1

Dereń Jerzy dr inż.

Dolnośląska Szkoła Wyższa. Instytut Bezpieczeństwa i Spraw Międzynarodowych

Celem nauki nie jest otwieranie drzwi nieskończonej

mądrości, lecz położenie kresu nieskończonych błędów.

B. Brecht

Asymetryczność wyzwaniem dla bezpieczeństwa XXI w.

Wprowadzenie

Świat żegnał XX wiek z optymistyczna wizją F. Fukuyamy o swoistym „końcu

historii” i nastaniu warunków dla rozwijania liberalnej demokracji; rozumianymi, jako

zdeterminowana wizja pomyślnego rozwoju społeczeństw po zakończeniu ery bipolarnego

podziału świata i groźby globalnego konfliktu. Wyznacznikiem tego zwrotu był upadek

sowieckiego totalitaryzmu zwieńczony dematerializacją idei komunizmu zakończonej

upadkiem b. ZSRR1. Przyszłość po okresie zimnej wojny witały również mniej optymistyczne

prognozy, Samuel Huntington w artykule w magazynie „Foreing Affair”, a następnie w

książce „Zderzenie cywilizacji” poddał krytyce wizję Francisa Fukuyamy i postawił tezę o

nieuchronności konfliktów w przyszłości miedzy cywilizacjami, wynikającymi z różnic

kulturowych, interesów etnicznych i chęci dominacji religijnych2. Jako akademicki przykład

może służyć powstawanie nowych tożsamości państwowych na gruzach byłej Jugosławii.

Bałkany stały się na dekadę teatrem walk etnicznych, przy „niewykonalnym” oraz

„nieadekwatnym” do sytuacji mandacie ONZ i biernej bądź ambiwalentnej postawie

europejskich mocarstw. Stały się też w Europie, po raz pierwszy po drugiej wojnie światowej

teatrem czystek etnicznych na tak szeroka skalę.

Dotyczy to szczególnie mordów Serbów na Chorwatach, odwetu Chorwatów na

Serbach, a ostatecznie wypędzeniu Serbów kraińskich z Chorwacji. Po wzajemnych

masakrach w Bośni i Hercegowinie pozostają ciągle żywe rany w mentalności Bośniaków,

Serbów i Chorwatów Bośniackich; dodając do tego powodowane etniczną nienawiścią

wzajemne czystki Kosowarów i Serbów w Kosowie. Głębsza analiza tych asymetrycznych

konfliktów nie wnosi optymistycznych prognoz na przyszłość, pomimo zaangażowania

1 Fukuyama F., Koniec historii., Wydawnictwo znak., Kraków 2009 2 Huntington S.P., Zderzenie cywilizacji., Wydawnictwo Literackie, Muza, Warszawa 2008; W tezach pierwotnego artykułu., czytamy: [...] Civilizations-the highest cultural groupings of people-are differentiated from each other by religion, history, language and tradition. These divisions are deep and increasing in importance. From Yugoslavia to the Middle East to Central Asia, the fault lines of civilizations are the battle lines of the future. [...] In the final analysis, however, all civilizations will have to learn to tolerate each other. Samuel P. Huntington., The Clash of Civilizations?., Foreign Affairs, Summer 1993

2

NATO i Unii Europejskiej. Szanse do stabilizacji w regionie i szybkiego wygaszenia

przyczyn wzajemnej nienawiści i agresji, nie są optymistyczne a europejskie elity polityczne

zmagają się z nowymi problemami zrodzonymi z wolności globalizacji. Być może w

porównaniu z „14.5 tys. konfliktów zbrojnych, w wyniku których bezpośrednio lub pośrednio

zginęło około 3.5 mld ludzi” 3, Serbski mord na Bośniakach w Srebrnicy z 8 tys. ofiar,

inspirowany politycznie przez sądzonego w Hadze Radowana Karadicza, a realizowany przez

postawionego ostatnio przed ONZ-owski Trybunał ds. zbrodni wojennych w byłej Jugosławii

Radko Mladicza, nie poraża swym rozmiarem sumienia Europy.

Jedno jest pewne, że jak słusznie zauważa Jean Carlo „wraz z końcem zimnej wojny

znikła elegancka prostota świata dwubiegunowego . Z ładu jałtańskiego wynurzył się nieład

narodów. Reguły i prawidłowości znikły. Instytucje międzynarodowe dotknął kryzys i są

zmuszone dostosować swoja role do nowej sytuacji . <Nowy ład Światowy> zaniknął zanim

zostało podjęte jego rzeczywiste tworzenie. Globalizacji i współzależności przeciwstawiła się

fragmentacja państw i <bałkanizacja> świata. Historia rozpoczęła się na nowo wraz z

odrodzeniem potęg pokonanych w II wojnie światowej. Polityka międzynarodowa wydaje się

zdominowana przeświadczeniem, że stare demony zaczną na nowo tańczyć na swoich

grobach>”4.

Dlatego, transformacja systemu bezpieczeństwa międzynarodowego, po zakończeniu

zimnej wojny jest rezultatem wielu procesów. Między innymi za sprawą społeczeństw

otwartych ery informacyjnej i globalizacji ze wszystkimi pozytywnymi i negatywnymi

implikacjami dla bezpieczeństwa. Powoduje to, że nacjonalizmy, separatyzmy oraz trendy do

identyfikacji swojej wielowiekowo deptanej tożsamości, zwykle znajdują ujście w

odradzających się ze wzmożoną siłą ekstremizmach religijnych, przy jednoczesnym braku

tolerancji dla odmienności wyznaniowych. Rykoszetem odbijają się rezultaty „pokojowych”

inicjatyw wypracowywanych w gabinetach geopolitycznych potęg, czego przykładem może

być dzisiejsza Bośnia i Hercegowina, budowana po porozumieniu z Dayton, gdzie dziś są

wyrzucane na margines społeczny dzieci z mieszanych etnicznie małżeństw5. Jest wielce

prawdopodobna teza, że dążenia i walka o nowy kształt geograficzny i państwowość dla grup

etnicznych i plemiennych, niejednokrotnie przyjmująca formy terrorystyczne, stanowi istotę

3 Mingst K., Podstawy stosunków międzynarodowych., PWN., Warszawa 2006 4 Jean C., Geopolityka., Ossolineum., Wrocław 2007 5 Żukowska K., Pomieszani Amer i Nina: Tylko wstępowanie w związki małżeńskie ze swoimi prowadzi do społeczeństwa bez traumy; Obywatele Bośni i Hercegowiny pochodzący z mieszanych małżeństw nie mają prawa ubiegać się w wyborach o urząd prezydenta Bośni i Hercegowiny, gdyż są w kategorii „pozostali”. Gazeta wyborcza , Wysokie Obcasy 19.marca.2011

3

współczesnych konfliktów asymetrycznych6. Dlatego ich widmo z okrutnie doświadczanymi

realiami spędza sen z oczu politykom, pod różnymi szerokościami geograficznymi7.

Rys.1. Proces stabilizacji w Afganistanie. Asymetryczność działań przeciwpartyzanckich.

Źródło: http://www.comw.org/wordpress/dsr/afghanistan-stability-coin-dynamics-chart-pa-consulting

(08 Dec 2009)

Konflikty asymetryczne, od Iraku po Afganistan, a ostatnio przez Płn. Afrykę i Bliski

Wschód osiągają swoisty pułap absurdu – biorąc pod uwagę implikacje moralne ze względu

na okrutne żniwo ofiar cywilnych, jakie „asymetria” zbiera każdego dnia8. Jest ona zmorą

Think Tank’ów i ich analityków, zwłaszcza gdy w obszar trudno definiowalnych parametrów

konfliktu (wojny), wprowadzono „złowrogi fenomen terroryzmu”9. Jak znakomicie puentuje

prof. Kuźniar, swoista wojna intelektualistów z analitykami o „prawo” definiowania

6 Wejkszner A., Wojny XXI wieku. Istota współczesnych konfliktów asymetrycznych., (dostęp: 25.05.2010)http://wnpid.amu.edu.pl/files/119-128.pdf 7 Clinton J. Ancker III. Michael D. Burke., Doctrine for asymmetric Warfare., MILITARY REVIEW l July -August 2003 8 iCasualities: http://icasualties.org/OEF/index.aspx 9 Mingst K., Podstawy stosunków miezynarodowych., PWN Warszawa 2006

4

środowiska strategicznego, a co za tym idzie określania interesów i wpływów potęg

geopolitycznych jest zmorą w systemie bezpieczeństwa międzynarodowego10.

Poza tym, ciągle jawi się pytanie, czy to już schyłek Clausewitz’owskiej teorii wojny

konwencjonalnej, biorąc pod uwagę poszukiwanie adekwatnych zdolności w potencjale

obronnym w odniesieniu do niedefiniowalnych zagrożeń przy formułowania koncepcji

strategicznych11. Asymetryczność zagrożeń i konfliktów inicjuje uczonych w ich wysiłkach

do tworzenia adekwatnych modeli opisujących złożoną rzeczywistość. Algorytm o wysokim

stopniu komplikacji prowadzonych operacji przeciwko afgańskim Talibanom, zmieniony z

GWOT (Global War on Terror – Globalnej wojny z terroryzmem) na - COIN (Counter

Insurgency Operatios – Operacje przeciw partyzanckie), to „dziecko” zdymisjonowanego za

niesubordynację w hierarchii łańcucha dowodzenia, byłego dowódcy ISAF gen(rezerwy)

McChristala12. Bez wątpienia jest on analizowany w niejednym laboratorium badań

systemowych (Rys.1.). Pobieżne zapoznanie się z elementami i procesami tego systemu,

wskazuje, że jedynie wsparcie metodami z obszaru stochastyki w przestrzeni

probabilistycznej jest w stanie wspierać proces decyzyjny w tego typu wojnie13. Na ile jest to

efektywne pokazują relacje z rejonów konfliktów.

Czy koniec zimnej wojny początkiem asymetrycznego niepokoju?

Dla planistów strategicznych obszar asymetryczności jest wyznaczany zbiorem

danych o wymaganiach i zdolnościach stron konfliktu. W sojuszniczych i koalicyjnych

operacjach połączonych, takich jak OEF (Operation Enduring Freedom – Operacja Trwała

Wolność) oraz ISAF (International Security assisstance Force – Międzynarodowe siły

wsparcia bezpieczeństwa) w Afganistanie, braki w zdolnościach technologicznych i

proceduralnych generują ograniczenia, które determinują powodzenie w toczonym konflikcie

asymetrycznym14. Opracowane typologie i metody wynikające z analiz dotychczasowych

konfliktów przenoszone na praktykę likwidowania współczesnych zagrożeń asymetrycznych

nie zdają egzaminu. Klasyczne modele Lancastera (1914) stosowane do szacowania

10 Kuźniar R., Dziś i jutro studiów strategicznych., www.pte.pl/pliki/0/278/dzis%20i%20jutro%20ststr.pdf (dostęp:27.102011) 11 Clausewitz von. Carl, O wojnie, Lublin, 1995 r., s. 763, 767 „Wojna jest niczym innym, jak dalszym ciągiem polityki przy użyciu innych środków. [...] Jednym słowem sztuka wojenna z jej najwyższego punktu widzenia staje się polityką, oczywiście polityką, która zamiast pisać noty - stacza bitwy”. (Autor uważa, że określenie wojny jako narzędzia jest zbyt rygorystyczne. To „narzędzie”, poprzez które narzucamy wrogowi swoją polityczną wolę, nie pozostaje bowiem obojętne dla aktywności walczących ludzi i jako czynnik pośredniczący między wrogami uzyskuje znaczną autonomię, kieruje się własną „logiką”). 12 Hastings M., Runway General., Rolling Stone: Jun 22, 2010 13 http://www.comw.org/rma/fulltext/asymmetric.html (dostęp: 22.06.2010) 14 Deren J., Closing the Capabilities gap., Aug 31, 2010; http://www.atlantic-community.org/index/Open_Think_Tank_Article/Closing_the_Capabilities_Gap (11.04.2009)

5

efektywności potencjałów (jak i zadawania strat) nie znajdują szerszego zastosowania, ze

względu na nieprzewidywalność działań przeciwnika. Potężne laboratoria amerykańskie,

pracujące w Afganistanie nad technologiami eliminowania zagrożeń IED (Improvised

Explosive Device – Improwizowane ładunki wybuchowe) nie są w stanie zapewnić

niezawodnych rozwiązań taktyczno – technicznych dla zabezpieczenia wojsk. Na szczególną

uwagę zasługuje pogląd T Szubrychta, że „W niemieckiej interpretacji asymetryczności

występuje pewna niekonsekwencja. Z jednej strony analizy zawierają stwierdzenie, że

<zachodnia sztuka prowadzenia wojen (działań) opiera się na myśleniu systemowym i

ukierunkowana jest na środki ciężkości przeciwnika, a takie myślenie nie występuje raczej po

stronie terrorystów czy innych uczestników konfliktu asymetrycznego>. Ale jednocześnie A.

Stahel w artykule Null-Verluste Strategie und virtueller Krieg stwierdza, że <uderzenia

wykonywane przez organizacje terrorystyczne lub kryminalne skierowane są na najbardziej

wrażliwe systemy wielokrotnie przeważającego przeciwnika, aby poprzez wywołany strach i

emocje ludności sprowokować je do podjęcia błędnych decyzji, a tym samym do

niewłaściwego działania>. Zacytowana wypowiedź jednoznacznie wskazuje, że przeciwnik

asymetryczny podejmuje działania wymierzone właśnie w środki ciężkości>15”.

Wiele wskazuje, że niepełna wiedza o klasycznych i nowoczesnych metodach

planowania strategicznego i operacyjnego ogranicza badaczy w poprawnym formułowaniu

problemów badawczych, jak i weryfikowaniu hipotez. Dotyczy to szczególnie koncepcji i

procesu planowania według algorytmu: ((CG - Center of Gravity, środek ciężkości) – (CC –

Critical Capabilities, krytyczne zdolności) (CC – Critical Requirement, krytyczne

wymagania) – (CV – Critical Vulnerabilities, obszary krytycznej podatności na działania

przeciwnika)16. Inny aspekt to harmonizacja proces planowania operacyjnego z procesem

decyzyjnym, czego atrybutem jest dowodzenie i kierowanie (C2 - Command and Control), tak

często w Polsce mylnie określane jako „dowodzenie i kontrola”17. Holistyczne podejście do

sfery intelektualnej i technologicznej zawartej w akronimie C2 jest podstawą do właściwego

15 Szubrycht T., Analiza podobieństw operacji militarnych innych niż wojna oraz działań pozwalających zminimalizować zagrożenia asymetryczne., ZN AMW., rk XLVII. Nr 1 (164) 2006 s.147. Tamże w przypisie nr.19 o środku ciężkości: “Środek ciężkości (Centre of Gravity – CoG) stanowi tę charakterystyczną zdolność czy szczególne miejsce, z którego siły militarne, państwo czy sojusz czerpią swoją swobodę działania, fizyczną siłę lub wolę walki. Zaatakowanie i zniszczenie, wyeliminowanie lub zneutralizowanie CoG przeciwnika doprowadza do nieuchronnej klęski lub powoduje chęć strony przeciwnej do zawarcia pokoju na drodze negocjacji”. 16 Strange Joe., Centres of Gravity & Critical Vulnerabilities (Building on the Clausevitzian Foundation (So That We Can All speak the Same Language) Marine Corps War College 1996 17 Coakley P. Thomas., Command and Control for war and peace., National Defence University Press., Washington D.C. 1992.

6

interpretowania pojęcia środka ciężkości18. Szczególnego znaczenia nabierają te procesy w

warunkach asymetryczności, gdy, jak np. twierdzi prof. A.D. Rotfeld, konflikty te opisują się

formułą trzech „n”: „ niepewności, niejasności, nieprzewidywalności oraz współzależnej

niestabilności. Brak synergii w realizacji wymienionych procesów jest jedną z przyczyn

wpisywania przez potęgi ekonomiczno militarne do swojej historii bolesnych porażek z

asymetrycznych scenariuszy pola walki. Stany Zjednoczone, doświadczone wojnami w

kampaniach Koreańskiej i Wietnamskiej, przewidując rozwój sytuacji po „rozszczelnieniu”

się zimnowojennego świata dwubiegunowego po ’89 rozpoczęły intensywne prace studyjne

określane jako RMA (Revolution in Military Affair)19.

Badania miały na celu rozwiązanie problemu, który nie od dziś nurtuje strategów, a

mianowicie na ile wiarygodne są przewidywane zagrożenia, aby mogły stanowić wiarygodne

źródło formułowania wymagań dla budowania koniecznych zdolności. Czyli, jakie posiadać

na danym etapie zdolności, aby uzyskać przewagę w działaniach określonych

prawdopodobnymi scenariuszami. Te kosztowne i skomplikowane procesy można sprowadzić

do akademickiego pytania: co statystycznie jest bardziej prawdopodobne, czy wojna

konwencjonalna, czy operacje ekspedycyjnych w kategorii OOTW (Operations other than

War) -, czyli udział w konfliktach asymetrycznych20.

Rewolucja w sprawach wojskowych (RMA -Revolution in Military Affairs)

W projekcie analiz w ramach RMA, biorąc pod uwagę geopolityczne wpływy USA,

świat podzielono na regiony pokoju i potencjalnych niepokojów. Do pierwszego zaliczono

stabilne demokracje przemysłowe, charakteryzujący się małym prawdopodobieństwem

wystąpienia konfliktów21. Drugi region włączał kraje z wieloma nierozwiązanymi

problemami natury politycznej, ekonomicznej i socjalnej, do których zaliczono między

Rosję22 , Chiny, Turcję, Indie oraz Koreę23, które – zakładano - mogą szukać rozwiązania ich

problemów przy pomocy użycia siły militarnej. Biorąc pod uwagę kryteria narodowego

bezpieczeństwa USA, projekt zakładał, że jedynie działania militarne Rosji i Chin w Europie i

18 Ricii F.J., Schutzer D., U.S. Military Communications: A C3I Force multiplier., Computer Science Press., Maryland 1986 19 RMA: The US Army Roundtable on the Revolution in Military Affairs., Science Applications International Corporation., Strategic Assessment Center., Fort Monroe, Virginia 1993 20 Howard N., Confrontation Analysis: How to win Operations Other than war., DoD C4ISR (DERA) 1997 21 Op. Cit., RMA... 22 W 1991 r. doszło do rozwiązania ZSRR i od tej pory Rosja jest samodzielnym państwem Od 17 kwietnia 1992 roku używa 2 równorzędnych nazw Rosja i Federacja Rosyjska. 23 Po zakończeniu II wojny światowej, w 1945 roku, Korea została podzielona na dwa państwa: Republikę Korei (Korea Południowa) oraz Koreańską Republikę Ludowo-Demokratyczną (Korea Północna). Od 1948 roku do 1950 (wybuch wojny koreańskiej) granica pomiędzy Koreą Północną a Koreą Południową przebiegała dokładnie przez 38° równoleżnik, jednak od 1953 roku granice uległy zmianie.

7

Azji mogą generować i mnożyć scenariusze wymagające uwagi. Jakkolwiek, już wówczas

Iran był wymieniany, jako kraj mogący w istotny sposób wnosić i stwarzać wyzwania dla

USA. Biorąc powyższe czynniki pod uwagę, Centrum Ocen Strategicznych (SAC - Startegic

Assessment Center) zakładało, że RMA skupi się na trzech zasadniczych kierunkach:

innowacjach technologicznych, działaniach operacyjnych oraz organizacyjnych, przy

jednoczesnym zaangażowaniu w rozwijanie nowych technik walki obejmujących: precyzyjne

uderzenia, walkę informacyjna i przewagę manewrową. Co istotne, zakładano, że nawet nie

znając wymiernych i oczywistych przesłanek zagrożeń przyszłości, należy podejmować

konkretne działania w doskonaleniu procesu decyzyjnego i planowania. Analitycy RMA

przywoływali Tefflera i jego tezę z trzeciej fali, o wieku wojny informacyjnej, na

potwierdzenie przewidywanych zmian w strukturach armii24. Już wówczas ! – (1993) -

przyjęto, że ”wynikającym ze strategii kamieniem węgielnym dla doktryn planowania w armii

powinno być planowanie ukierunkowane na zdolności zamiast planowania opartego o

analizę zagrożeń”25.W uzasadnieniu przytaczano Fryderyka Wielkiego, który twierdził, że

„ten kto broni wszystkiego, broni niczego” – nawiązując do dzisiejszych zwolenników

jednoczesnego planowania operacji o wysokiej i niskiej skali intensywności. Przewidując

scenariusze działań na dalsze 20-30 lat, zakładano, że zdolności ekspedycyjne będą

kluczowym czynnikiem sprostania wymaganiom bezpieczeństwa USA. Nie przewidywano

wówczas, że taka wizja strategiczna będzie dużym problemem w formułowania narodowych

koncepcji bezpieczeństwa dla niektórych sojuszników w dzisiejszym NATO26.

24 Tofflera Alvin, Heidi., Trzecia Fala, pierwsze wydanie pełne: PIW, Warszawa 1997 25 Op.cit. RMA: Future Competitors 26 Kuźniar R., Sojusz prowincjonalny. Nie możemy trwonić swojej wiarygodności w misjach, które nie dotyczą bezpośrednio naszego bezpieczeństwa .Polska Zbrojna z dnia 19.03.2009., Od 1999 roku, po przyjęciu przez NATO nowej koncepcji strategicznej trwa spor: czy rozwijać zdolności konwencjonalne (Art.5), czy tez ekspedycyjnej. Obecny doradca Prezydenta RP, prof. Roma Kuźniar pisał: „W dyskusjach towarzyszących konferencji ministrów obrony NATO w Krakowie wróciła idea „sojuszu globalnego”. Po raz pierwszy pojawiła się w końcu lat dziewięćdziesiątych w związku z transformacją NATO, której częścią były zarówno rozszerzenie sojuszu na wschód, jak i operacje reagowania kryzysowego prowadzone na Bałkanach. Optymizm strategiczny Stanów Zjednoczonych i niektórych innych państw był tak wielki, że zaczęto mówić o „sojuszu globalnym”, czyli takim, który może wszystko w dowolnym miejscu świata. […]Odbywało się to w przemożnym stopniu pod presją Stanów Zjednoczonych George’a W. Busha, które chciały uczynić sojusz instrumentem swej globalnej strategii; jeśli nie cały sojusz, to przynajmniej jego zdolności wojskowe (koncepcja NATO, jako „skrzynki z narzędziami” – tool box). Kulminacyjnym punktem był iście imperialny, największy w historii szczyt NATO w kwietniu ubiegłego roku w Bukareszcie. Sojusz zdawał się zastępować ONZ, a swymi misjami i porozumieniami oplatać cały glob. Takie były wizja i oczekiwania wielu polityków i komentatorów. Przypominało to znany skądinąd „kolorowy zawrót głowy”. Polska przez dłuższy czas wtórowała Amerykanom w tym popychaniu NATO ku globalnej misji. […]Dla interesów bezpieczeństwa państw członkowskich, a zwłaszcza dla Polski, ważniejszy jest sojusz wiarygodny niż globalny. Nie możemy trwonić wiarygodności w misjach, które nie dotyczą bezpośrednio naszego bezpieczeństwa. Z doświadczeń ostatniego roku wynika imperatyw strategicznej powściągliwości. Potrzebny jest większy realizm”. http://www.polska-zbrojna.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=2036:sojusz-prowincjonalny&catid=100:roman-kuniar&Itemid=190 (dostęp: 20.03.2009)

8

Geneza konfliktów asymetrycznych

Kwerenda źródeł wskazuje, że historia asymetrii datuje się od pierwszych wojen

toczonych od zarania ludzkości. W dziele Sun Tzu „O wojnie” znajdujemy określenie, że

„Wszystkie wojny opierają się na podstępie (fortelu)”27. Co więcej, Sun Tzu w swej pracy

eksponuje analizę mocnych i słabych stron adwersarzy, co w odniesieniu do dzisiejszych

zasad planowania operacji jest przygotowaniem potencjału zorientowanym na zagrożenia.

Także, od czasów Sun Tzu, możemy identyfikować cechy asymetryczności niemal w każdym

z badanych konfliktów, oczywiście w określonym kontekście28.

T. Szubrych analizując filozoficzne aspekty postrzegania konfliktów asymetrycznych

przez różne państwa, przywołuje między innymi poglądy niemieckie według których

„Pojęcie”- „małej wojny” wprowadził po raz pierwszy Karl von Clausewitz. Charakteryzuje

się ona tym, że w trakcie jej prowadzenia brak jest uznanych reguł. „Małe” wojny są więc

przeciwieństwem „dużych” wojen prowadzonych między państwami z przestrzeganiem

wzajemnie uznanych reguł”29. Zatem wynika z tego, że w tym przypadku nie kryteria

podmiotowości (państwowość) aktorów konfliktu, a jego rozmiar mają decydować o

kwalifikowaniu konfliktów w formułowaniu kryteriów dla ich typologii. W praktyce, do

działań asymetrycznych zalicza się na przykład niemiecki „blitzkreig w II WŚ”, użycie przez

USA przeciwko Japonii bomby wodorowej w II WŚ, wykorzystanie torped w operacjach

morskich w Rosyjsko – Japońskiej wojny i II WŚ, strategia Wietkongu w wojnie

Wietnamskiej z USA, aż po asymetryczne taktyki, techniki i procedury (TTP) w II wojnie w

Iraku i obecnie Afganistanie. W 1999 roku amerykanie zamieścili w przeglądzie

strategicznym zapis o podejściu asymetrycznym do planowania : „podejście asymetryczne to

próba oszukania lub podkopania siły oponenta poprzez uwypuklenie jego słabości dzięki

zastosowaniu takich metod, które diametralnie odbiegają od powszechnie stosowanych metod

działania. Wyszukują one zasadnicze obszary psychologicznego oddziaływania, takie jak

zastraszenie, zamieszanie, szok czy destabilizacja. To właśnie dzięki nim przeciwnik

asymetryczny może przejąć inicjatywę i swobodę działania. Wymagają one jednak

precyzyjnego rozpoznania i identyfikacji czułych miejsc obu oponentów (własnych i

przeciwnika)”30. Znakomitą wykładnię doktrynalnych zasad wojny asymetrycznej prezentuje

27 Sun Tzu. The Art of War. Page 66. 28 Paul K. Davis., 100 Decisive Battles from Ancient Times to the Present: The World’s Major battles and how they shaped history., OXFORD University Press 2001 29 Op. cit., Szubrycht T., Analiza s.146 30 Joint Strategy Review 1999 Report., DoD Joint Staff, Washington 1999

9

Clinton J. Ancker III w stwierdzeniu, że „ zasady działania (taktyki31) są wykorzystywane na

czas walki z asymetrycznym przeciwnikiem, jakkolwiek nie istnieje regulamin specyfikujący

takie działania z tej przyczyny, że każde działanie jest specyficzne. Działaniami taktycznymi są

wszystkie nasze akcje naszych sił przeciwstawienia się asymetrycznemu oponentowi”32 oraz,

że „przykłady asymetryczności i sposoby przystosowania do niej mogą być poszukiwane w

teorii wojen partyzanckich oraz formułowaniu doktryn i budowaniu sił przeciw

partyzanckich”33. Dlatego, analizą konfliktów asymetrycznych zajmowano się na wiele lat

wcześniej zanim doszło do pierwszych spektakularnych aktów terrorystycznych przeciwko

USA zorganizowanych przez fundamentalistów islamskich (np. USS Cole, World Trade

Center 1993 r. i 2001 r., WTC, Pentagon).

Amerykański politolog T.V. Poul w książce z 1994 roku zatytułowanej “Asymmetric

Conflicts: War Initiation by Weaker Powers” przedstawia klasyczną definicję konfliktu

asymetrycznego, która brzmi (tłum. autora): „konflikt asymetryczny to konflikt pomiędzy

dwoma krajami o nierównych potencjałach militarnych i ekonomicznych” 34. Bogatszy o

empiryczne doświadczenia z operacyjnych misji z US Marines Corps, teoretyk wojskowości z

Narodowego Uniwersytetu Obrony Kenneth McKenzie w 2001 r. uaktualnił przytoczoną

wcześniej definicję konfliktu nazywając go już „wojną asymetryczną” odzwierciedlającą

„nową erę terroryzmu” i zawarł w niej następujące stwierdzenia: „wojna asymetryczna to

umiejętne wykorzystanie prymitywnego potencjału taktyczno –operacyjnego przeciwko

wrażliwym dziedzinom silniejszego przeciwnika, dla osiągnięcia nieproporcjonalnych do

zaangażowania efektów z zamiarem zachwiania woli przeciwnika, aby strona działająca w

sposób asymetryczny osiągnęła strategiczne cele”(tłum. autora)35. Dla przykładu, Saddam

Hussein składając zeznania, o sytuacji „słabszej strony” w wojnie Koalicja USA – Irak,

podczas wyzwalania Kuwejtu w 1990 mówił tak o asymetrii: „ jeżeli wy wykorzystujecie

naciski, my wykorzystamy naciski i siłę. Wiemy, że możecie nas krzywdzić, jakkolwiek my nie

31 FM 3-0, par. 2-12. W sensie, że: „ Tactics deals with how units are employed during combat. Tactics vary constantly with the situation. There is no playbook of tactical solutions; the tactics manual only offers a menu from which to choose” 32 Op. Cit., Colonel Clinton J. Ancker III, U.S. Ar., s.18 33 Ibidem., s.19 34 T.V. Paul: Asymmetric Conflicts: War Initiation by Weaker Powers. Cambridge University Press 1994. Tamże: Asymmetric conflict is a “conflict involving two states with unequal overall military and economic power resources.”s. 20 35 McKenzie Kenneth, Jr., author of “The Rise of Asymmetric Threats: Priorities for Defense Planning”, Chapter 3, Quadrennial Defense Review 2001, s.2; available at: http://www.ndu.edu/inss/press/QDR_2001/sdcasch03.html. Tamże: Asymmetric warfare is “leveraging inferior tactical or operational strength against the vulnerabilities of a superior opponent to achieve disproportionate effect with the aim of undermining the opponent’s will in order to achieve the asymmetric actor’s strategic objectives.”

10

stanowimy dla was zagrożenia. Ale i my możemy was skrzywdzić. Każdy może powodować

szkody adekwatnie do jego możliwości i potencjału. Nie zjawimy się wszyscy w USA, ale

przedstawiciele świata arabskiego mogą was dosięgnąć”(tłum. autora)36. W tym kontekście

zasadny jest sformułowanie tezy: dlaczego strony o słabszym potencjale angażują się w

konflikty z silniejszym przeciwnikiem?

Paul twierdzi, że funkcjonuje pięć zmiennych mających wpływ na decyzje o

działaniach wojennych podejmowane przez liderów słabych aktorów przeciwko silniejszemu

przeciwnikowi37:

ü Strategia polityczno-wojskowa;

ü Posiadanie systemów broni ofensywnych;

ü Wsparcie silnym potencjałem obronnym;

ü Zmiana struktury lokalnego zaplecza oraz

ü Presja czasu

Szczegóły dotyczące charakterystyki poszczególnych zmiennych możemy znaleźć w

cytowanej pracy T.V. Paula, gdzie klasyfikując stosowane strategie autor wymienia:

A. Polityczno – wojskową strategię rozpoczęcia konfliktu asymetrycznego (trzy

koncepcje):

a. szacowanych start / manewru;

b. uderzeń błyskawicznych38;

c. ograniczonych celów/faktów dokonanych.

Strategia szacowanych strat/manewru obejmuje obezwładnienie przeciwnika w

kolejnych wieloetapowych walkach w odróżnieniu od uderzeń błyskawicznych (blitzkrieg),

gdy obezwładnianie przeciwnika odbywa się z wykorzystaniem strategicznie głębokiej

penetracji. Zarówno w Iraku i Afganistanie siły rebeliantów są „na stałe” w ugrupowaniu

mocniejszego aktora uderzając znienacka i błyskawicznie we wrażliwe cele (decisive points).

Np. przy wykorzystaniu IED lub samobójców z ładunkami. W strategii osiągania

ograniczonych celów/faktów dokonanych (fait accompli) stosuje się rozwinięcie sił

militarnych dla osiągnięcia ograniczonego celu np. częściowego zajęcia terytorium

36 SEMP Biot #151 “How Saddam Hussein thinks” available at: http://www.semp.us/biots/biot_151.html Tamże:” “If you use pressure, we will deploy pressure and force. We know that you can harm us although we do not threaten you. But we too can harm you. Everyone can cause harm according to their ability and their size. We cannot come all the way to you in the United States, but individual Arabs may reach you”. 37 Op. cit., T.V. Paul.,.. 38 Ivo Pukanic., US Role in Storm., National, Croatian weekly magazine. May 24, 2005 http://www.nacional.hr/index3e.php?b...english&id=516

11

przeciwnika, co nie jest adekwatne do decydującego obezwładnienia i okrążenia przeciwnika.

Celem głównym strategii ograniczonych celów/faktów dokonanych (faith accompli) jest

postawienie przeciwnika wobec politycznych i wojskowych faktów dokonanych, bądź w innej

nieodwracalnej sytuacji, która nie musi przesądzać o zakończeniu wojny, jakkolwiek strona

broniąca się mogła uwzględniać takie czynniki przed rozpoczęciem konfliktu. Nadrzędnym

atrybutem tej strategii jest czynnik zaskoczenia, gdyż pozwala inicjatorowi takiego konfliktu

na wybór czasu, miejsca i metody uderzeń przy jednoczesnym uniemożliwieniu takich działań

oponentowi. Dalsza klasyfikacja stosowanych strategii według T.V. Paula, to:

B. Broń ofensywna, ograniczone zdolności (potencjał), w kontekscie rozpoczęcie wojny

asymetrycznej;

C. Wsparcie sojuszników i kalkulacja rezultatów zakończenia wojny;

D. Struktura władzy lokalnej, a rozpoczęcie wojny asymetrycznej;

E. Presja czasu.

Istniejące możliwości i posiadany potencjał (zdolności) do przeprowadzenia ofensywy

krótkoterminowej często są uzależnione od sprzyjającego czynnika czasowego, który

wywiera presję na podejmowane decyzji przez słabszą stronę.

Dylematy terminologiczne

Definiowanie zjawisk i procesów, dotyczących współczesnych konfliktów jest

skomplikowanych wyzwaniem dla badaczy, gdyż wymaga korzystania z metodologii badań

operacyjnych i systemowych. Poszukiwanie metod dających największe prawdopodobieństwo

weryfikowania stawianych hipotez, jest dziś cenioną umiejętnością, gdyż bywa poddane

rozległym ograniczeniom, ze względu na interdyscyplinarność obszaru badań. Autor napotkał

takie problemy, w trakcie badań procesów zachodzących w sferze proceduralnej,

organizacyjnej i technologicznej w odniesieniu do ich związków z planowaniem obronnym

ukierunkowanym na generowanie zdolności operacyjnych spełniających wymagania

interoperacyjności i standaryzacji dla sojuszniczych sił NATO39. Dziś, do opisu i

charakterystyki konfliktu, konieczne jest holistyczne podejście, aby spełnić wszystkie kryteria

naukowości prowadzonych badan. T. Szubrycht w swoich rozważaniach o asymetrii, poddaje

analizie semantycznej różne definicje „wojny” w celu znalezienia związków, bądź wykluczeń

z definicjami „operacji innych niż wojna” na przykładzie amerykańskiej doktryny MOOTW –

Military Operations Other Than War40. Uzasadniając podjęcie takich badań, autor konkluduje,

39 Dereń J., Standaryzacja w silach zbrojnych sojuszu w aspekcie procesu planowania obronnego w NATO., Rozprawa doktorska pod kierownictwem naukowym prof. Piotra Sienkiewicz., AON., Warszawa 2008 40 Op.cit., Horward N., Confrontation Analysis..

12

że ” Problem definiowania Military Operation Other Than War (MOOTW) jest interesującym

wyzwaniem. Już w nazwie tych specyficznych działań militarnych zawarta jest <negacja

definicyjna>, a mianowicie u podstaw ich wydzielenia leży swoista logika określenia, czym

operacje inne niż wojna nie są. Dlatego, aby w pełni zrozumieć ich specyfikę, celowym wydaje

się przeanalizowanie różnych definicji „wojny”, aby w ten sposób uzyskać odpowiedź na

pytanie, czym są te działania”41. Natomiast w opinii eksperta prawa międzynarodowego J.

Symonidesa rola i funkcja sił zbrojnych w zażegnywaniu współczesnych zagrożeń dla

bezpieczeństwa międzynarodowego uległa istotnym zmianom, w odróżnieniu od

prowadzenia działań konwencjonalnych, czyli konfliktów o dużej skali intensywności, gdyż

jak twierdzi: ” Żyjemy w czasach, kiedy funkcje siły militarnej istotnie się zmieniają. Teraz

wojsko ma zapewnić utrzymanie pokoju, zapobiegać ciężkim, masowym naruszeniom praw

człowieka oraz uczestniczyć w operacjach pokojowych. Prawo międzynarodowe zakazuje

użycia siły zbrojnej. Nie wolno jej stosować przeciw integralności terytorialnej i

niepodległości politycznej jakiegokolwiek kraju ani w żaden inny sposób niezgodny z celami

Narodów Zjednoczonych. Jeśli jednak jakieś państwo dokona napaści zbrojnej na inne, to

napadniętemu zawsze przysługuje prawo do obrony, indywidualnej lub zbiorowej. Rada

Bezpieczeństwa ONZ (RB ONZ), kiedy działa w sytuacjach zagrożenia, naruszenia pokoju lub

aktu agresji, może, zgodnie z rozdziałem VII artykuł 42 Karty Narodów Zjednoczonych

(KNZ), użyć środków o charakterze wojskowym”42.

W próbie oceny konfliktu, czy też zagrożeń T. Szubrycht wyróżnia dwa pojęcia

nieproporcjonalność i asymetryczność, co uzależnia od statusu państwa w kontekście prawa

międzynarodowego. Analizując, autor kwalifikuje hipotetyczny konflikt USA – Monako,

następującym uzasadnieniem: „ Odpowiedź zależy od przyjętego kontekstu analizy. Jeżeli

będziemy go rozpatrywać w oparciu o prawo międzynarodowe, należy stwierdzić, że jest to

konflikt symetryczny, ponieważ jest prowadzony przez dwa podmioty prawa

międzynarodowego. Jeśli zaś kryterium porównania będą potencjały (polityczny,

gospodarczy, ekonomiczny czy militarny), to wówczas można nazwać go konfliktem

asymetrycznym. Jednak dla uniknięcia niejednoznaczności pojęć powinniśmy go określać jako

konflikt nieproporcjonalny”43. Przyczyny i okoliczności o decyzjach użycia siły przez tzw.

„war powers”, czyli dzisiejsze mocarstwa we współczesnych konfliktach asymetrycznych

powinny być szczególnie istotne dla badaczy z powodu nadinterpretacji prawnych w

41 Op. cit., Szubrycht T., Analiza…s.134 42 Symonides C., Wywiad nt: „Wojna ma swoje prawa”., (PZ 18-19/2011)., 28.04.2011 43 Op.cit., Szubrycht., s 141

13

stanowieniu „new world order”44. Odnosząc się do tez Herfried’a Münklera nie sposób nie

zauważyć, że nowe milenium, na pewno z korzyścią dla ludzkości przenosi konflikty między

państwami historii, do czego nawiązuje A Wejkszner45. Charakteryzując środowisko

bezpieczeństwa międzynarodowego autor uważa, że „ Miejsce państw we współczesnych

wojnach zajmują podmioty i struktury niepaństwowe. Potencjałowi militarnemu państwa

przeciwstawiony zostaje niewspółmiernie mniejszy potencjał owych podmiotów. Ten

najbardziej widoczny element, charakteryzujący pozimnowojenne konflikty, a także inne

przesłanki zarówno natury prawnej, jak strukturalnej oraz funkcjonalnej wskazują na

potrzebę zredefiniowania wojen klasycznych i wskazania istoty nowych konfliktów zbrojnych

XXI wieku – konfliktów asymetrycznych..46”. Polemizując z tym stwierdzeniem, należy

przypomnieć, że „wojna klasyczna” zasłużyła sobie na poczesne miejsce w niezmierzonych

annałach bibliotecznych – i nijak ją redefiniować, ona poddawała się określonemu

modelowaniu, a „wojny asymetryczne” pozostają nadal niedookreślonym obiektem – wprost

niemożliwą do odwzorowania rzeczywistością dla jej modelowania, przy wykorzystywaniu

nawet najbardziej ekstrawaganckich (effect based) metod, w porównaniu z metodami

opisującymi „przebrzmiałą” wojnę konwencjonalną. To co istotne, to potrzeba bliskiej

współpracy polityków i wojskowych przy szacowaniu ryzyka udziału w misji, której

następstwem jest potencjalny konflikt asymetryczny, co należy objąć wysokimi rygorami w

definiowaniu wszystkich „za i przeciw” w procesie planowania47. Pierwsza wojna z Irakiem,

Koalicji woli z wiodącym państwem USA, dla wyzwolenia Kuwejtu, pozostaje przykładem

toczonego w ostatnich dekadach klasycznego konfliktu (konwencjonalnego) w ramach

wielonarodowej operacji połączonej, co też podkreśla A. Wejkszner, że „Poprzez termin

klasyczne konflikty należy rozumieć konflikty, w ramach których używana jest siła militarna

w stosunkach międzypaństwowych niezgodnie z artykułem 2 paragraf 4 lub zgodnie z

artykułem 51 Karty Narodów Zjednoczonych. Innymi słowy chodzi o użycie siły przeciwko

integralności terytorialnej innego państwa lub w celu samoobrony przed agresją ze strony

innego państwa”48.

Wojny czwartej generacji – czyli nadal asymetryczność

"The Americans control what they see49”, to stwierdzenie, oparte na opiniach dużej

populacji badanych, oddaje prawdę, jak postrzegają obecność NATO mieszkańcy Helmandu 44 Henkin L(red Swing F.T)., Right versus Might., CFR Press., NY 1991 45 Op.cit., A Wejkszner., Wojny….s.1 46 Ibidem.,s.1 47 Zarówno w planowaniu konwencjonalnym jak i EBAO występuje faza analiz „ constraints and restraints” 48 Op. cit., A Wejkszner..s.1 49 Gilles Dorronsoro., The Afghanistan Problem, Los Angeles Times, October 20, 2009

14

i Kandaharu, dwóch prowincji na południowym wschodzie Afganistanu, gdzie ISAF ponosi

najbardziej dotkliwe straty, pomimo olbrzymiego zaangażowania, realizując wynikające ze

strategii COIN (operacji przeciwpartyzanckich) techniki, taktyki i procedury walki

przeciwpartyzanckiej. Pomimo nieporównywalnej przewagi technologicznej i liczebnej, armia

amerykańska wspierana w różnym stopniu zaangażowaniem innych armii NATO w operacji

ISAF oraz sił będących w koalicji z USA w operacji (OEF - Operation Enduring Freedom),

ponosi straty i nie uzyskuje zakładanego powodzenia w osiągnięciu precyzyjnie

zaplanowanych celów wojskowo politycznych. Jednym z czynników ograniczającym

interoperacyjność wielonarodowych połączonych sił jest uzasadnione twierdzenie M

Ojrzanowskiego, że „Siły zbrojne zorganizowane i wyposażone w tradycyjny sposób,

funkcjonujące na podstawie tradycyjnej doktryny i według niej szkolone, będą w stanie

wypełnić jedynie zadania tradycyjne. W nowych warunkach takie siły stają się całkowicie

nieprzydatne. Generał R. Smith (The Utility of Force. The art of War in the Modern World.

New York 2007) stwierdza: <Typowym problemem jest obecnie wynik zmiany paradygmatu

wojny i stałego oporu wobec niego: politycy i żołnierze myślą nadal w kategoriach starego

paradygmatu i zgodnie z nim starają się wykorzystywać swoje tradycyjnie urządzone wojska,

podczas gdy przeciwnik i pole walki uległy przemianie. W rezultacie skuteczność wysiłków

jest minimalna: użyte siły mogą być potężne i imponujące, lecz nie przyniosą oczekiwanego

rezultatu, ponadto jakikolwiek osiągnięty realny skutek nie będzie proporcjonalny do

zakładanych możliwości>. M Ojrzanowski konkluduje dalej, podkreślając istotę i

konsekwencje braku zrozumienia nowego paradygmatu wojny: „Brak owego zrozumienia

doprowadził do klęski wojska amerykańskie w Wietnamie (1975 r.), Libanie (1983 r.) i

Somalii (1993 r.); francuskie w Wietnamie (1956 r.) i Algierii (1962 r.); rosyjskie w

Afganistanie (1988 r.) i Czeczenii (1996 r.). Nowy asymetryczny konflikt o charakterze walki

partyzanckiej, w jaki są uwikłane siły koalicyjne w Iraku i Afganistanie, ukazuje ogromne

trudności dla zaangażowanych sił z Europy i Ameryki Północnej. Widać tu wyraźnie zmianę

paradygmatu strategicznego: z konfliktów międzypaństwowych na paradygmat aktorów

niepaństwowych, czyli wojny wśród ludzi. Ma ona wiele wspólnego z wojną czwartej

generacji, terminem wprowadzonym przez amerykańskich marines dwadzieścia lat temu (W.

S. Lind, K. Nightengale, J. F. Schmitt, J. W. Sutton, G. I. Wilson: The changing Face of War:

Into the Fourth Generation. “US Marines Corps Gazette”, October 1989). Pułkownik US

Marines Thomas Hammes w książce (The Sling and The Stone. On War in The 21st Century.

15

St. Paul 2004) charakteryzuje taką wojnę, przedstawia przy tym ewolucję kolejnych generacji

konfliktów”50. Analizując generacje wojen, od pierwszej (wojny rewolucji francuskiej i wojny

napoleońskie), poprzez drugą generację bitew pierwszej wojny światowej, w których

hołdowano taktyce na wyczerpanie z francuską doktryną: artyleria zdobywa a piechota

zajmuje, przechodzi do wojen manewrowych trzeciej generacji zapoczątkowanej w 1939 roku

przez Niemców dzięki nowym możliwościom, jakie miały bardziej niezawodne czołgi,

mobilna artyleria, zmotoryzowana piechota, efektywne wsparcie powietrzne i łączność

radiowa. Przywróciło to manewr na pola bitew i doprowadziło do uznania natarcia za

najważniejszą formę walki. Cytowany przez M Ojrzanowskiego Pułkownik T Hammes z

doświadczeniem bojowym w operacjach ekspedycyjnych charakteryzuje wojnę czwartej

generacji, określanej również w literaturze NATO, jako „4 block operations”, jako zupełnie

odmienną wskazując, że różnice polegają na tym, że:” Wykorzystuje ona wszelkie możliwe

powiązania – polityczne, ekonomiczne, społeczne i wojskowe – do przekonania politycznych

decydentów przeciwnika, że ich cele strategiczne są nieosiągalne i zbyt kosztowne w

stosunku do planowanych korzyści. Jej istota polega na ugruntowanym przeświadczeniu, że

silniejsza wola polityczna odpowiednio użyta może pokonać znacznie mocniejszego

ekonomicznie i militarnie przeciwnika. Wojna tego typu nie polega na pokonaniu siły

zbrojnej przeciwnika. Łączy natomiast kombinację taktyki walk partyzanckich lub rozruchów

ludności cywilnej z miękkimi powiązaniami społecznymi, kulturalnymi i ekonomicznymi, z

kampanią dezinformacyjną i niestandardowymi decyzjami politycznymi. Wszystkie te

elementy mają bezpośrednio uderzać w polityczną wolę silniejszego przeciwnika. W

rezultacie w wojnie czwartej generacji mamy do czynienia z sieciowo połączonymi

działaniami na płaszczyźnie politycznej i społecznej. Jest ona również wydłużona w czasie.

Wojna taka jest zaprzeczeniem błyskawicznych, na wysokim poziomie technologicznym

wojen, do jakich między innymi przygotowują się Stany Zjednoczone. Problem w tym, że nie

bardzo widać równorzędnego przeciwnika, który podjąłby ryzyko bezpośredniej konfrontacji

na amerykańskich warunkach. Natomiast wojny czwartej generacji dotychczas przegrywali

zarówno Amerykanie, jak i inne silne państwa. Wojna wśród ludzi ma wiele cech wspólnych z

wojną czwartej generacji. Przede wszystkim, jej cele nie są związane z konfliktami

państwowymi, lecz raczej społecznymi i indywidualnymi. Rozgrywa się nie na polach bitew,

ale w miastach, na ulicach czy nawet w każdym domu. Dodatkowo jej efekty są wzmacniane

przez media. Czas zawsze jest po stronie „słabszej”. Fakt, że konflikt trwa, oznacza, że strona

50 Ojrzanowski M., (gen bryg.) Kwartalnik Bellona 2/2008

16

„słabsza” nie przegrywa i tym samym w oczach opinii publicznej odnosi sukces. Taki konflikt

może trwać dziesięciolecia. Nowoczesna technika, którą dysponuje strona „silniejsza”,

zawodzi w konfrontacji ze środkami podręcznymi stosowanymi przez bojowników

wtopionych w lokalną społeczność”51. Jakie można proponować rozwiązania? Jest ich wiele,

a czynnikiem nie do przecenienia jest holistyczne podejście do planowania operacyjnego

opartego na liniach operacyjnych najbardziej zbliżonych do realiów otoczenia -

przewidywanych i oczekiwanych efektów - (przedstawione w prezentacji do referatu)

połączone z synergią wysiłku operatorów. Ono jedynie może stanowić szansę na uzyskanie

powodzenia w konflikcie asymetrycznym – wojnie czwartej generacji. To już intelektualny i

neurochirurgiczny obszar - porównując armie do sztuki medycznej. Doświadczenia z konfliktów asymetrycznych

W prowadzonych analizach charakteru wojen (konfliktów) asymetrycznych pojawia

się na poczesnym miejscu „polityczna wola” - w kontekście uzasadnienia celu udziału w

konflikcie i samej walki w ujęciu klasycznej strategii52. Jest to bardzo uzasadniony wniosek

badawczy, gdyż niejednokrotnie wola polityczna demokratycznie wybranych władz poddana

jest presji opinii publicznej na skutek zmian okoliczności uzasadniających decyzje o udziale

w konflikcie asymetrycznym53.

W przypadku Polski i jej byłego już udziału w operacji (Operation Iraqi Freedom –

OIF) oraz obecności w Afganistanie, od 2001 roku w operacji (Operation Enduring Freedom)

obserwujemy znaczący spadek poparcia dla udziału polskiego kontyngentu w tych

koalicyjnych działaniach. Ponieważ w opinii publicznej jest trudno rozpoznawalny udział we

wspomnianych operacjach w porównaniu kontrybucją do sojuszniczej misji NATO

(Międzynarodowych Sił Wsparcia Bezpieczenstwa - International Security Assisstance Force

– ISAF), warto przypomnieć, że jesteśmy w niej obecni od 2007 roku z planowanym

zakończeniem w 2014.

Zaangażowanie Koalicji amerykańskiej jak i NATO w Afganistanie rosło od 2001

roku z obecności kilku państw z kilkoma batalionami do kilkudziesięciu krajów (48) z ponad

130 tys. wojsk w roku 2011, obserwując obecnie stopniowe zmniejszanie kontyngentów.

(Rys.2.). Stan ten jest wyznacznikiem trendów, które wynikają z analizy poprzednich

konfliktów Badania obecności potęg militarnych w rejonach Indochin w latach (1946-54),

51 Ibidem., s.50 52 Mack A., Why big nations lose small wars: The politics of asymmetric conflict., The J Hopkins University Press, Jan 1975 p.175-200 53 Deren J., The battle for public opinion., http://www.atlantic-community.org/index/articles/view/The_Battle_for_Public_Opinion

17

Indonezji (1947-49), Algerii, Cyprze, Adenie, Maroku i Tunezji wskazują jednoznacznie, że

ugrupowania lokalne walczące w asymetrycznych konfliktach osiągnęły swe cele w

konfrontacji z technologicznie nowoczesnymi armiami, które mogły liczyć na sukces w

wojnie konwencjonalnej.

Rys.2. Polityczno-militarny proces stabilizacyjny w Afganistanie w ramach operacji ISAF

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Dowództwa Operacyjnego WP (marzec2011)

Można wnioskować, że przewaga technologiczna nie zawsze gwarantuje osiąganie

celów wojny, co dowodzi Andrew Mack, badający przypadki wojen asymetrycznych na

zlecenie Fundacji Rockefellera54. Autor zwraca uwagę na przełom przy porównaniu

rezultatów tych wojen z nieodległą przeszłością, gdy np. Francja przez sześćdziesiąt lat

sprawowała z powodzeniem kontrolę nad Indochinami dysponując piętnastotysięcznym

garnizonem, do czasu, gdy po 1946 roku Wietnamczycy wzniecili zbrojne powstanie, co

zmusiło Francje do rozwinięcia kontyngentu ekspedycyjnego w sile 200 tys. aby ostatecznie

ponieść sromotna porażkę i wycofać się z Indochin. W następnym dwudziestoleciu

54 Op. Cit. Mack A., s.175

18

amerykańska potęga militarna w sile 500 tys. została również zmuszona do wycofania z

Wietnamu. Cofając się do niezbyt nieodległych czasów, wojen brytyjsko – afgańskich

(trzech) nie sposób pominąć pierwszej wojny z 1842 r. i tragicznego odwrotu brytyjsko –

indyjskiego z garnizonu kabulskiego, gdy do Gandamaku z korpusy ekspedycyjnego

liczącego 16.500 wojska i cywili dotarł jedynie jeden żywy weterynarz Dr Brydon.

To rezultat asymetrycznych taktyk plemion Pusztuńskich z okolic Ghazni, które

Pasztuni – Mudżachednini - Talibanowie dziedziczą i wykorzystują do dziś po swoich

przodkach. Na podstawie rezultatów badań prof..T.V Poul’a, zespól prof. Catherine Gerard

przeprowadził analizę zgromadzonej bazy danych z wojen w ostatnich dwóch wiekach, której

rezultaty wskazują jednoznacznie na wzrastającą tendencję ponoszenia porażek przez

silniejszą stronę w konfliktach asymetrycznych55. Z analizy tych danych wynika, że:

Ø W latach 1800 – 1849 miały miejsce 34 konflikty asymetryczne z czego 88.2% były

rozstrzygnięte na korzyść strony silniejszej, zwycięstwa strony słabszej m. inn. w Greckiej

wojna o niepodległość z imperium Otomańskim 1821-1830, w drugiej amerykańskiej

wojnie ze szczepami Seminoli (o Florydę) 1835-42, w pierwszej wojnie Zulusów 1838-

42, w pierwszej wojnie brytyjsko - afgańskiej 1838-42.

Ø W latach 1850 – 1899 miało miejsce 69 konfliktów asymetrycznych, z czego 79.5 % były

rozstrzygniętych na korzyść strony silniejszej, zwycięstwa strony słabszej m. inn. w

drugiej wojnie opiumowej 1856-60, zbrojna interwencja kolonialna Wielkiej Brytanii i

Francji w Chinach rządzonych przez dynastię Qing, Wojna duńska, znana także (głównie

w historiografii anglosaskiej) jako II wojna o Szlezwik lub wojna duńsko-pruska to

konflikt między koalicją Austrii i Prus oraz Danią, mająca miejsce w 1864 roku, II wojna

brytyjsko-afgańska 1878 – 1880, wojna Rosyjsko – Turecka w latach 1877-1878,

podporządkowanie przez Rosje w 1868 zachodniego Turkmenistanu, Druga wojna burska

– wojna toczona pomiędzy burskimi republikami Transwalu i Oranii a Imperium

brytyjskim w latach 1899-1902.

Ø W latach 1900 – 1949 miało miejsce 31 konfliktów asymetrycznych z czego 61.1 % było

rozstrzygniętych na korzyść strony silniejszej, zwycięstwa strony słabszej m. inn. Wojna

rosyjsko-japońska - wojna pomiędzy Imperium Rosyjskim a Imperium Japonii toczona w

okresie od 8 lutego 1904 do 5 września 1905 na Dalekim Wschodzie zakończona

traktatem z Portsmouth i zwycięstwem Japonii, która dzięki temu awansowała do grona

55 Maxwell School of Syracuse University, PPA 601 Asymmetric Conflict, Spring 2007

19

światowych potęg, Pierwsza wojna bałkańska (9 października 1912 - 30 maja 1913) -

konflikt zbrojny pomiędzy Ligą Bałkańską, czyli antytureckim sojuszem państw

bałkańskich (Bułgaria, Serbia, Grecja, Czarnogóra), a samą Turcją. Iracka wielka

rewolucja przeciwko Brytyjczykom maj 1920 – do kairskiej konferencji w marcu 1921,

amerykańska okupacja US Marines Corps Nikaragui 1927 - 1933

Ø W latach 1950 – 1998 miało miejsce 36 konfliktów asymetrycznych z czego jedynie 45 %

było rozstrzygniętych na korzyść strony silniejszej, zwycięstwa strony słabszej m. inn.

Wojna koreańska – wojna tocząca się w latach 1950 –1953 na terytorium Półwyspu

Koreańskiego między komunistycznymi siłami KRLD (północnokoreańskimi) i

wspierającymi je wojskami ChRL, a siłami ONZ (głównie amerykańskimi) wspierającymi

wojska Republiki Korei południowokoreańskie); Wojna wietnamska, (zwana też drugą

wojną indochińską, a w Wietnamie wojną amerykańską) – działania militarne na

Półwyspie Indochińskim w latach 1957-1975. W konflikt zaangażowane były z jednej

strony komunistyczna Demokratyczna Republika Wietnamu (Wietnam Północny,

wspierany przez inne kraje komunistyczne, gł. Związek Radziecki oraz Chiny) i

kontrolowane przez to państwo organizacje komunistyczne w Wietnamie Południowym,

Laosie i Kambodży oraz z drugiej strony Republika Wietnamu wraz ze wspierająca ją

międzynarodowa koalicją obejmująca Stany Zjednoczone i ich sojuszników – Koreę

Południową, Tajlandię, Australię, Nową Zelandię i Filipiny. De facto stronami konfliktu

były również Kambodża i Laos. Angola - wojna narodowo – z Portugalską kolonialną

okupacją 1961 -1975 (Portugalia wycofuje się, bez formalnego przekazania władzy

któremuś z ugrupowań partyzanckich)56; Wojna niepodległościowa – Mozambik –

Portugalia, zbrojny konflikt pomiędzy siłami partyzanckimi Mozambique Liberation Front

or FRELIMO (Frente de Libertação de Moçambique), a Portugalią od 25 września 1964

do czasu podpisania porozumienia o zawieszeniu broni w dniu 8 września 1974 -

skutkującego negocjacjami uzyskania niepodległości w 1975; I wojna w Czeczenii –

konflikt zbrojny pomiędzy Czeczenami i Rosjanami, datowany na okres od 11 grudnia

1994 roku, do 31 sierpnia 1996 roku - do republiki Czeczeni wkroczyły wojska rosyjskie,

chcące zapobiec postępującym działaniom niepodległościowym na jej terenie. Pomimo

56 FNLA - National Front for the Liberation of Angola (Frente Nacional de Libertação de Angola); MPLA - Popular Liberation Movement of Angola (Movimento Popular de Libertação de Angola); UNITA - National Union for the Total Independence of Angola (União Nacional para a Independência Total

de Angola); UPA - Union of Angolan Peoples (Unão das Populações de Angola); PDA - Democratic Party of Angola (Partido Democrático de Angola);

20

początkowych niepowodzeń - próba zdobycia Groźnego na Nowy Rok -– Rosjanie zajęli

stolicę Czeczenii (luty 1995). Zakończenie

Analizując przyczyny utrzymywania sie (pogłębiania) wykazanych tendencji w

uzyskiwaniu przewagi przez słabsze strony w konfliktach asymetrycznych, osiąganie

takiego stanu należy upatrywać w:

O W systemach społeczno – politycznych - formach sprawowania władzy państw - stron

biorących udział w konfliktach: demokratycznie wybrane władze w państwach rozwiniętych

vs. władze systemów autorytarnych (plemiennych, szczepowych, dyktatury państw upadłych,

dyktatury organizacji terrorystycznych itp.).

O W dostępie do zaawansowanych technologii i łatwości pozyskiwania uzbrojenia, w

tym zagrożenie proliferacją BMR: zorganizowany światowy handel bronią (szczególnie

małokalibrową), minami, środkami pirotechnicznymi podnosi ryzyko i koszty państw

rozwiniętych angażowania się w konflikty w tzw. krajach rozwijających się.

O W czynnikach kulturowych (cywilizacyjnych (Huntington), religijnych): ideologiczne

przeciwieństwa, przywódcy walk narodowo – wyzwoleńczych i populacje są bardzo

zdeterminowani i pełni woli do poświęceń w osiąganiu celów.

O W wyborze decydujących rozstrzygnięć (determinacja jako czynnik psychologiczny):

poświęcenie i determinacja słabszych aktorów względem interesów i pozycji silniejszych. Dla

mocarstw zagrożenie przetrwania i przeżycia nie wchodzi w grę, dlatego ich wola walki

zawsze będzie niższa według zasady, ze zawsze można się wycofać pod przykryciem dobrego

PR-u.

O W wyborze koncepcji strategicznych: niewłaściwie definiowane strategie – (różne)

mocarstw w odniesieniu do oceny potencjałów słabych aktorów może skutkować porażkami,

co potwierdzają dane z analiz zespołu prof. Catherine Gerard57. Czynnikiem decydującym jest

czas (Obecność koalicji amerykańskiej sojuszników NATO w Afganistanie – 10 lat). Brak

rozstrzygnięcia faworyzuje słabszych, jak słusznie zauważył dr H. Kissinger 58.

Dlatego zbyt dużym uproszczeniem problemu są analizy w których semantyka przeważa

nad merytorycznością rozpatrując konflikty „o dużej skali intensywności, konwencjonalne”

57 Ibidem. 58 Kisinger H., The Vietnam Negotiation., Foreign Affair., XLVII, January 1969, p.214

21

vs. „małym i nieregularnym wojnom”59. F Hoffman, słusznie zauważa, że: „ Pojawienie się

wojen hybrydowych nie oznacza zakończenia wojen tradycyjnych, konwencjonalnych”.

Reasumując, z badanych konfliktów o charakterze asymetrycznym wynika, że dla osiągnięcia

zwycięstwa bezwarunkowym i nadrzędnym celem walki musi być złamanie politycznej woli

walki przeciwnika, co jest zbyt mało eksponowane w ocenach wielu analityków

strategicznych. Porównywanie potencjałów technologicznych, czego dowodzi praktyka,

prowadzi do przecenienia oczekiwanych rezultatów walki. Nie upraszczając, można uznać za

powszechnie funkcjonujące przekonanie kręgów wojskowych, że jeżeli środki przeciwnika

decydujące o przechyleniu szali zwycięstwa w wojnie ulegną zniszczeniu, jego dalsza wola

walki i poświęceń jest nic nie znacząca, ponieważ nie dysponuje on zapleczem wsparcia i

zabezpieczenia działań. Takie przekonanie nie powinno budzić zdziwienia, w nowoczesnych

społeczeństwach ery przemysłowo – informacyjnej: doktryny strategiczne są kształtowane na

miarę dostępnych technologii, co twierdza jednoznacznie krytycy strategicznych broni

ofensywnych. Nie należy wątpić, ze stratedzy wszystkich ruchów partyzanckich, narodowo –

wyzwoleńczych i terrorystycznych formułują swoją strategię w oparciu o inne zasady. Nie

posiadając zdolności technologicznych oraz podstawowych środków wsparcia i

zabezpieczenia działań bojowych, do zwalczania zewnętrznego przeciwnika, słabsi aktorzy

muszą niszczyć jego polityczną wolę walki.

I jeżeli wola polityczna do poświęceń związanych z prowadzeniem wojny

asymetrycznej silniejszego oponenta zostanie złamana, jego zdolności wojskowe niezależnie

od tego jak duże, nie będą już odgrywać żadnego znaczenia.

Bibliografia

Clausewitz von. Carl, O wojnie, Lublin, 1995. Clinton J. Ancker III, Michael D. Burke Doctrine for asymmetric Warfare., MILITARY REVIEW l July -August 2003 Coakley P. Thomas., Command and Control for war and peace., National Defence University Press., Washington D.C. 1992. Dereń J., Closing the Capabilities gap., Aug 31, 2010; http://www.atlantic-community.org/index/Open_Think_Tank_Article/Closing_the_Capabilities_Gap Dereń J., Standaryzacja w silach zbrojnych sojuszu w aspekcie procesu planowania obronnego w NATO., Rozprawa doktorska., AON., Warszawa 2008 59 Hoffman F. G ., Conflict in the 21st Century: The Raise of Hybrid Wars., Potomac Institute for Policy Studies., Arlington, Virginia, December 2007s.5 Tamże: s.9: The rise of Hybrid Warfare does not represent the end of traditional or conventional warfare. But it does present a complicating factor for defense planning in the 21st Century. The implications could be significant, but will have to be carefu lly thought through. The historical foundation for much of our understanding about war requires fresh and creative approaches if we are going to draw out the correct implications. As Dr. John Arquilla of the Naval Postgraduate School has noted, “While history provides some useful examples to stimulate strategic thought about such problems, coping with networks that can fight in so many different ways—sparking myriad, hybrid forms of conflict —is going to require some innovative thinking.”

22

Dereń J., The battle for public opinion., http://www.atlantic-community.org/index/articles/view/The_Battle_for_Public_Opinion Davis Paul K., 100 Decisive Battles from Ancient Times to the Present: The World’s Major battles and how they shaped history., OXFORD University Press 2001 FM 3-0, par. 2-12. (Field Manual) Gilles Dorronsoro., The Afghanistan Problem, Los Angeles Times, October 20, 2009 Fukuyama F., Koniec historii., Wydawnictwo znak., Kraków 2009 Hastings M., Runway General., Rolling Stone: Jun 22, 2010 http://www.comw.org/rma/fulltext/asymmetric.html Henkin L(red Swing F.T)., Right versus Might., CFR Press., NY 1991 Hoffman F. G ., Conflict in the 21st Century: The Raise of Hybrid Wars., Potomac Institute for Policy Studies., Arlington, Virginia, December Howard N., Confrontation Analysis: How to win Operations Other than war., DoD C4ISR (DERA) 1997 Huntington S.P., Zderzenie cywilizacji., Wydawnictwo Literackie, Muza, Warszawa 2008 Huntington S.P., The Clash of Civilizations?., Foreign Affairs, Summer 1993 iCasualities: Statystyki z operacj OIF & OEFi., http://icasualties.org/OEF/index.aspx Jean C., Geopolityka., Ossolineum., Wrocław 2007 Joint Strategy Review 1999 Report., DoD Joint Staff, Washington 1999 Kisinger H., The Vietnam Negotiation., Foreign Affair., XLVII, January 1969 Kuźniar R., Sojusz Globalny.,Polska Zbrojna z dnia 19.03.2009 Kuźniar R., Kuźniar R., Dziś i jutro studiów strategicznych., www.pte.pl/pliki/0/278/dzis%20i%20jutro%20ststr.pdf Mack A., Why big nations lose small wars: The politics of asymmetric conflict., The J Hopkins University Press, Jan 1975 Maxwell School of Syracuse University, PPA 601 Asymmetric Conflict, Spring 2007 McKenzie Kenneth, Jr., The Rise of Asymmetric Threats: Priorities for Defense Planning, Chapter 3, Quadrennial Defense Review 2001, s.2; available at: http://www.ndu.edu/inss/press/QDR_2001/sdcasch03.html Mingst K., Podstawy stosunków międzynarodowych., PWN., Warszawa 2006 Ojrzanowski M., (gen bryg.)., Zdolności operacyjne.., Kwartalnik Bellona 2/2008 Ricii F.J., Schutzer D., U.S. Military Communications: A C3I Force multiplier., Computer Science Press., Maryland 1986 RMA: The US Army Roundtable on the Revolution in Military Affairs., Science Applications International Corporation., Strategic Assessment Center., Fort Monroe, Virginia 1993 SEMP Biot #151(z protokołu przesłuchania):“How Saddam Hussein thinks” available at: http://www.semp.us/biots/biot_151.html. Strange Joe., Centres of Gravity & Critical Vulnerabilities (Building on the Clausevitzian Foundation (So That We Can All speak the Same Language) Marine Corps War College 1996 Sienkiewicz P., Analiza systemowa, Bellona, Warszawa 1995 Sun Tzu. The Art of War. (wyd. elektroniczne: by LIONEL GILES, M.A. Assistant in the Department of Oriental Printed Books and MSS in the British Museum).

23

Szubrycht T., Analiza podobieństw operacji militarnych innych niż wojna oraz działań pozwalających zminimalizować zagrożenia asymetryczne., ZN AMW., rk XLVII. Nr 1 (164) 2006 Symonides C., Wywiad nt: „Wojna ma swoje prawa”., (PZ 18-19/2011)., 28.04.2011 Tofflera Alvin, Heidi., Trzecia Fala, pierwsze wydanie pełne: PIW, Warszawa 1997 T.V. Paul: Asymmetric Conflicts: War Initiation by Weaker Powers. Cambridge University Press 1994 Żukowska K., Pomieszani Amer i Nina., Gazeta wyborcza , Wysokie Obcasy 19.marca.2011 Wejkszner A., Wojny XXI wieku. Istota współczesnych konfliktów asymetrycznych., http://wnpid.amu.edu.pl/files/119-128.pdf Summary

Presented research outcome is focused on international security environment and its substantial feature created by asymmetry. Author is trying to confront his practical observations of various conflicts with scientific theory relevant to asymmetrical conflicts. Study on subject matter thesis has been conducted by author during long lasting UN and NATO missions within hostile environment. Operational assessments, reports and other reliable sources of data were used to make analysis solid and proven. On the other hand interrelation amid policy and strategy guiding global powers are a key factor to keep this paper close to contemporary international security environment. Worldwide known Think tanks and Institutes publications were used with aim to indentify origin of asymmetrical conflicts, and its essential features in order to present the closest nature of conflicts fought by strong against weak actors. National policy and strategy were taken into account when the US influence primary on GWOT, and then on COIN strategy development were analyzed. In addition, both of strategies were crucial in formulation, and execution of operational deployment against asymmetrical adversary.

Jerzy Dereń - dr inż. (płk rez.), ekspert w zakresie analiz i planowania strategicznego, pracownik naukowy Instytutu Bezpieczeństwa i Spraw Międzynarodowych Wrocławskiej DSW, w latach 1994-2005 (2007) pracował w organizacjach międzynarodowych (ONZ KBWiE oraz NATO) w zespołach zadaniowych planowania sił i formowania dowództw (DHQTF) oraz instytutach badan i rozwoju NATO (RTO, NC3A). Współautor ekspertyzy dla nt. Zarządzania Kryzysowego w UE dla UKIE (MSZ). Autor ekspertyzy nt. certyfikowania zdolności Wojsk Specjalnych. Uczestniczył w przygotowaniu i egzekwowaniu planów operacyjnych w centrach operacyjnych NATO w regionach wojennych i kryzysów (JOC: SHAPE, AFSOUTH). Był koordynatorem działań w misjach NATO na Bałkanach , konsultantem z ramienia NATO w sztabie Wojskowym UE w dziedzinie planowania obronnego i reagowania kryzysowego, szefem zarządu zasobów osobowych HRM (G-1) w formowanym dowództwie Korpusu NRDC-T w Stambule w Turcji, szefem logistyki (G-4) sektora MINURSO na Saharze Zachodniej, ekspertem UNSCOM w inspekcji pałaców prezydenckich w Iraku oraz głównym specjalistą w zespole doradcy NATO przy Ministrze Obrony Islamskiej Republiki Afganistanu.. Był asystentem Szefa Sztabu 2KZ , .po. Szefa Sztabu oraz z-cy Dowódcy w latach 2005-8.