dhe nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht pikëpamjet e ...

2

Pikëpamjet e shprehura nga autorët që kontribuojnë në këtë publikim janë të tyre

dhe nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht pikëpamjet e Përfaqësuesit të OSBE-së

për Lirinë i Mediave.

© 2012 Zyra e Përfaqësuesit për Lirinë e Medias

Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë

A-1010 Vjenë, Austri

Numri i telefonit +43-1-514-36-68-00

Numrin e faksit +43-1-514-36-68-02

E-mail [email protected]

http://www.osce.org/fom

Layout & production: Phoenix Design Aid A/S, Denmark

ISBN: 978-92-9234-640-9

OSBESIGURIA E

GAZETARËVE

UDHËZUES

4

Për autorin e këtij Udhëzuesi:

William Horsley është Drejtor Ndërkombëtar i Qendrës për Lirinë e Mediave në Univer-

sitetin e Shefilldit në Mbretërinë e Bashkuar dhe konsulent për çështje të lirisë së shtypit

dhe qeverisje demokratike. Ai ka punuar për shumë vite si korrespondent i jashtëm për

BBC News ndërsa aktualisht përfaqëson Shoqatën e Gazetarëve Evropian në Këshillin e

Evropës dhe në organe të tjera ndërkombëtare.

Falënderimet:

Autori dëshiron të falënderojë Dr. Audroné Nugaraité, Zëvendës Kryesues i Unionit Litu-

anez të Gazetarëve dhe Vykintas Pugačiauskas, ish redaktor i jashtëm në Televizionin

Lituanez, për komentet me të cilat kanë kontribuar gjatë përgatitjes së këtij Udhëzuesi.

Autorizuar nga:

Zyra e Përfaqësuesit të OSBE-së për Lirinë e Mediave

Kryesia Lituaneze e OSBE-së

Lektura nga:

Jean-Christophe Peuch

Mike Stone

Botuar në vitin 2012

1

Përmbajtja

Përmbajtja

Audronius AzhubalisParathënie

Dunja MijatovicHyrje

Pjesa I. Siguria e gazetarëve: një shqetësim urgjent për Shtetet pjesëmarrëse në OSBE-së

Pjesa II. Dhënia fund mosndëshkimit: një imperativ për OSBE-në

Pjesa III. Mbrojtja dhe siguria e gazetarëve: përgjegjësi e Shteteve pjesëmarrëse në OSBE

Pjesa IV. Siguria e gazetarëve dhe roli i shoqërisë civile dhe organizatave jo qeveritare

Pjesa V. Standardet profesionale të mediave dhe vetë-rregullimi

Pjesa VI. Parimet dhe angazhimet e OSBE-së si kornizë për sigurinë e gazetarëve

Pjesa VII. Obligimet tjera ndërkombëtare

Pjesa VIII. Çështjet primare dhe rekomandimet për sigurinë e gazetarëve

Shtojca:Rekomandimet e Vilniusit

Rreth Zyrës së Përfaqësuesit të OSBE-së për Lirinë e Mediave

3

5

8

18

24

32

34

38

44

50

70

75

3

audronius azhubalis

Parathënie

Cilësia e vërtetë e demokracisë së

një kombi mund të matet me anë të

gjendjes së sigurisë dhe mbrojtjes së

gazetarëve të vet.

Kur gazetarët mund të veprojnë pa frikë,

të sigurt në vete dhe në profesionin

e tyre, ata janë të fuqizuar që të sjellin informata jetike për njerëzit. Ata

bëhen përfaqësues të demokracisë dhe lirisë. Ata shërbejnë si rojtarë të

institucioneve të shoqërisë. Ata mund të bartin me saktësi dhe në mënyrë

objektive veprimet dhe sjelljet e bartësve të pushtetit të shoqërisë. Në

këtë mënyrë ata janë po aq jetik sa edhe çfarëdo aktori apo institucioni

tjetër në formën demokratike të qeverisjes.

Pa qarkullimin e lirë të dijes dhe informatave, njerëzit, mbi të cilat janë

ndërtuar demokracitë tona, do të mbeten të shurdhër, memec e në fund

edhe të pafuqishëm. Ata do t’i nënshtrohen kontrollit dhe viktimizimit nga

çdokush prej grupeve apo individëve të ndryshëm. Këto përfshijnë forcat

ekonomike, grupimet ideologjike, një parti e vetme politike apo lider apo

makineria e shtetit.

Ne të gjithë jemi dëshmitarë të fuqisë së lirisë së fjalës që e gëzojmë sot.

Në vitin 1975 Akti Final i Helsinkit e përforcoi nevojën për fjalën e lirë e

kështu e frymëzoi tërë Evropën Lindore. Pikërisht në të njëjtën mënyrë

familja e OSBE-së duhet të përballojë sfidat e tanishme për lirinë e

mediave dhe sigurinë e gazetarëve përgjatë rajonit euro-atlantik dhe euro-

aziatik.

4

audronius azhubalis

Ky Udhëzues, dhe rekomandimet dhe direktivat që i përmban, është

hartuar nga pjesëmarrësit, me ndihmën dhe përkrahjen e çmuar të

Përfaqësuesit të OSBE-së për Lirinë e Mediave në Konferencën për

Sigurinë e Gazetarëve në Rajonin e OSBE-së që është mbajtur në Vilnius,

Lituani në qershor të vitit 2011. E falënderoj autorin e këtij Udhëzuesi,

William Horsley, për punën e tij. Ia rekomandoj çdo personi, institucioni

dhe organi qeveritar që janë të interesuar për shprehjen e lirë të mediave

dhe lirinë e qytetarëve që të kenë qasje në informata dhe njohuri publike

jo vetëm në kuadër të rajonit të OSBE-së, por çdokund në botë.

Audronius Azhubalis

Ministër i Punëve të Jashtme i Republikës së Lituanisë

5

hYrjE

Hyrje

Çështja e sigurisë së gazetarëve ka katapultuar në radhën e parë të

vëmendjes ndërkombëtare dhe kjo për arsye të duhur. Numri i pjesëtarëve

të mediave që kanë humbur jetën në vijë të detyrës- janë vrarë për shkak

se kanë raportuar- gjatë dekadës së fundit është tronditës. Organizatat

ndërkombëtare që avokojnë për të drejtat e mediave vazhdimisht

paraqesin numrin mbi 100 çdo vit. Sulmet e dhunshme vazhdojnë të

rriten. Në shumë pjesë të botës, duke përfshirë edhe rajonin e OSBE-së,

thjesht është shumë e pasigurt të jesh një gazetar.

Rëndësia kritike e sigurisë së gazetarëve ka shtyrë Kryesuesin në detyrë

të OSBE-së, Lituaninë, si dhe zyrën time që të ndërmarrim hapa konkretë

drejt shtimit të vëmendjes ndaj këtij problemi- dhe çfarë nënkupton kjo

për shoqëritë demokratike.

Mundësia për të pranuar dhe dhënë informata është fundamentale për

OSBE-në. Duke e pranuar këtë fakt, në vitin 1997 Shtetet pjesëmarrëse

kanë krijuar një institucion unik, Zyrën e Përfaqësuesit për Lirinë e

Mediave. Të mandatuar për të vëzhguar klimën e lirisë së mediave në

të gjitha 56 Shtetet pjesëmarrëse, Përfaqësuesi ofron një funksion të

paralajmërimit ashtu që njofton Këshillin e Përhershëm për shkeljet e

zotimeve për liri të mediave.

Nuk ka shkelje më të madhe të këtyre zotimeve sesa sulmet- fizike,

emocionale, ligjore dhe administrative- që ushtrohen ndaj gazetarëve.

Duke e parë seriozitetin e kësaj çështjeje, Kryesia ka organizuar një

konferencë dy ditore në qershor të vitit 2011 për Sigurinë e Gazetarëve.

Në konferencën e Vilniusit, Kryesia në bashkëpunim me Përfaqësuesin,

6

HYRJE

kanë nxjerr Rekomandimet e Vilniusit ku theksohet roli që kanë qeveritë

dhe legjislativi kombëtar, agjensionet e zbatimit të ligjit dhe vetë mediat

për të garantuar kushte të sigurta pune për gazetarët.

Detyra për të shkruar këtë Udhëzues i është dhënë njërit prej ekspertëve

më të njohur ndërkombëtar të kësaj fushe, William Horsley.

Publikimi në vijim i parashtron çështjet për t’u marrë parasysh nga

Shtetet pjesëmarrëse kur bëjnë vlerësimin se çfarë mund të bëjnë për të

përmirësuar mjedisin e punës për gazetarët në vendet e veta. Poashtu

mund të shërbejë si një udhëzues praktik ku janë dhënë hapat që mund t’i

ndërmarrin në mënyrë që të sigurojnë një mjedis miqësor për media.

Unë i inkurajoj të gjithë lexuesit që të marrin parasysh shembujt e

praktikave të mira që janë përfshirë në këtë udhëzues ashtu që i tërë

rajoni i OSBE-së të mund të përmbushin zotimet e tyre të çmuara për

lirinë e mediave.

Dunja Mijatoviç

Përfaqësuese për Lirinë e Mediave

Vjenë

Nëntor 2011

8

Pjesa I.

9

Siguria e gazetarëve: një shqetësim urgjent për Shtetet pjesëmarrëse në OSBE

Siguria e gazetarëve është një çështje urgjente për Shtetet pjesëmarrëse

në OSBE për shkak se shkalla e dhunës së ushtruar ndaj gazetarëve,

duke përfshirë edhe vrasjet dhe sulmet që kanë pasuar me lëndime të

rënda, është shtuar në masë të konsiderueshme gjatë viteve të fundit me

pasoja afatgjata dhe të dëmshme.

Mënyrat tjera të shtypjes së ushtruar ndaj mediave të pavarura

informative, për shembull përmes arrestimeve dhe ndjekjeve arbitrare,

presioneve të padrejta politike dhe komerciale, dhe formave ngulfatëse të

rregullimit zyrtar, janë bërë dukuri të zakonshme për gazetarët që punojnë

brenda rajonit të OSBE-së. Gjërat e tilla japin shkas për frikë dhe pasiguri

në mesin e gazetarëve dhe pjesëtarëve të tjerë të mediave prandaj edhe

kanë një efekt shqetësues për lirinë e shprehjes nëpër tërë shoqëritë.

Interneti ka pasur një efekt transformues në shoqëri, duke dhënë një zë të

ri apo më të fuqishëm për mediat e komunitetit, gazetarët qytetar, anëtarët

e forumeve në internet dhe përdoruesit tjerë, e edhe për gazetarët

profesionist.

Megjithëkëtë, me rritjen e rëndësisë së këtyre aktiviteteve dhe kontributit

të shtuar për pluralizmin e raportimit, gazetarët e mediave elektronike,

shkrimtarët e pavarur nëpër forume (blogger) dhe përdoruesit e Internetit

gjithnjë e më shumë janë bërë cak i dhunës dhe i akuzave të rrejshme për

sjellje kriminale duke synuar t’i heshtin ata.

Liria e të shprehurit vlen njëjtë edhe për Internetin si për të gjitha mjetet

tjera të komunikimit.

10

PjEsa i. siGuria E GazEtarëVE: një shQEtësim urGjEnt Për shtEtEt PjEsëmarrësE në osbE

Dhuna, kërcënimi dhe frikësimi i drejtuar kah gazetarët paraqet edhe një

sulm ndaj vetë demokracisë. Këto veprime kanë për pasojë ngulfatjen e

lirisë së mediave dhe lirisë së shprehjes, duke e privuar popullatën nga

mundësia për të marr vendime jetësore në bazë të mirë-informimit.

Pa kushte të sigurta pune, gazetarët nuk mund të shkruajnë apo

raportojnë lirisht dhe në mënyrë të pavarur; siguria e mediave është

parakusht për media të lira. Duke njohur këtë fakt, Përfaqësuesja e OSBE-

së për Lirinë e Mediave, Dunja Mijatoviç, i jep rëndësi primare ndaljes

së dhunës dhe kërcënimit ndaj gazetarëve. Ajo u ka bërë thirrje qeverive

dhe organizatave jo qeveritare që të bashkojnë përpjekjet e tyre për të

mbrojtur të drejtat për media të lira dhe shprehje të lirë.

Shtetet pjesëmarrëse në OSBE, së bashku me shoqërinë civile dhe

organizatat e gazetarëve, kanë shprehur shqetësim gjithnjë e më të

madh, dhe shumë prej tyre bëjnë thirrje për një veprim të vendosur për të

mbrojtur sigurinë e gazetarëve. Kryesia lituaneze e OSBE-së në vitin 2011

ka vënë sigurinë e gazetarëve si një nga prioritetet e saj, dhe Kryesia e

Republikës së Irlandës e cila ka pasuar në vitin 2012 ka bërë me dije se

do të mbetet një prioritet.

OSBE-ja, si organizata më e madhe rajonale e sigurisë në botë ka edhe

një përgjegjësi të veçantë që të ruajë standardet dhe normat e së drejtës

ndërkombëtare sa i përket të gjitha aspekteve të lirisë së të shprehurit,

siç është vlerësuar në Deklaratën Universale për të Drejtat e Njeriut,

Konventën Ndërkombëtare për të Drejtat Civile dhe Politike (ICCPR) dhe

Konventën Evropiane për të Drejtat e Njeriut.

Si përgjigje ndaj shqetësimeve në rritje në nivel global, është mbajtur

një takim ndërmjet agjencioneve të Kombeve të Bashkuara ku janë

përfshirë të gjitha agjencionet dhe programet përkatëse të specializuara të

Kombeve të Bashkuara në Paris në shtator të vitit 2011 për të hartuar një

11


Plan Veprimi për përmirësimin e gjendjes së sigurisë së gazetarëve dhe

për të luftuar mosndëshkimin e keqbërësve. Organizatat rajonale, duke

përfshirë edhe OSBE-në, janë ftuar për të kontribuar në hartimin e Planit

të Veprimit dhe për të pasur një interes më të përafërt në rezultatet që do

të kenë ndikim në politikat dhe programet e KB-ve në vendet e botës.

Rezultate pozitive në bazë të parimeve të OSBE-së

Qëllimi i këtij Udhëzuesi është që të përdoret në praktikë në Shtetet

pjesëmarrëse në OSBE. Këtu përshkruhet natyra e kërcënimeve reale ndaj

sigurisë së gazetarëve, parashtrohen normat dhe standardet e pranuara të

OSBE-së që janë të zbatueshme, dhe përshkruhen praktikat më të mira të

cilat preferohen të adoptohen nga Shtetet.

Këto masa të zbatuara me vullnet të mirë nga Shtetet pjesëmarrëse, mund

të krijojnë një klimë të shëndoshë ashtu që mediat e lira të përparojnë në

mënyrë të sigurt brenda një kornize të duhur ligjore.

Shtetet pjesëmarrëse në OSBE kanë pranuar publikisht të mirat nga liria e

shtypit, llojllojshmëria dhe vitaliteti si elemente thelbësore të shoqërive të

tyre demokratike, dhe janë zotuar shpesh që të promovojnë mediat e lira

me anë të ligjeve dhe praktikave të veta.

Në Samitin e OSBE-së në Astana në vitin 2010 ata edhe një herë e

pranuan rolin e rëndësishëm që kanë shoqëria civile dhe mediat e lira për

të ndihmuar në sigurimin e respektimit të plotë të të drejtave të njeriut,

lirive themelore, demokracisë, duke përfshirë edhe për zgjedhje të lira dhe

të drejta dhe sundim të ligjit.

12


Ekzistimi i mediave të lira, të pavarura dhe të shumëllojshme është

njëkohësisht shenjë e një demokracie të shëndetshme por edhe një

bazë e domosdoshme për të arritur atë. Është me rëndësi që të arrihet

llogaridhënia në jetën publike dhe besimi i publikut në qeveri dhe në

sundim të ligjit.

Mediat e lira dhe të pavarura sjellin edhe përfitime të rëndësishme

ekonomike ashtu që inkurajojnë transparencë në biznes dhe çështje

ekonomike. Ato ofrojnë mundësi që e tërë popullata të përfitojë nga

përparësitë e teknologjive të reja të informacionit dhe komunikimeve.

Mirëpo, veprimet dhe ligjet që shtypin apo ndalojnë mediat e lira dhe të

fuqishme e vënë në rrezik sigurinë dhe bashkëpunimin si brenda vendeve

ashtu edhe përgjatë kufijve në mesin e Shteteve pjesëmarrëse.

Në mënyrë që të arrihet progres real dhe për të përmirësuar mangësitë

serioze, qeveritë duhet të pranojnë rreziqet me të cilat përballen gazetarët

për shkak të punës së tyre dhe t’i luftojnë ato me vendosmëri. Në

konferencën e Vilniusit për Sigurinë e Gazetarëve në Rajonin e OSBE-së

të datës 7-8 qershor 2011, qeveritë dhe ekspertët edhe një herë e pohuan

bindjen e tyre se mbrojtja e sigurisë së gazetarëve është thelbësore për të

ruajtur qëllimet themelore të OSBE-së në të mirë të të gjithëve.

Si mund të jetë dhuna ndaj gazetarëve kërcënim për themelet e

demokracisë

Në gjashtë vitet e fundit më se tridhjetë gazetarë janë vrarë për shkak të

punës së tyre në rajonin e OSBE-së dhe me qindra sulme të dhunshme

janë ushtruar që kanë dhënë si pasojë lëndime fizike. Në disa raste

gazetarët janë kidnapuar e më vonë janë gjetur të vrarë; në raste të tjera

janë kërcënuar anëtarët e familjes së gazetarëve për t’i bërë ata të heshtin

apo për t’i detyruar ata që të braktisin profesionin.

13


Në një numër të konsiderueshëm rastesh metodat e këtyre krimeve

drejtojnë te vrasjet me pagesë apo sulme të paramenduara të kryera nga

sulmues që janë në gjendje të veprojnë pa pasur frikë të zbulimit dhe

arrestimit. Në mesin e gazetarëve një klimë frike është bërë e rëndomtë

në disa vende për shkak të normës shumë të ultë të arrestimeve dhe

dënimeve të keqbërësve dhe organizatorëve të këtyre krimeve.

Mosndëshkimi gradualisht është lejuar të bëhet një dukuri e zakonshme,

sidomos në lidhje me vrasjet dhe sulmet e rënda kundër gazetarëve

brenda rajonit të OSBE-së.

Situata është përkeqësuar aq shumë deri në atë shkallë sa rajoni i OSBE-

së, i përbërë nga 56 shtete, është vlerësuar gjatë viteve të fundit të jetë në

mesin e rajoneve të botës me numrin më të lartë të regjistruar të sulmeve

fizike ndaj gazetarëve, duke përfshirë edhe vrasjet e tyre.

Mundësia e gazetarëve dhe e të tjerëve për ushtrimin e të drejtave të

tyre dhe të rolit që kanë për vëzhgimin e sjelljes së jetës publike poashtu

është kufizuar tej mase me ligje dhe praktika nga ana e qeverive, siç janë

proceset gjyqësore për shpifje dhe presione për të shtypur raportime

kritike nga mediat, të cilat vendosin kufizime të reja për lirinë e shprehjes

dhe qarkullimin e lirë të informacioneve.

Këto dukuri kanë çrregulluar mjedisin mediatik në disa pjesë të zonës së

OSBE-së dhe kanë privuar pjesë të popullatës nga e drejta e tyre legjitime

për të pranuar dhe shpërndarë lirshëm informata dhe opinione.

Organizatat e gazetarëve raportojnë se vetë-censurimi është bërë tejet i

përhapur pasi që gazetarët dhe të tjerët që kryesisht shprehin mendimet

e veta përmes faqeve në Internet apo rrjeteve sociale, u frikësohen

14


ndëshkimeve fizike apo ligjore për atë çfarë shkruajnë apo thonë apo

raportojnë.

Gazetarët dhe pjesëtarët e mediave janë të ekspozuar ndaj presioneve

intensive dhe rrezikut për të vuajtur nga kërcënimet apo dhuna, pasi

që puna e tyre e vëzhgimit të jetës publike dhe hetimit të krimeve dhe

korrupsionit rezistohet apo kundërshtohet nga forcat e fuqishme e

nganjëherë edhe të dhunshme të shoqërisë.

Qindra gazetarë kanë qenë të detyruar të ndërprenë gazetarinë apo të

largohen nga vendlindjet e veta. Disa kanë qenë të detyruar të fshehën

apo kanë qenë të detyruar të pranojnë mbrojtjen nga policia atëherë kur

një mundësi e tillë ka ekzistuar.

Zhvillimet e tilla janë në kundërshtim me parimin themelues të OSBE-së

që është respektimi i lirisë së shprehjes si një e drejtë themelore e njeriut

dhe një element përbërës bazë i një shoqërie demokratike. Liria e shtypit

vlerësohet si “nëna e të gjitha lirive” pasi që është e domosdoshme për

ushtrimin e të drejtave të tjera.

Shumë nga rastet e evidentuara të dhunës që ka shkaktuar lëndime apo

dëme ndaj gazetarëve kanë përfshirë akuza për sulme dhe keqpërdorime

të tjera të kryera nga zyrtarë publik, siç janë oficerët e burgjeve dhe

policët. Në mars të vitit 2011 Komiteti i Ministrave të Këshillit të Evropës

ka shprehur haptas keqardhjen për sjelljet e tilla si në kuadër të shteteve

anëtare ashtu edhe në vendet jashtë Këshillit të Evropës.

Për të zhdukur dukurinë e mosndëshkimit, është thelbësore që të

sigurohet se sistemi gjyqësor është i pavarur nga presionet politike apo

presionet tjera. Kryerja e hetimeve për krimet e dhunës ndaj gazetarëve,

si për të gjitha krimet tjera, duhet të zhvillohet me përpikëri, paanësi, me

efektivitet dhe profesionalizëm.

15


Me datë 30 mars 2011 Komiteti i Ministrave të Këshillit të Evropës ka

miratuar Direktivat e veta për zhdukjen e mosndëshkimit në rastin e

shkeljeve serioze të të drejtave të njeriut. Ministrat kanë theksuar;

Rastet e mosndëshkimit të shkeljeve të të drejtave të njeriut fatkeqësisht

nuk janë të pazakonshme në shtetet anëtare të Këshillit të Evropës,

sidomos sa u përket atyre të kryera nga zyrtarët policorë dhe zyrtarë

burgjesh, apo ato që u drejtohen mbrojtësve të të drejtave të njeriut. Të

lejohet që këto krime të kalojnë pa u ndëshkuar dëshmon një mungesë

respekti për të drejtat e njeriut ( shpesh përbën një shkelje në vetvete

të të drejtave të njeriut) dhe inkurajon përsëritjen e këtyre krimeve, pasi

keqbërësit e të tjerët ndjehen të lirë të kryejnë vepra të tjera duke ditur se

do të jenë të kursyer nga ndëshkimi.

Mosndëshkimi e shkatërron sundimin e ligjit. Për më tepër, ata që lejojnë

një gjë të tillë në mënyrë efektive i lënë në harresë krimet që kryhen.

Prandaj është esenciale të çrrënjoset dukuria e mosndëshkimit në shtetet

anëtare dhe të inkurajohen shtetet jashtë Evropës të bëjnë të njëjtën gjë.

Parimet e OSBE-së e bëjnë të qartë se në demokraci monopoli i Shtetit

për bërjen e ligjeve dhe zbatimin e tyre nuk duhet të keqpërdoret ashtu

që t’u shërbejë interesave të ndonjë personi apo grupi të pushtetshëm.

Qeveritë nuk duhet të tolerojnë keqpërdorimet nga një person në funksion

zyrtar dhe duhet të instalojnë struktura të mbikëqyrjes dhe parashtrimit të

ankesave për t’u siguruar që një sjellje e tillë të dënohet.

Shumë sulme ndaj gazetarëve, duke përfshirë edhe vrasjet, u ngarkohen

edhe organizatave kriminale dhe akterëve të tjerë jo qeveritar. Duhet të

instalohen sisteme të fuqishme dhe efektive të mbrojtjes për ata që mund

të bëhen cak i grupeve të tilla. Qeveritë janë përgjegjëse për parandalimin

16


e bandave kriminale si dhe të çfarëdo elementi jo ligjor nga ushtrimi i

kërcënimeve apo sulmeve ndaj gazetarëve.

Gjendja në rajonin e OSBE-së: një vlerësim i prezantuar në

Konferencën e OSBE-së për Sigurinë e Gazetarëve në Vilnius, 7-8

qershor 2011

Gjatë dy viteve të fundit Komiteti për të Drejtat e Njeriut i Kombeve të

Bashkuara, një organ autoritativ i përbërë nga ekspertë ligjor të pavarur,

ka shqyrtuar raportet e dorëzuara nga 18 Shtete pjesëmarrëse në

OSBE. Në 10 nga ato shqyrtime- më se gjysma- Komiteti ka shprehur

shqetësime serioze ka nxjerrë rekomandime specifike për ndryshime të

ligjit, politikave dhe praktikës. Në Konferencën e OSBE-së për Sigurinë

e Gazetarëve në Vilnius në qershor të vitit 2011, Profesori Michael

O’Flaherty, Zëvendës Kryesues i Komitetit për të Drejtat e Njeriut të

Kombeve të Bashkuara, ka përshkruar konkluzionet e përgjithshme të

Komitetit në këtë kuptim:

“Shkeljet e lirisë së shprehjes dhe format e sulmeve ndaj gazetarëve

në disa nga Shtetet e OSBE-së janë në mesin e më të rëndave në botë

Komiteti ka tërhequr vërejtjen ndaj abuzimeve të tilla siç është vrasja

e gazetarëve dhe dështimet në hetimin e vrasjeve apo ndëshkimit të

kryerësve të këtyre veprave; vënia në zbatim e ligjeve të papranueshme që

ndalojnë komentimin në lidhje me punët publike, kritikat ndaj Shtetit apo

ndaj zyrtarëve të lartë të tij; vendosja e kornizave rregullative ngulfatëse

si dhe përpjekjet e vrazhda dhe të papranueshme për të censuruar

Internetin.”

Në lidhje me Shtetet pjesëmarrëse në OSBE në veçanti, Profesor O’

Flaherty tha se konkluzionet e bëra nga Komiteti i KB-ve për të Drejtat e

17


Njeriut kanë bërë të qartë se për të përmbushur obligimet e tyre ata duhet

të kryejnë një rishikim gjithëpërfshirës të ligjit, politikave dhe praktikës. Në

lidhje me një rishikim të tillë ai tha:

“Kjo duhet të bëhet nëpër tërë qeverinë- të përfshijë ministritë përgjegjëse

për komunikim, drejtësi, arsim e kështu me radhë. Programet duhet të

jenë njëkohësisht parandaluese të kufizimeve dhe sulmeve ndaj mediave

si dhe duhet të jenë mbrojtëse dhe rekuperuese për viktimat e sulmeve të

tilla. Gjithmonë, Komiteti thekson se mbrojtja e mediave duhet të jetë një

prioritet i lartë për Shtetet.”

18

Pjesa II.

19

Dhënia fund mosndëshkimit: një imperativ për OSBE-në

AShtetet pjesëmarrëse në OSBE janë zotuar publikisht se do të sigurojnë

standarde të larta të drejtësisë dhe është me rëndësi se në vitin 1994, në

Deklaratën nga Samiti i Budapestit i OSBE-së, ata kanë dënuar të gjitha

sulmet ndaj gazetarëve dhe janë zotuar se përgjegjësit për sulme të tilla

do të japin përgjegjësi.

Më vonë në vitin 2009, Asambleja Parlamentare e OSBE-së në takimin

në Vilnius ka miratuar një Rezolutë duke i nxitur Shtetet pjesëmarrëse

që të hetojnë kërcënimet dhe aktet e dhunës ndaj gazetarëve në mënyrë

efektive, sidomos ato që kanë për synim kërcënimin ndaj raportimit të

pavarur të gazetarëve, dhe për të ndjekur penalisht personat përgjegjës.

Pavarësisht nga kjo, situata e tanishme nuk jep shkas për të qenë të

kënaqur. Shqetësimet në lidhje me sulmet ndaj gazetarëve dhe mediave

janë përkeqësuar edhe më tej nga realiteti se në disa Shtete pjesëmarrëse

në OSBE është zhvilluar një klimë e mungesës së ndëshkimit për krimet e

dhunës të drejtuara kah gazetarët.

Raporti i hetimeve për raste të tilla në nivel global që kanë rezultuar

me fajësim dhe dënim të personave përgjegjës është- sipas Këmbimit

Ndërkombëtar të Lirisë së Shprehjes, IFEX- vetëm një në dhjetë raste,

një përqindje shumë më e ulët se ajo që evidentohet për kategoritë tjera

të rasteve të vrasjes. Kjo rezulton me një praktikë të mosndëshkimit që ka

një ndikim serioz negativ shumë më tepër se sa vetë rastet e caktuara.

Mosndëshkimi përfaqëson një dështim sistematik të funksioneve të

qeverisë dhe sundimit të ligjit, nga të cilat varet siguria dhe të drejtat e

çdo personi. Prandaj dhënia fund dukurisë së mosndëshkimit është një

imperativ absolut për OSBE-në. Sido që të jetë mosndëshkimi është një

20

PjEsa ii. dhënia Fund mosndëshKimit: një imPEratiV Për osbE-në

padrejtësi e dyfishtë ndaj viktimave të krimeve të dhunës dhe që vë në

rrezik sundimin e ligjit në shoqëritë ku paraqitet.

Si rrjedhojë kemi humbjen e besimit të publikut në pavarësinë e

agjencioneve të zbatimit të ligjit dhe sistemeve gjyqësore dhe inkurajon

më shumë veprat kriminale pasi që ata që kanë një qëllim të kryerjes

së sulmit apo vrasjes e dinë se krimet e mëhershme kanë kaluar pa u

ndëshkuar.

Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut, e cila gjykon ankesat

individuale që parashtrohen nën Konventën Evropiane të të Drejtave të

Njeriut, ka marr vendim se Shtetet janë të obliguara që të mbrojnë lirinë

e shprehjes dhe të drejtat e gazetarëve që përballen me kërcënime të

dhunës apo akte tjera për shkak të punës së tyre.

Në shumë raste Shtetet janë konstatuar se kanë bërë shkelje pasi që kanë

dështuar për të mbrojtur jetën dhe lirinë e shprehjes së gazetarëve që janë

përballur me kërcënime dhe janë bërë viktima të vrasjes.

Gjykata poashtu ka konstatuar shkelje në baza të mungesës së hetimeve

efektive në rastet kur janë vrarë gazetarët.

Dyzet e shtatë nga 56 Shtetet pjesëmarrëse në OSBE janë anëtare të

Këshillit të Evropës. Të gjitha shtetet anëtare të Këshillit të Evropës kanë

ratifikuar Konventën Evropiane për të Drejtat e Njeriut dhe i kanë përfshirë

dispozitat e saj në kuadër të ligjeve tyre kombëtare.

Hetimet e sulmeve ndaj gazetarëve kërkojnë një kujdes dhe ekspertizë të

veçantë për t’u siguruar se është zbuluar dhe është marr në konsideratë

çdo lidhje e mundshme në mes të krimit dhe veprimtarisë profesionale

të gazetarit. Një artikull gazete, një transmetim, apo çfarëdo forme e

materialit të publikuar mund të shërbejë si dëshmi me rëndësi të veçantë.

21


Hetimet në kohë dhe efektive janë jetike në mënyrë që të ruhen dëshmitë

dhe të zbatohet drejtësia.

Është për të ardhur keq se në disa raste brenda Shteteve pjesëmarrëse në

OSBE, autoritetet janë ngutur shumë dhe kanë eliminuar mundësinë për

një lidhje të tillë, dhe si rezultat nuk janë kryer hetime të duhura.

Prandaj edhe rekomandohet që të mbahen trajnime adekuate të zyrtarëve

policor, prokurorëve, avokatëve dhe gjyqtarëve ashtu që ata të fitojnë

njohuritë e nevojshme.

Autoritetet policore dhe qeveritare duhet poashtu të kenë në mendje

faktin se veçanërisht gazetarët janë të ndjeshëm ndaj sulmeve të liga

fizike për shkak të punës së tyre. Ata duhet të jenë të gatshëm të

ndërmarrin masa për të siguruar mbrojtjen në rastet kur ekziston një frikë

reale apo e pashmangshme për sulm apo shkaktim dëmi.

Kërcënimet tjera për gazetarët dhe lirinë e shprehjes: privimi nga

liria, keqtrajtimi dhe përjashtimi

Sulmet fizike dhe kërcënimet për shkaktim dhune apo dëmi ndaj

gazetarëve dhe anëtarëve të familjeve të tyre përfaqësojnë një formë të

skajshme të censurimit. Kërcënimet dhe keqtrajtimet mund të marrin edhe

forma të tjera që privojnë gazetarët nga ndjenja e sigurisë dhe mund të

shpijnë deri te vetë-censurimi i pritshëm nga mediat, gjë e cila kufizon

lirinë e shprehjes në shoqëri.

Fatkeqësisht, në Shtetet pjesëmarrëse në OSBE kërcënimi për padi që

mund të rezultojë me dënim me burg shumë shpesh është përdorur për të

heshtur gazetarët dhe i ka ndaluar ata që të kryejnë detyrën e vet.

22


Në shumë raste gazetarët janë përballur me arrestime arbitrare për

shkaqe që më vonë kanë dalë të jenë akuza të rrejshme; mirëpo

megjithëkëtë hetimet dhe ndjekjet penale kundër tyre kanë quar në

paraburgim ose dënim me heqje lirie për shkak të punës së tyre si

gazetarë.

Një shqetësim i veçantë dhe gjithnjë e më i madh ndërlidhet me faktin se

në disa nga Shtetet pjesëmarrëse gazetarët janë akuzuar dhe dënuar për

vepër penale të shpifjeve ndaj një figure publike ose institucioni shtetëror,

në kundërshtim me normat e vendosura me praktikën gjyqësore të

Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut në aktgjykimet e saj në lidhje

me Nenin 10 të Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut, që ka të bëjë

me të drejtën për liri të shprehjes.

Më se 20 vite më parë gjykata vendosi parimin se politikanët duhet të

pranojnë më shumë kritika se personat privat. Në një gjykim të vitit 1986

për një rast për shpifje kriminale që përfshinte një raport kritik nga shtypi

në lidhje me Kancelarin e atëhershëm të Austrisë, Bruno Kreisky, gjykata

solli vendimin se një politikan me vetëdije e hap veten ndaj një vëzhgimi

më të afërt prandaj edhe duhet të tolerojë një shkallë më të lartë të kritikës

(Lingens kundër Austrisë, 1986 8 EHRR40).

Në shpjegimin e aktgjykimit të vet Gjykata Evropiane e të Drejtave të

Njeriut ka shënuar se debati politik qëndron “në vetë thelbin e konceptit

të shoqërisë demokratike. Prandaj edhe politikanët duhet të pranojnë

se gjykatat do të konsiderojnë me seriozitet vlerën që ka debati politik

atëherë kur gjykojnë për raste të padive për shpifje.” Ky aktgjykim

është pasqyruar në vendimet e mëvonshme gjyqësore nga gjykata e

Strasburgut.

23


Kërcënimet e vazhdueshme për ndjekje penale që janë në kundërshtim

me të drejtën e pranuar për mbrojtjen e burimeve poashtu janë një arsye e

përhershme për shqetësim. Shtypit i është dhënë fushëveprimi më i gjerë i

mbrojtjes në të drejtën precedentale të Gjykatës Evropiane për të Drejtat e

Njeriut, duke përfshirë edhe atë në lidhje me konfidencialitetin e burimeve

gazetareske.

Në një gjykim të vitit 1996 që ka vendosur precedent Gjykata ka

konstatuar se mbrojtja e burimeve është një nga kushtet themelore për

lirinë e shtypit.

“Pa një mbrojtje të tillë”, citohet Gjykata, “burimet mund të dekurajohen

për të ndihmuar shtypin në informimin e publikut për çështje që janë me

interes publik,” dhe kështu roli jetik i shtypit si një rojtar i publikut mund të

zbehet.

Gazetarët përveç këtyre janë përballur edhe me masa tjera serioze të

pakëndshme siç janë hetime të paarsyetuara dhe irrituese tatimore,

refuzimi i lejeve për udhëtim apo vizave, ndalimi i hyrjes në organizime për

shtyp dhe i të drejtës për të parashtruar pyetje, si dhe pengesa të tjera

administrative.

Zyrtarët qeveritar nuk duhet të ndalojnë qasjen e asnjë gazetari

apo organizate mediatike në baza diskriminuese, dhe nuk duhet të

urdhërojë apo kërkojë një raportim favorizues për ta, të ushtrojë presion,

apo kërcënojë gazetarët me ndëshkim apo përjashtim për shkak të

përmbajtjes apo mënyrës së tyre të raportimit. Punëdhënësit në media

nuk duhet të urdhërojnë gazetarët që të sillen në mënyrë jo etike apo të

raportojnë të pavërteta.

24

Pjesa III.

25

Mbrojtja dhe siguria e gazetarëve: përgjegjësi e Shteteve pjesëmarrëse në OSBE

Përgjegjësia për përmbushjen e të gjitha zotimeve të OSBE-së bartet

nga qeveritë e Shteteve pjesëmarrëse. Qeveritë kombëtare thirren

që të ndërmarrin hapat e nevojshëm për të mbrojtur sigurinë fizike të

gazetarëve që përballen me kërcënime të dhunës.

Një obligim i tillë kërkon politika dhe praktika të koordinuara dhe të

qëndrueshme shtetërore. Është e nevojshme që të sigurohet se ligjet

nacionale, sistemet administrative dhe gjyqësore e mbrojnë dhe

promovojnë lirinë e të shprehurit dhe kujdesen për mbrojtjen e jetës dhe

të drejtave profesionale të gazetarëve.

Politikanëve të zgjedhur dhe të gjithë atyre që mbajnë një pozitë të

lartë u bëhet thirrje për të demonstruar angazhimin e tyre të qartë për

respektimin e lirisë së shtypit dhe sigurinë e gazetarëve. Politikanët dhe

zyrtarët nuk duhet të keqpërdorin statusin e tyre duke folur në një mënyrë

nënçmuese apo ofenduese për gazetarët apo mediat.

Një gjuhë e tillë, kur përdoret nga figura udhëheqëse publike, mund të

inkurajojë ekstremistët që të shohin gazetarët si shënjestra që duhen

heshtur apo sulmuar. Udhëheqësit e lartë politik prandaj edhe kanë një

përgjegjësi të veçantë për të mos përdorur gjuhë të papërmbajtur apo të

papërshtatshme.

Një kornizë për sigurinë e gazetarëve në ligj dhe administratë

16 pikat në vijim mbulojnë çështjet në lidhje me ligjin, rregulloret dhe

praktikën të cilat nëse merren së bashku, përbëjnë një kornizë për

26

PjEsa ii i . mbrojtja dhE siGuria E GazEtarëVE: PërGjEGjësia

mbrojtjen e sigurisë dhe të drejtave legjitime profesionale të gazetarëve në

Shtetet pjesëmarrëse në OSBE:

• Dispozita themelore në kushtetutat dhe ligjet nacionale që garantojnë

lirinë e mendimit, lirinë e shprehjes dhe lirinë e mediave; veçanërisht

përgojimi, shpifjet dhe ofendimet duhet të dekriminalizohen dhe

trajtohen si kundërvajtje civile, me shqiptimin vetëm të dënimeve që

janë proporcionale

• garantimi i qarkullimit të lirë të informatave dhe lirisë së shprehjes

pavarësisht kufijve, duke përfshirë transmetimet ndërkombëtare dhe

format tjera të mediave

• Duhet të mundësohet natyra e hapur e Internetit; liria e Internetit

duhet të promovohet dhe ruhet pa bllokimin e detyrueshëm apo

filtrimin e përmbajtjes së faqeve të internetit

• Struktura të hapura dhe reaguese qeveritare, që sigurojnë media të

lira, të pavarura dhe hulumtuese për të kryer rolin e tyre të rojtarit në

jetën publike pa u përndjekur apo penguar nga autoritetet shtetërore

ose të tjerët

• Garanca të rrepta dhe transparente të pavarësisë së gjyqësorit,

për të mbrojtur të drejtat e mediave të lira dhe për t’u siguruar se

përgjegjësit për sulmet mbi gazetarët të sjellën para drejtësisë

• Shfuqizimi i ligjeve që u japin mbrojtje të veçantë nga kritikat

zyrtarëve apo përfaqësuesve politik të zgjedhur; figurat publike duhet

të pranojnë nivel më të lartë të kritikave sesa qytetarët e rëndomtë

• Organet shtetërore duhet të respektojnë konfidencialitetin e burimeve

të gazetarëve si kusht themelor për lirinë e shtypit; një urdhër për

27


zbulimin e burimit nuk mund të jetë në pajtim me të drejtën e mediave

për të raportuar përveç nëse arsyetohet me një “kërkesë thelbësore”

në interes publik.

• Ofrimi i një mbrojtjeje substanciale të interesit publik në rastet

ligjore që kanë të bëjnë me metodat e gazetarëve për mbledhjen e

informatave dhe arsyet për bërjen publike të informacioneve

• Rregulloret dhe mbikëqyrja e agjencive të zbatimit të ligjit, duke

përfshirë policinë dhe shërbimin e burgjeve, me procedura efikase për

mbikëqyrje dhe parashtrim të ankesave

• Ligjet për sigurinë e shtetit dhe anti-terrorizëm duhet të përkufizohen

qartë dhe të kufizohen për nga koha dhe fushëveprimi; hartimi dhe

zbatimi i tyre duhet të ketë konsideratën e duhur për të drejtën

themelore për lirinë e mendimit dhe të shprehurit

• hartimi i ligjeve me të cilat garantohet e drejta në lirinë e informatave

dhe qasja në shënimet zyrtare

• Lejimi i mediave që të kenë qasje te zyrtarët, zëdhënësit e qeverisë

dhe në ngjarjet publike dhe për shtyp pa u diskriminuar apo

përjashtuar në mënyrë arbitrare

• Sigurimi i transparencës në lidhje me pronësinë e mediave dhe

rregulla të drejta të konkurrencës për të parandaluar tej-koncentrimin

e pronësisë, çrregullimet e tregut dhe rreziqet e shtuara për presione

të padrejta ndaj botuesve dhe gazetarëve

• Të mos kërkohet licencimi i mediave të shkruara apo kontrollimi i

produksionit dhe shpërndarjes së mediave

28


• Vënia në zbatim dhe mbrojtja e të drejtave për punësim të gazetarëve,

duke përfshirë të drejtën për të organizuar dhe për t’u anëtarësuar në

sindikata, të cilat mund t’i mbrojnë ata nga largimi arbitrar nga puna

dhe nga presionet e padrejta për të vepruar në mënyra jo etike ose jo

profesionale

• Përkrahja e mekanizmave që sigurojnë mbrojtjen e gazetarëve nga

dhuna dhe kërcënimi, siç janë një Avokat i Popullit apo Komisionar i

të Drejtave të Njeriut

The common responsibilities of OSCE participating States

Në Deklaratën Komemorative të Astanës në vitin 2010, Shtetet

pjesëmarrëse kanë ripohuar se të gjitha parimet dhe angazhimet e OSBE-

së janë çështje të një shqetësimi të menjëhershëm dhe legjitim për të

gjitha Shtetet pjesëmarrëse. Detyra për mbrojtjen e sigurisë së gazetarëve

është detyrë që duhet të ndahet me të tjerët.

Në vitin 1997 Shtetet pjesëmarrëse në OSBE kanë vendosur një

mekanizëm për të promovuar këtë parim, Zyrën e Përfaqësuesit për Lirinë

e Mediave.

Përfaqësuesi për Lirinë e Mediave ka punuar që nga ajo kohë me një

mandat që të përqendrohet në reagim të shpejtë ndaj mospërfilljes serioze

me parimet dhe përkushtimet e OSBE-së nga Shtetet pjesëmarrëse në

lidhje me lirinë e shprehjes dhe media të lira.

Përfaqësuesi promovon përmbushjen e zotimeve të OSBE-së përmes

para lajmërimeve dhe rekomandimeve.

Puna e Zyrës së Përfaqësuesit përbëhet nga një varg aktivitetesh që të

ndihmojnë me zgjidhjen e çështjeve që lajmërohen, duke përfshirë edhe

29


ofrimin e këshillave të specializuara për hartimin e ligjeve dhe rregulloreve,

ndihmë teknike dhe trajnime, vizita nëpër vende dhe komunikime, raporte

të rregullta para Këshillit të Përhershëm dhe paraqitje publike.

Puna është e natyrës jo gjyqësore, mirëpo tërheq vëmendjen ndaj

problemeve, duke punuar në konsultim me autoritetet shtetërore dhe me

organizatat përkatëse jo qeveritare për të lehtësuar zgjidhjet.

Mandati i Zyrës së Përfaqësuesit mbështetet nga të gjitha Shtetet

pjesëmarrëse, dhe aktivitetet e saj kryhen ashtu që të gjitha Shtetet

trajtohen në mënyrë të barabartë.

Shtetet pjesëmarrëse në OSBE janë të detyruara me obligimet e tyre edhe

me të drejtën ndërkombëtare, duke përfshirë Konventën Ndërkombëtare

për të Drejtat Civile dhe Politike (ICCPR), e cila është detyruese për

Shtetet të cilat e kanë ratifikuar atë.

Shqetësimet gjithnjë në rritje të Shteteve pjesëmarrëse në OSBE në lidhje

me sigurinë e gazetarëve përputhen me shqetësimet në mesin e Shteteve

anëtare të KB-ve në lidhje me vrasjet e gazetarëve në vende në shumë

rajone. Vetëm në vitin 2011 mbi 100 gazetarë janë vrarë në 30 Shtete,

sipas shifrave të publikuara nga INSI, Instituti Ndërkombëtar për Sigurinë

e Lajmeve.

Këto detyra pozitive të Shteteve janë qartësuar nga Komiteti i Kombeve

të Bashkuara për të Drejtat e Njeriut, i cili vepron si organ mbikëqyrës i

ICCPR.

Në korrik të vitit 2011 Komiteti ka publikuar interpretimin e vet të

konsideruar të Nenit 19 të Konventës Ndërkombëtare për të Drejtat

Civile dhe Politike, për lirinë e mendimit dhe lirinë e shprehjes (Komenti i

Përgjithshëm Nr. 34 për Nenin 19).

30


Komenti i Përgjithshëm ka deklaruar se të gjitha Shtetet duhet të vendosin

masa efektive mbrojtëse kundër sulmeve që kanë për qëllim të shuajnë

zërin e atyre që ushtrojnë të drejtën e tyre për lirinë e shprehjes, duke

përfshirë gazetarët.

Në Komentin e vet të Përgjithshëm, Komiteti për të Drejtat e Njeriut ka

identifikuar se gazetarët janë në mesin e grupeve që shumë shpesh janë

cak i kërcënimeve, frikësimit dhe sulmeve për shkak të aktiviteteve të

tyre, së bashku me personat që merren me mbledhjen dhe analizën e

informatave për gjendjen e të drejtave të njeriut dhe të cilët publikojnë

raporte të ndërlidhura me të drejtat e njeriut, duke përfshirë gjyqtarët dhe

avokatët.

Në mesin e këtyre kërcënimeve dhe sulmeve janë identifikuar si “arrestime

arbitrare, tortura, kërcënim për jetë dhe vrasje”. Komenti i Përgjithshëm

thotë se të gjitha sulmet e tilla “duhet të hetohen me vendosmëri dhe

në kohë të duhur dhe kryesit e tyre të ndiqen penalisht, dhe viktimat

ose përfaqësuesit e tyre të marrin kompensimin e duhur. Nga Komenti i

Përgjithshëm 34 për Nenin 19 të Konventës Ndërkombëtare për të Drejtat

Civile dhe Politike:

23. Shtetet duhet të vendosin masa efektive mbrojtëse nga sulmet që

kanë për qëllim të heshtin ata që ushtrojnë të drejtën e tyre për liri të

të shprehurit. Paragrafi 3 [i Nenit 19] nuk duhet të thirret asnjëherë si

justifikim për të frenuar avokimin e demokracisë shumëpalëshe, parimeve

demokratike dhe të drejtave të njeriut. E as, nën çfarëdo rrethane, nuk

mund një sulm ndaj një personi, për shkak të ushtrimit të lirisë së tij

apo saj të mendimit apo shprehjes, duke përshirë edhe format e tilla si

arrestimet arbitrare, torturat, kërcënimet për jetë dhe vrasjet, të jenë në

përputhje me Nenin 19. Gazetarët shpesh janë cak i kërcënimeve të tilla,

frikësimeve dhe sulmeve për shkak të veprimtarisë së tyre. Po ashtu janë

edhe personat që merren me mbledhjen dhe analizën e informatave për

31


gjendjen e të drejtave të njeriut dhe të cilët publikojnë raporte në lidhje me

të drejtat e njeriut, duke përfshirë gjyqtarët dhe avokatët. Të gjitha sulmet

e tilla duhet të hetohen me vendosmëri dhe në kohë të duhur dhe kryesit

e tyre të ndiqen penalisht, ndërsa viktimat ose përfaqësuesit e tyre të

pranojnë format e përshtatshme të kompensimit.

Neni 19 i Konventës Ndërkombëtare për të Drejtat Civile dhe Politike

1. Çdokush ka të drejtë të ketë mendimet e veta pa ndërhyrjen

e askujt.

2. Çdokush ka të drejtë në lirinë e të shprehurit; kjo e drejtë

përfshin lirinë për të kërkuar, pranuar dhe komunikuar

informata dhe ide të çfarëdo lloji, pavarësisht kufijve, qoftë

në formë gojore, me shkrim apo të shtypur, në formë arti apo

përmes çfarëdo mediumi tjetër sipas zgjedhjes së vet.

3. Ushtrimi i të drejtave të parapara në paragrafin 2 të këtij

neni bart në vete detyra dhe përgjegjësi të veçanta. Prandaj

edhe mund të jenë subjekt i kufizimeve të caktuara, por këto

duhet të jenë të tilla siç janë paraparë me ligj dhe të jenë të

domosdoshme:

(a) për respektimin e të drejtave ose reputacionit të të

tjerëve;

(b) për mbrojtjen e sigurisë kombëtare ose të rendit publik,

apo të shëndetit ose moralit publik

32

Pjesa IV.

33

Siguria e gazetarëve dhe roli i shoqërisë civile dhe organizatave joqeveritare

Një karakteristikë themelore e qeverive demokratike dhe shoqërive të

lira është se ato inkurajojnë dhe promovojnë shprehjen e qëndrimeve

të ndryshme si nëpërmes mediave të lira dhe përmes aktiviteteve të

qytetarëve në organizata të pavarura jo qeveritare, të cilat angazhohen në

debat të hapur dhe të gjallë publik.

Organizatat e fuqishme dhe të pavarura jo qeveritare luajnë një rol jetik

në ruajtjen e demokracisë së hapur. Ato ofrojnë informata të pavarura për

mediat dhe për tërë shoqërinë për çështje të interesit publik dhe ato janë

në gjendje që të sfidojnë qeveritë dhe interesat e tjera të bartura për një

llojllojshmëri të gjerë të çështjeve të interesit legjitim.

Shumë organizata kombëtare dhe ndërkombëtare jo qeveritare në

rajonin e OSBE-së mund poashtu të ndihmojnë në ruajtjen e sigurisë së

gazetarëve duke vëzhguar raste të dhunës ndaj mediave dhe shkeljeve

të tjera serioze të lirisë së shprehjes, duke i mbrojtur gazetarët nga

persekutimet e gabuara, dhe duke kërkuar sigurimin se krimet ndaj

gazetarëve janë duke u hetuar në mënyrë të drejtë.

Është me rëndësi që Shtetet të ofrojnë kushte të favorshme për zhvillimin

e organizatave të shoqërisë civile të të gjitha llojeve, të përmbahen nga

vendosja e obligimeve të rënda apo kufizimeve mbi ta, dhe të jenë të

hapur për të pranuar gjetjet dhe shqetësimet e atyre organizatave, njëjtë

siç janë me grupet tjera përfaqësuese në bashkësitë lokale, bizneset,

profesionet dhe organizimet e punëtorëve.

34

Pjesa V.

35

Standardet profesionale të mediave dhe vetë rregullimi

Gazetarët, botuesit dhe pronarët e mediave janë përgjegjës për marrjen

e të gjitha masave të mundshme për t’u kujdesur për sigurinë fizike të

pjesëtarëve të mediave që punojnë në zona konflikti dhe në detyra të

rrezikshme, duke përshirë sigurimin e sistemeve të sigurimit personal,

trajnimeve dhe mbështetjes.

Këto masa mbrojtëse dhe mbështetëse nga ana e organizatave mediatike

dhe pjesëtarëve të mediave janë të nevojshme për të pakësuar rreziqet.

Megjithatë, efektiviteti i tyre varet tej mase edhe nga përmbushja e

obligimeve nga ana e Shteteve për të ndihmuar në mbrojtjen e gazetarëve

dhe për t’iu mundësuar atyre kryerjen e punës së tyre. Të gjitha degët e

qeverisë, duke përfshirë edhe forcat e armatosura, duhet të njohin dhe

mbrojnë të drejtat e gazetarëve si civilë që raportojnë në zona konflikti për

të mbajtur publikun të informuar.

Gazetarët dhe organizatat e mediave duhet gjatë tërë kohës të përpiqen

për të mbajtur standarde të larta profesionale. Kur bëhen gabime nga

gazetarët, qeveritë nuk duhet shfrytëzuar ato për të vendosur kontrolle

apo për të kërkuar mbylljen e një organizate mediatike.

Shteti nuk duhet të ketë në pronësi apo të kontrollojë vetë organizatat

mediatike dhe duhet të sigurohet që rregullat që drejtojnë transmetimin

publik, dhe dhënia e lejeve për transmetim, duke përshirë edhe gjatë

zëvendësimit digjital, dhe çështje të tjera trajtohen në mënyrë të

paanshme.

Vetë-rregullimi nga mediat përmes këshillave të pavarur të shtypit,

këshillave të mediave ose organeve të ngjashme rekomandohet si

mënyra më e mirë për ruajtjen e standardeve etike dhe profesionale. Këto

36

PjEsa V. standardEt ProFEsionalE të mEdiaVE dhE VEtë-rrEGullimi

ekzistojnë për të administruar një kod të praktikës të dakorduar, i cili

përgjithësisht përmban rregulla etike që shkojnë më tej se kërkesat ligjore.

Në disa raste edhe këshillat kombëtar për shtyp hetojnë ankesat nga

pjesëtarët e publikut në lidhje me përmbajtjen editoriale.

Vetë-rregullimi nga mediat kërkon që organizatat e mediave të lajmeve të

të gjitha llojeve të hartojnë dhe t’u përmbahen një kodi të hollësishëm të

praktikës. Në rast të kodeve korporative siç janë Direktivat Redaktoriale të

BBC-së në Mbretërinë e Bashkuar, këto mbikëqyren nga redaktorë të lartë

në kuadër të organizatës.

Shumica e Shteteve pjesëmarrëse në OSBE kanë edhe një formë

këshilli ndër-mediatik ose të shtypit, i cili u lejon redaktorëve nga shumë

organizata që të vënë në zbatim një kod të praktikës gazetareske. Një

detyrë e tillë duhet të kryhet në mënyrë të ndarë nga qeveria dhe nga

çfarëdo lloj i autoritetit politik edhe pse në praktikë aktualisht shkalla

e pavarësisë dhe efektivitetit të organizatave të tilla dallon në masë të

madhe.

Si shembull i çështjeve të përfshira në aranzhime të tilla, Kodi i Praktikës

së Redaktorëve i Komisionit për Ankesa të Shtypit të Mbretërisë së

Bashkuar obligon që pasaktësitë të pranohen dhe korrigjohen, përcakton

direktivat në çështjet që kanë të bëjnë me ndërhyrjet, ngacmimet,

diskriminimin dhe përdorimin e gjuhës përbuzëse për grupe të caktuara

në shoqëri, e ruan parimin që gazetarët duhet të mbajnë konfidencialitetin

e burimit të informacionit dhe jep udhëzime mbi atë se çfarë përbën

interes publik në kuptim të mediave- për shembull, për të ekspozuar

krimin ose parregullsitë serioze dhe për të parandaluar që publiku të keq

informohet.

Përveç kësaj, organizatat e mëdha të gazetarëve kanë zhvilluar kodet

37

PjEsa V. standardEt ProFEsionalE të mEdiaVE dhE VEtë-rrEGullimi

e veta të mirësjelljes, duke parashtruar parimet profesionale të cilat

pajtohen për t’i respektuar anëtarët e tyre.

Federata Ndërkombëtare e Gazetarëve ka një numër formal të parimeve

profesionale dhe etike të cilat duhet të respektohen nga gazetarët. Këtu

hyjnë çështje të pavarësisë redaktoriale dhe vetë-rregullimi dhe mbron të

drejtën e gazetarëve të mos urdhërohen nga punëdhënësit që të sillen në

një mënyrë që do të ishte shkelje e etikës së tyre profesionale.

Për më tepër, shembuj pozitiv janë gjetur në disa Shtete pjesëmarrëse në

OSBE për arritje të marrëveshjeve për udhërrëfyes që synojnë ndërtimin

e marrëdhënieve të mira në mes të policisë dhe raportuesve nga mediat,

fotografëve dhe punonjësve të tjerë veçanërisht sa i përket raportimit nga

mediat të demonstratave, ngjarjeve kriminale dhe ngjarjeve të tjera të

mëdha.

Një shembull është marrëveshja e arritur në mes të disa sindikatave

të gazetarëve në MB dhe forcave të ndryshme policore të vendit për

direktivat për policinë që të lejojë dhe ndihmojë mediat që të kryejnë

përgjegjësitë e tyre të raportimit nga vendngjarja e incidenteve, me kusht

që mediat nuk ndërhyjnë në përgjegjësitë e policisë.

Direktivat i përcaktojnë të drejtat e pjesëtarëve të mediave në situata të

mosmarrëveshjeve potenciale, hapave për të promovuar bashkëpunimin

në praktikë dhe për t’u dakorduar për rregullat për policinë që të

respektojnë kartelat e gazetarëve si forma të identifikimit të mediave.

Këto forma të ndryshme të vetë-rregullimit nga mediat dhe kodet e sjelljes

profesionale shërbejnë për të promovuar dhe ruajtur shoqëritë e hapura

dhe demokratike duke e distancuar punën esenciale të shtypit të lirë nga

mundësia për ndërhyrje të qeverisë apo nga korporatat dhe interesat tjera

të fuqishme.

38

Pjesa VI.

39

Parimet dhe zotimet e OSBE-së si kornizë për sigurinë e gazetarëve

Konferenca e radhës për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë (KSBE) dhe

tekstet e OSBE-së kanë parashtruar dispozita sa i përket lirisë së shtypit,

lirisë së shprehjes dhe informimit dhe për sigurinë e gazetarëve. Rëndësia

e këtyre çështjeve është shtuar me kohë. Fazat kryesore të këtij zhvillimi

janë përmbledhur në vijim.

Akti Final i Helsinkit (1975)

Në Aktin Final të Helsinkit të vitit 1975 liderët e Bashkimit Sovjetik të

asokohshëm, SHBA-ve, Kanadës dhe Shteteve të Evropës Lindore dhe

Perëndimore pranuan së pari bashkërisht rëndësinë e lirisë së shprehjes,

lirinë e mendimit dhe rolin e gazetarëve në zhvillimin e këtyre gjërave:

Pjesa IV, Kapitulli II

Informimi:

Shtetet pjesëmarrëse,

• Të vetëdijshme për nevojën për njohuri dhe të kuptuar gjithnjë e më të

gjerë të aspekteve të ndryshme të jetës në Shtetet tjera pjesëmarrëse,

• Duke pranuar kontributin e këtij procesi në rritjen e mirëbesimit mes

njerëzve,

• Duke shprehur dëshirën që, bashkë me zhvillimin e mirëkuptimit

reciprok në mes të Shteteve pjesëmarrëse dhe me përmirësimin e

mëtejmë të marrëdhënieve mes tyre, të vazhdojnë edhe më tej me

përpjekjet për përparim në këtë fushë,

• Duke e pranuar rëndësinë e shpërndarjes së informatave nga Shtetet

tjera pjesëmarrëse dhe të kuptimit më të mirë të informatave të tilla,

40

PjEsa Vi. ParimEt dhE zotimEt E osbE-së si Kornizë

• Duke theksuar kështu rolin esencial dhe ndikues të shtypit, radios,

televizionit, kinemasë dhe agjencioneve të lajmeve si dhe të

gazetarëve që punojnë në këto fusha,

• Duke e bërë si synim të vetin që të mundësojnë shpërndarje më

të lirë dhe më të gjerë të informatave të çdo lloji, të inkurajojnë

bashkëpunimin në fushën e informimit dhe këmbimit të informatave

me vendet tjera, dhe për të përmirësuar kushtet nën të cilat gazetarët

nga një Shtet pjesëmarrës e ushtrojnë profesionin e tyre në një Shtet

tjetër pjesëmarrës,

Karta e Parisit për një Evropë të re (1990)

Në vitin 1990, në mes të transformimeve të mëdha të mjedisit politik të

Evropës, Krerët e Shteteve ose të Qeverive të Shteteve pjesëmarrëse

në atë që në atë kohë njihej si KSBE nënshkruan Kartën e Parisit, ku

shprehej vendosmëria e të gjitha Shteteve për të ndërtuar një nivel

të ri bashkëpunimi në bazë të një angazhimi të përbashkët për vlera

demokratike, me qarkullimin e lirë të informatave si element thelbësor:

Ne marrim përsipër që të ndërtojmë, përforcojmë dhe fuqizojmë

demokracinë si të vetmin sistem të qeverisjes së kombeve tona.

... Demokracia është mbrojtësi më i mirë i lirisë së shprehjes, tolerancës

të të gjitha grupeve të shoqërisë, dhe mundësive të barabarta për secilin

person.

... Në pajtim me zotimet tona të KSBE, ne theksojmë se lëvizja e lirë dhe

kontakti në mes të qytetarëve tanë si dhe qarkullimi i lirë i informatave dhe

ideve janë jetike për ruajtjen dhe zhvillimin e shoqërive të lira dhe kulturave

të pasura.

41


Deklarata e Samitit të KSBE të Budapestit (1994)

Gjatë kohës së Samitit të KSBE në Budapest në vitin 1994, ish Jugosllavia

ishte duke u shpërbërë. Punonjësit e mediave në disa raste ishin bërë

shënjestër në luftën civile dhe mediat ishin shfrytëzuar nga palët rivale

të luftës si mjet propagandues. Shqetësimet në lidhje me këto gjëra u

pasqyruan në tekstin e Samitit për lirinë e shprehjes dhe mediat e lira:

(36) Shtetet pjesëmarrëse ripohojnë se liria e shprehjes është një e drejtë

themelore e njeriut dhe përbërës bazë i shoqërisë demokratike. Në këtë

drejtim, mediat e pavarura dhe pluraliste janë esenciale për një shoqëri

të lirë dhe të hapur dhe për sisteme llogaridhënëse të qeverisjes. Ato si

parime udhëheqëse i kanë se do të mbrojnë këtë të drejtë.

(37) Ato i dënojnë të gjitha sulmet dhe keqtrajtimet e gazetarëve dhe do

të bëjnë përpjekje që ata që janë drejtpërdrejt përgjegjës për sulme dhe

keqtrajtime të tilla të japin llogari.

Në Samitin e Lisbonës në vitin 1996 Shtetet pjesëmarrëse në atë që në

atë kohë u shndërrua në OSBE erdhën në përfundim se përmbushja e

zotimeve në fushën e mediave duhej të fuqizohej. Ata vendosen që të

përpunojnë më tej një mandat për emërimin e një Përfaqësuesi të OSBE-

së për Lirinë e Mediave.

Zyra e Përfaqësuesit të OSBE-së për Lirinë e Mediave u themelua si e

plotë në vitin 1997, me mandat që të:

(3) përqendrohet në reagimin e shpejtë ndaj mos respektimit serioz të

parimeve dhe zotimeve të OSBE-së nga shtetet pjesëmarrëse në lidhje me

lirinë e shprehjes dhe mediave të lira.

Në Këshillin Ministror të Mastrihtit në vitin 2003 Shtetet pjesëmarrëse

i dhanë një peshë më të madhe rolit qendror të mediave të lira dhe

42


pluraliste në përforcimin e qeverisjes së mirë, promovimit të transparencës

dhe luftimit të korrupsionit:

(2.2.5) ne do të bëjmë qeveritë tona më transparente duke zhvilluar më

tej proceset dhe institucionet për të ofruar informata në kohë, duke

përfshirë statistika të besueshme, për çështje me interes publik në fusha

ekonomike dhe mjedisore për mediat, komunitetin afarist, shoqërinë civile

dhe qytetarët, me qëllim të zhvillimit të një dialogu të mirë informuar dhe

reagues. Kjo është thelbësore për vendimmarrje që është reaguese ndaj

kushteve ndryshuese dhe nevojave dhe dëshirave të popullatës.

Në vitet vijuese, çështjet në lidhje me pluralizmin e mediave, lirinë e

mediave dhe sigurinë e gazetarëve vazhduan të zënë vëmendjen e

Shteteve pjesëmarrëse në OSBE.

Në Deklaratën Komemorative të Astanës në vitin 2010 Krerët e Shtetit

ose Qeverisë së 56 Shteteve pjesëmarrëse riafirmuan përkushtimin e tyre

ndaj parimeve të OSBE-së dhe pranuan interesimin reciprok të secilit në

përmbushjen e atyre zotimeve në Shtetet e tjera:

[ne] riafirmojmë përshtatshmërinë e, dhe përkushtimin tonë ndaj

parimeve në të cilat kjo Organizatë mbështetet. Përderisa kemi arritur

mjaft përparim, ne poashtu e pranojmë se duhet të bëhet më shumë

që të sigurohemi për respektim të plotë dhe zbatim të këtyre parimeve

thelbësore dhe zotimeve që i kemi marr përsipër në dimensionin politiko-

ushtarak, dimensionin ekonomik dhe mjedisor, si dhe dimensionin njerëzor,

në radhë të parë në fushat e të drejtave të njeriut dhe lirive themelore. ...

... Ne i shohim këto zotime [OSBE] si arritjet tona të përbashkëta prandaj

edhe i konsiderojmë si çështje të interesit të menjëhershëm dhe legjitim të

të gjitha Shteteve pjesëmarrëse.

43


... Ne riafirmojmë në mënyrë kategorike dhe të pakthyeshme se zotimet e

dhëna në fushën e dimensionit njerëzor janë çështje të interesit legjitim të

të gjitha Shteteve pjesëmarrëse dhe nuk i përkasin përjashtimisht punëve

të brendshme të Shtetit përkatës. Ne e çmojmë rolin e rëndësishëm

që luhet nga shoqëria civile dhe mediat e lira për të na ndihmuar që

të sigurojmë respekt të plotë për të drejtat e njeriut, liritë themelore,

demokracinë, duke përfshirë zgjedhjet e lira dhe të drejta, si dhe sundimin

e ligjit.

44

Pjesa VII.

45

Obligimet tjera ndërkombëtare

Rezoluta 29 e UNESCO-s: Dënimi i dhunës ndaj gazetarëve

UNESCO është agjenci e Kombeve të Bashkuara që ka një mandat

specifik promovimin e lirisë së shprehjes dhe lirisë së mediave dhe

mbrojtjen e sigurisë së gazetarëve, në vitin 1997 Shtetet Anëtare

të UNESCO-s miratuan Rezolutën 29 për “Dënimin e dhunës ndaj

gazetarëve”.

Rezoluta u propozua dhe u miratua nga Shtetet si përgjigje ndaj

shqetësimeve serioze për vrasjen e gazetarëve në shumë vende dhe

për dëshmitë e përhapjes së mosndëshkimit- d.m.th. dështimit të

vazhdueshëm të autoriteteve të ligjshme për të vendosur para drejtësisë

personat përgjegjës për këto vepra.

Rezoluta ka identifikuar dëmin më te madh që po i bëhej shoqërisë me

vrasjen e shumë gazetarëve, i ka shtyer Shtetet që të kryejnë detyrën e

tyre për të hetuar dhe dënuar krimet e tilla, dhe u bëri thirrje atyre që të

heqin urdhëresat për kufizime në lidhje me vrasjet e gazetarëve.

Më tej i shtynë autoritetet kompetente të Shteteve që të kryejnë detyrën

e tyre për të parandaluar, hetuar dhe ndëshkuar krimet e tilla dhe për të

shëruar pasojat e tyre; dhe u kërkoi atyre që të përmirësojnë legjislacionin

e tyre ashtu që të bëjnë të mundur ndjekjen dhe dënimin e atyre që nxisin

vrasjen e personave që ushtrojnë të drejtën për liri të shprehjes.

Rezoluta e UNESCO-s poashtu rekomandon që qeveritë duhet të heqin

çfarëdo urdhërese për kufizime për krimet ndaj personave kur ato kryhen

me qëllim që të pengojnë ushtrimin e lirisë së informimit dhe shprehjes

ose kur qëllimi i tyre është pengimi i drejtësisë.

46

PjEsa Vii. obliGimEt tjEra ndërKombëtarE

Takimi ndërmjet agjencive të KB-ve për Sigurinë e Gazetarëve dhe problemi i mosndëshkimit

Me 13-14 shtator 2011, UNESCO, ishte nikoqir i takimit të parë ndërmjet

agjencive të KB-ve për Sigurinë e Gazetarëve dhe për problemin e

mosndëshkimit ku morën pjesë të gjitha Agjencionet, Fondacionet dhe

Programet përkatëse të Kombeve të Bashkuara, duke përfshirë Zyrën

e Komisionerit të Lartë për të Drejtat e Njeriut, Bankën Botërore dhe

Programin e Zhvillimit të KB-ve.

Kjo kishte si synim themelimin e një qasjeje të koordinuar dhe të shtrirë

në tërë sistemin e KB-ve për parandalimin dhe luftimin e krimeve të

dhunshme ndaj gazetarëve- duke përfshirë sulmet, kidnapimet, krimet

e dhunës seksuale, frikësimet, kërcënimet, arrestimet dhe burgimet e

paligjshme.

Takimi ishte pjesë e një procesi konsultativ që kishte për qëllim krijimin e

një Plani Veprimi të KB-ve, që të përfshinte formimin e një mekanizmi të

koordinuar ndërmjet agjencioneve për të trajtuar çështjet që ndërlidhen

me sigurinë e gazetarëve dhe mungesën e ndëshkimeve. Do të përfshinte

monitorimin e progresit si në nivel kombëtar ashtu edhe në nivel

ndërkombëtar.

Siguria dhe mosndëshkimi do të ishin pjesë edhe të kontributeve të KB-ve

në strategjitë kombëtare, posaçërisht në programet zhvillimore të ndihmës

dhe përfshirjen e mundshme të partnerëve nga mediat në disa nga

proceset përgatitore të projekteve zhvillimore të Kombeve të Bashkuara.

Drafti përfshin edhe vazhdimin e punës së kryer deri tani nga UNESCO

për parandalimin e krimeve kundër punonjësve të mediave. Veçanërisht

kjo përfshin ndihmesën e vendeve për të zhvilluar legjislacionin dhe

mekanizmat që favorizojnë lirinë e shprehjes dhe informatave, dhe

duke i mbështetur përpjekjet e tyre për të zbatuar rregullat dhe parimet

47


ekzistuese ndërkombëtare, sidomos Rezolutën e UNESCO’s të vitit 1997

në lidhje me dhunën ndaj gazetarëve.

Për të përforcuar parandalimin, do të zhvillohen edhe fushata për

ngritjen e vetëdijesimit me Shtetet Anëtare, shoqërinë civile, organizatat

jo qeveritare dhe organet përkatëse për çështjet në lidhje me lirinë e

shprehjes, sigurisë së gazetarëve dhe rrezikun që i kanoset demokracisë

nga mosndëshkimi.

Projekt Plani i Veprimit do të paraqitet në Programin Ndërkombëtar për

Zhvillimin e Komunikimit (IPDC) të UNESCO-s në seancën e tij të radhës

në mars të vitit 2012 e pastaj do t’i dorëzohet organeve përgjegjëse për

koordinimin të mbarë KB-ve.

Rezoluta e Këshillit të Sigurimit të KB-ve 1738 (2006) dënon sulmet

ndaj gazetarëve në situata konflikti

Rezoluta e miratuar njëzëri në vitin 2006 kujton se gazetarët e angazhuar

në misione profesionale të rrezikshme në zona të konfliktit të armatosur

konsiderohen si civil dhe duhet të mbrohen si të tillë.

Ajo theksoi se sipas të drejtës ndërkombëtare humanitare sulmet e

qëllimshme ndaj civilëve përbëjnë krime lufte dhe të gjitha palët në situata

konflikti duhet të respektojnë pavarësinë profesionale dhe të drejtat e

gazetarëve, profesionistëve të mediave dhe personelit shoqërues si civil.

(1) Dënon sulmet e qëllimshme ndaj gazetarëve, profesionistëve të

mediave dhe personelit shoqërues, si të tillë, dhe u bën thirrje të gjitha

palëve që t’u japin fund praktikave të tilla

(7) Vë në dukje përgjegjësinë e Shteteve për t’iu përmbajtur obligimeve

përkatëse sipas së drejtës ndërkombëtare për të ndërprerë dukurinë e

48


mosndëshkimit dhe për të ndjekur penalisht personat përgjegjës për

shkelje serioze të së drejtës ndërkombëtare

(9) Rikujton se shkeljet sistematike, flagrante dhe të përhapura të ligjeve

ndërkombëtare humanitare dhe të të drejtave të njeriut në situata të

konfliktit të armatosur mund të përbëjë një kërcënim për paqen dhe

sigurinë botërore, dhe riafirmon në këtë drejtim gatishmërinë e vet për të

konsideruar situatat e tilla dhe, kur është e nevojshme, të miratojë masat

përgjegjëse.

Rezoluta ka kërkuar edhe nga Sekretari i Përgjithshëm i KB-ve që të

përfshijë çështjen e mbrojtjes dhe sigurisë së gazetarëve në raportet e tij

të ardhshme para Këshillit të Sigurimit për mbrojtjen e civilëve në konflikte

të armatosura.

49


50

Pjesa VIII.

51

Çështjet dhe rekomandimet kryesore për sigurinë e gazetarëve

Mediat kanë një funksion esencial si rojtar publik dhe si pjesë e sistemit

të baraspeshimit në një demokraci. Gazetarët janë të ekspozuar ndaj

rreziqeve të veçanta të sfidave ligjore, kërcënimeve e në disa raste edhe

sulmeve të dhunshme si pasojë e punës së tyre. Në vijim është dhënë një

listë e çështjeve kryesore që lajmërohen, bashkë me Rekomandimet për

reagim ndaj tyre në pajtim me praktikat e mira në bazë të parimeve dhe

zotimeve të OSBE-së.

Shembujt e reagimeve pozitive janë përmendur si ilustrime; përfitimet nga

politikat dhe veprimet shembullore përmbushen atëherë kur zbatimi është

efektiv dhe i qëndrueshëm:

Korniza ligjore

Çështja: Kushtetutat nacionale dhe ligjet rregullative kërkojnë mbrojtje

të qartë dhe efektive të lirisë së shprehjes dhe kushte të sigurta

pune për mediat, duke i ndjekur parimet dhe zotimet e OSBE-së dhe

obligimet ndërkombëtare të Shteteve pjesëmarrëse në OSBE.

Praktikë e mirë: Çfarëdo kufizimi në lirinë e shprehjes, duke përfshirë

edhe ato mbi baza të sigurisë publike duhet të parashihen me ligj, dhe

të jenë të domosdoshme për mbrojtjen e një interesi të njohur sipas të

drejtës ndërkombëtare dhe duhet të jetë proporcional. Poashtu duhet

të jenë të qarta, me qasje të lehtë nga publiku dhe me mundësi që të

kundërshtohen.

52

PjEsa Vii i . ÇështjEt dhE rEKomandimEt KrYEsorE Për siGurinë E GazEtarëVE

Shtetet marrin hapat e nevojshëm që të sjellin ligjet e veta në lidhje

me lirinë e mediave dhe lirinë e shprehjes në një vijë me standardet

ndërkombëtare, duke vënë në zbatim masat e përgjithshme të synuara

nga Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut, dhe duke e vënë në jetë

ligjit vendor për të drejtat universale, në pajtim me interpretimin e ekspertit

për të drejtën ndërkombëtare për lirinë e shprehjes të dhënë nga Komiteti

i të Drejtave të Njeriut të KB-ve (Komenti i Përgjithshëm 34 i Nenit 19 të

ICCPR-së).

Ligji e pranon se e drejta në lirinë e shprehjes përfshin shprehjen e

qëndrimeve dhe mendimeve që ofendojnë, tronditin dhe shqetësojnë.

Ligji nuk i jep Shtetit fuqi arbitrare ose të jashtëzakonshme për të

censuruar një medium apo për të mbyllur një burim mediash.

E drejta universale e lirisë së shprehjes vlen edhe për materiale në Internet

në të njëjtën mënyrë si me mediat tradicionale.

Liria e shprehjes dhe qarkullimi i lirë i informatave janë të garantuara

pavarësisht kufijve.

Sistemet e gjyqësorit, zbatimit të ligjit dhe ato penale

Çështja: Gjyqësori duhet të jetë i pavarur nga autoriteti qeveritar dhe

nga ndonjë ndikim politik

Praktikë e mirë: Forcat policore, agjencionet tjera të zbatimit të ligjit

dhe shërbimet e burgjeve u nënshtrohen sistemeve të pavarura të

mbikëqyrjes, me procedura transparente të brendshme dhe procedura të

ankesave nga publiku.

53


Hetimet e krimeve të rënda ndaj gazetarëve kryhen menjëherë, në mënyrë

të pavarur dhe me efikasitet; autoritetet kujdesen që të hetojnë dhe të

marrin parasysh çdo dëshmi për një lidhje të mundshme me aktivitetet

profesionale të gazetarit.

Kufizimet për raportime nga gjyqi zbatohen vetëm në rrethana të

jashtëzakonshme, për shembull për të mbrojtur të miturit.

Askush nuk dënohet ose burgoset pse ka shprehur një mendim ose ka

përhapur informata, përveç nëse konstatohet se kështu është kryer një

kundërvajtje tjetër serioze (siç është nxitja e dhunës ose terrorizmit).

Raportet në mes të mediave dhe autoriteteve Shtetërore: rregullimi,

hapja dhe dialogu

Çështja: zyrat dhe agjencionet kombëtare, rajonale dhe lokale duhet

të jenë të hapura dhe reaguese, duke u mundësuar mediave të lira, të

pavarura dhe hulumtuese që të kryejnë rolin e tyre për të hulumtuar dhe

hetuar çështjet me interes publik dhe për të raportuar në mënyrë të lirë

dhe të papenguar.

Praktikë e mirë: Shteti nuk vendos kërkesa të paarsyeshme si parakusht

për punën e gazetarëve.

Autoritetet rregullatore të transmetimit veprojnë në mënyrë të paanshme

për dhënien e licencave dhe për çështje të tjera.

Hetimet tatimore dhe kërkesat tjera të veçanta administrative nuk u

imponohen mediave në mënyrë arbitrare si formë e kërcënimit apo pa një

arsye të drejtë.

54


Qasja e mediave te zyrtarët, zëdhënësit qeveritar dhe në ngjarje publike

dhe për shtyp administrohet pa diskriminim apo përjashtim arbitrar të

ndonjë medie.

Shteti përkrah mekanizmat që angazhojnë shoqërinë civile për të

përforcuar mbrojtjen e të drejtave të gazetarëve, siç është Zyra e Avokatit

të Popullit apo Komisioneri për të Drejtat e Njeriut.

Rekomandim: Përfaqësuesit qeveritar, zyrtarët publik dhe politikanët

e zgjedhur të mos menaxhojnë apo kontrollojnë ndonjë organizatë

mediatike gjatë kohës kur janë në funksion.

Zgjedhjet

Çështja: Gjatë periudhës së zgjedhjeve dhe kohërave të trazirave

sociale dhe ngjarjeve të mëdha, gazetarët janë të ekspozuar ndaj

rreziqeve të shtuara për t’u burgosur, akuzuar apo dënuar për vepra të

supozuara penale, duke përfshirë për shpifje dhe të pavërteta; ata po

ashtu mund të jenë objekt i presioneve të paarsyeshme për të prodhuar

raportime favorizuese partiake dhe të njëanshme.

Praktikë e mirë: Sidomos në kohë të zgjedhjeve, duhet të respektohen

ligjet dhe rregulloret që garantojnë lirinë e mediave për të hulumtuar më

afër të gjitha aspektet e procesit.

Ligjet zgjedhore, komisionet zgjedhore të Shtetit dhe direktivat e

transmetimit obligojnë mediat që të mbulojnë në mënyrë të barabartë

fushatat zgjedhore të partive politikë dhe kandidatëve, si dhe të

procedurave të votimit.

55


Demonstratat në rrugë, protestat dhe ngjarjet publike

Çështja: Gazetarët dhe fotografët që mbulojnë protestat ose mbledhitë

publike kanë vuajtur arrestime arbitrare dhe keqtrajtime nga ana e

policisë dhe forcave të sigurimit; në disa raste ata kanë pësuar lëndime

fizike dhe humbje apo dëmtim të pajisjeve gjatë punës ose gjatë

kohës kur janë mbajtur në arrest; Përcjellja policore dhe monitorimi i

punonjësve të mediave në protesta publike mund të jetë kërcënues dhe

të pengojë punën e tyre legjitime.

Praktikë e mirë: Policia të mos mbajë në ndalesë, arrestojë ose përdor

dhunë ndaj mediave që kryejnë rolin e tyre të drejtë të raportimit të

protestave apo ngjarjeve të tjera në vende publike.

Zyrtarët e zbatimit të ligjit lejojnë raportimin nga mediat për demonstrata

në rrugë apo ngjarje të ngjashme, e respektojnë identifikimin e shtypit siç

janë kartelat e shtypit dhe shiritat e duarve, dhe mbajnë kanalet e dialogut

me mediat për të pakësuar rrezikun e mospajtimeve.

Rekomandim: Forcat policore dhe organizatat e gazetarëve arrijnë

marrëveshje për udhërrëfyesin e mediave për policinë dhe japin trajnime

për zyrtarët për t’u kujdesur për mirëkuptimin dhe respektimin e

udhërrëfyesit.

Bastisjet policore të zyrave të mediave dhe shtëpive të gazetarëve

Çështja: Bastisjet nga ana e policisë janë kryer në zyrat e

mediave dhe shtëpitë e gazetarëve, duke përfshirë edhe mbajtje

fizike, shkatërrim të pasurisë dhe konfiskim të pajisjeve siç janë

kompjuterët si dhe të xhirimeve, dosjeve dhe fletoreve të shënimeve.

56


Praktikë e mirë: Organet e zbatimit të ligjit respektojnë të drejtën e

gazetarëve për të raportuar për çështje të interesit publik dhe përmbahen

nga arrestimi i tyre apo konfiskimi i pajisjeve në pronësi të tyre pa pasur

një dëshmi të fuqishme të jashtëzakonshme që një veprim i tillë është i

nevojshëm për interesin publik.

Burgosja e gazetarëve

Çështja: Disa gazetarë burgosen në mënyrë të paligjshme nën

akuza arbitrare dhe të rrejshme; shumë nga ta mbahen në ndalesë,

nganjëherë për periudha të gjata, në paraburgim.

Praktikë e mirë: Rastet në të cilat gazetarët akuzohen rrejshëm për

kundërvajtje të zakonshme siç janë huliganizmi dhe trajtimi me narkotikë

hetohen dhe nëse konstatohen të jenë të pa bazuara, hedhen poshtë nga

hetues, prokurorë dhe gjyqtarë të pavarur.

Zyrtarët e zbatimit të ligjit që zbulohen se janë përgjegjës për fabrikimin e

dëshmive apo për ngritjen e akuzave keqdashëse të marrin ndëshkimin e

duhur.

Askush nuk akuzohet apo dënohet për vepër penale për atë që shkruajnë

apo raportojnë në media, apo pasi kanë shprehur një mendim nëpër

media, përveç nëse është përmbushur kushti i definuar në mënyrë strikte

për kufizimin e lirisë së shprehjes.

Kërcënimet dhe aktet e dhunës ndaj gazetarëve

Çështja: Kërcënimet dhe aktet e dhunës ndaj gazetarëve kanë

vazhduar e në disa pjesë edhe janë shtuar në zonën e OSBE-së gjatë

viteve të fundit.

57


Kërcënimet me anë të telefonit, faksit, postës elektronike ose letrës

etj. shpesh janë pasuar me sulme fizike, duke përfshirë edhe vrasje.

Praktikë e mirë: Organet shtetërore hetojnë raportimet për kërcënime

menjëherë dhe me kujdes, dhe ndërmarrin hapa të nevojshme për të

mbrojtur personin apo personat e kërcënuar.

Qeveritë e kanë për obligim që të mbrojnë sigurinë fizike të personave që

janë nën kërcënim. Ata marrin parasysh faktin se gazetarët, forumistët

dhe mbrojtësit e të drejtave të njeriut janë në mesin e grupeve në shoqëri

që janë të ekspozuar ndaj rrezikut për sulm për shkak të aktiviteteve të

tyre.

Agjencionet e zbatimit të ligjit ndërmarrin hapa të vendosur dhe të

fuqishëm për të eliminuar kërcënimet nga anëtarë të grupeve të krimit të

organizuar.

Shembuj: në Itali dhe Serbi, policia ka ofruar mbrojtje efikase për

gazetarët e kërcënuar.

Hetimi i sulmeve ndaj gazetarëve dhe vrasjeve të gazetarëve, duke

u siguruar që përgjegjësit të sillen para drejtësisë, dhe zhdukja e

mosndëshkimit

Çështja: Numri i lartë i sulmeve dhe vrasjeve të gazetarëve ka bërë

disa pjesë të rajonit të OSBE-së të jenë në mesin e vendeve më

të rrezikshme në botë për të punuar gazetarët; sundimi i ligjit dhe

integriteti i sistemeve të zbatimit të ligjit dhe drejtësisë janë vënë në

pikëpyetje; një klimë e mungesës së ndëshkimit është shtuar.

58


Praktikë e mirë: Asnjë rregull për kufizim nuk vlen për krime të tilla.

Hetime të menjëhershme dhe efektive të krimeve kryhen për të arrestuar

personat përgjegjës dhe për t’i sjellë ata para drejtësisë.

Policia dhe prokurorët zhvillojnë dhe zbatojnë protokole dhe metoda të

specializuara për t’u siguruar që hetimi i krimeve ndaj gazetarëve përfshin

kontrolle të hollësishme për të gjetur lidhje me punën e gazetarit.

Qeveritë u përmbahen Direktivave të vitit 2011 për zhdukjen e

mosndëshkimit të nxjerra nga Komiteti i Ministrave të Këshillit të Evropës

që vendosin normat dhe standardet për hetime efektive, në kohë dhe

të pavarura, mbrojtje të dëshmitarëve, qasje për anëtarët e familjes së

viktimës, etj.

Policia, prokurorët, avokatët dhe gjyqtarët marrin trajnime të duhura për të

praktikuar ato që u përmendën më sipër.

Zhvillimet në gjyq zakonisht janë të hapura për publikun, me përjashtime

strikte dhe procedura për kundërshtim të vendimit që favorizon seancat e

mbyllura.

Shembuj:

Në Serbi, qeveria ka vepruar me shpejtësi duke nisur hetimet për

sulmin e kryer në korrik të vitit 2010 ndaj Teofil Pançiq, një kolumnist i

së përjavshmes Vreme, dhe një kërcënimi ndaj Brankica Stankoviq të

radiostacionit B92.

Në Rusi, janë ri hapur hetimet në disa raste që përfshinin vrasjen e

gazetarëve; në maj të 2011 dy të pandehur janë gjykuar dhe dënuar për

59


vrasje të dyfishtë të avokatit për të drejtat e njeriut Stanislav Markelov dhe

gazetares së Novaya Gazeta Anastasia Baburova në Moskë në vitin 2009.

Deri në atë kohë të vetmet dënime që nga viti 2000 në raste të vrasjeve të

gazetarëve ka qenë ai i vitit 2007 i pesë pjesëtarëve të një bande kriminale

për vrasjen në vitin 2000 të gazetarit të Novaya Gazeta Igor Domnikov.

Hetuesit nuk kanë mundur të identifikojnë ata që kishin urdhëruar vrasjen

e Domnikovit.

Në Rusi, një bazë e të dhënave e zhvilluar nga Federata Ndërkombëtare

e Gazetarëve për vdekjet e gazetarëve www.journalists-in-russia.org

dhe një tjetër http://mediaconflictsinrussia.org e cila regjistron rastet e

kërcënimeve dhe sulmeve ndaj gazetarëve në Rusi ofron një shkallë të

lartë të informatave të verifikuara të cilat mund të ndihmojnë të gjitha

palët e interesuara duke përfshirë edhe organet e hetuesisë së vendit.

Informatat nga të dy faqet e internetit mblidhen nga monitoruesit e

Fondacionit Mbrojtës Glasnost dhe Qendrës për Gazetari në Situata

Ekstreme.

Në Rusi, kontaktet fillestare janë vënë në nivel lokal në mes prokurorëve

dhe gazetarëve dhe organizatave për të drejtat e njeriut për të diskutuar

mënyrat e përmirësimit të procesit të mbledhjes së dëshmive për sulmet

ndaj gazetarëve, duke përfshirë informatat e zbuluara nga hulumtimet

gazetareske apo të publikuara në media ose në databazat e përmendura.

Shembull: Kroaci: me 3 nëntor 2010 një gjykatë ka gjykuar dhe dënuar

gjashtë persona për vrasjen e Ivo Pukaniq, drejtorit të gazetës javore

Nacional dhe drejtorit të marketingut Niko Franjiq. Të dy burrat u vranë

nga një bombë në automjet në vitin 2008; shpresohet që edhe ata që janë

përgjegjës për urdhërimin e vrasjeve do të sjellen para drejtësisë.

Konflikti i armatosur

60


Çështja: Gazetarët vazhdojnë të jenë të ekspozuar ndaj rreziqeve

serioze për lëndime dhe vdekje në kohëra të konfliktit të armatosur,

paqëndrueshmërisë së dhunshme politike dhe rënies së sundimit të ligjit.

Praktikë e mirë: Në zonat e konfliktit të armatosur civilët duke

përfshirë gazetarët mbrohen me efektivitet edhe nga ligjet humanitare

ndërkombëtare përveç ligjit universal për të drejtat e njeriut.

Rezoluta 1738 e KSKB e vitit 2006 respektohet në tërësi; ajo rithekson se

sulmet e drejtuara qëllimisht ndaj anëtarëve të mediave përbëjnë krime

lufte dhe përcakton obligimet e të gjitha Shteteve sa i përket mbrojtjes së

tërë personelit mediatik dhe për t’u siguruar se përgjegjësit për shkelje të

ndiqen penalisht.

Rekomandim: Qeveritë dhe organizatat e mediave duhet të jenë të

njoftuara me dispozitat e ligjit humanitar, dhe me procedurat formale

dhe jo formale të krijuara për të pakësuar rrezikun për gazetarët në zona

konflikti, duke përfshirë si në vijim:

Karta për Sigurinë e Gazetarëve që punojnë në Zona Lufte ose zona të

rrezikshme e Reporterëve pa Kufij; u bën thirrje mediave, gazetarëve dhe

autoriteteve publike që të konsultohen në mënyrë që të ulin rrezikun në

zona lufte dhe zona të rrezikshme.

Kodi i Sigurisë i Institutit Ndërkombëtar për sigurinë e lajmeve (INSI), i cili

parashtron detyrat e organizatave të mediave për të siguruar trajnime për

mjediset armiqësore, kujdes dhe mbrojtje; po ashtu u bën thirrje qeverive

dhe forcave të armatosura që te respektojnë sigurinë e gazetarëve, qoftë

të shoqëruara nga forcat e tyre ose jo, dhe të përmbahen nga kufizimi i

panevojshëm i lirisë së tyre të lëvizjes apo raportimit, apo shqetësimin,

frikësimin ose sulmimin fizik të gazetarëve gjatë kryerjes së punëve të tyre

legjitime.

61


Udhërrëfyesi i mbijetesës së gazetarëve i Federatës Ndërkombëtare

të Gazetarëve me titull “Live News” (Lajme të drejtpërdrejta) 2003;

specifikon përgjegjësitë e qeverive, duke përfshirë edhe atë të mbrojtjes

së gazetarëve nga çfarëdo shtrëngimi për të dëshmuar në gjykime për

krime lufte, për të mbrojtur sigurinë e tyre fizike dhe për t’i mbrojtur ata

nga çfarëdo bindje e ndikim partiak.

Një linjë direkte telefoni 24 orëshe e Komitetit Ndërkombëtar të Kryqit

të Kuq (KNKK) për Ndihmë të gazetarëve në detyra të rrezikshme; numri

është +41792173285. Ofrohet në veçanti për shfrytëzim nga ana e

familjarëve të gazetarëve dhe shoqatave profesioniste.

KNKK u përgjigjet çështjeve humanitare që lindin në raste të zhdukjes ose

mbajtjes në robëri të gazetarëve dhe civilëve të tjerë në kohëra lufte ose

burgosjes në situata të trazirave dhe tensioneve të brendshme.

Ligjet e shtetit për siguri dhe anti-terrorizëm

Çështja: Ligjet e anti-terrorizmit, ekstremizmit dhe sigurisë

kombëtare shpesh janë përdorur për të persekutuar dhe burgosur

gazetarët dhe për t’i vendosur ata nën mbikëqyrje speciale.

Praktikë e mirë: Ligjet për anti-terrorizëm nuk shfrytëzohen për të ndjekur

penalisht gazetarët apo të tjerët përveç nëse të shprehurit ka për qëllim

dhe ka gjasa të nxit dhunë, siç është paraparë me ligje ndërkombëtare;

raportimi në bazë të fakteve dhe komentet në lidhje me çështje që

kanë të bëjnë me terrorizmin nuk duhet të barazohen me mbështetjen e

terrorizmit.

62


Kur rrjedhin informata sensitive , gazetari apo media që e ka pranuar dhe

publikuar atë nuk duhet të mbahet përgjegjës për një vepër penale.

Ligjet anti-terrorizëm nuk kanë një fushëveprim të gjerë; ato përcaktojnë

kufij të qartë për ndërhyrjen e autoriteteve, dhe përmbajnë garanca të

mjaftueshme procedurale për të parandaluar abuzimin (Ref. Rezoluta

e Konferencës Ministrore të Këshillit të Evropës, Reikjavik, maj 2009;

Dokumenti numër: MCM (2009)011.

Rekomandim: Shtetet duhet të kryejnë rishikime të rregullta të ligjeve dhe

praktikave kombëtare anti-terrorizëm për të verifikuar nëse ata shkelin të

drejtën për lirinë e shprehjes (Neni 10 i Konventës Evropiane për të Drejtat

e Njeriut). Ref: MCM (2009)011 (si më lartë).

Etiketimi dhe shpifja

Çështja: ligjet për etiketim, shpifje dhe ofendim janë përdorur në

masë të madhe në disa Shtete pjesëmarrëse në OSBE për të ndjekur

dhe burgosur gazetarët ose për t’i detyruar ata që të paguajnë gjoba

ndëshkuese; kjo ka pasur një pasojë negative dhe frikësuese në

punën e qindra gazetarëve.

Praktikë e mirë: Ligjet e etiketimit dhe shpifjes dekriminalizohen, dhe

gjobat për personat e dënuar janë proporcionale e jo në atë masë që

mund të ketë pasojë në vazhdimësinë e punës së mediumit përkatës apo

të detyrojë atë të mbyllet.

Katërmbëdhjetë Shtete pjesëmarrëse në OSBE deri tani i kanë

dekriminalizuar etiketimin dhe shpifjen duke përfshirë shtatë vetëm në tri

vitet e fundit. Federata ruse, Mali i Zi dhe Kirgistani kanë vepruar kështu

në vitin 2011. Armenia në vitin 2010 siç bëri edhe Irlanda, Rumania

dhe MB në vitin 2009. Të tjerët janë Bosnja dhe Hercegovina, Qipro,

63


Estonia (me përjashtim të shpifjes për autoritetet shtetërore) , Gjeorgjia,

Moldavia (me disa përjashtime duke përfshirë ofendimin e hetuesve dhe

gjyqtarëve), Ukraina dhe Shtetet e Bashkuar (përveç 19 shteteve dhe dy

territoreve).

Shembull: Mbretëria e Bashkuar aktualisht po përgatit një dekret për

të reformuar ligjin për shpifjet, duke vendosur një test të ri “të dëmit

substancial” dhe një mbrojtje më të rreptë të interesit publik.

Mbrojtja e burimeve të gazetarëve

Çështja: Gazetarët janë arrestuar dhe kërcënuar me ndjekje penale,

ndërsa vendpunimi dhe shtëpia e tyre apo shënimet e tyre personale

janë kontrolluar me qëllim të zbulimit të burimit të informatave

sensitive që është bërë ose mund të bëhet publike.

Praktikë e mirë: Konfidencialiteti i burimeve të gazetarëve është i

mbrojtur, në pajtim me praktikën gjyqësore të Gjykatës Evropiane për të

Drejtat e Njeriut.

Shembull: Në Shqipëri një komision parlamentar ka vendosur të ndalojë

kërkimin e regjistrimeve të telefonatave të gazetarëve që raportojnë për

demonstratat e dhunshme në janar të vitit 2011, duke respektuar të

drejtat e gazetarëve për të mbajtur sekret burimet e tyre të informacionit.

Shembull: Në Francë në vitin 2011 një gjykatë në Bordo ka rikonfirmuar

të drejtën e gazetarëve për të mos zbuluar burimet e tyre, duke marrë

vendim se policia kishte vepruar në mënyrë të paligjshme duke kontrolluar

regjistrimet e telefonatave të dy gazetarëve të gazetës Le Monde të

cilët zbuluan aspekte të një rasti që përfshinte akuza për financim të

paligjshëm të një partie politike.

64


Ligjet e ruajtjes së të dhënave

Çështja: Ligjet që obligojnë ofruesit e shërbimeve për të ruajtur të

dhëna në lidhje me komunikimet personale për afate më të gjata (prej

gjashtë muaj e më gjatë) janë shfrytëzuar me të madhe nga agjencionet

hetimore të shtetit sipas ligjeve anti-territorizëm; ata i kanë ekspozuar

gazetarët ndaj vëzhgimeve sekrete të Shtetit dhe i kanë bërë ata më

të ndjeshëm ndaj tentimeve për të zbuluar burimet konfidenciale të

informacionit.

Praktikë e mirë: Ligjet për mbrojtjen e të dhënave në pajtim me normat

në lidhje privatësinë personale, rregullojnë se kujt i lejohet qasja në të

dhëna personale dhe shfrytëzohen në mënyra që nuk i shkelin të drejtat e

gazetarëve për të ruajtur konfidencialitetin e burimeve të tyre.

Ligjet për lirinë e informacionit

Çështja: Mungesa e ligjeve për lirinë e informatave, dhe zbatimi

restriktiv i këtyre ligjeve, shpie në mohimin e së drejtës publike për

informata në lidhje më punët e Shtetit

Praktikë e mirë: Ligjet e lirisë së informatave vihen në zbatim me pak

kufizime, në pajtim me parimet e qeverisjes së hapur.

Administrimi i ligjeve të lirisë së informatave është i pavarur, transparent

dhe i shmanget vonesave dhe shpenzimeve të paarsyeshme.

Shembull: Ukraina në vitin 2011 ka miratuar për herë të parë një ligj për

qasje në informacione; shpresohet se zbatimi i ligjit të ri do të ndihmojë në

përmirësimin e transparencës qeveritare.

65


Rekomandim: Shtetet të konsiderojnë miratimin e Konventës së Këshillit

të Evropës për Qasjen në Dokumente Zyrtare të vitit 2009, e cila vendos

të drejtën për të kërkuar informata që mbahen nga autoritetet publike në

çfarëdo forme.

Të drejtat e punëtorëve dhe punësimit

Çështja: Të drejtat e punësimit të gazetarëve duhet të përfshijnë të

drejtën për t’u organizuar në sindikata të punëtorëve për qëllime të

marrëveshjeve kolektive për paga dhe kushte të punës; gazetarët nuk

duhet të ndëshkohen apo largohen nga puna pasi kanë refuzuar që të

sillen në një mënyrë jo etike.

Praktikë e mirë: Miratimi dhe respektimi i të drejtave të punësimit të

gazetarëve, duke përfshirë të drejtën për t’u organizuar dhe anëtarësuar

në sindikata, të cilat mund t’i mbrojnë ata nga largimi arbitrar dhe nga

presionet e padrejta për të vepruar në mënyrë jo etike ose jo profesionale.

Gazetarët kanë mundësinë që të nënshkruajnë një “klauzolë të

ndërgjegjes” e cila i mbron ata nga dënimet eventuale apo humbja e

punës si rezultat i refuzimit të tyre për të kundërshtuar kodin e etikës së

gazetarëve.

Rekomandim: Redaktorët dhe botuesit krijojnë dhe zotohen për një kod

vullnetar me të cilin ata zotohen që të mos urdhërojnë apo detyrojnë

gazetarët për të praktikuar ndonjë sjellje jo etike apo për të raportuar

ndonjë të pavërtetë.

Gazetaria në internet dhe mediat sociale

Çështja: Bllokimi dhe filtrimi i faqeve të internetit është shtuar për nga

fusha dhe llojshmëria e metodave të zbatuara.

66


Praktikë e mirë: Liria e të shprehurit vlen edhe për Internet njëjtë si për të

gjitha mjetet e komunikimit.

Qeveritë të përmbahen nga bllokimi ose filtrimi i detyrueshëm i

përmbajtjes ose faqeve të internetit që mund të barazohet me censurën

paraprake, siç janë filtrat që përjashtojnë faqet që përmbajnë fjalë kyçe;

çfarëdo urdhri për të ndaluar limitohet në një artikull ofendues ose faqe

dhe nuk zbatohet për tërë faqen e internetit.

Ndërprerja e qasjes në Internet për tërë popullatën ose segmente të

caktuara të publikut, apo ndalimi i qasjes në mediat e rrjeteve sociale nuk

është e justifikueshme.

Shtetet promovojnë qasjen universale në Internet.

Shembull: Në vitin 2000, Estonia ka deklaruar qasjen në Internet të jetë e

drejtë themelore.

Rregullat për pronësinë e mediave

Çështja: Tej-përqëndrimi i pronësisë së mediave u jep fuqi të tepruar

pronarëve; pengon pluralitetin e mediave dhe kufizon lirinë e shprehjes

për sektorë të shoqërisë; mos transparenca ose mbajtja sekret e

pronësisë së mediave e bën më të vështirë që të përcaktohet nëse janë

duke u shkelur rregullat për pluralitet.

Praktikë e mirë: Rregullat e pluralitetit dhe konkurrencës ekzistojnë për të

parandaluar tej-koncentrimin e pronësisë së mediave.

Pronësia e mediave dhe kontrolli nga një organ shtetëror ose qeveritar

ose ndikimi dominues i Shtetit përmes autorizimeve ose pronarëve që

janë miq të Shtetit nuk inkurajohet; mediat e tilla të transformohen në

67


media në shërbim të publikut me struktura të menaxhimit të pavarur ose

të privatizohen.

Mediat “private” nuk duhet të drejtohen apo të jenë në pronësi të shtetit

apo të kompanive të kontrolluara nga shteti.

Ekzistojnë rregullat për të siguruar transparencën e pronësisë së të gjitha

mediave përmes regjistrimit dhe publikimit të llogarive të kompanisë.

Shembull, në prill të vitit 2011, Gjeorgjia ka ndryshuar ligjin për

transmetim në mënyrë që të bëj transparente pronësinë e mediave.

Transmetimi në shërbim publik: Televizioni dhe Radio

Çështja: Televizioni dhe Radio si shërbim publik mbeten një burim

me ndikim dhe dominues i lajmeve për popullatën në shumë vende;

kontrolli politik, ndërhyrja ose ndikimi dominues në TSHP e vënë në

rrezik pavarësinë e praktikave editoriale dhe të punës së gazetarëve

Praktikë e mirë: Transmetimi në shërbim publik drejtohet me pavarësi,

paanësi dhe integritet redaktorial, i garantuar dhe pa ndikim ose direktiva

nga një grup politik ose i jashtëm; qeverisja e TSHP dhe emërimet në

pozitat redaktoriale organizohen në pajtim me atë parim; menaxherët e

lartë dhe gazetarët nuk e posedojnë punën e tyre si rezultat i anëtarësimit

në parti politike.

Vetë-rregullimi i mediave

Çështja: Kontrolli, pronësia dhe rregullimi i mediave nga ana e shtetit

është në kundërshtim me lirinë e hulumtimit gazetaresk dhe pavarësinë

e mediave; ato vendosin sigurinë e gazetarëve në rrezik duke e bërë

punësimin e tyre të varur në mënyrë direkte ose indirekte nga Shteti

68


Praktikë e mirë: Vetë-rregullimi i mediave dhe puna e gazetarëve, me

anë të këshillave të shtypit, komisioneve për ankesa të shtypit dhe të

ngjashme, u japin siguri gazetarëve dhe i bën ata përgjegjës për të ruajtur

standardet profesionale pa rrezikun e censurimit apo kontrollit nga Shteti.

Vetë rregullimi i mediave është një e arritur e shoqërisë ku qeverisja kryhet

me pajtimin e njerëzve në një demokraci pluraliste ku njerëzit gëzojnë

lirinë e shprehjes dhe një shtyp të lirë, të papenguar dhe të pa censuruar.

69


70

SHTOJCA:

71

REKOMANDIMET E VILNIUSIT

Në qershor të vitit 2011, duke vepruar në kapacitetin e vet të kryesuesit

në detyrë të OSBE-së, Lituania ka thirrur një konferencë, nga e cila

kanë dalë një numër i rekomandimeve për sigurinë e gazetarëve në

rajonin e OSBE-së. Ky dokument, i hartuar në bashkëpunim me Zyrën

e Përfaqësuesit për Lirinë e Mediave, ka theksuar rolin e qeverive

kombëtare dhe legjislativit, agjencioneve të zbatimit të ligjit dhe vetë

mediave në sigurimin e kushteve të sigurta të punës për gazetarët.

Përmes Rekomandimeve të Vilniusit për Sigurinë e Gazetarëve, Kryesia e

OSBE-së dhe Përfaqësuesi:

• inkurajojnë fuqishëm qeveritë e Shteteve pjesëmarrëse në OSBE që

të trajtojnë dhunën kundër gazetarëve si një sulm të drejtpërdrejtë

ndaj lirisë së shprehjes dhe të kundërshtojnë publikisht çdo tentim

për të heshtur zërat kritik ose të ndryshëm në shoqëri;

• u rekomandojnë qeverive që të japin mbështetjen e tyre të plotë

politike për fuqizimin e lirisë së mediave duke promovuar kushte të

sigurta dhe pa pengesa për gazetarët që të kryejnë detyrat e tyre

profesionale;

• Inkurajojnë ligjvënësit që të shtojnë kushtet e sigurta të punës për

gazetarët duke krijuar legjislacionin që zhvillon lirinë e mediave,

duke përfshirë garancionet për qasje të lirë në informata, mbrojtjen

e burimeve konfidenciale, dhe dekriminalizimin e aktiviteteve

gazetareske, duke përfshirë shpifjet dhe deklaratat e rrejshme;

• Të avokojnë që autoritetet të bëjnë si prioritet të vetin kryerjen

e hetimeve të shpejta dhe efektive, duke u dërguar një mesazh

shoqërisë se keqbërësit dhe autorët prapa krimeve kundër gazetarëve

do të sjellen me efikasitet para drejtësisë;

• Kërkojnë që agjencive të zbatimit të ligjit t’u ndahen resurse të

mjaftueshme dhe ekspertizë për të kryer hetime efikase në fusha të

72

SHTOJCA: REKOMANDIMET E VILNIUSIT

caktuara të mediave dhe për të zhvilluar praktika që respektojnë të

drejtat ligjore të pjesëtarëve të mediave, duke përfshirë qasjen e tyre

të papenguar në informata gjatë protestave publike ose në raste të

trazirave civile dhe publike;

• Bëjnë thirrje që t’i jepet peshë e duhur interesit publik në procedura

gjyqësore të iniciuara ndaj gazetarëve si rezultat i detyrave të tyre

profesionale dhe për të siguruar se raste të tilla trajtohen pa vonesë

dhe në mënyrë transparente;

• U bëjnë thirrje agjencioneve të zbatimit të ligjit dhe mediave që

bashkërisht të vendosin praktika të mira që mund të shtojnë sigurinë

e pjesëtarëve të mediave dhe për t’u angazhuar në aktivitete të

përbashkëta trajnimi për të zhvilluar më tej këto praktika;

• Mbështesin punën e operacioneve në terren të OSBE-së në rolin e

tyre me rëndësi në ofrimin e ndihmës për Shtetet pjesëmarrëse në

këtë drejtim dhe inkurajojnë operacionet në terren që të ndërmarrin

projekte të mëtejshme që synojnë ndërtimin e kapaciteteve dhe

trajnime për mediat, duke përfshirë promovimin e dialogut në mes të

mediave dhe agjencioneve të zbatimit të ligjit.

Teksti i plotë i këtij dokumenti mund të gjenden në adresën në vijim:

http://www.osce.org/cio/78522

73

shtojCa: rEKomandimEt E Vilniusit

75

Në lidhje me Zyrën e Përfaqësuesit të OSBE-së për Lirinë e Mediave

Gjatë kulmit të Luftës së Ftohtë, vendet e Hemisferës Veriore kanë

pranuar rëndësinë jetike të qarkullimit të plotë të informatave në uljen

e tensioneve dhe ruajtjen e paqes dhe stabilitetit. Në vitin 1975 ata

vendosen, në Aktin Final të Helsinkit, që të veprojnë në pajtueshmëri

me Deklaratën Universale të të Drejtave të Njeriut dhe në veçanti, për

të shtuar bashkëpunimin në fushën e informimit dhe për të përmirësuar

qasjen në informata dhe kushtet punuese të gazetarëve.

Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë, e cila ka dalë nga

Procesi i Helsinkit, ka themeluar Zyrën e Përfaqësuesit të OSBE-së për

Lirinë e Mediave në vitin 1997 për të përforcuar zbatimin e parimeve dhe

zotimeve të Organizatës në lidhje me lirinë e shprehjes dhe mediave të

lira.

Zyra mbetet institucioni i vetëm botëror ndër-qeveritar i mandatuar për të

mbrojtur dhe promovuar lirinë e mediave.

Zyra ka selinë në Vjenë dhe punon për së afërmi me dy institucione të

tjera të pavarura të themeluara nga OSBE-ja, Zyrën për Institucione

Demokratike dhe të Drejta të Njeriut, që gjendet në Varshavë, dhe

Komisionerin e Lartë për Pakicat Kombëtare, i vendosur në Hagë.

Partnerët tjerë janë organizatat kombëtare, rajonale dhe botërore që

punojnë në fushën e të drejtave të njeriut, si dhe shoqatat e mediave dhe

gazetarët në rajonin e OSBE-së.

Për më tepër informata vizitoni faqen në Internet të Zyrës në

www.osce.org/

76

në lidhjE mE zYrën E PërFaQësuEsit të osbE-së Për lirinë E mEdiaVE

fom, ku mund të gjeni një version që mund të shkarkohet të raporteve,

deklaratave, analizave dhe deklaratave për shtyp. Zyra mund të

kontaktohet edhe me anë të postës elektronike në adresë pm-fom@osce.

org.

Më tepër informata po ashtu mund të merren edhe personalisht nga Zyra

në Sekretariatin e OSBE-së, në adresë, Wallnerstrasse 6, A-1010 Vjenë,

Austri.

dhe nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht pikëpamjet e ...

Documents

Transcript of dhe nuk pasqyrojnë domosdoshmërisht pikëpamjet e ...