs penaleElementi qensor i veprs penale nnkupton prmbledhjen e elementeve t veanta t veprs scaktuar penale. Domethn do vepr penale ka elemente t veta t veanta, sipas t cilave dallohetnga veprat e tjera penale. Raporti ndrmjet elementeve t prgjithshme t veprs penale dheelementeve t veanta ose elementit qensor t veprs penale sht raporti ndrmjet tprgjithshmes dhe konkrets. Elementet e prgjithshme konkretizohen nprmes elementeve tveanta. Kshtu q vepra si element i prgjithshm konkretizohet nprmjet veprimit t sakt e tcaktuar (veprimtaria, koha, vendi, mnyra, dhe mjeti) dhe pasojn (shkeljen ose rrezikimin) n raport

Faqe 7 Prej 33


8/33

me objektin e caktuar. Krahas elementeve themelore me t cilat prcaktohet fizionomia dhe prmbajtjae forms themelore t veprs penale ekzistojn edhe elementet plotsuese, q ndikojn n ekzistimine veprs penale m t leht ( t privilegjuar) ose m t rnd ( t kualifikuar).

II OBJEKTI DHE SUBJEKTI I VEPRS PENALE.

1 . Objekti dhe llojet e objekteve t veprs penaleObjekt i veprs penale mund t konsiderohet n kuptim t dyfisht: formal dhe material. Ekzistojn dylloje t objekteve: objekti mbrojts dhe objekt i aktit t veprs penale

Objekti mbrojtsEkzistojn dy lloje t objekteve t mbrojtura: objekti i mbrojts i prgjithshm dhe grupor Objekt iprgjithshm mbrojts n t drejtn ton penale e prbjn: 1) njeriu (liria dhe e drejta e tij personale)dhe 2) shoqria (t drejtat dhe vlerat shoqrore t garantuar me kushtetut, t drejtn ndrkombtare,prkatsisht me rendin juridik). Objektin mbrojts grupor e prbjn vlerat q sulmohen nga grupi iveprave penale. Kshtu pr shembull, jeta dhe trupi i njeriut, prona, ekonomia, detyra zyrtare,...paraqesin objekte grupore t mbrojtura.

Objekti i veprsObjekti i veprs mund t jet i sulmuar dhe gramatikor. Objekti i sulmuar sht objekt kundr t cilitsht drejtuar akti i veprs penale, kurse objekti gramatikor sht lnd mbi t ciln kryhet akti. Kshtu,tek vjedhja objekti i mbrojtur sht prona, objekti i sulmuar sht pronsia, kurse objekt gramatikorsht gjsendi i huaj i luajtshm.

subjekti i veprs penaleN teorin juridike dallojn dy lloje t subjekteve t veprs penale: subjekti aktiv dhe pasiv. Subjektiaktivi veprs penale sht personi q me veprimin e vet realizon pasojn e veprs penale. Ky shtkryes i veprs penale ( kryesi dhe bashkpjesmarrsit). Subjekti aktiv i veprs penale mund trealizohet si vepr penale e kryer apo e tentuar. Ligjet penale dallojn kryesit, duke marr parasyshmoshn, prshtatshmria pr prgjegjsi dhe a ka qen m hert i dnuar. Sipas prshtatshmris prprgjegjsi dallohen: me prgjegjsipenale, pa prgjegjsi penale dhe ata kryes me prgjegjsi penaledukshm t zvogluar, ndrsa duke marr parasysh dnimin e mhershm dallojm: personat e

padnuar(delikuent primar) recidivist(ata q e prsrisin veprn penale). Kryesi mund t jet personq vet e ndrmerr aktin e veprs penale (kryes i drejtprdrejt) ose mund ta shfrytzoj personin tjetrsi mjet pr t ndrmarr akte t veprs penale ( kryes jo i drejtprdrejt). Subjekti pasiv i veprs penalesht person q i sht shkaktuar lndim apo sht e dmtuar me vepr penale, prkatsisht viktim eveprs penale. Kshtu te vrasjet, prve t vrarit, q sht viktim e veprs s kryer, si subjekt pasivmund t paraqiten edhe t afrmit e tij, prindrit ose fmijt e t vrarit.

KRYERJA E VEPRS PENALE1. Akti i veprs penaleElementi themelor pa t cilin nuk ekziston vepra penale, si dukuri n botn e jashtme sht akti. Prnocionin dhe karakteristikat e aktit t veprs penale n teorin juridike ekzistojn shum kuptime. Kto

jan: objektive, objektive-subjektive dhe kuptimi final. Sipas kuptimit objektiv-subjektiv, akti i veprspenale sht sjellja e vetdijshme dhe e vullnetshme e njeriut t cilin realizohet vepra penale. Sipaskuptimit objektiv, akti i veprs penale paraqet ndrmarrjen e lvizjes trupore ose mungesn e lvizjestrupore, pa marr parasysh mungesn e lvizjes trupore, pa marr parasysh nse ndrmarrja osemungesa jan realizuar me vullnet apo jo. Sipas kuptimit finalist (synimi), q u formua n Gjermani, paslufts s dyt botrore sht veprimtaria finaliste, veprimtari q sht ndrmarr me qllim t realizimitt pasojs, q n dispozitat juridike-penale sht e ndaluar.

Veprat penale t veprimit dhe t mosveprimit

Faqe 8 Prej 33


9/33

Duke marr parasysh mnyrn pr t ndrmarr aktin t gjitha veprat penale ndahen n veprat penalet veprimit dhe veprat penale t mosveprimit. Veprat penale t veprimit apo komisive jan veprat tek tcilat akti i kryer prbhet nga sjellja pozitive, aktive, prkatsit nga t ndrmarrt e sjelljeve trupore tvetdijshme dhe t vullnetshme. Numri m i madh i veprave penale i takon ktij grupi.Veprat penale t mosveprimit ose omisive, jan vepra te t cilat akti i veprimit prbhet nga sjelljanegative, pasive, prkatsisht me vetdije dhe vullnet e lshojn lvizjen trupore. Veprat penale tmosveprimit ndahen n: 1) t drejta ( t pastr); 2) jo t drejta (t papastra ).

Llojet e akteve t veprs penaleSipas kontributit n krijim e veprs penale mund t jet : 1) akti i veprimit; 2) akti I nxitjes; dhe 3) akti indihms . Akti i veprimit sht veprimtari me t ciln realizohet vepra penale me shkaktimin e pasojs.

Ai sht element qensor i veprs penale, Personi q e realizon aktin e veprimit quhet kryes i veprspenale. N realizimin e aktit t veprimit mund t marrin pjes m shum persona dhe n kt rast ata

jan bashkpjesmarrs. Veprimi i nxitjes dhe ndihms parashikojn se n aktin e veprs penalemarrin pjes m shum persona.

2. Pasoja e veprs penalePasoja shkaktohet me ndryshim ose gjendjen n botn e jashtme q paraqitet si rezultat I aktit tveprs penale. Pa pasoja nuk ekziston as vepra penale. N prcaktimin e nocionit t pasojs n teoriekzistojn dy kuptime: formal dhe real. Sipas kuptimit formal q buron nga nocioni formal i veprspenale, pasoja paraqet ndryshimin juridik n bot (Lipman). Sipas kuptimit real, (Zhivanoviq) pasoja kashkaktuar ndryshim ose gjendje t shkaktuar n botn e jashtme.

Veprat penale t shkeljes dhe rrezikimitPasoja e veprs penale mund t paraqitet n dy pikpamje: si shkelje dhe rrezikim. Pasoja e shkeljesprbhet nga shkatrrimi, dmtimi ose brjes t paprdorshm t t mirave materiale. Pasoja errezikimit paraqitet n form t paraqitjes s rrezikimit pr t mirat juridike. Pasoja e veprs penaleparaqitet n dy forma: si pasoj e rrezikimit konkret dhe si pasoj e rrezikimit abstrakt. Rreziku konkretekziston nse rreziku ka filluar me t vrtet pr ndonj t mir materiale. Rreziku abstrakt ekzistonather kur rreziku nuk ka filluar pr ndonj t mir materiale, por ka ekzistuar mundsia pr t filluar.

Kauzaliteti ( shkaktueshmria)Problemi i kauzalitetit ( shkaktueshmris), sht problem i prgjithshm filozofik dhe gnoseologjik pr

paraqitjen e shkaqeve n natyr dhe shoqri. Asnj dukuri nuk sht e izoluar nga t tjerat, prandajedhe as q fillon vet nga vetvetja. Prkundrazi, t gjitha dukurit n natyr dhe shoqri jan t lidhuran mes vete me masn ligjore kauzave , kshtu q njra shkakton tjetrn. Kjo lidhshmri njkohsishtsht edhe kohore , hapsinore dhe e gjithanshme dhe nga kjo del edhe I vazhdueshm i ngjarjevedhe ndodhive.

Teorit e kauzalitetitGjat prgjigjes n pyetje se kur veprimet njerzore konsiderohen shkak i pasojs, ekzistojn mshum teori : teoria e dallimit cilsor t kushtit, teoria ekuivalencs , teoria adekuate dhe teoria edallimit kauzal t kushtit sipas natyrs s pasojave t tyre dhe kohs kur jan prmbushur. Teoria edallimit cilsor t kushtit fillon nga fakti q n mes t kauzes dhe kushtit t pasojs ekziston dallimithelbsor, pasi vetm shkaqet e kan forcn t prodhojn pasojn e jo edhe kushtet. Por ky kriter ishkoqitjes s kauzes nga kushti nuk sht i besueshm. Teoria e ekuivalencs (teoria sine qua non)konsiderohet se t gjitha kushtet e kan rndsin e njjt pr krijimin e pasojs , dhe pr kt t gjithmund t konsiderohen si shkak (kauza) i saj. Pasi m shpalljen e kushtit pr shkaqet e pasojave shtzgjeruar shum nocioni i kauzalitetit, kjo teori sht munduar ta bj ndarjen e kushtit n relevant dheirelevant. Teoria e kauzalitetit adekuate fillon nga parimi se shkaku i pasojs sht ai kusht i cili sht iprshtatshm, gjegjsisht i mjaftueshm, q m bashkveprim t kushteve t tjera gjithmon,rregullisht prodhon pasoj t till.

Faqe 9 Prej 33


10/33

Por nse kushti i till nuk sht i prshtatshm q n situate normale t prodhon pasoj t caktuar,ather ai nuk sht tipik, dhe nuk mund t konsiderohet si shkak. Sipas teoris s dallimit kauzal tkushtitsipas natyrs s pasojs s tyre dhe kohs kur jan prmbushur (Zhivanovic) ekzistojn kushtetdirekte dhe indirekte t pasojs.

Kushtet direkte jan kauza (shkak) i pasojs, pasi kan pr pasoj vetm at. Kushtet indirekte mundt prodhojn relacion kauzal ose kusht tjetr e jo relacion kauzal.

Vendi dhe koha e kryerjes se veprs penaleVendi i kryerjes se veprs penaleRregull sht se pasoja e veprs penale paraqitet n t njjtin vend ne t cilin sht ndrmarr dhevepra e kryerjes. Por ne numr te vogl te rasteve vepra dhe pasojat nuk ndodhin ne t njjtin vend ,por vepra bhet ne nj vend, e pasoja ndodh n vend tjetr (veprat penale ne distanc), Pr caktimin evendit t kryerjes s veprs penale n distanc ekzistojn tri teori: veprimtaria, pasojat dhe unitetit(prbrja). Sipas teoris se veprimtaris si vend i kryerjes s veprs merret ai vend ku kryesi kandrmarr , gjegjsisht lshuar pa vepruar ( br), pa marr parasysh se ky sht paraqitur pasoja. Sipasteoris s pasojs ose suksesit, vendi i kryerjes sht ai vend ku sht paraqitur pasoja, pa marrparasysh at se ku ka punuar kryesi, se vetm me paraqitjen e pasojs sht realizuar vepra penale.Sipas teoris se unitetit ( ubikvitet) si vend i kryerjes se veprs penale merret vendi n t cilin kryesi kandrmarr , gjegjsisht ka lshuar t veproj, gjegjsisht vendi n t cilin sht paraqitur pasoja.

Koha e kryerjes s veprs penaleSi dhe te prcaktimi i vendit t kryerjes s veprs penale ashtu dhe ktu dallohen teorit eveprimtaris, pasojat dhe unitetit. Sipas teoris s veprimtaris konsiderohet se sht kryer veprapenale n kohn e ndrmarrjes s veprs s kryerjes, sipas teoris s pasojs konsiderohet se shtkryer vepra n kohn kur sht paraqitur pasoja, e sipas teoris s unitetit konsiderohet se sht kryervepra penale si n kohn e ndrmarrjes s veprs penale ashtu dhe n kohen e paraqitjes s pasojs.

RREZIKU SHOQROR, KUNDRLIGJSHMRIA DHE PRCAKTUESHMRIA E VEPRS

1. Nocioni i rrezikut shoqror

Secila vepr m t ciln cenohet dhe rrezikohet pasuria e mbrojtur individuale ose shoqrore), osevlerat e rndsis m te madhe, sht vepr e rrezikshme shoqrore. Pa ekzistimin e rrezikut shoqrornuk ka vepr penale. Do t thot vepra penale mund t ekziston vetm nse ajo sht vepr errezikshme shoqrore.

Kshtu dallohen dy lloje t rrezikut shoqror: i prgjithshm dhe veant .Rreziku i prgjithshm shoqror i veprs sht rreziku t cilin e posedon nj vepr penale n raport meveprn tjetr penale si pr. sh: spiunazhi, hajnia, falsifikimi i t hollave, dhe tj. Rreziku i veant shoqrorekziston te format konkrete te paraqitjes s veprs s njjt penale. Rrezikun e veant shoqror eprcakton gjykata n secilin rast konkret n baz t pasojave reale dhe t shkaktuara n mnyr direkt.

Kundrligjshmria

Kundrligjshmria paraqet baz juridike pr prcaktimin e veprs penale. Prmes kundrligjshmrisshoqria prcakton qndrimin e vet ndaj sjelljeve t individit me te cilat ai shkel ndonj urdhr te tij,gjegjsisht ndales. Ajo sht ve element i veprs penale q do t thot qe nuk ka vepr penale e cilanuk sht kundr ligjore.

Prcaktueshmria e veprs n ligjQ nj vepr t jet vepr penale sht e nevojshme q pos ekzistimit t rrezikut shoqror dhekundrligjshmris te jet e parashikuar me ligj si vepr penale. Pa u parashikuar me ligj as nj veprnuk mund te konsiderohet si vepr penale. Prcaktueshmria e veprs n ligj, domethn se vepra

Faqe 10 Prej 33


11/33

penale gjegjsisht sanksioni penal pr kryesin e saj mund te jet e parashikuar vetm me ligj e jo dheme dispozita tjera nnligjore. N praktik mund t ndodh q t kryhet vepra e cila sht kundrligjorepor e cila nuk sht prcaktuar n ligj si vepr penale. Parimi i legalitetit ka rendsi shoqroro- politikedhe juridike.BAZAT TE CILAT E PRJASHTOJN VEPRN PENALEPrjashtimi i kundrligjshmris ekziston ather kur me norm te veant gjegjsisht speciale shtlejuar nj sjellje n rast te caktuar, i cili sht zakonisht i ndaluar dhe paraqet vepr penale. Normat mete cilat lejohet sjellja e ndaluar n rastin konkret prjashton kundrligjshmrin kshtu qe n kt rastnuk ka vepr penale. Rrethanat te cilat prjashtojn kundrligjshmrin mund te jen te koncentruaran ndonj dispozit juridike e cila i numron prerazi, N drejtn penale ekzistojn dy lloje t ktyrebazave. Kto jan: bazat e prgjithshme dhe te veanta .

Vepra e rndsis s voglSi vepr e rndsis se vogl konsiderohet vepra e cila paraqet rrezikun e parndsishm pr shkak tellojit dhe peshs se veprs, mungess ose parndsis se pasojave te dmshme , rrethanave ne tcilat sht kryer, shkalls se vogl te prgjegjsis penale t kryesit ose mundsive personale te tijVepra sht e rndsis s vogl nse me to nuk sulmohet ndonj e mir e cila ka vler me te madheose rrndsi me te madhe pr shoqri. Kshtu pr sh. veprat penale kundr jets dhe trupit nuk janvepra te rndsis s vogl.Si vepra te rndsis se vogl m se shpeshti paraqiten ato vepra penale pr te cilat jan parashikuarllojet e dnimeve m te lehta dhe ne sasi m te vogl: dnimi n t holla dhe dnim me burg nkohzgjatje m te shkurt. Q te jet nj vepr penale e rndsis se vogl sht e nevojshme teplotsohen, prve peshs se vogl te veprs, dhe kushtet tjera te cilit kan t bjn me mjetin, vendindhe kohn e kryerjes s veprs, n shkaqet dhe motivet e veprs s kryer.

2 Mbrojtja e nevojshmeDomethn me mbrojtje te nevojshme shkaktohet cenimi i pasuris se sulmuesit, ne te cilin rast kycenim nuk paraqet vepr penale edhe pse sht si i till formalisht i parashikuar ne ligjin penal.

2.1 Elementet t mbrojtjes s nevojshmeNga definicionet ligjore rrjedh se mbrojtja e nevojshme ka dy elemente: 1) sulmin dhe 2) refuzim i

sulmit. Pr te ekzistuar mbrojtja e nevojshme sht e domosdoshme q sulmi dhe refuzimi i sulmit tprmbushin kushtet e caktuara.

2.1.1. Sulmi dhe kushtet pr ekzistimin e sulmitSulmi sht vepr e kryerjes , e n raste te jashtzakonshme moskryerjes, e cila sht drejtuar necenim, ose krcnim te te ndonj pasurie juridike. Q te jet ne menyr juridike relevant nnkuptim tembrojtjes se nevojshme , sulmi duhet ti plotson kushtet e caktuara: 1) Sulmin mund te kryej vetmnjeriu . Nse sulmin nuk e kryen njeriu por shtaza ose forcat natyrore, ather ekziston rreziku sielement i nevojs ekstreme. Sulmi mund te jet prej cilitdo njeri pa marr parasysh moshn e tij,imputabilitetin e ti, dhe fajin. Ai mund te jet I kryer me far do aktiviteti, dhe me fardo mjeti, fizikapo kimik, si dhe me prdorimin forcave , energjive dhe shtazve te strvitura. 2) Sulmi mund te jet idrejtuar kundr fardo prone te sulmuar juridike: jets, trupit,nderi,morali, pasuris dhe tj. 3) Sulmi

duhet te jet kundrligjshm. Sulmi sht i kundrligjshm kur sht kundr ndonj dispozite juridike,kur nuk kryhet ne baz te ndonj autorizimi juridik. Sipas ksaj sulmi I cili sht i ndrmarr n baz teautorizimit ligjor nuk sht kundrligjor dhe kundr sulmit e till nuk sht lejuar mbrojtja e nevojshme.

2.1.2 Mbrojtja dhe kushtet pr ekzistimin e mbrojtjesSituata sht shum m thjesht kur ka filluar sulmi. Ather mund t filloj mbrojtja menjher, pasi kafilluar dhe sulmi, ose madje far do momenti gjat kohzgjatjes s sulmit. Kohzgjatja e saj, duhet tprputhet me kohzgjatjen e sulmit. Ather kur ndrpritet sulmi , ose t jet i refuzuar ndrpritet dhe edrejta ne mbrojtjen e nevojshme. do veprimtari e mtutjeshme e cila do te ishte ndrmarr, nuk kishte

Faqe 11 Prej 33


12/33

pasur karakter t mbrojts s nevojshme, ve do t kishte paraqitur reaksionin n sulmini cili shtkryer. Q mbrojtja t jet domosdoshmrish e nevojshme duhet t ekzistoj proporcionaliteti ne mes tsulmit dhe mbrojtjes.2.1.3 Tejkalimi i kufirit t mbrojtjes s nevojshme (domosdoshme)Nse personi i sulmuar kaprcen kufirin e mbrojtjes e cila sht domosdoshmrish e nevojshme qsulmi t zmbrapset, ekziston tejkalimi i mbrojtjes s nevojshme. Ekzistojn dy forma t tejkalimit tmbrojtjes s nevojshme: 1) sipas intensitetit dhe 2) gjersisht dhe sipas vllimit.Tejkalimi sipas intensitetitose eksesi intensiv ekziston kur prdoret mnyra e till e mbrojtjes e cila nuksht e domosdoshme ose mjetet e tilla t cilat jan n krahasim me karakterin dhe mjetet e dukshmt panevojshme.Tejkalimi sipas gjersis ose ekscesi ekstensiv ekziston kur sht kryer sulmi, e me refuzim te sulmitvazhdohet kshtu q shkaktohet lndimi i panevojshm i cili sht prtej mbrojtjes snevojshme

3. Nevoja ekstremePr t shptuar pasurin e vlers m t madhe ndrmerret aktiviteti i largimit t rrezikut nga ai, dhe mekt cenohet pasuria e vlers m t vogl, gjat se cils ky cenim i ka t gjitha shenjat e veprs penalee cila sht e parashikuar ne ligj.

3.1. Elementet e nevojs ekstremeNga definicionet ligjore rrjedh se nevoja ekstreme ka dy elemente themelore: 1) rrezikun dhe 2)largimin e rrezikut . Pr ekzistimin e ktyre elementeve ligji krkon kushte t caktuar.

Mnjanimi i rrezikut dhe kushtet e mnjanimit t tij1) Nevoja ekstreme ekziston vetm ather kur nuk ka mundur ta eliminoj rrezikun n mnyr tjetr porvetm me cenimin e pasuris t ndonj personi tjetr. 2) Mnjanimi i rrezikut duhet t jet n t njjtnkoh m ekzistimin e rrezikut. 3) E keqja e bre nuk guxon t jet m e madhe se e keqja e cila shtkrcnuar. Nevoja ekstreme mund t ekzistoj vetm nse shptohet pasuria e vlers m t madhe ngaajo e cila sht sakrifikuar, se vetm sakrifica e till ka arsyetim shoqror. ( p.sh. sakrifikimi I pasurismateriale pr shkak t shptimit t jets)

TENTIMI I VEPRS PENALE

1. Fazat n kryerjen e veprs penalePrej momentit prej t cilit t kryesi sht paraqitet ideja , mendimi ose vendimi pr kryerjen veprspenale deri t kryerja e veprs penale mund t ekzistojn disa faza. Faza e par prbehet prej marrjess vendimit pr kryerjen e veprs penale. Pasi sht marrur vendimi , kryesi I qaset zakonishtmenjher kryerjes s veprs penale, gjegjsisht, ndrmarrjes s veprimit dhe shkaktimit t pasojave.Por nuk sht gjithnj e mundur ti qasn kryerjes s veprs penale menjher pas marrjes s vendimit,pr shkak se mungojn mjetet ose q nuk sht gjetur objekti ose q ekzistojn pengesat t cilatduhen paraprakisht t eliminohen. Jan te mundura katr faza n kryerjen e veprs penale dhe at: 1)marrja e vendimit, 2) prgatitja e veprs, 3) fillimi i kryerjes ose tentimi i veprs penale. 4) kryerja eveprs penale .

Vendimi pr kryerjen e veprs penale

Marrja e vendimit pr kryerjen e veprs penale paraqet proces psikologjik , mendor, t vullnetshm i ciliprbehet prej vlersimit t mundsive t ndryshme dhe zgjidhjes s njrs prej tyre, dhe koncentrimit tvullnetit me qllim t realizimit t tij. Pasi marrja e vendimit paraqet nj proces te padukshm, tbrendshm psikologjik , te tra kto deri sa vendimi nuk te shprehet, ose ne mnyr tjetr t duket nbotn e jashtme. Nga kjo arsye nuk dnohet procesi i marrjes s vendimit.

Veprimet prgatitoreDisa jurisprudenca bashkkohore prcaktojn prerazi veprimet prgatitore si faz n kryerjen e veprspenale. N kt rast veprat prgatitore jan ato vepra me t cilat prgatitet vepra duke u menduar

Faqe 12 Prej 33


13/33

kryerja e veprs penale. Ato ndermirn me qellim q te krijohen kushtet e posame dhe supozimet prkryerjen e veprs penale ne mnyr te suksesshme dhe efikase.N jurisprudencn bashkkohore jan t prfaqsuara dy kuptime n pikpamjen e dnimit pr vepraprgatitore. Sipas kuptimit t par pr veprat prgatitore nuk dnohet n parim. Dnimi mund tekzistoj n raste te jashtzakonshme te cilit duhen t jen si t till prerazi t prcaktuar n pjesn eposame te ligjit penal. Sipas kuptimit t dyt pr veprat prgatitore duhet t parashikohet dnimi si prinstitut t prgjithshm dhe kshtu t mundsohet dhe t kufizohet dnimi n raste konkrete n pjesne posame te ligjit penal.

2. TentimiTentimi apo vepr penale e pa kryer ekziston kur ka filluar kryerja e veprs penale e cila nuk ka sjellderi te paraqitja e t gjitha shenjave t veprs penale. Tentimi paraqet fazn e mundshme te veprspenale i cili kualifikohet si institut i prgjithshm i drejts penale. 1) pr tentim sht i nevojshmveprimi me paramendim. Kjo do t thot se nuk ka tentim nga pakujdesia si q tentimi nuk sht imundur te veprat penale nga pakujdesia. 2) Pr t ekzistuar tentimi vepra duhet te filloj. Vepra ka filluarather kur sht ndrmarr veprimi i kryerjes se nj apo m shum veprimtarie te cilat hyjn nprbrje t qenies s veprs penale. 3) Esencn e tentimit e bn mungesa e pasojs gjegjsisht qvepra e ndrmarr nuk sht e kryer,

2.1 Llojet e tentimitLigjet i dallojn dy lloje t tentimit: i kryer dhe jo i kryer, deri sa sht i njohur ne teorin juridike dhetentimi i kualifikuar. Tentimi i kryer ( delictum perfectum) t cilin disa autor e quajn si vepra t dshtuarpenale, ekziston kur kryesi ka filluar dhe prfunduar veprn e kryerjes por pasoja nuk ka pasuar.Tentimi i pakryer ( delictum inperfectum) t cilin disa autor e quajn si tentim i thjesht, ( ekziston kurkryesi fillon veprn e kryerjes por nuk e prfundon. Tentimi i kualifikuar ekziston kur me vepriminndrmarr, me te cilin sht dashur q t realizohet vepr e tentimit t cilin e ka shkaktuar qenia eveprs s tjetr penale.

3. Tentimi i paprshtatshmTentimi i paprshtatshm ekziston kur deri te shfaqja e pasojs nuk ka ardhur pr shkak se jan mjetete paprshtatshme me t cilat sht ndrmarr kryerja e veprs, ose sht objekti I paprshtatshm

prandaj vepra penale nuk ka mundur fare te kryhet ( neni 21 LP) Pr shkak t ekzistimit t cilsivenegative n an t mjeteve me t cilat vepra kryhet ose sendeve n te cilat kryhet, nuk ka mundsiobjektive pr kryerjen e veprs. Por nuk ka tentim t paprshtatshm nse sht mjeti n rregull, ekryesi nuk ka ditur ta prdor, gjegjsisht t shfrytzoj at.

3.1 Llojet tentimit t paprshtatshmN teorin juridike dallohet: tentimi absolutisht i paprshtatshm dhe relativisht i paprshtatshmTentimi absolutisht i paprshtatshm ekziston ather kur mjetet me t cilat sht tentuar t kryerja eveprs penale jan t tilla q vepra penale nuk ka mundur te realizohet me cilat do kushte ( vrasja ekufoms, ose ndrprerja e shtatznsis te gruaja e cila nuk sht shtatzne). Tentimi relativisht ipaprshtatshm ekziston kur jan mjetet ose sendet me cilsit e veta zakonisht sipas rregulls tprshtatshme, t prdorshme pr kryerjen e veprs penale , por n rastin konkret nuk kan qen t

prshtatshm pr shkak te disa rrethanave te cilat kan ndikuar n at moment.

3.2 Natyra juridike e tentimit t paprshtatshmN teori shqyrtohet shtja e justifikueshmeris s kufijve te dnimit pr tentim t paprshtatshm tveprs penale. Gjat prgjigjes n ket pyetje dallohen tri kuptime: objective , subjektive dhe objektive-subjektive.

4. Heqja dore me vullnet

Faqe 13 Prej 33


14/33

Heqja dor me vullnet te lir, ekziston ather kur kryesi ka tentuar kryerjen e veprs penale por kahequr dor vullnetarisht nga kryerja e tij. ( neni 22. LP) Qe heqja dor ngatentativa e veprs penale te

jet juridikisht relevante, jan te nevojshme te plotsohendy kushte : 1) heqja dor duhet t jet evullnetshme dhe 2) heqja dor duhet me qen prfundimtare. Heqja dor sht e vullnetshme kurkryesi vet me vullnet t lir merr vendim pr ndrprerjen e veprs se filluar penale, prmosndrmarrjen e veprs penale te ciln ka mundur t kryej, ose pr largimin e pasojave te veprs sekryer penale. Domethn nuk ka heqje dor me vullnet nse kryesi sht penguar nga rrethanat dhepengesa te jashtme objektive, ose heq dor nga kryerja e mtutjeshme t veprimeve pr shkak tvshtrsive t cilat nuk mund ti mposht.

BASHK-NDODHJA E VEPRAVE PENALEKuptimi i bashk-ndodhjesBashk-ndodhja e veprave penale ekziston kur nj person me nj ose m shum vepra realizon mshum vepra penale pr t cilat nuk i sht gjykuar dhe i gjykohet n nj proces, bie nj aktvendim dheshqiptohet nj dnim kryesor (neni 71 l.p). Nga kjo del se pr ekzistimin e bashkndodhjes sht inevojshm plotsimi i kushteve si vijon: 1) Dy ose m shum vepra penale, 2) vepra e kryer nga i njjtiperson dhe 3) q pr t gjitha vepra kryesi t gjykohet dhe ti shqiptohet nj aktgjykim.Llojet e bashkndodhjesVarsisht nga numri i veprimeve t ndrmarra, dallohen dy lloje t bashkndodhjes: Bashkndodhjaideale dhe reale. Bashk-ndodhja ideale ekziston kur kryesi me nj vepr realizon m shum veprapenale. Bashk-ndodhja e till mund t jet homogjene dhe heterogjene. Bashk-ndodhja idealehomogjene ekziston kur kryesi me nj vepr realizon m shum vepra penale t t njjtit lloj. Bashk-ndodhja heterogjene ideale ekziston kur me nj vepr shkaktohen m shum vepra penale t llojit tndryshm. Bashk-ndodhja reale ekziston kur kryesi me m shum vepra shkakton m shum veprapenale me kusht q pr asnj vepr kryesit nuk i sht shqiptuar aktgjykimi i plot fuqishm. Edhebashk-ndodhja reale mund t jet homogjene dhe heterogjene. Bashk-ndodhja reale homogjeneekziston kur kryesi me m shum vepra realizon m shum vepra penale te t njjtit lloj. Bashk-ndodhja heterogjene reale ekziston kur kryesi me m shum vepra kryen m shum vepra t ndryshmepenale.

Bashkndodhja provizore

Bashkndodhja provizore ekziston kur kryesi me nj ose m shum vepra shkakton m shum pasojagjat t cils jan t prfshira m shum pasoja me nj pasoj t prbashkt Llojet e bashkndodhjesprovizore Dallohen bashkndodhjet ideale provizore dhe reale provizore.

Bashkndodhja ideale provizoreBashk-ndodhja ideale provizore ekziston kur shkaktohet me nj vepr m shum pasoja gjat s cilsnj pasoj prfshin t gjitha t tjerat kshtu q ekziston vetm nj vepr penale. Dallohen m shumlloje t bashkndodhjes ideale provizore: 1) specialiteti 2) subsidiaritet 3) konzumpcion dhe 4)alternativitet.

Bashkndodhja provizore realeBashkndodhje provizore reale ekziston kur jan kryer m shum vepra penale me m shum vepra ,

por te cilat jan mes veti ashtu te lidhura q t krijohet bindja q do vepr tjeter konsumon te drejten ,ose madje q e drejta sht substanciale ndaj te tjetrit, pr kt shkak n te drejten penalekonsiderohet q ekziston nj vepr penale. Bashkndodhja ilizore reale paraqitet ne dy forma: nform t 1) konzumcioni dhe 2) subsidiariteti

Vepr e ndrlikuar penaleVepr e ndrlikuar penale prbehet prej dy ose m shum veprave penale t cilat jan t lidhuradetyrimisht,me ligj mes veti, ku sht parapar dnimi m i rnd pr kryesin e tij. Nse ligjdhnsi nuk

Faqe 14 Prej 33


15/33

e kryen bashkimin e veprave te veanta penale n nj vepr, ather nuk ekziston vepr e ndrlikuarpenale, por m shum vepra penale n bashkndodhje.Dallohen veprat e ndrlikuara penale te drejta dhe jo te drejta . Vepra penale e cila sht e drejt dhe endrlikuar prbehet nga dy ose m shum vepra te pavarura penale. Vepr e ndrlikuar dhe jo e drejtprbehet prej nj vepre penale , dhe prej veprimtaris tjeter kumulative, te prcaktuar me ligj,

Vepr e zgjatur penaleVepr e zgjatur penale ekziston kur nj person me m shum vepra kryen m shum vepra t njjtaose t njjts gjini, n koh t caktuar, kshtu q e tra ndrlidhet njra n tjetrn dhe prben njvepr te unifikuar penale. Si elemente te ndryshueshme n teori dhe praktik gjyqsore, konsiderohen :shfrytzimi i marrdhnieve te prhershme dhe te njjta , situatat ose rastet identike, mjetet ose vendete njjta pr ndrmarrje t veprs, personat identik te dmtuar ,ose pasurit e atakuar.

Vepra kolektive penaleFormat e veprs kolektive penale N teori dallohen tri forma te veprs kolektive penale dhe at: Nform t zanatit, n form t profesionit dhe shprehis.

Vepra kolektive penale e kryer n form t zanatitVepra kolektive penale e kryer n form t zanatit ekziston kur kryesi e kryen nj ose m shum veprapenale t cilat jan te njjta ose t njjtit lloj, , gjat secils kryesi tregon gatishmrin q n ketmnyr ta realizon burimin e ardhurave dmth q t siguron dobi pasurore kundrligjore .

Vepra penale kolektive e kryer n form t profesionitVepra penale kolektive n form t profesionit ekziston kur kryesi kryen nj ose m shum vepra osevepra t llojit t njjt, gjat secilit q nga fillimi tregon gatishmrin q t vazhdon me kryerjen e tyre,dhe at n form t kryerjes s puns, profesionit.

Vepra kolektive penale nga shprehiaVepra kolektive penale nga shprehia ekziston kur kryesi kryen nj ose m shum vepra penale t njjtaose t llojit t njjt nga shprehia e cila sht krijuar te ai me kryerjen e m hershme t atyre vepravepenale .

Nocioni dhe elementet e prgjegjsis penale

1. Nocioni i prgjegjsis penalePr zbatimin e dnimit dhe masave administrative (ose sanksioneve paralajmruese) sht edomosdoshme q prve ekzistimit t veprs penale t ekziston edhe prgjegjsia penale prkryersin e veprs. Prgjegjsia penale paraqet nj grumbull kushtesh subjektive me t cilatprcaktohet gjendja psikike e kryesit t veprs dhe raporti i ti ndaj veprs penale. Ajo prcaktohet sigrumbull I kushteve subjektive t cilat e karakterizojn kryersin e veprs penale si t aft mendor dhefajtor. Sipas mendim objektivo-subjektiv prgjegjsisa penale prbhet nga 3 elemente:1) veprspenale (element objektiv), 2) aftsis mendore dhe 3) dhe fajsis

2. Elementet e prgjegjsis penaleKto elemente jan aftsia mendore dhe fajsia .Aftsia mendore prcakton ekzistimin e aftsivepsikike te kryesi i veprs penale t cilat e bjn t aft ta kuptoj rndsin e veprave t tij dhe tudhheq me veprimet e veta. Fajsia prcakton ekzistimin e raportit t caktuar t kryesit ndaj veprs stij si kryes i saj. Aftsia mendore dhe fajsia mund t maten sipas shkalles , d.m.th mund t ekzistojshkall m e lart ose m e ult e aftsis mendore si dhe shkall m e lart ose m e ult e fajsis nvarsi nga shkalla dhe intensitetit i paraqitjes s elementeve subjektive dhe psikike

Faqe 15 Prej 33


16/33

3. Aftsia mendore3.1. Nocioni i aftsis mendore dhe aftsia e zvogluar mendore

Aftsia mendore paraqet grumbull elementesh intelektuale t dshiruara t cilat e bjn njeriun t aftt mendoj, gjykoj dhe vendos pr veprimet e veta dhe q me ato veprime t udhheq. Aftsiaprbehet nga dy grupe t aftsis: intelektuale dhe t dshiruar.

Raporti n mes t aftsis mendore dhe fajsisAftsia mendore sht baz pr fajsin, sepse fajsia nuk mund t ekzistoj pa aftsin mendore. Kysht kuptimi klasik i raportit n mes t aftsis mendore dhe fajsis. Aftsia mendore si aftsi penalesht aftsi personale, sepse do individ duhet t jet i aft pr gjykim dhe vendim pr t qenprgjegjs pr kryerjen e nj vepre penale

Metodat e prcaktimit t paaftsis mendorePr prcaktimin e paaftsis mendore prdoren tri metoda: psikologjike, biologjike(etiologjike) dhe eprzier (psikologjiko-biologjiko).

Metoda psikologjikeSipas ksaj metode kryesi i veprs penale do t ishte mendrisht i paaft nse nuk do t mund tkuptoj rndsin e veprimit t vet dhe t udhheqjes me veprimet e ti, pa marr parasysh se cila gjendje

jonormale e ka shkaktuar kt paaftsi .

Metoda biologjikeMe metod biologjike prcaktohet gjendja psikike anormale, por nuk prcaktohet ndikimi i ksaj gjendjen kryerjen e funksioneve psikike. Domethn, m kt metod prcaktohet shkaku i aftsis szvogluar mendore, por jo edhe pasojat.

rregullimet shpirtroreMe rregullimet shpirtror nnkuptojm gjendjen e cila sht paraqit si dmtim i procesit psikik, deri tedmtimi e zhvillimit normal t procesit psikik te kryesit te veprs penale, kshtu q ai pr kt shkaknuk sht n mundsi t gjykoj dhe t vendos drejt. rregullimet shpirtrore mund t jen te

trashguara, te lindura dhe te fituara gjat kohs. Shkaktart e rregullimet shpirtrore mund t jenorganike dhe t natyrs psikologjiko-sociale. Si shkaktar t natyrs organike m s shpeshti paraqiten:trashgimia, lndimet, smundjet dhe autoindoksicioni i frytit; Si shkaktar t natyrs psikologjike-socialem s shpeshti paraqitet tronditja shpirtrore e cila paraqitet pr shkak t konfliktit n mjedisin social,pr shkak t ngjarjeve jetsore t papritura t cilat kan karakter t drams, stresit, tragjedis dhe tngjashme. Kodi i prkohshm penal i Kosovs thekson 3 forma t rregullimit shpirtror :1).Smundjet shpirtrore (t prkohshme); 2). rregullimet shpirtrore dhe 3). pengesat n zhvilliminshpirtrore.

Mundsia e gjykimit dhe marrjes se vendimitKur vrtetohet se nj person ka t meta shpirtror, nuk do te thot q ai person n t njjtn kohsht dhe i paaft mendrisht. rregullimi psikik nuk shpije automatikisht deri te paaftsia psikike. Pr

t qen ky individ i paaft mendrisht, sht i domosdoshm konstatimi q ai pr shak t rregullimitpsikik nuk ka mundur t gjykoj ose te vendos. Mundsia e marrjes s vendimit paraqet aftsin epersonit te udhheq me veprimet e veta sipas mendjes. Kjo do thot q mundsia e marrjes svendimit sht e lidhur me mundsin e gjykimit. Nga kjo del se mundsia e marrjes s vendimit nukdo t testohet nse vrtetohet q personi i rregulluar shpirtrisht sht i aft pr gjykim

Faqe 16 Prej 33


17/33

Aftsia e zvogluar mendoreAftsia e zvogluar mendore sht aftsi e zvogluar mendore t kryesit I veprs penale pr gjykimose vendosje te veprimeve te veta pr shkak t ekzistimit t gjendjes t rregulluar shpirtrore:rregullime shpirtrore t prhershme ose t prkohshme, rregullime shpirtrore ose pengesa nzhvillimin shpirtror. Si shkaktar te aftsis se zvogluar mendore paraqiten:psikopatia, alkoolizmi,narkomania, neuroza, rregullim n dshira , ndjenjat, instinkti (posarisht seksual) afekte si dhe disagjendje fiziologjike si jan: seniliteti (pleqria), psikoza e burgosjes,shtatznia, lindja, klimakteriumi( mosha kritike) dhe t ngjashme. Ekzistimi i aftsis se zvogluar mendore para kryerjes ose paskryerjes se veprs penale irelevante prjashton prgjegjsin penale ( dhe dnimin pr kryesin eveprs), sepse aftsia e zvogluar mendore nuk sht baz pr prjashtimin e prgjegjses penale,por vetm baz pr dnim m te leht.

Kryerja e veprs penale ne gjendje te dehur ( Actiones liberae in causa)Kryesi nuk sht prgjegjs penal nse ne kohen e ndrmarrjes se veprimit dhe kryerjes se veprspenale ka qen i paaft mendrisht. Nga kjo rregull ekziston prjashtimi, kurr kryesi vet sillet ne gjendjete paaftsis mendore dhe kryen veprn penale. N ket rast, kryesi prgjigjt penalisht, ndonseveprn e ka kryer ne gjendje te paaftsis mendore me kusht se vet sht sjell ne at gjendje gjatprdorimit te alkoolit, te opiumit te drogave ose ne ndonj menyrtjetr, Shprehja actiones liberae in causa parqet veprim te lir pr te marr vendim, por jo edhe pr tekryer vepr. Prgjegjsia penale ekziston ather kur te kryersi ekziston qllimi dhe pakujdesia nraport me pasojn e shkaktuar ngjendje te dehur. Sipas ksaj q u cek m lart nuk ekziston fajsia n raport me veprn penale si teactiones liberae in causa, por vetm n raport me shkaktimin dehjes d.m.th paaftsis mendore tprkohshme.

Fajsia1. Nocioni i fajsisFajsia sht raport psikik i kryesit te veprs ndaj veprs s kryer. Ky raport psikik shpre vetdijen prveprimin, pasojn, marrdhnien reciproke n mes veprimit dhe pasojs se paraqitur pr t gjitharrethanat e veprs penale t kryer n ekzistimin dshirs ose ne pajtimin me pasojn e shkaktuar. Fjalafajsi prcakton t kundrtn e pafajsis. Fajsia sht supozim i domosdoshm pr ekzistimin eprgjithsis penale dhe dnimit. Fajsia t kryesi i veprs penale ekziston ather kur personi sht iaft mendrisht. Pa aftsi mendore nuk ka fajsi.Aftsia mendore si baz e fajsis paraqitet atherkur kryesi sht i aft t ket raport t caktuar ndaj veprs s vet, por a ka qen fajtor, duhet t caktohetn do rast konkret nga ana e gjyqit.

Teorit e fajsisEkzistojn m shum teori lidhur me prcaktimin e fajsis: psikologjike, normative, dhe e przierpsikologjiko-normative. Sipas teoris psikologjike fajsia sht raport psikik i kryesit t veprs ndajveprs s tij si veprim ndaj bots se jashtme Sipas teoris normative fajsia paraqet dnimin t cilingjyqi n emr t shoqris i ja shqipton kryesit t veprs penale pr veprn e ndaluar penale. Sipasteoris psikologjiko-normative, fajsia sht kategori psikologjike dhe normative.

Format e pafajsis1. DashjaDashja (dollus) sht kryerja e veprs penale me vetdije dhe dshir. tij. Pr vepr penale t kryer medashje personi gjithher prgjigjet dhe dnohet. N teorin e s drejts kemi shum kuptime lidhur menocionin dhe prmbajtjen e dashjes. Kemi kto teori: Teoria e vetdijes, teoria e dshirs dhe teoria ekompromisit.Sipas teoris s vetdijes (teoria e paraqitjes ose teoria intelektuale) dashja ekzistonather kur kryesi sht i vetdijshm q me veprim t vetin do te shkaktoj pasojn. Dashja paraqetvetdije prkatsisht dijen , shfaqjen e tipareve t veprs penale, d.m.th vetdijen pr veprimin,-

Faqe 17 Prej 33


18/33

Sipas teoris s dshirs (teoris voluntaristike) dashja ekziston ather kur kryesi e ka dshiruarparaqitjen e pasojave t parapara. Dashja, do te thot dshir pr paraqitjen e pasojave t parapara.Teoria e kompromisit i ka ruajtur konceptet themelore t dy kuptimeve t cekura m lart, por e kaprjashtuar miratimin e tyre. Sipas ksaj teorie dashja ekziston ather kurr ekzistojn vetdija dhedshira. Vetdija paraqitet me dije, paraqet rrethan te vrteta (tiparet), t veprs penale, e dshirapajtimin e veprs se kryer, d.m.th pajtimi me paraqitjen e saj. Nse mungon njri nga kto elementeather nuk ekziston as dashja.1.1. Dashja direkte (dollus direktus)Dashja direkte ekziston ather kur kryesi sht i vetdijshm pr veprn e kryer dhe e ka dshiruarkryerjen e asaj vepre. Pr t ekzistuar dashja direkte te kryesi duhet te ekzistoj vetdija pr veprn ekryer, d.m.th t ekzistoj elementi intelektual dhe voluntaristik n raport me veprn e kryer. 1) Vetdijapr veprn e kryer d.m.th q kryesi ka dijeni, prkatsisht paraqitje pr veprn dhe pasojn, lidhjenreciproke ndrmjet tyre, objektet si dhe rrethanat t cilat paraqesin vendi, koha, mnyra dhe mjetet ekryerjes s veprs penale. 2) Dshira pr kryerjen e veprs ekziston ather kur kryersi ka dshiruarparaqitjen e pasojave t parapa t veprs, prkatsisht kur kryersi e ka ndrmarr kryerjen e veprs

1.2 Dashja eventuale (dollus eventualis)Dashja eventuale ekziston ather kur kryesi ka qen i vetdijshm q pr shak t kryerjes s veprss tij, prkatsisht moskryerjes mund t paraqitet pasoja e ndaluar, dhe kshtu sht pajtuar meparaqitjen e veprs. Pr dallim nga dashja direkte kto elemente te vetdijes dhe dshirs jan tparaqitura m pak. Kjo form e dashjes prbhet nga dy elemente: vetdija pr mundsin e paraqitjess pasojs dhe pajtimi me pasojn. Pajtimi do te thot pajtimi i kryesit me pasojat e mundshme tparaqitura t cilat nuk dshirohen ne menyr direkte. Sipas ksaj, pajtimi do te thot pranim i rrezikut,pajtim me paraqitjen e pasojs s padshiruar.

1.3. Format e veanta t dashjes

Dollus antecedent dhe dolus subsenques (consequent )Dollus antecedents (dashja paraprake) i paraprin ndrmarrjes s veprave t kryera. Dollus supcenues(dashja e ndrkohshme ) paraqitet pas kryerjes s veprs penale dhe nuk ka ndikim n shkalln eprgjithsis penale e cila prcaktohet sipas kohs s kryerjes s veprimit.

Dolus repentinus i dollus praemeditatusDolus repentinus sht dashje e nderkohshme e cila paraqitet pa mendim paraprak pr veprnpenale. Kjo sht dashje n afekt. Dollus repentinus ose paramendimi ekziston te rastet kur vendimisht marr me paramendim

Dolus determinatus i dolus indeterminatusDolus determinatus sht dashje e caktuar e cila ekziston kurr kryesi e ka realizuar pasojn te cilndhe e ka parapar. Ajo i prgjigjet nocionit dhe prmbajtjes se dashjes direkte. Dolus indeterminatussht dashje e paprcaktuar e cila ekziston ather kurr kryesi e ka parapar pasojn, por vetm nekornizat e prgjithshme. Dolus indeterminatus mund te paraqitet ne dy forma si: dolus alternativus dhedolus eventualis.

Dolus generalis dhe dolus specialisDolus generalis ekziston ather kur kryesi gabimisht beson qe me vepr te kryer ka shkaktuarpasojn te ciln e ka dshiruar, dhe ndrmerr veprim tjetr ndaj objektit te njjt, por ne drejtim tjetr.Tjetri dolus specialis prmban nocionin e prgjithshm te dashjes.

2. Pakujdesia

Faqe 18 Prej 33


19/33

Pakujdesia (culpa) sht form e dyt e fajsis, dhe paraqet raport psikik ndaj veprs e paraqitur dhepasojs se shkaktuar e cila nuk sht e dshiruar. Kjo sht kryerja e veprs penale pa dashje.Pakujdesia ne teorin bashkkohore (posarisht at gjermane) sht prshkruar si element qensor iveprs penale. Pr dallim nga dashja pakujdesia nuk nnkupton do her prgjegjsin dhe cenimin.Prgjegjsia dhe dnimi pr veprat e kryera nga pakujdesia ekzistojn vetm ather kurr ligji eshqipton at. Lidhur me nocionin, prmbajtjen e dashjes ekzistojn m shum teori: teoria e vetdijes,teoria e dshirs dhe teoria normative. Sipas teoris se vetdijes( teoria intelektuale) pakujdesiasht munges e vetdijes ne raport me pasojn.Sipas teoris se dshirs ( teoria voluntaristike)pakujdesia paraqitet si mosekzistim i vetdijes ne raport me pasojn, pr shkak te prpjekjes sepamjaftueshme te kryesit ta aktivizoj fuqin e vet te gjykimit dhe vlersimit te mundsis kauzole teshkaktuar si pasoj. Sipas teoris normative pakujdesia sht munges e kujdesit te duhur.Pakujdesia si dhe fajsia ekzistojn ather kur prcaktohet se kryesi gjat ndrmarrjes se veprimitnuk ka treguar at kujdes t cilin e krkon rendi juridik, te ciln ai ka mundur ta tregoj duke i pasurparasysh rrethanat e rastit si dhe aftsit e veta personale. Nga kto nene ligjore del q ekzistojn dylloje t pakujdesis: pakujdesia e vetdijshme dhe pavetdijshme. Teoria juridike e pranon dhepakujdesin profesionale.

2.1. Pakujdesia e vetdijshme (lluxuria)Pakujdesia e vetdijshme ekziston ne ato raste kur kryesi ka qen i vetdijshm q pasoja e ndaluarmund t paraqitet, por ka besuar q ajo nuk do t paraqitet ose q mund t mnjanohet. Ktpakujdesje e prbjn dy elemente: vetdija pr mundsin e paraqitjes s pasojs, dhe bindja q ajonuk do t paraqitet ose q paraqitjen e saj kryesi mund ta parandaloj. Pakujdesia e vetdijshme mundt paraqitet n dy forma: n form te vetbesimit dhe besimit.

2.2. Pa kujdesia e pavetdijshme (negligentia)Pakujdesia e pavetdijshme (negligentia) paraqitet ather kur kryersi nuk ka qen I vetdijshm prmundsin e paraqitjes s pasojs s ndaluar, edhe pse sipas rrethanave dhe aftsive t vetapersonale ka mundur t jet i vetdijshm me mundsin e paraqitjes se pasojave. Nse vrtetohet qne rrethana ekzistuese do njeri mesatar ka mundur ta parasheh mundsit e paraqitjes s pasojs,ather kryersi, nse posedon aftsin mesatare do t prgjigjet pr veprn e kryer nga pakujdesia epavetdijshme.

Pakujdesija profesionalePakujdesija profesionale sht form e pakujdesit t cilin e pranon teoria juridike. Kjo sht pakujdesi ipersonit i cili n profesionin e tij sht i detyruar t jet m i kujdesshm se sa personat e tjer kurndrmerr veprime n lmin e profesionit t tij.

Prgjegjsia pr veprat e kryera nga pakujdesiaPr veprn e kryer nga pakujdesia prgjigjemi vetm ather kur ligji e parashe kt. Pasi qpakujdesia sht form m e leht e fajsis dhe dashjes, kshtu q n rastet kur sht paraparprgjegjsia pr vepr t kryer nga pakujdesia, ajo m leht dnohet, prkitazi me veprn e cila shte kryer me dashje.

Rasti (casus)Rasti (casus) paraqitet ather kur nj person e shkakton pasojn e ndaluar t ciln sipas rrethanaveobjektive nuk ka qen i detyruar ta parasheh, e sipas aftsive personale nuk ka mundur ta parasheh.

1. Nocioni dhe llojet e kualifikuara t veprave penale

Faqe 19 Prej 33


20/33

Kualifikimi i veprave penale ekziston ather kur me ndrmarrjen e veprs kryesi dshiron t realizojnj pasoj, por n realitet paraqitet pasoja tjetr, pasoja m e rnd nga ajo t ciln aj e ka dshiruar tashkaktoj, ose kur kryesi kryen veprn penale n kushte dhe n rrethana t cilat e krijojn si m t rndse sa q sht n kto kushte dhe rrethana.

2. Vepra penale e kualifikuar si pasoj e rndPr ekzistimin e veprs penale t kualifikuar si pasoj m e rnd sht e domosdoshme prmbushjae ktyre kushteve:1). ndrmarrja e veprs kryesore si kryerje e forms kryesore te veprs penale ngapakujdesia dhe me dashje, 2). paraqitja e pasojs m t rnd nga ajo e cila zakonisht paraqitet dhe3). ekzistimi i lidhjes reciproke ndrmjet ndrmarrjes se veprs s kryer dhe pasojs e cila paraqitet 4).n raport me pasojn m t rnd kryesi duhet t sillet me dashje ose pakujdesi si form e fajsis 5).Dnimi i parapar m i rnd n ligj pr pasoj m t rnd

Kriteret t cilat e prjashtojn ekzistimin e fajsis1. Mendimet e prgjithshmeFajsia paraqet prgjegjsin penale, kshtu q rrethanat t cilat prjashtojn ekzistimin e fajsis nt njjtn koh prjashtojn ekzistimin e prgjegjsis penale. Ato rrethana jan:1). detyrimi, dhunadhe krcnimi; 2). lajthitja e vrtet dhe 3) lajthitja juridike

2. Detyrimi, dhuna dhe krcnimiDetyrimiDetyrimi fizik sht a i detyrim me t cilin veprohet n njeriut duke e detyruar t kryen veprn penale.Detyrimi psikik sht ai detyrim me t cilin ndikohet n vullnetit dhe ndjenjat e njeriut n ndikim t cilit aikryen veprn penale.

DhunaDhuna sht prdorimi i fuqis fizike nga ana e nj personi ndaj personit tjetr me synim q ky persont detyrohet t kryen ose mos kryen nj vepr e cila qon deri te shkaktimi i pasojs t ndaluarprkatsisht, deri te kryerja e veprs penale. Dhuna me te cilen ndikohemi mund t jet energji truporeose mekanike, por edhe ndonj lloj tjetr t energjis(e nxehtsis, rrezatuese) Dhuna mund te jet:absolute dhe relative ose kompulzitive

Dhuna apsolute (vis absoluta) paraqitet ather kur presioni sht asi lloji sa qe e pamundsonpersonin ta kryen aktin t cilin e dshiron, kshtu q me veprim (ose mosveprim) e lvizjes trupore nukmund t konsiderohet si akt i ti por akt i tjetr kujt. Personi ndaj t cilit kryhet dhuna absolutekonsiderohet si mjet pr kryerjen e veprs penale e cila nuk sht e tij por e personit cili e prdor ktdhun. Dhuna relative ose kompluzive(- kompulsiva) ekziston ather kur personi ka aftsi tvendos, por vendimi i tij ne ndrmarrjen e veprimit penal ka qen i detyrueshm.

KrcnimiKrcnimi sht e keqe e nj personi q ndikon n dshirn e tij, kshtu q aj bjer vendim t ndrmerr,prkatsisht t mos ndrmerr veprim t caktuar dhe me kt shkakton pasojn e ndaluar. Pr tekzistuar krcnimi duhet q ai q krcnon t jet ai i cili edhe do t bj te keqen . Krcnimi mundt kryhet n mnyr gojore t shkruar dhe si veprim konkludent . Pr t qen I vrtet krcnimi ne

prgjegjsin penal duhet t jet: serioz, i mundshme, i tashm dhe e pamnjanueshm.

3. Lajthimi e vrtetLajthimi (error) sht paraqitja e gabuar e ndonj rrethan. Lajthitja mund t ekzistoj n raport merrethana t vrteta ose juridike, dhe pr kt shkak dallohet lajthitja e vrtet dhe juridike. Lajthitja evrtet (error facti) sht lajthitje n vshtrim te ndonj rrethane t vrtet t veprs penale. Lajthitja evrtet mund t paraqitet n dy kuptime:t ngusht dhe t gjer.Sipas nenit 18 t KP t Kosovs personi nuk sht penalisht prgjegjs nse n kohn e kryerjes t

veprs penale nuk ka qen i vetdijshm. Pr tu prcaktuar se a ka qen kryersi I veprs n lajthitje

Faqe 20 Prej 33


21/33

nga pakujdesia ose jo, sht e domosdoshme t prcaktohet se a ka qen lajthitja e mnjanueshme ae pa mnjanueshm. Raste t veanta t lajthitjes s vrtet jan t njohura n teorin juridike kto

jan lajthitja pr sendet, lajthitja pr personin dhe lajthitja pr shkaktueshmri(aberatia ictus ose goditjee gabuar).

4. Lajthimi juridik (6 situatat e lajthitjeve juridike)Lajthimi juridik sht lajthimi q ka t bj me ndalimin e veprs. Ndalimi e veprs do t thot se ajosht e ndaluar me normat e t drejts pozitive. Ndalimi e veprs ka karakter t gjer q ngaprcaktimi i veprs n Ligjin penal.Lajthimi juridik ekziston n disa raste: 1) kur kryesi nuk sht i vetdijshm se veprn t ciln e kakryer me ligj sht e prcaktuar si vepr penale (p.sh. kryesi nuk e di se shqiptimi I dnimit i cili i shtshqiptuar me vendim gjyqsor prmbarues sht prcaktuar si vepr penale), 2) kur kryesi nuk sht ivetdijshm se veprn t ciln e ka kryer sht e kundrligjshme P.sh. msuesi e mbyll nxnsin, apokur prindi e dnon fizikisht fmijn e vet pr shkak t suksesit t dobt n shkoll duke konsideruar sekjo sht e lejueshme si mas disiplinore e prindrit), 3) kur kryesi gabimisht konsideron se ndonjrrethan e cila nuk ka elemente t veprs penale, e prjashton veprimin e kundrligjshmmbikqyrs), 4) kur merret me prodhimin apo qarkullimin e mallit, qarkullimi ose prodhimi i t cilit jant ndaluar apo t prkufizuar), 5) kur kryesi i veprs mendon gabimisht se ndonj rrethan ekzistuese ecila ka tipare t veprs penale e cila sht e lejuar pr shkak t rndsis s vogl t veprs (p.sh. kurkryesi prvetson dika nga pajisja e cila i sht dhn pr kryerjen e puns) dhe 6) kur kryesigabimisht supozon ndonj rrethan reale q mund t llogaritet si dukuri t ciln ligji e prdor me rastine prcaktimit t veprs penale. Legjislacioni bashkkohor miraton botkuptimin e przier sipas t cilitlajthimi juridik nuk e prjashton fajsin, mirpo mund t shrbej si baz pr dnim m t but, poedhe pr lirim nga dnimi. Ekzistojn dy lloje t lajthimit juridik: i evitueshm dhe i pa evitueshm .Lajthimi juridik i evitueshm ekziston ather kryesi ka qen i detyruar ta dij se vepra t cilndshiron ta kryej sht e ndaluar. Lajthimi i paevitueshm juridik ekziston kur kryesi i veprs nuk kaqen e mundur q ta dij se vepra t ciln e ka kryer ka qen e ndaluar me norma t caktuara juridike.

BASHKKRYERJA

1. Nocioni i bashkkryerjes dhe kushtet pr ekzistimin e saj

Bashkkryerja ekziston kur n shkaktimin e pasojave t veprs penale marrin pjes shum persona.Personat t cilt kan marr pjes n kryerjen e veprs penale, quhen bashkkryers. Prandaj,mebashkkryerje nnkuptohet pjesmarrja e disa personave n kryerjen e nj vepre penale, ndrsa mebashkpjesmarrje nnkuptohet do person i cili me veprimin e tij ka marr pjes n kryerjen e veprs.Pr ekzistimin e bashkkryerjes prve pjesmarrjes t disa personave n kryerjen e veprs penale,sht e nevojshme q t plotsohen edhe dy kushte tjera, e kto jan lidhja objektive dhe subjektive.Lidhja objektive do t thot q do pjesmarrs ndrmerr ndonj veprim me t cilin I kontribuonkryerjes s veprs penale. Lidhja subjektive do t thot se te t gjith pjesmarrsit ekziston vetdijapr veprimin e prbashkt t drejtuar pr kryerjen e veprs s caktuar penale.

2. Format e bashkkryerjesEkzistojn katr lloje t bashkfajsis: bashkkryerja, shtytja, ofrimi i ndihms dhe bashkimikriminel. Teoria juridike e dallon bashkkryerjen n kuptim t ngusht dhe bashkkryerjen n kuptimt gjer. Bashkkryerja n kuptim t ngusht bhet me nxitjen dhe ofrimin e ndihms, ndrsa nbashkkryerjen n kuptim t gjer prve formave t theksuara bjn pjes bashkkryersit dhebashkimi kriminel.

3. Natyra juridike e bashkkryerjesPr natyrn juridike t bashkkryerjes e cila prbn bazn pr prcaktimin e prgjegjsis penale tbashkkryersve, n teorin juridike ekzistojn dy botkuptime. Kto jan teoria e aksesoritdhe teoria

Faqe 21 Prej 33


22/33

pr natyrn e pavarur t bashkkryersve. Teoria akcesore, e varur apo monistike pr natyrn juridiket bashkkryersvekonsideron se vepra penale sht rezultat i veprimit t t gjith bashkkryersve,prkatsishte veprimit t tyre t prbashkt. Pasojn e veprs penale sht e vrtet se e shkaktonkryersi, por krahas bashkveprimit edhe t pjesmarrsve tjer.N qoft se nuk ka kryers, ose nqoft se kryersi nuk sht orvatur q ta kryej veprn penale, ather nuk ka as bashkkryers. Kashum botkuptimi, e kto jan aksesori minimal, aksesori i limituar, aksesori ekstrem dhe aksesorihiperekstrem. Teoria pr natyrn e pavarur t bashkkryersve, monistike ose teoria parimorekonsideron se t gjith pjesmarrsit krijojn n mnyr t barabart kushte pr kryerjen e veprspenale. Me fjal t tjera niset nga presupozimi se veprimet e t gjith pjesmarrsve jan t njrndsie t barabart pr shkaktimin e pasojave, kshtu q bashkpjesmarrja sht e natyrs spavarur.

4. Prgjegjsia penale e bashkkryersvePrgjegjsia penale e bashkkryersve bazohet n aftsin mendore dhe fajsin e kryersit tveprs. Prgjegjsia e bashkkryersve, posarisht e nxitsve dhe ndihmtarve bazohet n dyparime: 1) q gjith secili prgjigjet n kufijt e dashjes s tij dhe mbi kt nuk mund t kalohet dhe 2)gjith secili prgjigjet deri n kufijt e kryerjes nga ana e kryersit, mirpo jo edhe mbi kt.

Prgjegjsia e bashkkryersve n kufinjt e dashjes s tyreBashkkryersit prgjigjen penalisht vetm pr bashkveprim t paramenduar n kryerjen e veprspenale. Prgjegjsia e tyre ekziston vetm n kufijt e dashjes s tyre.

5. Kryerja dhe bashkkryerja5.1 KryerjaKjo sht forma themelore e pjesmarrjes s ndonj personi n kryerjen e pasojs penalo-juridike.Kryerja ekziston ather kur vetm nj njeri e kryen veprn penale. Veprimi i kryersit mund t kryhetme lvizje trupore (me kryerjen ose moskryerjen ) drejtprsdrejti apo trthorazi, ka do t thot mevnien n lvizje t do lloji t energjis, me prdorimin e fuqis s kafshve, por edhe me prdorimine ndonj personi tjetr. Ekzistojn dy lloje t kryerjes: n kuptimin e ngusht dhe t gjer. Kryerja nkuptimin e ngusht ekziston vetm ather kur nj person ndrmerr ato veprime t cilat ligji I prcaktonsi veprim i kryerjes s veprs penale. Kryerja n kuptimin e gjer e mohon bashkkryerjen, me qen se

i prfshin t gjith personat t cilt n fardo mnyre marrin pjes n kryerjen e nj vepre.

5. 2 Kryerja e trthortKur nj person e shfrytzon n person tjetr pr kryerjen e veprs penale ather ekziston kryerja etrthort apo indirekte. Personi i cili me aktin e drejtprdrejt fizik kryen vepr penale sht pikrishtvetm mjet, apo instrument n duart e kryersit t trthort. Kryersi i trthort apo indirekt prshembull e shfrytzon mosdijen, lajthimin, papjekurin, papjekurin mendore apo ndonj t met tjetrt nj personi, kshtu q e nxit q ai t kryej veprimin dhe t shkaktoj pasojn e veprs penale tciln nuk e dshiron. Prandaj, kryersi i trthort sht ai person i cili pr kryerjen e veprs penaleprdor personin tjetr si arm t veten, por me kusht q ta kryej veprn penale si t veten e jo sivepr t huaj.

5.3 BashkkryerjaPr ekzistimin e bashkkryersve (bashkveprueseve) prve disa personave, sht e nevojshme qt ekzistoj lidhja objektive dhe subjektive ndrmjet tyre n kryerjen e veprs n mnyr q ajo t jetakt i prbashkt. Lidhja objektive do t thot kur do bashkkryers ( bashkveprues) ndrmerr ndonjveprim me t cilin kryhet vepra penale.Pa ndrmarrjen e veprimit nuk ka bashkkryers, pra as bashkveprues, meq me kt nnkuptohetkrijimi i veprimeve t t gjith pjesmarrsve. Lidhja subjektive prbhet nga ekzistimi i vetdijes i tgjith kryersve q n mnyr t prbashkt e zbatojn veprimin e kryerjes. N qoft se nuk kavetdije t till ather nuk ka as bashkkryerje,

Faqe 22 Prej 33


23/33

por do person paraqitet si kryers i pavarur i veprs penale.

5.4 Nocioni dhe llojet e bashkkryerjeve sipas s drejts son penaleSipas nenit 23 t Kodit Penal t Kosovs bashkkryerja ekziston kur dy apo m shum persona sbashku kryejn veprn penale, duke marr pjes n kryerjen e veprs penale, ose thellsisht duke ikontribuar kryerjes s saj n ndonj mnyr tjetr. Teoria juridike dallon disa lloje t bashkkryerjes, ekto jan: e dukshme, sukcesive dhe bashkkryerja e domosdoshme.E dukshme, jo drejtprdrejt osebashkkryerja paralele ekziston kur disa persona marrin pjes n kryerjen e veprs penale, por pavendim pr ndrmarrjen e prbashkt tveprimeve, kshtu q do njri paraqitet si kryers i pavarur.Ekziston bashkkryerja sukcesive apo bashkkryerja e ndrkohshme kur n kryerjen e veprs penalemarrin pjes disa persona t cilt ndrrohen koh pas kohe n kryerjen e veprimit, prkatsisht kursht fjala pr kryerjen e veprs n etapa apo me ndrrime

5.5 Bashkkryerja e domosdoshmeEkzistojn vepra t konsiderueshme penale t cilat nuk mund t kryhen vetm nga ana e nj personi,por sht e nevojshme q n kryerjen e tyre t marrin pjes dy apo m shum persona. Atherekziston bashkkryerja e domosdoshme.

Prgjegjsia e bashkkryersvePrgjegjsia penale e bashkkryersit sht e pavarur. Prgjegjsia e nj bashkkryersi nuk sht evarur nga prgjegjsia e bashkkryersve tjer. Te t gjith bashkkryersit nuk duhet t ekzistoj enjjta form e fajsis, ka do t thot se n kryerjen e veprs s njjt penale disa ngabashkkryersit veprojn me paramendim, ndrsa t tjert nga pakujdesia.

6. ShtytjaShtytja sht nxitja e paramenduar e personit tjetr pr kryerjen e veprs s caktuar Penale. Veprimi ishtytjes prbhet n ndrmarrjen e veprimit me t cilin ndikohet n vullnetin e personit tjetr me qllimq ai t vendosi pr kryerjen e veprs penale. Veprimet me t cilat kryhet shtytja mund t jen tndryshme. Kshtu q shtytja mund t kryhet: me prfolje, me paraqitjen e dobis, dhnien e dhuratavedhe t premtimeve, keqprdorimin pozits apo raportit t posam ndaj personit i cili shtytet, etj.Shtytja sht veprim aktiv, kshtu q mund t kryhet vetm me kryerjen e saj. Ajo mund t kryhet me

fjal (me shkrim apo me goj), me gjeste, me shenja, me mimik dhe me veprime konkluduese. M nfund, pr ekzistimin e shtytjes sht e nevojshme q shtytja e ndonj personi pr kryerjen e ndonjvepre t caktuar penale t kryhet me paramendim. Kjo do t thot se shtytja e pakujdesshme, e cilamund t ekzistoj n praktik, nuk i nnshtrohet prgjegjsis penale.

Llojet e shtytjeveShtytja mund t jet jo e drejtprdrejt dhe e drejtprdrejt. Shtytje e drejtperdrejt eshte kur shtytsipersonalisht e shtyn dike per te ndermar ndonje akt apo te mos e ndermerr at akt , ndersa jo tedrejtperdrejt kur shtysi e shtyn dike tjeter qe aje ta shtyn personin e tret qe ta kryj vepren

Prgjegjsia dhe dnimi i shtytsveShtytsi prgjigjet penalisht vetm pr shtytjen e paramenduar, nxitjen e personit tjetr pr kryerjen e

veprs penale. Paramendimi te shtytsi duhet t prmbaj vetdijen pr nxitjen e personit tjetr q ai tmerr vendim pr kryerjen e veprs s caktuar penale. Me fjal t tjera, shtytsi dnohet pr veprpenale me dnim i i cili sht parapar pr kryersin. Shtytsi mundet edhe t lirohet nga dnimi nrastin kur vullnetarisht e pengon kryerjen e veprs penale.Shtytja nga pakujdesia e cila praktikisht sht e mundshme nuk sht e dnueshme.

Shtytja e pasuksesshmeAjo ekziston n tri raste: 1) Kur shtytsi me shtytjet e tija nuk ka sukses q t krijoj, prkatsisht tprforcoj vendimin e t shtyturit, 2) Kur shtytsi ka sukses q t krijoj ose t prforcoj vendimin te

Faqe 23 Prej 33


24/33

personi i shtytur, por ky pr fardo arsye qoft nuk i qaset kryerjes s veprs penale, dhe 3) kurshtytsi krijon ose e prforcon vendimin te personi I shtytur, mirpo ky me veprimin e vet kryen ndonjvepr tjetr penale pavarsisht nga veprimet e shtytura.

7. NdihmaNdihma sht ndrmarrja e veprimit me paramendim me t cilin i kontribuohet kryersit q t kryejveprn e caktuar penale ( neni 25. i K.P. t Kosovs).Veprimi i ndihms prbhet dhe ka t bj mendrmarrjen e veprimeve t atilla me t cilat nuk realizohet kryerja e veprimit, por I kontribuohetkryerjes s saj. Nga ana tjetr, ndihma mund t ekzistoj para kryerjes dhe gjat kryerjes s veprspenale, por jo edhe pas kryerjes s saj. Prjashtimisht, ndihma mund t ekzistoj edhe pasndrmarrjes s veprimit t kryerjes, por para se t shkaktohet pasoja e veprs. Kjo sht eashtuquajtura mesndihma. Ndihma e cila ofrohet pas kryerjes s veprs penale ka karakter tveprs penale t pavarur. Ligjet penale n paragrafin 2 kan caktuar se si ndihm posarishtkonsiderohen kto veprime: 1) dhnia e kshillave apo e udhzimeve se si t kryhet vepra penale; 2)vnia n dispozicion e mjeteve kryersit pr kryerjen e veprs penale; 3) mnjanimi i pengesave prkryerjen e veprs penale; 4) premtimi i premtuar m par pr fshehjen e veprs penale etj.

Llojet e ndihmsDuke pasur parasysh karakterin e veprimtaris, ndihma mund t jet fizike dhe psikike. Ndihma fizikeekziston ather kur ndrmerren veprime fizike, t karakterit material me t cilat I kontribuohet kryerjess veprs penale (sigurimi i mjeteve pr kryerjen e veprs penale, mnjanimin e pengesave, vzhgimine objektit. Ndihma psikike ekziston ather kur ndrmerren veprime t natyrs psikologjike (dhnia ekshillave dhe udhzimeve pr kryerjen e veprs penale, inkurajimi i kryersit q t qndroj n kryerjene veprs, dhnia e premtimeve lidhur me fshehjen e gjurmve t kryerjes s veprs ose e lndve tsiguruara t veprs penale). Sipas mnyrs s ofrimit t ndihms, ndihma mund t jet edrejtprdrejt apo indirekte. Ndihma e drejtprdrejt ekziston ather kur ndihmsi vet ndrmerrveprime me t cilat i mundson, ia lehtson ose i kontribuon kryersit n kryerjen e veprs penale.Ndihma indirekte megjithat, ekziston ather kur ndihmsi i ofron ndihm kryersit t veprs permspersonit tjetr, prkatsisht ndihmsit indirekt.

Prgjegjsia penale dhe dnimi i ndihmsit

Prgjegjsia penale e ndihmsit n baz t nenit 25 t Kodit Penal t Kosovs ekziston vetm atherkur ai vepron me paramendim. Ndihma nga pakujdesia nuk paraqet ofrim ndihme n vshtrim tprgjegjsis penalo-juridike. Me fjal t tjera, ndihmsi duhet t jet i vetdijshm pr t gjitharrethanat reale t veprs pr t cilat duhet t jet i vetdijshm edhe kryersi i veprs. N qoft sekryersi e ka kryer veprn penale, ather ndihmsi do t dnohet pr kt vepr sikur ta kishte kryerai vet, por mund t dnohet me dnim m t ult.

Ndihma e pasuksesshmeNdihma e pasuksesshme ekziston kur kryersi e bn veprimin e ndihms, ndrsa I ndihmuari(kryersi) nuk e kupton veprimin e kryerjes apo e kryen veprn penale pavarsisht nga veprimi indihms . Pr ndihmn e pasuksesshme nuk shqiptohet dnimi.

Ndihma si vepr e pavarur penaleN ndonj ligj pr rastet e parapara ekskluzive t ndihms inkriminohet si vepr e pavarur penale. Njrast i till sht pr shembull te veprat penale: shtytja pr vetvrasje dhe ndihma n vetvrasje;mundsimi i lidhjes s bashkshortsis s palejueshme; mundsimi i prdorimit t opiumit t drogave;financimi i aktiviteteve terroriste; ofrimi i ndihms kryersit pas kryerjes s veprs penale.

NOCIONI DHE ELEMENTET E DENIMIT

Faqe 24 Prej 33


25/33

Pasiq dnimi sht masa e reagimit t shoqris kunder kryersit t veprs penale ecila sht eprcaktuar si e till me rregullativn juridike , ajo duhet t kundrohet si dukuri unike materialoformaleElementet e prgjithshme t denimit1) Dnimi si mas e dhunshme paraqet nj t keqe e cila e godet personin q ka kryer vepr penale ecila konsiston n marrjen apo kufizimin e lirive dhe t drejtave t tij . 2) Dnimi duhet t ket qllimin ecaktuar q dshirohet t arrihet me ekzekutimin e tij : 3) Dnimi duhet t jet i prcaktuar me ligj .Kysht parimi ligjshmris s dnimit Me t cilin u ofrohet garancion qytetarve nga keqprdorimet dhearbirtrariteti. 4) Ekzekutimi i dnimit sht n mvarshmri nga ekzistimi i veprs penale dheprgjegjsis penale t kryesit t saj. Dnimi nuk mund ti shqiptohet personit I cili nuk e ka kryerveprn penale , apo nuk sht penalisht I prgjegjshm, apo q nuk sht konfirmuar se ai sht kryesi saj 5) Dnimin mund ta shqiptoj vetm gjyqi sipas procedures s pcaktuar me ligj . Kjo procedureduhet t garantoj rregullsin e shqiptimit t dnimit.

Elementt relativ t dnimitPrveq elementve themelore tek disa dnime paraqiten edhe elementt relative t cilt kan karakter jot prhershm, t elementve variabil:1) Dnimi duhet t jet personal ashtu q duhet t godas vetm kryesin e veprs penale e jo edhepersonat tjer n afrsi 2) Dnimi duhet t jet human q do t thot njerzor, apo thn ndryshe nukguxon t jet I prbr (denimi) nga tortura mundimi apo t sjellurit tjetr jo njerzor ndaj kryesit tveprs penale ; 3) Dnimi duhet t jet i moralshm qka don t thot t mos e demoralizoi kryesin eveprs penale ; 4) Dnimi duhet t jet proporcional me peshn e veprs penale dhe rrezikshmrinshoqrore t kryesit t saj; 5) Denimi duhet t jet i ndar ashtu q mund t shqiptohet n mas mt vogl apo mas m t madhe ,varsisht nga pasha e veprs penale , rrethanat n t cilat ajo shtkryer dhe rrezikshmris s kryesit t veprs; 6) Dnimi duhet t jet i revokueshm q do t thot nrastet kur dnimi sht shqiptuar n kundershtim me ligjin mund t nderpritet . 7) Denimi duhet t jet iprmirsueshm q t mund t mnjanohen pasojat t cilat rezultojn nga natyra e vet . 8) Denimiduhet t jet i ndrrueshm, kshtuq mvarsisht nga nevoja ai mund t zvendsohet me llojin mt leht t denimit me ate q i sht shqiptuar n aktgjykim.

BAZA JURIDIKE E DENIMITQshtja ka t bj me dhnjen e prgjegjes : se n baz t qkafit shoqria- shteti ka t drejt n

dnimin e kryesit t veprs penale , .Domethnja praktike e ksaj qshtje ka t bj me prcaktimin ekufijve t represionit juridikopenal, gjegjsisht kufijt e t drejts s shtetit n ekzekutimin e dnimit .Gjat prgjegjes n kt pyetje filozofiko,politiko e juridike, jan zhvilluar shum teori nga t cilat m tnjohurat jan : 1) Teoria idealiste, 2) Teoria e kontrates shoqrore ,3) Teorija Juridike,4) TeoritSociologjike .Sipas teorive Idealiste baza e s drejts s shtetit n denim sht krkesa e s drejts absolute.Edrejta absolute sht kategori ideore nga ecila rrjedh e drejta e shtetit n prgjithsi , kshtuqedhe e drejta n zbatimin e dnimit .Me kryerjen e veprs penale vjen deri te rrnimi (shkelja) I tdrejts absolute ecila mundet srish t rivendoset vetm me zbatimin e dnimit ndaj kryesit t veprspenale . Drejtsia absolute mund t kuptohet n mnyra t ndryshme ,kshtuq n kuader t ktyre teorive dallohen 3 qasje e ato jan : a) teoria e t drejts s perndis ,b) teoria e t drejts morale, c) teoria e t drejts zakonore .

Qllimi i dnimitN teorin e s drejts penale q moti sht parashtruar pyetja se qka paraqet qllimi i denimit , q dot thot se qka dshirohet dhe qka mund t arrihet me rastin e zbatimit t denimit ndaj kryesve tveprave penale . Gjat dhnjes s prgjegjes n kt pyetje jan zhvilluar teori t ndryshme : 1)absolute , 2) relative,3) t prziera (eklektike) . Sipas teorive absolute qllimi i denimit shthakmarrja ,represioni ndaj kryesit pr veprn e kryer . Me veprn e kryer kryesi i shkakton shoqris

Faqe 25 Prej 33


26/33

nj t keqe , kurse shoqria atij ia kthen t keqen me rastin e shqiptimit t denimit . Teorit relativehudhin posht qasjen sipas s cils hakmarrja sht i vetmi qllim i denimit, dhe konsiderojn sedenimi paraqet mjetin e mbrojtjes s shoqris nga kriminaliteti. Qllimi themelor i denimit shtparandalimi i kryerjes s veprave penale n t ardhmen. Nuk denohet kryesi pr at q ka g

e Drejta Penale-skript

Documents

Transcript of e Drejta Penale-skript