ҚҰЗЫРЕТТІЛІКТҰҒЫР

Құзыр Құзырет

Жалпы алғанда

қайсыбір

тапсырманы орындауға

қабілеттілік немесе

бір нәрсені жасау(қазақ тілі терминдерінің

салалық ғылымитүсіндірме сөздігі)

Нақты органның не лауазымды тұлғаның

заң жүзінде белгіленген

өкілеттіліктерінің,құқықтары мен

міндеттерінің жиынтығы(Қазақстан Ұлттық

Энциклопедиясы)

Құзырлық

Латын тілінен

аударғанда:

“Өз ісін жетік білу,

танымы мол,

тәжірибелі”-деген

мағынаны білдіреді.

Құзыр. Құзырлылық

50-70 жылдарТерминнің пайда болуы

70-90 жылдарҒылыми аппаратқа

ендірілуі

90-2000 жылдар

Мазмұнмен толықтырылуы

2000 жылдар

2005-жылдан бері

Құзырлылық тұғырыныңқалыптасуы

Құзырлылықтыңкатегория ретінде дамуы

«компетенция» категориясының ғылыми

аппаратқа енуі. Н. Хомский 1965 ж. (Массачусетс

университеті) «компетенция» ұғымын тіл теориясына

қатысты қолданды

Дж. Равенның құзыреттіліктуралы психологиялық теориясы: құзыреттілік адам психикасындапайда болып ортаға байланыстықалыптасады, дамиды (тежеледі)

А.К. Маркованыңеңбектерімен байланысты, құзыреттілікті ғылымикатегория ретінде білім

беруге еңгізуН.В. Кузьмина - кәсібипедагогикалық құзыретті іс-әрекет құрылымы: гностикалықжобалаушылыққұрастырушылықұйымдастырушылықКоммуникативті компонент

Зимняя «Құзыреттілік тұғыр» туралы еңбектері

№ Ұғымдарға берілген анықтамалар, түсініктемелер Ғалымдардың аты-жөні

1. Құзырлылық оның құзырын жүзеге асырудағы кәсіби,тұлғалық сапаларының жиынтығы

А.С.Белкин

2. Құзырлылық адамның нақты атқаратын еңбек қызметіжәне өзінше шешім қабылдауына мүмкіндік беретінпсихологиялық жағдайы

В.Г.Горчакова

3. Құзырлылық – адамның тек ақпараттануын, ақпараттыпайдалану біліктілігін емес, өз шешімін қабылдауғанегіз ретінде пайдаланудағы тұлға сапасы

Н.Г.Милованова

4. Құзырлылық – тек кәсіби білімі емес, тұлғаның жалпымәдениетімен шығармашылық әлеуетін дамыту қабілеті

Т.Г.Браже

5. Жоғары оқу орны маманының «құзырлылығы» бұлкәсіби және әлеуметтік ортадағы өз әлеуетін жүзегеасыру қабілеті (дайындығы)

Ю.Г.Татур

6. Құзырлылық – тұлғаның адамзат мәдениетімен теңдескелетін, әлеуметтік және мінез-құлықтық құрамдасбөліктерді қамтитын қабілеті

В.Н.Шапалов

7. «Құзырлылық» білімді ұдайы жаңарту, нақтыжағдаяттарда білімін ұтымды пайдалану үшін жаңаақпараттарды меңгеру

М.А.Чошанов

8. Құзырлылық – оқыту барысында қалыптасқан білімімен тәжірибесіне негізделген жалпы қабілеті ментұлғаның қызметке дайындығы

С.Е.Шишов

ҚҰЗЫРЕТТІЛІК ҮШАСПЕКТІДЕН

ТҰРАДЫ

• когнитивті (білім)

• операциялық (іс-әрекет әдістері және іс-әрекеттіорындауға дайындық)

• аксиологиялық (белгілі бір құндылықтардың болуы)

Педагогтың жалпы құзыреттері

Арнайы

Объективтік (мұғалімніңғылыми дайындығы)

Субъективтік (жеке мұғалімдік талант)

Тұлғалық (адамгершілік - еріктік қасиеттер)

Субъектілік қасиеттер құрылымы

Объективтік сипаттамалар

Кәсіби, психологиялық,педагогикалық білімдер

Кәсіби іскерліктер

Субъективтік сипаттамалар

Кәсіби психологиялықпозициялар,ұстанымдар

Тұлғалықерекшеліктер

Мұғалімнің кәсіби құзырлылығы моделі (А.К.Маркова бойынша)

Мұғалім еңбегінің жақтарыЕңбектің әрбір жағы үшін психологиялық модуль

Мұғалім еңбегіүшін объективтіқажеттілер

Мұғалім еңбегініңпсихологиялықсипаттамасы

Кәсіби білімдер Кәсіби-педагогикалықіскерліктер

Кәсібиұстанымдар

Кәсіби-психологиялықерекшеліктер(сапалар)

Еңбекпроцесі

Мұғалімнің педа-гогикалық іс-әрекеті

Мұғалімніңпедагогикалықіскерліктері

Мұғалім тұлғасы

Еңбекнәтижесі

Мектепоқушыларыныңбілімділігі

Мектепоқушыларыныңтәрбиелілігі

1) Ойлау жүйесі мен процестерінің дамуы: мәселені шешудегі жүйелілік және құрылымдық тұрғы;

тұрғыларды және тапсырмаларды стандарттау және жүйелеу тәсілі, құзыреттілікті түсіну,

альтернативаны талдау және шешімнің тиімді нұсқасын таба білу; қабылданған шешімге

жауапкершілікпен қарау; бизнестің даму бағытын көре білу және нарықтың даму бағытын дәл

болжамдау.

2) Талдау қабілеттері: мәселені шешудегі қисындылық, шешім қабылдау әдістемесін білуі,

ұқыптылық, ұтымдылық, реттілік, бөлшектерді есепке алудағы алдын ала болжау; ойды дұрыс

байланыстыру іскерлігі, бірізділікпен және жүйелі түрде ойлау және әрекет ету; өз болашағына әсер

ететін факторларды дәл және жүйелі талдау.

3) Жаңашылдық (инновациялық): жаңаны қабылдай алу және ұсына білу іскерлігі,

шығармашылықты басқару; ішкі қарсылықсыз алуан түрлі идеяларды, позицияларды, ұсыныстарды

қабылдай алу іскерлігі.

4) Икемділік: өзгерістерге дайындық; түрлі оқыс ситуацияларда тез және сәйкесті жауап қайтара алу

қабілеті, мәселені көру және анықтай алу, оны шешудің жолдарын таба білу, нәтижесіне баға беру.

5) Жүйелі дамуға бағдарлану: жаңа технология және әдістерді қабылдауда ашықтық, үйренушілік,

практикада жаңаны қолдана білу, өз жетістіктерін және кемшіліктерін талдай алу мүмкіндігі,

өзгелердің тәжірибесін саналы түрде пайдалана білу.

6) Ұйымдастырушылық қабілеттер: адамдарды басқара білу, тапсырманы орындауда ұжымды және

өзін ұйымдастыра алу іскерлігі, құзыреттіліктерді орын орнына қою, маңыздысына мән беру,

жоспарлау, бақылау; жоспарды орындауға қажетті ресурстарды тиімді жинап, бағыттай алу; әңгімені

мақсатты түрде жүргізе білу, телефонмен әңгімелесу, корреспонденцияны, құжатнаманы жүргізу.

Т.Н.ЛОБАНОВ, Ю.А.ТИХОМИРОВТЫҢ

ҚҰЗЫРЕТТІЛІК ТЕОРИЯСЫНЫҢ НЕГІЗІНДЕ

БАСТЫ ҚҰЗЫРЕТТІЛІКТЕРДІҢ

ТӨМЕНДЕГІДЕЙ ҚҰРЫЛЫМЫН ҰСЫНАДЫ:

7) Уақытты игере білу іскерлігі: ситуациялық талдау жасай алу іскерлігі, мақсатты анықтау жәнеқұрылымдау, апталық, айлық жылдық жоспарларды жүзеге асыру, күнді жоспарлау; уақытшаменеджмент ұстанымдарін білу; құзыреттіліктерді дұрыс қоя білу іскерлігі; ұжымның тәртібін,күнделікті жұмыс жоспарын орындау; қойылған мақсаттарға жету мақсатында бақылау жүргізу,күннің қорытындысын жүргізу.

8) Топта жұмыс жасау: топты құра білу және онда жұмыс жасау; тиісті топтың ерекшеліктерінбілу; ынтымақтастық ахуалын ұстай білу, топ мүшелерінің қарым-қатынас және мінез-құлықережелерін орындауы, топ мүшелерінің жағымсыз мінез-құлықтарын түзету; мәселені шешумақсатында тиімді талдау және келіссөз жүргізу; «миға шабуыл» ережесін білу.

9) Коммуникативтік-іскерлік қабілет: өз пікірін, құқығын қарым-қатынасты бұзбай қорғай білу;жаңа идея және жоспар арқылы іс-әрекетке ынталандыра білу; дұрыс сұрақтар қоя білу жәнеәңгімелесушінің эмоционалды және ақпараттық деңгейін анықтау; екіжақты коммуникациябағытын құра білу, әңгімелесушінің сөздеріне зейінді шоғырландыра алу; өзге адамдарды дұрыссынай және қолдай білу.

10) Келіссөз жүргізе білу іскерлігі: презентацияның міндеттерін және мақсаттарын,аудиторияның қызығушылығын анықтай білу; сөз сөйлеуді ұйымдастыру, презентацияныңбайланыстырушы сөйлемдерін, негізгі бөлімін, қорытындысын ұйымдастыру; сендіре білу жәнешешендік дағдыларға ие болу. Қиын сұрақтарды және келіспеушілікті жеңе білу;презентацияның техникалық аспектілерін игеру (аудио- бейне және компьютерлік аппараттар,презентациялық бағдарламалар); қатысушылардың қызығушылықтарын анықтай алу және тиімдіальтернативаны таңдай алу; пікірталасты мәдени түрде жүргізе білу; позициялық саудаласудыталдай алу, ұсыну, жүргізе білу іскерлігі.

11) Оқушыға бағдарлану: оқушымен жұмыс жасау саласында стандарт пен саясатты білу;оқытушы мен оқушының перспективті ағымдағы қажеттіліктеріне бағдарлану; «қиын»оқушымен қарым-қатынас кезінде әңгімелесуді тиімді жүргізе білу, іс-әрекетті басым жәнепайдалы жағынан презентациялау; оқушымен жағымды қарым-қатынас орнату және кеңес беребілу.

ҚҰЗЫРЕТТІЛІКТІҢСИПАТТАМАЛАРЫ

құзыреттілікті көрсетуге деген дайындық(мотивациялық аспект)

құзыреттіліктің мазмұны туралы білімді игеруі ( когнитивті аспект)

құзыреттілікті әртүрлі стандартты және стандартты емесжағдайларда көрсету тәжірибесі (мінез-құлықтық аспект)

құзыреттіліктің мазмұнына және оның қолданысобъектісіне деген қатынасы (құндылықты-мәндік аспект)

Құзыреттілікті көрсетудің үдерісі мен нәтижесінэмоционалды-еріктік реттеу (И.А. Зимняя)

А.В.Хуторский негізгі білім беру құзыреттілігінің жеті

түрін көрсетеді

құндылықты-мәнді

жалпы мәдени оқу-танымдық

Коммуникативтік

әлеуметтік-еңбектік

тұлғалық өзін-өзі дамыту құзыреттілік

тері

ақпараттық

1) коммуникативтік тәртіп аймағындағы білімі:

- қажетті тілдерді білуі;

- педагогика және психология, конфликтология, логика, риторика,

мәдениет және сөйлеу аймағындағы білімі;

2) коммуникативтік және ұйымдастырушылық қабілеті:

- іскерлік қатынастарды нақты және жедел орнату, белсенділік таныту;

- тұлғаны дұрыс қабылдау және түсіну негізінде психологиялық әсер

ету;

- қоршаған ортамен және оқшауланған адамдармен біріккен іс-әрекет

кезінде белсенді әрекет жасау);

3) эмпатияға қабілетті болу:

- түсіне білу іскерлігі, өзгені сезіне білу;

- психотерапияны сөзбен орындай алу);

КОММУНИКАТИВТІК ҚҰЗЫРЕТТІЛІК

ТӨМЕНДЕГІДЕЙ КОМПОНЕНТТЕРДЕН

ТҰРАДЫ:

4) өзіндік бақылауға қабілеттілігі:

- көршісінің және өзінің мінез-құлқын реттей алу іскерлігі;

- әңгімелесушіні модельдей алу;

- дау-жанжал жағдайларында өнімді жауап беру тәсілдерін табу;

- жағымды психологиялық климатты тудыру;

- субъектаралық қарым-қатынасты болжай алу;

5) вербальды және вербальды емес қарым-қатынас мәдениеті:

- сөйлеу техникасын, риторикалық амалдар, дәйектемелер техникасын

және шарттасуды жүргізу;

- кәсіби педагогикалық әдеп ережелерін сақтау;

- ұғымдық-категориялық ақпаратты мақсатты түрде қолдану;

- сөйлеу мәдениетін меңгеру;

- вербальды емес құралдарды қолдану.

ҚҰЗЫРЕТТІЛІКТІҢИНТЕГРАТИВТІ МОДЕЛІ (А.И.

САВЕНКОВ)

И.Я. Лернердің идеяларына сүйене отырып А.И. Савенков келесідей модель ұсынады:

o Білімдер және олардың ұйымдастырылуы;

o Біліктер мен дағдылар және олардыңқолданылуы;

o Тұлғаның интеллектуалды-шығармашылықмүмкіндігі;

o әлемге позитивті, эмоционалды-адамгершілікқатынасқа бағыттылық.

1. «Құзырет» ұғымы білім саласына емес, іскерлік саласына

жатады.

Құзырет – бұл оқу барысында жинақталған білімге, тәжірибеге,

құндылықтарға, бейімділіктерге негізделген жалпы қабілет

2. Құзырет саналы іс-әрекет барысында қалыптасады.

3. Құзыретті меңгеру оқушының белсенділігіне тәуелді. Жұмыс

жасауды үйрену үшін жұмыс жасау керек

4. Құзырет контекстуалдық сипатқа ие. Құзыретке ие болу дегеніміз

сол ситуацияға өзінің бар білімі мен тәжірибесін бейімдеу

5. Құзырет бастапқы деңгейіне сүйене отырып, дамытылады,

байытылады, кеңейтіледі және бекітіледі.

6. «Құзыреттілік» ұғымы субъектінің іс-әрекеттің мақсаты мен оны

жүзеге асырудың құралын саналы түрде ұғынумен

байланыстырылады. Құзыреттілік – бұл ситуацияға сәйкес

құзыреттерді (іскерлік пен дағды) пайдалану үшін таңдау.

«ҚҰЗЫРЕТ», «ҚҰЗЫРЕТТІЛІК» ҰҒЫМДАРЫНА

ҚОРЫТЫНДЫ

ҚҰЗЫРЕТТІЛІК ТҰҒЫР –КЕЛЕСІЛЕРГЕ БАҒЫТТАЛҒАН:

Мақсаттарды анықтауға

Мазмұнды іріктеуге

Білім беру үдерісін ұйымдастыруға

Білім беру технологияларын таңдауға

Нәтижелерді бағалауға

ҚҰЗЫРЕТТІЛІК ТҰҒЫР

Құзыреттіліктер білім нәтижесі ретінде Құзыреттіліктер мақсатты тұжырымдаудың жаңа түрі

ретінде «студентке орталықтандырылған» оқытуға жылжу:

Сабақты жүргізудің интерактивті формаларын оқупроцесінде кең қолдану (диалог режиміндегісеминарлар , дискуссиялар, компьютерліксимуляциялар, іскерлік және рольдік ойындар, нақтыжағдайларды талдау, психологиялық және басқа да тренингтер)

Оқушылардың кәсіптік дағдыларын қалыптастыру мен дамыту бойынша Аудиториядан тыс жұмыс

Жұмыс берушілерді қызықтыру : мемлекеттік жәнеқоғамдық, кәсіпорындар өкілдерімен кездесулер, эксперттер мен мамандар мастер-класстары

ҚҰЗЫРЕТТІЛІК ТҰҒЫР

позволит обеспечить взаимосвязь между профессиональной и личной жизнью человека, что явно способствует гармонизации личности;

компетентностный подход ляжет в основу гражданского (просоциального) поведения профессионала, характеризующегося альтруизмом, сознательностью, вежливостью, стойкостью и т.д.;

компетентностный подход обеспечит стратегическое преимущество, т.к. знания возрастают по мере их использования;

компетентностный подход изменит позицию учителя от дидактической к тьюторской;

будет способствовать развитию непрерывного образования как личностной позиции на протяжении всей жизни, потребности и умения добывать знания, действовать сообразно им.