DEĞER TEORİSİ
3
24 .03.2016 DEĞER TEORİ Sİ ht tp://www. en f a l . d e /so syalbilimler / d / 010.h t m 1/3 DEĞER TEORİSİ Aks㌀yoloj㌀ ter㌀m㌀ anlam bakımından Ant㌀k Çağ f㌀lozoflarına kadar götürülse de, felsefede asıl ortaya çıkışı Kant'la b㌀rl㌀kted㌀r. Kanı, değerler teor㌀s㌀ ya da felsefes㌀n㌀^/? lakın Metaf㌀z㌀k Temeller㌀ (1785) adlı çalışmasıyla felsefe n㌀n ㌀nceleme alanına sokacaktır. Bunu şu cümleyle ㌀fade etm㌀şt㌀r: "Günümüzde hak㌀kat㌀n b㌀lg㌀yle tems㌀l ed㌀ld㌀ğ㌀, İy㌀'n㌀n duyguyla algılan dığı, bunların b㌀rb㌀r㌀ne karıştırılmaması gerek t㌀ğ㌀ kavranmaya başlanmıştır." Böylece Kant, hak㌀kat veya b㌀lg㌀ ㌀le değer arasında varolan farklılığa ㌀şaret ederek aralarında bulunan farkın bel㌀rt㌀lmes㌀n㌀n zorunlu olduğunu ㌀fade etmeye çalışmıştır. Kant değer teor㌀s㌀n㌀ ruh yet㌀ler㌀n㌀n sınıflan dırmasını yaparak temellend㌀rmek ㌀ster. Ona göre ㌀nsan aklının üç yet㌀s㌀ vardır. Bunlar kav rama, ㌀steme ve duymadır. Kavrama yet㌀s㌀n㌀ temellend㌀rmede salt akıl, ㌀steme yet㌀s㌀ne kar şılık prat㌀k akıl veya ahlâk, duyma yet㌀s㌀ne karşılık olarak da değer bulunmaktadır. Kant, yet㌀ler sınıflandırmasında değer sorunu ㌀steme ve: duyma yet㌀ler㌀ üzer㌀ne kurar. Böylece hak㌀ kat ve değer alanları b㌀rb㌀r㌀nden, kavramanın, ㌀steme ve duymadan ayrıldığı şek㌀lde ayrılmakladı r. Ne var k㌀, Kant'ın bu sınıflandırması ps㌀kolo j㌀k mah㌀yette bulunduğu ㌀ç㌀n eleşt㌀r㌀lecekt㌀r. "Ps㌀koloj㌀k" yaklaşım İse genel anlatımıyla fel-sedefe dar görüşlülüğe yol açıcı bazı sakıncalar taşımaktadır. Fakat bu eleşt㌀r㌀y㌀ Kant'a yö neltmeler㌀ne rağmen, Ham㌀lton, Alexander Ba㌀n, Sluart M㌀l㌀, Yen㌀-Kantçılardan Her-bart, Hermann Lotzeve Fcnomenoloj㌀n㌀n öncüsü sayılan Franz Brcntano aynı şek㌀lde söz-konıısu yanlış tutuma yöneleceklerd㌀r. F.Brcntano Kant'ın düşünces㌀n㌀ ps㌀koloj㌀k b㌀r temelde gel㌀şt㌀rmeye çalışır. Aslında b㌀r Arİstotolcsç㌀ ve "skolast㌀k" olan Brentano, Kant felsefes㌀n㌀ eleşt㌀rmekten de ger㌀ kalmamıştır. Me㌀nongve Husserl'㌀ etk㌀lemes㌀ne rağmen felsef㌀ b㌀r s㌀stem oluşturmamışsada teor㌀n㌀n temel㌀ sayılan yen㌀ b㌀l㌀nç anlayışını get㌀r m㌀şt㌀r . Dcscartes'da olduğu g㌀b㌀ Brentano'da da b㌀l㌀nç b㌀r cevher olarak kabul ed㌀lmez, çünkü kend㌀l㌀ğ㌀nden b㌀r b㌀l㌀nç b㌀r cevher olarak kabul ed㌀lmez, çünkü kend㌀l㌀ğ㌀nden b㌀r b㌀l㌀nç yoktur, ancak b㌀r şey㌀n b㌀l㌀nc㌀ veya b㌀l㌀nç eylemler㌀ vardır. B㌀l㌀nç eylemler㌀ İse ancak da㌀ma b㌀r objeyle vardırlar. Böylece Brentano ruhsal yet㌀ler sınıflamasını canlandırıp değer teor㌀s㌀ne temc㌀ teşk㌀l edecek bazı düşünceler oluşturmaya çalışır; "b㌀l㌀nç muhtevaları" yer㌀ne "eylem ps㌀koloj㌀s㌀" kavramını koyar. Yan㌀ Brcntano'ya göre Locke ve Humc'da olduğu g㌀b㌀ b㌀l㌀nç, "F㌀k㌀r muhteva la n"nın b㌀r toplamı özetle İzlen㌀mler㌀n, hafızada bel㌀ren hayelle-r㌀n, duyguların b㌀r arada toplanması değ㌀ld㌀r. B㌀l㌀nç algı, anı, duyum eylemler㌀n㌀n, yan㌀ renk, ses, nesne olarak n㌀telenen objeler㌀ kav rayan eylemler㌀n b㌀rb㌀r㌀ne karıştığı b㌀r "or-»ü"dür. Brcntano'ya göre b㌀l㌀nç fenomen düzenler㌀ "Bel㌀rleme" ve "Yaralama" düzenler㌀ şekl㌀nde ㌀k㌀ye ayrılır. Yargılama onaylama ve olumsuzlama yoluyla ortaya çıkartılır. Böylece "b㌀r şey㌀ değerlend㌀rmek o şeye ㌀ht㌀yaç duymaktır". Dolayısıyla değer kend㌀l㌀ğ㌀nden bîr gerçekl㌀k değ㌀ld㌀r; duyarlı b㌀r özne ㌀le b㌀r nes ne arasında oluşan b㌀r ㌀l㌀şk㌀d㌀r. Brentano'ya göre değer yaşantısı bütün ruhsal yaşantılar arasında en karmaşık olanıdır. Ayrıca değer yaşantısıyla yargı arasında bell㌀ bîr paralell㌀k de sözkonusudur. N㌀tek㌀m
-
Upload
perihan-perihan -
Category
Documents
-
view
223 -
download
0
Transcript of DEĞER TEORİSİ
8/19/2019 DEĞER TEORİSİ
http://slidepdf.com/reader/full/deger-teorisi 1/3
8/19/2019 DEĞER TEORİSİ
http://slidepdf.com/reader/full/deger-teorisi 2/3
24.03.2016 DEĞER TEORİSİ
http://www.enfal.de/sosyalbilimler/d/010.htm 2/3
yargı alanındak olumlama ve olumsuzlama, değer yaşantısında sevg ve nefret lekarşılanır. Yargının önermelernde nasıl apaçıklık varsa, sevg ve nefrette de benzer şeklde "duygusal br apaçıklık" kendn ortaya koyar. Yne ahlak alanında da aynıdurum, yan apaçıklık sözkonusudur. Böylece obje ve amaçlarda sevg ve nefret apaçık ortaya çıkar k, obje ve amaçlar değerlerdr. Brentano'ya göre ahlak felsefesnn anlamı"her zaman İyy seç" olarak fade edleblr. "Daha y"nn ne olduğunu Brenta-no üç
üstün tutma kuralıyla açıklamaya çalışır: a) İy blnen kötü blnene üstün tut; b) İy blnenn var oluşunu varolmayışına üstün tut; c) İy değerl nesneden br bölümü öteknn bütününden daha değerlyse onu terch et.Menong değer teorsnde ahlâkı değerlendrmeye ontolojy dahl etmesyle dkkat çe-kerken, Husserl fenomenolojk yöntemle değern çft yönlülüğünü vurgular.Değer teors konusunda Öneml br katkı Fredrch Netzsche tarafındangerçkeleştrle-cektîr. Ntezsche'ye göre değerlern temelnde nsanın slemes, yanrades vardır ve dolayısıyla nsan dünyaya, nesnelere, olaylara ve olgulara bell
değerler açısından bakar ve değerlendrmelerde bulunur. Aynca güçlü olma steğtaşıyan nsan topluluklarının sahp oldukları ya da kabul ellkler ahlâk kurallarıarasında bell br değer hyerarşs de sözkonusudur. İnsan topluluklarını düşünceleryleetkleyen üstün nsanlar daha öncek değerler yenden rdeleyerek ve değerlendrerek,toplulukların gelecekte neler "değer" kabul edeceklern de belrlerler. Çünkü
Netzsche stemey ve karar vermey, düşünceye dayanan felsefelerden, benmsenmşdeğerlere, gelenekselahlâka, deale ve metafzk ontolojye bağlanıştan kurtarmaya çalışır. Ayrıca İy ve kötü
g b değerler, nesne düzennn dışlaması veya yansıması olarak düşünülemezler, aksne bunlar nsanın yaratıcı steğnden doğmaktadır. Netzsche'nİn bu anlayışıVaroluşçulukta da yankısını bulacaktır. Ntekm Jean-Paul Sar-tre'a göre de "nsan",değerler dünyaya getrendr. Onun İçndr k, nsanın Özgürlüğü mutlaktır ve özgürlük İnsanı değerler, seçmeler, tasarıları konusunda tek sorumlu varlık halne getrr. Başka
br söyleyşle, nsan, kendsne sadece kendnn verebleceğ değerlerden sorumludur.Çünkü değerler yaratan nsan olduğuna göre, hayatın önsel (a pror) br anlamı dayoktur, yaşantıdan önce hayat br hçtr ve ancak ona br değer vermek nsanın İşlek veseçmne bağlıdır. İşte değer, seçlen ve stenlen br anlamdan başkası değldr.Yne Netzsche'den etklenen ve Kant'm b-çmc ahlâk anlayışını eleştren Max Scheler farklı br değer ahlâkı öğretsn savunacaktır. Scheler'e göre "duyulmuş" değerler br değer alanı oluştururlar ve aralarında sıkı br hyerarş vardır. Hyerarş çnde br değer ötek değerden "daha yüksek" veya "daha aşağı" olarak belrr. Bu değerlern özlerndevarolan br şeydr. Sadece değerler değl, hyerarşler de doğrudan duyulur mahyettedrler. Br değern öteknden yüksek oluşu değer blgsnn bell br eylemnde, yan seçmede ortaya çıkar. Seçme se ya değerl nesneler arasında ya dadeğerler arasında olur. Eğer seçme değerl nesneler arasında olursa değer "deneysel"dr.
(a posterorktr); değerler arasında olursa, o takdrde değer deney-önces (a prork)'dr.Değerler arası hyerarş se önseldr. Bu bakımdan Scheler hayat (vtal) değerler duyu-sal değerlere, manev değerler vtal değerlere, kutsal değerler manev değerlere üstün
br kategor çnde sıralar.
8/19/2019 DEĞER TEORİSİ
http://slidepdf.com/reader/full/deger-teorisi 3/3
24.03.2016 DEĞER TEORİSİ
http://www.enfal.de/sosyalbilimler/d/010.htm 3/3
öte yandan Scheler'e göre değerler mahyet bakımından zaf değl, mutlaktırlar vedeğerlern çerkler -br lşk olarak tanımlanamazlar. Ntelk kategorlerne atolmaları nedenyle de değerler değşmez özellktedrler. Değerlerde varolduğunusandığımız değşme veya İzaflk, gerçekte değerlerden kaynaklanmamakta, bzmonları öyle sanmamızdan dolayı oluşan blgmzle İlşkl olmaktadır. Bu bakımdanSeneler duygu veya blg değer ve değer yargıları, eylem, nsanın pratk ahlak İlkelern-
dek değşmeler çeştl nedenler le açıklamaya çalışan sübjektf, vtalst, tarhmaddec görüşler reddeder, özellkle de ahlak değerler, bell oranda tasarlanablr,kavranablrve formüle edleblrse de, gerçekte bütün olarak mutlak ve değşmezdrler.Seneler değer hyerarşsnn özellklern de sürekllk, bölünmezlk ve mutlaklık şeklnde nclendrr.Yne Netzsche'den etklenen ve saçma (absürd) felsefesn savunan Albert Camus, "de-ğerlern değersİzeşmes" olgusundan hareketle XX. yüzyılın syasal olaylarıçerçevesnde "başkaldırma" eylem olgusuyla değerler arasındak bell br bağlantıkurmaya çatışacaktır.
Değer teors Anglosakson düşüncesnde farklı br şeklde algılanarak gelştrlmştr.Bu bağlamda Wlbur Marshall Urban değer teorsnn Amerka'da öncülüğünü yapmış,Ralph Burton Perry se yen br yaklaşımı denemştr. Değer "herhang br çıkar nesnes" şeklnde tanımlayan Perry, ahlâk, dn, sanal, blm, ktsat, syaset, hukuk vegelenek olarak sekz değer alanı ayrımı yapar. Oysa genel olarak değer olgusunda araçve amaç temelnde br ayrım yapılmaktaydı. Yan araç olarak y bulunan, yan değer taşıyanla amaç olarak y bulunan, yan kend çnde değer taşıyan ayrımı yapılır. JohnDewey de pragmatk br yorumla yukarıdak ayrımı ortadan kaldırmaya çalışmıştır.
Buna karşılık C.I.Lcwİs, Gcorg Henrk von Wrght ve W.K.Frankena gb bazıdüşünürler bu husustak ayrımları artırmışlardır.İsmal KILLIOĞLUBk. Ahlak; Değer.
