51

Eylül 2013MesleğimizDeğerlerimiz

Eski Mısır, eğitime ve öğretmenlik mesleğine önem veren medeniyetlerin başında gelmektedir. Eğitim ve okul papirüsleri eski Mısır’da eğitim bilgin-lerinin sürekli bir gelişme içinde olduğunu göster-mektedir. Öğrenciler ya yatılı olarak okullarda kalırlar ya da sadece gündüzlü eğitim alırlardı. Nasihatler ve kıssalar bu dönemde öğretmenler tarafından kulla-nılan önemli öğretim araçlarıydı. Öğrenciler öğret-menlerinin nezaretinde genellikle üç sayfa küçük çizimler –genelde hayvan figürleri- yaparak öğretme-nin düzeltmeleri ile çocuksu öğrenme çabaları des-teklenirdi. Aritmetik, oyunlar ile modern bir şekilde öğretilirdi. Öğrencilere pekiştireç olarak öğretmenler elma ya da çelenk verirlerdi. Öğretmenler pratik ve uygulamaya dönük bir eğitim anlayışı ile öğrencilere sembolik gemiler dağıtarak altın, gümüş ve pirinç he-sapları yaptırırlardı. Öğretmenler öğretim sürecinde öğrenciler için daha anlaşılır düzenlemeler yaparak kendilerini daha fazla yararlı ve daha aktif olmalarını sağlıyorlardı (Bottwell,1915,17). Kızlar ve erkeklerin eğitim bağlamında eşit olmadıkları bir eğitim siste-minde kızlar evde erkekler ise okullarda eğitim alırdı.

Yazı bilgisi eski Mısır’da çok önemli bir beceridir ki âlimlere (öğretmenlere) “kâtip” adı verilirdi. Matema-tik, aritmetik, astronomi, geometri ve tıp alanlarında eski Mısır, Batı dünyasının öğretmeni konumundaydı. Özellikle Astronomi öğretmenlerine cennetin gizemli öğretmeni (mystery teachers of heaven) sıfatı verilir-di ki bu sıfat öğretmenliğin ne kadar önemli ve kut-sal bir mertebede olduğunu göstermesi bağlamında önemlidir (Bottwell, 1915,19). Eski Mısır’da öğretmen olmak önemli bir meslek olarak görülürdü. Okulun ve öğretmenin önemi papirüslerde görülmektedir. “Bir günü okulda geçirmek faydalıdır ve onun eseri dağlar gibi ebedi kalır” nasihati ve anaya saygı için “Çünkü o

seni okula yolladı” cümlesi örnek verilebilir. Ayrıca ek olarak “terbiye olmayan delimsek adamlardan olma” ve “Çocuğunu eğitmeyen baba onun uzun yaşamasını istemiyor demektir” papirüs kaydı da eğitime verilmek istenen önemi gösterir (Öymen, 1969, 22-23). Eski Mı-sır metinlerinde yer alan “Duaf Oğlu Khety Öğreniyor” başlıklı hikâyede baba, oğlu Duaf’a, okula giderse daha yüksek bir statü elde edebileceğini anlatmak-ta ve oğlunu eğitim için ikna etmeye uğraşmakta-dır (Parkinson, 1991,108). Eski Mısırlılar’ın eğitim ve öğretime verdiği önem atasözlerine yansımıştır. “Ca-hil adam yüklü bir hayvana benzer, okumuş ise bu hay-vanı sevk ve idare edendir.”

Eski Mısır’da çocukların bir ile dört yaşları arası “akıllı küçük” olarak adlandırılır. Bunun döneme özgü bir çocukluk olgusunu ortaya koyup koymadığı belli değildir. Çocuk emzirme yaşının ilk üç yıl olduğu göz önüne alındığında bu ayrımın biyolojik gerçeklik çev-resinde tanımlanması doğru olur. Kanad, beş yaşında çocukluk evresinin başladığını belirtir. Bu yaşta ço-cuklara özel elbiseler giydirildiği ve okula gönderildi-ği söylenir (Doğan, 2000, 81).

Yapılan kazılarda okulların mabetlerin yanında yer aldığı ve rahiplerin hem öğretmen hem de yönetici olarak bu okullarda görev yaptığına dönük bilgiler edinilmiştir. Hatta büyük rahip “Krallığın Öğretim ve Eğitim Şefi” unvanını taşımakta ve eğitim işlerini yürüt-mekteydi. Örneğin Ramseum mabedinin bir kısmın-da bu mekteplerden birinin içinde çocukların egzer-siz olarak taş, çanak çömlek kırıkları üzerine yazdıkları müsveddeler bulunmuştur. Bu okullardaki rahip öğ-retmenler hükümet işlerinde iş görecek memur ve

Dünden Bugüne Öğretmenlik Mesleği-2

Eski Mısır Medeniyetinde ÖğretmenlikDoç. Dr. Levent Eraslan

52

Eylül 2013 Mesleğimiz

kâtip yetiştirmekte sorumlu olup, hem yazıyı hem de yaşamda gerekli olan bilgileri öğretiyorlar, bir taraf-tan da eğitim faydalarını telkin ediyorlardı. Aşağıda öğrencilere alıştırma amaçlı yazdırılan şu cümleler bu konunun anlaşılması için önemlidir:

“Kalbini ilme ver onu öz anne gibi sev”, “Hiç-bir şey bilmek kadar değerli olamaz”, “Her meslek bir şefe tabi olmayı gerektirir; sadece bilgili bir in-san kendi kendini idare edebilir”. Diğer taraftan ki-tap okumayı seven birisi de şu cümleyi kaydet-mektedir: “Bu dünyada hakiki tek bir mutluluk vardır, o da gündüz kitapları şevkle toplamak ve bunları gece okumaktır.”

Diğer İlkçağ medeniyetlerinde olduğu gibi Mısır’da da okul sert ve disiplinli bir iklime sahiptir. “Gençlerin bir sırtı vardır, o dövüldüğü zaman iyi dinle-mesini bilirler” ifadesi buna örnektir. Bir papirüste öğ-renci öğretmenine şöyle yazmaktadır: “Siz benim sır-tımı dövdünüz, sizin öğrettikleriniz benim kulaklarıma girdi.” Bu ve buna benzer ifadeler eski Mısır okul sis-teminin cezaya dönük yapısını ve eğitimde cezanın meşruluğunu bizlere göstermektedir. “Kalbini zevk ve sefaya verme, çünkü burada kendini kaybedersin. Elinle yaz, ağzınla oku ve senden çok bilenlerin söylediklerini iyi karşıla. Hiçbir gününü boş geçirme, yoksa dayak yer-sin.”

Yaramaz bir öğrenciden şikâyet eden bir öğret-men ise üzülerek ona bir mektup ile şöyle seslen-mektedir: “Seni terbiye etmekten bıktım. Sana yüz değnek vurmaktan ne çıkar! Bu, sende hiçbir semere vermiyor… Fakat bütün bunlara rağmen, benim seni adam edeceğimi bil.” Diğer taraftan öğretmenler, sa-dece öğretim ile ilgili değil, aynı zamanda çocukların ahlaki durumları ile de ilgilidir ve onlara yazılı olarak nasihatte bulunurlar. Bir nasihatnamede şöyle yaz-maktadır: “Bana haber verdiler ki sen okuyup yazmayı bırakmış, kendini zevke vermişsin, içki kokan yerlerde sokak sokak dolaşıyormuşsun. Bu içki yüzünden insan-lar senden kaçıyorlar. Sen, dümeni doğru yola gitmeyen bir gemiye benziyorsun, sen ilahsız bir mabet, ekmeksiz bir ev gibisin. Seni edepsizlik yaparken görenler senden koşarak kaçıyorlar. Çünkü sen onları kırıyorsun. Ah! Sen biliyor musun ki kuvvetli içkiler insanları harap eder. Sen bunlara tövbe et.” Bütün bu nasihatlerden sonra, öğretmen kendi hayatından da örnekler vererek onu doğru yola sevk etmek için ümidini kesmediğini ifade etmektedir.

Eski Mısır’da öğretmenlerin okuma yazma, öğretim görevleri çok önemli ve bir o kadar da güç-tür. Çünkü ilk olarak beş yüze yakın hiyeroglif işare-tini ve onların manasının öğretilmesi gerekmektedir. Ondan sonra, öğrenciler bunların kelime ve fonetik

işaretlerini ve eklerin ne suretle yazılacağını öğrenir-ler ve böylece abideler üzerindeki yazıları okumaya başlarlar. Bundan sonra da kitapları okuyabilmek için hiyeratik işaretleri de bilmek zorundadırlar. Bu amaçla gençlerin, hiyerogliften başka bir yazı şeklini de öğrenmeleri ve bunları bir araya getirerek yazma-ları gerekir. Bu suretle yetişenler, iyi yazı yazmasını öğrenebilirler, yerli ve yabancı kelimelerin yazılışını ezberlemiş olurlardı. Bu yazı öğrenme esnasında ço-cuk, kopya ederken eski edebiyatı ve klasik metinleri de okumuş ve bellemiş oluyordu. Yeni imparatorluk zamanındaki mekteplerde, küçük Mısırlıların kopya ettikleri yazılar, Orta İmparatorluk devrinin edebi ve eğitim metinleridir. Mesela, Nil’e kaside, Sinuhe Ma-salı, Kheti’nin Nasihatleri gibi. Bu çeşit metinlerin ders olarak kopya ettirilen kısımları, kırık seramikler veya taşlar üzerindedir. Bunlardan yüzlercesi üzerinde öğ-retmenler tashihler yaptıktan sonra bir tarafa atmış-lardır.

Sonuç olarak döneminin çok önemli bir medeniyeti olan eski Mısır, bu medeniyetini eğitime ve dolayısı ile öğretmenlere dayandırmaktadır. Öğ-retmenler hem sosyal yaşamda hem de karar verici-lerin önemsediği, saygı duyduğu kişilerdir. Öğretim süreçlerini hem yaşama yakın hem de disiplinli bir şekilde düzenledikleri ve sadece öğretime değil, ah-lak eğitimine de katkı yaptıkları görülmektedir. Mate-matik, Coğrafya, Müzik, Tıp, Geometri, Astronomi gibi alanlarda günümüzde hâlâ bu medeniyetin buluşla-rının kullanıldığı gerçeği ile hareket edilirse çok güçlü bir eğitim ve öğretim kadrosunun varlığı bir kez daha tespit edilebilir.

KAYNAKÇAA.Bothwell, Gosse (1915) The Civilization Of The Anci-

ent Egyptians, Pub; T. C. & E. C., London.Doğan, İsmail (2000) Akıllı Küçük: Çocuk Kültürü

ve Hakları Üzerine Sosyo-Kültürel Bir İnceleme, İstanbul, Sistem Yayıncılık.

İnan, Afet (1992). Eski Mısır Tarih ve Medeniyeti, TTK Basımevi, Ankara.

Kanad, F., (1948), Pedagoji Tarihi, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.

Kansu, N. A., (1932), Pedagoji Tarihi, Milli Eğitim Bası-mevi, İstanbul.

Koçer, H.A (1980), Eğitim Tarihi (İlk Çağ), Ankara Üni-versitesi, Eğitim Fakültesi Yayınları, Ankara.

Öymen, H,R., (1969) Doğulu ve Batılı Yönü ile Eğitim Tarihi I, Ayyıldız Matbaası, Ankara.

Parkinson, R.B. (1991) “Teachings, Discourses and Tales from the Middle Kingdom”, Middle Kingdom Studies, (ed; S. Quirke), New Malden, 1991.

Vercoutter Jean (2010). Eski Mısır, İletişim Yayınevi, İs-tanbul.