CAUSES OF INCREASE IN HEALTH EXPENDITURES IN TURKEY...
Transcript of CAUSES OF INCREASE IN HEALTH EXPENDITURES IN TURKEY...
Suumlleyman Demirel Uumlniversitesi
İktisadi ve İdari Bilimler Fakuumlltesi Dergisi
Y2017 C22 S1 s139-152
Suleyman Demirel University
The Journal of Faculty of Economics and Administrative Sciences
Y2017 Vol22 No1 pp139-152
139
TUumlRKİYErsquoDE SAĞLIK HARCAMALARINDA ARTIŞ NEDENLERİ
SAĞLIK HARCAMALARINDA ARTIŞ ndash BUumlYUumlME İLİŞKİSİ
CAUSES OF INCREASE IN HEALTH EXPENDITURES IN TURKEY
INCREASE IN HEALTH EXPENDITURES - GROWTH RELATIONSHIP
Serdar OumlZTUumlRK Okyay UCcedilAN
Doccedil Dr Nevşehir Hacı Bektaş Veli Uumlniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakuumlltesi İktisat Boumlluumlmuuml E-mail
serdarozturknevsehiredutr
Doccedil Dr Niğde Oumlmer Halisdemir Uumlniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakuumlltesi İktisat Boumlluumlmuuml E-mail okyayucanohuedutr
OumlZ
Sağlık harcamaları uumllke ekonomilerinde oldukccedila oumlnemli bir yere sahiptirAynı zamanda kalkınmanın temel goumlstergelerinden de birisidir Ama tuumlm bunların oumltesinde sağlık harcamalarının insan neslinin geleceğiyle ilgili olduğu iccedilin uumllkeler accedilısından
ccedilok oumlzel bir yeri vardır Uumllkelerin gelişmişlik duumlzeyleri ne olursa olsun ccedileşitli sağlık sorunlarıyla karşı karşıya olduğu
soumlylenebilir Tarihsel suumlreccedilte Tuumlrkiyersquode de geliştirilen yetersiz stratejiler ve politikalar etkin kullanılamayan kaynaklar
yanlış personel politikaları ve yetersiz teknolojik altyapı gibi sebeplerle sağlık alanında pek ccedilok sorunun yaşandığı
goumlruumllmektedir Ancak 2003 yılında uygulanmaya başlanan sağlıkta doumlnuumlşuumlm programı bu sorunların ccediloumlzuumlmuumlne oumlnemli katkılar sağlamıştır Kısaca sağlık sektoumlruumlnde 2000 yılından sonraki suumlreccedil oldukccedila oumlnemlidir Uumllkelerin sağlık
harcamalarının hemen hemen her yıl daha da arttığı goumlruumllmektedir Hatta uumllkelerin buumlyuumlk bir kısmında sağlık
harcamalarındaki artış buumlyuumlme oranının uumlzerindedir ve buumlyuumlmeyi olumlu etkileyen bir unsur olduğu soumlylenebilir Elde edilen
kısa doumlnemli analiz sonucuna gore sağlık harcamaları iccedilin kullanılan goumlsterge değişkenler hemşire ve doktor başına duumlşen
hasta sayıları azalırken kişi başına reel gayri safi hasıla rakamının kuumlccediluumlk de olsa arttığı analiz sonucunda elde edilmiştir
Anahtar Kelimeler Sağlık Ekonomisi Sağlık Harcamaları Sağlık Harcamaları ve Buumlyuumlme
Jel Kodu I11 I15 I18
ABSTRACT
Health spending has an important place in the economy of the countries It is also one of the essential indicators of
development But beyond all this because health spending is interested in the future of the human race it has a very special
place for countries Whatever the level of development of the countries said to be facing some health problems Historical process inadequate development strategies and policies not used effectively of resources wrong personnel policies and
inadequate technological infrastructure and for reasons like this in the field of health it is observed that many problems in
Turkey However the health transformation program which was launched in 2003 has contributed significantly to the
solution of these problems So the process after 2000 are very important in the health sector Almost every year it is seen
that countriesrsquo health spending is rising In fact the increase in health spending in a large part of the country is higher than the growth rate and it is a positive impact to growth
Keywords Health Economics Health Expenditures Health Expenditures and Growth
Jel Codes I11 I15 I18
1 GİRİŞ
Duumlnyada yaşayan tuumlm canlıların temel guumlduumlsuuml hayatta
kalabilmek ve varlığını suumlrduumlrebilmektir Dolayısıyla
yaşamın devamı onu tehdit eden tehlikelerden
korunma ve bu riskleri bertaraf etme esasına
dayanmaktadır Tarihsel suumlreccedilte bu davranışlar
insanlarda ve toplumda sistemli ve bilinccedilli bir yapıya
doumlnuumlşmuumlş ve sağlık hizmetleri sektoumlruumlnuumln ortaya
ccedilıkmasına neden olmuştur Sağlık hizmetleri
sektoumlruumlnuumln sosyal kuumlltuumlrel ve teknolojik gelişmeye
bağlı olarak suumlrekli gelişim ve değişim iccedilerisinde
olduğu goumlruumllmektedir Sağlık hizmetleri sadece
sağlığın korunması değil sağlığı tehdit eden unsurların
oumlnlenmesi ve ortadan kaldırılmasını da kapsayan genel
bir kavramdır Uumllkelerin sağlık harcamalarının guumlccedilluuml
bir yapıya sahip olmanın temelinde sağlıklı nesillere
sahip olmanın bilinciyle her yıl daha da arttığı
goumlruumllmektedir Hatta uumllkelerin buumlyuumlk bir kısmında
sağlık harcamalarındaki artışın buumlyuumlme oranının
uumlzerinde olduğu soumlylenebilir Dolayısıyla bu
ccedilalışmada oumlnce sağlıkla ilgili temel kavramsal ccedilerccedileve
anlatılmış daha sonar da Tuumlrkiyersquode sağlık sektoumlruumlnuumln
gelişimi ve sağlık harcamaları ile buumlyuumlme arasındaki
ilişki accedilıklanmaya ccedilalışılmıştır
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
140
2017
2 SAĞLIK EKONOMİSİNİN KAVRAMSAL
CcedilERCcedilEVES İ
Ekonominin birccedilok farklı tanımı yapılabilir Oumlrneğin
ekonomi ldquone nasıl ve kimler iccedilin uumlretilecek
sorularına cevap arayan bilim dalıdırrdquo şeklinde
tanımlanabilir (Begg Fischer and Dornbusch 2005)
Konular sağlık alanında farklı olsa da sorular aynıdır
Ekonominin temel inceleme alanı kıt kaynaklarla
sınırsız insan ihtiyaccedillarının nasıl karşılanacağı
sorunudur Ekonomik ihtiyaccedillar mallar ve hizmetler
kullanılarak karşılanabilen ihtiyaccedillardır Sağlık
hizmetleri de bu anlamda ekonomik bir maldır
Duumlnyanın hiccedilbir yerinde tuumlm vatandaşlarının
isteklerini karşılamak iccedilin sağlık hizmetlerine yeterli
kaynak ayırabilen uumllke olduğunu soumlylemek pek
muumlmkuumln değildir Kısaca bir buumltuumln olarak ekonomide
tuumlm istekleri karşılamak iccedilin yeterli kaynak olmadığı
iccedilin insanlar bir seccedilim yapmak zorundadırlar Aynı
şekilde sağlık hizmetleri sisteminin de bu sorunla
karşı karşıya olduğu bir gerccedilektir
Sağlık kavramı Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml (WHO)
tarafından sadece sakatlık ve hastalığın olmayışı değil
ruhccedila bedence ve sosyal youmlnden tam iyilik halidir
şeklinde tanımlanmıştır Bu tanımlama 19-22 Haziran
1946 yılında Newyorkrsquota duumlzenlenen Uluslararası
Sağlık Konferansı tarafından benimsenen Duumlnya
Sağlık Oumlrguumltuumlnuumln (WHO) Anayasasının giriş
kısmında yapılmıştır Bu Anayasa 22 Temmuz 1946
yılında 61 uumllke tarafından imzalanmış ve 7 Nisan
1948rsquode yuumlruumlrluumlğe girmiştir (WHO 2001)
Gelişmekte olan uumllkelerdeki sağlık politikası
toplumun sağlığını iyileştirmek iccedilin kulanılırken
gelişmiş uumllkelerde bunun yanısıra sağlığı tehdit eden
unsurların ortaya ccedilıkmasını engelleme ya da ortadan
kaldırma amacının da olduğu goumlruumllmektedir (Mwabu
2007 1) Sağlık Ekonomisi ccedilalışmalarının uygulama
alanı herkes iccedilin sağlığı teşvik etmekte karşılaşılan
sorunların sistematik ve titiz bir şekilde incelenmesine
izin verir Sağlık ekonomisi tuumlketici uumlretici ve sosyal
seccedilim ile ilgili ekonomik teorileri uygulayarak
bireylerin sağlık personelinin kamu ve oumlzel
kuruluşların ve huumlkuumlmetlerin davranışlarını anlamayı
amaccedillamaktadır (Wels 2016)
Sağlık ekonomisi yalnızca klinik etkinliğin değil aynı
zamanda sağlık yuumlkuumlmluumlluumlğuumlnuumln maliyet etkinliğinin
sağlanması yolu ile maksimum faydayı elde etmek
konusundaki evrensel bir arzuyu yansıtır Sağlıkta
fırsat maliyeti sağlık hizmetlerinde kaynak
kullanımının altında yatan değiş -tokuşu accedilık bir
şekilde ortaya koyduğu iccedilin sağlık ekonomisindeki
duumlşuumlncenin bakış accedilısını accedilık bir şekilde ortaya
koymaktadır Sağlık ekonomisine hacirckim olan basit
teorik yapı maliyet-etkililiktir Maliyet-Etkililik
kavramı hem oumlnceden belirlenmiş bir hedefe en duumlşuumlk
maliyetle ulaşmayı hem de sınırlı kaynaklarla hasta
nuumlfusa hizmet iccedilin maksimum yararı sağlama
arzusunu ima eder Sağlık ekonomisi ile ilgili ccedilıktılar
tanımlama ve oumllccediluumlm zorluklarıyla dolu olsa da bu
oumllccediluumlmler sağlık ekonomisinin değerlendirilmesinin
temel taşlarıdır Dolayısıyla maliyet-etkililik
analizinin tamamen oumllccediluumllebilir sağlık hizmetlerinin
finansal maliyetlerini sağlık ekonomisinde karşılamak
iccedilin temel araccedil olduğu soumlylenebilir (Haycox 2009)
Kenneth Arrowrsquoun bundan yaklaşık 50 yıl oumlnce ldquoThe
American Economic Reviewrdquode yayınladığı
ldquoUncertainty and Welfare Economics of Medical
Carerdquo isimli ccedilalışmanın bilimsel bir disiplin olarak
sağlık ekonomisinin ortaya ccedilıkmasına oumlncuumlluumlk ettiği
kabul edilmektedir Bu ccedilalışma sadece sağlık
ekonomisi alanında değil diğer bir ccedilok alanda da en
yaygın atıf yapılan referans kaynağı olmuştur
(Savedoff 2004) Ekonomik değerlendirmeler sağlık
teknolojilerinin kullanımına ilişkin politika
kararlarının ayrılmaz bir parccedilası haline gelmiştir Bu
1960rsquoların başından beri gelişmiş uumllkelerde sağlık
hizmetleri harcamaları genellikle enflasyondan hızlı
arttığı iccedilin olmuştur Sonuccedil olarak sağlık harcamaları
toplam ekonomiden giderek daha fazla pay
almaktadırlar (Meltzer 2001 993) Sağlık sisteminde
sağlık unsurlarının sıhhi kaynakları (girdiler) ile diğer
unsurların (eğitim ccedilevre ccedilalışma koşulları) kullanımı
ile sağlık hizmetleri uumlretimi yapılır (Giralt 2010)
Sağlık sektoumlruuml ekonomisi kuramları kavramları
teknikleri uygulama olarak geniş tanımlı olabilir Bu
tanımın iccedilerisindeki faktoumlrleri aşağıdaki şekilde
sıralamak muumlmkuumlnduumlr (Mills amp Gilson 1988 2)
Sağlığı teşvik faaliyetlerinin kaynak tahsisi
Sağlık sunumunda kullanılan kaynakların miktarı
Sağlık kurumlarının organizasyonu amaccedilları
finansman iccedilin kullandığı harcamaların tahsisi
Toplumdaki bireyler uumlzerinde koruyucu
iyileştirici ve rehabilite edici sağlık hizmetlerinin
finansmanı olarak sıralanabilir
3 SAĞLIK HİZMETLERİ VE GENEL
OumlZELLİKLERİ
Sağlık hizmetleri uumllkelerin sosyo-ekonomik accedilıdan
kalkınma duumlzeylerinin en oumlnemli goumlstergelerinden
birisidir Sağlık hizmetleri sadece insanların sağlığını
korumak ve yuumlkseltmek değil ayrıca bireyleri
hastalığın finansal risklerine karşı korumak ve tedavi
etmek gibi goumlrevleri de uumlstlenmektedir
Kuumlreselleşen duumlnyada doumlrt unsurun sağlık
reformlarında itici guumlccedil roluumlnde olduğu goumlruumllmektedir
Bunlardan ilki sağlık hizmetleri artan maliyetli
hizmetler olduğu iccedilin her uumllkede huumlkuumlmetlerin sağlık
sistemiyle ilgili politikalar ve yaklaşımlar duumlşuumlnmek
zorunda olmasıdır İkincisi vatandaşların hem devlete
ait sağlık kurumlarından hem de oumlzel sağlık
sistemlerinden talepleri artmaktadır İnsanların daha
fazla beklenti iccedilerisinde olması devletin ilgisinin bu
alana yoğunlaşmasına neden olmaktadır Uumlccediluumlncuumlsuuml
maliyet ve beklentilerin artması huumlkuumlmetlerin oumldeme
guumlcuuml konusunda limitlerle baş başa kaldığı bir suumlreci
getirmektedir Sonuncusu ise sağlık sektoumlruumlnde
Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi
141
C22 S1
geleneksel yaklaşıma duyulan şuumlpheciliktir (Sağlık
Bakanlığı 2010 10)
Toplam sağlık harcamalarında erişimde eşitlik sağlık
durumu sosyal farklılıkların duumlzeyleri oumlzel
huumlkuumlmlerin gelişimi gibi soruların cevaplandırılması
sağlık sektoumlruuml iccedilin oumlnemlidir Bu soruların
cevaplanmasında huumlkuumlmetin duumlzenleyici ve oumlzel
sektoumlruumln teşvik edici roluuml de goumlz ardı edilmemelidir
(Hanson amp Berman 24)
4 TUumlRKİYErsquoDE SAĞLIK SEKTOumlRUumlNUumlN
YAPISI VE GELİŞİMİ
Sağlık hizmetlerinin suumlrekli değişim ve gelişim iccedilinde
olduğu goumlruumllmektedir Tarihsel suumlreccedilte bilimdeki
gelişim ve bilgi birikiminin yanı sıra ekonomik sosyal
ve kuumlltuumlrel dinamiklerin de belirleyici rol oynadığı
soumlylenebilir Bu bağlamda Tuumlrkiyersquode uygulanan
sağlık politikaları da cumhuriyet tarihi boyunca bazı
temel değişim doumlnemlerinden geccedilmiştir Dr Refik
Saydam doumlnemi (1923) Dr Behccedilet Uz doumlnemi (1946)
ve Prof Dr Nusret Fişekrsquoin oumlncuumlluumlğuumlnde sağlık
hizmetlerinde sosyalizasyon uygulamasının başlangıcı
(1963) oldukccedila oumlnemli doumlnuumlm noktalarıdır Bu
doumlnuumlm noktalarındaki son halka Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm
Programıdır (2003) Bu doumlnuumlşuumlm programıyla
Tuumlrkiyersquode sağlık hizmetlerinin etkili verimli ve adil
bir şekilde organize edilmesi sağlık hizmetlerine
finansman sağlanması ve sunulması amaccedillanmıştır
Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm Programırsquonın amaccedillarıyla uyumlu
olarak 2006 yılında hazırlanan 9 Kalkınma Planı ile
sağlık hizmetlerine erişimin kolaylaştırılması hizmet
kalitesinin artırılması Sağlık Bakanlığırsquonın planlama
ve denetleme roluumlnuumln guumlccedillendirilmesi sağlık bilgi
sistemlerinin geliştirilmesi akılcı ilaccedil ve malzeme
kullanımının sağlanması ve Genel Sağlık Sigortası
Sistemirsquonin oluşturulmasının hedeflendiği
goumlruumllmektedir (Sağlık Bakanlığı 2012a)
Sağlık hizmetlerinin temel devlet goumlrevi olarak ele
alınışının TBMMrsquonin kuruluşuyla başladığı kabul
edilebilir TBMM 3 Mayıs 1920rsquode kabul ettiği 3
sayılı yasa ile Sıhhiye ve Muavenatı İccediltimaiye
Vekacircletini kurarak sağlık hizmetlerini ayrı bir
bakanlıkccedila yuumlruumltuumllen temel devlet goumlrevi haline
getirmiştir (Akdur 1999) Ancak 1920-1923 doumlnemi
incelendiğinde sağlıkla ilgili duumlzenli kayıt tutulmadığı
goumlruumllmektedir Ccediluumlnkuuml bu doumlnemde daha ccedilok savaş
yaralarının sarılmasına ve sağlıkla ilgili mevzuatın
geliştirilmesine odaklanılmıştır Ancak ilk kurulan
bakanlıklardan birinin Sağlık Bakanlığı olması
oldukccedila oumlnemlidir 1923-1946 doumlneminde Tuumlrkiyersquode
sağlık hizmetleri huumlkuumlmet kurumları belediye ve
karantina tabiplikleri kuumlccediluumlk sıhhiye memurlukları
şeklinde oumlrguumltlenmiştir Bu doumlnemde sağlık
hizmetlerinin 86 adet yataklı tedavi kurumu 6437
hasta yatağı 554 hekim 69 eczacı 4 hemşire 560
sağlık memuru ve 136 ebe ile verildiği goumlruumllmektedir
992 sayılı Bakteriyoloji ve Kimya Laboratuvarları
Kanunu (1927) 1219 sayılı Tababet ve Şuabatı
Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun (1928) 1262
sayılı İspenccediliyari ve Tıbbi Muumlstahzarlar Kanunu
(1928) 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu
(1930) 3153 sayılı Radyoloji Radyum ve Elektrikle
Tedavi ve Diğer Fizyoterapi Muumlesseseleri Hakkında
Kanun (1937) gibi hacirclen yuumlruumlrluumlkte olan kanunlar yine
bu doumlnemde ccedilıkarılmıştır (Tosun 2009)
Refik Saydam doumlneminde sağlık politikaları şu doumlrt
ilke ile belirlenmiştir (Akdağ 2008)
Sağlık hizmetlerinin plan ve programı ile
youmlnetiminin tek elden yuumlruumltuumllmesi
Koruyucu hekimliğin merkezicirc youmlnetimin tedavi
edici hekimliğin ise yerel youmlnetimlerin hizmet
alanı olarak ayrışması
Sağlık insan guumlcuuml ihtiyacını karşılamak uumlzere tıp
fakuumlltelerinin cazibesinin artırılması yatılı tıp
talebe yurtları accedilılması mezunlarına mecburi
hizmet konulması
Sıtma frengi trahom verem cuumlzzam gibi
bulaşıcı hastalıklarla muumlcadele programlarının
başlatılması
Bu ilkeler ışığında sağlık hizmetleri ldquogeniş boumllgede
tek amaccedillı hizmet dikey oumlrguumltlenmerdquo modeli ile
yuumlruumltuumllmuumlştuumlr Uumllkemizin Cumhuriyet doumlnemi ilk
sağlık planı olarak da adlandıracağımız ldquoBirinci On
Yıllık Milli Sağlık Planırdquo 1946 tarihindeki Yuumlksek
Sağlık Şurasırsquonca onaylanmıştır Temel yapı olarak o
guumlne kadar yerel youmlnetimlerin denetiminde olan
yataklı tedavi kurumları merkezden youmlnetilmeye
başlanmıştır 1950 yılında Sağlık Bakanlığırsquona bağlı
118 kurumda 14581 yatak sayısı var iken 1960 yılına
gelindiğinde 442 kurumda 32398 yatak sayısına
ulaşılmıştır Her ne kadar bu rakamlara yerel idarelere
ait hastanelerin merkezi idarenin eline alınması etki
etmiş olsa da yuumlz bin kişiye duumlşen yatak sayısı oranına
baktığımızda 1950 yılında yuumlz bin kişiye 9 yatak
duumlşerken 1960 yılına gelindiğinde bu oran 166rsquoya
ccedilıkmıştır Bebek oumlluumlm hızı 1950 yılında binde 233
iken 1960 yılında binde 176rsquoya duumlşuumlruumllmuumlştuumlr 1946
yılında İşccedili Sigortaları İdaresi (Sosyal Sigortalar
Kurumu) kurulmuş ve 1952 yılından itibaren sigortalı
işccedililer iccedilin sağlık kuruluşları ve hastaneler accedilılmaya
başlanmıştır (Sağlık Bakanlığı 2012b)
1961 yılında 224 sayılı Sağlık Hizmetlerinin
Sosyalleştirilmesi Hakkındaki Kanun ccedilıkarılmıştır
Sosyalizasyonun fiilen 1963 yılında başladığı
soumlylenebilir Bu doumlnemde yaygın suumlrekli
buumltuumlnleşmiş kademeli il iccedilinde buumltuumlnleşmiş bir yapı
anlayışıyla sağlık evleri sağlık ocakları ilccedile ve il
hastaneleri şeklinde bir yapılanmaya gidilmiştir
Dikey oumlrguumltlenmeler kısmen azaltılıp farklı nitelikte
sağlık hizmetleri veren yapılar sağlık ocağı
buumlnyesinde buumltuumlnleşmiş hacircle getirilmiştir 1982
Anayasasına bakıldığında vatandaşların sosyal
guumlvenlik hakkına sahip olmalarının yanı sıra bu
hakkın gerccedilekleşmesinin devletin sorumluluğunda
olduğuna youmlnelik huumlkuumlmler iccedilerdiği goumlruumllmektedir
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
142
2017
1990rsquolı yıllarda yuumlruumltuumllen Sağlık Reformu
ccedilalışmalarının ana bileşenleri şunlardır (Tosun 2009)
Sosyal guumlvenlik kurumlarının tek ccedilatı altında
toplanarak Genel Sağlık Sigortasırsquonın kurulması
Birinci basamak sağlık hizmetlerinin aile
hekimliği ccedilerccedilevesinde geliştirilmesi
Hastanelerin oumlzerk sağlık işletmelerine
doumlnuumlştuumlruumllmesi
Sağlık Bakanlığırsquonın koruyucu sağlık
hizmetlerine oumlncelik veren sağlık hizmetlerini
planlayıp denetleyen bir yapıya kavuşturulması
Bu doumlnem oumlnemli teorik ccedilalışmaların yapıldığı ancak
bunların yeterince uygulama alanı bulamadığı bir
doumlnem olmuştur
41 Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm Programı ve Sonrası
2002 yılı sonunda Tuumlrk sağlık sisteminin iccedilinde
bulunduğu durumda hizmet sunumundan
finansmanına insan guumlcuumlnden bilgi sistemine kadar
ilgili birccedilok alanda koumlkluuml değişikliklere gidilmesinin
gerekli olduğu goumlruumllmuumlş ve bu amaccedilla 2003 yılında
Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm Programırsquonı uygulamaya
konulmuştur Bu program ile sağlık hizmetlerinde
oumlnemli değişikliklere gidilmiş ve başta SSK
hastaneleri olmak uumlzere diğer kamu kurumlarının
hastaneleri Sağlık Bakanlığırsquona devredilmiştir Dar
gelirli kesimlere youmlnelik olarak Yeşil Kartlı
vatandaşların hakları genişletilmiştir İlaccediltaki KDV
oranı duumlşuumlruumllmuumlş ve ilaccedil fiyatlandırma sistemi
değiştirilmiştir Başta koruyucu sağlık ve ana-ccedilocuk
sağlığı hizmetleri olmak uumlzere birinci basamak sağlık
hizmetleri guumlccedillendirilmiştir Ccedilağdaş sağlık anlayışının
temel unsurları arasında yer alan aile hekimliği
uygulaması başlatılarak tuumlm uumllkeye
yaygınlaştırılmıştır Bulaşıcı hastalıklarla ilgili
goumlstergeler Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm Programırsquonın
uygulanmaya başlanmasından sonra gelişmiş uumllkeler
duumlzeyine ulaşmıştır 2003-2011 yılları arasında faiz
dışı genel kamu harcamalarındaki artış 92 iken
kamu sağlık harcamalarındaki artış sadece 74
olmuştur (Sağlık Bakanlığı 2012a)
Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm Programı ile kamu kaynaklarının
daha verimli kullanılmaya başlandığı soumlylenebilir
Nihayetinde 2010 2011 ve 2012 yıllarını iccediline alan
orta vadeli macircli plan ile birlikte macircli suumlrduumlruumllebilirlik
teminat altına alınmıştır 2002 yılında 395 olan
sağlık hizmetlerinden memnuniyet oranı 2012 yılı
sonunda 748rsquoe ulaşmıştır Yine bu doumlnemde
Doğumda Beklenen Yaşam Suumlresi Anne Oumlluumlm Oranı
ve Bebek Oumlluumlm Hızı gibi temel goumlstergelerde oumlnemli
iyileşmeler olduğu goumlruumllmektedir (Tablo 1)
Tablo 1 Sağlıkta Doumlnuumlşuumlmde 10 Yıl (2002-2012)
Sağlık Goumlstergeleri 2002 2012
Doğumda Beklenen Yaşam Suumlresi (yıl) 718 760
Bebek Oumlluumlm Hızı (bin canlı doğumda) 315 74
Beş Yaş Altı Oumlluumlm Hızı (bin canlı doğumda) 400 110
Anne Oumlluumlm Oranı (yuumlz bin canlı doğumda) 640 154
Cepten Yapılan Sağlık Harcamalarının Toplam Sağlık Harcamalarına Oranı 198 154
Sağlık Hizmetlerinin Genel Memnuniyet Oranı 395 748
Kaynak Sağlık Bakanlığı Sağlık İstatistikleri 2014 httpwwsaglikgovtr
Şekil 1rsquode Tuumlrkiyersquode 2000-2014 yılları arasındaki
sağlık kurumlarınının sayısı goumlruumllmektedir 2000
yılında toplam sağlık kurumlarının sayısı 10747 iken
2012 yılında 29960rsquoa yuumlkselmiştir Gene 2008 krizi
doumlneminde de toplam sağlık kurumlarının sayısının
1381rsquoden 2009 yılında 15205rsquoe yuumlkseldiği
goumlruumllmektedir Oumlzellikle 2009 yılından sonraki artış
dikkat ccedilekicidir Bu sayı 2013 yılında 30116rsquoya 2014
yılında da 30176rsquoya ccedilıkmıştır
Şekil 1 Toplam Sağlık Kurumlarının Sayısı (2000-2014)
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu (TUumlİK) Sağlık İstatistikleri 2000-2012 httpwwwtuikgovtr
0
5000
10000
15000
20000
25000
30000
35000
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi
143
C22 S1
Şekil 2rsquode Tuumlrkiyersquode 2000-2014 yılları arasında
toplam yatak sayısı verilmiştir Yatak sayısı da 2000
yılında 134950rsquoden 2014 yılında 206836rsquoya
yuumlkselmiş yani 71886 adet artmıştır Burada 2009
yılından sonraki artış ccedilarpıcıdır 2000 yılında toplam
yatak sayısında oumlzel sektoumlruumln payının 9 iken 2014
yılında 195 civarında olduğu goumlruumllmektedir Bu da
Tuumlrkiyersquode Oumlzel Sektoumlruumln Sağlığa 2000 yılından sonra
daha fazla ilgi duymaya başladığının bir goumlstergesidir
Sağlık sektoumlruumlne ilginin artmasında devlet desteğinin
de etkisiyle karlılığın artmasının roluuml olduğu
soumlylenebilir
Şekil 2 Toplam Yatak Sayısı (2000-2014)
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu (TUumlİK) Sağlık İstatistikleri 2000-2014 httpwwwtuikgovtr
Hekim başına duumlşen kişi sayısı 2000 yılında 754 iken
2012 yılında 583rsquoe ve 2014 yılında ise 573rsquoe
duumlşmuumlştuumlr Sağlık sektoumlruumlnde meydana gelen
gelişmeler doğrultusunda hekim sayısının artması
hekim başına duumlşen hasta sayısını azaltmıştır 2008
krizi doumlneminde de sağlık sektoumlruumlnde hekim başına
duumlşen kişi sayısında azalış devam etmiştir (Şekil 3)
Şekil 3 Hekim Başına Duumlşen Kişi Sayısı (2000-2014)
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu (TUumlİK) Sağlık İstatistikleri 2000-2014 httpwwwtuikgovtr
Şekil 4rsquote goumlruumllduumlğuuml uumlzere sağlık memuru sayısının
artmasıyla sağlık memuru başına duumlşen kişi sayısı da
azalış goumlstermiştir 2000 yılında sağlık memuru başına
duumlşen kişi sayısı 1238 kişi iken 2008 yılında 794
2012 yılında 617 ve 2014 yılında da 519 kişiye
duumlşmuumlştuumlr
0
50
100
150
200
250
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
0
100
200
300
400
500
600
700
800
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
144
2017
Şekil 4 Sağlık Memuru Başına Duumlşen Kişi Sayısı (2000-2014)
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu (TUumlİK) Sağlık İstatistikleri 2000-2014httpwwwtuikgovtr
Sonuccedil olarak Tuumlrkiyersquode oumlzellikle 2000 yılı sonrası
temel sağlık goumlstergelerine bakıldığında hala
eleştirilecek şeyler olsa da oumlzellikle 2003 yılında
hayata geccedilirilen Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm Programından
sonra oumlnemli mesafeler katedildiği goumlruumllmektedir
42 Sağlık Kuruluşlarında Basamak Sistemi
Tuumlrkiyersquode sağlık hizmetleri verilen hizmetin
kapsamı ve yoğunluğu esas alınarak sınıflandırılmıştır
Sağlık harcamalarındaki artışı ve zaman kaybını
oumlnleyebilmek amacıyla sağlık hizmetlerinde basamak
sistemine geccedililmiştir Sağlık Bakanlığı 5510 Sayılı
Kanuna goumlre Sağlık Hizmeti Sunucularını Birinci
Basamak Sağlık Hizmetleri İkinci Basamak sağlık
Hizmetleri ve Uumlccediluumlncuuml Basamak Sağlık Hizmetleri
olarak gruplandırılmıştır (Tablo 2) (SGK 2013) Bu
hizmetlerin kapsamı şu şekilde ifade edilebilir (Sağlık
Bakanlığı 2011)
Birinci Basamak Sağlık Hizmetleri hastaların
evde ve ayakta tedavilerini kapsamaktadır Bu
hizmerler esas olarak yataksız sağlık
kuruluşlarında ve koruyucu hizmetlerle bir arada
verilmektedir
İkinci Basamak Sağlık Hizmetleri hastaların bir
yataklı sağlık kuruluşunda (hastanelerde)
yatırılarak tedavilerini kapsamaktadır
Uumlccediluumlncuuml Basamak Sağlık Hizmetleri oumlzel bir yaş
grubuna cinsiyetine yada belli bir hastalığa
yakalanan kişilere o konuda yeterli imkanlara
sahip yataklı tedavi kuruluşlarında verilen tedavi
hizmetlerini kapsamaktadır Bu hizmetler genel
olarak oumlzel dal ya da eğitim ve araştırma
hastanelerinde verilen hizmetlerdir
Bu sistemde hastanın acil durumlar dışında ilk olarak
birinci basamağa başvurması eğer buradaki imkanlarla
tedavi edilemiyorsa bir uumlst basamağa gitmesi
hedeflenmiştir Boumlylece zaman ve emek kaybının
oumlnlenmesi oumlngoumlruumllmuumlştuumlr
Tablo 2 Tuumlrkiyersquode Sağlık Hizmetlerin in Sunumu
Birinci Basamak
Sağlık Hizmetleri
Resmi Kurum Tabiplikleri
Sağlık Ocağı
Sağlık Merkezi
Ana ve Ccedilocuk Sağlığı ve Aile Planlaması (ACcedilS-AP) Merkezi
Oumlzel Poliklinikler
Verem Savaş Dispanserleri
SSK Sağlık İstasyonu ve Dispanseri
İkinci Basamak
Sağlık Hizmetleri
Eğitim ve Araştırma Hastanesi Olmayan Devlet Hastaneleri ve Dal Hastaneleri
Oumlzel Hastaneler
Eğitim ve Araştırma Hastanesi Olmayan Askeri Hastaneler
Sağlık Bakanlığına Bağlı Ağız ve Diş Sağlığı Merkezleri
Uumlccediluumlncuuml Basamak
Sağlık Hizmetleri
Uumlniversite Hastaneleri
Sağlık Bakanlığına Bağlı Eğitim ve Araştırma Hastaneleri
Uygulama ve Araştırma Merkezleri
Kaynak TC Sağlık Bakanlığı Tuumlrkiye Sağlık Bilgi Sistemi Eylem Planı 2004 s10
httpwwwsbusaglikgovtr
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi
145
C22 S1
En basit şekliyle Birinci Basamak Sağlık Hizmetleri
vatandaşın ccedileşitli nedenlerle başvurduğu ilk sağlık
kurumu ve bu kurumda uumlretilen sağlık hizmeti olarak
tanımlanabilir Yani nuumlfusun temel sağlık
ihtiyaccedillarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturan
belirlenmemiş ve yaygın sağlık sorunlarını kapsar
(Boerma 2003) Yaygın ve adil bir şekilde sunulan
Birinci Basamak Sağlık hizmetleri toplumdaki farklı
grupların bu sağlık hizmetlerinin eşit bir şekilde
yararlanmasını sağlar (Starfield 2009) Sağlıkta
Doumlnuumlşuumlm Programının hayata geccedilirilmesiyle birlikte
Birinci Basamak Sağlık Hizmeti sunan kuruluşlar
yeniden duumlzenlenmiş ve Birinci Basamak Sağlık
Hizmeti Sunan Kuruluşlar uumlccedil grupta toplanmıştır
Bunlar Aile Sağlığı Merkezi (ASM) Toplum Sağlığı
Merkezi (TSM) ve 112 Acil Sağlık Merkezi olarak
yeniden duumlzenlenmiştir (Muğla Halk Sağlığı
Merkezi)
5 TUumlRKİYErsquoDE SAĞLIK HARCAMALARINI
ARTTIRAN NEDENLER
Sağlığın korunması ve geliştirilmesi iccedilin yapılan
harcamalara sağlık harcaması denir Sağlık
harcamaları ile insanların yaşam suumlresinin uzaması ve
oumlzellikle yaşam kalitesinin arttırılması
amaccedillanmaktadır Ekonomik buumlyuumlme ve kalkınmada
oumlnemli bir faktoumlr olan sağlık harcamalarının uumllkelerin
gelişmişlik duumlzeylerine goumlre farklılıklar goumlsterdiği
soumlylenebilir Sağlık harcamalarının son yıllarda
toplam gelir ve toplam harcama iccedilerisindeki payının
arttığı goumlruumllmektedir Sağlık harcamalarındaki bu artış
nedenleri şu şekilde sıralanabilir (Kılavuz 2010 174)
Sağlık sektoumlruumlnuumln emek yoğun bir sektoumlr olması
Arzın talep yaratması
Gelirdeki artışla birlikte sağlık harcamaları
talebinin artması
Kronik hastalıkların ve yetersizliklerin ortalama
yaşam suumlresinin yuumlkselmesiyle birlikte artması
İnsanlarda sağlık bilincinin gelişmesi
Maliyetlerin asimetrik bilgiden dolayı artması
Sağlık sektoumlruumlnde yuumlksek sermayeli ileri
teknolojinin kullanılmasıdır
Sağlık harcamalarında ortaya ccedilıkan artış nedenlerinin
genelde olumlu olarak kabul edilen gelişmelere
bağlandığı goumlruumllmektedir Oumlzellikle sağlık
hizmetlerine erişimin artması ile birlikte sosyal
adaletin sağlanması daha fazla bireyin bu
hizmetlerden faydalanması ve tuumlketimin artması
sağlıklı bir nesil iccedilin son derece oumlnemlidir (Yereli
Kobal amp Koumlktaş 2011)
Son yıllarda sağlık harcamalarında ortaya ccedilıkan artışın
kırsal boumllgelerdeki kişilerin işverenlerin ve vergi
muumlkelleflerinin yuumlkuumlnuuml arttırdığı goumlruumllmektedir
Nuumlfusun sağlık ihtiyaccedilları artan gelir sigorta
talepleri fiyat değişimleri ve teknolojik değişim sağlık
harcamalarını arttıran nedenlerdendir Bu faktoumlrlerin
bazıları kırsal alanlarda son zamanlarda oldukccedila
oumlnemli bir artış goumlstermiştir Kırsal alanlarda sağlık
sektoumlruumlndeki bu artışlar topluluklar arasında meydana
gelen sağlık durumu ve hizmet durumuyla paralellik
goumlsterebilir ( McBridge 2005 6)
Grafik 1 Duumlnyada ve Tuumlrkiyede Toplam Sağlık Harcamalarının GSYH Oranı () 2000-2014
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Sağlık Harcamaları İstatistikleri (TUumlİK) 2000-2014
httpwwwtuikgovtr World Bank World Development Indicators Health System
httpwwwworldbankorg
Sağlık harcamalarıyla ilgili oumlnemli goumlstergelerden
birisi sağlık harcamalarının GSYHrsquoye oranıdır
Tuumlrkiyersquode toplam sağlık harcamalarının GSYH
iccedilerisindeki payı 2000 yılında 49 iken 2014 yılında
54 duumlzeyine yuumlkselmiştir Yani bu yıllar arasında
inişli ccedilıkışlı bir seyir izlese de genel olarak 05rsquolik
bir artış olduğu goumlruumllmektedir En yuumlksek değere ise
2008-2009 doumlneminde ulaşılmıştır Bu doumlnemde
0
2
4
6
8
10
12
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Tuumlrkiye Duumlnya
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
146
2017
toplam sağlık harcamalarının GSYH iccedilerisindeki payı
61 olarak gerccedilekleşmiş daha sonra 54rsquolere
gerilemiştir Bunda 2008 yılında yaşanan kuumlresel
finans krizin etkisinin de olduğunu soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Duumlnyarsquoda toplam sağlık harcamalarının
GSYH iccedilerisindeki payına baktığımızda ise bazı yıllar
kuumlccediluumlk duumlşuumlşler goumlzuumlkse de genel olarak artış
eğiliminde olduğu goumlruumllmektedir Duumlnyada Toplam
Sağlık Harcamalarının GSYH iccedilerisindeki payı 2000
yılında 9 iken 2014 yılında 99 duumlzeyine
yuumlkselmiştir Duumlnyarsquoda en yuumlksek duumlzeye ise 104
ile 2009 yılında ulaşılmıştır OECD Uumllkelerinde
toplam sağlık harcamalarının GSYH iccedilerisindeki
payının 2015 yılı ortalaması 9rsquodur Tuumlrkiye gerek
Duumlnya gerekse OECD Uumllkeleri ortalaması ile
karşılaştırıldığında dikkate değer bir şekilde
aşağılardadır (Grafik 1)
Şekil 5 Sağlık Harcamalarının GSYHrsquoye Oranı () ndash OECD Uumllkeleri (2013)
Kaynak OECD Focus on Health Spending OECD Health Statistics 2015 httpwwwoecdorg
Sağlık harcamalarının ekonomideki payı ve
finansmanı uumllkeden uumllkeye değişmektedir Sağlık
harcamalarına gelişmiş uumllkelerde ayrılan payın
gelişmekte olan uumllkelere goumlre daha fazla olduğu
goumlruumllmektedir OECD Uumllkelerinde toplam sağlık
harcamalarının GSYH iccedilerisindeki payına
baktığımızda en yuumlksek oran 164 ile ABDrsquoye ait
iken Tuumlrkiye 51 ile en duumlşuumlk seviyededir (Şekil 5)
Şekil 6 Kişi Başına Sağlık Harcamasındash OECD Uumllkeleri (2015)(Satın Alma Guumlcuuml Paritesi Cinsinden)
Kaynak OECD Focus on Health Spending OECD Health Statistics 2016 httpwwwoecdorg
Kişi Başına Sağlık Harcamasına baktığımızda Tuumlrkiyersquode 2000 yılında 424 Dolar iken 2014 yılında
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
16000
18000
20000
Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi
147
C22 S1
990 Dolara yuumlkseldiği goumlruumllmektedir Bu suumlreccedilte 566
Dolarlık bir artış olmuştur Bu rakam ABDrsquode 4559
Dolardan 9024 Dolara (4465 Dolar) İngilterersquode 1719
Dolardan 3971 Dolara (2252 Dolar) yuumlkselmiştir
Tuumlrkiye OECD Uumllkeleri arasında Kişi Başına Sağlık
Harcaması bakımından da en sonda yer almaktadır
Tuumlrkiyersquoye en yakın rakama sahip tek uumllke
Meksikadır Meksika da Kişi Başına Sağlık Harcaması
2000 yılında 484 Dolardan 2014 yılında 1053 Dolara
ccedilıkarak 569 Dolar artış goumlstermiştir (Şekil 6)
Grafik 2 Toplam Sağlık Harcamalarında Kamu ve Oumlzel Sektoumlruumln Payı () 2000-2014
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Sağlık Harcamaları İstatistikleri (TUumlİK) 2000-2014 httpwwwtuikgovtr
Tuumlrkiyersquode gerccedilekleşen toplam sağlık harcamasının
kamu ve oumlzel ayrımına bakıldığında ise buumlyuumlk bir
kısmının kamu tarafından gerccedilekleştirildiği
soumlylenebilir 2000 yılında gerccedilekleşen kamu
harcamaları 629 civarındayken 2014 yılında bu
oranın 774 olarak gerccedilekleştiği goumlruumllmektedir
(Grafik 2) Sağlık sigortasının kapsamının
genişlemesiyle beraber kamu harcamalarının payı
oumlnemli derecede artış goumlstermiştir
Grafik 3 Sağlık Yatırımlarında Kamu ve Oumlzel Sektoumlruumln Payı (Milyon TL) 2000-2014
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Sağlık Harcamaları İstatistikleri (TUumlİK) 2000-2014
httpwwwtuikgovtr
Sağlık sektoumlruumlndeki yatırımlarda da aynı şekilde
devletin payının oumlzel sektoumlrden oldukccedila yuumlksek
olduğu goumlruumllmektedir 2000 yılında kamunun sağlık
yatırımları iccedilerisindeki payı 902 iken oumlzel
sektoumlruumln 98 olduğu goumlruumllmektedir 2014 yılında ise
kamunun payı 75 iken oumlzel sektoumlruumln yatırımları
25 olarak gerccedilekleşmiştir 2008 kuumlresel finansal
krizinden sonra 2008-2010 doumlneminde sağlık
yatırımlarında kuumlresel finansal krizin etkisile bir duumlşuumlş
goumlruumllse de 2010 yılında sonra yeniden artış youmlnuumlnde
ivme kazandığı soumlylenebilir (Grafik 3)
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Kamu Oumlzel Sektoumlr
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Kamu Oumlzel Sektoumlr Toplam
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
148
2017
6 TUumlRKİYErsquoDE GENEL SAĞLIK
HİZMETLERİNİN FİNANS MANI
Toplumsal gelişmenin temel unsurlarından birisi de
sağlık hizmetlerinin etkin bir şekilde sunumunun
sağlanabilmesidir Duumlnyada son yıllarda yaşanan
nuumlfus yoğunluğundakli artış hem sağlık
harcamalarında oumlnemli bir artışa hem de sağlık
hizmetlerinin finansman yapısıyla ilgili tartışmaların
hızla artmasına neden olmuştur (Altay 2007)
Sağlık hizmetlerinin finansman sorunu her uumllke iccedilin
oldukccedila oumlnemli ve ccediloumlzuumlmuuml zor bir konudur Sağlık
hizmetlerinin finansmanında kullanılan farklı
youmlntemler soumlz konusudur Uumllkeler tarafından farklı
finansman youmlntemleri benimsenebilir Ancak hangi
youmlntem benimsenirse benimsensin temel amaccedil sağlık
hizmetlerinin kaliteli adil ve verimli bir şekilde
sunumunun sağlanabilmesidir
Sağlık hizmetlerinin finansmanında uumlccedil temel
finansman modeli vardır Beveridge Modeli Bismarck
Modeli ve Oumlzel Sağlık Sigortası (Tablo 3)
Tablo 3 Sağlık Sistemi Modelleri
Beveridge Modeli Bismarck Modeli Oumlzel Sigorta
Oumlrnek Ulusal Sağlık Hizmeti
Oumlrneğin Birleşik Krallık
Sosyal Sağlık Sigortası
Oumlrneğin
ABD
Karar Verme
Mekanizması
Devlet Tarafından Kara
Verme ve Youmlnetim
Sigorta Fonu ve Hekim
Birlikleri Tarafından
Karar Verme ve Youmlnetim
Oumlzel Girişimcilik
İlkeleri
Kaynaklar Vergiler Ccedilalışanların ve
İşverenlerin Katkıları
Oumlzel Finansman
Sağlık Hizmetleri
Sunucuları
Kamu
KamuOumlzel
Oumlzel
Kaynak Claudia Wild amp Bernhard Gibis Evaluations of health interventions in social insurance-based countries Germany
the Netherlands and Austria Health Policy Volume 63 Issue 2 February 2003 httpwwwsciencedirectcom
Tuumlrkiyersquode sağlık hizmetlerinin sunumu ve
finansmanıyla ilgili duumlzenlemeler oumlzellikle 2003
yılında hayata geccedilirilen Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm Programı
ile birlikte ivme kazanmış ve oldukccedila oumlnemli
değişiklikler gerccedilekleştirilmiştir (Tatar 2011)
Tuumlrkiyersquode sağlık sisteminin finansman yapısı karma
bir oumlzellik goumlstermektedir Bir taraftan Bismarck
Modeli uygulanırken digger taraftan Beveridge
Modeli (Kamu Yardımı) uygulanmakta ve sistemin
finansmanında oumlzel harcamalar da yer almaktadır
(Atasever 2014) Sağlık hizmetlerinin finansmanında
en temel ve guumlccedilluuml kurum SGKrsquodır
Tablo 4 Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarına Hizmet Sunumu İccedilin Ayrılan Finansmanı
(Milyon TL) 2013-2014
2013 2014 Değişim
Merkezi Youmlnetim Buumltccedilesi 16894 18647 104
Doumlner Sermaye Buumltccedilesi 19869 21443 79
Toplam 39763 40090 90
Kaynak Sağlık Bakanlığı Sağlık İstatistikleri 2014 httpwwwsaglikgovtr
Tuumlrkiyersquode Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarına
Hizmet Sunumu İccedilin Ayrılan Finansman yapısına
baktığımızda sağlık harcamalarının 2013 yılı merkezi
youmlnetim buumltccedilesi iccedilerindeki payının 16894 milyon
TLrsquoden 2014 yılında 18647 milyon TLrsquoye doumlner
sermaye iccedilerisindeki payının da 19869 milyon
TLrsquoden 2014 yılında 2443 TLrsquoye yuumlkseldiği
goumlruumllmektedir 2013-2014 yılları arasında merkezi
youmlnetim buumltccedilesi ve doumlner sermaye buumltccedilesi arasında
25 değişim meydana gelmiştir (Tablo 4)
7 TUumlRKIYErsquoDE SAĞLIK HARCAMALARI-
BUumlYUumlME ARASINDAKI İLIŞKI
71 Genel Ccedilerccedileve
Sağlık harcamalarının hem gelişmiş hem de
gelişmekte olan uumllkelerde ekonomik buumlyuumlmeyi
etkilediği soumlylenebilir Ekonomik buumlyuumlme ile kamu
harcamaları iccedilerisinde sağlık harcamalarına daha fazla
pay ayrılmaktadır Sağlık harcamalarının ekonomik
buumlyuumlme uumlzerindeki uyarıcı roluuml Mushkin tarafından
oumlne suumlruumllmuumlştuumlr (Muskin 1962 129-157) Bu sağlığa
dayalı buumlyuumlme hipotezi olarak bilinir Bu hipoteze
goumlre sağlık bir sermayedir boumlylece sağlık yatırımları
geliri artırabilir dolayısıyla da genel ekonomik
buumlyuumlmeye yol accedilar Aslında sağlık beşeri ve fiziki
sermaye birikimi uumlzerindeki etkisi yoluyla ekonomik
buumlyuumlmeyi etkileyebilir Aynı şekilde sağlıklı
Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi
149
C22 S1
insanların daha uumlretken olduğu da unutulmamalıdır
Aksine sağlıksız goumlruumlntuuml duumlnyanın birccedilok boumllgesinde
azgelişmişliğin varlığını accedilıklayan oumlnemli bir
faktoumlrduumlr Diğer taraftan ekonomik buumlyuumlmenin de iki
accedilıdan nuumlfusun sağlık durumunu iyileştirdiği
soumlylenebilir İlk olarak ekonomik buumlyuumlme kişi başına
gelir artış ima eder ki bu artan gelirin bir yuumlksek
parccedilası besleyici gıdalara ve daha kaliteli tuumlketime
harcanır Sonuccedil olarak sağlığı iyileştirir İkinci olarak
ekonomik buumlyuumlme teknolojik ilerleme ile
koumlruumlklenmektedir ve bu ilerlemenin bir parccedilası tıp
biliminde gelişmelere de yansımaktadır (Elmi amp
Sadeghi 2012) Kısaca sağlık harcamaları ile
toplumsal refah duumlzeyi ve ekonomik buumlyuumlme arasında
hem doğrudan hem de dolaylı bir ilişkinin varlığından
soumlz edilebilir
Grafik 4 Tuumlrkiyede Sağlık Harcamalarında Artış Buumlyuumlme Arasındaki İlişki () 2010-2014
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Sağlık Harcamaları İstatistikleri (TUumlİK) 2009-2015
httpwwwtuikgovtr
Kuumlresel olarak sağlık harcamaları 1980 yılından bu
yana oumlnemli oumllccediluumlde artmıştır Ancak sağlık
harcamalarının 2009 yılında yaşanan durgunlukta
yavaşlasa da 1990ların sonu ve 2000lerin başından
itibaren ekonomik buumlyuumlmeden daha hızlı arttığı
goumlruumllmektedir (Stebbins 2015) Bu durum Tuumlrkiye
iccedilin de boumlyledir (Grafik 4) Grafikte de goumlruumllduumlğuuml gibi
Tuumlrkiyersquode de 2005-2014 doumlneminde sağlık
harcamalarındaki artış oranı buumlyuumlme oranının
uumlzerindedir
Sağlık harcamalarında oumlzellikle dikkat ccedileken bir
durumda son yıllarda kamu iskonto oranlarında artış
referans fiyat duumlşuumlşleri global buumltccedile reccedilete
kurallarına ilişkin sağlık uygulama tebliği (SUT)
değişiklikleri gibi tasarruf tedbirlerine konu olan ilaccedil
harcamalarındaki durağanlıktır 2008 yılından sonraki
doumlnemde sağlık harcamaları analiz edildiğinde
harcamaların artışındaki kaynakların değişim eğilimi
iccedilerisinde olduğu goumlruumllmektedir (Memiş 2012)
72 Sağlık Harcamaları ndash Ekonomik Buumlyuumlme
Arasındaki İlişkinin Dinamik En Kuumlccediluumlk
Kareler Youmlntemi ile Analizi
1999 yılı oumlncesi sağlık harcamaları verilerine
ulaşılamadığından artan sağlık yatırımları neticesinde
hemşire ve doktor başına duumlşen hasta sayılarındaki
azalmanın buumlyuumlmeyi olumlu etkileyeceği duumlşuumlncesiyle
bu değişkenler goumlsterge değişken olarak alınmıştır
IMF-IFS( International Financial Statistics) veri
tabanından 1980-2014 arası yıllık zaman serileri
alınmıştır
Zaman kavramına bağlı olarak bir suumlrecin varyansı ve
ortalaması sistematik bir değişme goumlstermiyorsa seri
durağan bir seri olarak adlandırılır İktisadi zaman
serileri genel olarak durağan değillerdir Ancak zaman
serilerinin modellenmesinde ve nedensellik analizinin
gerccedilekleşmesi iccedilin serilerin durağan olması
gerekmektedir (Şimşek 2007 s56) Bu nedenledir ki
ccedilalışmada kırıklı Genişletilmiş Dickey-Fuller Birim
Koumlk Testi kullanılmaktadır Ele alınan serilerden reel
kişi başına GSYİH(R_K_GSYİH) değişkeninin doğal
logaritması alınmıştır Ayrıca hemşire başına duumlşen
hasta sayısı (Per_NURSE) ve doktor başına duumlş en
hasta sayısı(Per_DOC) serileri de incelenmiştir Tablo
5rsquode ADF test sonuccedilları yer almaktadır
-10
-5
0
5
10
15
20
25
30
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Sağlık Harcamaları Buumlyuumlme
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
150
2017
Tablo 5 Durağanlık Testi Sonuccedilları
Duumlzey (sabit) Birinci Farkında (sabit)
ADF istatistiği
Olasılık
Değerleri
ADF
İstatistiği
Olasılık
Değerleri
Log(R_K_GSYİH) -2420 2003 0921 -1168 1998 0010
Per_NURSE -1557 2006 0990 -4655 1995 0028
Per_ DOC -2378 2001 0899 -5272 1994 0010
Kırık seccedilimi iccedilin yenilikccedili sapma(Innovational
Outlier) ile minimize edilmiş Dickey Fuller t-
istatistiği kullanılmıştır
Bir sonraki analiz olan Johansen Eş Buumltuumlnleşme
testinde kullanılmak iccedilin belirlenmesi oumlnem arz eden
bir unsurdur Tablo 6rsquoda gecikme uzunluğunun
belirlenmesinde kullanılacak sonuccedillara yer
verilecektir
Tablo 6 Gecikme Uzunluğu Oumllccediluumlmuuml
Gecikme uzunluğu LR FPE AIC SC HQ
0 NA 4415771 2381426 2395168 2385981
1 2087833 4494136 1692022 1746987 1710241
2 1404705 4576825 1692083 1788272 1723967
3 5210236 6619373 1724651 1862063 1770199
Uygun Olan Gecikme Uzunluğunu Goumlstermektedir
Gecikme uzunluğu tuumlm kriterlerin de goumlsterdiği uumlzere
1(bir) olarak tespit edilmiştir VAR analizi gecikme
oumllccediluumlmuuml sonucunda goumlruumllduumlğuuml uumlzere logaritması
alınmış olan kişi başına reel GSYİH hemşire başına
duumlşen hasta sayısı ve doktor başına duumlşen hasta sayısı
değişkenlerinin bir doumlnem oumlnceki değerleri ile bir
ilişkisinin bulunduğu tespit edilmiştir Seccedililen
gecikme uzunluğu Johansen Eşbuumltuumlnleşme testinde
kullanılacaktır
Tablo 7 Johansen Eş Buumltuumlnleşme Testi Sonuccedilları
Trace Testi 005 Kritik Değer Olasılık Değeri Eş buumltuumlnleşme Sayısı
5597829 2979707 00000 Hiccedil Yok
1662751 1549471 00336 En Ccedilok Bir Tane
3124098 3841466 00771 En Ccedilok İki Tane
Max-Eigen Testi 005 Kritik Değer Olasılık Değeri Eş buumltuumlnleşme Sayısı
3935078 2113162 00001 Hiccedil Yok
1350341 1426460 00657 En Ccedilok Bir Tane
3124098 3841466 00771 En Ccedilok İki Tane
Aynı fark duumlzeyde I (1) birbiriyle entegre bulunan
logaritması alınmış olan kişi başına reel GSYİH
hemşire başına duumlşen hasta sayısı ve doktor başına
duumlşen hasta sayısı serileri 5 anlamlılık duumlzeyinde
seviyede durağan değildirler Durağan olmayan bu
zaman serileri arasında Tablo 7rsquoden anlaşıldığı uumlzere
en az bir tane uzun doumlnemli ilişkinin bulunduğu
anlaşılmaktadır Yani eş-buumltuumlnleşme vardır
Tablo 8 Dinamik En Kuumlccediluumlk Kareler(DOLS) Sonuccedilları
Bağımlı Değişken Log(R_K_GSYİH)
Bağımsız Değişken Katsayı Olasılık
Per_NURSE 000143 00011
Per_DOC 000118 00100
C 255745 00000
Eşbuumltuumlnleşme ilişkisi tespit edildikten sonra
kullanılabilecek youmlntemlerden biri olan dinamik en
kuumlccediluumlk kareler youmlntemi sonuccedilları iktisat ve sağlık
literatuumlruumlnde ilişkisi birccedilok kez teyit edilen sağlık
harcamaları ve buumlyuumlme rakamları arasındaki ilişkiyi
doğrular niteliktedir Artan sağlık harcamaları ve
Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi
151
C22 S1
yatırımları sayesinde gelişen sağlık sektoumlruumlnde
hemşire ve doktor başına duumlşen hasta sayıları azalmış
ve boumlylece uumllkedeki buumlyuumlmeye olumlu etkisi
olmuştur Elde edilen kısa doumlnemli ilişkide kuumlccediluumlk de
olsa doktor başına duumlşen hasta sayısı 1 birim arttığında
reel kişi başına GSYİH rakamı tahmini olarak
ortalama 000118 kadar artmaktadır Ayrıca
hemşire başına duumlşen hasta sayısı 1 birim arttığında
reel kişi başına GSYİH rakamı ortalama olarak
tahmini 000143 kadar artacaktır (Tablo 8)
SONUCcedil
Varlığını suumlrduumlrebilen guumlvenli ve sağlıklı toplumlar
iccedilin kamu sağlığının oumlnemi duumlnya var olduğundan beri
artmaktadır Dolayısıyla sağlık hizmetlerinin
sınırlarının genişletilmesiyle ilgili farkındalığın
gelişmesi guumln geccediltikccedile daha oumlnemli hale gelmektedir
Sağlık sektoumlruumlnuumln uumllkelerin ekonomileri uumlzerinde
belirleyici bir rol oynadığı soumlylenebilir Ekonomik
faktoumlrler de sağlık sağlık hizmetleri sağlık
harcamaları uumlzerinde olumlu ya da olumsuz sonuccedillar
doğurabilmektedir
Sağlık ve sağlık hizmetlerinde ekonomik analiz
genellikle huumlkuumlmetlerin ve diğer kuruluşlarının sağlık
sektoumlruumlnuumln gelişerek daha iyi hale gelebilmesine
youmlnelik sağlık politikaları hedeflerine ulaşabilmesine
yardımcı olmak amacıyla yapılmaktadır
Sağlık harcamalarının beşeri ve fiziki sermaye
birikimi uumlzerindeki etkisi yoluyla hem gelişmiş hem
de gelişmekte olan uumllkelerde ekonomik buumlyuumlmeyi
etkilediği soumlylenebilir Sağlık harcamaları ile
toplumsal refah duumlzeyi ve ekonomik buumlyuumlme arasında
hem doğrudan hem de dolaylı bir ilişkinin varlığından
soumlz edilebilir Dinamik en kuumlccediluumlk kareler youmlntemi
sonuccedilları iktisat ve sağlık literatuumlruumlnde ilişkisi birccedilok
kez teyit edilen sağlık harcamaları ve buumlyuumlme
rakamları arasındaki ilişkiyi doğrular niteliktedir Elde
edilen kısa doumlnemli ilişkide kuumlccediluumlk de olsa Artan sağlık
harcamaları ve yatırımları sayesinde gelişen sağlık
sektoumlruumlnde hemşire ve doktor başına duumlşen hasta
sayıları azalmış ve boumlylece uumllkedeki buumlyuumlmeye
olumlu etkisi olmuştur
KAYNAKCcedilA
1 AKDAĞ R (2008) Tuumlrkiyersquode Sağlıkta
Doumlnuumlşuumlm Programı ve Temel Sağlık Hizmetleri
2002-2008 Yayın No 770
httpsbusağlikgovtr Erişim Tarihi 20072016
2 AKDUR R (1999) Tuumlrkiyersquode Sağlık
Hizmetleri ve Avrupa Topluluğu Uumllkeleri ile
Kıyaslanması Ankara
httpwwwrecepakdurcom
3 ALTAY A (2007) Sağlık Hizmetlerinin
Sunumunda Yeni Accedilılımlar ve Tuumlrkiye Accedilısından
Değerlendirilmesi Sayıştay Dergisi Sayı 64
Ocak-Mart httpdergisayistaygovtr
4 ATASEVER M (2014) Tuumlrkiyersquode Sağlık
Hizmetlerinin Finansmanı ve Sağlık
Harcamalarının Analizi 2002-2013 Doumlnemi
Bakanlık Yayın No 983 Ankara
httpssgbsaglikgovtr
5 BEGG D S Fischer amp R Dornbush (2005)
Economics 8 Edition The McGraw-Hill
Companies Newyork
6 BOERMA W G W (2003) Profiles of General
Practice in Europe Nivel httpwwwnivelnl
Erişim Tarihi 13072016
7 CcedilALIŞKAN Ş Karabacak M amp Meccedilik O
(2013) Tuumlrkiyersquode Sağlık ve Ekonomik Buumlyuumlme
İlişkisi Dumlupınar Uumlniversitesi Sosyal
Bilimler Dergisi (37) ss123-130
httpwwwacademiaedu
8 GIRALT X M (2010) Principles of Health
Economics GNU Free Documentention License
httpparetouabes Erişim Tarihi 22022016
9 HANSON K amp Berman P (1998) Private
Health Care Provision in Devoloping Countries
A Preliminary Analysis of Levels and
Composition Health Policy and Planning
13(3) Oxford University Press pp195-211
httpwwwncbinlmnihgov
10 HAYCOX A (2009) What is Health
Economics NPR091101 April
httpwwwmedicineoxacuk Erişim Tarihi
12072016
11 KILAVUZ E (2010) Sağlık Harcamalarındaki
Artış ve Temel Bakım Hizmetleri Sosyal
Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 2(29) ss173-192
httpsbedergierciyesedutr Erişim Tarihi
12072016
12 MELTZER M I (2001) Introduction to Health
Economics for Physician Health Economics
Quintet Vol 358 September 22
httpwwwphuclaedu Erişim Tarihi
12072016
13 MEMİŞ S A (2012) Son Doumlnemdeki Sağlık
Harcamalarının Analizi tepav N201283 Kasım
httpwwwtepavorg
14 MILLS A amp Gilson L (1998) Health
Economics for Developing Countries A Survival
Kit Health Ecomics amp Financing
Programme pp1-30 httpsideasrepecorg
Erişim Tarihi 12072016
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
152
2017
15 Muğla Halk Sağlığı Merkezi (2014) Birinci
Basamak Sağlık Hizmetleri Rehberi Sağlık
Bakanlığı Tuumlrkiye Halk Sağlığı Kurumu
httpwwwmuglahsmgovtr
16 MWABU G (2007) Health Economics for
Low Income Countries Economic Growth
Center Yale University Center Discussion
Paper No 955 pp1-79
httpwwweconyaleedu Erişim Tarihi
152072016
17 OECD (2015) Focus on Health Spending
OECD Health Statistics httpwwwoecdorg
18 Sağlık Bakanlığı (2004) Tuumlrkiye Sağlık Bilgi
Sistemi Eylem Planı
httpwwwsbusağlikgovtr
19 Sağlık Bakanlığı (2010) Sağlık Reformunun
Doğru Yapılması Sağlık Bakanlığı Yayını
Ankara httpwwwsbusağlikgovtr
20 Sağlık Bakanlığı (2011) Sağlık Hizmetlerinin
Yuumlruumltuumllmesi Hakkında Youmlnerge 24 Ocak
httpwwwasmgovtr
21 Sağlık Bakanlığı (2012a) Tuumlrkiye Sağlıkta
Doumlnuumlşuumlm Programı Değerlendirme Raporu
(2003-2011) Aralık httpwwwsaglikgovtr
Erişim Tarihi 23062016
22 Sağlık Bakanlığı (2012b) Stratejik Plan 2013-
2017 Aralık httpwwwsağlikgovtr
23 SGK (2013) Sosyal Guumlvenlik Sağlık Uygulama
Tebliği Resmi Gazete Sayı 28597 24 Mart
httpwwwresmigazetegovtr
24 SAVEDOFF W D (2004) Kenneth Arrow and
the birth of Health Economics Public Health
Classics Bulletin of the World Health
Organization 82 (2) February
httpwwwncbinlmnihgov Erişim Tarihi
20072016
25 STARFIELD B (2009) Primary Care and
Equity in Health The Importance to
Effectiveness and Equity of Responsiveness to
Peoplesrsquo Needs Humanity amp Society Vol 33
FebruaryMay56-73 httpwwwjhsphedu
Erişim Tarihi 13072016
26 STEBBINS S (2015) Countries Spending the
Most on Health Care November 6
http247wallstcom Erişim Tarihi
14062016
27 ŞİMŞEK AR (2007) Kısa Vadeli Sermaye
Hareketleri ve Tuumlrkiye Ekonomisine Etkileri
Balıkesir Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
İktisat Anabilim Dalı Yuumlksek Lisans
Tezi
28 TATAR M (2011) Sağlık Hizmetlerinin
Finansman Modelleri Sağlık Sigortasının
Tuumlrkiyersquode Gelişimi Sosyal Guumlvenlik Dergisi
httpwwwsgkgovtr Erişim Tarihi 20072016
29 TUumlİK (2014) Sağlık İstatistikleri 1999-2014
httpwwwtuikgovtr
30 TOSUN N (2009) Sağlık Bakanlığı Stratejik
Plan 2010-2014 Yayın No 788
httppydbsağlikgovtr Erişim Tarihi
03072016
31 YERELİ A B Kobal İ amp Koumlktaş A M
(2011) Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarını Arttıran
Faktoumlrler httpahmetburcinyerelicom Erişim
Tarihi 29062016
32 WELS S (2016) What is Health Economics
httpwwwjhsphedu Erişim Tarihi 22022016
33 WHO (2001) Mental Health New
Understanding New Hope The World Health
Report 2001 World Health Organization
httpwwwwhoint Erişim Tarihi 25062016
34 WILD C Gibis B (2003) ldquoEvaluations of
Health Interventions in Social Insurance-Based
Countries Germany the Netherlands and
Austriardquo Health Policy Volume 63 Issue
2 February httpwwwsciencedirectcom
20072016
35 World Bank (2016) World Development
Indicators Health System 14 Haziran
httpwwwworldbankorg Erişim Tarihi
12072016
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
140
2017
2 SAĞLIK EKONOMİSİNİN KAVRAMSAL
CcedilERCcedilEVES İ
Ekonominin birccedilok farklı tanımı yapılabilir Oumlrneğin
ekonomi ldquone nasıl ve kimler iccedilin uumlretilecek
sorularına cevap arayan bilim dalıdırrdquo şeklinde
tanımlanabilir (Begg Fischer and Dornbusch 2005)
Konular sağlık alanında farklı olsa da sorular aynıdır
Ekonominin temel inceleme alanı kıt kaynaklarla
sınırsız insan ihtiyaccedillarının nasıl karşılanacağı
sorunudur Ekonomik ihtiyaccedillar mallar ve hizmetler
kullanılarak karşılanabilen ihtiyaccedillardır Sağlık
hizmetleri de bu anlamda ekonomik bir maldır
Duumlnyanın hiccedilbir yerinde tuumlm vatandaşlarının
isteklerini karşılamak iccedilin sağlık hizmetlerine yeterli
kaynak ayırabilen uumllke olduğunu soumlylemek pek
muumlmkuumln değildir Kısaca bir buumltuumln olarak ekonomide
tuumlm istekleri karşılamak iccedilin yeterli kaynak olmadığı
iccedilin insanlar bir seccedilim yapmak zorundadırlar Aynı
şekilde sağlık hizmetleri sisteminin de bu sorunla
karşı karşıya olduğu bir gerccedilektir
Sağlık kavramı Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml (WHO)
tarafından sadece sakatlık ve hastalığın olmayışı değil
ruhccedila bedence ve sosyal youmlnden tam iyilik halidir
şeklinde tanımlanmıştır Bu tanımlama 19-22 Haziran
1946 yılında Newyorkrsquota duumlzenlenen Uluslararası
Sağlık Konferansı tarafından benimsenen Duumlnya
Sağlık Oumlrguumltuumlnuumln (WHO) Anayasasının giriş
kısmında yapılmıştır Bu Anayasa 22 Temmuz 1946
yılında 61 uumllke tarafından imzalanmış ve 7 Nisan
1948rsquode yuumlruumlrluumlğe girmiştir (WHO 2001)
Gelişmekte olan uumllkelerdeki sağlık politikası
toplumun sağlığını iyileştirmek iccedilin kulanılırken
gelişmiş uumllkelerde bunun yanısıra sağlığı tehdit eden
unsurların ortaya ccedilıkmasını engelleme ya da ortadan
kaldırma amacının da olduğu goumlruumllmektedir (Mwabu
2007 1) Sağlık Ekonomisi ccedilalışmalarının uygulama
alanı herkes iccedilin sağlığı teşvik etmekte karşılaşılan
sorunların sistematik ve titiz bir şekilde incelenmesine
izin verir Sağlık ekonomisi tuumlketici uumlretici ve sosyal
seccedilim ile ilgili ekonomik teorileri uygulayarak
bireylerin sağlık personelinin kamu ve oumlzel
kuruluşların ve huumlkuumlmetlerin davranışlarını anlamayı
amaccedillamaktadır (Wels 2016)
Sağlık ekonomisi yalnızca klinik etkinliğin değil aynı
zamanda sağlık yuumlkuumlmluumlluumlğuumlnuumln maliyet etkinliğinin
sağlanması yolu ile maksimum faydayı elde etmek
konusundaki evrensel bir arzuyu yansıtır Sağlıkta
fırsat maliyeti sağlık hizmetlerinde kaynak
kullanımının altında yatan değiş -tokuşu accedilık bir
şekilde ortaya koyduğu iccedilin sağlık ekonomisindeki
duumlşuumlncenin bakış accedilısını accedilık bir şekilde ortaya
koymaktadır Sağlık ekonomisine hacirckim olan basit
teorik yapı maliyet-etkililiktir Maliyet-Etkililik
kavramı hem oumlnceden belirlenmiş bir hedefe en duumlşuumlk
maliyetle ulaşmayı hem de sınırlı kaynaklarla hasta
nuumlfusa hizmet iccedilin maksimum yararı sağlama
arzusunu ima eder Sağlık ekonomisi ile ilgili ccedilıktılar
tanımlama ve oumllccediluumlm zorluklarıyla dolu olsa da bu
oumllccediluumlmler sağlık ekonomisinin değerlendirilmesinin
temel taşlarıdır Dolayısıyla maliyet-etkililik
analizinin tamamen oumllccediluumllebilir sağlık hizmetlerinin
finansal maliyetlerini sağlık ekonomisinde karşılamak
iccedilin temel araccedil olduğu soumlylenebilir (Haycox 2009)
Kenneth Arrowrsquoun bundan yaklaşık 50 yıl oumlnce ldquoThe
American Economic Reviewrdquode yayınladığı
ldquoUncertainty and Welfare Economics of Medical
Carerdquo isimli ccedilalışmanın bilimsel bir disiplin olarak
sağlık ekonomisinin ortaya ccedilıkmasına oumlncuumlluumlk ettiği
kabul edilmektedir Bu ccedilalışma sadece sağlık
ekonomisi alanında değil diğer bir ccedilok alanda da en
yaygın atıf yapılan referans kaynağı olmuştur
(Savedoff 2004) Ekonomik değerlendirmeler sağlık
teknolojilerinin kullanımına ilişkin politika
kararlarının ayrılmaz bir parccedilası haline gelmiştir Bu
1960rsquoların başından beri gelişmiş uumllkelerde sağlık
hizmetleri harcamaları genellikle enflasyondan hızlı
arttığı iccedilin olmuştur Sonuccedil olarak sağlık harcamaları
toplam ekonomiden giderek daha fazla pay
almaktadırlar (Meltzer 2001 993) Sağlık sisteminde
sağlık unsurlarının sıhhi kaynakları (girdiler) ile diğer
unsurların (eğitim ccedilevre ccedilalışma koşulları) kullanımı
ile sağlık hizmetleri uumlretimi yapılır (Giralt 2010)
Sağlık sektoumlruuml ekonomisi kuramları kavramları
teknikleri uygulama olarak geniş tanımlı olabilir Bu
tanımın iccedilerisindeki faktoumlrleri aşağıdaki şekilde
sıralamak muumlmkuumlnduumlr (Mills amp Gilson 1988 2)
Sağlığı teşvik faaliyetlerinin kaynak tahsisi
Sağlık sunumunda kullanılan kaynakların miktarı
Sağlık kurumlarının organizasyonu amaccedilları
finansman iccedilin kullandığı harcamaların tahsisi
Toplumdaki bireyler uumlzerinde koruyucu
iyileştirici ve rehabilite edici sağlık hizmetlerinin
finansmanı olarak sıralanabilir
3 SAĞLIK HİZMETLERİ VE GENEL
OumlZELLİKLERİ
Sağlık hizmetleri uumllkelerin sosyo-ekonomik accedilıdan
kalkınma duumlzeylerinin en oumlnemli goumlstergelerinden
birisidir Sağlık hizmetleri sadece insanların sağlığını
korumak ve yuumlkseltmek değil ayrıca bireyleri
hastalığın finansal risklerine karşı korumak ve tedavi
etmek gibi goumlrevleri de uumlstlenmektedir
Kuumlreselleşen duumlnyada doumlrt unsurun sağlık
reformlarında itici guumlccedil roluumlnde olduğu goumlruumllmektedir
Bunlardan ilki sağlık hizmetleri artan maliyetli
hizmetler olduğu iccedilin her uumllkede huumlkuumlmetlerin sağlık
sistemiyle ilgili politikalar ve yaklaşımlar duumlşuumlnmek
zorunda olmasıdır İkincisi vatandaşların hem devlete
ait sağlık kurumlarından hem de oumlzel sağlık
sistemlerinden talepleri artmaktadır İnsanların daha
fazla beklenti iccedilerisinde olması devletin ilgisinin bu
alana yoğunlaşmasına neden olmaktadır Uumlccediluumlncuumlsuuml
maliyet ve beklentilerin artması huumlkuumlmetlerin oumldeme
guumlcuuml konusunda limitlerle baş başa kaldığı bir suumlreci
getirmektedir Sonuncusu ise sağlık sektoumlruumlnde
Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi
141
C22 S1
geleneksel yaklaşıma duyulan şuumlpheciliktir (Sağlık
Bakanlığı 2010 10)
Toplam sağlık harcamalarında erişimde eşitlik sağlık
durumu sosyal farklılıkların duumlzeyleri oumlzel
huumlkuumlmlerin gelişimi gibi soruların cevaplandırılması
sağlık sektoumlruuml iccedilin oumlnemlidir Bu soruların
cevaplanmasında huumlkuumlmetin duumlzenleyici ve oumlzel
sektoumlruumln teşvik edici roluuml de goumlz ardı edilmemelidir
(Hanson amp Berman 24)
4 TUumlRKİYErsquoDE SAĞLIK SEKTOumlRUumlNUumlN
YAPISI VE GELİŞİMİ
Sağlık hizmetlerinin suumlrekli değişim ve gelişim iccedilinde
olduğu goumlruumllmektedir Tarihsel suumlreccedilte bilimdeki
gelişim ve bilgi birikiminin yanı sıra ekonomik sosyal
ve kuumlltuumlrel dinamiklerin de belirleyici rol oynadığı
soumlylenebilir Bu bağlamda Tuumlrkiyersquode uygulanan
sağlık politikaları da cumhuriyet tarihi boyunca bazı
temel değişim doumlnemlerinden geccedilmiştir Dr Refik
Saydam doumlnemi (1923) Dr Behccedilet Uz doumlnemi (1946)
ve Prof Dr Nusret Fişekrsquoin oumlncuumlluumlğuumlnde sağlık
hizmetlerinde sosyalizasyon uygulamasının başlangıcı
(1963) oldukccedila oumlnemli doumlnuumlm noktalarıdır Bu
doumlnuumlm noktalarındaki son halka Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm
Programıdır (2003) Bu doumlnuumlşuumlm programıyla
Tuumlrkiyersquode sağlık hizmetlerinin etkili verimli ve adil
bir şekilde organize edilmesi sağlık hizmetlerine
finansman sağlanması ve sunulması amaccedillanmıştır
Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm Programırsquonın amaccedillarıyla uyumlu
olarak 2006 yılında hazırlanan 9 Kalkınma Planı ile
sağlık hizmetlerine erişimin kolaylaştırılması hizmet
kalitesinin artırılması Sağlık Bakanlığırsquonın planlama
ve denetleme roluumlnuumln guumlccedillendirilmesi sağlık bilgi
sistemlerinin geliştirilmesi akılcı ilaccedil ve malzeme
kullanımının sağlanması ve Genel Sağlık Sigortası
Sistemirsquonin oluşturulmasının hedeflendiği
goumlruumllmektedir (Sağlık Bakanlığı 2012a)
Sağlık hizmetlerinin temel devlet goumlrevi olarak ele
alınışının TBMMrsquonin kuruluşuyla başladığı kabul
edilebilir TBMM 3 Mayıs 1920rsquode kabul ettiği 3
sayılı yasa ile Sıhhiye ve Muavenatı İccediltimaiye
Vekacircletini kurarak sağlık hizmetlerini ayrı bir
bakanlıkccedila yuumlruumltuumllen temel devlet goumlrevi haline
getirmiştir (Akdur 1999) Ancak 1920-1923 doumlnemi
incelendiğinde sağlıkla ilgili duumlzenli kayıt tutulmadığı
goumlruumllmektedir Ccediluumlnkuuml bu doumlnemde daha ccedilok savaş
yaralarının sarılmasına ve sağlıkla ilgili mevzuatın
geliştirilmesine odaklanılmıştır Ancak ilk kurulan
bakanlıklardan birinin Sağlık Bakanlığı olması
oldukccedila oumlnemlidir 1923-1946 doumlneminde Tuumlrkiyersquode
sağlık hizmetleri huumlkuumlmet kurumları belediye ve
karantina tabiplikleri kuumlccediluumlk sıhhiye memurlukları
şeklinde oumlrguumltlenmiştir Bu doumlnemde sağlık
hizmetlerinin 86 adet yataklı tedavi kurumu 6437
hasta yatağı 554 hekim 69 eczacı 4 hemşire 560
sağlık memuru ve 136 ebe ile verildiği goumlruumllmektedir
992 sayılı Bakteriyoloji ve Kimya Laboratuvarları
Kanunu (1927) 1219 sayılı Tababet ve Şuabatı
Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun (1928) 1262
sayılı İspenccediliyari ve Tıbbi Muumlstahzarlar Kanunu
(1928) 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu
(1930) 3153 sayılı Radyoloji Radyum ve Elektrikle
Tedavi ve Diğer Fizyoterapi Muumlesseseleri Hakkında
Kanun (1937) gibi hacirclen yuumlruumlrluumlkte olan kanunlar yine
bu doumlnemde ccedilıkarılmıştır (Tosun 2009)
Refik Saydam doumlneminde sağlık politikaları şu doumlrt
ilke ile belirlenmiştir (Akdağ 2008)
Sağlık hizmetlerinin plan ve programı ile
youmlnetiminin tek elden yuumlruumltuumllmesi
Koruyucu hekimliğin merkezicirc youmlnetimin tedavi
edici hekimliğin ise yerel youmlnetimlerin hizmet
alanı olarak ayrışması
Sağlık insan guumlcuuml ihtiyacını karşılamak uumlzere tıp
fakuumlltelerinin cazibesinin artırılması yatılı tıp
talebe yurtları accedilılması mezunlarına mecburi
hizmet konulması
Sıtma frengi trahom verem cuumlzzam gibi
bulaşıcı hastalıklarla muumlcadele programlarının
başlatılması
Bu ilkeler ışığında sağlık hizmetleri ldquogeniş boumllgede
tek amaccedillı hizmet dikey oumlrguumltlenmerdquo modeli ile
yuumlruumltuumllmuumlştuumlr Uumllkemizin Cumhuriyet doumlnemi ilk
sağlık planı olarak da adlandıracağımız ldquoBirinci On
Yıllık Milli Sağlık Planırdquo 1946 tarihindeki Yuumlksek
Sağlık Şurasırsquonca onaylanmıştır Temel yapı olarak o
guumlne kadar yerel youmlnetimlerin denetiminde olan
yataklı tedavi kurumları merkezden youmlnetilmeye
başlanmıştır 1950 yılında Sağlık Bakanlığırsquona bağlı
118 kurumda 14581 yatak sayısı var iken 1960 yılına
gelindiğinde 442 kurumda 32398 yatak sayısına
ulaşılmıştır Her ne kadar bu rakamlara yerel idarelere
ait hastanelerin merkezi idarenin eline alınması etki
etmiş olsa da yuumlz bin kişiye duumlşen yatak sayısı oranına
baktığımızda 1950 yılında yuumlz bin kişiye 9 yatak
duumlşerken 1960 yılına gelindiğinde bu oran 166rsquoya
ccedilıkmıştır Bebek oumlluumlm hızı 1950 yılında binde 233
iken 1960 yılında binde 176rsquoya duumlşuumlruumllmuumlştuumlr 1946
yılında İşccedili Sigortaları İdaresi (Sosyal Sigortalar
Kurumu) kurulmuş ve 1952 yılından itibaren sigortalı
işccedililer iccedilin sağlık kuruluşları ve hastaneler accedilılmaya
başlanmıştır (Sağlık Bakanlığı 2012b)
1961 yılında 224 sayılı Sağlık Hizmetlerinin
Sosyalleştirilmesi Hakkındaki Kanun ccedilıkarılmıştır
Sosyalizasyonun fiilen 1963 yılında başladığı
soumlylenebilir Bu doumlnemde yaygın suumlrekli
buumltuumlnleşmiş kademeli il iccedilinde buumltuumlnleşmiş bir yapı
anlayışıyla sağlık evleri sağlık ocakları ilccedile ve il
hastaneleri şeklinde bir yapılanmaya gidilmiştir
Dikey oumlrguumltlenmeler kısmen azaltılıp farklı nitelikte
sağlık hizmetleri veren yapılar sağlık ocağı
buumlnyesinde buumltuumlnleşmiş hacircle getirilmiştir 1982
Anayasasına bakıldığında vatandaşların sosyal
guumlvenlik hakkına sahip olmalarının yanı sıra bu
hakkın gerccedilekleşmesinin devletin sorumluluğunda
olduğuna youmlnelik huumlkuumlmler iccedilerdiği goumlruumllmektedir
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
142
2017
1990rsquolı yıllarda yuumlruumltuumllen Sağlık Reformu
ccedilalışmalarının ana bileşenleri şunlardır (Tosun 2009)
Sosyal guumlvenlik kurumlarının tek ccedilatı altında
toplanarak Genel Sağlık Sigortasırsquonın kurulması
Birinci basamak sağlık hizmetlerinin aile
hekimliği ccedilerccedilevesinde geliştirilmesi
Hastanelerin oumlzerk sağlık işletmelerine
doumlnuumlştuumlruumllmesi
Sağlık Bakanlığırsquonın koruyucu sağlık
hizmetlerine oumlncelik veren sağlık hizmetlerini
planlayıp denetleyen bir yapıya kavuşturulması
Bu doumlnem oumlnemli teorik ccedilalışmaların yapıldığı ancak
bunların yeterince uygulama alanı bulamadığı bir
doumlnem olmuştur
41 Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm Programı ve Sonrası
2002 yılı sonunda Tuumlrk sağlık sisteminin iccedilinde
bulunduğu durumda hizmet sunumundan
finansmanına insan guumlcuumlnden bilgi sistemine kadar
ilgili birccedilok alanda koumlkluuml değişikliklere gidilmesinin
gerekli olduğu goumlruumllmuumlş ve bu amaccedilla 2003 yılında
Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm Programırsquonı uygulamaya
konulmuştur Bu program ile sağlık hizmetlerinde
oumlnemli değişikliklere gidilmiş ve başta SSK
hastaneleri olmak uumlzere diğer kamu kurumlarının
hastaneleri Sağlık Bakanlığırsquona devredilmiştir Dar
gelirli kesimlere youmlnelik olarak Yeşil Kartlı
vatandaşların hakları genişletilmiştir İlaccediltaki KDV
oranı duumlşuumlruumllmuumlş ve ilaccedil fiyatlandırma sistemi
değiştirilmiştir Başta koruyucu sağlık ve ana-ccedilocuk
sağlığı hizmetleri olmak uumlzere birinci basamak sağlık
hizmetleri guumlccedillendirilmiştir Ccedilağdaş sağlık anlayışının
temel unsurları arasında yer alan aile hekimliği
uygulaması başlatılarak tuumlm uumllkeye
yaygınlaştırılmıştır Bulaşıcı hastalıklarla ilgili
goumlstergeler Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm Programırsquonın
uygulanmaya başlanmasından sonra gelişmiş uumllkeler
duumlzeyine ulaşmıştır 2003-2011 yılları arasında faiz
dışı genel kamu harcamalarındaki artış 92 iken
kamu sağlık harcamalarındaki artış sadece 74
olmuştur (Sağlık Bakanlığı 2012a)
Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm Programı ile kamu kaynaklarının
daha verimli kullanılmaya başlandığı soumlylenebilir
Nihayetinde 2010 2011 ve 2012 yıllarını iccediline alan
orta vadeli macircli plan ile birlikte macircli suumlrduumlruumllebilirlik
teminat altına alınmıştır 2002 yılında 395 olan
sağlık hizmetlerinden memnuniyet oranı 2012 yılı
sonunda 748rsquoe ulaşmıştır Yine bu doumlnemde
Doğumda Beklenen Yaşam Suumlresi Anne Oumlluumlm Oranı
ve Bebek Oumlluumlm Hızı gibi temel goumlstergelerde oumlnemli
iyileşmeler olduğu goumlruumllmektedir (Tablo 1)
Tablo 1 Sağlıkta Doumlnuumlşuumlmde 10 Yıl (2002-2012)
Sağlık Goumlstergeleri 2002 2012
Doğumda Beklenen Yaşam Suumlresi (yıl) 718 760
Bebek Oumlluumlm Hızı (bin canlı doğumda) 315 74
Beş Yaş Altı Oumlluumlm Hızı (bin canlı doğumda) 400 110
Anne Oumlluumlm Oranı (yuumlz bin canlı doğumda) 640 154
Cepten Yapılan Sağlık Harcamalarının Toplam Sağlık Harcamalarına Oranı 198 154
Sağlık Hizmetlerinin Genel Memnuniyet Oranı 395 748
Kaynak Sağlık Bakanlığı Sağlık İstatistikleri 2014 httpwwsaglikgovtr
Şekil 1rsquode Tuumlrkiyersquode 2000-2014 yılları arasındaki
sağlık kurumlarınının sayısı goumlruumllmektedir 2000
yılında toplam sağlık kurumlarının sayısı 10747 iken
2012 yılında 29960rsquoa yuumlkselmiştir Gene 2008 krizi
doumlneminde de toplam sağlık kurumlarının sayısının
1381rsquoden 2009 yılında 15205rsquoe yuumlkseldiği
goumlruumllmektedir Oumlzellikle 2009 yılından sonraki artış
dikkat ccedilekicidir Bu sayı 2013 yılında 30116rsquoya 2014
yılında da 30176rsquoya ccedilıkmıştır
Şekil 1 Toplam Sağlık Kurumlarının Sayısı (2000-2014)
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu (TUumlİK) Sağlık İstatistikleri 2000-2012 httpwwwtuikgovtr
0
5000
10000
15000
20000
25000
30000
35000
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi
143
C22 S1
Şekil 2rsquode Tuumlrkiyersquode 2000-2014 yılları arasında
toplam yatak sayısı verilmiştir Yatak sayısı da 2000
yılında 134950rsquoden 2014 yılında 206836rsquoya
yuumlkselmiş yani 71886 adet artmıştır Burada 2009
yılından sonraki artış ccedilarpıcıdır 2000 yılında toplam
yatak sayısında oumlzel sektoumlruumln payının 9 iken 2014
yılında 195 civarında olduğu goumlruumllmektedir Bu da
Tuumlrkiyersquode Oumlzel Sektoumlruumln Sağlığa 2000 yılından sonra
daha fazla ilgi duymaya başladığının bir goumlstergesidir
Sağlık sektoumlruumlne ilginin artmasında devlet desteğinin
de etkisiyle karlılığın artmasının roluuml olduğu
soumlylenebilir
Şekil 2 Toplam Yatak Sayısı (2000-2014)
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu (TUumlİK) Sağlık İstatistikleri 2000-2014 httpwwwtuikgovtr
Hekim başına duumlşen kişi sayısı 2000 yılında 754 iken
2012 yılında 583rsquoe ve 2014 yılında ise 573rsquoe
duumlşmuumlştuumlr Sağlık sektoumlruumlnde meydana gelen
gelişmeler doğrultusunda hekim sayısının artması
hekim başına duumlşen hasta sayısını azaltmıştır 2008
krizi doumlneminde de sağlık sektoumlruumlnde hekim başına
duumlşen kişi sayısında azalış devam etmiştir (Şekil 3)
Şekil 3 Hekim Başına Duumlşen Kişi Sayısı (2000-2014)
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu (TUumlİK) Sağlık İstatistikleri 2000-2014 httpwwwtuikgovtr
Şekil 4rsquote goumlruumllduumlğuuml uumlzere sağlık memuru sayısının
artmasıyla sağlık memuru başına duumlşen kişi sayısı da
azalış goumlstermiştir 2000 yılında sağlık memuru başına
duumlşen kişi sayısı 1238 kişi iken 2008 yılında 794
2012 yılında 617 ve 2014 yılında da 519 kişiye
duumlşmuumlştuumlr
0
50
100
150
200
250
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
0
100
200
300
400
500
600
700
800
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
144
2017
Şekil 4 Sağlık Memuru Başına Duumlşen Kişi Sayısı (2000-2014)
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu (TUumlİK) Sağlık İstatistikleri 2000-2014httpwwwtuikgovtr
Sonuccedil olarak Tuumlrkiyersquode oumlzellikle 2000 yılı sonrası
temel sağlık goumlstergelerine bakıldığında hala
eleştirilecek şeyler olsa da oumlzellikle 2003 yılında
hayata geccedilirilen Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm Programından
sonra oumlnemli mesafeler katedildiği goumlruumllmektedir
42 Sağlık Kuruluşlarında Basamak Sistemi
Tuumlrkiyersquode sağlık hizmetleri verilen hizmetin
kapsamı ve yoğunluğu esas alınarak sınıflandırılmıştır
Sağlık harcamalarındaki artışı ve zaman kaybını
oumlnleyebilmek amacıyla sağlık hizmetlerinde basamak
sistemine geccedililmiştir Sağlık Bakanlığı 5510 Sayılı
Kanuna goumlre Sağlık Hizmeti Sunucularını Birinci
Basamak Sağlık Hizmetleri İkinci Basamak sağlık
Hizmetleri ve Uumlccediluumlncuuml Basamak Sağlık Hizmetleri
olarak gruplandırılmıştır (Tablo 2) (SGK 2013) Bu
hizmetlerin kapsamı şu şekilde ifade edilebilir (Sağlık
Bakanlığı 2011)
Birinci Basamak Sağlık Hizmetleri hastaların
evde ve ayakta tedavilerini kapsamaktadır Bu
hizmerler esas olarak yataksız sağlık
kuruluşlarında ve koruyucu hizmetlerle bir arada
verilmektedir
İkinci Basamak Sağlık Hizmetleri hastaların bir
yataklı sağlık kuruluşunda (hastanelerde)
yatırılarak tedavilerini kapsamaktadır
Uumlccediluumlncuuml Basamak Sağlık Hizmetleri oumlzel bir yaş
grubuna cinsiyetine yada belli bir hastalığa
yakalanan kişilere o konuda yeterli imkanlara
sahip yataklı tedavi kuruluşlarında verilen tedavi
hizmetlerini kapsamaktadır Bu hizmetler genel
olarak oumlzel dal ya da eğitim ve araştırma
hastanelerinde verilen hizmetlerdir
Bu sistemde hastanın acil durumlar dışında ilk olarak
birinci basamağa başvurması eğer buradaki imkanlarla
tedavi edilemiyorsa bir uumlst basamağa gitmesi
hedeflenmiştir Boumlylece zaman ve emek kaybının
oumlnlenmesi oumlngoumlruumllmuumlştuumlr
Tablo 2 Tuumlrkiyersquode Sağlık Hizmetlerin in Sunumu
Birinci Basamak
Sağlık Hizmetleri
Resmi Kurum Tabiplikleri
Sağlık Ocağı
Sağlık Merkezi
Ana ve Ccedilocuk Sağlığı ve Aile Planlaması (ACcedilS-AP) Merkezi
Oumlzel Poliklinikler
Verem Savaş Dispanserleri
SSK Sağlık İstasyonu ve Dispanseri
İkinci Basamak
Sağlık Hizmetleri
Eğitim ve Araştırma Hastanesi Olmayan Devlet Hastaneleri ve Dal Hastaneleri
Oumlzel Hastaneler
Eğitim ve Araştırma Hastanesi Olmayan Askeri Hastaneler
Sağlık Bakanlığına Bağlı Ağız ve Diş Sağlığı Merkezleri
Uumlccediluumlncuuml Basamak
Sağlık Hizmetleri
Uumlniversite Hastaneleri
Sağlık Bakanlığına Bağlı Eğitim ve Araştırma Hastaneleri
Uygulama ve Araştırma Merkezleri
Kaynak TC Sağlık Bakanlığı Tuumlrkiye Sağlık Bilgi Sistemi Eylem Planı 2004 s10
httpwwwsbusaglikgovtr
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi
145
C22 S1
En basit şekliyle Birinci Basamak Sağlık Hizmetleri
vatandaşın ccedileşitli nedenlerle başvurduğu ilk sağlık
kurumu ve bu kurumda uumlretilen sağlık hizmeti olarak
tanımlanabilir Yani nuumlfusun temel sağlık
ihtiyaccedillarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturan
belirlenmemiş ve yaygın sağlık sorunlarını kapsar
(Boerma 2003) Yaygın ve adil bir şekilde sunulan
Birinci Basamak Sağlık hizmetleri toplumdaki farklı
grupların bu sağlık hizmetlerinin eşit bir şekilde
yararlanmasını sağlar (Starfield 2009) Sağlıkta
Doumlnuumlşuumlm Programının hayata geccedilirilmesiyle birlikte
Birinci Basamak Sağlık Hizmeti sunan kuruluşlar
yeniden duumlzenlenmiş ve Birinci Basamak Sağlık
Hizmeti Sunan Kuruluşlar uumlccedil grupta toplanmıştır
Bunlar Aile Sağlığı Merkezi (ASM) Toplum Sağlığı
Merkezi (TSM) ve 112 Acil Sağlık Merkezi olarak
yeniden duumlzenlenmiştir (Muğla Halk Sağlığı
Merkezi)
5 TUumlRKİYErsquoDE SAĞLIK HARCAMALARINI
ARTTIRAN NEDENLER
Sağlığın korunması ve geliştirilmesi iccedilin yapılan
harcamalara sağlık harcaması denir Sağlık
harcamaları ile insanların yaşam suumlresinin uzaması ve
oumlzellikle yaşam kalitesinin arttırılması
amaccedillanmaktadır Ekonomik buumlyuumlme ve kalkınmada
oumlnemli bir faktoumlr olan sağlık harcamalarının uumllkelerin
gelişmişlik duumlzeylerine goumlre farklılıklar goumlsterdiği
soumlylenebilir Sağlık harcamalarının son yıllarda
toplam gelir ve toplam harcama iccedilerisindeki payının
arttığı goumlruumllmektedir Sağlık harcamalarındaki bu artış
nedenleri şu şekilde sıralanabilir (Kılavuz 2010 174)
Sağlık sektoumlruumlnuumln emek yoğun bir sektoumlr olması
Arzın talep yaratması
Gelirdeki artışla birlikte sağlık harcamaları
talebinin artması
Kronik hastalıkların ve yetersizliklerin ortalama
yaşam suumlresinin yuumlkselmesiyle birlikte artması
İnsanlarda sağlık bilincinin gelişmesi
Maliyetlerin asimetrik bilgiden dolayı artması
Sağlık sektoumlruumlnde yuumlksek sermayeli ileri
teknolojinin kullanılmasıdır
Sağlık harcamalarında ortaya ccedilıkan artış nedenlerinin
genelde olumlu olarak kabul edilen gelişmelere
bağlandığı goumlruumllmektedir Oumlzellikle sağlık
hizmetlerine erişimin artması ile birlikte sosyal
adaletin sağlanması daha fazla bireyin bu
hizmetlerden faydalanması ve tuumlketimin artması
sağlıklı bir nesil iccedilin son derece oumlnemlidir (Yereli
Kobal amp Koumlktaş 2011)
Son yıllarda sağlık harcamalarında ortaya ccedilıkan artışın
kırsal boumllgelerdeki kişilerin işverenlerin ve vergi
muumlkelleflerinin yuumlkuumlnuuml arttırdığı goumlruumllmektedir
Nuumlfusun sağlık ihtiyaccedilları artan gelir sigorta
talepleri fiyat değişimleri ve teknolojik değişim sağlık
harcamalarını arttıran nedenlerdendir Bu faktoumlrlerin
bazıları kırsal alanlarda son zamanlarda oldukccedila
oumlnemli bir artış goumlstermiştir Kırsal alanlarda sağlık
sektoumlruumlndeki bu artışlar topluluklar arasında meydana
gelen sağlık durumu ve hizmet durumuyla paralellik
goumlsterebilir ( McBridge 2005 6)
Grafik 1 Duumlnyada ve Tuumlrkiyede Toplam Sağlık Harcamalarının GSYH Oranı () 2000-2014
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Sağlık Harcamaları İstatistikleri (TUumlİK) 2000-2014
httpwwwtuikgovtr World Bank World Development Indicators Health System
httpwwwworldbankorg
Sağlık harcamalarıyla ilgili oumlnemli goumlstergelerden
birisi sağlık harcamalarının GSYHrsquoye oranıdır
Tuumlrkiyersquode toplam sağlık harcamalarının GSYH
iccedilerisindeki payı 2000 yılında 49 iken 2014 yılında
54 duumlzeyine yuumlkselmiştir Yani bu yıllar arasında
inişli ccedilıkışlı bir seyir izlese de genel olarak 05rsquolik
bir artış olduğu goumlruumllmektedir En yuumlksek değere ise
2008-2009 doumlneminde ulaşılmıştır Bu doumlnemde
0
2
4
6
8
10
12
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Tuumlrkiye Duumlnya
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
146
2017
toplam sağlık harcamalarının GSYH iccedilerisindeki payı
61 olarak gerccedilekleşmiş daha sonra 54rsquolere
gerilemiştir Bunda 2008 yılında yaşanan kuumlresel
finans krizin etkisinin de olduğunu soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Duumlnyarsquoda toplam sağlık harcamalarının
GSYH iccedilerisindeki payına baktığımızda ise bazı yıllar
kuumlccediluumlk duumlşuumlşler goumlzuumlkse de genel olarak artış
eğiliminde olduğu goumlruumllmektedir Duumlnyada Toplam
Sağlık Harcamalarının GSYH iccedilerisindeki payı 2000
yılında 9 iken 2014 yılında 99 duumlzeyine
yuumlkselmiştir Duumlnyarsquoda en yuumlksek duumlzeye ise 104
ile 2009 yılında ulaşılmıştır OECD Uumllkelerinde
toplam sağlık harcamalarının GSYH iccedilerisindeki
payının 2015 yılı ortalaması 9rsquodur Tuumlrkiye gerek
Duumlnya gerekse OECD Uumllkeleri ortalaması ile
karşılaştırıldığında dikkate değer bir şekilde
aşağılardadır (Grafik 1)
Şekil 5 Sağlık Harcamalarının GSYHrsquoye Oranı () ndash OECD Uumllkeleri (2013)
Kaynak OECD Focus on Health Spending OECD Health Statistics 2015 httpwwwoecdorg
Sağlık harcamalarının ekonomideki payı ve
finansmanı uumllkeden uumllkeye değişmektedir Sağlık
harcamalarına gelişmiş uumllkelerde ayrılan payın
gelişmekte olan uumllkelere goumlre daha fazla olduğu
goumlruumllmektedir OECD Uumllkelerinde toplam sağlık
harcamalarının GSYH iccedilerisindeki payına
baktığımızda en yuumlksek oran 164 ile ABDrsquoye ait
iken Tuumlrkiye 51 ile en duumlşuumlk seviyededir (Şekil 5)
Şekil 6 Kişi Başına Sağlık Harcamasındash OECD Uumllkeleri (2015)(Satın Alma Guumlcuuml Paritesi Cinsinden)
Kaynak OECD Focus on Health Spending OECD Health Statistics 2016 httpwwwoecdorg
Kişi Başına Sağlık Harcamasına baktığımızda Tuumlrkiyersquode 2000 yılında 424 Dolar iken 2014 yılında
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
16000
18000
20000
Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi
147
C22 S1
990 Dolara yuumlkseldiği goumlruumllmektedir Bu suumlreccedilte 566
Dolarlık bir artış olmuştur Bu rakam ABDrsquode 4559
Dolardan 9024 Dolara (4465 Dolar) İngilterersquode 1719
Dolardan 3971 Dolara (2252 Dolar) yuumlkselmiştir
Tuumlrkiye OECD Uumllkeleri arasında Kişi Başına Sağlık
Harcaması bakımından da en sonda yer almaktadır
Tuumlrkiyersquoye en yakın rakama sahip tek uumllke
Meksikadır Meksika da Kişi Başına Sağlık Harcaması
2000 yılında 484 Dolardan 2014 yılında 1053 Dolara
ccedilıkarak 569 Dolar artış goumlstermiştir (Şekil 6)
Grafik 2 Toplam Sağlık Harcamalarında Kamu ve Oumlzel Sektoumlruumln Payı () 2000-2014
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Sağlık Harcamaları İstatistikleri (TUumlİK) 2000-2014 httpwwwtuikgovtr
Tuumlrkiyersquode gerccedilekleşen toplam sağlık harcamasının
kamu ve oumlzel ayrımına bakıldığında ise buumlyuumlk bir
kısmının kamu tarafından gerccedilekleştirildiği
soumlylenebilir 2000 yılında gerccedilekleşen kamu
harcamaları 629 civarındayken 2014 yılında bu
oranın 774 olarak gerccedilekleştiği goumlruumllmektedir
(Grafik 2) Sağlık sigortasının kapsamının
genişlemesiyle beraber kamu harcamalarının payı
oumlnemli derecede artış goumlstermiştir
Grafik 3 Sağlık Yatırımlarında Kamu ve Oumlzel Sektoumlruumln Payı (Milyon TL) 2000-2014
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Sağlık Harcamaları İstatistikleri (TUumlİK) 2000-2014
httpwwwtuikgovtr
Sağlık sektoumlruumlndeki yatırımlarda da aynı şekilde
devletin payının oumlzel sektoumlrden oldukccedila yuumlksek
olduğu goumlruumllmektedir 2000 yılında kamunun sağlık
yatırımları iccedilerisindeki payı 902 iken oumlzel
sektoumlruumln 98 olduğu goumlruumllmektedir 2014 yılında ise
kamunun payı 75 iken oumlzel sektoumlruumln yatırımları
25 olarak gerccedilekleşmiştir 2008 kuumlresel finansal
krizinden sonra 2008-2010 doumlneminde sağlık
yatırımlarında kuumlresel finansal krizin etkisile bir duumlşuumlş
goumlruumllse de 2010 yılında sonra yeniden artış youmlnuumlnde
ivme kazandığı soumlylenebilir (Grafik 3)
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Kamu Oumlzel Sektoumlr
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Kamu Oumlzel Sektoumlr Toplam
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
148
2017
6 TUumlRKİYErsquoDE GENEL SAĞLIK
HİZMETLERİNİN FİNANS MANI
Toplumsal gelişmenin temel unsurlarından birisi de
sağlık hizmetlerinin etkin bir şekilde sunumunun
sağlanabilmesidir Duumlnyada son yıllarda yaşanan
nuumlfus yoğunluğundakli artış hem sağlık
harcamalarında oumlnemli bir artışa hem de sağlık
hizmetlerinin finansman yapısıyla ilgili tartışmaların
hızla artmasına neden olmuştur (Altay 2007)
Sağlık hizmetlerinin finansman sorunu her uumllke iccedilin
oldukccedila oumlnemli ve ccediloumlzuumlmuuml zor bir konudur Sağlık
hizmetlerinin finansmanında kullanılan farklı
youmlntemler soumlz konusudur Uumllkeler tarafından farklı
finansman youmlntemleri benimsenebilir Ancak hangi
youmlntem benimsenirse benimsensin temel amaccedil sağlık
hizmetlerinin kaliteli adil ve verimli bir şekilde
sunumunun sağlanabilmesidir
Sağlık hizmetlerinin finansmanında uumlccedil temel
finansman modeli vardır Beveridge Modeli Bismarck
Modeli ve Oumlzel Sağlık Sigortası (Tablo 3)
Tablo 3 Sağlık Sistemi Modelleri
Beveridge Modeli Bismarck Modeli Oumlzel Sigorta
Oumlrnek Ulusal Sağlık Hizmeti
Oumlrneğin Birleşik Krallık
Sosyal Sağlık Sigortası
Oumlrneğin
ABD
Karar Verme
Mekanizması
Devlet Tarafından Kara
Verme ve Youmlnetim
Sigorta Fonu ve Hekim
Birlikleri Tarafından
Karar Verme ve Youmlnetim
Oumlzel Girişimcilik
İlkeleri
Kaynaklar Vergiler Ccedilalışanların ve
İşverenlerin Katkıları
Oumlzel Finansman
Sağlık Hizmetleri
Sunucuları
Kamu
KamuOumlzel
Oumlzel
Kaynak Claudia Wild amp Bernhard Gibis Evaluations of health interventions in social insurance-based countries Germany
the Netherlands and Austria Health Policy Volume 63 Issue 2 February 2003 httpwwwsciencedirectcom
Tuumlrkiyersquode sağlık hizmetlerinin sunumu ve
finansmanıyla ilgili duumlzenlemeler oumlzellikle 2003
yılında hayata geccedilirilen Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm Programı
ile birlikte ivme kazanmış ve oldukccedila oumlnemli
değişiklikler gerccedilekleştirilmiştir (Tatar 2011)
Tuumlrkiyersquode sağlık sisteminin finansman yapısı karma
bir oumlzellik goumlstermektedir Bir taraftan Bismarck
Modeli uygulanırken digger taraftan Beveridge
Modeli (Kamu Yardımı) uygulanmakta ve sistemin
finansmanında oumlzel harcamalar da yer almaktadır
(Atasever 2014) Sağlık hizmetlerinin finansmanında
en temel ve guumlccedilluuml kurum SGKrsquodır
Tablo 4 Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarına Hizmet Sunumu İccedilin Ayrılan Finansmanı
(Milyon TL) 2013-2014
2013 2014 Değişim
Merkezi Youmlnetim Buumltccedilesi 16894 18647 104
Doumlner Sermaye Buumltccedilesi 19869 21443 79
Toplam 39763 40090 90
Kaynak Sağlık Bakanlığı Sağlık İstatistikleri 2014 httpwwwsaglikgovtr
Tuumlrkiyersquode Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarına
Hizmet Sunumu İccedilin Ayrılan Finansman yapısına
baktığımızda sağlık harcamalarının 2013 yılı merkezi
youmlnetim buumltccedilesi iccedilerindeki payının 16894 milyon
TLrsquoden 2014 yılında 18647 milyon TLrsquoye doumlner
sermaye iccedilerisindeki payının da 19869 milyon
TLrsquoden 2014 yılında 2443 TLrsquoye yuumlkseldiği
goumlruumllmektedir 2013-2014 yılları arasında merkezi
youmlnetim buumltccedilesi ve doumlner sermaye buumltccedilesi arasında
25 değişim meydana gelmiştir (Tablo 4)
7 TUumlRKIYErsquoDE SAĞLIK HARCAMALARI-
BUumlYUumlME ARASINDAKI İLIŞKI
71 Genel Ccedilerccedileve
Sağlık harcamalarının hem gelişmiş hem de
gelişmekte olan uumllkelerde ekonomik buumlyuumlmeyi
etkilediği soumlylenebilir Ekonomik buumlyuumlme ile kamu
harcamaları iccedilerisinde sağlık harcamalarına daha fazla
pay ayrılmaktadır Sağlık harcamalarının ekonomik
buumlyuumlme uumlzerindeki uyarıcı roluuml Mushkin tarafından
oumlne suumlruumllmuumlştuumlr (Muskin 1962 129-157) Bu sağlığa
dayalı buumlyuumlme hipotezi olarak bilinir Bu hipoteze
goumlre sağlık bir sermayedir boumlylece sağlık yatırımları
geliri artırabilir dolayısıyla da genel ekonomik
buumlyuumlmeye yol accedilar Aslında sağlık beşeri ve fiziki
sermaye birikimi uumlzerindeki etkisi yoluyla ekonomik
buumlyuumlmeyi etkileyebilir Aynı şekilde sağlıklı
Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi
149
C22 S1
insanların daha uumlretken olduğu da unutulmamalıdır
Aksine sağlıksız goumlruumlntuuml duumlnyanın birccedilok boumllgesinde
azgelişmişliğin varlığını accedilıklayan oumlnemli bir
faktoumlrduumlr Diğer taraftan ekonomik buumlyuumlmenin de iki
accedilıdan nuumlfusun sağlık durumunu iyileştirdiği
soumlylenebilir İlk olarak ekonomik buumlyuumlme kişi başına
gelir artış ima eder ki bu artan gelirin bir yuumlksek
parccedilası besleyici gıdalara ve daha kaliteli tuumlketime
harcanır Sonuccedil olarak sağlığı iyileştirir İkinci olarak
ekonomik buumlyuumlme teknolojik ilerleme ile
koumlruumlklenmektedir ve bu ilerlemenin bir parccedilası tıp
biliminde gelişmelere de yansımaktadır (Elmi amp
Sadeghi 2012) Kısaca sağlık harcamaları ile
toplumsal refah duumlzeyi ve ekonomik buumlyuumlme arasında
hem doğrudan hem de dolaylı bir ilişkinin varlığından
soumlz edilebilir
Grafik 4 Tuumlrkiyede Sağlık Harcamalarında Artış Buumlyuumlme Arasındaki İlişki () 2010-2014
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Sağlık Harcamaları İstatistikleri (TUumlİK) 2009-2015
httpwwwtuikgovtr
Kuumlresel olarak sağlık harcamaları 1980 yılından bu
yana oumlnemli oumllccediluumlde artmıştır Ancak sağlık
harcamalarının 2009 yılında yaşanan durgunlukta
yavaşlasa da 1990ların sonu ve 2000lerin başından
itibaren ekonomik buumlyuumlmeden daha hızlı arttığı
goumlruumllmektedir (Stebbins 2015) Bu durum Tuumlrkiye
iccedilin de boumlyledir (Grafik 4) Grafikte de goumlruumllduumlğuuml gibi
Tuumlrkiyersquode de 2005-2014 doumlneminde sağlık
harcamalarındaki artış oranı buumlyuumlme oranının
uumlzerindedir
Sağlık harcamalarında oumlzellikle dikkat ccedileken bir
durumda son yıllarda kamu iskonto oranlarında artış
referans fiyat duumlşuumlşleri global buumltccedile reccedilete
kurallarına ilişkin sağlık uygulama tebliği (SUT)
değişiklikleri gibi tasarruf tedbirlerine konu olan ilaccedil
harcamalarındaki durağanlıktır 2008 yılından sonraki
doumlnemde sağlık harcamaları analiz edildiğinde
harcamaların artışındaki kaynakların değişim eğilimi
iccedilerisinde olduğu goumlruumllmektedir (Memiş 2012)
72 Sağlık Harcamaları ndash Ekonomik Buumlyuumlme
Arasındaki İlişkinin Dinamik En Kuumlccediluumlk
Kareler Youmlntemi ile Analizi
1999 yılı oumlncesi sağlık harcamaları verilerine
ulaşılamadığından artan sağlık yatırımları neticesinde
hemşire ve doktor başına duumlşen hasta sayılarındaki
azalmanın buumlyuumlmeyi olumlu etkileyeceği duumlşuumlncesiyle
bu değişkenler goumlsterge değişken olarak alınmıştır
IMF-IFS( International Financial Statistics) veri
tabanından 1980-2014 arası yıllık zaman serileri
alınmıştır
Zaman kavramına bağlı olarak bir suumlrecin varyansı ve
ortalaması sistematik bir değişme goumlstermiyorsa seri
durağan bir seri olarak adlandırılır İktisadi zaman
serileri genel olarak durağan değillerdir Ancak zaman
serilerinin modellenmesinde ve nedensellik analizinin
gerccedilekleşmesi iccedilin serilerin durağan olması
gerekmektedir (Şimşek 2007 s56) Bu nedenledir ki
ccedilalışmada kırıklı Genişletilmiş Dickey-Fuller Birim
Koumlk Testi kullanılmaktadır Ele alınan serilerden reel
kişi başına GSYİH(R_K_GSYİH) değişkeninin doğal
logaritması alınmıştır Ayrıca hemşire başına duumlşen
hasta sayısı (Per_NURSE) ve doktor başına duumlş en
hasta sayısı(Per_DOC) serileri de incelenmiştir Tablo
5rsquode ADF test sonuccedilları yer almaktadır
-10
-5
0
5
10
15
20
25
30
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Sağlık Harcamaları Buumlyuumlme
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
150
2017
Tablo 5 Durağanlık Testi Sonuccedilları
Duumlzey (sabit) Birinci Farkında (sabit)
ADF istatistiği
Olasılık
Değerleri
ADF
İstatistiği
Olasılık
Değerleri
Log(R_K_GSYİH) -2420 2003 0921 -1168 1998 0010
Per_NURSE -1557 2006 0990 -4655 1995 0028
Per_ DOC -2378 2001 0899 -5272 1994 0010
Kırık seccedilimi iccedilin yenilikccedili sapma(Innovational
Outlier) ile minimize edilmiş Dickey Fuller t-
istatistiği kullanılmıştır
Bir sonraki analiz olan Johansen Eş Buumltuumlnleşme
testinde kullanılmak iccedilin belirlenmesi oumlnem arz eden
bir unsurdur Tablo 6rsquoda gecikme uzunluğunun
belirlenmesinde kullanılacak sonuccedillara yer
verilecektir
Tablo 6 Gecikme Uzunluğu Oumllccediluumlmuuml
Gecikme uzunluğu LR FPE AIC SC HQ
0 NA 4415771 2381426 2395168 2385981
1 2087833 4494136 1692022 1746987 1710241
2 1404705 4576825 1692083 1788272 1723967
3 5210236 6619373 1724651 1862063 1770199
Uygun Olan Gecikme Uzunluğunu Goumlstermektedir
Gecikme uzunluğu tuumlm kriterlerin de goumlsterdiği uumlzere
1(bir) olarak tespit edilmiştir VAR analizi gecikme
oumllccediluumlmuuml sonucunda goumlruumllduumlğuuml uumlzere logaritması
alınmış olan kişi başına reel GSYİH hemşire başına
duumlşen hasta sayısı ve doktor başına duumlşen hasta sayısı
değişkenlerinin bir doumlnem oumlnceki değerleri ile bir
ilişkisinin bulunduğu tespit edilmiştir Seccedililen
gecikme uzunluğu Johansen Eşbuumltuumlnleşme testinde
kullanılacaktır
Tablo 7 Johansen Eş Buumltuumlnleşme Testi Sonuccedilları
Trace Testi 005 Kritik Değer Olasılık Değeri Eş buumltuumlnleşme Sayısı
5597829 2979707 00000 Hiccedil Yok
1662751 1549471 00336 En Ccedilok Bir Tane
3124098 3841466 00771 En Ccedilok İki Tane
Max-Eigen Testi 005 Kritik Değer Olasılık Değeri Eş buumltuumlnleşme Sayısı
3935078 2113162 00001 Hiccedil Yok
1350341 1426460 00657 En Ccedilok Bir Tane
3124098 3841466 00771 En Ccedilok İki Tane
Aynı fark duumlzeyde I (1) birbiriyle entegre bulunan
logaritması alınmış olan kişi başına reel GSYİH
hemşire başına duumlşen hasta sayısı ve doktor başına
duumlşen hasta sayısı serileri 5 anlamlılık duumlzeyinde
seviyede durağan değildirler Durağan olmayan bu
zaman serileri arasında Tablo 7rsquoden anlaşıldığı uumlzere
en az bir tane uzun doumlnemli ilişkinin bulunduğu
anlaşılmaktadır Yani eş-buumltuumlnleşme vardır
Tablo 8 Dinamik En Kuumlccediluumlk Kareler(DOLS) Sonuccedilları
Bağımlı Değişken Log(R_K_GSYİH)
Bağımsız Değişken Katsayı Olasılık
Per_NURSE 000143 00011
Per_DOC 000118 00100
C 255745 00000
Eşbuumltuumlnleşme ilişkisi tespit edildikten sonra
kullanılabilecek youmlntemlerden biri olan dinamik en
kuumlccediluumlk kareler youmlntemi sonuccedilları iktisat ve sağlık
literatuumlruumlnde ilişkisi birccedilok kez teyit edilen sağlık
harcamaları ve buumlyuumlme rakamları arasındaki ilişkiyi
doğrular niteliktedir Artan sağlık harcamaları ve
Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi
151
C22 S1
yatırımları sayesinde gelişen sağlık sektoumlruumlnde
hemşire ve doktor başına duumlşen hasta sayıları azalmış
ve boumlylece uumllkedeki buumlyuumlmeye olumlu etkisi
olmuştur Elde edilen kısa doumlnemli ilişkide kuumlccediluumlk de
olsa doktor başına duumlşen hasta sayısı 1 birim arttığında
reel kişi başına GSYİH rakamı tahmini olarak
ortalama 000118 kadar artmaktadır Ayrıca
hemşire başına duumlşen hasta sayısı 1 birim arttığında
reel kişi başına GSYİH rakamı ortalama olarak
tahmini 000143 kadar artacaktır (Tablo 8)
SONUCcedil
Varlığını suumlrduumlrebilen guumlvenli ve sağlıklı toplumlar
iccedilin kamu sağlığının oumlnemi duumlnya var olduğundan beri
artmaktadır Dolayısıyla sağlık hizmetlerinin
sınırlarının genişletilmesiyle ilgili farkındalığın
gelişmesi guumln geccediltikccedile daha oumlnemli hale gelmektedir
Sağlık sektoumlruumlnuumln uumllkelerin ekonomileri uumlzerinde
belirleyici bir rol oynadığı soumlylenebilir Ekonomik
faktoumlrler de sağlık sağlık hizmetleri sağlık
harcamaları uumlzerinde olumlu ya da olumsuz sonuccedillar
doğurabilmektedir
Sağlık ve sağlık hizmetlerinde ekonomik analiz
genellikle huumlkuumlmetlerin ve diğer kuruluşlarının sağlık
sektoumlruumlnuumln gelişerek daha iyi hale gelebilmesine
youmlnelik sağlık politikaları hedeflerine ulaşabilmesine
yardımcı olmak amacıyla yapılmaktadır
Sağlık harcamalarının beşeri ve fiziki sermaye
birikimi uumlzerindeki etkisi yoluyla hem gelişmiş hem
de gelişmekte olan uumllkelerde ekonomik buumlyuumlmeyi
etkilediği soumlylenebilir Sağlık harcamaları ile
toplumsal refah duumlzeyi ve ekonomik buumlyuumlme arasında
hem doğrudan hem de dolaylı bir ilişkinin varlığından
soumlz edilebilir Dinamik en kuumlccediluumlk kareler youmlntemi
sonuccedilları iktisat ve sağlık literatuumlruumlnde ilişkisi birccedilok
kez teyit edilen sağlık harcamaları ve buumlyuumlme
rakamları arasındaki ilişkiyi doğrular niteliktedir Elde
edilen kısa doumlnemli ilişkide kuumlccediluumlk de olsa Artan sağlık
harcamaları ve yatırımları sayesinde gelişen sağlık
sektoumlruumlnde hemşire ve doktor başına duumlşen hasta
sayıları azalmış ve boumlylece uumllkedeki buumlyuumlmeye
olumlu etkisi olmuştur
KAYNAKCcedilA
1 AKDAĞ R (2008) Tuumlrkiyersquode Sağlıkta
Doumlnuumlşuumlm Programı ve Temel Sağlık Hizmetleri
2002-2008 Yayın No 770
httpsbusağlikgovtr Erişim Tarihi 20072016
2 AKDUR R (1999) Tuumlrkiyersquode Sağlık
Hizmetleri ve Avrupa Topluluğu Uumllkeleri ile
Kıyaslanması Ankara
httpwwwrecepakdurcom
3 ALTAY A (2007) Sağlık Hizmetlerinin
Sunumunda Yeni Accedilılımlar ve Tuumlrkiye Accedilısından
Değerlendirilmesi Sayıştay Dergisi Sayı 64
Ocak-Mart httpdergisayistaygovtr
4 ATASEVER M (2014) Tuumlrkiyersquode Sağlık
Hizmetlerinin Finansmanı ve Sağlık
Harcamalarının Analizi 2002-2013 Doumlnemi
Bakanlık Yayın No 983 Ankara
httpssgbsaglikgovtr
5 BEGG D S Fischer amp R Dornbush (2005)
Economics 8 Edition The McGraw-Hill
Companies Newyork
6 BOERMA W G W (2003) Profiles of General
Practice in Europe Nivel httpwwwnivelnl
Erişim Tarihi 13072016
7 CcedilALIŞKAN Ş Karabacak M amp Meccedilik O
(2013) Tuumlrkiyersquode Sağlık ve Ekonomik Buumlyuumlme
İlişkisi Dumlupınar Uumlniversitesi Sosyal
Bilimler Dergisi (37) ss123-130
httpwwwacademiaedu
8 GIRALT X M (2010) Principles of Health
Economics GNU Free Documentention License
httpparetouabes Erişim Tarihi 22022016
9 HANSON K amp Berman P (1998) Private
Health Care Provision in Devoloping Countries
A Preliminary Analysis of Levels and
Composition Health Policy and Planning
13(3) Oxford University Press pp195-211
httpwwwncbinlmnihgov
10 HAYCOX A (2009) What is Health
Economics NPR091101 April
httpwwwmedicineoxacuk Erişim Tarihi
12072016
11 KILAVUZ E (2010) Sağlık Harcamalarındaki
Artış ve Temel Bakım Hizmetleri Sosyal
Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 2(29) ss173-192
httpsbedergierciyesedutr Erişim Tarihi
12072016
12 MELTZER M I (2001) Introduction to Health
Economics for Physician Health Economics
Quintet Vol 358 September 22
httpwwwphuclaedu Erişim Tarihi
12072016
13 MEMİŞ S A (2012) Son Doumlnemdeki Sağlık
Harcamalarının Analizi tepav N201283 Kasım
httpwwwtepavorg
14 MILLS A amp Gilson L (1998) Health
Economics for Developing Countries A Survival
Kit Health Ecomics amp Financing
Programme pp1-30 httpsideasrepecorg
Erişim Tarihi 12072016
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
152
2017
15 Muğla Halk Sağlığı Merkezi (2014) Birinci
Basamak Sağlık Hizmetleri Rehberi Sağlık
Bakanlığı Tuumlrkiye Halk Sağlığı Kurumu
httpwwwmuglahsmgovtr
16 MWABU G (2007) Health Economics for
Low Income Countries Economic Growth
Center Yale University Center Discussion
Paper No 955 pp1-79
httpwwweconyaleedu Erişim Tarihi
152072016
17 OECD (2015) Focus on Health Spending
OECD Health Statistics httpwwwoecdorg
18 Sağlık Bakanlığı (2004) Tuumlrkiye Sağlık Bilgi
Sistemi Eylem Planı
httpwwwsbusağlikgovtr
19 Sağlık Bakanlığı (2010) Sağlık Reformunun
Doğru Yapılması Sağlık Bakanlığı Yayını
Ankara httpwwwsbusağlikgovtr
20 Sağlık Bakanlığı (2011) Sağlık Hizmetlerinin
Yuumlruumltuumllmesi Hakkında Youmlnerge 24 Ocak
httpwwwasmgovtr
21 Sağlık Bakanlığı (2012a) Tuumlrkiye Sağlıkta
Doumlnuumlşuumlm Programı Değerlendirme Raporu
(2003-2011) Aralık httpwwwsaglikgovtr
Erişim Tarihi 23062016
22 Sağlık Bakanlığı (2012b) Stratejik Plan 2013-
2017 Aralık httpwwwsağlikgovtr
23 SGK (2013) Sosyal Guumlvenlik Sağlık Uygulama
Tebliği Resmi Gazete Sayı 28597 24 Mart
httpwwwresmigazetegovtr
24 SAVEDOFF W D (2004) Kenneth Arrow and
the birth of Health Economics Public Health
Classics Bulletin of the World Health
Organization 82 (2) February
httpwwwncbinlmnihgov Erişim Tarihi
20072016
25 STARFIELD B (2009) Primary Care and
Equity in Health The Importance to
Effectiveness and Equity of Responsiveness to
Peoplesrsquo Needs Humanity amp Society Vol 33
FebruaryMay56-73 httpwwwjhsphedu
Erişim Tarihi 13072016
26 STEBBINS S (2015) Countries Spending the
Most on Health Care November 6
http247wallstcom Erişim Tarihi
14062016
27 ŞİMŞEK AR (2007) Kısa Vadeli Sermaye
Hareketleri ve Tuumlrkiye Ekonomisine Etkileri
Balıkesir Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
İktisat Anabilim Dalı Yuumlksek Lisans
Tezi
28 TATAR M (2011) Sağlık Hizmetlerinin
Finansman Modelleri Sağlık Sigortasının
Tuumlrkiyersquode Gelişimi Sosyal Guumlvenlik Dergisi
httpwwwsgkgovtr Erişim Tarihi 20072016
29 TUumlİK (2014) Sağlık İstatistikleri 1999-2014
httpwwwtuikgovtr
30 TOSUN N (2009) Sağlık Bakanlığı Stratejik
Plan 2010-2014 Yayın No 788
httppydbsağlikgovtr Erişim Tarihi
03072016
31 YERELİ A B Kobal İ amp Koumlktaş A M
(2011) Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarını Arttıran
Faktoumlrler httpahmetburcinyerelicom Erişim
Tarihi 29062016
32 WELS S (2016) What is Health Economics
httpwwwjhsphedu Erişim Tarihi 22022016
33 WHO (2001) Mental Health New
Understanding New Hope The World Health
Report 2001 World Health Organization
httpwwwwhoint Erişim Tarihi 25062016
34 WILD C Gibis B (2003) ldquoEvaluations of
Health Interventions in Social Insurance-Based
Countries Germany the Netherlands and
Austriardquo Health Policy Volume 63 Issue
2 February httpwwwsciencedirectcom
20072016
35 World Bank (2016) World Development
Indicators Health System 14 Haziran
httpwwwworldbankorg Erişim Tarihi
12072016
Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi
141
C22 S1
geleneksel yaklaşıma duyulan şuumlpheciliktir (Sağlık
Bakanlığı 2010 10)
Toplam sağlık harcamalarında erişimde eşitlik sağlık
durumu sosyal farklılıkların duumlzeyleri oumlzel
huumlkuumlmlerin gelişimi gibi soruların cevaplandırılması
sağlık sektoumlruuml iccedilin oumlnemlidir Bu soruların
cevaplanmasında huumlkuumlmetin duumlzenleyici ve oumlzel
sektoumlruumln teşvik edici roluuml de goumlz ardı edilmemelidir
(Hanson amp Berman 24)
4 TUumlRKİYErsquoDE SAĞLIK SEKTOumlRUumlNUumlN
YAPISI VE GELİŞİMİ
Sağlık hizmetlerinin suumlrekli değişim ve gelişim iccedilinde
olduğu goumlruumllmektedir Tarihsel suumlreccedilte bilimdeki
gelişim ve bilgi birikiminin yanı sıra ekonomik sosyal
ve kuumlltuumlrel dinamiklerin de belirleyici rol oynadığı
soumlylenebilir Bu bağlamda Tuumlrkiyersquode uygulanan
sağlık politikaları da cumhuriyet tarihi boyunca bazı
temel değişim doumlnemlerinden geccedilmiştir Dr Refik
Saydam doumlnemi (1923) Dr Behccedilet Uz doumlnemi (1946)
ve Prof Dr Nusret Fişekrsquoin oumlncuumlluumlğuumlnde sağlık
hizmetlerinde sosyalizasyon uygulamasının başlangıcı
(1963) oldukccedila oumlnemli doumlnuumlm noktalarıdır Bu
doumlnuumlm noktalarındaki son halka Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm
Programıdır (2003) Bu doumlnuumlşuumlm programıyla
Tuumlrkiyersquode sağlık hizmetlerinin etkili verimli ve adil
bir şekilde organize edilmesi sağlık hizmetlerine
finansman sağlanması ve sunulması amaccedillanmıştır
Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm Programırsquonın amaccedillarıyla uyumlu
olarak 2006 yılında hazırlanan 9 Kalkınma Planı ile
sağlık hizmetlerine erişimin kolaylaştırılması hizmet
kalitesinin artırılması Sağlık Bakanlığırsquonın planlama
ve denetleme roluumlnuumln guumlccedillendirilmesi sağlık bilgi
sistemlerinin geliştirilmesi akılcı ilaccedil ve malzeme
kullanımının sağlanması ve Genel Sağlık Sigortası
Sistemirsquonin oluşturulmasının hedeflendiği
goumlruumllmektedir (Sağlık Bakanlığı 2012a)
Sağlık hizmetlerinin temel devlet goumlrevi olarak ele
alınışının TBMMrsquonin kuruluşuyla başladığı kabul
edilebilir TBMM 3 Mayıs 1920rsquode kabul ettiği 3
sayılı yasa ile Sıhhiye ve Muavenatı İccediltimaiye
Vekacircletini kurarak sağlık hizmetlerini ayrı bir
bakanlıkccedila yuumlruumltuumllen temel devlet goumlrevi haline
getirmiştir (Akdur 1999) Ancak 1920-1923 doumlnemi
incelendiğinde sağlıkla ilgili duumlzenli kayıt tutulmadığı
goumlruumllmektedir Ccediluumlnkuuml bu doumlnemde daha ccedilok savaş
yaralarının sarılmasına ve sağlıkla ilgili mevzuatın
geliştirilmesine odaklanılmıştır Ancak ilk kurulan
bakanlıklardan birinin Sağlık Bakanlığı olması
oldukccedila oumlnemlidir 1923-1946 doumlneminde Tuumlrkiyersquode
sağlık hizmetleri huumlkuumlmet kurumları belediye ve
karantina tabiplikleri kuumlccediluumlk sıhhiye memurlukları
şeklinde oumlrguumltlenmiştir Bu doumlnemde sağlık
hizmetlerinin 86 adet yataklı tedavi kurumu 6437
hasta yatağı 554 hekim 69 eczacı 4 hemşire 560
sağlık memuru ve 136 ebe ile verildiği goumlruumllmektedir
992 sayılı Bakteriyoloji ve Kimya Laboratuvarları
Kanunu (1927) 1219 sayılı Tababet ve Şuabatı
Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun (1928) 1262
sayılı İspenccediliyari ve Tıbbi Muumlstahzarlar Kanunu
(1928) 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu
(1930) 3153 sayılı Radyoloji Radyum ve Elektrikle
Tedavi ve Diğer Fizyoterapi Muumlesseseleri Hakkında
Kanun (1937) gibi hacirclen yuumlruumlrluumlkte olan kanunlar yine
bu doumlnemde ccedilıkarılmıştır (Tosun 2009)
Refik Saydam doumlneminde sağlık politikaları şu doumlrt
ilke ile belirlenmiştir (Akdağ 2008)
Sağlık hizmetlerinin plan ve programı ile
youmlnetiminin tek elden yuumlruumltuumllmesi
Koruyucu hekimliğin merkezicirc youmlnetimin tedavi
edici hekimliğin ise yerel youmlnetimlerin hizmet
alanı olarak ayrışması
Sağlık insan guumlcuuml ihtiyacını karşılamak uumlzere tıp
fakuumlltelerinin cazibesinin artırılması yatılı tıp
talebe yurtları accedilılması mezunlarına mecburi
hizmet konulması
Sıtma frengi trahom verem cuumlzzam gibi
bulaşıcı hastalıklarla muumlcadele programlarının
başlatılması
Bu ilkeler ışığında sağlık hizmetleri ldquogeniş boumllgede
tek amaccedillı hizmet dikey oumlrguumltlenmerdquo modeli ile
yuumlruumltuumllmuumlştuumlr Uumllkemizin Cumhuriyet doumlnemi ilk
sağlık planı olarak da adlandıracağımız ldquoBirinci On
Yıllık Milli Sağlık Planırdquo 1946 tarihindeki Yuumlksek
Sağlık Şurasırsquonca onaylanmıştır Temel yapı olarak o
guumlne kadar yerel youmlnetimlerin denetiminde olan
yataklı tedavi kurumları merkezden youmlnetilmeye
başlanmıştır 1950 yılında Sağlık Bakanlığırsquona bağlı
118 kurumda 14581 yatak sayısı var iken 1960 yılına
gelindiğinde 442 kurumda 32398 yatak sayısına
ulaşılmıştır Her ne kadar bu rakamlara yerel idarelere
ait hastanelerin merkezi idarenin eline alınması etki
etmiş olsa da yuumlz bin kişiye duumlşen yatak sayısı oranına
baktığımızda 1950 yılında yuumlz bin kişiye 9 yatak
duumlşerken 1960 yılına gelindiğinde bu oran 166rsquoya
ccedilıkmıştır Bebek oumlluumlm hızı 1950 yılında binde 233
iken 1960 yılında binde 176rsquoya duumlşuumlruumllmuumlştuumlr 1946
yılında İşccedili Sigortaları İdaresi (Sosyal Sigortalar
Kurumu) kurulmuş ve 1952 yılından itibaren sigortalı
işccedililer iccedilin sağlık kuruluşları ve hastaneler accedilılmaya
başlanmıştır (Sağlık Bakanlığı 2012b)
1961 yılında 224 sayılı Sağlık Hizmetlerinin
Sosyalleştirilmesi Hakkındaki Kanun ccedilıkarılmıştır
Sosyalizasyonun fiilen 1963 yılında başladığı
soumlylenebilir Bu doumlnemde yaygın suumlrekli
buumltuumlnleşmiş kademeli il iccedilinde buumltuumlnleşmiş bir yapı
anlayışıyla sağlık evleri sağlık ocakları ilccedile ve il
hastaneleri şeklinde bir yapılanmaya gidilmiştir
Dikey oumlrguumltlenmeler kısmen azaltılıp farklı nitelikte
sağlık hizmetleri veren yapılar sağlık ocağı
buumlnyesinde buumltuumlnleşmiş hacircle getirilmiştir 1982
Anayasasına bakıldığında vatandaşların sosyal
guumlvenlik hakkına sahip olmalarının yanı sıra bu
hakkın gerccedilekleşmesinin devletin sorumluluğunda
olduğuna youmlnelik huumlkuumlmler iccedilerdiği goumlruumllmektedir
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
142
2017
1990rsquolı yıllarda yuumlruumltuumllen Sağlık Reformu
ccedilalışmalarının ana bileşenleri şunlardır (Tosun 2009)
Sosyal guumlvenlik kurumlarının tek ccedilatı altında
toplanarak Genel Sağlık Sigortasırsquonın kurulması
Birinci basamak sağlık hizmetlerinin aile
hekimliği ccedilerccedilevesinde geliştirilmesi
Hastanelerin oumlzerk sağlık işletmelerine
doumlnuumlştuumlruumllmesi
Sağlık Bakanlığırsquonın koruyucu sağlık
hizmetlerine oumlncelik veren sağlık hizmetlerini
planlayıp denetleyen bir yapıya kavuşturulması
Bu doumlnem oumlnemli teorik ccedilalışmaların yapıldığı ancak
bunların yeterince uygulama alanı bulamadığı bir
doumlnem olmuştur
41 Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm Programı ve Sonrası
2002 yılı sonunda Tuumlrk sağlık sisteminin iccedilinde
bulunduğu durumda hizmet sunumundan
finansmanına insan guumlcuumlnden bilgi sistemine kadar
ilgili birccedilok alanda koumlkluuml değişikliklere gidilmesinin
gerekli olduğu goumlruumllmuumlş ve bu amaccedilla 2003 yılında
Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm Programırsquonı uygulamaya
konulmuştur Bu program ile sağlık hizmetlerinde
oumlnemli değişikliklere gidilmiş ve başta SSK
hastaneleri olmak uumlzere diğer kamu kurumlarının
hastaneleri Sağlık Bakanlığırsquona devredilmiştir Dar
gelirli kesimlere youmlnelik olarak Yeşil Kartlı
vatandaşların hakları genişletilmiştir İlaccediltaki KDV
oranı duumlşuumlruumllmuumlş ve ilaccedil fiyatlandırma sistemi
değiştirilmiştir Başta koruyucu sağlık ve ana-ccedilocuk
sağlığı hizmetleri olmak uumlzere birinci basamak sağlık
hizmetleri guumlccedillendirilmiştir Ccedilağdaş sağlık anlayışının
temel unsurları arasında yer alan aile hekimliği
uygulaması başlatılarak tuumlm uumllkeye
yaygınlaştırılmıştır Bulaşıcı hastalıklarla ilgili
goumlstergeler Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm Programırsquonın
uygulanmaya başlanmasından sonra gelişmiş uumllkeler
duumlzeyine ulaşmıştır 2003-2011 yılları arasında faiz
dışı genel kamu harcamalarındaki artış 92 iken
kamu sağlık harcamalarındaki artış sadece 74
olmuştur (Sağlık Bakanlığı 2012a)
Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm Programı ile kamu kaynaklarının
daha verimli kullanılmaya başlandığı soumlylenebilir
Nihayetinde 2010 2011 ve 2012 yıllarını iccediline alan
orta vadeli macircli plan ile birlikte macircli suumlrduumlruumllebilirlik
teminat altına alınmıştır 2002 yılında 395 olan
sağlık hizmetlerinden memnuniyet oranı 2012 yılı
sonunda 748rsquoe ulaşmıştır Yine bu doumlnemde
Doğumda Beklenen Yaşam Suumlresi Anne Oumlluumlm Oranı
ve Bebek Oumlluumlm Hızı gibi temel goumlstergelerde oumlnemli
iyileşmeler olduğu goumlruumllmektedir (Tablo 1)
Tablo 1 Sağlıkta Doumlnuumlşuumlmde 10 Yıl (2002-2012)
Sağlık Goumlstergeleri 2002 2012
Doğumda Beklenen Yaşam Suumlresi (yıl) 718 760
Bebek Oumlluumlm Hızı (bin canlı doğumda) 315 74
Beş Yaş Altı Oumlluumlm Hızı (bin canlı doğumda) 400 110
Anne Oumlluumlm Oranı (yuumlz bin canlı doğumda) 640 154
Cepten Yapılan Sağlık Harcamalarının Toplam Sağlık Harcamalarına Oranı 198 154
Sağlık Hizmetlerinin Genel Memnuniyet Oranı 395 748
Kaynak Sağlık Bakanlığı Sağlık İstatistikleri 2014 httpwwsaglikgovtr
Şekil 1rsquode Tuumlrkiyersquode 2000-2014 yılları arasındaki
sağlık kurumlarınının sayısı goumlruumllmektedir 2000
yılında toplam sağlık kurumlarının sayısı 10747 iken
2012 yılında 29960rsquoa yuumlkselmiştir Gene 2008 krizi
doumlneminde de toplam sağlık kurumlarının sayısının
1381rsquoden 2009 yılında 15205rsquoe yuumlkseldiği
goumlruumllmektedir Oumlzellikle 2009 yılından sonraki artış
dikkat ccedilekicidir Bu sayı 2013 yılında 30116rsquoya 2014
yılında da 30176rsquoya ccedilıkmıştır
Şekil 1 Toplam Sağlık Kurumlarının Sayısı (2000-2014)
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu (TUumlİK) Sağlık İstatistikleri 2000-2012 httpwwwtuikgovtr
0
5000
10000
15000
20000
25000
30000
35000
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi
143
C22 S1
Şekil 2rsquode Tuumlrkiyersquode 2000-2014 yılları arasında
toplam yatak sayısı verilmiştir Yatak sayısı da 2000
yılında 134950rsquoden 2014 yılında 206836rsquoya
yuumlkselmiş yani 71886 adet artmıştır Burada 2009
yılından sonraki artış ccedilarpıcıdır 2000 yılında toplam
yatak sayısında oumlzel sektoumlruumln payının 9 iken 2014
yılında 195 civarında olduğu goumlruumllmektedir Bu da
Tuumlrkiyersquode Oumlzel Sektoumlruumln Sağlığa 2000 yılından sonra
daha fazla ilgi duymaya başladığının bir goumlstergesidir
Sağlık sektoumlruumlne ilginin artmasında devlet desteğinin
de etkisiyle karlılığın artmasının roluuml olduğu
soumlylenebilir
Şekil 2 Toplam Yatak Sayısı (2000-2014)
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu (TUumlİK) Sağlık İstatistikleri 2000-2014 httpwwwtuikgovtr
Hekim başına duumlşen kişi sayısı 2000 yılında 754 iken
2012 yılında 583rsquoe ve 2014 yılında ise 573rsquoe
duumlşmuumlştuumlr Sağlık sektoumlruumlnde meydana gelen
gelişmeler doğrultusunda hekim sayısının artması
hekim başına duumlşen hasta sayısını azaltmıştır 2008
krizi doumlneminde de sağlık sektoumlruumlnde hekim başına
duumlşen kişi sayısında azalış devam etmiştir (Şekil 3)
Şekil 3 Hekim Başına Duumlşen Kişi Sayısı (2000-2014)
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu (TUumlİK) Sağlık İstatistikleri 2000-2014 httpwwwtuikgovtr
Şekil 4rsquote goumlruumllduumlğuuml uumlzere sağlık memuru sayısının
artmasıyla sağlık memuru başına duumlşen kişi sayısı da
azalış goumlstermiştir 2000 yılında sağlık memuru başına
duumlşen kişi sayısı 1238 kişi iken 2008 yılında 794
2012 yılında 617 ve 2014 yılında da 519 kişiye
duumlşmuumlştuumlr
0
50
100
150
200
250
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
0
100
200
300
400
500
600
700
800
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
144
2017
Şekil 4 Sağlık Memuru Başına Duumlşen Kişi Sayısı (2000-2014)
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu (TUumlİK) Sağlık İstatistikleri 2000-2014httpwwwtuikgovtr
Sonuccedil olarak Tuumlrkiyersquode oumlzellikle 2000 yılı sonrası
temel sağlık goumlstergelerine bakıldığında hala
eleştirilecek şeyler olsa da oumlzellikle 2003 yılında
hayata geccedilirilen Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm Programından
sonra oumlnemli mesafeler katedildiği goumlruumllmektedir
42 Sağlık Kuruluşlarında Basamak Sistemi
Tuumlrkiyersquode sağlık hizmetleri verilen hizmetin
kapsamı ve yoğunluğu esas alınarak sınıflandırılmıştır
Sağlık harcamalarındaki artışı ve zaman kaybını
oumlnleyebilmek amacıyla sağlık hizmetlerinde basamak
sistemine geccedililmiştir Sağlık Bakanlığı 5510 Sayılı
Kanuna goumlre Sağlık Hizmeti Sunucularını Birinci
Basamak Sağlık Hizmetleri İkinci Basamak sağlık
Hizmetleri ve Uumlccediluumlncuuml Basamak Sağlık Hizmetleri
olarak gruplandırılmıştır (Tablo 2) (SGK 2013) Bu
hizmetlerin kapsamı şu şekilde ifade edilebilir (Sağlık
Bakanlığı 2011)
Birinci Basamak Sağlık Hizmetleri hastaların
evde ve ayakta tedavilerini kapsamaktadır Bu
hizmerler esas olarak yataksız sağlık
kuruluşlarında ve koruyucu hizmetlerle bir arada
verilmektedir
İkinci Basamak Sağlık Hizmetleri hastaların bir
yataklı sağlık kuruluşunda (hastanelerde)
yatırılarak tedavilerini kapsamaktadır
Uumlccediluumlncuuml Basamak Sağlık Hizmetleri oumlzel bir yaş
grubuna cinsiyetine yada belli bir hastalığa
yakalanan kişilere o konuda yeterli imkanlara
sahip yataklı tedavi kuruluşlarında verilen tedavi
hizmetlerini kapsamaktadır Bu hizmetler genel
olarak oumlzel dal ya da eğitim ve araştırma
hastanelerinde verilen hizmetlerdir
Bu sistemde hastanın acil durumlar dışında ilk olarak
birinci basamağa başvurması eğer buradaki imkanlarla
tedavi edilemiyorsa bir uumlst basamağa gitmesi
hedeflenmiştir Boumlylece zaman ve emek kaybının
oumlnlenmesi oumlngoumlruumllmuumlştuumlr
Tablo 2 Tuumlrkiyersquode Sağlık Hizmetlerin in Sunumu
Birinci Basamak
Sağlık Hizmetleri
Resmi Kurum Tabiplikleri
Sağlık Ocağı
Sağlık Merkezi
Ana ve Ccedilocuk Sağlığı ve Aile Planlaması (ACcedilS-AP) Merkezi
Oumlzel Poliklinikler
Verem Savaş Dispanserleri
SSK Sağlık İstasyonu ve Dispanseri
İkinci Basamak
Sağlık Hizmetleri
Eğitim ve Araştırma Hastanesi Olmayan Devlet Hastaneleri ve Dal Hastaneleri
Oumlzel Hastaneler
Eğitim ve Araştırma Hastanesi Olmayan Askeri Hastaneler
Sağlık Bakanlığına Bağlı Ağız ve Diş Sağlığı Merkezleri
Uumlccediluumlncuuml Basamak
Sağlık Hizmetleri
Uumlniversite Hastaneleri
Sağlık Bakanlığına Bağlı Eğitim ve Araştırma Hastaneleri
Uygulama ve Araştırma Merkezleri
Kaynak TC Sağlık Bakanlığı Tuumlrkiye Sağlık Bilgi Sistemi Eylem Planı 2004 s10
httpwwwsbusaglikgovtr
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi
145
C22 S1
En basit şekliyle Birinci Basamak Sağlık Hizmetleri
vatandaşın ccedileşitli nedenlerle başvurduğu ilk sağlık
kurumu ve bu kurumda uumlretilen sağlık hizmeti olarak
tanımlanabilir Yani nuumlfusun temel sağlık
ihtiyaccedillarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturan
belirlenmemiş ve yaygın sağlık sorunlarını kapsar
(Boerma 2003) Yaygın ve adil bir şekilde sunulan
Birinci Basamak Sağlık hizmetleri toplumdaki farklı
grupların bu sağlık hizmetlerinin eşit bir şekilde
yararlanmasını sağlar (Starfield 2009) Sağlıkta
Doumlnuumlşuumlm Programının hayata geccedilirilmesiyle birlikte
Birinci Basamak Sağlık Hizmeti sunan kuruluşlar
yeniden duumlzenlenmiş ve Birinci Basamak Sağlık
Hizmeti Sunan Kuruluşlar uumlccedil grupta toplanmıştır
Bunlar Aile Sağlığı Merkezi (ASM) Toplum Sağlığı
Merkezi (TSM) ve 112 Acil Sağlık Merkezi olarak
yeniden duumlzenlenmiştir (Muğla Halk Sağlığı
Merkezi)
5 TUumlRKİYErsquoDE SAĞLIK HARCAMALARINI
ARTTIRAN NEDENLER
Sağlığın korunması ve geliştirilmesi iccedilin yapılan
harcamalara sağlık harcaması denir Sağlık
harcamaları ile insanların yaşam suumlresinin uzaması ve
oumlzellikle yaşam kalitesinin arttırılması
amaccedillanmaktadır Ekonomik buumlyuumlme ve kalkınmada
oumlnemli bir faktoumlr olan sağlık harcamalarının uumllkelerin
gelişmişlik duumlzeylerine goumlre farklılıklar goumlsterdiği
soumlylenebilir Sağlık harcamalarının son yıllarda
toplam gelir ve toplam harcama iccedilerisindeki payının
arttığı goumlruumllmektedir Sağlık harcamalarındaki bu artış
nedenleri şu şekilde sıralanabilir (Kılavuz 2010 174)
Sağlık sektoumlruumlnuumln emek yoğun bir sektoumlr olması
Arzın talep yaratması
Gelirdeki artışla birlikte sağlık harcamaları
talebinin artması
Kronik hastalıkların ve yetersizliklerin ortalama
yaşam suumlresinin yuumlkselmesiyle birlikte artması
İnsanlarda sağlık bilincinin gelişmesi
Maliyetlerin asimetrik bilgiden dolayı artması
Sağlık sektoumlruumlnde yuumlksek sermayeli ileri
teknolojinin kullanılmasıdır
Sağlık harcamalarında ortaya ccedilıkan artış nedenlerinin
genelde olumlu olarak kabul edilen gelişmelere
bağlandığı goumlruumllmektedir Oumlzellikle sağlık
hizmetlerine erişimin artması ile birlikte sosyal
adaletin sağlanması daha fazla bireyin bu
hizmetlerden faydalanması ve tuumlketimin artması
sağlıklı bir nesil iccedilin son derece oumlnemlidir (Yereli
Kobal amp Koumlktaş 2011)
Son yıllarda sağlık harcamalarında ortaya ccedilıkan artışın
kırsal boumllgelerdeki kişilerin işverenlerin ve vergi
muumlkelleflerinin yuumlkuumlnuuml arttırdığı goumlruumllmektedir
Nuumlfusun sağlık ihtiyaccedilları artan gelir sigorta
talepleri fiyat değişimleri ve teknolojik değişim sağlık
harcamalarını arttıran nedenlerdendir Bu faktoumlrlerin
bazıları kırsal alanlarda son zamanlarda oldukccedila
oumlnemli bir artış goumlstermiştir Kırsal alanlarda sağlık
sektoumlruumlndeki bu artışlar topluluklar arasında meydana
gelen sağlık durumu ve hizmet durumuyla paralellik
goumlsterebilir ( McBridge 2005 6)
Grafik 1 Duumlnyada ve Tuumlrkiyede Toplam Sağlık Harcamalarının GSYH Oranı () 2000-2014
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Sağlık Harcamaları İstatistikleri (TUumlİK) 2000-2014
httpwwwtuikgovtr World Bank World Development Indicators Health System
httpwwwworldbankorg
Sağlık harcamalarıyla ilgili oumlnemli goumlstergelerden
birisi sağlık harcamalarının GSYHrsquoye oranıdır
Tuumlrkiyersquode toplam sağlık harcamalarının GSYH
iccedilerisindeki payı 2000 yılında 49 iken 2014 yılında
54 duumlzeyine yuumlkselmiştir Yani bu yıllar arasında
inişli ccedilıkışlı bir seyir izlese de genel olarak 05rsquolik
bir artış olduğu goumlruumllmektedir En yuumlksek değere ise
2008-2009 doumlneminde ulaşılmıştır Bu doumlnemde
0
2
4
6
8
10
12
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Tuumlrkiye Duumlnya
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
146
2017
toplam sağlık harcamalarının GSYH iccedilerisindeki payı
61 olarak gerccedilekleşmiş daha sonra 54rsquolere
gerilemiştir Bunda 2008 yılında yaşanan kuumlresel
finans krizin etkisinin de olduğunu soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Duumlnyarsquoda toplam sağlık harcamalarının
GSYH iccedilerisindeki payına baktığımızda ise bazı yıllar
kuumlccediluumlk duumlşuumlşler goumlzuumlkse de genel olarak artış
eğiliminde olduğu goumlruumllmektedir Duumlnyada Toplam
Sağlık Harcamalarının GSYH iccedilerisindeki payı 2000
yılında 9 iken 2014 yılında 99 duumlzeyine
yuumlkselmiştir Duumlnyarsquoda en yuumlksek duumlzeye ise 104
ile 2009 yılında ulaşılmıştır OECD Uumllkelerinde
toplam sağlık harcamalarının GSYH iccedilerisindeki
payının 2015 yılı ortalaması 9rsquodur Tuumlrkiye gerek
Duumlnya gerekse OECD Uumllkeleri ortalaması ile
karşılaştırıldığında dikkate değer bir şekilde
aşağılardadır (Grafik 1)
Şekil 5 Sağlık Harcamalarının GSYHrsquoye Oranı () ndash OECD Uumllkeleri (2013)
Kaynak OECD Focus on Health Spending OECD Health Statistics 2015 httpwwwoecdorg
Sağlık harcamalarının ekonomideki payı ve
finansmanı uumllkeden uumllkeye değişmektedir Sağlık
harcamalarına gelişmiş uumllkelerde ayrılan payın
gelişmekte olan uumllkelere goumlre daha fazla olduğu
goumlruumllmektedir OECD Uumllkelerinde toplam sağlık
harcamalarının GSYH iccedilerisindeki payına
baktığımızda en yuumlksek oran 164 ile ABDrsquoye ait
iken Tuumlrkiye 51 ile en duumlşuumlk seviyededir (Şekil 5)
Şekil 6 Kişi Başına Sağlık Harcamasındash OECD Uumllkeleri (2015)(Satın Alma Guumlcuuml Paritesi Cinsinden)
Kaynak OECD Focus on Health Spending OECD Health Statistics 2016 httpwwwoecdorg
Kişi Başına Sağlık Harcamasına baktığımızda Tuumlrkiyersquode 2000 yılında 424 Dolar iken 2014 yılında
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
16000
18000
20000
Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi
147
C22 S1
990 Dolara yuumlkseldiği goumlruumllmektedir Bu suumlreccedilte 566
Dolarlık bir artış olmuştur Bu rakam ABDrsquode 4559
Dolardan 9024 Dolara (4465 Dolar) İngilterersquode 1719
Dolardan 3971 Dolara (2252 Dolar) yuumlkselmiştir
Tuumlrkiye OECD Uumllkeleri arasında Kişi Başına Sağlık
Harcaması bakımından da en sonda yer almaktadır
Tuumlrkiyersquoye en yakın rakama sahip tek uumllke
Meksikadır Meksika da Kişi Başına Sağlık Harcaması
2000 yılında 484 Dolardan 2014 yılında 1053 Dolara
ccedilıkarak 569 Dolar artış goumlstermiştir (Şekil 6)
Grafik 2 Toplam Sağlık Harcamalarında Kamu ve Oumlzel Sektoumlruumln Payı () 2000-2014
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Sağlık Harcamaları İstatistikleri (TUumlİK) 2000-2014 httpwwwtuikgovtr
Tuumlrkiyersquode gerccedilekleşen toplam sağlık harcamasının
kamu ve oumlzel ayrımına bakıldığında ise buumlyuumlk bir
kısmının kamu tarafından gerccedilekleştirildiği
soumlylenebilir 2000 yılında gerccedilekleşen kamu
harcamaları 629 civarındayken 2014 yılında bu
oranın 774 olarak gerccedilekleştiği goumlruumllmektedir
(Grafik 2) Sağlık sigortasının kapsamının
genişlemesiyle beraber kamu harcamalarının payı
oumlnemli derecede artış goumlstermiştir
Grafik 3 Sağlık Yatırımlarında Kamu ve Oumlzel Sektoumlruumln Payı (Milyon TL) 2000-2014
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Sağlık Harcamaları İstatistikleri (TUumlİK) 2000-2014
httpwwwtuikgovtr
Sağlık sektoumlruumlndeki yatırımlarda da aynı şekilde
devletin payının oumlzel sektoumlrden oldukccedila yuumlksek
olduğu goumlruumllmektedir 2000 yılında kamunun sağlık
yatırımları iccedilerisindeki payı 902 iken oumlzel
sektoumlruumln 98 olduğu goumlruumllmektedir 2014 yılında ise
kamunun payı 75 iken oumlzel sektoumlruumln yatırımları
25 olarak gerccedilekleşmiştir 2008 kuumlresel finansal
krizinden sonra 2008-2010 doumlneminde sağlık
yatırımlarında kuumlresel finansal krizin etkisile bir duumlşuumlş
goumlruumllse de 2010 yılında sonra yeniden artış youmlnuumlnde
ivme kazandığı soumlylenebilir (Grafik 3)
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Kamu Oumlzel Sektoumlr
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Kamu Oumlzel Sektoumlr Toplam
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
148
2017
6 TUumlRKİYErsquoDE GENEL SAĞLIK
HİZMETLERİNİN FİNANS MANI
Toplumsal gelişmenin temel unsurlarından birisi de
sağlık hizmetlerinin etkin bir şekilde sunumunun
sağlanabilmesidir Duumlnyada son yıllarda yaşanan
nuumlfus yoğunluğundakli artış hem sağlık
harcamalarında oumlnemli bir artışa hem de sağlık
hizmetlerinin finansman yapısıyla ilgili tartışmaların
hızla artmasına neden olmuştur (Altay 2007)
Sağlık hizmetlerinin finansman sorunu her uumllke iccedilin
oldukccedila oumlnemli ve ccediloumlzuumlmuuml zor bir konudur Sağlık
hizmetlerinin finansmanında kullanılan farklı
youmlntemler soumlz konusudur Uumllkeler tarafından farklı
finansman youmlntemleri benimsenebilir Ancak hangi
youmlntem benimsenirse benimsensin temel amaccedil sağlık
hizmetlerinin kaliteli adil ve verimli bir şekilde
sunumunun sağlanabilmesidir
Sağlık hizmetlerinin finansmanında uumlccedil temel
finansman modeli vardır Beveridge Modeli Bismarck
Modeli ve Oumlzel Sağlık Sigortası (Tablo 3)
Tablo 3 Sağlık Sistemi Modelleri
Beveridge Modeli Bismarck Modeli Oumlzel Sigorta
Oumlrnek Ulusal Sağlık Hizmeti
Oumlrneğin Birleşik Krallık
Sosyal Sağlık Sigortası
Oumlrneğin
ABD
Karar Verme
Mekanizması
Devlet Tarafından Kara
Verme ve Youmlnetim
Sigorta Fonu ve Hekim
Birlikleri Tarafından
Karar Verme ve Youmlnetim
Oumlzel Girişimcilik
İlkeleri
Kaynaklar Vergiler Ccedilalışanların ve
İşverenlerin Katkıları
Oumlzel Finansman
Sağlık Hizmetleri
Sunucuları
Kamu
KamuOumlzel
Oumlzel
Kaynak Claudia Wild amp Bernhard Gibis Evaluations of health interventions in social insurance-based countries Germany
the Netherlands and Austria Health Policy Volume 63 Issue 2 February 2003 httpwwwsciencedirectcom
Tuumlrkiyersquode sağlık hizmetlerinin sunumu ve
finansmanıyla ilgili duumlzenlemeler oumlzellikle 2003
yılında hayata geccedilirilen Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm Programı
ile birlikte ivme kazanmış ve oldukccedila oumlnemli
değişiklikler gerccedilekleştirilmiştir (Tatar 2011)
Tuumlrkiyersquode sağlık sisteminin finansman yapısı karma
bir oumlzellik goumlstermektedir Bir taraftan Bismarck
Modeli uygulanırken digger taraftan Beveridge
Modeli (Kamu Yardımı) uygulanmakta ve sistemin
finansmanında oumlzel harcamalar da yer almaktadır
(Atasever 2014) Sağlık hizmetlerinin finansmanında
en temel ve guumlccedilluuml kurum SGKrsquodır
Tablo 4 Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarına Hizmet Sunumu İccedilin Ayrılan Finansmanı
(Milyon TL) 2013-2014
2013 2014 Değişim
Merkezi Youmlnetim Buumltccedilesi 16894 18647 104
Doumlner Sermaye Buumltccedilesi 19869 21443 79
Toplam 39763 40090 90
Kaynak Sağlık Bakanlığı Sağlık İstatistikleri 2014 httpwwwsaglikgovtr
Tuumlrkiyersquode Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarına
Hizmet Sunumu İccedilin Ayrılan Finansman yapısına
baktığımızda sağlık harcamalarının 2013 yılı merkezi
youmlnetim buumltccedilesi iccedilerindeki payının 16894 milyon
TLrsquoden 2014 yılında 18647 milyon TLrsquoye doumlner
sermaye iccedilerisindeki payının da 19869 milyon
TLrsquoden 2014 yılında 2443 TLrsquoye yuumlkseldiği
goumlruumllmektedir 2013-2014 yılları arasında merkezi
youmlnetim buumltccedilesi ve doumlner sermaye buumltccedilesi arasında
25 değişim meydana gelmiştir (Tablo 4)
7 TUumlRKIYErsquoDE SAĞLIK HARCAMALARI-
BUumlYUumlME ARASINDAKI İLIŞKI
71 Genel Ccedilerccedileve
Sağlık harcamalarının hem gelişmiş hem de
gelişmekte olan uumllkelerde ekonomik buumlyuumlmeyi
etkilediği soumlylenebilir Ekonomik buumlyuumlme ile kamu
harcamaları iccedilerisinde sağlık harcamalarına daha fazla
pay ayrılmaktadır Sağlık harcamalarının ekonomik
buumlyuumlme uumlzerindeki uyarıcı roluuml Mushkin tarafından
oumlne suumlruumllmuumlştuumlr (Muskin 1962 129-157) Bu sağlığa
dayalı buumlyuumlme hipotezi olarak bilinir Bu hipoteze
goumlre sağlık bir sermayedir boumlylece sağlık yatırımları
geliri artırabilir dolayısıyla da genel ekonomik
buumlyuumlmeye yol accedilar Aslında sağlık beşeri ve fiziki
sermaye birikimi uumlzerindeki etkisi yoluyla ekonomik
buumlyuumlmeyi etkileyebilir Aynı şekilde sağlıklı
Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi
149
C22 S1
insanların daha uumlretken olduğu da unutulmamalıdır
Aksine sağlıksız goumlruumlntuuml duumlnyanın birccedilok boumllgesinde
azgelişmişliğin varlığını accedilıklayan oumlnemli bir
faktoumlrduumlr Diğer taraftan ekonomik buumlyuumlmenin de iki
accedilıdan nuumlfusun sağlık durumunu iyileştirdiği
soumlylenebilir İlk olarak ekonomik buumlyuumlme kişi başına
gelir artış ima eder ki bu artan gelirin bir yuumlksek
parccedilası besleyici gıdalara ve daha kaliteli tuumlketime
harcanır Sonuccedil olarak sağlığı iyileştirir İkinci olarak
ekonomik buumlyuumlme teknolojik ilerleme ile
koumlruumlklenmektedir ve bu ilerlemenin bir parccedilası tıp
biliminde gelişmelere de yansımaktadır (Elmi amp
Sadeghi 2012) Kısaca sağlık harcamaları ile
toplumsal refah duumlzeyi ve ekonomik buumlyuumlme arasında
hem doğrudan hem de dolaylı bir ilişkinin varlığından
soumlz edilebilir
Grafik 4 Tuumlrkiyede Sağlık Harcamalarında Artış Buumlyuumlme Arasındaki İlişki () 2010-2014
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Sağlık Harcamaları İstatistikleri (TUumlİK) 2009-2015
httpwwwtuikgovtr
Kuumlresel olarak sağlık harcamaları 1980 yılından bu
yana oumlnemli oumllccediluumlde artmıştır Ancak sağlık
harcamalarının 2009 yılında yaşanan durgunlukta
yavaşlasa da 1990ların sonu ve 2000lerin başından
itibaren ekonomik buumlyuumlmeden daha hızlı arttığı
goumlruumllmektedir (Stebbins 2015) Bu durum Tuumlrkiye
iccedilin de boumlyledir (Grafik 4) Grafikte de goumlruumllduumlğuuml gibi
Tuumlrkiyersquode de 2005-2014 doumlneminde sağlık
harcamalarındaki artış oranı buumlyuumlme oranının
uumlzerindedir
Sağlık harcamalarında oumlzellikle dikkat ccedileken bir
durumda son yıllarda kamu iskonto oranlarında artış
referans fiyat duumlşuumlşleri global buumltccedile reccedilete
kurallarına ilişkin sağlık uygulama tebliği (SUT)
değişiklikleri gibi tasarruf tedbirlerine konu olan ilaccedil
harcamalarındaki durağanlıktır 2008 yılından sonraki
doumlnemde sağlık harcamaları analiz edildiğinde
harcamaların artışındaki kaynakların değişim eğilimi
iccedilerisinde olduğu goumlruumllmektedir (Memiş 2012)
72 Sağlık Harcamaları ndash Ekonomik Buumlyuumlme
Arasındaki İlişkinin Dinamik En Kuumlccediluumlk
Kareler Youmlntemi ile Analizi
1999 yılı oumlncesi sağlık harcamaları verilerine
ulaşılamadığından artan sağlık yatırımları neticesinde
hemşire ve doktor başına duumlşen hasta sayılarındaki
azalmanın buumlyuumlmeyi olumlu etkileyeceği duumlşuumlncesiyle
bu değişkenler goumlsterge değişken olarak alınmıştır
IMF-IFS( International Financial Statistics) veri
tabanından 1980-2014 arası yıllık zaman serileri
alınmıştır
Zaman kavramına bağlı olarak bir suumlrecin varyansı ve
ortalaması sistematik bir değişme goumlstermiyorsa seri
durağan bir seri olarak adlandırılır İktisadi zaman
serileri genel olarak durağan değillerdir Ancak zaman
serilerinin modellenmesinde ve nedensellik analizinin
gerccedilekleşmesi iccedilin serilerin durağan olması
gerekmektedir (Şimşek 2007 s56) Bu nedenledir ki
ccedilalışmada kırıklı Genişletilmiş Dickey-Fuller Birim
Koumlk Testi kullanılmaktadır Ele alınan serilerden reel
kişi başına GSYİH(R_K_GSYİH) değişkeninin doğal
logaritması alınmıştır Ayrıca hemşire başına duumlşen
hasta sayısı (Per_NURSE) ve doktor başına duumlş en
hasta sayısı(Per_DOC) serileri de incelenmiştir Tablo
5rsquode ADF test sonuccedilları yer almaktadır
-10
-5
0
5
10
15
20
25
30
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Sağlık Harcamaları Buumlyuumlme
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
150
2017
Tablo 5 Durağanlık Testi Sonuccedilları
Duumlzey (sabit) Birinci Farkında (sabit)
ADF istatistiği
Olasılık
Değerleri
ADF
İstatistiği
Olasılık
Değerleri
Log(R_K_GSYİH) -2420 2003 0921 -1168 1998 0010
Per_NURSE -1557 2006 0990 -4655 1995 0028
Per_ DOC -2378 2001 0899 -5272 1994 0010
Kırık seccedilimi iccedilin yenilikccedili sapma(Innovational
Outlier) ile minimize edilmiş Dickey Fuller t-
istatistiği kullanılmıştır
Bir sonraki analiz olan Johansen Eş Buumltuumlnleşme
testinde kullanılmak iccedilin belirlenmesi oumlnem arz eden
bir unsurdur Tablo 6rsquoda gecikme uzunluğunun
belirlenmesinde kullanılacak sonuccedillara yer
verilecektir
Tablo 6 Gecikme Uzunluğu Oumllccediluumlmuuml
Gecikme uzunluğu LR FPE AIC SC HQ
0 NA 4415771 2381426 2395168 2385981
1 2087833 4494136 1692022 1746987 1710241
2 1404705 4576825 1692083 1788272 1723967
3 5210236 6619373 1724651 1862063 1770199
Uygun Olan Gecikme Uzunluğunu Goumlstermektedir
Gecikme uzunluğu tuumlm kriterlerin de goumlsterdiği uumlzere
1(bir) olarak tespit edilmiştir VAR analizi gecikme
oumllccediluumlmuuml sonucunda goumlruumllduumlğuuml uumlzere logaritması
alınmış olan kişi başına reel GSYİH hemşire başına
duumlşen hasta sayısı ve doktor başına duumlşen hasta sayısı
değişkenlerinin bir doumlnem oumlnceki değerleri ile bir
ilişkisinin bulunduğu tespit edilmiştir Seccedililen
gecikme uzunluğu Johansen Eşbuumltuumlnleşme testinde
kullanılacaktır
Tablo 7 Johansen Eş Buumltuumlnleşme Testi Sonuccedilları
Trace Testi 005 Kritik Değer Olasılık Değeri Eş buumltuumlnleşme Sayısı
5597829 2979707 00000 Hiccedil Yok
1662751 1549471 00336 En Ccedilok Bir Tane
3124098 3841466 00771 En Ccedilok İki Tane
Max-Eigen Testi 005 Kritik Değer Olasılık Değeri Eş buumltuumlnleşme Sayısı
3935078 2113162 00001 Hiccedil Yok
1350341 1426460 00657 En Ccedilok Bir Tane
3124098 3841466 00771 En Ccedilok İki Tane
Aynı fark duumlzeyde I (1) birbiriyle entegre bulunan
logaritması alınmış olan kişi başına reel GSYİH
hemşire başına duumlşen hasta sayısı ve doktor başına
duumlşen hasta sayısı serileri 5 anlamlılık duumlzeyinde
seviyede durağan değildirler Durağan olmayan bu
zaman serileri arasında Tablo 7rsquoden anlaşıldığı uumlzere
en az bir tane uzun doumlnemli ilişkinin bulunduğu
anlaşılmaktadır Yani eş-buumltuumlnleşme vardır
Tablo 8 Dinamik En Kuumlccediluumlk Kareler(DOLS) Sonuccedilları
Bağımlı Değişken Log(R_K_GSYİH)
Bağımsız Değişken Katsayı Olasılık
Per_NURSE 000143 00011
Per_DOC 000118 00100
C 255745 00000
Eşbuumltuumlnleşme ilişkisi tespit edildikten sonra
kullanılabilecek youmlntemlerden biri olan dinamik en
kuumlccediluumlk kareler youmlntemi sonuccedilları iktisat ve sağlık
literatuumlruumlnde ilişkisi birccedilok kez teyit edilen sağlık
harcamaları ve buumlyuumlme rakamları arasındaki ilişkiyi
doğrular niteliktedir Artan sağlık harcamaları ve
Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi
151
C22 S1
yatırımları sayesinde gelişen sağlık sektoumlruumlnde
hemşire ve doktor başına duumlşen hasta sayıları azalmış
ve boumlylece uumllkedeki buumlyuumlmeye olumlu etkisi
olmuştur Elde edilen kısa doumlnemli ilişkide kuumlccediluumlk de
olsa doktor başına duumlşen hasta sayısı 1 birim arttığında
reel kişi başına GSYİH rakamı tahmini olarak
ortalama 000118 kadar artmaktadır Ayrıca
hemşire başına duumlşen hasta sayısı 1 birim arttığında
reel kişi başına GSYİH rakamı ortalama olarak
tahmini 000143 kadar artacaktır (Tablo 8)
SONUCcedil
Varlığını suumlrduumlrebilen guumlvenli ve sağlıklı toplumlar
iccedilin kamu sağlığının oumlnemi duumlnya var olduğundan beri
artmaktadır Dolayısıyla sağlık hizmetlerinin
sınırlarının genişletilmesiyle ilgili farkındalığın
gelişmesi guumln geccediltikccedile daha oumlnemli hale gelmektedir
Sağlık sektoumlruumlnuumln uumllkelerin ekonomileri uumlzerinde
belirleyici bir rol oynadığı soumlylenebilir Ekonomik
faktoumlrler de sağlık sağlık hizmetleri sağlık
harcamaları uumlzerinde olumlu ya da olumsuz sonuccedillar
doğurabilmektedir
Sağlık ve sağlık hizmetlerinde ekonomik analiz
genellikle huumlkuumlmetlerin ve diğer kuruluşlarının sağlık
sektoumlruumlnuumln gelişerek daha iyi hale gelebilmesine
youmlnelik sağlık politikaları hedeflerine ulaşabilmesine
yardımcı olmak amacıyla yapılmaktadır
Sağlık harcamalarının beşeri ve fiziki sermaye
birikimi uumlzerindeki etkisi yoluyla hem gelişmiş hem
de gelişmekte olan uumllkelerde ekonomik buumlyuumlmeyi
etkilediği soumlylenebilir Sağlık harcamaları ile
toplumsal refah duumlzeyi ve ekonomik buumlyuumlme arasında
hem doğrudan hem de dolaylı bir ilişkinin varlığından
soumlz edilebilir Dinamik en kuumlccediluumlk kareler youmlntemi
sonuccedilları iktisat ve sağlık literatuumlruumlnde ilişkisi birccedilok
kez teyit edilen sağlık harcamaları ve buumlyuumlme
rakamları arasındaki ilişkiyi doğrular niteliktedir Elde
edilen kısa doumlnemli ilişkide kuumlccediluumlk de olsa Artan sağlık
harcamaları ve yatırımları sayesinde gelişen sağlık
sektoumlruumlnde hemşire ve doktor başına duumlşen hasta
sayıları azalmış ve boumlylece uumllkedeki buumlyuumlmeye
olumlu etkisi olmuştur
KAYNAKCcedilA
1 AKDAĞ R (2008) Tuumlrkiyersquode Sağlıkta
Doumlnuumlşuumlm Programı ve Temel Sağlık Hizmetleri
2002-2008 Yayın No 770
httpsbusağlikgovtr Erişim Tarihi 20072016
2 AKDUR R (1999) Tuumlrkiyersquode Sağlık
Hizmetleri ve Avrupa Topluluğu Uumllkeleri ile
Kıyaslanması Ankara
httpwwwrecepakdurcom
3 ALTAY A (2007) Sağlık Hizmetlerinin
Sunumunda Yeni Accedilılımlar ve Tuumlrkiye Accedilısından
Değerlendirilmesi Sayıştay Dergisi Sayı 64
Ocak-Mart httpdergisayistaygovtr
4 ATASEVER M (2014) Tuumlrkiyersquode Sağlık
Hizmetlerinin Finansmanı ve Sağlık
Harcamalarının Analizi 2002-2013 Doumlnemi
Bakanlık Yayın No 983 Ankara
httpssgbsaglikgovtr
5 BEGG D S Fischer amp R Dornbush (2005)
Economics 8 Edition The McGraw-Hill
Companies Newyork
6 BOERMA W G W (2003) Profiles of General
Practice in Europe Nivel httpwwwnivelnl
Erişim Tarihi 13072016
7 CcedilALIŞKAN Ş Karabacak M amp Meccedilik O
(2013) Tuumlrkiyersquode Sağlık ve Ekonomik Buumlyuumlme
İlişkisi Dumlupınar Uumlniversitesi Sosyal
Bilimler Dergisi (37) ss123-130
httpwwwacademiaedu
8 GIRALT X M (2010) Principles of Health
Economics GNU Free Documentention License
httpparetouabes Erişim Tarihi 22022016
9 HANSON K amp Berman P (1998) Private
Health Care Provision in Devoloping Countries
A Preliminary Analysis of Levels and
Composition Health Policy and Planning
13(3) Oxford University Press pp195-211
httpwwwncbinlmnihgov
10 HAYCOX A (2009) What is Health
Economics NPR091101 April
httpwwwmedicineoxacuk Erişim Tarihi
12072016
11 KILAVUZ E (2010) Sağlık Harcamalarındaki
Artış ve Temel Bakım Hizmetleri Sosyal
Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 2(29) ss173-192
httpsbedergierciyesedutr Erişim Tarihi
12072016
12 MELTZER M I (2001) Introduction to Health
Economics for Physician Health Economics
Quintet Vol 358 September 22
httpwwwphuclaedu Erişim Tarihi
12072016
13 MEMİŞ S A (2012) Son Doumlnemdeki Sağlık
Harcamalarının Analizi tepav N201283 Kasım
httpwwwtepavorg
14 MILLS A amp Gilson L (1998) Health
Economics for Developing Countries A Survival
Kit Health Ecomics amp Financing
Programme pp1-30 httpsideasrepecorg
Erişim Tarihi 12072016
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
152
2017
15 Muğla Halk Sağlığı Merkezi (2014) Birinci
Basamak Sağlık Hizmetleri Rehberi Sağlık
Bakanlığı Tuumlrkiye Halk Sağlığı Kurumu
httpwwwmuglahsmgovtr
16 MWABU G (2007) Health Economics for
Low Income Countries Economic Growth
Center Yale University Center Discussion
Paper No 955 pp1-79
httpwwweconyaleedu Erişim Tarihi
152072016
17 OECD (2015) Focus on Health Spending
OECD Health Statistics httpwwwoecdorg
18 Sağlık Bakanlığı (2004) Tuumlrkiye Sağlık Bilgi
Sistemi Eylem Planı
httpwwwsbusağlikgovtr
19 Sağlık Bakanlığı (2010) Sağlık Reformunun
Doğru Yapılması Sağlık Bakanlığı Yayını
Ankara httpwwwsbusağlikgovtr
20 Sağlık Bakanlığı (2011) Sağlık Hizmetlerinin
Yuumlruumltuumllmesi Hakkında Youmlnerge 24 Ocak
httpwwwasmgovtr
21 Sağlık Bakanlığı (2012a) Tuumlrkiye Sağlıkta
Doumlnuumlşuumlm Programı Değerlendirme Raporu
(2003-2011) Aralık httpwwwsaglikgovtr
Erişim Tarihi 23062016
22 Sağlık Bakanlığı (2012b) Stratejik Plan 2013-
2017 Aralık httpwwwsağlikgovtr
23 SGK (2013) Sosyal Guumlvenlik Sağlık Uygulama
Tebliği Resmi Gazete Sayı 28597 24 Mart
httpwwwresmigazetegovtr
24 SAVEDOFF W D (2004) Kenneth Arrow and
the birth of Health Economics Public Health
Classics Bulletin of the World Health
Organization 82 (2) February
httpwwwncbinlmnihgov Erişim Tarihi
20072016
25 STARFIELD B (2009) Primary Care and
Equity in Health The Importance to
Effectiveness and Equity of Responsiveness to
Peoplesrsquo Needs Humanity amp Society Vol 33
FebruaryMay56-73 httpwwwjhsphedu
Erişim Tarihi 13072016
26 STEBBINS S (2015) Countries Spending the
Most on Health Care November 6
http247wallstcom Erişim Tarihi
14062016
27 ŞİMŞEK AR (2007) Kısa Vadeli Sermaye
Hareketleri ve Tuumlrkiye Ekonomisine Etkileri
Balıkesir Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
İktisat Anabilim Dalı Yuumlksek Lisans
Tezi
28 TATAR M (2011) Sağlık Hizmetlerinin
Finansman Modelleri Sağlık Sigortasının
Tuumlrkiyersquode Gelişimi Sosyal Guumlvenlik Dergisi
httpwwwsgkgovtr Erişim Tarihi 20072016
29 TUumlİK (2014) Sağlık İstatistikleri 1999-2014
httpwwwtuikgovtr
30 TOSUN N (2009) Sağlık Bakanlığı Stratejik
Plan 2010-2014 Yayın No 788
httppydbsağlikgovtr Erişim Tarihi
03072016
31 YERELİ A B Kobal İ amp Koumlktaş A M
(2011) Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarını Arttıran
Faktoumlrler httpahmetburcinyerelicom Erişim
Tarihi 29062016
32 WELS S (2016) What is Health Economics
httpwwwjhsphedu Erişim Tarihi 22022016
33 WHO (2001) Mental Health New
Understanding New Hope The World Health
Report 2001 World Health Organization
httpwwwwhoint Erişim Tarihi 25062016
34 WILD C Gibis B (2003) ldquoEvaluations of
Health Interventions in Social Insurance-Based
Countries Germany the Netherlands and
Austriardquo Health Policy Volume 63 Issue
2 February httpwwwsciencedirectcom
20072016
35 World Bank (2016) World Development
Indicators Health System 14 Haziran
httpwwwworldbankorg Erişim Tarihi
12072016
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
142
2017
1990rsquolı yıllarda yuumlruumltuumllen Sağlık Reformu
ccedilalışmalarının ana bileşenleri şunlardır (Tosun 2009)
Sosyal guumlvenlik kurumlarının tek ccedilatı altında
toplanarak Genel Sağlık Sigortasırsquonın kurulması
Birinci basamak sağlık hizmetlerinin aile
hekimliği ccedilerccedilevesinde geliştirilmesi
Hastanelerin oumlzerk sağlık işletmelerine
doumlnuumlştuumlruumllmesi
Sağlık Bakanlığırsquonın koruyucu sağlık
hizmetlerine oumlncelik veren sağlık hizmetlerini
planlayıp denetleyen bir yapıya kavuşturulması
Bu doumlnem oumlnemli teorik ccedilalışmaların yapıldığı ancak
bunların yeterince uygulama alanı bulamadığı bir
doumlnem olmuştur
41 Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm Programı ve Sonrası
2002 yılı sonunda Tuumlrk sağlık sisteminin iccedilinde
bulunduğu durumda hizmet sunumundan
finansmanına insan guumlcuumlnden bilgi sistemine kadar
ilgili birccedilok alanda koumlkluuml değişikliklere gidilmesinin
gerekli olduğu goumlruumllmuumlş ve bu amaccedilla 2003 yılında
Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm Programırsquonı uygulamaya
konulmuştur Bu program ile sağlık hizmetlerinde
oumlnemli değişikliklere gidilmiş ve başta SSK
hastaneleri olmak uumlzere diğer kamu kurumlarının
hastaneleri Sağlık Bakanlığırsquona devredilmiştir Dar
gelirli kesimlere youmlnelik olarak Yeşil Kartlı
vatandaşların hakları genişletilmiştir İlaccediltaki KDV
oranı duumlşuumlruumllmuumlş ve ilaccedil fiyatlandırma sistemi
değiştirilmiştir Başta koruyucu sağlık ve ana-ccedilocuk
sağlığı hizmetleri olmak uumlzere birinci basamak sağlık
hizmetleri guumlccedillendirilmiştir Ccedilağdaş sağlık anlayışının
temel unsurları arasında yer alan aile hekimliği
uygulaması başlatılarak tuumlm uumllkeye
yaygınlaştırılmıştır Bulaşıcı hastalıklarla ilgili
goumlstergeler Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm Programırsquonın
uygulanmaya başlanmasından sonra gelişmiş uumllkeler
duumlzeyine ulaşmıştır 2003-2011 yılları arasında faiz
dışı genel kamu harcamalarındaki artış 92 iken
kamu sağlık harcamalarındaki artış sadece 74
olmuştur (Sağlık Bakanlığı 2012a)
Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm Programı ile kamu kaynaklarının
daha verimli kullanılmaya başlandığı soumlylenebilir
Nihayetinde 2010 2011 ve 2012 yıllarını iccediline alan
orta vadeli macircli plan ile birlikte macircli suumlrduumlruumllebilirlik
teminat altına alınmıştır 2002 yılında 395 olan
sağlık hizmetlerinden memnuniyet oranı 2012 yılı
sonunda 748rsquoe ulaşmıştır Yine bu doumlnemde
Doğumda Beklenen Yaşam Suumlresi Anne Oumlluumlm Oranı
ve Bebek Oumlluumlm Hızı gibi temel goumlstergelerde oumlnemli
iyileşmeler olduğu goumlruumllmektedir (Tablo 1)
Tablo 1 Sağlıkta Doumlnuumlşuumlmde 10 Yıl (2002-2012)
Sağlık Goumlstergeleri 2002 2012
Doğumda Beklenen Yaşam Suumlresi (yıl) 718 760
Bebek Oumlluumlm Hızı (bin canlı doğumda) 315 74
Beş Yaş Altı Oumlluumlm Hızı (bin canlı doğumda) 400 110
Anne Oumlluumlm Oranı (yuumlz bin canlı doğumda) 640 154
Cepten Yapılan Sağlık Harcamalarının Toplam Sağlık Harcamalarına Oranı 198 154
Sağlık Hizmetlerinin Genel Memnuniyet Oranı 395 748
Kaynak Sağlık Bakanlığı Sağlık İstatistikleri 2014 httpwwsaglikgovtr
Şekil 1rsquode Tuumlrkiyersquode 2000-2014 yılları arasındaki
sağlık kurumlarınının sayısı goumlruumllmektedir 2000
yılında toplam sağlık kurumlarının sayısı 10747 iken
2012 yılında 29960rsquoa yuumlkselmiştir Gene 2008 krizi
doumlneminde de toplam sağlık kurumlarının sayısının
1381rsquoden 2009 yılında 15205rsquoe yuumlkseldiği
goumlruumllmektedir Oumlzellikle 2009 yılından sonraki artış
dikkat ccedilekicidir Bu sayı 2013 yılında 30116rsquoya 2014
yılında da 30176rsquoya ccedilıkmıştır
Şekil 1 Toplam Sağlık Kurumlarının Sayısı (2000-2014)
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu (TUumlİK) Sağlık İstatistikleri 2000-2012 httpwwwtuikgovtr
0
5000
10000
15000
20000
25000
30000
35000
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi
143
C22 S1
Şekil 2rsquode Tuumlrkiyersquode 2000-2014 yılları arasında
toplam yatak sayısı verilmiştir Yatak sayısı da 2000
yılında 134950rsquoden 2014 yılında 206836rsquoya
yuumlkselmiş yani 71886 adet artmıştır Burada 2009
yılından sonraki artış ccedilarpıcıdır 2000 yılında toplam
yatak sayısında oumlzel sektoumlruumln payının 9 iken 2014
yılında 195 civarında olduğu goumlruumllmektedir Bu da
Tuumlrkiyersquode Oumlzel Sektoumlruumln Sağlığa 2000 yılından sonra
daha fazla ilgi duymaya başladığının bir goumlstergesidir
Sağlık sektoumlruumlne ilginin artmasında devlet desteğinin
de etkisiyle karlılığın artmasının roluuml olduğu
soumlylenebilir
Şekil 2 Toplam Yatak Sayısı (2000-2014)
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu (TUumlİK) Sağlık İstatistikleri 2000-2014 httpwwwtuikgovtr
Hekim başına duumlşen kişi sayısı 2000 yılında 754 iken
2012 yılında 583rsquoe ve 2014 yılında ise 573rsquoe
duumlşmuumlştuumlr Sağlık sektoumlruumlnde meydana gelen
gelişmeler doğrultusunda hekim sayısının artması
hekim başına duumlşen hasta sayısını azaltmıştır 2008
krizi doumlneminde de sağlık sektoumlruumlnde hekim başına
duumlşen kişi sayısında azalış devam etmiştir (Şekil 3)
Şekil 3 Hekim Başına Duumlşen Kişi Sayısı (2000-2014)
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu (TUumlİK) Sağlık İstatistikleri 2000-2014 httpwwwtuikgovtr
Şekil 4rsquote goumlruumllduumlğuuml uumlzere sağlık memuru sayısının
artmasıyla sağlık memuru başına duumlşen kişi sayısı da
azalış goumlstermiştir 2000 yılında sağlık memuru başına
duumlşen kişi sayısı 1238 kişi iken 2008 yılında 794
2012 yılında 617 ve 2014 yılında da 519 kişiye
duumlşmuumlştuumlr
0
50
100
150
200
250
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
0
100
200
300
400
500
600
700
800
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
144
2017
Şekil 4 Sağlık Memuru Başına Duumlşen Kişi Sayısı (2000-2014)
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu (TUumlİK) Sağlık İstatistikleri 2000-2014httpwwwtuikgovtr
Sonuccedil olarak Tuumlrkiyersquode oumlzellikle 2000 yılı sonrası
temel sağlık goumlstergelerine bakıldığında hala
eleştirilecek şeyler olsa da oumlzellikle 2003 yılında
hayata geccedilirilen Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm Programından
sonra oumlnemli mesafeler katedildiği goumlruumllmektedir
42 Sağlık Kuruluşlarında Basamak Sistemi
Tuumlrkiyersquode sağlık hizmetleri verilen hizmetin
kapsamı ve yoğunluğu esas alınarak sınıflandırılmıştır
Sağlık harcamalarındaki artışı ve zaman kaybını
oumlnleyebilmek amacıyla sağlık hizmetlerinde basamak
sistemine geccedililmiştir Sağlık Bakanlığı 5510 Sayılı
Kanuna goumlre Sağlık Hizmeti Sunucularını Birinci
Basamak Sağlık Hizmetleri İkinci Basamak sağlık
Hizmetleri ve Uumlccediluumlncuuml Basamak Sağlık Hizmetleri
olarak gruplandırılmıştır (Tablo 2) (SGK 2013) Bu
hizmetlerin kapsamı şu şekilde ifade edilebilir (Sağlık
Bakanlığı 2011)
Birinci Basamak Sağlık Hizmetleri hastaların
evde ve ayakta tedavilerini kapsamaktadır Bu
hizmerler esas olarak yataksız sağlık
kuruluşlarında ve koruyucu hizmetlerle bir arada
verilmektedir
İkinci Basamak Sağlık Hizmetleri hastaların bir
yataklı sağlık kuruluşunda (hastanelerde)
yatırılarak tedavilerini kapsamaktadır
Uumlccediluumlncuuml Basamak Sağlık Hizmetleri oumlzel bir yaş
grubuna cinsiyetine yada belli bir hastalığa
yakalanan kişilere o konuda yeterli imkanlara
sahip yataklı tedavi kuruluşlarında verilen tedavi
hizmetlerini kapsamaktadır Bu hizmetler genel
olarak oumlzel dal ya da eğitim ve araştırma
hastanelerinde verilen hizmetlerdir
Bu sistemde hastanın acil durumlar dışında ilk olarak
birinci basamağa başvurması eğer buradaki imkanlarla
tedavi edilemiyorsa bir uumlst basamağa gitmesi
hedeflenmiştir Boumlylece zaman ve emek kaybının
oumlnlenmesi oumlngoumlruumllmuumlştuumlr
Tablo 2 Tuumlrkiyersquode Sağlık Hizmetlerin in Sunumu
Birinci Basamak
Sağlık Hizmetleri
Resmi Kurum Tabiplikleri
Sağlık Ocağı
Sağlık Merkezi
Ana ve Ccedilocuk Sağlığı ve Aile Planlaması (ACcedilS-AP) Merkezi
Oumlzel Poliklinikler
Verem Savaş Dispanserleri
SSK Sağlık İstasyonu ve Dispanseri
İkinci Basamak
Sağlık Hizmetleri
Eğitim ve Araştırma Hastanesi Olmayan Devlet Hastaneleri ve Dal Hastaneleri
Oumlzel Hastaneler
Eğitim ve Araştırma Hastanesi Olmayan Askeri Hastaneler
Sağlık Bakanlığına Bağlı Ağız ve Diş Sağlığı Merkezleri
Uumlccediluumlncuuml Basamak
Sağlık Hizmetleri
Uumlniversite Hastaneleri
Sağlık Bakanlığına Bağlı Eğitim ve Araştırma Hastaneleri
Uygulama ve Araştırma Merkezleri
Kaynak TC Sağlık Bakanlığı Tuumlrkiye Sağlık Bilgi Sistemi Eylem Planı 2004 s10
httpwwwsbusaglikgovtr
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi
145
C22 S1
En basit şekliyle Birinci Basamak Sağlık Hizmetleri
vatandaşın ccedileşitli nedenlerle başvurduğu ilk sağlık
kurumu ve bu kurumda uumlretilen sağlık hizmeti olarak
tanımlanabilir Yani nuumlfusun temel sağlık
ihtiyaccedillarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturan
belirlenmemiş ve yaygın sağlık sorunlarını kapsar
(Boerma 2003) Yaygın ve adil bir şekilde sunulan
Birinci Basamak Sağlık hizmetleri toplumdaki farklı
grupların bu sağlık hizmetlerinin eşit bir şekilde
yararlanmasını sağlar (Starfield 2009) Sağlıkta
Doumlnuumlşuumlm Programının hayata geccedilirilmesiyle birlikte
Birinci Basamak Sağlık Hizmeti sunan kuruluşlar
yeniden duumlzenlenmiş ve Birinci Basamak Sağlık
Hizmeti Sunan Kuruluşlar uumlccedil grupta toplanmıştır
Bunlar Aile Sağlığı Merkezi (ASM) Toplum Sağlığı
Merkezi (TSM) ve 112 Acil Sağlık Merkezi olarak
yeniden duumlzenlenmiştir (Muğla Halk Sağlığı
Merkezi)
5 TUumlRKİYErsquoDE SAĞLIK HARCAMALARINI
ARTTIRAN NEDENLER
Sağlığın korunması ve geliştirilmesi iccedilin yapılan
harcamalara sağlık harcaması denir Sağlık
harcamaları ile insanların yaşam suumlresinin uzaması ve
oumlzellikle yaşam kalitesinin arttırılması
amaccedillanmaktadır Ekonomik buumlyuumlme ve kalkınmada
oumlnemli bir faktoumlr olan sağlık harcamalarının uumllkelerin
gelişmişlik duumlzeylerine goumlre farklılıklar goumlsterdiği
soumlylenebilir Sağlık harcamalarının son yıllarda
toplam gelir ve toplam harcama iccedilerisindeki payının
arttığı goumlruumllmektedir Sağlık harcamalarındaki bu artış
nedenleri şu şekilde sıralanabilir (Kılavuz 2010 174)
Sağlık sektoumlruumlnuumln emek yoğun bir sektoumlr olması
Arzın talep yaratması
Gelirdeki artışla birlikte sağlık harcamaları
talebinin artması
Kronik hastalıkların ve yetersizliklerin ortalama
yaşam suumlresinin yuumlkselmesiyle birlikte artması
İnsanlarda sağlık bilincinin gelişmesi
Maliyetlerin asimetrik bilgiden dolayı artması
Sağlık sektoumlruumlnde yuumlksek sermayeli ileri
teknolojinin kullanılmasıdır
Sağlık harcamalarında ortaya ccedilıkan artış nedenlerinin
genelde olumlu olarak kabul edilen gelişmelere
bağlandığı goumlruumllmektedir Oumlzellikle sağlık
hizmetlerine erişimin artması ile birlikte sosyal
adaletin sağlanması daha fazla bireyin bu
hizmetlerden faydalanması ve tuumlketimin artması
sağlıklı bir nesil iccedilin son derece oumlnemlidir (Yereli
Kobal amp Koumlktaş 2011)
Son yıllarda sağlık harcamalarında ortaya ccedilıkan artışın
kırsal boumllgelerdeki kişilerin işverenlerin ve vergi
muumlkelleflerinin yuumlkuumlnuuml arttırdığı goumlruumllmektedir
Nuumlfusun sağlık ihtiyaccedilları artan gelir sigorta
talepleri fiyat değişimleri ve teknolojik değişim sağlık
harcamalarını arttıran nedenlerdendir Bu faktoumlrlerin
bazıları kırsal alanlarda son zamanlarda oldukccedila
oumlnemli bir artış goumlstermiştir Kırsal alanlarda sağlık
sektoumlruumlndeki bu artışlar topluluklar arasında meydana
gelen sağlık durumu ve hizmet durumuyla paralellik
goumlsterebilir ( McBridge 2005 6)
Grafik 1 Duumlnyada ve Tuumlrkiyede Toplam Sağlık Harcamalarının GSYH Oranı () 2000-2014
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Sağlık Harcamaları İstatistikleri (TUumlİK) 2000-2014
httpwwwtuikgovtr World Bank World Development Indicators Health System
httpwwwworldbankorg
Sağlık harcamalarıyla ilgili oumlnemli goumlstergelerden
birisi sağlık harcamalarının GSYHrsquoye oranıdır
Tuumlrkiyersquode toplam sağlık harcamalarının GSYH
iccedilerisindeki payı 2000 yılında 49 iken 2014 yılında
54 duumlzeyine yuumlkselmiştir Yani bu yıllar arasında
inişli ccedilıkışlı bir seyir izlese de genel olarak 05rsquolik
bir artış olduğu goumlruumllmektedir En yuumlksek değere ise
2008-2009 doumlneminde ulaşılmıştır Bu doumlnemde
0
2
4
6
8
10
12
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Tuumlrkiye Duumlnya
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
146
2017
toplam sağlık harcamalarının GSYH iccedilerisindeki payı
61 olarak gerccedilekleşmiş daha sonra 54rsquolere
gerilemiştir Bunda 2008 yılında yaşanan kuumlresel
finans krizin etkisinin de olduğunu soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Duumlnyarsquoda toplam sağlık harcamalarının
GSYH iccedilerisindeki payına baktığımızda ise bazı yıllar
kuumlccediluumlk duumlşuumlşler goumlzuumlkse de genel olarak artış
eğiliminde olduğu goumlruumllmektedir Duumlnyada Toplam
Sağlık Harcamalarının GSYH iccedilerisindeki payı 2000
yılında 9 iken 2014 yılında 99 duumlzeyine
yuumlkselmiştir Duumlnyarsquoda en yuumlksek duumlzeye ise 104
ile 2009 yılında ulaşılmıştır OECD Uumllkelerinde
toplam sağlık harcamalarının GSYH iccedilerisindeki
payının 2015 yılı ortalaması 9rsquodur Tuumlrkiye gerek
Duumlnya gerekse OECD Uumllkeleri ortalaması ile
karşılaştırıldığında dikkate değer bir şekilde
aşağılardadır (Grafik 1)
Şekil 5 Sağlık Harcamalarının GSYHrsquoye Oranı () ndash OECD Uumllkeleri (2013)
Kaynak OECD Focus on Health Spending OECD Health Statistics 2015 httpwwwoecdorg
Sağlık harcamalarının ekonomideki payı ve
finansmanı uumllkeden uumllkeye değişmektedir Sağlık
harcamalarına gelişmiş uumllkelerde ayrılan payın
gelişmekte olan uumllkelere goumlre daha fazla olduğu
goumlruumllmektedir OECD Uumllkelerinde toplam sağlık
harcamalarının GSYH iccedilerisindeki payına
baktığımızda en yuumlksek oran 164 ile ABDrsquoye ait
iken Tuumlrkiye 51 ile en duumlşuumlk seviyededir (Şekil 5)
Şekil 6 Kişi Başına Sağlık Harcamasındash OECD Uumllkeleri (2015)(Satın Alma Guumlcuuml Paritesi Cinsinden)
Kaynak OECD Focus on Health Spending OECD Health Statistics 2016 httpwwwoecdorg
Kişi Başına Sağlık Harcamasına baktığımızda Tuumlrkiyersquode 2000 yılında 424 Dolar iken 2014 yılında
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
16000
18000
20000
Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi
147
C22 S1
990 Dolara yuumlkseldiği goumlruumllmektedir Bu suumlreccedilte 566
Dolarlık bir artış olmuştur Bu rakam ABDrsquode 4559
Dolardan 9024 Dolara (4465 Dolar) İngilterersquode 1719
Dolardan 3971 Dolara (2252 Dolar) yuumlkselmiştir
Tuumlrkiye OECD Uumllkeleri arasında Kişi Başına Sağlık
Harcaması bakımından da en sonda yer almaktadır
Tuumlrkiyersquoye en yakın rakama sahip tek uumllke
Meksikadır Meksika da Kişi Başına Sağlık Harcaması
2000 yılında 484 Dolardan 2014 yılında 1053 Dolara
ccedilıkarak 569 Dolar artış goumlstermiştir (Şekil 6)
Grafik 2 Toplam Sağlık Harcamalarında Kamu ve Oumlzel Sektoumlruumln Payı () 2000-2014
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Sağlık Harcamaları İstatistikleri (TUumlİK) 2000-2014 httpwwwtuikgovtr
Tuumlrkiyersquode gerccedilekleşen toplam sağlık harcamasının
kamu ve oumlzel ayrımına bakıldığında ise buumlyuumlk bir
kısmının kamu tarafından gerccedilekleştirildiği
soumlylenebilir 2000 yılında gerccedilekleşen kamu
harcamaları 629 civarındayken 2014 yılında bu
oranın 774 olarak gerccedilekleştiği goumlruumllmektedir
(Grafik 2) Sağlık sigortasının kapsamının
genişlemesiyle beraber kamu harcamalarının payı
oumlnemli derecede artış goumlstermiştir
Grafik 3 Sağlık Yatırımlarında Kamu ve Oumlzel Sektoumlruumln Payı (Milyon TL) 2000-2014
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Sağlık Harcamaları İstatistikleri (TUumlİK) 2000-2014
httpwwwtuikgovtr
Sağlık sektoumlruumlndeki yatırımlarda da aynı şekilde
devletin payının oumlzel sektoumlrden oldukccedila yuumlksek
olduğu goumlruumllmektedir 2000 yılında kamunun sağlık
yatırımları iccedilerisindeki payı 902 iken oumlzel
sektoumlruumln 98 olduğu goumlruumllmektedir 2014 yılında ise
kamunun payı 75 iken oumlzel sektoumlruumln yatırımları
25 olarak gerccedilekleşmiştir 2008 kuumlresel finansal
krizinden sonra 2008-2010 doumlneminde sağlık
yatırımlarında kuumlresel finansal krizin etkisile bir duumlşuumlş
goumlruumllse de 2010 yılında sonra yeniden artış youmlnuumlnde
ivme kazandığı soumlylenebilir (Grafik 3)
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Kamu Oumlzel Sektoumlr
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Kamu Oumlzel Sektoumlr Toplam
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
148
2017
6 TUumlRKİYErsquoDE GENEL SAĞLIK
HİZMETLERİNİN FİNANS MANI
Toplumsal gelişmenin temel unsurlarından birisi de
sağlık hizmetlerinin etkin bir şekilde sunumunun
sağlanabilmesidir Duumlnyada son yıllarda yaşanan
nuumlfus yoğunluğundakli artış hem sağlık
harcamalarında oumlnemli bir artışa hem de sağlık
hizmetlerinin finansman yapısıyla ilgili tartışmaların
hızla artmasına neden olmuştur (Altay 2007)
Sağlık hizmetlerinin finansman sorunu her uumllke iccedilin
oldukccedila oumlnemli ve ccediloumlzuumlmuuml zor bir konudur Sağlık
hizmetlerinin finansmanında kullanılan farklı
youmlntemler soumlz konusudur Uumllkeler tarafından farklı
finansman youmlntemleri benimsenebilir Ancak hangi
youmlntem benimsenirse benimsensin temel amaccedil sağlık
hizmetlerinin kaliteli adil ve verimli bir şekilde
sunumunun sağlanabilmesidir
Sağlık hizmetlerinin finansmanında uumlccedil temel
finansman modeli vardır Beveridge Modeli Bismarck
Modeli ve Oumlzel Sağlık Sigortası (Tablo 3)
Tablo 3 Sağlık Sistemi Modelleri
Beveridge Modeli Bismarck Modeli Oumlzel Sigorta
Oumlrnek Ulusal Sağlık Hizmeti
Oumlrneğin Birleşik Krallık
Sosyal Sağlık Sigortası
Oumlrneğin
ABD
Karar Verme
Mekanizması
Devlet Tarafından Kara
Verme ve Youmlnetim
Sigorta Fonu ve Hekim
Birlikleri Tarafından
Karar Verme ve Youmlnetim
Oumlzel Girişimcilik
İlkeleri
Kaynaklar Vergiler Ccedilalışanların ve
İşverenlerin Katkıları
Oumlzel Finansman
Sağlık Hizmetleri
Sunucuları
Kamu
KamuOumlzel
Oumlzel
Kaynak Claudia Wild amp Bernhard Gibis Evaluations of health interventions in social insurance-based countries Germany
the Netherlands and Austria Health Policy Volume 63 Issue 2 February 2003 httpwwwsciencedirectcom
Tuumlrkiyersquode sağlık hizmetlerinin sunumu ve
finansmanıyla ilgili duumlzenlemeler oumlzellikle 2003
yılında hayata geccedilirilen Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm Programı
ile birlikte ivme kazanmış ve oldukccedila oumlnemli
değişiklikler gerccedilekleştirilmiştir (Tatar 2011)
Tuumlrkiyersquode sağlık sisteminin finansman yapısı karma
bir oumlzellik goumlstermektedir Bir taraftan Bismarck
Modeli uygulanırken digger taraftan Beveridge
Modeli (Kamu Yardımı) uygulanmakta ve sistemin
finansmanında oumlzel harcamalar da yer almaktadır
(Atasever 2014) Sağlık hizmetlerinin finansmanında
en temel ve guumlccedilluuml kurum SGKrsquodır
Tablo 4 Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarına Hizmet Sunumu İccedilin Ayrılan Finansmanı
(Milyon TL) 2013-2014
2013 2014 Değişim
Merkezi Youmlnetim Buumltccedilesi 16894 18647 104
Doumlner Sermaye Buumltccedilesi 19869 21443 79
Toplam 39763 40090 90
Kaynak Sağlık Bakanlığı Sağlık İstatistikleri 2014 httpwwwsaglikgovtr
Tuumlrkiyersquode Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarına
Hizmet Sunumu İccedilin Ayrılan Finansman yapısına
baktığımızda sağlık harcamalarının 2013 yılı merkezi
youmlnetim buumltccedilesi iccedilerindeki payının 16894 milyon
TLrsquoden 2014 yılında 18647 milyon TLrsquoye doumlner
sermaye iccedilerisindeki payının da 19869 milyon
TLrsquoden 2014 yılında 2443 TLrsquoye yuumlkseldiği
goumlruumllmektedir 2013-2014 yılları arasında merkezi
youmlnetim buumltccedilesi ve doumlner sermaye buumltccedilesi arasında
25 değişim meydana gelmiştir (Tablo 4)
7 TUumlRKIYErsquoDE SAĞLIK HARCAMALARI-
BUumlYUumlME ARASINDAKI İLIŞKI
71 Genel Ccedilerccedileve
Sağlık harcamalarının hem gelişmiş hem de
gelişmekte olan uumllkelerde ekonomik buumlyuumlmeyi
etkilediği soumlylenebilir Ekonomik buumlyuumlme ile kamu
harcamaları iccedilerisinde sağlık harcamalarına daha fazla
pay ayrılmaktadır Sağlık harcamalarının ekonomik
buumlyuumlme uumlzerindeki uyarıcı roluuml Mushkin tarafından
oumlne suumlruumllmuumlştuumlr (Muskin 1962 129-157) Bu sağlığa
dayalı buumlyuumlme hipotezi olarak bilinir Bu hipoteze
goumlre sağlık bir sermayedir boumlylece sağlık yatırımları
geliri artırabilir dolayısıyla da genel ekonomik
buumlyuumlmeye yol accedilar Aslında sağlık beşeri ve fiziki
sermaye birikimi uumlzerindeki etkisi yoluyla ekonomik
buumlyuumlmeyi etkileyebilir Aynı şekilde sağlıklı
Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi
149
C22 S1
insanların daha uumlretken olduğu da unutulmamalıdır
Aksine sağlıksız goumlruumlntuuml duumlnyanın birccedilok boumllgesinde
azgelişmişliğin varlığını accedilıklayan oumlnemli bir
faktoumlrduumlr Diğer taraftan ekonomik buumlyuumlmenin de iki
accedilıdan nuumlfusun sağlık durumunu iyileştirdiği
soumlylenebilir İlk olarak ekonomik buumlyuumlme kişi başına
gelir artış ima eder ki bu artan gelirin bir yuumlksek
parccedilası besleyici gıdalara ve daha kaliteli tuumlketime
harcanır Sonuccedil olarak sağlığı iyileştirir İkinci olarak
ekonomik buumlyuumlme teknolojik ilerleme ile
koumlruumlklenmektedir ve bu ilerlemenin bir parccedilası tıp
biliminde gelişmelere de yansımaktadır (Elmi amp
Sadeghi 2012) Kısaca sağlık harcamaları ile
toplumsal refah duumlzeyi ve ekonomik buumlyuumlme arasında
hem doğrudan hem de dolaylı bir ilişkinin varlığından
soumlz edilebilir
Grafik 4 Tuumlrkiyede Sağlık Harcamalarında Artış Buumlyuumlme Arasındaki İlişki () 2010-2014
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Sağlık Harcamaları İstatistikleri (TUumlİK) 2009-2015
httpwwwtuikgovtr
Kuumlresel olarak sağlık harcamaları 1980 yılından bu
yana oumlnemli oumllccediluumlde artmıştır Ancak sağlık
harcamalarının 2009 yılında yaşanan durgunlukta
yavaşlasa da 1990ların sonu ve 2000lerin başından
itibaren ekonomik buumlyuumlmeden daha hızlı arttığı
goumlruumllmektedir (Stebbins 2015) Bu durum Tuumlrkiye
iccedilin de boumlyledir (Grafik 4) Grafikte de goumlruumllduumlğuuml gibi
Tuumlrkiyersquode de 2005-2014 doumlneminde sağlık
harcamalarındaki artış oranı buumlyuumlme oranının
uumlzerindedir
Sağlık harcamalarında oumlzellikle dikkat ccedileken bir
durumda son yıllarda kamu iskonto oranlarında artış
referans fiyat duumlşuumlşleri global buumltccedile reccedilete
kurallarına ilişkin sağlık uygulama tebliği (SUT)
değişiklikleri gibi tasarruf tedbirlerine konu olan ilaccedil
harcamalarındaki durağanlıktır 2008 yılından sonraki
doumlnemde sağlık harcamaları analiz edildiğinde
harcamaların artışındaki kaynakların değişim eğilimi
iccedilerisinde olduğu goumlruumllmektedir (Memiş 2012)
72 Sağlık Harcamaları ndash Ekonomik Buumlyuumlme
Arasındaki İlişkinin Dinamik En Kuumlccediluumlk
Kareler Youmlntemi ile Analizi
1999 yılı oumlncesi sağlık harcamaları verilerine
ulaşılamadığından artan sağlık yatırımları neticesinde
hemşire ve doktor başına duumlşen hasta sayılarındaki
azalmanın buumlyuumlmeyi olumlu etkileyeceği duumlşuumlncesiyle
bu değişkenler goumlsterge değişken olarak alınmıştır
IMF-IFS( International Financial Statistics) veri
tabanından 1980-2014 arası yıllık zaman serileri
alınmıştır
Zaman kavramına bağlı olarak bir suumlrecin varyansı ve
ortalaması sistematik bir değişme goumlstermiyorsa seri
durağan bir seri olarak adlandırılır İktisadi zaman
serileri genel olarak durağan değillerdir Ancak zaman
serilerinin modellenmesinde ve nedensellik analizinin
gerccedilekleşmesi iccedilin serilerin durağan olması
gerekmektedir (Şimşek 2007 s56) Bu nedenledir ki
ccedilalışmada kırıklı Genişletilmiş Dickey-Fuller Birim
Koumlk Testi kullanılmaktadır Ele alınan serilerden reel
kişi başına GSYİH(R_K_GSYİH) değişkeninin doğal
logaritması alınmıştır Ayrıca hemşire başına duumlşen
hasta sayısı (Per_NURSE) ve doktor başına duumlş en
hasta sayısı(Per_DOC) serileri de incelenmiştir Tablo
5rsquode ADF test sonuccedilları yer almaktadır
-10
-5
0
5
10
15
20
25
30
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Sağlık Harcamaları Buumlyuumlme
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
150
2017
Tablo 5 Durağanlık Testi Sonuccedilları
Duumlzey (sabit) Birinci Farkında (sabit)
ADF istatistiği
Olasılık
Değerleri
ADF
İstatistiği
Olasılık
Değerleri
Log(R_K_GSYİH) -2420 2003 0921 -1168 1998 0010
Per_NURSE -1557 2006 0990 -4655 1995 0028
Per_ DOC -2378 2001 0899 -5272 1994 0010
Kırık seccedilimi iccedilin yenilikccedili sapma(Innovational
Outlier) ile minimize edilmiş Dickey Fuller t-
istatistiği kullanılmıştır
Bir sonraki analiz olan Johansen Eş Buumltuumlnleşme
testinde kullanılmak iccedilin belirlenmesi oumlnem arz eden
bir unsurdur Tablo 6rsquoda gecikme uzunluğunun
belirlenmesinde kullanılacak sonuccedillara yer
verilecektir
Tablo 6 Gecikme Uzunluğu Oumllccediluumlmuuml
Gecikme uzunluğu LR FPE AIC SC HQ
0 NA 4415771 2381426 2395168 2385981
1 2087833 4494136 1692022 1746987 1710241
2 1404705 4576825 1692083 1788272 1723967
3 5210236 6619373 1724651 1862063 1770199
Uygun Olan Gecikme Uzunluğunu Goumlstermektedir
Gecikme uzunluğu tuumlm kriterlerin de goumlsterdiği uumlzere
1(bir) olarak tespit edilmiştir VAR analizi gecikme
oumllccediluumlmuuml sonucunda goumlruumllduumlğuuml uumlzere logaritması
alınmış olan kişi başına reel GSYİH hemşire başına
duumlşen hasta sayısı ve doktor başına duumlşen hasta sayısı
değişkenlerinin bir doumlnem oumlnceki değerleri ile bir
ilişkisinin bulunduğu tespit edilmiştir Seccedililen
gecikme uzunluğu Johansen Eşbuumltuumlnleşme testinde
kullanılacaktır
Tablo 7 Johansen Eş Buumltuumlnleşme Testi Sonuccedilları
Trace Testi 005 Kritik Değer Olasılık Değeri Eş buumltuumlnleşme Sayısı
5597829 2979707 00000 Hiccedil Yok
1662751 1549471 00336 En Ccedilok Bir Tane
3124098 3841466 00771 En Ccedilok İki Tane
Max-Eigen Testi 005 Kritik Değer Olasılık Değeri Eş buumltuumlnleşme Sayısı
3935078 2113162 00001 Hiccedil Yok
1350341 1426460 00657 En Ccedilok Bir Tane
3124098 3841466 00771 En Ccedilok İki Tane
Aynı fark duumlzeyde I (1) birbiriyle entegre bulunan
logaritması alınmış olan kişi başına reel GSYİH
hemşire başına duumlşen hasta sayısı ve doktor başına
duumlşen hasta sayısı serileri 5 anlamlılık duumlzeyinde
seviyede durağan değildirler Durağan olmayan bu
zaman serileri arasında Tablo 7rsquoden anlaşıldığı uumlzere
en az bir tane uzun doumlnemli ilişkinin bulunduğu
anlaşılmaktadır Yani eş-buumltuumlnleşme vardır
Tablo 8 Dinamik En Kuumlccediluumlk Kareler(DOLS) Sonuccedilları
Bağımlı Değişken Log(R_K_GSYİH)
Bağımsız Değişken Katsayı Olasılık
Per_NURSE 000143 00011
Per_DOC 000118 00100
C 255745 00000
Eşbuumltuumlnleşme ilişkisi tespit edildikten sonra
kullanılabilecek youmlntemlerden biri olan dinamik en
kuumlccediluumlk kareler youmlntemi sonuccedilları iktisat ve sağlık
literatuumlruumlnde ilişkisi birccedilok kez teyit edilen sağlık
harcamaları ve buumlyuumlme rakamları arasındaki ilişkiyi
doğrular niteliktedir Artan sağlık harcamaları ve
Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi
151
C22 S1
yatırımları sayesinde gelişen sağlık sektoumlruumlnde
hemşire ve doktor başına duumlşen hasta sayıları azalmış
ve boumlylece uumllkedeki buumlyuumlmeye olumlu etkisi
olmuştur Elde edilen kısa doumlnemli ilişkide kuumlccediluumlk de
olsa doktor başına duumlşen hasta sayısı 1 birim arttığında
reel kişi başına GSYİH rakamı tahmini olarak
ortalama 000118 kadar artmaktadır Ayrıca
hemşire başına duumlşen hasta sayısı 1 birim arttığında
reel kişi başına GSYİH rakamı ortalama olarak
tahmini 000143 kadar artacaktır (Tablo 8)
SONUCcedil
Varlığını suumlrduumlrebilen guumlvenli ve sağlıklı toplumlar
iccedilin kamu sağlığının oumlnemi duumlnya var olduğundan beri
artmaktadır Dolayısıyla sağlık hizmetlerinin
sınırlarının genişletilmesiyle ilgili farkındalığın
gelişmesi guumln geccediltikccedile daha oumlnemli hale gelmektedir
Sağlık sektoumlruumlnuumln uumllkelerin ekonomileri uumlzerinde
belirleyici bir rol oynadığı soumlylenebilir Ekonomik
faktoumlrler de sağlık sağlık hizmetleri sağlık
harcamaları uumlzerinde olumlu ya da olumsuz sonuccedillar
doğurabilmektedir
Sağlık ve sağlık hizmetlerinde ekonomik analiz
genellikle huumlkuumlmetlerin ve diğer kuruluşlarının sağlık
sektoumlruumlnuumln gelişerek daha iyi hale gelebilmesine
youmlnelik sağlık politikaları hedeflerine ulaşabilmesine
yardımcı olmak amacıyla yapılmaktadır
Sağlık harcamalarının beşeri ve fiziki sermaye
birikimi uumlzerindeki etkisi yoluyla hem gelişmiş hem
de gelişmekte olan uumllkelerde ekonomik buumlyuumlmeyi
etkilediği soumlylenebilir Sağlık harcamaları ile
toplumsal refah duumlzeyi ve ekonomik buumlyuumlme arasında
hem doğrudan hem de dolaylı bir ilişkinin varlığından
soumlz edilebilir Dinamik en kuumlccediluumlk kareler youmlntemi
sonuccedilları iktisat ve sağlık literatuumlruumlnde ilişkisi birccedilok
kez teyit edilen sağlık harcamaları ve buumlyuumlme
rakamları arasındaki ilişkiyi doğrular niteliktedir Elde
edilen kısa doumlnemli ilişkide kuumlccediluumlk de olsa Artan sağlık
harcamaları ve yatırımları sayesinde gelişen sağlık
sektoumlruumlnde hemşire ve doktor başına duumlşen hasta
sayıları azalmış ve boumlylece uumllkedeki buumlyuumlmeye
olumlu etkisi olmuştur
KAYNAKCcedilA
1 AKDAĞ R (2008) Tuumlrkiyersquode Sağlıkta
Doumlnuumlşuumlm Programı ve Temel Sağlık Hizmetleri
2002-2008 Yayın No 770
httpsbusağlikgovtr Erişim Tarihi 20072016
2 AKDUR R (1999) Tuumlrkiyersquode Sağlık
Hizmetleri ve Avrupa Topluluğu Uumllkeleri ile
Kıyaslanması Ankara
httpwwwrecepakdurcom
3 ALTAY A (2007) Sağlık Hizmetlerinin
Sunumunda Yeni Accedilılımlar ve Tuumlrkiye Accedilısından
Değerlendirilmesi Sayıştay Dergisi Sayı 64
Ocak-Mart httpdergisayistaygovtr
4 ATASEVER M (2014) Tuumlrkiyersquode Sağlık
Hizmetlerinin Finansmanı ve Sağlık
Harcamalarının Analizi 2002-2013 Doumlnemi
Bakanlık Yayın No 983 Ankara
httpssgbsaglikgovtr
5 BEGG D S Fischer amp R Dornbush (2005)
Economics 8 Edition The McGraw-Hill
Companies Newyork
6 BOERMA W G W (2003) Profiles of General
Practice in Europe Nivel httpwwwnivelnl
Erişim Tarihi 13072016
7 CcedilALIŞKAN Ş Karabacak M amp Meccedilik O
(2013) Tuumlrkiyersquode Sağlık ve Ekonomik Buumlyuumlme
İlişkisi Dumlupınar Uumlniversitesi Sosyal
Bilimler Dergisi (37) ss123-130
httpwwwacademiaedu
8 GIRALT X M (2010) Principles of Health
Economics GNU Free Documentention License
httpparetouabes Erişim Tarihi 22022016
9 HANSON K amp Berman P (1998) Private
Health Care Provision in Devoloping Countries
A Preliminary Analysis of Levels and
Composition Health Policy and Planning
13(3) Oxford University Press pp195-211
httpwwwncbinlmnihgov
10 HAYCOX A (2009) What is Health
Economics NPR091101 April
httpwwwmedicineoxacuk Erişim Tarihi
12072016
11 KILAVUZ E (2010) Sağlık Harcamalarındaki
Artış ve Temel Bakım Hizmetleri Sosyal
Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 2(29) ss173-192
httpsbedergierciyesedutr Erişim Tarihi
12072016
12 MELTZER M I (2001) Introduction to Health
Economics for Physician Health Economics
Quintet Vol 358 September 22
httpwwwphuclaedu Erişim Tarihi
12072016
13 MEMİŞ S A (2012) Son Doumlnemdeki Sağlık
Harcamalarının Analizi tepav N201283 Kasım
httpwwwtepavorg
14 MILLS A amp Gilson L (1998) Health
Economics for Developing Countries A Survival
Kit Health Ecomics amp Financing
Programme pp1-30 httpsideasrepecorg
Erişim Tarihi 12072016
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
152
2017
15 Muğla Halk Sağlığı Merkezi (2014) Birinci
Basamak Sağlık Hizmetleri Rehberi Sağlık
Bakanlığı Tuumlrkiye Halk Sağlığı Kurumu
httpwwwmuglahsmgovtr
16 MWABU G (2007) Health Economics for
Low Income Countries Economic Growth
Center Yale University Center Discussion
Paper No 955 pp1-79
httpwwweconyaleedu Erişim Tarihi
152072016
17 OECD (2015) Focus on Health Spending
OECD Health Statistics httpwwwoecdorg
18 Sağlık Bakanlığı (2004) Tuumlrkiye Sağlık Bilgi
Sistemi Eylem Planı
httpwwwsbusağlikgovtr
19 Sağlık Bakanlığı (2010) Sağlık Reformunun
Doğru Yapılması Sağlık Bakanlığı Yayını
Ankara httpwwwsbusağlikgovtr
20 Sağlık Bakanlığı (2011) Sağlık Hizmetlerinin
Yuumlruumltuumllmesi Hakkında Youmlnerge 24 Ocak
httpwwwasmgovtr
21 Sağlık Bakanlığı (2012a) Tuumlrkiye Sağlıkta
Doumlnuumlşuumlm Programı Değerlendirme Raporu
(2003-2011) Aralık httpwwwsaglikgovtr
Erişim Tarihi 23062016
22 Sağlık Bakanlığı (2012b) Stratejik Plan 2013-
2017 Aralık httpwwwsağlikgovtr
23 SGK (2013) Sosyal Guumlvenlik Sağlık Uygulama
Tebliği Resmi Gazete Sayı 28597 24 Mart
httpwwwresmigazetegovtr
24 SAVEDOFF W D (2004) Kenneth Arrow and
the birth of Health Economics Public Health
Classics Bulletin of the World Health
Organization 82 (2) February
httpwwwncbinlmnihgov Erişim Tarihi
20072016
25 STARFIELD B (2009) Primary Care and
Equity in Health The Importance to
Effectiveness and Equity of Responsiveness to
Peoplesrsquo Needs Humanity amp Society Vol 33
FebruaryMay56-73 httpwwwjhsphedu
Erişim Tarihi 13072016
26 STEBBINS S (2015) Countries Spending the
Most on Health Care November 6
http247wallstcom Erişim Tarihi
14062016
27 ŞİMŞEK AR (2007) Kısa Vadeli Sermaye
Hareketleri ve Tuumlrkiye Ekonomisine Etkileri
Balıkesir Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
İktisat Anabilim Dalı Yuumlksek Lisans
Tezi
28 TATAR M (2011) Sağlık Hizmetlerinin
Finansman Modelleri Sağlık Sigortasının
Tuumlrkiyersquode Gelişimi Sosyal Guumlvenlik Dergisi
httpwwwsgkgovtr Erişim Tarihi 20072016
29 TUumlİK (2014) Sağlık İstatistikleri 1999-2014
httpwwwtuikgovtr
30 TOSUN N (2009) Sağlık Bakanlığı Stratejik
Plan 2010-2014 Yayın No 788
httppydbsağlikgovtr Erişim Tarihi
03072016
31 YERELİ A B Kobal İ amp Koumlktaş A M
(2011) Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarını Arttıran
Faktoumlrler httpahmetburcinyerelicom Erişim
Tarihi 29062016
32 WELS S (2016) What is Health Economics
httpwwwjhsphedu Erişim Tarihi 22022016
33 WHO (2001) Mental Health New
Understanding New Hope The World Health
Report 2001 World Health Organization
httpwwwwhoint Erişim Tarihi 25062016
34 WILD C Gibis B (2003) ldquoEvaluations of
Health Interventions in Social Insurance-Based
Countries Germany the Netherlands and
Austriardquo Health Policy Volume 63 Issue
2 February httpwwwsciencedirectcom
20072016
35 World Bank (2016) World Development
Indicators Health System 14 Haziran
httpwwwworldbankorg Erişim Tarihi
12072016
Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi
143
C22 S1
Şekil 2rsquode Tuumlrkiyersquode 2000-2014 yılları arasında
toplam yatak sayısı verilmiştir Yatak sayısı da 2000
yılında 134950rsquoden 2014 yılında 206836rsquoya
yuumlkselmiş yani 71886 adet artmıştır Burada 2009
yılından sonraki artış ccedilarpıcıdır 2000 yılında toplam
yatak sayısında oumlzel sektoumlruumln payının 9 iken 2014
yılında 195 civarında olduğu goumlruumllmektedir Bu da
Tuumlrkiyersquode Oumlzel Sektoumlruumln Sağlığa 2000 yılından sonra
daha fazla ilgi duymaya başladığının bir goumlstergesidir
Sağlık sektoumlruumlne ilginin artmasında devlet desteğinin
de etkisiyle karlılığın artmasının roluuml olduğu
soumlylenebilir
Şekil 2 Toplam Yatak Sayısı (2000-2014)
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu (TUumlİK) Sağlık İstatistikleri 2000-2014 httpwwwtuikgovtr
Hekim başına duumlşen kişi sayısı 2000 yılında 754 iken
2012 yılında 583rsquoe ve 2014 yılında ise 573rsquoe
duumlşmuumlştuumlr Sağlık sektoumlruumlnde meydana gelen
gelişmeler doğrultusunda hekim sayısının artması
hekim başına duumlşen hasta sayısını azaltmıştır 2008
krizi doumlneminde de sağlık sektoumlruumlnde hekim başına
duumlşen kişi sayısında azalış devam etmiştir (Şekil 3)
Şekil 3 Hekim Başına Duumlşen Kişi Sayısı (2000-2014)
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu (TUumlİK) Sağlık İstatistikleri 2000-2014 httpwwwtuikgovtr
Şekil 4rsquote goumlruumllduumlğuuml uumlzere sağlık memuru sayısının
artmasıyla sağlık memuru başına duumlşen kişi sayısı da
azalış goumlstermiştir 2000 yılında sağlık memuru başına
duumlşen kişi sayısı 1238 kişi iken 2008 yılında 794
2012 yılında 617 ve 2014 yılında da 519 kişiye
duumlşmuumlştuumlr
0
50
100
150
200
250
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
0
100
200
300
400
500
600
700
800
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
144
2017
Şekil 4 Sağlık Memuru Başına Duumlşen Kişi Sayısı (2000-2014)
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu (TUumlİK) Sağlık İstatistikleri 2000-2014httpwwwtuikgovtr
Sonuccedil olarak Tuumlrkiyersquode oumlzellikle 2000 yılı sonrası
temel sağlık goumlstergelerine bakıldığında hala
eleştirilecek şeyler olsa da oumlzellikle 2003 yılında
hayata geccedilirilen Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm Programından
sonra oumlnemli mesafeler katedildiği goumlruumllmektedir
42 Sağlık Kuruluşlarında Basamak Sistemi
Tuumlrkiyersquode sağlık hizmetleri verilen hizmetin
kapsamı ve yoğunluğu esas alınarak sınıflandırılmıştır
Sağlık harcamalarındaki artışı ve zaman kaybını
oumlnleyebilmek amacıyla sağlık hizmetlerinde basamak
sistemine geccedililmiştir Sağlık Bakanlığı 5510 Sayılı
Kanuna goumlre Sağlık Hizmeti Sunucularını Birinci
Basamak Sağlık Hizmetleri İkinci Basamak sağlık
Hizmetleri ve Uumlccediluumlncuuml Basamak Sağlık Hizmetleri
olarak gruplandırılmıştır (Tablo 2) (SGK 2013) Bu
hizmetlerin kapsamı şu şekilde ifade edilebilir (Sağlık
Bakanlığı 2011)
Birinci Basamak Sağlık Hizmetleri hastaların
evde ve ayakta tedavilerini kapsamaktadır Bu
hizmerler esas olarak yataksız sağlık
kuruluşlarında ve koruyucu hizmetlerle bir arada
verilmektedir
İkinci Basamak Sağlık Hizmetleri hastaların bir
yataklı sağlık kuruluşunda (hastanelerde)
yatırılarak tedavilerini kapsamaktadır
Uumlccediluumlncuuml Basamak Sağlık Hizmetleri oumlzel bir yaş
grubuna cinsiyetine yada belli bir hastalığa
yakalanan kişilere o konuda yeterli imkanlara
sahip yataklı tedavi kuruluşlarında verilen tedavi
hizmetlerini kapsamaktadır Bu hizmetler genel
olarak oumlzel dal ya da eğitim ve araştırma
hastanelerinde verilen hizmetlerdir
Bu sistemde hastanın acil durumlar dışında ilk olarak
birinci basamağa başvurması eğer buradaki imkanlarla
tedavi edilemiyorsa bir uumlst basamağa gitmesi
hedeflenmiştir Boumlylece zaman ve emek kaybının
oumlnlenmesi oumlngoumlruumllmuumlştuumlr
Tablo 2 Tuumlrkiyersquode Sağlık Hizmetlerin in Sunumu
Birinci Basamak
Sağlık Hizmetleri
Resmi Kurum Tabiplikleri
Sağlık Ocağı
Sağlık Merkezi
Ana ve Ccedilocuk Sağlığı ve Aile Planlaması (ACcedilS-AP) Merkezi
Oumlzel Poliklinikler
Verem Savaş Dispanserleri
SSK Sağlık İstasyonu ve Dispanseri
İkinci Basamak
Sağlık Hizmetleri
Eğitim ve Araştırma Hastanesi Olmayan Devlet Hastaneleri ve Dal Hastaneleri
Oumlzel Hastaneler
Eğitim ve Araştırma Hastanesi Olmayan Askeri Hastaneler
Sağlık Bakanlığına Bağlı Ağız ve Diş Sağlığı Merkezleri
Uumlccediluumlncuuml Basamak
Sağlık Hizmetleri
Uumlniversite Hastaneleri
Sağlık Bakanlığına Bağlı Eğitim ve Araştırma Hastaneleri
Uygulama ve Araştırma Merkezleri
Kaynak TC Sağlık Bakanlığı Tuumlrkiye Sağlık Bilgi Sistemi Eylem Planı 2004 s10
httpwwwsbusaglikgovtr
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi
145
C22 S1
En basit şekliyle Birinci Basamak Sağlık Hizmetleri
vatandaşın ccedileşitli nedenlerle başvurduğu ilk sağlık
kurumu ve bu kurumda uumlretilen sağlık hizmeti olarak
tanımlanabilir Yani nuumlfusun temel sağlık
ihtiyaccedillarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturan
belirlenmemiş ve yaygın sağlık sorunlarını kapsar
(Boerma 2003) Yaygın ve adil bir şekilde sunulan
Birinci Basamak Sağlık hizmetleri toplumdaki farklı
grupların bu sağlık hizmetlerinin eşit bir şekilde
yararlanmasını sağlar (Starfield 2009) Sağlıkta
Doumlnuumlşuumlm Programının hayata geccedilirilmesiyle birlikte
Birinci Basamak Sağlık Hizmeti sunan kuruluşlar
yeniden duumlzenlenmiş ve Birinci Basamak Sağlık
Hizmeti Sunan Kuruluşlar uumlccedil grupta toplanmıştır
Bunlar Aile Sağlığı Merkezi (ASM) Toplum Sağlığı
Merkezi (TSM) ve 112 Acil Sağlık Merkezi olarak
yeniden duumlzenlenmiştir (Muğla Halk Sağlığı
Merkezi)
5 TUumlRKİYErsquoDE SAĞLIK HARCAMALARINI
ARTTIRAN NEDENLER
Sağlığın korunması ve geliştirilmesi iccedilin yapılan
harcamalara sağlık harcaması denir Sağlık
harcamaları ile insanların yaşam suumlresinin uzaması ve
oumlzellikle yaşam kalitesinin arttırılması
amaccedillanmaktadır Ekonomik buumlyuumlme ve kalkınmada
oumlnemli bir faktoumlr olan sağlık harcamalarının uumllkelerin
gelişmişlik duumlzeylerine goumlre farklılıklar goumlsterdiği
soumlylenebilir Sağlık harcamalarının son yıllarda
toplam gelir ve toplam harcama iccedilerisindeki payının
arttığı goumlruumllmektedir Sağlık harcamalarındaki bu artış
nedenleri şu şekilde sıralanabilir (Kılavuz 2010 174)
Sağlık sektoumlruumlnuumln emek yoğun bir sektoumlr olması
Arzın talep yaratması
Gelirdeki artışla birlikte sağlık harcamaları
talebinin artması
Kronik hastalıkların ve yetersizliklerin ortalama
yaşam suumlresinin yuumlkselmesiyle birlikte artması
İnsanlarda sağlık bilincinin gelişmesi
Maliyetlerin asimetrik bilgiden dolayı artması
Sağlık sektoumlruumlnde yuumlksek sermayeli ileri
teknolojinin kullanılmasıdır
Sağlık harcamalarında ortaya ccedilıkan artış nedenlerinin
genelde olumlu olarak kabul edilen gelişmelere
bağlandığı goumlruumllmektedir Oumlzellikle sağlık
hizmetlerine erişimin artması ile birlikte sosyal
adaletin sağlanması daha fazla bireyin bu
hizmetlerden faydalanması ve tuumlketimin artması
sağlıklı bir nesil iccedilin son derece oumlnemlidir (Yereli
Kobal amp Koumlktaş 2011)
Son yıllarda sağlık harcamalarında ortaya ccedilıkan artışın
kırsal boumllgelerdeki kişilerin işverenlerin ve vergi
muumlkelleflerinin yuumlkuumlnuuml arttırdığı goumlruumllmektedir
Nuumlfusun sağlık ihtiyaccedilları artan gelir sigorta
talepleri fiyat değişimleri ve teknolojik değişim sağlık
harcamalarını arttıran nedenlerdendir Bu faktoumlrlerin
bazıları kırsal alanlarda son zamanlarda oldukccedila
oumlnemli bir artış goumlstermiştir Kırsal alanlarda sağlık
sektoumlruumlndeki bu artışlar topluluklar arasında meydana
gelen sağlık durumu ve hizmet durumuyla paralellik
goumlsterebilir ( McBridge 2005 6)
Grafik 1 Duumlnyada ve Tuumlrkiyede Toplam Sağlık Harcamalarının GSYH Oranı () 2000-2014
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Sağlık Harcamaları İstatistikleri (TUumlİK) 2000-2014
httpwwwtuikgovtr World Bank World Development Indicators Health System
httpwwwworldbankorg
Sağlık harcamalarıyla ilgili oumlnemli goumlstergelerden
birisi sağlık harcamalarının GSYHrsquoye oranıdır
Tuumlrkiyersquode toplam sağlık harcamalarının GSYH
iccedilerisindeki payı 2000 yılında 49 iken 2014 yılında
54 duumlzeyine yuumlkselmiştir Yani bu yıllar arasında
inişli ccedilıkışlı bir seyir izlese de genel olarak 05rsquolik
bir artış olduğu goumlruumllmektedir En yuumlksek değere ise
2008-2009 doumlneminde ulaşılmıştır Bu doumlnemde
0
2
4
6
8
10
12
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Tuumlrkiye Duumlnya
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
146
2017
toplam sağlık harcamalarının GSYH iccedilerisindeki payı
61 olarak gerccedilekleşmiş daha sonra 54rsquolere
gerilemiştir Bunda 2008 yılında yaşanan kuumlresel
finans krizin etkisinin de olduğunu soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Duumlnyarsquoda toplam sağlık harcamalarının
GSYH iccedilerisindeki payına baktığımızda ise bazı yıllar
kuumlccediluumlk duumlşuumlşler goumlzuumlkse de genel olarak artış
eğiliminde olduğu goumlruumllmektedir Duumlnyada Toplam
Sağlık Harcamalarının GSYH iccedilerisindeki payı 2000
yılında 9 iken 2014 yılında 99 duumlzeyine
yuumlkselmiştir Duumlnyarsquoda en yuumlksek duumlzeye ise 104
ile 2009 yılında ulaşılmıştır OECD Uumllkelerinde
toplam sağlık harcamalarının GSYH iccedilerisindeki
payının 2015 yılı ortalaması 9rsquodur Tuumlrkiye gerek
Duumlnya gerekse OECD Uumllkeleri ortalaması ile
karşılaştırıldığında dikkate değer bir şekilde
aşağılardadır (Grafik 1)
Şekil 5 Sağlık Harcamalarının GSYHrsquoye Oranı () ndash OECD Uumllkeleri (2013)
Kaynak OECD Focus on Health Spending OECD Health Statistics 2015 httpwwwoecdorg
Sağlık harcamalarının ekonomideki payı ve
finansmanı uumllkeden uumllkeye değişmektedir Sağlık
harcamalarına gelişmiş uumllkelerde ayrılan payın
gelişmekte olan uumllkelere goumlre daha fazla olduğu
goumlruumllmektedir OECD Uumllkelerinde toplam sağlık
harcamalarının GSYH iccedilerisindeki payına
baktığımızda en yuumlksek oran 164 ile ABDrsquoye ait
iken Tuumlrkiye 51 ile en duumlşuumlk seviyededir (Şekil 5)
Şekil 6 Kişi Başına Sağlık Harcamasındash OECD Uumllkeleri (2015)(Satın Alma Guumlcuuml Paritesi Cinsinden)
Kaynak OECD Focus on Health Spending OECD Health Statistics 2016 httpwwwoecdorg
Kişi Başına Sağlık Harcamasına baktığımızda Tuumlrkiyersquode 2000 yılında 424 Dolar iken 2014 yılında
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
16000
18000
20000
Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi
147
C22 S1
990 Dolara yuumlkseldiği goumlruumllmektedir Bu suumlreccedilte 566
Dolarlık bir artış olmuştur Bu rakam ABDrsquode 4559
Dolardan 9024 Dolara (4465 Dolar) İngilterersquode 1719
Dolardan 3971 Dolara (2252 Dolar) yuumlkselmiştir
Tuumlrkiye OECD Uumllkeleri arasında Kişi Başına Sağlık
Harcaması bakımından da en sonda yer almaktadır
Tuumlrkiyersquoye en yakın rakama sahip tek uumllke
Meksikadır Meksika da Kişi Başına Sağlık Harcaması
2000 yılında 484 Dolardan 2014 yılında 1053 Dolara
ccedilıkarak 569 Dolar artış goumlstermiştir (Şekil 6)
Grafik 2 Toplam Sağlık Harcamalarında Kamu ve Oumlzel Sektoumlruumln Payı () 2000-2014
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Sağlık Harcamaları İstatistikleri (TUumlİK) 2000-2014 httpwwwtuikgovtr
Tuumlrkiyersquode gerccedilekleşen toplam sağlık harcamasının
kamu ve oumlzel ayrımına bakıldığında ise buumlyuumlk bir
kısmının kamu tarafından gerccedilekleştirildiği
soumlylenebilir 2000 yılında gerccedilekleşen kamu
harcamaları 629 civarındayken 2014 yılında bu
oranın 774 olarak gerccedilekleştiği goumlruumllmektedir
(Grafik 2) Sağlık sigortasının kapsamının
genişlemesiyle beraber kamu harcamalarının payı
oumlnemli derecede artış goumlstermiştir
Grafik 3 Sağlık Yatırımlarında Kamu ve Oumlzel Sektoumlruumln Payı (Milyon TL) 2000-2014
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Sağlık Harcamaları İstatistikleri (TUumlİK) 2000-2014
httpwwwtuikgovtr
Sağlık sektoumlruumlndeki yatırımlarda da aynı şekilde
devletin payının oumlzel sektoumlrden oldukccedila yuumlksek
olduğu goumlruumllmektedir 2000 yılında kamunun sağlık
yatırımları iccedilerisindeki payı 902 iken oumlzel
sektoumlruumln 98 olduğu goumlruumllmektedir 2014 yılında ise
kamunun payı 75 iken oumlzel sektoumlruumln yatırımları
25 olarak gerccedilekleşmiştir 2008 kuumlresel finansal
krizinden sonra 2008-2010 doumlneminde sağlık
yatırımlarında kuumlresel finansal krizin etkisile bir duumlşuumlş
goumlruumllse de 2010 yılında sonra yeniden artış youmlnuumlnde
ivme kazandığı soumlylenebilir (Grafik 3)
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Kamu Oumlzel Sektoumlr
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Kamu Oumlzel Sektoumlr Toplam
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
148
2017
6 TUumlRKİYErsquoDE GENEL SAĞLIK
HİZMETLERİNİN FİNANS MANI
Toplumsal gelişmenin temel unsurlarından birisi de
sağlık hizmetlerinin etkin bir şekilde sunumunun
sağlanabilmesidir Duumlnyada son yıllarda yaşanan
nuumlfus yoğunluğundakli artış hem sağlık
harcamalarında oumlnemli bir artışa hem de sağlık
hizmetlerinin finansman yapısıyla ilgili tartışmaların
hızla artmasına neden olmuştur (Altay 2007)
Sağlık hizmetlerinin finansman sorunu her uumllke iccedilin
oldukccedila oumlnemli ve ccediloumlzuumlmuuml zor bir konudur Sağlık
hizmetlerinin finansmanında kullanılan farklı
youmlntemler soumlz konusudur Uumllkeler tarafından farklı
finansman youmlntemleri benimsenebilir Ancak hangi
youmlntem benimsenirse benimsensin temel amaccedil sağlık
hizmetlerinin kaliteli adil ve verimli bir şekilde
sunumunun sağlanabilmesidir
Sağlık hizmetlerinin finansmanında uumlccedil temel
finansman modeli vardır Beveridge Modeli Bismarck
Modeli ve Oumlzel Sağlık Sigortası (Tablo 3)
Tablo 3 Sağlık Sistemi Modelleri
Beveridge Modeli Bismarck Modeli Oumlzel Sigorta
Oumlrnek Ulusal Sağlık Hizmeti
Oumlrneğin Birleşik Krallık
Sosyal Sağlık Sigortası
Oumlrneğin
ABD
Karar Verme
Mekanizması
Devlet Tarafından Kara
Verme ve Youmlnetim
Sigorta Fonu ve Hekim
Birlikleri Tarafından
Karar Verme ve Youmlnetim
Oumlzel Girişimcilik
İlkeleri
Kaynaklar Vergiler Ccedilalışanların ve
İşverenlerin Katkıları
Oumlzel Finansman
Sağlık Hizmetleri
Sunucuları
Kamu
KamuOumlzel
Oumlzel
Kaynak Claudia Wild amp Bernhard Gibis Evaluations of health interventions in social insurance-based countries Germany
the Netherlands and Austria Health Policy Volume 63 Issue 2 February 2003 httpwwwsciencedirectcom
Tuumlrkiyersquode sağlık hizmetlerinin sunumu ve
finansmanıyla ilgili duumlzenlemeler oumlzellikle 2003
yılında hayata geccedilirilen Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm Programı
ile birlikte ivme kazanmış ve oldukccedila oumlnemli
değişiklikler gerccedilekleştirilmiştir (Tatar 2011)
Tuumlrkiyersquode sağlık sisteminin finansman yapısı karma
bir oumlzellik goumlstermektedir Bir taraftan Bismarck
Modeli uygulanırken digger taraftan Beveridge
Modeli (Kamu Yardımı) uygulanmakta ve sistemin
finansmanında oumlzel harcamalar da yer almaktadır
(Atasever 2014) Sağlık hizmetlerinin finansmanında
en temel ve guumlccedilluuml kurum SGKrsquodır
Tablo 4 Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarına Hizmet Sunumu İccedilin Ayrılan Finansmanı
(Milyon TL) 2013-2014
2013 2014 Değişim
Merkezi Youmlnetim Buumltccedilesi 16894 18647 104
Doumlner Sermaye Buumltccedilesi 19869 21443 79
Toplam 39763 40090 90
Kaynak Sağlık Bakanlığı Sağlık İstatistikleri 2014 httpwwwsaglikgovtr
Tuumlrkiyersquode Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarına
Hizmet Sunumu İccedilin Ayrılan Finansman yapısına
baktığımızda sağlık harcamalarının 2013 yılı merkezi
youmlnetim buumltccedilesi iccedilerindeki payının 16894 milyon
TLrsquoden 2014 yılında 18647 milyon TLrsquoye doumlner
sermaye iccedilerisindeki payının da 19869 milyon
TLrsquoden 2014 yılında 2443 TLrsquoye yuumlkseldiği
goumlruumllmektedir 2013-2014 yılları arasında merkezi
youmlnetim buumltccedilesi ve doumlner sermaye buumltccedilesi arasında
25 değişim meydana gelmiştir (Tablo 4)
7 TUumlRKIYErsquoDE SAĞLIK HARCAMALARI-
BUumlYUumlME ARASINDAKI İLIŞKI
71 Genel Ccedilerccedileve
Sağlık harcamalarının hem gelişmiş hem de
gelişmekte olan uumllkelerde ekonomik buumlyuumlmeyi
etkilediği soumlylenebilir Ekonomik buumlyuumlme ile kamu
harcamaları iccedilerisinde sağlık harcamalarına daha fazla
pay ayrılmaktadır Sağlık harcamalarının ekonomik
buumlyuumlme uumlzerindeki uyarıcı roluuml Mushkin tarafından
oumlne suumlruumllmuumlştuumlr (Muskin 1962 129-157) Bu sağlığa
dayalı buumlyuumlme hipotezi olarak bilinir Bu hipoteze
goumlre sağlık bir sermayedir boumlylece sağlık yatırımları
geliri artırabilir dolayısıyla da genel ekonomik
buumlyuumlmeye yol accedilar Aslında sağlık beşeri ve fiziki
sermaye birikimi uumlzerindeki etkisi yoluyla ekonomik
buumlyuumlmeyi etkileyebilir Aynı şekilde sağlıklı
Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi
149
C22 S1
insanların daha uumlretken olduğu da unutulmamalıdır
Aksine sağlıksız goumlruumlntuuml duumlnyanın birccedilok boumllgesinde
azgelişmişliğin varlığını accedilıklayan oumlnemli bir
faktoumlrduumlr Diğer taraftan ekonomik buumlyuumlmenin de iki
accedilıdan nuumlfusun sağlık durumunu iyileştirdiği
soumlylenebilir İlk olarak ekonomik buumlyuumlme kişi başına
gelir artış ima eder ki bu artan gelirin bir yuumlksek
parccedilası besleyici gıdalara ve daha kaliteli tuumlketime
harcanır Sonuccedil olarak sağlığı iyileştirir İkinci olarak
ekonomik buumlyuumlme teknolojik ilerleme ile
koumlruumlklenmektedir ve bu ilerlemenin bir parccedilası tıp
biliminde gelişmelere de yansımaktadır (Elmi amp
Sadeghi 2012) Kısaca sağlık harcamaları ile
toplumsal refah duumlzeyi ve ekonomik buumlyuumlme arasında
hem doğrudan hem de dolaylı bir ilişkinin varlığından
soumlz edilebilir
Grafik 4 Tuumlrkiyede Sağlık Harcamalarında Artış Buumlyuumlme Arasındaki İlişki () 2010-2014
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Sağlık Harcamaları İstatistikleri (TUumlİK) 2009-2015
httpwwwtuikgovtr
Kuumlresel olarak sağlık harcamaları 1980 yılından bu
yana oumlnemli oumllccediluumlde artmıştır Ancak sağlık
harcamalarının 2009 yılında yaşanan durgunlukta
yavaşlasa da 1990ların sonu ve 2000lerin başından
itibaren ekonomik buumlyuumlmeden daha hızlı arttığı
goumlruumllmektedir (Stebbins 2015) Bu durum Tuumlrkiye
iccedilin de boumlyledir (Grafik 4) Grafikte de goumlruumllduumlğuuml gibi
Tuumlrkiyersquode de 2005-2014 doumlneminde sağlık
harcamalarındaki artış oranı buumlyuumlme oranının
uumlzerindedir
Sağlık harcamalarında oumlzellikle dikkat ccedileken bir
durumda son yıllarda kamu iskonto oranlarında artış
referans fiyat duumlşuumlşleri global buumltccedile reccedilete
kurallarına ilişkin sağlık uygulama tebliği (SUT)
değişiklikleri gibi tasarruf tedbirlerine konu olan ilaccedil
harcamalarındaki durağanlıktır 2008 yılından sonraki
doumlnemde sağlık harcamaları analiz edildiğinde
harcamaların artışındaki kaynakların değişim eğilimi
iccedilerisinde olduğu goumlruumllmektedir (Memiş 2012)
72 Sağlık Harcamaları ndash Ekonomik Buumlyuumlme
Arasındaki İlişkinin Dinamik En Kuumlccediluumlk
Kareler Youmlntemi ile Analizi
1999 yılı oumlncesi sağlık harcamaları verilerine
ulaşılamadığından artan sağlık yatırımları neticesinde
hemşire ve doktor başına duumlşen hasta sayılarındaki
azalmanın buumlyuumlmeyi olumlu etkileyeceği duumlşuumlncesiyle
bu değişkenler goumlsterge değişken olarak alınmıştır
IMF-IFS( International Financial Statistics) veri
tabanından 1980-2014 arası yıllık zaman serileri
alınmıştır
Zaman kavramına bağlı olarak bir suumlrecin varyansı ve
ortalaması sistematik bir değişme goumlstermiyorsa seri
durağan bir seri olarak adlandırılır İktisadi zaman
serileri genel olarak durağan değillerdir Ancak zaman
serilerinin modellenmesinde ve nedensellik analizinin
gerccedilekleşmesi iccedilin serilerin durağan olması
gerekmektedir (Şimşek 2007 s56) Bu nedenledir ki
ccedilalışmada kırıklı Genişletilmiş Dickey-Fuller Birim
Koumlk Testi kullanılmaktadır Ele alınan serilerden reel
kişi başına GSYİH(R_K_GSYİH) değişkeninin doğal
logaritması alınmıştır Ayrıca hemşire başına duumlşen
hasta sayısı (Per_NURSE) ve doktor başına duumlş en
hasta sayısı(Per_DOC) serileri de incelenmiştir Tablo
5rsquode ADF test sonuccedilları yer almaktadır
-10
-5
0
5
10
15
20
25
30
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Sağlık Harcamaları Buumlyuumlme
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
150
2017
Tablo 5 Durağanlık Testi Sonuccedilları
Duumlzey (sabit) Birinci Farkında (sabit)
ADF istatistiği
Olasılık
Değerleri
ADF
İstatistiği
Olasılık
Değerleri
Log(R_K_GSYİH) -2420 2003 0921 -1168 1998 0010
Per_NURSE -1557 2006 0990 -4655 1995 0028
Per_ DOC -2378 2001 0899 -5272 1994 0010
Kırık seccedilimi iccedilin yenilikccedili sapma(Innovational
Outlier) ile minimize edilmiş Dickey Fuller t-
istatistiği kullanılmıştır
Bir sonraki analiz olan Johansen Eş Buumltuumlnleşme
testinde kullanılmak iccedilin belirlenmesi oumlnem arz eden
bir unsurdur Tablo 6rsquoda gecikme uzunluğunun
belirlenmesinde kullanılacak sonuccedillara yer
verilecektir
Tablo 6 Gecikme Uzunluğu Oumllccediluumlmuuml
Gecikme uzunluğu LR FPE AIC SC HQ
0 NA 4415771 2381426 2395168 2385981
1 2087833 4494136 1692022 1746987 1710241
2 1404705 4576825 1692083 1788272 1723967
3 5210236 6619373 1724651 1862063 1770199
Uygun Olan Gecikme Uzunluğunu Goumlstermektedir
Gecikme uzunluğu tuumlm kriterlerin de goumlsterdiği uumlzere
1(bir) olarak tespit edilmiştir VAR analizi gecikme
oumllccediluumlmuuml sonucunda goumlruumllduumlğuuml uumlzere logaritması
alınmış olan kişi başına reel GSYİH hemşire başına
duumlşen hasta sayısı ve doktor başına duumlşen hasta sayısı
değişkenlerinin bir doumlnem oumlnceki değerleri ile bir
ilişkisinin bulunduğu tespit edilmiştir Seccedililen
gecikme uzunluğu Johansen Eşbuumltuumlnleşme testinde
kullanılacaktır
Tablo 7 Johansen Eş Buumltuumlnleşme Testi Sonuccedilları
Trace Testi 005 Kritik Değer Olasılık Değeri Eş buumltuumlnleşme Sayısı
5597829 2979707 00000 Hiccedil Yok
1662751 1549471 00336 En Ccedilok Bir Tane
3124098 3841466 00771 En Ccedilok İki Tane
Max-Eigen Testi 005 Kritik Değer Olasılık Değeri Eş buumltuumlnleşme Sayısı
3935078 2113162 00001 Hiccedil Yok
1350341 1426460 00657 En Ccedilok Bir Tane
3124098 3841466 00771 En Ccedilok İki Tane
Aynı fark duumlzeyde I (1) birbiriyle entegre bulunan
logaritması alınmış olan kişi başına reel GSYİH
hemşire başına duumlşen hasta sayısı ve doktor başına
duumlşen hasta sayısı serileri 5 anlamlılık duumlzeyinde
seviyede durağan değildirler Durağan olmayan bu
zaman serileri arasında Tablo 7rsquoden anlaşıldığı uumlzere
en az bir tane uzun doumlnemli ilişkinin bulunduğu
anlaşılmaktadır Yani eş-buumltuumlnleşme vardır
Tablo 8 Dinamik En Kuumlccediluumlk Kareler(DOLS) Sonuccedilları
Bağımlı Değişken Log(R_K_GSYİH)
Bağımsız Değişken Katsayı Olasılık
Per_NURSE 000143 00011
Per_DOC 000118 00100
C 255745 00000
Eşbuumltuumlnleşme ilişkisi tespit edildikten sonra
kullanılabilecek youmlntemlerden biri olan dinamik en
kuumlccediluumlk kareler youmlntemi sonuccedilları iktisat ve sağlık
literatuumlruumlnde ilişkisi birccedilok kez teyit edilen sağlık
harcamaları ve buumlyuumlme rakamları arasındaki ilişkiyi
doğrular niteliktedir Artan sağlık harcamaları ve
Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi
151
C22 S1
yatırımları sayesinde gelişen sağlık sektoumlruumlnde
hemşire ve doktor başına duumlşen hasta sayıları azalmış
ve boumlylece uumllkedeki buumlyuumlmeye olumlu etkisi
olmuştur Elde edilen kısa doumlnemli ilişkide kuumlccediluumlk de
olsa doktor başına duumlşen hasta sayısı 1 birim arttığında
reel kişi başına GSYİH rakamı tahmini olarak
ortalama 000118 kadar artmaktadır Ayrıca
hemşire başına duumlşen hasta sayısı 1 birim arttığında
reel kişi başına GSYİH rakamı ortalama olarak
tahmini 000143 kadar artacaktır (Tablo 8)
SONUCcedil
Varlığını suumlrduumlrebilen guumlvenli ve sağlıklı toplumlar
iccedilin kamu sağlığının oumlnemi duumlnya var olduğundan beri
artmaktadır Dolayısıyla sağlık hizmetlerinin
sınırlarının genişletilmesiyle ilgili farkındalığın
gelişmesi guumln geccediltikccedile daha oumlnemli hale gelmektedir
Sağlık sektoumlruumlnuumln uumllkelerin ekonomileri uumlzerinde
belirleyici bir rol oynadığı soumlylenebilir Ekonomik
faktoumlrler de sağlık sağlık hizmetleri sağlık
harcamaları uumlzerinde olumlu ya da olumsuz sonuccedillar
doğurabilmektedir
Sağlık ve sağlık hizmetlerinde ekonomik analiz
genellikle huumlkuumlmetlerin ve diğer kuruluşlarının sağlık
sektoumlruumlnuumln gelişerek daha iyi hale gelebilmesine
youmlnelik sağlık politikaları hedeflerine ulaşabilmesine
yardımcı olmak amacıyla yapılmaktadır
Sağlık harcamalarının beşeri ve fiziki sermaye
birikimi uumlzerindeki etkisi yoluyla hem gelişmiş hem
de gelişmekte olan uumllkelerde ekonomik buumlyuumlmeyi
etkilediği soumlylenebilir Sağlık harcamaları ile
toplumsal refah duumlzeyi ve ekonomik buumlyuumlme arasında
hem doğrudan hem de dolaylı bir ilişkinin varlığından
soumlz edilebilir Dinamik en kuumlccediluumlk kareler youmlntemi
sonuccedilları iktisat ve sağlık literatuumlruumlnde ilişkisi birccedilok
kez teyit edilen sağlık harcamaları ve buumlyuumlme
rakamları arasındaki ilişkiyi doğrular niteliktedir Elde
edilen kısa doumlnemli ilişkide kuumlccediluumlk de olsa Artan sağlık
harcamaları ve yatırımları sayesinde gelişen sağlık
sektoumlruumlnde hemşire ve doktor başına duumlşen hasta
sayıları azalmış ve boumlylece uumllkedeki buumlyuumlmeye
olumlu etkisi olmuştur
KAYNAKCcedilA
1 AKDAĞ R (2008) Tuumlrkiyersquode Sağlıkta
Doumlnuumlşuumlm Programı ve Temel Sağlık Hizmetleri
2002-2008 Yayın No 770
httpsbusağlikgovtr Erişim Tarihi 20072016
2 AKDUR R (1999) Tuumlrkiyersquode Sağlık
Hizmetleri ve Avrupa Topluluğu Uumllkeleri ile
Kıyaslanması Ankara
httpwwwrecepakdurcom
3 ALTAY A (2007) Sağlık Hizmetlerinin
Sunumunda Yeni Accedilılımlar ve Tuumlrkiye Accedilısından
Değerlendirilmesi Sayıştay Dergisi Sayı 64
Ocak-Mart httpdergisayistaygovtr
4 ATASEVER M (2014) Tuumlrkiyersquode Sağlık
Hizmetlerinin Finansmanı ve Sağlık
Harcamalarının Analizi 2002-2013 Doumlnemi
Bakanlık Yayın No 983 Ankara
httpssgbsaglikgovtr
5 BEGG D S Fischer amp R Dornbush (2005)
Economics 8 Edition The McGraw-Hill
Companies Newyork
6 BOERMA W G W (2003) Profiles of General
Practice in Europe Nivel httpwwwnivelnl
Erişim Tarihi 13072016
7 CcedilALIŞKAN Ş Karabacak M amp Meccedilik O
(2013) Tuumlrkiyersquode Sağlık ve Ekonomik Buumlyuumlme
İlişkisi Dumlupınar Uumlniversitesi Sosyal
Bilimler Dergisi (37) ss123-130
httpwwwacademiaedu
8 GIRALT X M (2010) Principles of Health
Economics GNU Free Documentention License
httpparetouabes Erişim Tarihi 22022016
9 HANSON K amp Berman P (1998) Private
Health Care Provision in Devoloping Countries
A Preliminary Analysis of Levels and
Composition Health Policy and Planning
13(3) Oxford University Press pp195-211
httpwwwncbinlmnihgov
10 HAYCOX A (2009) What is Health
Economics NPR091101 April
httpwwwmedicineoxacuk Erişim Tarihi
12072016
11 KILAVUZ E (2010) Sağlık Harcamalarındaki
Artış ve Temel Bakım Hizmetleri Sosyal
Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 2(29) ss173-192
httpsbedergierciyesedutr Erişim Tarihi
12072016
12 MELTZER M I (2001) Introduction to Health
Economics for Physician Health Economics
Quintet Vol 358 September 22
httpwwwphuclaedu Erişim Tarihi
12072016
13 MEMİŞ S A (2012) Son Doumlnemdeki Sağlık
Harcamalarının Analizi tepav N201283 Kasım
httpwwwtepavorg
14 MILLS A amp Gilson L (1998) Health
Economics for Developing Countries A Survival
Kit Health Ecomics amp Financing
Programme pp1-30 httpsideasrepecorg
Erişim Tarihi 12072016
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
152
2017
15 Muğla Halk Sağlığı Merkezi (2014) Birinci
Basamak Sağlık Hizmetleri Rehberi Sağlık
Bakanlığı Tuumlrkiye Halk Sağlığı Kurumu
httpwwwmuglahsmgovtr
16 MWABU G (2007) Health Economics for
Low Income Countries Economic Growth
Center Yale University Center Discussion
Paper No 955 pp1-79
httpwwweconyaleedu Erişim Tarihi
152072016
17 OECD (2015) Focus on Health Spending
OECD Health Statistics httpwwwoecdorg
18 Sağlık Bakanlığı (2004) Tuumlrkiye Sağlık Bilgi
Sistemi Eylem Planı
httpwwwsbusağlikgovtr
19 Sağlık Bakanlığı (2010) Sağlık Reformunun
Doğru Yapılması Sağlık Bakanlığı Yayını
Ankara httpwwwsbusağlikgovtr
20 Sağlık Bakanlığı (2011) Sağlık Hizmetlerinin
Yuumlruumltuumllmesi Hakkında Youmlnerge 24 Ocak
httpwwwasmgovtr
21 Sağlık Bakanlığı (2012a) Tuumlrkiye Sağlıkta
Doumlnuumlşuumlm Programı Değerlendirme Raporu
(2003-2011) Aralık httpwwwsaglikgovtr
Erişim Tarihi 23062016
22 Sağlık Bakanlığı (2012b) Stratejik Plan 2013-
2017 Aralık httpwwwsağlikgovtr
23 SGK (2013) Sosyal Guumlvenlik Sağlık Uygulama
Tebliği Resmi Gazete Sayı 28597 24 Mart
httpwwwresmigazetegovtr
24 SAVEDOFF W D (2004) Kenneth Arrow and
the birth of Health Economics Public Health
Classics Bulletin of the World Health
Organization 82 (2) February
httpwwwncbinlmnihgov Erişim Tarihi
20072016
25 STARFIELD B (2009) Primary Care and
Equity in Health The Importance to
Effectiveness and Equity of Responsiveness to
Peoplesrsquo Needs Humanity amp Society Vol 33
FebruaryMay56-73 httpwwwjhsphedu
Erişim Tarihi 13072016
26 STEBBINS S (2015) Countries Spending the
Most on Health Care November 6
http247wallstcom Erişim Tarihi
14062016
27 ŞİMŞEK AR (2007) Kısa Vadeli Sermaye
Hareketleri ve Tuumlrkiye Ekonomisine Etkileri
Balıkesir Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
İktisat Anabilim Dalı Yuumlksek Lisans
Tezi
28 TATAR M (2011) Sağlık Hizmetlerinin
Finansman Modelleri Sağlık Sigortasının
Tuumlrkiyersquode Gelişimi Sosyal Guumlvenlik Dergisi
httpwwwsgkgovtr Erişim Tarihi 20072016
29 TUumlİK (2014) Sağlık İstatistikleri 1999-2014
httpwwwtuikgovtr
30 TOSUN N (2009) Sağlık Bakanlığı Stratejik
Plan 2010-2014 Yayın No 788
httppydbsağlikgovtr Erişim Tarihi
03072016
31 YERELİ A B Kobal İ amp Koumlktaş A M
(2011) Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarını Arttıran
Faktoumlrler httpahmetburcinyerelicom Erişim
Tarihi 29062016
32 WELS S (2016) What is Health Economics
httpwwwjhsphedu Erişim Tarihi 22022016
33 WHO (2001) Mental Health New
Understanding New Hope The World Health
Report 2001 World Health Organization
httpwwwwhoint Erişim Tarihi 25062016
34 WILD C Gibis B (2003) ldquoEvaluations of
Health Interventions in Social Insurance-Based
Countries Germany the Netherlands and
Austriardquo Health Policy Volume 63 Issue
2 February httpwwwsciencedirectcom
20072016
35 World Bank (2016) World Development
Indicators Health System 14 Haziran
httpwwwworldbankorg Erişim Tarihi
12072016
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
144
2017
Şekil 4 Sağlık Memuru Başına Duumlşen Kişi Sayısı (2000-2014)
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu (TUumlİK) Sağlık İstatistikleri 2000-2014httpwwwtuikgovtr
Sonuccedil olarak Tuumlrkiyersquode oumlzellikle 2000 yılı sonrası
temel sağlık goumlstergelerine bakıldığında hala
eleştirilecek şeyler olsa da oumlzellikle 2003 yılında
hayata geccedilirilen Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm Programından
sonra oumlnemli mesafeler katedildiği goumlruumllmektedir
42 Sağlık Kuruluşlarında Basamak Sistemi
Tuumlrkiyersquode sağlık hizmetleri verilen hizmetin
kapsamı ve yoğunluğu esas alınarak sınıflandırılmıştır
Sağlık harcamalarındaki artışı ve zaman kaybını
oumlnleyebilmek amacıyla sağlık hizmetlerinde basamak
sistemine geccedililmiştir Sağlık Bakanlığı 5510 Sayılı
Kanuna goumlre Sağlık Hizmeti Sunucularını Birinci
Basamak Sağlık Hizmetleri İkinci Basamak sağlık
Hizmetleri ve Uumlccediluumlncuuml Basamak Sağlık Hizmetleri
olarak gruplandırılmıştır (Tablo 2) (SGK 2013) Bu
hizmetlerin kapsamı şu şekilde ifade edilebilir (Sağlık
Bakanlığı 2011)
Birinci Basamak Sağlık Hizmetleri hastaların
evde ve ayakta tedavilerini kapsamaktadır Bu
hizmerler esas olarak yataksız sağlık
kuruluşlarında ve koruyucu hizmetlerle bir arada
verilmektedir
İkinci Basamak Sağlık Hizmetleri hastaların bir
yataklı sağlık kuruluşunda (hastanelerde)
yatırılarak tedavilerini kapsamaktadır
Uumlccediluumlncuuml Basamak Sağlık Hizmetleri oumlzel bir yaş
grubuna cinsiyetine yada belli bir hastalığa
yakalanan kişilere o konuda yeterli imkanlara
sahip yataklı tedavi kuruluşlarında verilen tedavi
hizmetlerini kapsamaktadır Bu hizmetler genel
olarak oumlzel dal ya da eğitim ve araştırma
hastanelerinde verilen hizmetlerdir
Bu sistemde hastanın acil durumlar dışında ilk olarak
birinci basamağa başvurması eğer buradaki imkanlarla
tedavi edilemiyorsa bir uumlst basamağa gitmesi
hedeflenmiştir Boumlylece zaman ve emek kaybının
oumlnlenmesi oumlngoumlruumllmuumlştuumlr
Tablo 2 Tuumlrkiyersquode Sağlık Hizmetlerin in Sunumu
Birinci Basamak
Sağlık Hizmetleri
Resmi Kurum Tabiplikleri
Sağlık Ocağı
Sağlık Merkezi
Ana ve Ccedilocuk Sağlığı ve Aile Planlaması (ACcedilS-AP) Merkezi
Oumlzel Poliklinikler
Verem Savaş Dispanserleri
SSK Sağlık İstasyonu ve Dispanseri
İkinci Basamak
Sağlık Hizmetleri
Eğitim ve Araştırma Hastanesi Olmayan Devlet Hastaneleri ve Dal Hastaneleri
Oumlzel Hastaneler
Eğitim ve Araştırma Hastanesi Olmayan Askeri Hastaneler
Sağlık Bakanlığına Bağlı Ağız ve Diş Sağlığı Merkezleri
Uumlccediluumlncuuml Basamak
Sağlık Hizmetleri
Uumlniversite Hastaneleri
Sağlık Bakanlığına Bağlı Eğitim ve Araştırma Hastaneleri
Uygulama ve Araştırma Merkezleri
Kaynak TC Sağlık Bakanlığı Tuumlrkiye Sağlık Bilgi Sistemi Eylem Planı 2004 s10
httpwwwsbusaglikgovtr
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi
145
C22 S1
En basit şekliyle Birinci Basamak Sağlık Hizmetleri
vatandaşın ccedileşitli nedenlerle başvurduğu ilk sağlık
kurumu ve bu kurumda uumlretilen sağlık hizmeti olarak
tanımlanabilir Yani nuumlfusun temel sağlık
ihtiyaccedillarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturan
belirlenmemiş ve yaygın sağlık sorunlarını kapsar
(Boerma 2003) Yaygın ve adil bir şekilde sunulan
Birinci Basamak Sağlık hizmetleri toplumdaki farklı
grupların bu sağlık hizmetlerinin eşit bir şekilde
yararlanmasını sağlar (Starfield 2009) Sağlıkta
Doumlnuumlşuumlm Programının hayata geccedilirilmesiyle birlikte
Birinci Basamak Sağlık Hizmeti sunan kuruluşlar
yeniden duumlzenlenmiş ve Birinci Basamak Sağlık
Hizmeti Sunan Kuruluşlar uumlccedil grupta toplanmıştır
Bunlar Aile Sağlığı Merkezi (ASM) Toplum Sağlığı
Merkezi (TSM) ve 112 Acil Sağlık Merkezi olarak
yeniden duumlzenlenmiştir (Muğla Halk Sağlığı
Merkezi)
5 TUumlRKİYErsquoDE SAĞLIK HARCAMALARINI
ARTTIRAN NEDENLER
Sağlığın korunması ve geliştirilmesi iccedilin yapılan
harcamalara sağlık harcaması denir Sağlık
harcamaları ile insanların yaşam suumlresinin uzaması ve
oumlzellikle yaşam kalitesinin arttırılması
amaccedillanmaktadır Ekonomik buumlyuumlme ve kalkınmada
oumlnemli bir faktoumlr olan sağlık harcamalarının uumllkelerin
gelişmişlik duumlzeylerine goumlre farklılıklar goumlsterdiği
soumlylenebilir Sağlık harcamalarının son yıllarda
toplam gelir ve toplam harcama iccedilerisindeki payının
arttığı goumlruumllmektedir Sağlık harcamalarındaki bu artış
nedenleri şu şekilde sıralanabilir (Kılavuz 2010 174)
Sağlık sektoumlruumlnuumln emek yoğun bir sektoumlr olması
Arzın talep yaratması
Gelirdeki artışla birlikte sağlık harcamaları
talebinin artması
Kronik hastalıkların ve yetersizliklerin ortalama
yaşam suumlresinin yuumlkselmesiyle birlikte artması
İnsanlarda sağlık bilincinin gelişmesi
Maliyetlerin asimetrik bilgiden dolayı artması
Sağlık sektoumlruumlnde yuumlksek sermayeli ileri
teknolojinin kullanılmasıdır
Sağlık harcamalarında ortaya ccedilıkan artış nedenlerinin
genelde olumlu olarak kabul edilen gelişmelere
bağlandığı goumlruumllmektedir Oumlzellikle sağlık
hizmetlerine erişimin artması ile birlikte sosyal
adaletin sağlanması daha fazla bireyin bu
hizmetlerden faydalanması ve tuumlketimin artması
sağlıklı bir nesil iccedilin son derece oumlnemlidir (Yereli
Kobal amp Koumlktaş 2011)
Son yıllarda sağlık harcamalarında ortaya ccedilıkan artışın
kırsal boumllgelerdeki kişilerin işverenlerin ve vergi
muumlkelleflerinin yuumlkuumlnuuml arttırdığı goumlruumllmektedir
Nuumlfusun sağlık ihtiyaccedilları artan gelir sigorta
talepleri fiyat değişimleri ve teknolojik değişim sağlık
harcamalarını arttıran nedenlerdendir Bu faktoumlrlerin
bazıları kırsal alanlarda son zamanlarda oldukccedila
oumlnemli bir artış goumlstermiştir Kırsal alanlarda sağlık
sektoumlruumlndeki bu artışlar topluluklar arasında meydana
gelen sağlık durumu ve hizmet durumuyla paralellik
goumlsterebilir ( McBridge 2005 6)
Grafik 1 Duumlnyada ve Tuumlrkiyede Toplam Sağlık Harcamalarının GSYH Oranı () 2000-2014
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Sağlık Harcamaları İstatistikleri (TUumlİK) 2000-2014
httpwwwtuikgovtr World Bank World Development Indicators Health System
httpwwwworldbankorg
Sağlık harcamalarıyla ilgili oumlnemli goumlstergelerden
birisi sağlık harcamalarının GSYHrsquoye oranıdır
Tuumlrkiyersquode toplam sağlık harcamalarının GSYH
iccedilerisindeki payı 2000 yılında 49 iken 2014 yılında
54 duumlzeyine yuumlkselmiştir Yani bu yıllar arasında
inişli ccedilıkışlı bir seyir izlese de genel olarak 05rsquolik
bir artış olduğu goumlruumllmektedir En yuumlksek değere ise
2008-2009 doumlneminde ulaşılmıştır Bu doumlnemde
0
2
4
6
8
10
12
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Tuumlrkiye Duumlnya
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
146
2017
toplam sağlık harcamalarının GSYH iccedilerisindeki payı
61 olarak gerccedilekleşmiş daha sonra 54rsquolere
gerilemiştir Bunda 2008 yılında yaşanan kuumlresel
finans krizin etkisinin de olduğunu soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Duumlnyarsquoda toplam sağlık harcamalarının
GSYH iccedilerisindeki payına baktığımızda ise bazı yıllar
kuumlccediluumlk duumlşuumlşler goumlzuumlkse de genel olarak artış
eğiliminde olduğu goumlruumllmektedir Duumlnyada Toplam
Sağlık Harcamalarının GSYH iccedilerisindeki payı 2000
yılında 9 iken 2014 yılında 99 duumlzeyine
yuumlkselmiştir Duumlnyarsquoda en yuumlksek duumlzeye ise 104
ile 2009 yılında ulaşılmıştır OECD Uumllkelerinde
toplam sağlık harcamalarının GSYH iccedilerisindeki
payının 2015 yılı ortalaması 9rsquodur Tuumlrkiye gerek
Duumlnya gerekse OECD Uumllkeleri ortalaması ile
karşılaştırıldığında dikkate değer bir şekilde
aşağılardadır (Grafik 1)
Şekil 5 Sağlık Harcamalarının GSYHrsquoye Oranı () ndash OECD Uumllkeleri (2013)
Kaynak OECD Focus on Health Spending OECD Health Statistics 2015 httpwwwoecdorg
Sağlık harcamalarının ekonomideki payı ve
finansmanı uumllkeden uumllkeye değişmektedir Sağlık
harcamalarına gelişmiş uumllkelerde ayrılan payın
gelişmekte olan uumllkelere goumlre daha fazla olduğu
goumlruumllmektedir OECD Uumllkelerinde toplam sağlık
harcamalarının GSYH iccedilerisindeki payına
baktığımızda en yuumlksek oran 164 ile ABDrsquoye ait
iken Tuumlrkiye 51 ile en duumlşuumlk seviyededir (Şekil 5)
Şekil 6 Kişi Başına Sağlık Harcamasındash OECD Uumllkeleri (2015)(Satın Alma Guumlcuuml Paritesi Cinsinden)
Kaynak OECD Focus on Health Spending OECD Health Statistics 2016 httpwwwoecdorg
Kişi Başına Sağlık Harcamasına baktığımızda Tuumlrkiyersquode 2000 yılında 424 Dolar iken 2014 yılında
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
16000
18000
20000
Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi
147
C22 S1
990 Dolara yuumlkseldiği goumlruumllmektedir Bu suumlreccedilte 566
Dolarlık bir artış olmuştur Bu rakam ABDrsquode 4559
Dolardan 9024 Dolara (4465 Dolar) İngilterersquode 1719
Dolardan 3971 Dolara (2252 Dolar) yuumlkselmiştir
Tuumlrkiye OECD Uumllkeleri arasında Kişi Başına Sağlık
Harcaması bakımından da en sonda yer almaktadır
Tuumlrkiyersquoye en yakın rakama sahip tek uumllke
Meksikadır Meksika da Kişi Başına Sağlık Harcaması
2000 yılında 484 Dolardan 2014 yılında 1053 Dolara
ccedilıkarak 569 Dolar artış goumlstermiştir (Şekil 6)
Grafik 2 Toplam Sağlık Harcamalarında Kamu ve Oumlzel Sektoumlruumln Payı () 2000-2014
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Sağlık Harcamaları İstatistikleri (TUumlİK) 2000-2014 httpwwwtuikgovtr
Tuumlrkiyersquode gerccedilekleşen toplam sağlık harcamasının
kamu ve oumlzel ayrımına bakıldığında ise buumlyuumlk bir
kısmının kamu tarafından gerccedilekleştirildiği
soumlylenebilir 2000 yılında gerccedilekleşen kamu
harcamaları 629 civarındayken 2014 yılında bu
oranın 774 olarak gerccedilekleştiği goumlruumllmektedir
(Grafik 2) Sağlık sigortasının kapsamının
genişlemesiyle beraber kamu harcamalarının payı
oumlnemli derecede artış goumlstermiştir
Grafik 3 Sağlık Yatırımlarında Kamu ve Oumlzel Sektoumlruumln Payı (Milyon TL) 2000-2014
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Sağlık Harcamaları İstatistikleri (TUumlİK) 2000-2014
httpwwwtuikgovtr
Sağlık sektoumlruumlndeki yatırımlarda da aynı şekilde
devletin payının oumlzel sektoumlrden oldukccedila yuumlksek
olduğu goumlruumllmektedir 2000 yılında kamunun sağlık
yatırımları iccedilerisindeki payı 902 iken oumlzel
sektoumlruumln 98 olduğu goumlruumllmektedir 2014 yılında ise
kamunun payı 75 iken oumlzel sektoumlruumln yatırımları
25 olarak gerccedilekleşmiştir 2008 kuumlresel finansal
krizinden sonra 2008-2010 doumlneminde sağlık
yatırımlarında kuumlresel finansal krizin etkisile bir duumlşuumlş
goumlruumllse de 2010 yılında sonra yeniden artış youmlnuumlnde
ivme kazandığı soumlylenebilir (Grafik 3)
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Kamu Oumlzel Sektoumlr
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Kamu Oumlzel Sektoumlr Toplam
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
148
2017
6 TUumlRKİYErsquoDE GENEL SAĞLIK
HİZMETLERİNİN FİNANS MANI
Toplumsal gelişmenin temel unsurlarından birisi de
sağlık hizmetlerinin etkin bir şekilde sunumunun
sağlanabilmesidir Duumlnyada son yıllarda yaşanan
nuumlfus yoğunluğundakli artış hem sağlık
harcamalarında oumlnemli bir artışa hem de sağlık
hizmetlerinin finansman yapısıyla ilgili tartışmaların
hızla artmasına neden olmuştur (Altay 2007)
Sağlık hizmetlerinin finansman sorunu her uumllke iccedilin
oldukccedila oumlnemli ve ccediloumlzuumlmuuml zor bir konudur Sağlık
hizmetlerinin finansmanında kullanılan farklı
youmlntemler soumlz konusudur Uumllkeler tarafından farklı
finansman youmlntemleri benimsenebilir Ancak hangi
youmlntem benimsenirse benimsensin temel amaccedil sağlık
hizmetlerinin kaliteli adil ve verimli bir şekilde
sunumunun sağlanabilmesidir
Sağlık hizmetlerinin finansmanında uumlccedil temel
finansman modeli vardır Beveridge Modeli Bismarck
Modeli ve Oumlzel Sağlık Sigortası (Tablo 3)
Tablo 3 Sağlık Sistemi Modelleri
Beveridge Modeli Bismarck Modeli Oumlzel Sigorta
Oumlrnek Ulusal Sağlık Hizmeti
Oumlrneğin Birleşik Krallık
Sosyal Sağlık Sigortası
Oumlrneğin
ABD
Karar Verme
Mekanizması
Devlet Tarafından Kara
Verme ve Youmlnetim
Sigorta Fonu ve Hekim
Birlikleri Tarafından
Karar Verme ve Youmlnetim
Oumlzel Girişimcilik
İlkeleri
Kaynaklar Vergiler Ccedilalışanların ve
İşverenlerin Katkıları
Oumlzel Finansman
Sağlık Hizmetleri
Sunucuları
Kamu
KamuOumlzel
Oumlzel
Kaynak Claudia Wild amp Bernhard Gibis Evaluations of health interventions in social insurance-based countries Germany
the Netherlands and Austria Health Policy Volume 63 Issue 2 February 2003 httpwwwsciencedirectcom
Tuumlrkiyersquode sağlık hizmetlerinin sunumu ve
finansmanıyla ilgili duumlzenlemeler oumlzellikle 2003
yılında hayata geccedilirilen Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm Programı
ile birlikte ivme kazanmış ve oldukccedila oumlnemli
değişiklikler gerccedilekleştirilmiştir (Tatar 2011)
Tuumlrkiyersquode sağlık sisteminin finansman yapısı karma
bir oumlzellik goumlstermektedir Bir taraftan Bismarck
Modeli uygulanırken digger taraftan Beveridge
Modeli (Kamu Yardımı) uygulanmakta ve sistemin
finansmanında oumlzel harcamalar da yer almaktadır
(Atasever 2014) Sağlık hizmetlerinin finansmanında
en temel ve guumlccedilluuml kurum SGKrsquodır
Tablo 4 Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarına Hizmet Sunumu İccedilin Ayrılan Finansmanı
(Milyon TL) 2013-2014
2013 2014 Değişim
Merkezi Youmlnetim Buumltccedilesi 16894 18647 104
Doumlner Sermaye Buumltccedilesi 19869 21443 79
Toplam 39763 40090 90
Kaynak Sağlık Bakanlığı Sağlık İstatistikleri 2014 httpwwwsaglikgovtr
Tuumlrkiyersquode Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarına
Hizmet Sunumu İccedilin Ayrılan Finansman yapısına
baktığımızda sağlık harcamalarının 2013 yılı merkezi
youmlnetim buumltccedilesi iccedilerindeki payının 16894 milyon
TLrsquoden 2014 yılında 18647 milyon TLrsquoye doumlner
sermaye iccedilerisindeki payının da 19869 milyon
TLrsquoden 2014 yılında 2443 TLrsquoye yuumlkseldiği
goumlruumllmektedir 2013-2014 yılları arasında merkezi
youmlnetim buumltccedilesi ve doumlner sermaye buumltccedilesi arasında
25 değişim meydana gelmiştir (Tablo 4)
7 TUumlRKIYErsquoDE SAĞLIK HARCAMALARI-
BUumlYUumlME ARASINDAKI İLIŞKI
71 Genel Ccedilerccedileve
Sağlık harcamalarının hem gelişmiş hem de
gelişmekte olan uumllkelerde ekonomik buumlyuumlmeyi
etkilediği soumlylenebilir Ekonomik buumlyuumlme ile kamu
harcamaları iccedilerisinde sağlık harcamalarına daha fazla
pay ayrılmaktadır Sağlık harcamalarının ekonomik
buumlyuumlme uumlzerindeki uyarıcı roluuml Mushkin tarafından
oumlne suumlruumllmuumlştuumlr (Muskin 1962 129-157) Bu sağlığa
dayalı buumlyuumlme hipotezi olarak bilinir Bu hipoteze
goumlre sağlık bir sermayedir boumlylece sağlık yatırımları
geliri artırabilir dolayısıyla da genel ekonomik
buumlyuumlmeye yol accedilar Aslında sağlık beşeri ve fiziki
sermaye birikimi uumlzerindeki etkisi yoluyla ekonomik
buumlyuumlmeyi etkileyebilir Aynı şekilde sağlıklı
Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi
149
C22 S1
insanların daha uumlretken olduğu da unutulmamalıdır
Aksine sağlıksız goumlruumlntuuml duumlnyanın birccedilok boumllgesinde
azgelişmişliğin varlığını accedilıklayan oumlnemli bir
faktoumlrduumlr Diğer taraftan ekonomik buumlyuumlmenin de iki
accedilıdan nuumlfusun sağlık durumunu iyileştirdiği
soumlylenebilir İlk olarak ekonomik buumlyuumlme kişi başına
gelir artış ima eder ki bu artan gelirin bir yuumlksek
parccedilası besleyici gıdalara ve daha kaliteli tuumlketime
harcanır Sonuccedil olarak sağlığı iyileştirir İkinci olarak
ekonomik buumlyuumlme teknolojik ilerleme ile
koumlruumlklenmektedir ve bu ilerlemenin bir parccedilası tıp
biliminde gelişmelere de yansımaktadır (Elmi amp
Sadeghi 2012) Kısaca sağlık harcamaları ile
toplumsal refah duumlzeyi ve ekonomik buumlyuumlme arasında
hem doğrudan hem de dolaylı bir ilişkinin varlığından
soumlz edilebilir
Grafik 4 Tuumlrkiyede Sağlık Harcamalarında Artış Buumlyuumlme Arasındaki İlişki () 2010-2014
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Sağlık Harcamaları İstatistikleri (TUumlİK) 2009-2015
httpwwwtuikgovtr
Kuumlresel olarak sağlık harcamaları 1980 yılından bu
yana oumlnemli oumllccediluumlde artmıştır Ancak sağlık
harcamalarının 2009 yılında yaşanan durgunlukta
yavaşlasa da 1990ların sonu ve 2000lerin başından
itibaren ekonomik buumlyuumlmeden daha hızlı arttığı
goumlruumllmektedir (Stebbins 2015) Bu durum Tuumlrkiye
iccedilin de boumlyledir (Grafik 4) Grafikte de goumlruumllduumlğuuml gibi
Tuumlrkiyersquode de 2005-2014 doumlneminde sağlık
harcamalarındaki artış oranı buumlyuumlme oranının
uumlzerindedir
Sağlık harcamalarında oumlzellikle dikkat ccedileken bir
durumda son yıllarda kamu iskonto oranlarında artış
referans fiyat duumlşuumlşleri global buumltccedile reccedilete
kurallarına ilişkin sağlık uygulama tebliği (SUT)
değişiklikleri gibi tasarruf tedbirlerine konu olan ilaccedil
harcamalarındaki durağanlıktır 2008 yılından sonraki
doumlnemde sağlık harcamaları analiz edildiğinde
harcamaların artışındaki kaynakların değişim eğilimi
iccedilerisinde olduğu goumlruumllmektedir (Memiş 2012)
72 Sağlık Harcamaları ndash Ekonomik Buumlyuumlme
Arasındaki İlişkinin Dinamik En Kuumlccediluumlk
Kareler Youmlntemi ile Analizi
1999 yılı oumlncesi sağlık harcamaları verilerine
ulaşılamadığından artan sağlık yatırımları neticesinde
hemşire ve doktor başına duumlşen hasta sayılarındaki
azalmanın buumlyuumlmeyi olumlu etkileyeceği duumlşuumlncesiyle
bu değişkenler goumlsterge değişken olarak alınmıştır
IMF-IFS( International Financial Statistics) veri
tabanından 1980-2014 arası yıllık zaman serileri
alınmıştır
Zaman kavramına bağlı olarak bir suumlrecin varyansı ve
ortalaması sistematik bir değişme goumlstermiyorsa seri
durağan bir seri olarak adlandırılır İktisadi zaman
serileri genel olarak durağan değillerdir Ancak zaman
serilerinin modellenmesinde ve nedensellik analizinin
gerccedilekleşmesi iccedilin serilerin durağan olması
gerekmektedir (Şimşek 2007 s56) Bu nedenledir ki
ccedilalışmada kırıklı Genişletilmiş Dickey-Fuller Birim
Koumlk Testi kullanılmaktadır Ele alınan serilerden reel
kişi başına GSYİH(R_K_GSYİH) değişkeninin doğal
logaritması alınmıştır Ayrıca hemşire başına duumlşen
hasta sayısı (Per_NURSE) ve doktor başına duumlş en
hasta sayısı(Per_DOC) serileri de incelenmiştir Tablo
5rsquode ADF test sonuccedilları yer almaktadır
-10
-5
0
5
10
15
20
25
30
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Sağlık Harcamaları Buumlyuumlme
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
150
2017
Tablo 5 Durağanlık Testi Sonuccedilları
Duumlzey (sabit) Birinci Farkında (sabit)
ADF istatistiği
Olasılık
Değerleri
ADF
İstatistiği
Olasılık
Değerleri
Log(R_K_GSYİH) -2420 2003 0921 -1168 1998 0010
Per_NURSE -1557 2006 0990 -4655 1995 0028
Per_ DOC -2378 2001 0899 -5272 1994 0010
Kırık seccedilimi iccedilin yenilikccedili sapma(Innovational
Outlier) ile minimize edilmiş Dickey Fuller t-
istatistiği kullanılmıştır
Bir sonraki analiz olan Johansen Eş Buumltuumlnleşme
testinde kullanılmak iccedilin belirlenmesi oumlnem arz eden
bir unsurdur Tablo 6rsquoda gecikme uzunluğunun
belirlenmesinde kullanılacak sonuccedillara yer
verilecektir
Tablo 6 Gecikme Uzunluğu Oumllccediluumlmuuml
Gecikme uzunluğu LR FPE AIC SC HQ
0 NA 4415771 2381426 2395168 2385981
1 2087833 4494136 1692022 1746987 1710241
2 1404705 4576825 1692083 1788272 1723967
3 5210236 6619373 1724651 1862063 1770199
Uygun Olan Gecikme Uzunluğunu Goumlstermektedir
Gecikme uzunluğu tuumlm kriterlerin de goumlsterdiği uumlzere
1(bir) olarak tespit edilmiştir VAR analizi gecikme
oumllccediluumlmuuml sonucunda goumlruumllduumlğuuml uumlzere logaritması
alınmış olan kişi başına reel GSYİH hemşire başına
duumlşen hasta sayısı ve doktor başına duumlşen hasta sayısı
değişkenlerinin bir doumlnem oumlnceki değerleri ile bir
ilişkisinin bulunduğu tespit edilmiştir Seccedililen
gecikme uzunluğu Johansen Eşbuumltuumlnleşme testinde
kullanılacaktır
Tablo 7 Johansen Eş Buumltuumlnleşme Testi Sonuccedilları
Trace Testi 005 Kritik Değer Olasılık Değeri Eş buumltuumlnleşme Sayısı
5597829 2979707 00000 Hiccedil Yok
1662751 1549471 00336 En Ccedilok Bir Tane
3124098 3841466 00771 En Ccedilok İki Tane
Max-Eigen Testi 005 Kritik Değer Olasılık Değeri Eş buumltuumlnleşme Sayısı
3935078 2113162 00001 Hiccedil Yok
1350341 1426460 00657 En Ccedilok Bir Tane
3124098 3841466 00771 En Ccedilok İki Tane
Aynı fark duumlzeyde I (1) birbiriyle entegre bulunan
logaritması alınmış olan kişi başına reel GSYİH
hemşire başına duumlşen hasta sayısı ve doktor başına
duumlşen hasta sayısı serileri 5 anlamlılık duumlzeyinde
seviyede durağan değildirler Durağan olmayan bu
zaman serileri arasında Tablo 7rsquoden anlaşıldığı uumlzere
en az bir tane uzun doumlnemli ilişkinin bulunduğu
anlaşılmaktadır Yani eş-buumltuumlnleşme vardır
Tablo 8 Dinamik En Kuumlccediluumlk Kareler(DOLS) Sonuccedilları
Bağımlı Değişken Log(R_K_GSYİH)
Bağımsız Değişken Katsayı Olasılık
Per_NURSE 000143 00011
Per_DOC 000118 00100
C 255745 00000
Eşbuumltuumlnleşme ilişkisi tespit edildikten sonra
kullanılabilecek youmlntemlerden biri olan dinamik en
kuumlccediluumlk kareler youmlntemi sonuccedilları iktisat ve sağlık
literatuumlruumlnde ilişkisi birccedilok kez teyit edilen sağlık
harcamaları ve buumlyuumlme rakamları arasındaki ilişkiyi
doğrular niteliktedir Artan sağlık harcamaları ve
Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi
151
C22 S1
yatırımları sayesinde gelişen sağlık sektoumlruumlnde
hemşire ve doktor başına duumlşen hasta sayıları azalmış
ve boumlylece uumllkedeki buumlyuumlmeye olumlu etkisi
olmuştur Elde edilen kısa doumlnemli ilişkide kuumlccediluumlk de
olsa doktor başına duumlşen hasta sayısı 1 birim arttığında
reel kişi başına GSYİH rakamı tahmini olarak
ortalama 000118 kadar artmaktadır Ayrıca
hemşire başına duumlşen hasta sayısı 1 birim arttığında
reel kişi başına GSYİH rakamı ortalama olarak
tahmini 000143 kadar artacaktır (Tablo 8)
SONUCcedil
Varlığını suumlrduumlrebilen guumlvenli ve sağlıklı toplumlar
iccedilin kamu sağlığının oumlnemi duumlnya var olduğundan beri
artmaktadır Dolayısıyla sağlık hizmetlerinin
sınırlarının genişletilmesiyle ilgili farkındalığın
gelişmesi guumln geccediltikccedile daha oumlnemli hale gelmektedir
Sağlık sektoumlruumlnuumln uumllkelerin ekonomileri uumlzerinde
belirleyici bir rol oynadığı soumlylenebilir Ekonomik
faktoumlrler de sağlık sağlık hizmetleri sağlık
harcamaları uumlzerinde olumlu ya da olumsuz sonuccedillar
doğurabilmektedir
Sağlık ve sağlık hizmetlerinde ekonomik analiz
genellikle huumlkuumlmetlerin ve diğer kuruluşlarının sağlık
sektoumlruumlnuumln gelişerek daha iyi hale gelebilmesine
youmlnelik sağlık politikaları hedeflerine ulaşabilmesine
yardımcı olmak amacıyla yapılmaktadır
Sağlık harcamalarının beşeri ve fiziki sermaye
birikimi uumlzerindeki etkisi yoluyla hem gelişmiş hem
de gelişmekte olan uumllkelerde ekonomik buumlyuumlmeyi
etkilediği soumlylenebilir Sağlık harcamaları ile
toplumsal refah duumlzeyi ve ekonomik buumlyuumlme arasında
hem doğrudan hem de dolaylı bir ilişkinin varlığından
soumlz edilebilir Dinamik en kuumlccediluumlk kareler youmlntemi
sonuccedilları iktisat ve sağlık literatuumlruumlnde ilişkisi birccedilok
kez teyit edilen sağlık harcamaları ve buumlyuumlme
rakamları arasındaki ilişkiyi doğrular niteliktedir Elde
edilen kısa doumlnemli ilişkide kuumlccediluumlk de olsa Artan sağlık
harcamaları ve yatırımları sayesinde gelişen sağlık
sektoumlruumlnde hemşire ve doktor başına duumlşen hasta
sayıları azalmış ve boumlylece uumllkedeki buumlyuumlmeye
olumlu etkisi olmuştur
KAYNAKCcedilA
1 AKDAĞ R (2008) Tuumlrkiyersquode Sağlıkta
Doumlnuumlşuumlm Programı ve Temel Sağlık Hizmetleri
2002-2008 Yayın No 770
httpsbusağlikgovtr Erişim Tarihi 20072016
2 AKDUR R (1999) Tuumlrkiyersquode Sağlık
Hizmetleri ve Avrupa Topluluğu Uumllkeleri ile
Kıyaslanması Ankara
httpwwwrecepakdurcom
3 ALTAY A (2007) Sağlık Hizmetlerinin
Sunumunda Yeni Accedilılımlar ve Tuumlrkiye Accedilısından
Değerlendirilmesi Sayıştay Dergisi Sayı 64
Ocak-Mart httpdergisayistaygovtr
4 ATASEVER M (2014) Tuumlrkiyersquode Sağlık
Hizmetlerinin Finansmanı ve Sağlık
Harcamalarının Analizi 2002-2013 Doumlnemi
Bakanlık Yayın No 983 Ankara
httpssgbsaglikgovtr
5 BEGG D S Fischer amp R Dornbush (2005)
Economics 8 Edition The McGraw-Hill
Companies Newyork
6 BOERMA W G W (2003) Profiles of General
Practice in Europe Nivel httpwwwnivelnl
Erişim Tarihi 13072016
7 CcedilALIŞKAN Ş Karabacak M amp Meccedilik O
(2013) Tuumlrkiyersquode Sağlık ve Ekonomik Buumlyuumlme
İlişkisi Dumlupınar Uumlniversitesi Sosyal
Bilimler Dergisi (37) ss123-130
httpwwwacademiaedu
8 GIRALT X M (2010) Principles of Health
Economics GNU Free Documentention License
httpparetouabes Erişim Tarihi 22022016
9 HANSON K amp Berman P (1998) Private
Health Care Provision in Devoloping Countries
A Preliminary Analysis of Levels and
Composition Health Policy and Planning
13(3) Oxford University Press pp195-211
httpwwwncbinlmnihgov
10 HAYCOX A (2009) What is Health
Economics NPR091101 April
httpwwwmedicineoxacuk Erişim Tarihi
12072016
11 KILAVUZ E (2010) Sağlık Harcamalarındaki
Artış ve Temel Bakım Hizmetleri Sosyal
Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 2(29) ss173-192
httpsbedergierciyesedutr Erişim Tarihi
12072016
12 MELTZER M I (2001) Introduction to Health
Economics for Physician Health Economics
Quintet Vol 358 September 22
httpwwwphuclaedu Erişim Tarihi
12072016
13 MEMİŞ S A (2012) Son Doumlnemdeki Sağlık
Harcamalarının Analizi tepav N201283 Kasım
httpwwwtepavorg
14 MILLS A amp Gilson L (1998) Health
Economics for Developing Countries A Survival
Kit Health Ecomics amp Financing
Programme pp1-30 httpsideasrepecorg
Erişim Tarihi 12072016
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
152
2017
15 Muğla Halk Sağlığı Merkezi (2014) Birinci
Basamak Sağlık Hizmetleri Rehberi Sağlık
Bakanlığı Tuumlrkiye Halk Sağlığı Kurumu
httpwwwmuglahsmgovtr
16 MWABU G (2007) Health Economics for
Low Income Countries Economic Growth
Center Yale University Center Discussion
Paper No 955 pp1-79
httpwwweconyaleedu Erişim Tarihi
152072016
17 OECD (2015) Focus on Health Spending
OECD Health Statistics httpwwwoecdorg
18 Sağlık Bakanlığı (2004) Tuumlrkiye Sağlık Bilgi
Sistemi Eylem Planı
httpwwwsbusağlikgovtr
19 Sağlık Bakanlığı (2010) Sağlık Reformunun
Doğru Yapılması Sağlık Bakanlığı Yayını
Ankara httpwwwsbusağlikgovtr
20 Sağlık Bakanlığı (2011) Sağlık Hizmetlerinin
Yuumlruumltuumllmesi Hakkında Youmlnerge 24 Ocak
httpwwwasmgovtr
21 Sağlık Bakanlığı (2012a) Tuumlrkiye Sağlıkta
Doumlnuumlşuumlm Programı Değerlendirme Raporu
(2003-2011) Aralık httpwwwsaglikgovtr
Erişim Tarihi 23062016
22 Sağlık Bakanlığı (2012b) Stratejik Plan 2013-
2017 Aralık httpwwwsağlikgovtr
23 SGK (2013) Sosyal Guumlvenlik Sağlık Uygulama
Tebliği Resmi Gazete Sayı 28597 24 Mart
httpwwwresmigazetegovtr
24 SAVEDOFF W D (2004) Kenneth Arrow and
the birth of Health Economics Public Health
Classics Bulletin of the World Health
Organization 82 (2) February
httpwwwncbinlmnihgov Erişim Tarihi
20072016
25 STARFIELD B (2009) Primary Care and
Equity in Health The Importance to
Effectiveness and Equity of Responsiveness to
Peoplesrsquo Needs Humanity amp Society Vol 33
FebruaryMay56-73 httpwwwjhsphedu
Erişim Tarihi 13072016
26 STEBBINS S (2015) Countries Spending the
Most on Health Care November 6
http247wallstcom Erişim Tarihi
14062016
27 ŞİMŞEK AR (2007) Kısa Vadeli Sermaye
Hareketleri ve Tuumlrkiye Ekonomisine Etkileri
Balıkesir Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
İktisat Anabilim Dalı Yuumlksek Lisans
Tezi
28 TATAR M (2011) Sağlık Hizmetlerinin
Finansman Modelleri Sağlık Sigortasının
Tuumlrkiyersquode Gelişimi Sosyal Guumlvenlik Dergisi
httpwwwsgkgovtr Erişim Tarihi 20072016
29 TUumlİK (2014) Sağlık İstatistikleri 1999-2014
httpwwwtuikgovtr
30 TOSUN N (2009) Sağlık Bakanlığı Stratejik
Plan 2010-2014 Yayın No 788
httppydbsağlikgovtr Erişim Tarihi
03072016
31 YERELİ A B Kobal İ amp Koumlktaş A M
(2011) Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarını Arttıran
Faktoumlrler httpahmetburcinyerelicom Erişim
Tarihi 29062016
32 WELS S (2016) What is Health Economics
httpwwwjhsphedu Erişim Tarihi 22022016
33 WHO (2001) Mental Health New
Understanding New Hope The World Health
Report 2001 World Health Organization
httpwwwwhoint Erişim Tarihi 25062016
34 WILD C Gibis B (2003) ldquoEvaluations of
Health Interventions in Social Insurance-Based
Countries Germany the Netherlands and
Austriardquo Health Policy Volume 63 Issue
2 February httpwwwsciencedirectcom
20072016
35 World Bank (2016) World Development
Indicators Health System 14 Haziran
httpwwwworldbankorg Erişim Tarihi
12072016
Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi
145
C22 S1
En basit şekliyle Birinci Basamak Sağlık Hizmetleri
vatandaşın ccedileşitli nedenlerle başvurduğu ilk sağlık
kurumu ve bu kurumda uumlretilen sağlık hizmeti olarak
tanımlanabilir Yani nuumlfusun temel sağlık
ihtiyaccedillarının buumlyuumlk bir kısmını oluşturan
belirlenmemiş ve yaygın sağlık sorunlarını kapsar
(Boerma 2003) Yaygın ve adil bir şekilde sunulan
Birinci Basamak Sağlık hizmetleri toplumdaki farklı
grupların bu sağlık hizmetlerinin eşit bir şekilde
yararlanmasını sağlar (Starfield 2009) Sağlıkta
Doumlnuumlşuumlm Programının hayata geccedilirilmesiyle birlikte
Birinci Basamak Sağlık Hizmeti sunan kuruluşlar
yeniden duumlzenlenmiş ve Birinci Basamak Sağlık
Hizmeti Sunan Kuruluşlar uumlccedil grupta toplanmıştır
Bunlar Aile Sağlığı Merkezi (ASM) Toplum Sağlığı
Merkezi (TSM) ve 112 Acil Sağlık Merkezi olarak
yeniden duumlzenlenmiştir (Muğla Halk Sağlığı
Merkezi)
5 TUumlRKİYErsquoDE SAĞLIK HARCAMALARINI
ARTTIRAN NEDENLER
Sağlığın korunması ve geliştirilmesi iccedilin yapılan
harcamalara sağlık harcaması denir Sağlık
harcamaları ile insanların yaşam suumlresinin uzaması ve
oumlzellikle yaşam kalitesinin arttırılması
amaccedillanmaktadır Ekonomik buumlyuumlme ve kalkınmada
oumlnemli bir faktoumlr olan sağlık harcamalarının uumllkelerin
gelişmişlik duumlzeylerine goumlre farklılıklar goumlsterdiği
soumlylenebilir Sağlık harcamalarının son yıllarda
toplam gelir ve toplam harcama iccedilerisindeki payının
arttığı goumlruumllmektedir Sağlık harcamalarındaki bu artış
nedenleri şu şekilde sıralanabilir (Kılavuz 2010 174)
Sağlık sektoumlruumlnuumln emek yoğun bir sektoumlr olması
Arzın talep yaratması
Gelirdeki artışla birlikte sağlık harcamaları
talebinin artması
Kronik hastalıkların ve yetersizliklerin ortalama
yaşam suumlresinin yuumlkselmesiyle birlikte artması
İnsanlarda sağlık bilincinin gelişmesi
Maliyetlerin asimetrik bilgiden dolayı artması
Sağlık sektoumlruumlnde yuumlksek sermayeli ileri
teknolojinin kullanılmasıdır
Sağlık harcamalarında ortaya ccedilıkan artış nedenlerinin
genelde olumlu olarak kabul edilen gelişmelere
bağlandığı goumlruumllmektedir Oumlzellikle sağlık
hizmetlerine erişimin artması ile birlikte sosyal
adaletin sağlanması daha fazla bireyin bu
hizmetlerden faydalanması ve tuumlketimin artması
sağlıklı bir nesil iccedilin son derece oumlnemlidir (Yereli
Kobal amp Koumlktaş 2011)
Son yıllarda sağlık harcamalarında ortaya ccedilıkan artışın
kırsal boumllgelerdeki kişilerin işverenlerin ve vergi
muumlkelleflerinin yuumlkuumlnuuml arttırdığı goumlruumllmektedir
Nuumlfusun sağlık ihtiyaccedilları artan gelir sigorta
talepleri fiyat değişimleri ve teknolojik değişim sağlık
harcamalarını arttıran nedenlerdendir Bu faktoumlrlerin
bazıları kırsal alanlarda son zamanlarda oldukccedila
oumlnemli bir artış goumlstermiştir Kırsal alanlarda sağlık
sektoumlruumlndeki bu artışlar topluluklar arasında meydana
gelen sağlık durumu ve hizmet durumuyla paralellik
goumlsterebilir ( McBridge 2005 6)
Grafik 1 Duumlnyada ve Tuumlrkiyede Toplam Sağlık Harcamalarının GSYH Oranı () 2000-2014
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Sağlık Harcamaları İstatistikleri (TUumlİK) 2000-2014
httpwwwtuikgovtr World Bank World Development Indicators Health System
httpwwwworldbankorg
Sağlık harcamalarıyla ilgili oumlnemli goumlstergelerden
birisi sağlık harcamalarının GSYHrsquoye oranıdır
Tuumlrkiyersquode toplam sağlık harcamalarının GSYH
iccedilerisindeki payı 2000 yılında 49 iken 2014 yılında
54 duumlzeyine yuumlkselmiştir Yani bu yıllar arasında
inişli ccedilıkışlı bir seyir izlese de genel olarak 05rsquolik
bir artış olduğu goumlruumllmektedir En yuumlksek değere ise
2008-2009 doumlneminde ulaşılmıştır Bu doumlnemde
0
2
4
6
8
10
12
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Tuumlrkiye Duumlnya
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
146
2017
toplam sağlık harcamalarının GSYH iccedilerisindeki payı
61 olarak gerccedilekleşmiş daha sonra 54rsquolere
gerilemiştir Bunda 2008 yılında yaşanan kuumlresel
finans krizin etkisinin de olduğunu soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Duumlnyarsquoda toplam sağlık harcamalarının
GSYH iccedilerisindeki payına baktığımızda ise bazı yıllar
kuumlccediluumlk duumlşuumlşler goumlzuumlkse de genel olarak artış
eğiliminde olduğu goumlruumllmektedir Duumlnyada Toplam
Sağlık Harcamalarının GSYH iccedilerisindeki payı 2000
yılında 9 iken 2014 yılında 99 duumlzeyine
yuumlkselmiştir Duumlnyarsquoda en yuumlksek duumlzeye ise 104
ile 2009 yılında ulaşılmıştır OECD Uumllkelerinde
toplam sağlık harcamalarının GSYH iccedilerisindeki
payının 2015 yılı ortalaması 9rsquodur Tuumlrkiye gerek
Duumlnya gerekse OECD Uumllkeleri ortalaması ile
karşılaştırıldığında dikkate değer bir şekilde
aşağılardadır (Grafik 1)
Şekil 5 Sağlık Harcamalarının GSYHrsquoye Oranı () ndash OECD Uumllkeleri (2013)
Kaynak OECD Focus on Health Spending OECD Health Statistics 2015 httpwwwoecdorg
Sağlık harcamalarının ekonomideki payı ve
finansmanı uumllkeden uumllkeye değişmektedir Sağlık
harcamalarına gelişmiş uumllkelerde ayrılan payın
gelişmekte olan uumllkelere goumlre daha fazla olduğu
goumlruumllmektedir OECD Uumllkelerinde toplam sağlık
harcamalarının GSYH iccedilerisindeki payına
baktığımızda en yuumlksek oran 164 ile ABDrsquoye ait
iken Tuumlrkiye 51 ile en duumlşuumlk seviyededir (Şekil 5)
Şekil 6 Kişi Başına Sağlık Harcamasındash OECD Uumllkeleri (2015)(Satın Alma Guumlcuuml Paritesi Cinsinden)
Kaynak OECD Focus on Health Spending OECD Health Statistics 2016 httpwwwoecdorg
Kişi Başına Sağlık Harcamasına baktığımızda Tuumlrkiyersquode 2000 yılında 424 Dolar iken 2014 yılında
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
16000
18000
20000
Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi
147
C22 S1
990 Dolara yuumlkseldiği goumlruumllmektedir Bu suumlreccedilte 566
Dolarlık bir artış olmuştur Bu rakam ABDrsquode 4559
Dolardan 9024 Dolara (4465 Dolar) İngilterersquode 1719
Dolardan 3971 Dolara (2252 Dolar) yuumlkselmiştir
Tuumlrkiye OECD Uumllkeleri arasında Kişi Başına Sağlık
Harcaması bakımından da en sonda yer almaktadır
Tuumlrkiyersquoye en yakın rakama sahip tek uumllke
Meksikadır Meksika da Kişi Başına Sağlık Harcaması
2000 yılında 484 Dolardan 2014 yılında 1053 Dolara
ccedilıkarak 569 Dolar artış goumlstermiştir (Şekil 6)
Grafik 2 Toplam Sağlık Harcamalarında Kamu ve Oumlzel Sektoumlruumln Payı () 2000-2014
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Sağlık Harcamaları İstatistikleri (TUumlİK) 2000-2014 httpwwwtuikgovtr
Tuumlrkiyersquode gerccedilekleşen toplam sağlık harcamasının
kamu ve oumlzel ayrımına bakıldığında ise buumlyuumlk bir
kısmının kamu tarafından gerccedilekleştirildiği
soumlylenebilir 2000 yılında gerccedilekleşen kamu
harcamaları 629 civarındayken 2014 yılında bu
oranın 774 olarak gerccedilekleştiği goumlruumllmektedir
(Grafik 2) Sağlık sigortasının kapsamının
genişlemesiyle beraber kamu harcamalarının payı
oumlnemli derecede artış goumlstermiştir
Grafik 3 Sağlık Yatırımlarında Kamu ve Oumlzel Sektoumlruumln Payı (Milyon TL) 2000-2014
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Sağlık Harcamaları İstatistikleri (TUumlİK) 2000-2014
httpwwwtuikgovtr
Sağlık sektoumlruumlndeki yatırımlarda da aynı şekilde
devletin payının oumlzel sektoumlrden oldukccedila yuumlksek
olduğu goumlruumllmektedir 2000 yılında kamunun sağlık
yatırımları iccedilerisindeki payı 902 iken oumlzel
sektoumlruumln 98 olduğu goumlruumllmektedir 2014 yılında ise
kamunun payı 75 iken oumlzel sektoumlruumln yatırımları
25 olarak gerccedilekleşmiştir 2008 kuumlresel finansal
krizinden sonra 2008-2010 doumlneminde sağlık
yatırımlarında kuumlresel finansal krizin etkisile bir duumlşuumlş
goumlruumllse de 2010 yılında sonra yeniden artış youmlnuumlnde
ivme kazandığı soumlylenebilir (Grafik 3)
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Kamu Oumlzel Sektoumlr
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Kamu Oumlzel Sektoumlr Toplam
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
148
2017
6 TUumlRKİYErsquoDE GENEL SAĞLIK
HİZMETLERİNİN FİNANS MANI
Toplumsal gelişmenin temel unsurlarından birisi de
sağlık hizmetlerinin etkin bir şekilde sunumunun
sağlanabilmesidir Duumlnyada son yıllarda yaşanan
nuumlfus yoğunluğundakli artış hem sağlık
harcamalarında oumlnemli bir artışa hem de sağlık
hizmetlerinin finansman yapısıyla ilgili tartışmaların
hızla artmasına neden olmuştur (Altay 2007)
Sağlık hizmetlerinin finansman sorunu her uumllke iccedilin
oldukccedila oumlnemli ve ccediloumlzuumlmuuml zor bir konudur Sağlık
hizmetlerinin finansmanında kullanılan farklı
youmlntemler soumlz konusudur Uumllkeler tarafından farklı
finansman youmlntemleri benimsenebilir Ancak hangi
youmlntem benimsenirse benimsensin temel amaccedil sağlık
hizmetlerinin kaliteli adil ve verimli bir şekilde
sunumunun sağlanabilmesidir
Sağlık hizmetlerinin finansmanında uumlccedil temel
finansman modeli vardır Beveridge Modeli Bismarck
Modeli ve Oumlzel Sağlık Sigortası (Tablo 3)
Tablo 3 Sağlık Sistemi Modelleri
Beveridge Modeli Bismarck Modeli Oumlzel Sigorta
Oumlrnek Ulusal Sağlık Hizmeti
Oumlrneğin Birleşik Krallık
Sosyal Sağlık Sigortası
Oumlrneğin
ABD
Karar Verme
Mekanizması
Devlet Tarafından Kara
Verme ve Youmlnetim
Sigorta Fonu ve Hekim
Birlikleri Tarafından
Karar Verme ve Youmlnetim
Oumlzel Girişimcilik
İlkeleri
Kaynaklar Vergiler Ccedilalışanların ve
İşverenlerin Katkıları
Oumlzel Finansman
Sağlık Hizmetleri
Sunucuları
Kamu
KamuOumlzel
Oumlzel
Kaynak Claudia Wild amp Bernhard Gibis Evaluations of health interventions in social insurance-based countries Germany
the Netherlands and Austria Health Policy Volume 63 Issue 2 February 2003 httpwwwsciencedirectcom
Tuumlrkiyersquode sağlık hizmetlerinin sunumu ve
finansmanıyla ilgili duumlzenlemeler oumlzellikle 2003
yılında hayata geccedilirilen Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm Programı
ile birlikte ivme kazanmış ve oldukccedila oumlnemli
değişiklikler gerccedilekleştirilmiştir (Tatar 2011)
Tuumlrkiyersquode sağlık sisteminin finansman yapısı karma
bir oumlzellik goumlstermektedir Bir taraftan Bismarck
Modeli uygulanırken digger taraftan Beveridge
Modeli (Kamu Yardımı) uygulanmakta ve sistemin
finansmanında oumlzel harcamalar da yer almaktadır
(Atasever 2014) Sağlık hizmetlerinin finansmanında
en temel ve guumlccedilluuml kurum SGKrsquodır
Tablo 4 Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarına Hizmet Sunumu İccedilin Ayrılan Finansmanı
(Milyon TL) 2013-2014
2013 2014 Değişim
Merkezi Youmlnetim Buumltccedilesi 16894 18647 104
Doumlner Sermaye Buumltccedilesi 19869 21443 79
Toplam 39763 40090 90
Kaynak Sağlık Bakanlığı Sağlık İstatistikleri 2014 httpwwwsaglikgovtr
Tuumlrkiyersquode Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarına
Hizmet Sunumu İccedilin Ayrılan Finansman yapısına
baktığımızda sağlık harcamalarının 2013 yılı merkezi
youmlnetim buumltccedilesi iccedilerindeki payının 16894 milyon
TLrsquoden 2014 yılında 18647 milyon TLrsquoye doumlner
sermaye iccedilerisindeki payının da 19869 milyon
TLrsquoden 2014 yılında 2443 TLrsquoye yuumlkseldiği
goumlruumllmektedir 2013-2014 yılları arasında merkezi
youmlnetim buumltccedilesi ve doumlner sermaye buumltccedilesi arasında
25 değişim meydana gelmiştir (Tablo 4)
7 TUumlRKIYErsquoDE SAĞLIK HARCAMALARI-
BUumlYUumlME ARASINDAKI İLIŞKI
71 Genel Ccedilerccedileve
Sağlık harcamalarının hem gelişmiş hem de
gelişmekte olan uumllkelerde ekonomik buumlyuumlmeyi
etkilediği soumlylenebilir Ekonomik buumlyuumlme ile kamu
harcamaları iccedilerisinde sağlık harcamalarına daha fazla
pay ayrılmaktadır Sağlık harcamalarının ekonomik
buumlyuumlme uumlzerindeki uyarıcı roluuml Mushkin tarafından
oumlne suumlruumllmuumlştuumlr (Muskin 1962 129-157) Bu sağlığa
dayalı buumlyuumlme hipotezi olarak bilinir Bu hipoteze
goumlre sağlık bir sermayedir boumlylece sağlık yatırımları
geliri artırabilir dolayısıyla da genel ekonomik
buumlyuumlmeye yol accedilar Aslında sağlık beşeri ve fiziki
sermaye birikimi uumlzerindeki etkisi yoluyla ekonomik
buumlyuumlmeyi etkileyebilir Aynı şekilde sağlıklı
Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi
149
C22 S1
insanların daha uumlretken olduğu da unutulmamalıdır
Aksine sağlıksız goumlruumlntuuml duumlnyanın birccedilok boumllgesinde
azgelişmişliğin varlığını accedilıklayan oumlnemli bir
faktoumlrduumlr Diğer taraftan ekonomik buumlyuumlmenin de iki
accedilıdan nuumlfusun sağlık durumunu iyileştirdiği
soumlylenebilir İlk olarak ekonomik buumlyuumlme kişi başına
gelir artış ima eder ki bu artan gelirin bir yuumlksek
parccedilası besleyici gıdalara ve daha kaliteli tuumlketime
harcanır Sonuccedil olarak sağlığı iyileştirir İkinci olarak
ekonomik buumlyuumlme teknolojik ilerleme ile
koumlruumlklenmektedir ve bu ilerlemenin bir parccedilası tıp
biliminde gelişmelere de yansımaktadır (Elmi amp
Sadeghi 2012) Kısaca sağlık harcamaları ile
toplumsal refah duumlzeyi ve ekonomik buumlyuumlme arasında
hem doğrudan hem de dolaylı bir ilişkinin varlığından
soumlz edilebilir
Grafik 4 Tuumlrkiyede Sağlık Harcamalarında Artış Buumlyuumlme Arasındaki İlişki () 2010-2014
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Sağlık Harcamaları İstatistikleri (TUumlİK) 2009-2015
httpwwwtuikgovtr
Kuumlresel olarak sağlık harcamaları 1980 yılından bu
yana oumlnemli oumllccediluumlde artmıştır Ancak sağlık
harcamalarının 2009 yılında yaşanan durgunlukta
yavaşlasa da 1990ların sonu ve 2000lerin başından
itibaren ekonomik buumlyuumlmeden daha hızlı arttığı
goumlruumllmektedir (Stebbins 2015) Bu durum Tuumlrkiye
iccedilin de boumlyledir (Grafik 4) Grafikte de goumlruumllduumlğuuml gibi
Tuumlrkiyersquode de 2005-2014 doumlneminde sağlık
harcamalarındaki artış oranı buumlyuumlme oranının
uumlzerindedir
Sağlık harcamalarında oumlzellikle dikkat ccedileken bir
durumda son yıllarda kamu iskonto oranlarında artış
referans fiyat duumlşuumlşleri global buumltccedile reccedilete
kurallarına ilişkin sağlık uygulama tebliği (SUT)
değişiklikleri gibi tasarruf tedbirlerine konu olan ilaccedil
harcamalarındaki durağanlıktır 2008 yılından sonraki
doumlnemde sağlık harcamaları analiz edildiğinde
harcamaların artışındaki kaynakların değişim eğilimi
iccedilerisinde olduğu goumlruumllmektedir (Memiş 2012)
72 Sağlık Harcamaları ndash Ekonomik Buumlyuumlme
Arasındaki İlişkinin Dinamik En Kuumlccediluumlk
Kareler Youmlntemi ile Analizi
1999 yılı oumlncesi sağlık harcamaları verilerine
ulaşılamadığından artan sağlık yatırımları neticesinde
hemşire ve doktor başına duumlşen hasta sayılarındaki
azalmanın buumlyuumlmeyi olumlu etkileyeceği duumlşuumlncesiyle
bu değişkenler goumlsterge değişken olarak alınmıştır
IMF-IFS( International Financial Statistics) veri
tabanından 1980-2014 arası yıllık zaman serileri
alınmıştır
Zaman kavramına bağlı olarak bir suumlrecin varyansı ve
ortalaması sistematik bir değişme goumlstermiyorsa seri
durağan bir seri olarak adlandırılır İktisadi zaman
serileri genel olarak durağan değillerdir Ancak zaman
serilerinin modellenmesinde ve nedensellik analizinin
gerccedilekleşmesi iccedilin serilerin durağan olması
gerekmektedir (Şimşek 2007 s56) Bu nedenledir ki
ccedilalışmada kırıklı Genişletilmiş Dickey-Fuller Birim
Koumlk Testi kullanılmaktadır Ele alınan serilerden reel
kişi başına GSYİH(R_K_GSYİH) değişkeninin doğal
logaritması alınmıştır Ayrıca hemşire başına duumlşen
hasta sayısı (Per_NURSE) ve doktor başına duumlş en
hasta sayısı(Per_DOC) serileri de incelenmiştir Tablo
5rsquode ADF test sonuccedilları yer almaktadır
-10
-5
0
5
10
15
20
25
30
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Sağlık Harcamaları Buumlyuumlme
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
150
2017
Tablo 5 Durağanlık Testi Sonuccedilları
Duumlzey (sabit) Birinci Farkında (sabit)
ADF istatistiği
Olasılık
Değerleri
ADF
İstatistiği
Olasılık
Değerleri
Log(R_K_GSYİH) -2420 2003 0921 -1168 1998 0010
Per_NURSE -1557 2006 0990 -4655 1995 0028
Per_ DOC -2378 2001 0899 -5272 1994 0010
Kırık seccedilimi iccedilin yenilikccedili sapma(Innovational
Outlier) ile minimize edilmiş Dickey Fuller t-
istatistiği kullanılmıştır
Bir sonraki analiz olan Johansen Eş Buumltuumlnleşme
testinde kullanılmak iccedilin belirlenmesi oumlnem arz eden
bir unsurdur Tablo 6rsquoda gecikme uzunluğunun
belirlenmesinde kullanılacak sonuccedillara yer
verilecektir
Tablo 6 Gecikme Uzunluğu Oumllccediluumlmuuml
Gecikme uzunluğu LR FPE AIC SC HQ
0 NA 4415771 2381426 2395168 2385981
1 2087833 4494136 1692022 1746987 1710241
2 1404705 4576825 1692083 1788272 1723967
3 5210236 6619373 1724651 1862063 1770199
Uygun Olan Gecikme Uzunluğunu Goumlstermektedir
Gecikme uzunluğu tuumlm kriterlerin de goumlsterdiği uumlzere
1(bir) olarak tespit edilmiştir VAR analizi gecikme
oumllccediluumlmuuml sonucunda goumlruumllduumlğuuml uumlzere logaritması
alınmış olan kişi başına reel GSYİH hemşire başına
duumlşen hasta sayısı ve doktor başına duumlşen hasta sayısı
değişkenlerinin bir doumlnem oumlnceki değerleri ile bir
ilişkisinin bulunduğu tespit edilmiştir Seccedililen
gecikme uzunluğu Johansen Eşbuumltuumlnleşme testinde
kullanılacaktır
Tablo 7 Johansen Eş Buumltuumlnleşme Testi Sonuccedilları
Trace Testi 005 Kritik Değer Olasılık Değeri Eş buumltuumlnleşme Sayısı
5597829 2979707 00000 Hiccedil Yok
1662751 1549471 00336 En Ccedilok Bir Tane
3124098 3841466 00771 En Ccedilok İki Tane
Max-Eigen Testi 005 Kritik Değer Olasılık Değeri Eş buumltuumlnleşme Sayısı
3935078 2113162 00001 Hiccedil Yok
1350341 1426460 00657 En Ccedilok Bir Tane
3124098 3841466 00771 En Ccedilok İki Tane
Aynı fark duumlzeyde I (1) birbiriyle entegre bulunan
logaritması alınmış olan kişi başına reel GSYİH
hemşire başına duumlşen hasta sayısı ve doktor başına
duumlşen hasta sayısı serileri 5 anlamlılık duumlzeyinde
seviyede durağan değildirler Durağan olmayan bu
zaman serileri arasında Tablo 7rsquoden anlaşıldığı uumlzere
en az bir tane uzun doumlnemli ilişkinin bulunduğu
anlaşılmaktadır Yani eş-buumltuumlnleşme vardır
Tablo 8 Dinamik En Kuumlccediluumlk Kareler(DOLS) Sonuccedilları
Bağımlı Değişken Log(R_K_GSYİH)
Bağımsız Değişken Katsayı Olasılık
Per_NURSE 000143 00011
Per_DOC 000118 00100
C 255745 00000
Eşbuumltuumlnleşme ilişkisi tespit edildikten sonra
kullanılabilecek youmlntemlerden biri olan dinamik en
kuumlccediluumlk kareler youmlntemi sonuccedilları iktisat ve sağlık
literatuumlruumlnde ilişkisi birccedilok kez teyit edilen sağlık
harcamaları ve buumlyuumlme rakamları arasındaki ilişkiyi
doğrular niteliktedir Artan sağlık harcamaları ve
Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi
151
C22 S1
yatırımları sayesinde gelişen sağlık sektoumlruumlnde
hemşire ve doktor başına duumlşen hasta sayıları azalmış
ve boumlylece uumllkedeki buumlyuumlmeye olumlu etkisi
olmuştur Elde edilen kısa doumlnemli ilişkide kuumlccediluumlk de
olsa doktor başına duumlşen hasta sayısı 1 birim arttığında
reel kişi başına GSYİH rakamı tahmini olarak
ortalama 000118 kadar artmaktadır Ayrıca
hemşire başına duumlşen hasta sayısı 1 birim arttığında
reel kişi başına GSYİH rakamı ortalama olarak
tahmini 000143 kadar artacaktır (Tablo 8)
SONUCcedil
Varlığını suumlrduumlrebilen guumlvenli ve sağlıklı toplumlar
iccedilin kamu sağlığının oumlnemi duumlnya var olduğundan beri
artmaktadır Dolayısıyla sağlık hizmetlerinin
sınırlarının genişletilmesiyle ilgili farkındalığın
gelişmesi guumln geccediltikccedile daha oumlnemli hale gelmektedir
Sağlık sektoumlruumlnuumln uumllkelerin ekonomileri uumlzerinde
belirleyici bir rol oynadığı soumlylenebilir Ekonomik
faktoumlrler de sağlık sağlık hizmetleri sağlık
harcamaları uumlzerinde olumlu ya da olumsuz sonuccedillar
doğurabilmektedir
Sağlık ve sağlık hizmetlerinde ekonomik analiz
genellikle huumlkuumlmetlerin ve diğer kuruluşlarının sağlık
sektoumlruumlnuumln gelişerek daha iyi hale gelebilmesine
youmlnelik sağlık politikaları hedeflerine ulaşabilmesine
yardımcı olmak amacıyla yapılmaktadır
Sağlık harcamalarının beşeri ve fiziki sermaye
birikimi uumlzerindeki etkisi yoluyla hem gelişmiş hem
de gelişmekte olan uumllkelerde ekonomik buumlyuumlmeyi
etkilediği soumlylenebilir Sağlık harcamaları ile
toplumsal refah duumlzeyi ve ekonomik buumlyuumlme arasında
hem doğrudan hem de dolaylı bir ilişkinin varlığından
soumlz edilebilir Dinamik en kuumlccediluumlk kareler youmlntemi
sonuccedilları iktisat ve sağlık literatuumlruumlnde ilişkisi birccedilok
kez teyit edilen sağlık harcamaları ve buumlyuumlme
rakamları arasındaki ilişkiyi doğrular niteliktedir Elde
edilen kısa doumlnemli ilişkide kuumlccediluumlk de olsa Artan sağlık
harcamaları ve yatırımları sayesinde gelişen sağlık
sektoumlruumlnde hemşire ve doktor başına duumlşen hasta
sayıları azalmış ve boumlylece uumllkedeki buumlyuumlmeye
olumlu etkisi olmuştur
KAYNAKCcedilA
1 AKDAĞ R (2008) Tuumlrkiyersquode Sağlıkta
Doumlnuumlşuumlm Programı ve Temel Sağlık Hizmetleri
2002-2008 Yayın No 770
httpsbusağlikgovtr Erişim Tarihi 20072016
2 AKDUR R (1999) Tuumlrkiyersquode Sağlık
Hizmetleri ve Avrupa Topluluğu Uumllkeleri ile
Kıyaslanması Ankara
httpwwwrecepakdurcom
3 ALTAY A (2007) Sağlık Hizmetlerinin
Sunumunda Yeni Accedilılımlar ve Tuumlrkiye Accedilısından
Değerlendirilmesi Sayıştay Dergisi Sayı 64
Ocak-Mart httpdergisayistaygovtr
4 ATASEVER M (2014) Tuumlrkiyersquode Sağlık
Hizmetlerinin Finansmanı ve Sağlık
Harcamalarının Analizi 2002-2013 Doumlnemi
Bakanlık Yayın No 983 Ankara
httpssgbsaglikgovtr
5 BEGG D S Fischer amp R Dornbush (2005)
Economics 8 Edition The McGraw-Hill
Companies Newyork
6 BOERMA W G W (2003) Profiles of General
Practice in Europe Nivel httpwwwnivelnl
Erişim Tarihi 13072016
7 CcedilALIŞKAN Ş Karabacak M amp Meccedilik O
(2013) Tuumlrkiyersquode Sağlık ve Ekonomik Buumlyuumlme
İlişkisi Dumlupınar Uumlniversitesi Sosyal
Bilimler Dergisi (37) ss123-130
httpwwwacademiaedu
8 GIRALT X M (2010) Principles of Health
Economics GNU Free Documentention License
httpparetouabes Erişim Tarihi 22022016
9 HANSON K amp Berman P (1998) Private
Health Care Provision in Devoloping Countries
A Preliminary Analysis of Levels and
Composition Health Policy and Planning
13(3) Oxford University Press pp195-211
httpwwwncbinlmnihgov
10 HAYCOX A (2009) What is Health
Economics NPR091101 April
httpwwwmedicineoxacuk Erişim Tarihi
12072016
11 KILAVUZ E (2010) Sağlık Harcamalarındaki
Artış ve Temel Bakım Hizmetleri Sosyal
Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 2(29) ss173-192
httpsbedergierciyesedutr Erişim Tarihi
12072016
12 MELTZER M I (2001) Introduction to Health
Economics for Physician Health Economics
Quintet Vol 358 September 22
httpwwwphuclaedu Erişim Tarihi
12072016
13 MEMİŞ S A (2012) Son Doumlnemdeki Sağlık
Harcamalarının Analizi tepav N201283 Kasım
httpwwwtepavorg
14 MILLS A amp Gilson L (1998) Health
Economics for Developing Countries A Survival
Kit Health Ecomics amp Financing
Programme pp1-30 httpsideasrepecorg
Erişim Tarihi 12072016
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
152
2017
15 Muğla Halk Sağlığı Merkezi (2014) Birinci
Basamak Sağlık Hizmetleri Rehberi Sağlık
Bakanlığı Tuumlrkiye Halk Sağlığı Kurumu
httpwwwmuglahsmgovtr
16 MWABU G (2007) Health Economics for
Low Income Countries Economic Growth
Center Yale University Center Discussion
Paper No 955 pp1-79
httpwwweconyaleedu Erişim Tarihi
152072016
17 OECD (2015) Focus on Health Spending
OECD Health Statistics httpwwwoecdorg
18 Sağlık Bakanlığı (2004) Tuumlrkiye Sağlık Bilgi
Sistemi Eylem Planı
httpwwwsbusağlikgovtr
19 Sağlık Bakanlığı (2010) Sağlık Reformunun
Doğru Yapılması Sağlık Bakanlığı Yayını
Ankara httpwwwsbusağlikgovtr
20 Sağlık Bakanlığı (2011) Sağlık Hizmetlerinin
Yuumlruumltuumllmesi Hakkında Youmlnerge 24 Ocak
httpwwwasmgovtr
21 Sağlık Bakanlığı (2012a) Tuumlrkiye Sağlıkta
Doumlnuumlşuumlm Programı Değerlendirme Raporu
(2003-2011) Aralık httpwwwsaglikgovtr
Erişim Tarihi 23062016
22 Sağlık Bakanlığı (2012b) Stratejik Plan 2013-
2017 Aralık httpwwwsağlikgovtr
23 SGK (2013) Sosyal Guumlvenlik Sağlık Uygulama
Tebliği Resmi Gazete Sayı 28597 24 Mart
httpwwwresmigazetegovtr
24 SAVEDOFF W D (2004) Kenneth Arrow and
the birth of Health Economics Public Health
Classics Bulletin of the World Health
Organization 82 (2) February
httpwwwncbinlmnihgov Erişim Tarihi
20072016
25 STARFIELD B (2009) Primary Care and
Equity in Health The Importance to
Effectiveness and Equity of Responsiveness to
Peoplesrsquo Needs Humanity amp Society Vol 33
FebruaryMay56-73 httpwwwjhsphedu
Erişim Tarihi 13072016
26 STEBBINS S (2015) Countries Spending the
Most on Health Care November 6
http247wallstcom Erişim Tarihi
14062016
27 ŞİMŞEK AR (2007) Kısa Vadeli Sermaye
Hareketleri ve Tuumlrkiye Ekonomisine Etkileri
Balıkesir Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
İktisat Anabilim Dalı Yuumlksek Lisans
Tezi
28 TATAR M (2011) Sağlık Hizmetlerinin
Finansman Modelleri Sağlık Sigortasının
Tuumlrkiyersquode Gelişimi Sosyal Guumlvenlik Dergisi
httpwwwsgkgovtr Erişim Tarihi 20072016
29 TUumlİK (2014) Sağlık İstatistikleri 1999-2014
httpwwwtuikgovtr
30 TOSUN N (2009) Sağlık Bakanlığı Stratejik
Plan 2010-2014 Yayın No 788
httppydbsağlikgovtr Erişim Tarihi
03072016
31 YERELİ A B Kobal İ amp Koumlktaş A M
(2011) Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarını Arttıran
Faktoumlrler httpahmetburcinyerelicom Erişim
Tarihi 29062016
32 WELS S (2016) What is Health Economics
httpwwwjhsphedu Erişim Tarihi 22022016
33 WHO (2001) Mental Health New
Understanding New Hope The World Health
Report 2001 World Health Organization
httpwwwwhoint Erişim Tarihi 25062016
34 WILD C Gibis B (2003) ldquoEvaluations of
Health Interventions in Social Insurance-Based
Countries Germany the Netherlands and
Austriardquo Health Policy Volume 63 Issue
2 February httpwwwsciencedirectcom
20072016
35 World Bank (2016) World Development
Indicators Health System 14 Haziran
httpwwwworldbankorg Erişim Tarihi
12072016
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
146
2017
toplam sağlık harcamalarının GSYH iccedilerisindeki payı
61 olarak gerccedilekleşmiş daha sonra 54rsquolere
gerilemiştir Bunda 2008 yılında yaşanan kuumlresel
finans krizin etkisinin de olduğunu soumlylemek
muumlmkuumlnduumlr Duumlnyarsquoda toplam sağlık harcamalarının
GSYH iccedilerisindeki payına baktığımızda ise bazı yıllar
kuumlccediluumlk duumlşuumlşler goumlzuumlkse de genel olarak artış
eğiliminde olduğu goumlruumllmektedir Duumlnyada Toplam
Sağlık Harcamalarının GSYH iccedilerisindeki payı 2000
yılında 9 iken 2014 yılında 99 duumlzeyine
yuumlkselmiştir Duumlnyarsquoda en yuumlksek duumlzeye ise 104
ile 2009 yılında ulaşılmıştır OECD Uumllkelerinde
toplam sağlık harcamalarının GSYH iccedilerisindeki
payının 2015 yılı ortalaması 9rsquodur Tuumlrkiye gerek
Duumlnya gerekse OECD Uumllkeleri ortalaması ile
karşılaştırıldığında dikkate değer bir şekilde
aşağılardadır (Grafik 1)
Şekil 5 Sağlık Harcamalarının GSYHrsquoye Oranı () ndash OECD Uumllkeleri (2013)
Kaynak OECD Focus on Health Spending OECD Health Statistics 2015 httpwwwoecdorg
Sağlık harcamalarının ekonomideki payı ve
finansmanı uumllkeden uumllkeye değişmektedir Sağlık
harcamalarına gelişmiş uumllkelerde ayrılan payın
gelişmekte olan uumllkelere goumlre daha fazla olduğu
goumlruumllmektedir OECD Uumllkelerinde toplam sağlık
harcamalarının GSYH iccedilerisindeki payına
baktığımızda en yuumlksek oran 164 ile ABDrsquoye ait
iken Tuumlrkiye 51 ile en duumlşuumlk seviyededir (Şekil 5)
Şekil 6 Kişi Başına Sağlık Harcamasındash OECD Uumllkeleri (2015)(Satın Alma Guumlcuuml Paritesi Cinsinden)
Kaynak OECD Focus on Health Spending OECD Health Statistics 2016 httpwwwoecdorg
Kişi Başına Sağlık Harcamasına baktığımızda Tuumlrkiyersquode 2000 yılında 424 Dolar iken 2014 yılında
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
16000
18000
20000
Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi
147
C22 S1
990 Dolara yuumlkseldiği goumlruumllmektedir Bu suumlreccedilte 566
Dolarlık bir artış olmuştur Bu rakam ABDrsquode 4559
Dolardan 9024 Dolara (4465 Dolar) İngilterersquode 1719
Dolardan 3971 Dolara (2252 Dolar) yuumlkselmiştir
Tuumlrkiye OECD Uumllkeleri arasında Kişi Başına Sağlık
Harcaması bakımından da en sonda yer almaktadır
Tuumlrkiyersquoye en yakın rakama sahip tek uumllke
Meksikadır Meksika da Kişi Başına Sağlık Harcaması
2000 yılında 484 Dolardan 2014 yılında 1053 Dolara
ccedilıkarak 569 Dolar artış goumlstermiştir (Şekil 6)
Grafik 2 Toplam Sağlık Harcamalarında Kamu ve Oumlzel Sektoumlruumln Payı () 2000-2014
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Sağlık Harcamaları İstatistikleri (TUumlİK) 2000-2014 httpwwwtuikgovtr
Tuumlrkiyersquode gerccedilekleşen toplam sağlık harcamasının
kamu ve oumlzel ayrımına bakıldığında ise buumlyuumlk bir
kısmının kamu tarafından gerccedilekleştirildiği
soumlylenebilir 2000 yılında gerccedilekleşen kamu
harcamaları 629 civarındayken 2014 yılında bu
oranın 774 olarak gerccedilekleştiği goumlruumllmektedir
(Grafik 2) Sağlık sigortasının kapsamının
genişlemesiyle beraber kamu harcamalarının payı
oumlnemli derecede artış goumlstermiştir
Grafik 3 Sağlık Yatırımlarında Kamu ve Oumlzel Sektoumlruumln Payı (Milyon TL) 2000-2014
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Sağlık Harcamaları İstatistikleri (TUumlİK) 2000-2014
httpwwwtuikgovtr
Sağlık sektoumlruumlndeki yatırımlarda da aynı şekilde
devletin payının oumlzel sektoumlrden oldukccedila yuumlksek
olduğu goumlruumllmektedir 2000 yılında kamunun sağlık
yatırımları iccedilerisindeki payı 902 iken oumlzel
sektoumlruumln 98 olduğu goumlruumllmektedir 2014 yılında ise
kamunun payı 75 iken oumlzel sektoumlruumln yatırımları
25 olarak gerccedilekleşmiştir 2008 kuumlresel finansal
krizinden sonra 2008-2010 doumlneminde sağlık
yatırımlarında kuumlresel finansal krizin etkisile bir duumlşuumlş
goumlruumllse de 2010 yılında sonra yeniden artış youmlnuumlnde
ivme kazandığı soumlylenebilir (Grafik 3)
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Kamu Oumlzel Sektoumlr
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Kamu Oumlzel Sektoumlr Toplam
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
148
2017
6 TUumlRKİYErsquoDE GENEL SAĞLIK
HİZMETLERİNİN FİNANS MANI
Toplumsal gelişmenin temel unsurlarından birisi de
sağlık hizmetlerinin etkin bir şekilde sunumunun
sağlanabilmesidir Duumlnyada son yıllarda yaşanan
nuumlfus yoğunluğundakli artış hem sağlık
harcamalarında oumlnemli bir artışa hem de sağlık
hizmetlerinin finansman yapısıyla ilgili tartışmaların
hızla artmasına neden olmuştur (Altay 2007)
Sağlık hizmetlerinin finansman sorunu her uumllke iccedilin
oldukccedila oumlnemli ve ccediloumlzuumlmuuml zor bir konudur Sağlık
hizmetlerinin finansmanında kullanılan farklı
youmlntemler soumlz konusudur Uumllkeler tarafından farklı
finansman youmlntemleri benimsenebilir Ancak hangi
youmlntem benimsenirse benimsensin temel amaccedil sağlık
hizmetlerinin kaliteli adil ve verimli bir şekilde
sunumunun sağlanabilmesidir
Sağlık hizmetlerinin finansmanında uumlccedil temel
finansman modeli vardır Beveridge Modeli Bismarck
Modeli ve Oumlzel Sağlık Sigortası (Tablo 3)
Tablo 3 Sağlık Sistemi Modelleri
Beveridge Modeli Bismarck Modeli Oumlzel Sigorta
Oumlrnek Ulusal Sağlık Hizmeti
Oumlrneğin Birleşik Krallık
Sosyal Sağlık Sigortası
Oumlrneğin
ABD
Karar Verme
Mekanizması
Devlet Tarafından Kara
Verme ve Youmlnetim
Sigorta Fonu ve Hekim
Birlikleri Tarafından
Karar Verme ve Youmlnetim
Oumlzel Girişimcilik
İlkeleri
Kaynaklar Vergiler Ccedilalışanların ve
İşverenlerin Katkıları
Oumlzel Finansman
Sağlık Hizmetleri
Sunucuları
Kamu
KamuOumlzel
Oumlzel
Kaynak Claudia Wild amp Bernhard Gibis Evaluations of health interventions in social insurance-based countries Germany
the Netherlands and Austria Health Policy Volume 63 Issue 2 February 2003 httpwwwsciencedirectcom
Tuumlrkiyersquode sağlık hizmetlerinin sunumu ve
finansmanıyla ilgili duumlzenlemeler oumlzellikle 2003
yılında hayata geccedilirilen Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm Programı
ile birlikte ivme kazanmış ve oldukccedila oumlnemli
değişiklikler gerccedilekleştirilmiştir (Tatar 2011)
Tuumlrkiyersquode sağlık sisteminin finansman yapısı karma
bir oumlzellik goumlstermektedir Bir taraftan Bismarck
Modeli uygulanırken digger taraftan Beveridge
Modeli (Kamu Yardımı) uygulanmakta ve sistemin
finansmanında oumlzel harcamalar da yer almaktadır
(Atasever 2014) Sağlık hizmetlerinin finansmanında
en temel ve guumlccedilluuml kurum SGKrsquodır
Tablo 4 Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarına Hizmet Sunumu İccedilin Ayrılan Finansmanı
(Milyon TL) 2013-2014
2013 2014 Değişim
Merkezi Youmlnetim Buumltccedilesi 16894 18647 104
Doumlner Sermaye Buumltccedilesi 19869 21443 79
Toplam 39763 40090 90
Kaynak Sağlık Bakanlığı Sağlık İstatistikleri 2014 httpwwwsaglikgovtr
Tuumlrkiyersquode Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarına
Hizmet Sunumu İccedilin Ayrılan Finansman yapısına
baktığımızda sağlık harcamalarının 2013 yılı merkezi
youmlnetim buumltccedilesi iccedilerindeki payının 16894 milyon
TLrsquoden 2014 yılında 18647 milyon TLrsquoye doumlner
sermaye iccedilerisindeki payının da 19869 milyon
TLrsquoden 2014 yılında 2443 TLrsquoye yuumlkseldiği
goumlruumllmektedir 2013-2014 yılları arasında merkezi
youmlnetim buumltccedilesi ve doumlner sermaye buumltccedilesi arasında
25 değişim meydana gelmiştir (Tablo 4)
7 TUumlRKIYErsquoDE SAĞLIK HARCAMALARI-
BUumlYUumlME ARASINDAKI İLIŞKI
71 Genel Ccedilerccedileve
Sağlık harcamalarının hem gelişmiş hem de
gelişmekte olan uumllkelerde ekonomik buumlyuumlmeyi
etkilediği soumlylenebilir Ekonomik buumlyuumlme ile kamu
harcamaları iccedilerisinde sağlık harcamalarına daha fazla
pay ayrılmaktadır Sağlık harcamalarının ekonomik
buumlyuumlme uumlzerindeki uyarıcı roluuml Mushkin tarafından
oumlne suumlruumllmuumlştuumlr (Muskin 1962 129-157) Bu sağlığa
dayalı buumlyuumlme hipotezi olarak bilinir Bu hipoteze
goumlre sağlık bir sermayedir boumlylece sağlık yatırımları
geliri artırabilir dolayısıyla da genel ekonomik
buumlyuumlmeye yol accedilar Aslında sağlık beşeri ve fiziki
sermaye birikimi uumlzerindeki etkisi yoluyla ekonomik
buumlyuumlmeyi etkileyebilir Aynı şekilde sağlıklı
Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi
149
C22 S1
insanların daha uumlretken olduğu da unutulmamalıdır
Aksine sağlıksız goumlruumlntuuml duumlnyanın birccedilok boumllgesinde
azgelişmişliğin varlığını accedilıklayan oumlnemli bir
faktoumlrduumlr Diğer taraftan ekonomik buumlyuumlmenin de iki
accedilıdan nuumlfusun sağlık durumunu iyileştirdiği
soumlylenebilir İlk olarak ekonomik buumlyuumlme kişi başına
gelir artış ima eder ki bu artan gelirin bir yuumlksek
parccedilası besleyici gıdalara ve daha kaliteli tuumlketime
harcanır Sonuccedil olarak sağlığı iyileştirir İkinci olarak
ekonomik buumlyuumlme teknolojik ilerleme ile
koumlruumlklenmektedir ve bu ilerlemenin bir parccedilası tıp
biliminde gelişmelere de yansımaktadır (Elmi amp
Sadeghi 2012) Kısaca sağlık harcamaları ile
toplumsal refah duumlzeyi ve ekonomik buumlyuumlme arasında
hem doğrudan hem de dolaylı bir ilişkinin varlığından
soumlz edilebilir
Grafik 4 Tuumlrkiyede Sağlık Harcamalarında Artış Buumlyuumlme Arasındaki İlişki () 2010-2014
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Sağlık Harcamaları İstatistikleri (TUumlİK) 2009-2015
httpwwwtuikgovtr
Kuumlresel olarak sağlık harcamaları 1980 yılından bu
yana oumlnemli oumllccediluumlde artmıştır Ancak sağlık
harcamalarının 2009 yılında yaşanan durgunlukta
yavaşlasa da 1990ların sonu ve 2000lerin başından
itibaren ekonomik buumlyuumlmeden daha hızlı arttığı
goumlruumllmektedir (Stebbins 2015) Bu durum Tuumlrkiye
iccedilin de boumlyledir (Grafik 4) Grafikte de goumlruumllduumlğuuml gibi
Tuumlrkiyersquode de 2005-2014 doumlneminde sağlık
harcamalarındaki artış oranı buumlyuumlme oranının
uumlzerindedir
Sağlık harcamalarında oumlzellikle dikkat ccedileken bir
durumda son yıllarda kamu iskonto oranlarında artış
referans fiyat duumlşuumlşleri global buumltccedile reccedilete
kurallarına ilişkin sağlık uygulama tebliği (SUT)
değişiklikleri gibi tasarruf tedbirlerine konu olan ilaccedil
harcamalarındaki durağanlıktır 2008 yılından sonraki
doumlnemde sağlık harcamaları analiz edildiğinde
harcamaların artışındaki kaynakların değişim eğilimi
iccedilerisinde olduğu goumlruumllmektedir (Memiş 2012)
72 Sağlık Harcamaları ndash Ekonomik Buumlyuumlme
Arasındaki İlişkinin Dinamik En Kuumlccediluumlk
Kareler Youmlntemi ile Analizi
1999 yılı oumlncesi sağlık harcamaları verilerine
ulaşılamadığından artan sağlık yatırımları neticesinde
hemşire ve doktor başına duumlşen hasta sayılarındaki
azalmanın buumlyuumlmeyi olumlu etkileyeceği duumlşuumlncesiyle
bu değişkenler goumlsterge değişken olarak alınmıştır
IMF-IFS( International Financial Statistics) veri
tabanından 1980-2014 arası yıllık zaman serileri
alınmıştır
Zaman kavramına bağlı olarak bir suumlrecin varyansı ve
ortalaması sistematik bir değişme goumlstermiyorsa seri
durağan bir seri olarak adlandırılır İktisadi zaman
serileri genel olarak durağan değillerdir Ancak zaman
serilerinin modellenmesinde ve nedensellik analizinin
gerccedilekleşmesi iccedilin serilerin durağan olması
gerekmektedir (Şimşek 2007 s56) Bu nedenledir ki
ccedilalışmada kırıklı Genişletilmiş Dickey-Fuller Birim
Koumlk Testi kullanılmaktadır Ele alınan serilerden reel
kişi başına GSYİH(R_K_GSYİH) değişkeninin doğal
logaritması alınmıştır Ayrıca hemşire başına duumlşen
hasta sayısı (Per_NURSE) ve doktor başına duumlş en
hasta sayısı(Per_DOC) serileri de incelenmiştir Tablo
5rsquode ADF test sonuccedilları yer almaktadır
-10
-5
0
5
10
15
20
25
30
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Sağlık Harcamaları Buumlyuumlme
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
150
2017
Tablo 5 Durağanlık Testi Sonuccedilları
Duumlzey (sabit) Birinci Farkında (sabit)
ADF istatistiği
Olasılık
Değerleri
ADF
İstatistiği
Olasılık
Değerleri
Log(R_K_GSYİH) -2420 2003 0921 -1168 1998 0010
Per_NURSE -1557 2006 0990 -4655 1995 0028
Per_ DOC -2378 2001 0899 -5272 1994 0010
Kırık seccedilimi iccedilin yenilikccedili sapma(Innovational
Outlier) ile minimize edilmiş Dickey Fuller t-
istatistiği kullanılmıştır
Bir sonraki analiz olan Johansen Eş Buumltuumlnleşme
testinde kullanılmak iccedilin belirlenmesi oumlnem arz eden
bir unsurdur Tablo 6rsquoda gecikme uzunluğunun
belirlenmesinde kullanılacak sonuccedillara yer
verilecektir
Tablo 6 Gecikme Uzunluğu Oumllccediluumlmuuml
Gecikme uzunluğu LR FPE AIC SC HQ
0 NA 4415771 2381426 2395168 2385981
1 2087833 4494136 1692022 1746987 1710241
2 1404705 4576825 1692083 1788272 1723967
3 5210236 6619373 1724651 1862063 1770199
Uygun Olan Gecikme Uzunluğunu Goumlstermektedir
Gecikme uzunluğu tuumlm kriterlerin de goumlsterdiği uumlzere
1(bir) olarak tespit edilmiştir VAR analizi gecikme
oumllccediluumlmuuml sonucunda goumlruumllduumlğuuml uumlzere logaritması
alınmış olan kişi başına reel GSYİH hemşire başına
duumlşen hasta sayısı ve doktor başına duumlşen hasta sayısı
değişkenlerinin bir doumlnem oumlnceki değerleri ile bir
ilişkisinin bulunduğu tespit edilmiştir Seccedililen
gecikme uzunluğu Johansen Eşbuumltuumlnleşme testinde
kullanılacaktır
Tablo 7 Johansen Eş Buumltuumlnleşme Testi Sonuccedilları
Trace Testi 005 Kritik Değer Olasılık Değeri Eş buumltuumlnleşme Sayısı
5597829 2979707 00000 Hiccedil Yok
1662751 1549471 00336 En Ccedilok Bir Tane
3124098 3841466 00771 En Ccedilok İki Tane
Max-Eigen Testi 005 Kritik Değer Olasılık Değeri Eş buumltuumlnleşme Sayısı
3935078 2113162 00001 Hiccedil Yok
1350341 1426460 00657 En Ccedilok Bir Tane
3124098 3841466 00771 En Ccedilok İki Tane
Aynı fark duumlzeyde I (1) birbiriyle entegre bulunan
logaritması alınmış olan kişi başına reel GSYİH
hemşire başına duumlşen hasta sayısı ve doktor başına
duumlşen hasta sayısı serileri 5 anlamlılık duumlzeyinde
seviyede durağan değildirler Durağan olmayan bu
zaman serileri arasında Tablo 7rsquoden anlaşıldığı uumlzere
en az bir tane uzun doumlnemli ilişkinin bulunduğu
anlaşılmaktadır Yani eş-buumltuumlnleşme vardır
Tablo 8 Dinamik En Kuumlccediluumlk Kareler(DOLS) Sonuccedilları
Bağımlı Değişken Log(R_K_GSYİH)
Bağımsız Değişken Katsayı Olasılık
Per_NURSE 000143 00011
Per_DOC 000118 00100
C 255745 00000
Eşbuumltuumlnleşme ilişkisi tespit edildikten sonra
kullanılabilecek youmlntemlerden biri olan dinamik en
kuumlccediluumlk kareler youmlntemi sonuccedilları iktisat ve sağlık
literatuumlruumlnde ilişkisi birccedilok kez teyit edilen sağlık
harcamaları ve buumlyuumlme rakamları arasındaki ilişkiyi
doğrular niteliktedir Artan sağlık harcamaları ve
Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi
151
C22 S1
yatırımları sayesinde gelişen sağlık sektoumlruumlnde
hemşire ve doktor başına duumlşen hasta sayıları azalmış
ve boumlylece uumllkedeki buumlyuumlmeye olumlu etkisi
olmuştur Elde edilen kısa doumlnemli ilişkide kuumlccediluumlk de
olsa doktor başına duumlşen hasta sayısı 1 birim arttığında
reel kişi başına GSYİH rakamı tahmini olarak
ortalama 000118 kadar artmaktadır Ayrıca
hemşire başına duumlşen hasta sayısı 1 birim arttığında
reel kişi başına GSYİH rakamı ortalama olarak
tahmini 000143 kadar artacaktır (Tablo 8)
SONUCcedil
Varlığını suumlrduumlrebilen guumlvenli ve sağlıklı toplumlar
iccedilin kamu sağlığının oumlnemi duumlnya var olduğundan beri
artmaktadır Dolayısıyla sağlık hizmetlerinin
sınırlarının genişletilmesiyle ilgili farkındalığın
gelişmesi guumln geccediltikccedile daha oumlnemli hale gelmektedir
Sağlık sektoumlruumlnuumln uumllkelerin ekonomileri uumlzerinde
belirleyici bir rol oynadığı soumlylenebilir Ekonomik
faktoumlrler de sağlık sağlık hizmetleri sağlık
harcamaları uumlzerinde olumlu ya da olumsuz sonuccedillar
doğurabilmektedir
Sağlık ve sağlık hizmetlerinde ekonomik analiz
genellikle huumlkuumlmetlerin ve diğer kuruluşlarının sağlık
sektoumlruumlnuumln gelişerek daha iyi hale gelebilmesine
youmlnelik sağlık politikaları hedeflerine ulaşabilmesine
yardımcı olmak amacıyla yapılmaktadır
Sağlık harcamalarının beşeri ve fiziki sermaye
birikimi uumlzerindeki etkisi yoluyla hem gelişmiş hem
de gelişmekte olan uumllkelerde ekonomik buumlyuumlmeyi
etkilediği soumlylenebilir Sağlık harcamaları ile
toplumsal refah duumlzeyi ve ekonomik buumlyuumlme arasında
hem doğrudan hem de dolaylı bir ilişkinin varlığından
soumlz edilebilir Dinamik en kuumlccediluumlk kareler youmlntemi
sonuccedilları iktisat ve sağlık literatuumlruumlnde ilişkisi birccedilok
kez teyit edilen sağlık harcamaları ve buumlyuumlme
rakamları arasındaki ilişkiyi doğrular niteliktedir Elde
edilen kısa doumlnemli ilişkide kuumlccediluumlk de olsa Artan sağlık
harcamaları ve yatırımları sayesinde gelişen sağlık
sektoumlruumlnde hemşire ve doktor başına duumlşen hasta
sayıları azalmış ve boumlylece uumllkedeki buumlyuumlmeye
olumlu etkisi olmuştur
KAYNAKCcedilA
1 AKDAĞ R (2008) Tuumlrkiyersquode Sağlıkta
Doumlnuumlşuumlm Programı ve Temel Sağlık Hizmetleri
2002-2008 Yayın No 770
httpsbusağlikgovtr Erişim Tarihi 20072016
2 AKDUR R (1999) Tuumlrkiyersquode Sağlık
Hizmetleri ve Avrupa Topluluğu Uumllkeleri ile
Kıyaslanması Ankara
httpwwwrecepakdurcom
3 ALTAY A (2007) Sağlık Hizmetlerinin
Sunumunda Yeni Accedilılımlar ve Tuumlrkiye Accedilısından
Değerlendirilmesi Sayıştay Dergisi Sayı 64
Ocak-Mart httpdergisayistaygovtr
4 ATASEVER M (2014) Tuumlrkiyersquode Sağlık
Hizmetlerinin Finansmanı ve Sağlık
Harcamalarının Analizi 2002-2013 Doumlnemi
Bakanlık Yayın No 983 Ankara
httpssgbsaglikgovtr
5 BEGG D S Fischer amp R Dornbush (2005)
Economics 8 Edition The McGraw-Hill
Companies Newyork
6 BOERMA W G W (2003) Profiles of General
Practice in Europe Nivel httpwwwnivelnl
Erişim Tarihi 13072016
7 CcedilALIŞKAN Ş Karabacak M amp Meccedilik O
(2013) Tuumlrkiyersquode Sağlık ve Ekonomik Buumlyuumlme
İlişkisi Dumlupınar Uumlniversitesi Sosyal
Bilimler Dergisi (37) ss123-130
httpwwwacademiaedu
8 GIRALT X M (2010) Principles of Health
Economics GNU Free Documentention License
httpparetouabes Erişim Tarihi 22022016
9 HANSON K amp Berman P (1998) Private
Health Care Provision in Devoloping Countries
A Preliminary Analysis of Levels and
Composition Health Policy and Planning
13(3) Oxford University Press pp195-211
httpwwwncbinlmnihgov
10 HAYCOX A (2009) What is Health
Economics NPR091101 April
httpwwwmedicineoxacuk Erişim Tarihi
12072016
11 KILAVUZ E (2010) Sağlık Harcamalarındaki
Artış ve Temel Bakım Hizmetleri Sosyal
Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 2(29) ss173-192
httpsbedergierciyesedutr Erişim Tarihi
12072016
12 MELTZER M I (2001) Introduction to Health
Economics for Physician Health Economics
Quintet Vol 358 September 22
httpwwwphuclaedu Erişim Tarihi
12072016
13 MEMİŞ S A (2012) Son Doumlnemdeki Sağlık
Harcamalarının Analizi tepav N201283 Kasım
httpwwwtepavorg
14 MILLS A amp Gilson L (1998) Health
Economics for Developing Countries A Survival
Kit Health Ecomics amp Financing
Programme pp1-30 httpsideasrepecorg
Erişim Tarihi 12072016
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
152
2017
15 Muğla Halk Sağlığı Merkezi (2014) Birinci
Basamak Sağlık Hizmetleri Rehberi Sağlık
Bakanlığı Tuumlrkiye Halk Sağlığı Kurumu
httpwwwmuglahsmgovtr
16 MWABU G (2007) Health Economics for
Low Income Countries Economic Growth
Center Yale University Center Discussion
Paper No 955 pp1-79
httpwwweconyaleedu Erişim Tarihi
152072016
17 OECD (2015) Focus on Health Spending
OECD Health Statistics httpwwwoecdorg
18 Sağlık Bakanlığı (2004) Tuumlrkiye Sağlık Bilgi
Sistemi Eylem Planı
httpwwwsbusağlikgovtr
19 Sağlık Bakanlığı (2010) Sağlık Reformunun
Doğru Yapılması Sağlık Bakanlığı Yayını
Ankara httpwwwsbusağlikgovtr
20 Sağlık Bakanlığı (2011) Sağlık Hizmetlerinin
Yuumlruumltuumllmesi Hakkında Youmlnerge 24 Ocak
httpwwwasmgovtr
21 Sağlık Bakanlığı (2012a) Tuumlrkiye Sağlıkta
Doumlnuumlşuumlm Programı Değerlendirme Raporu
(2003-2011) Aralık httpwwwsaglikgovtr
Erişim Tarihi 23062016
22 Sağlık Bakanlığı (2012b) Stratejik Plan 2013-
2017 Aralık httpwwwsağlikgovtr
23 SGK (2013) Sosyal Guumlvenlik Sağlık Uygulama
Tebliği Resmi Gazete Sayı 28597 24 Mart
httpwwwresmigazetegovtr
24 SAVEDOFF W D (2004) Kenneth Arrow and
the birth of Health Economics Public Health
Classics Bulletin of the World Health
Organization 82 (2) February
httpwwwncbinlmnihgov Erişim Tarihi
20072016
25 STARFIELD B (2009) Primary Care and
Equity in Health The Importance to
Effectiveness and Equity of Responsiveness to
Peoplesrsquo Needs Humanity amp Society Vol 33
FebruaryMay56-73 httpwwwjhsphedu
Erişim Tarihi 13072016
26 STEBBINS S (2015) Countries Spending the
Most on Health Care November 6
http247wallstcom Erişim Tarihi
14062016
27 ŞİMŞEK AR (2007) Kısa Vadeli Sermaye
Hareketleri ve Tuumlrkiye Ekonomisine Etkileri
Balıkesir Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
İktisat Anabilim Dalı Yuumlksek Lisans
Tezi
28 TATAR M (2011) Sağlık Hizmetlerinin
Finansman Modelleri Sağlık Sigortasının
Tuumlrkiyersquode Gelişimi Sosyal Guumlvenlik Dergisi
httpwwwsgkgovtr Erişim Tarihi 20072016
29 TUumlİK (2014) Sağlık İstatistikleri 1999-2014
httpwwwtuikgovtr
30 TOSUN N (2009) Sağlık Bakanlığı Stratejik
Plan 2010-2014 Yayın No 788
httppydbsağlikgovtr Erişim Tarihi
03072016
31 YERELİ A B Kobal İ amp Koumlktaş A M
(2011) Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarını Arttıran
Faktoumlrler httpahmetburcinyerelicom Erişim
Tarihi 29062016
32 WELS S (2016) What is Health Economics
httpwwwjhsphedu Erişim Tarihi 22022016
33 WHO (2001) Mental Health New
Understanding New Hope The World Health
Report 2001 World Health Organization
httpwwwwhoint Erişim Tarihi 25062016
34 WILD C Gibis B (2003) ldquoEvaluations of
Health Interventions in Social Insurance-Based
Countries Germany the Netherlands and
Austriardquo Health Policy Volume 63 Issue
2 February httpwwwsciencedirectcom
20072016
35 World Bank (2016) World Development
Indicators Health System 14 Haziran
httpwwwworldbankorg Erişim Tarihi
12072016
Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi
147
C22 S1
990 Dolara yuumlkseldiği goumlruumllmektedir Bu suumlreccedilte 566
Dolarlık bir artış olmuştur Bu rakam ABDrsquode 4559
Dolardan 9024 Dolara (4465 Dolar) İngilterersquode 1719
Dolardan 3971 Dolara (2252 Dolar) yuumlkselmiştir
Tuumlrkiye OECD Uumllkeleri arasında Kişi Başına Sağlık
Harcaması bakımından da en sonda yer almaktadır
Tuumlrkiyersquoye en yakın rakama sahip tek uumllke
Meksikadır Meksika da Kişi Başına Sağlık Harcaması
2000 yılında 484 Dolardan 2014 yılında 1053 Dolara
ccedilıkarak 569 Dolar artış goumlstermiştir (Şekil 6)
Grafik 2 Toplam Sağlık Harcamalarında Kamu ve Oumlzel Sektoumlruumln Payı () 2000-2014
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Sağlık Harcamaları İstatistikleri (TUumlİK) 2000-2014 httpwwwtuikgovtr
Tuumlrkiyersquode gerccedilekleşen toplam sağlık harcamasının
kamu ve oumlzel ayrımına bakıldığında ise buumlyuumlk bir
kısmının kamu tarafından gerccedilekleştirildiği
soumlylenebilir 2000 yılında gerccedilekleşen kamu
harcamaları 629 civarındayken 2014 yılında bu
oranın 774 olarak gerccedilekleştiği goumlruumllmektedir
(Grafik 2) Sağlık sigortasının kapsamının
genişlemesiyle beraber kamu harcamalarının payı
oumlnemli derecede artış goumlstermiştir
Grafik 3 Sağlık Yatırımlarında Kamu ve Oumlzel Sektoumlruumln Payı (Milyon TL) 2000-2014
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Sağlık Harcamaları İstatistikleri (TUumlİK) 2000-2014
httpwwwtuikgovtr
Sağlık sektoumlruumlndeki yatırımlarda da aynı şekilde
devletin payının oumlzel sektoumlrden oldukccedila yuumlksek
olduğu goumlruumllmektedir 2000 yılında kamunun sağlık
yatırımları iccedilerisindeki payı 902 iken oumlzel
sektoumlruumln 98 olduğu goumlruumllmektedir 2014 yılında ise
kamunun payı 75 iken oumlzel sektoumlruumln yatırımları
25 olarak gerccedilekleşmiştir 2008 kuumlresel finansal
krizinden sonra 2008-2010 doumlneminde sağlık
yatırımlarında kuumlresel finansal krizin etkisile bir duumlşuumlş
goumlruumllse de 2010 yılında sonra yeniden artış youmlnuumlnde
ivme kazandığı soumlylenebilir (Grafik 3)
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Kamu Oumlzel Sektoumlr
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Kamu Oumlzel Sektoumlr Toplam
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
148
2017
6 TUumlRKİYErsquoDE GENEL SAĞLIK
HİZMETLERİNİN FİNANS MANI
Toplumsal gelişmenin temel unsurlarından birisi de
sağlık hizmetlerinin etkin bir şekilde sunumunun
sağlanabilmesidir Duumlnyada son yıllarda yaşanan
nuumlfus yoğunluğundakli artış hem sağlık
harcamalarında oumlnemli bir artışa hem de sağlık
hizmetlerinin finansman yapısıyla ilgili tartışmaların
hızla artmasına neden olmuştur (Altay 2007)
Sağlık hizmetlerinin finansman sorunu her uumllke iccedilin
oldukccedila oumlnemli ve ccediloumlzuumlmuuml zor bir konudur Sağlık
hizmetlerinin finansmanında kullanılan farklı
youmlntemler soumlz konusudur Uumllkeler tarafından farklı
finansman youmlntemleri benimsenebilir Ancak hangi
youmlntem benimsenirse benimsensin temel amaccedil sağlık
hizmetlerinin kaliteli adil ve verimli bir şekilde
sunumunun sağlanabilmesidir
Sağlık hizmetlerinin finansmanında uumlccedil temel
finansman modeli vardır Beveridge Modeli Bismarck
Modeli ve Oumlzel Sağlık Sigortası (Tablo 3)
Tablo 3 Sağlık Sistemi Modelleri
Beveridge Modeli Bismarck Modeli Oumlzel Sigorta
Oumlrnek Ulusal Sağlık Hizmeti
Oumlrneğin Birleşik Krallık
Sosyal Sağlık Sigortası
Oumlrneğin
ABD
Karar Verme
Mekanizması
Devlet Tarafından Kara
Verme ve Youmlnetim
Sigorta Fonu ve Hekim
Birlikleri Tarafından
Karar Verme ve Youmlnetim
Oumlzel Girişimcilik
İlkeleri
Kaynaklar Vergiler Ccedilalışanların ve
İşverenlerin Katkıları
Oumlzel Finansman
Sağlık Hizmetleri
Sunucuları
Kamu
KamuOumlzel
Oumlzel
Kaynak Claudia Wild amp Bernhard Gibis Evaluations of health interventions in social insurance-based countries Germany
the Netherlands and Austria Health Policy Volume 63 Issue 2 February 2003 httpwwwsciencedirectcom
Tuumlrkiyersquode sağlık hizmetlerinin sunumu ve
finansmanıyla ilgili duumlzenlemeler oumlzellikle 2003
yılında hayata geccedilirilen Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm Programı
ile birlikte ivme kazanmış ve oldukccedila oumlnemli
değişiklikler gerccedilekleştirilmiştir (Tatar 2011)
Tuumlrkiyersquode sağlık sisteminin finansman yapısı karma
bir oumlzellik goumlstermektedir Bir taraftan Bismarck
Modeli uygulanırken digger taraftan Beveridge
Modeli (Kamu Yardımı) uygulanmakta ve sistemin
finansmanında oumlzel harcamalar da yer almaktadır
(Atasever 2014) Sağlık hizmetlerinin finansmanında
en temel ve guumlccedilluuml kurum SGKrsquodır
Tablo 4 Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarına Hizmet Sunumu İccedilin Ayrılan Finansmanı
(Milyon TL) 2013-2014
2013 2014 Değişim
Merkezi Youmlnetim Buumltccedilesi 16894 18647 104
Doumlner Sermaye Buumltccedilesi 19869 21443 79
Toplam 39763 40090 90
Kaynak Sağlık Bakanlığı Sağlık İstatistikleri 2014 httpwwwsaglikgovtr
Tuumlrkiyersquode Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarına
Hizmet Sunumu İccedilin Ayrılan Finansman yapısına
baktığımızda sağlık harcamalarının 2013 yılı merkezi
youmlnetim buumltccedilesi iccedilerindeki payının 16894 milyon
TLrsquoden 2014 yılında 18647 milyon TLrsquoye doumlner
sermaye iccedilerisindeki payının da 19869 milyon
TLrsquoden 2014 yılında 2443 TLrsquoye yuumlkseldiği
goumlruumllmektedir 2013-2014 yılları arasında merkezi
youmlnetim buumltccedilesi ve doumlner sermaye buumltccedilesi arasında
25 değişim meydana gelmiştir (Tablo 4)
7 TUumlRKIYErsquoDE SAĞLIK HARCAMALARI-
BUumlYUumlME ARASINDAKI İLIŞKI
71 Genel Ccedilerccedileve
Sağlık harcamalarının hem gelişmiş hem de
gelişmekte olan uumllkelerde ekonomik buumlyuumlmeyi
etkilediği soumlylenebilir Ekonomik buumlyuumlme ile kamu
harcamaları iccedilerisinde sağlık harcamalarına daha fazla
pay ayrılmaktadır Sağlık harcamalarının ekonomik
buumlyuumlme uumlzerindeki uyarıcı roluuml Mushkin tarafından
oumlne suumlruumllmuumlştuumlr (Muskin 1962 129-157) Bu sağlığa
dayalı buumlyuumlme hipotezi olarak bilinir Bu hipoteze
goumlre sağlık bir sermayedir boumlylece sağlık yatırımları
geliri artırabilir dolayısıyla da genel ekonomik
buumlyuumlmeye yol accedilar Aslında sağlık beşeri ve fiziki
sermaye birikimi uumlzerindeki etkisi yoluyla ekonomik
buumlyuumlmeyi etkileyebilir Aynı şekilde sağlıklı
Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi
149
C22 S1
insanların daha uumlretken olduğu da unutulmamalıdır
Aksine sağlıksız goumlruumlntuuml duumlnyanın birccedilok boumllgesinde
azgelişmişliğin varlığını accedilıklayan oumlnemli bir
faktoumlrduumlr Diğer taraftan ekonomik buumlyuumlmenin de iki
accedilıdan nuumlfusun sağlık durumunu iyileştirdiği
soumlylenebilir İlk olarak ekonomik buumlyuumlme kişi başına
gelir artış ima eder ki bu artan gelirin bir yuumlksek
parccedilası besleyici gıdalara ve daha kaliteli tuumlketime
harcanır Sonuccedil olarak sağlığı iyileştirir İkinci olarak
ekonomik buumlyuumlme teknolojik ilerleme ile
koumlruumlklenmektedir ve bu ilerlemenin bir parccedilası tıp
biliminde gelişmelere de yansımaktadır (Elmi amp
Sadeghi 2012) Kısaca sağlık harcamaları ile
toplumsal refah duumlzeyi ve ekonomik buumlyuumlme arasında
hem doğrudan hem de dolaylı bir ilişkinin varlığından
soumlz edilebilir
Grafik 4 Tuumlrkiyede Sağlık Harcamalarında Artış Buumlyuumlme Arasındaki İlişki () 2010-2014
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Sağlık Harcamaları İstatistikleri (TUumlİK) 2009-2015
httpwwwtuikgovtr
Kuumlresel olarak sağlık harcamaları 1980 yılından bu
yana oumlnemli oumllccediluumlde artmıştır Ancak sağlık
harcamalarının 2009 yılında yaşanan durgunlukta
yavaşlasa da 1990ların sonu ve 2000lerin başından
itibaren ekonomik buumlyuumlmeden daha hızlı arttığı
goumlruumllmektedir (Stebbins 2015) Bu durum Tuumlrkiye
iccedilin de boumlyledir (Grafik 4) Grafikte de goumlruumllduumlğuuml gibi
Tuumlrkiyersquode de 2005-2014 doumlneminde sağlık
harcamalarındaki artış oranı buumlyuumlme oranının
uumlzerindedir
Sağlık harcamalarında oumlzellikle dikkat ccedileken bir
durumda son yıllarda kamu iskonto oranlarında artış
referans fiyat duumlşuumlşleri global buumltccedile reccedilete
kurallarına ilişkin sağlık uygulama tebliği (SUT)
değişiklikleri gibi tasarruf tedbirlerine konu olan ilaccedil
harcamalarındaki durağanlıktır 2008 yılından sonraki
doumlnemde sağlık harcamaları analiz edildiğinde
harcamaların artışındaki kaynakların değişim eğilimi
iccedilerisinde olduğu goumlruumllmektedir (Memiş 2012)
72 Sağlık Harcamaları ndash Ekonomik Buumlyuumlme
Arasındaki İlişkinin Dinamik En Kuumlccediluumlk
Kareler Youmlntemi ile Analizi
1999 yılı oumlncesi sağlık harcamaları verilerine
ulaşılamadığından artan sağlık yatırımları neticesinde
hemşire ve doktor başına duumlşen hasta sayılarındaki
azalmanın buumlyuumlmeyi olumlu etkileyeceği duumlşuumlncesiyle
bu değişkenler goumlsterge değişken olarak alınmıştır
IMF-IFS( International Financial Statistics) veri
tabanından 1980-2014 arası yıllık zaman serileri
alınmıştır
Zaman kavramına bağlı olarak bir suumlrecin varyansı ve
ortalaması sistematik bir değişme goumlstermiyorsa seri
durağan bir seri olarak adlandırılır İktisadi zaman
serileri genel olarak durağan değillerdir Ancak zaman
serilerinin modellenmesinde ve nedensellik analizinin
gerccedilekleşmesi iccedilin serilerin durağan olması
gerekmektedir (Şimşek 2007 s56) Bu nedenledir ki
ccedilalışmada kırıklı Genişletilmiş Dickey-Fuller Birim
Koumlk Testi kullanılmaktadır Ele alınan serilerden reel
kişi başına GSYİH(R_K_GSYİH) değişkeninin doğal
logaritması alınmıştır Ayrıca hemşire başına duumlşen
hasta sayısı (Per_NURSE) ve doktor başına duumlş en
hasta sayısı(Per_DOC) serileri de incelenmiştir Tablo
5rsquode ADF test sonuccedilları yer almaktadır
-10
-5
0
5
10
15
20
25
30
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Sağlık Harcamaları Buumlyuumlme
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
150
2017
Tablo 5 Durağanlık Testi Sonuccedilları
Duumlzey (sabit) Birinci Farkında (sabit)
ADF istatistiği
Olasılık
Değerleri
ADF
İstatistiği
Olasılık
Değerleri
Log(R_K_GSYİH) -2420 2003 0921 -1168 1998 0010
Per_NURSE -1557 2006 0990 -4655 1995 0028
Per_ DOC -2378 2001 0899 -5272 1994 0010
Kırık seccedilimi iccedilin yenilikccedili sapma(Innovational
Outlier) ile minimize edilmiş Dickey Fuller t-
istatistiği kullanılmıştır
Bir sonraki analiz olan Johansen Eş Buumltuumlnleşme
testinde kullanılmak iccedilin belirlenmesi oumlnem arz eden
bir unsurdur Tablo 6rsquoda gecikme uzunluğunun
belirlenmesinde kullanılacak sonuccedillara yer
verilecektir
Tablo 6 Gecikme Uzunluğu Oumllccediluumlmuuml
Gecikme uzunluğu LR FPE AIC SC HQ
0 NA 4415771 2381426 2395168 2385981
1 2087833 4494136 1692022 1746987 1710241
2 1404705 4576825 1692083 1788272 1723967
3 5210236 6619373 1724651 1862063 1770199
Uygun Olan Gecikme Uzunluğunu Goumlstermektedir
Gecikme uzunluğu tuumlm kriterlerin de goumlsterdiği uumlzere
1(bir) olarak tespit edilmiştir VAR analizi gecikme
oumllccediluumlmuuml sonucunda goumlruumllduumlğuuml uumlzere logaritması
alınmış olan kişi başına reel GSYİH hemşire başına
duumlşen hasta sayısı ve doktor başına duumlşen hasta sayısı
değişkenlerinin bir doumlnem oumlnceki değerleri ile bir
ilişkisinin bulunduğu tespit edilmiştir Seccedililen
gecikme uzunluğu Johansen Eşbuumltuumlnleşme testinde
kullanılacaktır
Tablo 7 Johansen Eş Buumltuumlnleşme Testi Sonuccedilları
Trace Testi 005 Kritik Değer Olasılık Değeri Eş buumltuumlnleşme Sayısı
5597829 2979707 00000 Hiccedil Yok
1662751 1549471 00336 En Ccedilok Bir Tane
3124098 3841466 00771 En Ccedilok İki Tane
Max-Eigen Testi 005 Kritik Değer Olasılık Değeri Eş buumltuumlnleşme Sayısı
3935078 2113162 00001 Hiccedil Yok
1350341 1426460 00657 En Ccedilok Bir Tane
3124098 3841466 00771 En Ccedilok İki Tane
Aynı fark duumlzeyde I (1) birbiriyle entegre bulunan
logaritması alınmış olan kişi başına reel GSYİH
hemşire başına duumlşen hasta sayısı ve doktor başına
duumlşen hasta sayısı serileri 5 anlamlılık duumlzeyinde
seviyede durağan değildirler Durağan olmayan bu
zaman serileri arasında Tablo 7rsquoden anlaşıldığı uumlzere
en az bir tane uzun doumlnemli ilişkinin bulunduğu
anlaşılmaktadır Yani eş-buumltuumlnleşme vardır
Tablo 8 Dinamik En Kuumlccediluumlk Kareler(DOLS) Sonuccedilları
Bağımlı Değişken Log(R_K_GSYİH)
Bağımsız Değişken Katsayı Olasılık
Per_NURSE 000143 00011
Per_DOC 000118 00100
C 255745 00000
Eşbuumltuumlnleşme ilişkisi tespit edildikten sonra
kullanılabilecek youmlntemlerden biri olan dinamik en
kuumlccediluumlk kareler youmlntemi sonuccedilları iktisat ve sağlık
literatuumlruumlnde ilişkisi birccedilok kez teyit edilen sağlık
harcamaları ve buumlyuumlme rakamları arasındaki ilişkiyi
doğrular niteliktedir Artan sağlık harcamaları ve
Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi
151
C22 S1
yatırımları sayesinde gelişen sağlık sektoumlruumlnde
hemşire ve doktor başına duumlşen hasta sayıları azalmış
ve boumlylece uumllkedeki buumlyuumlmeye olumlu etkisi
olmuştur Elde edilen kısa doumlnemli ilişkide kuumlccediluumlk de
olsa doktor başına duumlşen hasta sayısı 1 birim arttığında
reel kişi başına GSYİH rakamı tahmini olarak
ortalama 000118 kadar artmaktadır Ayrıca
hemşire başına duumlşen hasta sayısı 1 birim arttığında
reel kişi başına GSYİH rakamı ortalama olarak
tahmini 000143 kadar artacaktır (Tablo 8)
SONUCcedil
Varlığını suumlrduumlrebilen guumlvenli ve sağlıklı toplumlar
iccedilin kamu sağlığının oumlnemi duumlnya var olduğundan beri
artmaktadır Dolayısıyla sağlık hizmetlerinin
sınırlarının genişletilmesiyle ilgili farkındalığın
gelişmesi guumln geccediltikccedile daha oumlnemli hale gelmektedir
Sağlık sektoumlruumlnuumln uumllkelerin ekonomileri uumlzerinde
belirleyici bir rol oynadığı soumlylenebilir Ekonomik
faktoumlrler de sağlık sağlık hizmetleri sağlık
harcamaları uumlzerinde olumlu ya da olumsuz sonuccedillar
doğurabilmektedir
Sağlık ve sağlık hizmetlerinde ekonomik analiz
genellikle huumlkuumlmetlerin ve diğer kuruluşlarının sağlık
sektoumlruumlnuumln gelişerek daha iyi hale gelebilmesine
youmlnelik sağlık politikaları hedeflerine ulaşabilmesine
yardımcı olmak amacıyla yapılmaktadır
Sağlık harcamalarının beşeri ve fiziki sermaye
birikimi uumlzerindeki etkisi yoluyla hem gelişmiş hem
de gelişmekte olan uumllkelerde ekonomik buumlyuumlmeyi
etkilediği soumlylenebilir Sağlık harcamaları ile
toplumsal refah duumlzeyi ve ekonomik buumlyuumlme arasında
hem doğrudan hem de dolaylı bir ilişkinin varlığından
soumlz edilebilir Dinamik en kuumlccediluumlk kareler youmlntemi
sonuccedilları iktisat ve sağlık literatuumlruumlnde ilişkisi birccedilok
kez teyit edilen sağlık harcamaları ve buumlyuumlme
rakamları arasındaki ilişkiyi doğrular niteliktedir Elde
edilen kısa doumlnemli ilişkide kuumlccediluumlk de olsa Artan sağlık
harcamaları ve yatırımları sayesinde gelişen sağlık
sektoumlruumlnde hemşire ve doktor başına duumlşen hasta
sayıları azalmış ve boumlylece uumllkedeki buumlyuumlmeye
olumlu etkisi olmuştur
KAYNAKCcedilA
1 AKDAĞ R (2008) Tuumlrkiyersquode Sağlıkta
Doumlnuumlşuumlm Programı ve Temel Sağlık Hizmetleri
2002-2008 Yayın No 770
httpsbusağlikgovtr Erişim Tarihi 20072016
2 AKDUR R (1999) Tuumlrkiyersquode Sağlık
Hizmetleri ve Avrupa Topluluğu Uumllkeleri ile
Kıyaslanması Ankara
httpwwwrecepakdurcom
3 ALTAY A (2007) Sağlık Hizmetlerinin
Sunumunda Yeni Accedilılımlar ve Tuumlrkiye Accedilısından
Değerlendirilmesi Sayıştay Dergisi Sayı 64
Ocak-Mart httpdergisayistaygovtr
4 ATASEVER M (2014) Tuumlrkiyersquode Sağlık
Hizmetlerinin Finansmanı ve Sağlık
Harcamalarının Analizi 2002-2013 Doumlnemi
Bakanlık Yayın No 983 Ankara
httpssgbsaglikgovtr
5 BEGG D S Fischer amp R Dornbush (2005)
Economics 8 Edition The McGraw-Hill
Companies Newyork
6 BOERMA W G W (2003) Profiles of General
Practice in Europe Nivel httpwwwnivelnl
Erişim Tarihi 13072016
7 CcedilALIŞKAN Ş Karabacak M amp Meccedilik O
(2013) Tuumlrkiyersquode Sağlık ve Ekonomik Buumlyuumlme
İlişkisi Dumlupınar Uumlniversitesi Sosyal
Bilimler Dergisi (37) ss123-130
httpwwwacademiaedu
8 GIRALT X M (2010) Principles of Health
Economics GNU Free Documentention License
httpparetouabes Erişim Tarihi 22022016
9 HANSON K amp Berman P (1998) Private
Health Care Provision in Devoloping Countries
A Preliminary Analysis of Levels and
Composition Health Policy and Planning
13(3) Oxford University Press pp195-211
httpwwwncbinlmnihgov
10 HAYCOX A (2009) What is Health
Economics NPR091101 April
httpwwwmedicineoxacuk Erişim Tarihi
12072016
11 KILAVUZ E (2010) Sağlık Harcamalarındaki
Artış ve Temel Bakım Hizmetleri Sosyal
Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 2(29) ss173-192
httpsbedergierciyesedutr Erişim Tarihi
12072016
12 MELTZER M I (2001) Introduction to Health
Economics for Physician Health Economics
Quintet Vol 358 September 22
httpwwwphuclaedu Erişim Tarihi
12072016
13 MEMİŞ S A (2012) Son Doumlnemdeki Sağlık
Harcamalarının Analizi tepav N201283 Kasım
httpwwwtepavorg
14 MILLS A amp Gilson L (1998) Health
Economics for Developing Countries A Survival
Kit Health Ecomics amp Financing
Programme pp1-30 httpsideasrepecorg
Erişim Tarihi 12072016
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
152
2017
15 Muğla Halk Sağlığı Merkezi (2014) Birinci
Basamak Sağlık Hizmetleri Rehberi Sağlık
Bakanlığı Tuumlrkiye Halk Sağlığı Kurumu
httpwwwmuglahsmgovtr
16 MWABU G (2007) Health Economics for
Low Income Countries Economic Growth
Center Yale University Center Discussion
Paper No 955 pp1-79
httpwwweconyaleedu Erişim Tarihi
152072016
17 OECD (2015) Focus on Health Spending
OECD Health Statistics httpwwwoecdorg
18 Sağlık Bakanlığı (2004) Tuumlrkiye Sağlık Bilgi
Sistemi Eylem Planı
httpwwwsbusağlikgovtr
19 Sağlık Bakanlığı (2010) Sağlık Reformunun
Doğru Yapılması Sağlık Bakanlığı Yayını
Ankara httpwwwsbusağlikgovtr
20 Sağlık Bakanlığı (2011) Sağlık Hizmetlerinin
Yuumlruumltuumllmesi Hakkında Youmlnerge 24 Ocak
httpwwwasmgovtr
21 Sağlık Bakanlığı (2012a) Tuumlrkiye Sağlıkta
Doumlnuumlşuumlm Programı Değerlendirme Raporu
(2003-2011) Aralık httpwwwsaglikgovtr
Erişim Tarihi 23062016
22 Sağlık Bakanlığı (2012b) Stratejik Plan 2013-
2017 Aralık httpwwwsağlikgovtr
23 SGK (2013) Sosyal Guumlvenlik Sağlık Uygulama
Tebliği Resmi Gazete Sayı 28597 24 Mart
httpwwwresmigazetegovtr
24 SAVEDOFF W D (2004) Kenneth Arrow and
the birth of Health Economics Public Health
Classics Bulletin of the World Health
Organization 82 (2) February
httpwwwncbinlmnihgov Erişim Tarihi
20072016
25 STARFIELD B (2009) Primary Care and
Equity in Health The Importance to
Effectiveness and Equity of Responsiveness to
Peoplesrsquo Needs Humanity amp Society Vol 33
FebruaryMay56-73 httpwwwjhsphedu
Erişim Tarihi 13072016
26 STEBBINS S (2015) Countries Spending the
Most on Health Care November 6
http247wallstcom Erişim Tarihi
14062016
27 ŞİMŞEK AR (2007) Kısa Vadeli Sermaye
Hareketleri ve Tuumlrkiye Ekonomisine Etkileri
Balıkesir Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
İktisat Anabilim Dalı Yuumlksek Lisans
Tezi
28 TATAR M (2011) Sağlık Hizmetlerinin
Finansman Modelleri Sağlık Sigortasının
Tuumlrkiyersquode Gelişimi Sosyal Guumlvenlik Dergisi
httpwwwsgkgovtr Erişim Tarihi 20072016
29 TUumlİK (2014) Sağlık İstatistikleri 1999-2014
httpwwwtuikgovtr
30 TOSUN N (2009) Sağlık Bakanlığı Stratejik
Plan 2010-2014 Yayın No 788
httppydbsağlikgovtr Erişim Tarihi
03072016
31 YERELİ A B Kobal İ amp Koumlktaş A M
(2011) Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarını Arttıran
Faktoumlrler httpahmetburcinyerelicom Erişim
Tarihi 29062016
32 WELS S (2016) What is Health Economics
httpwwwjhsphedu Erişim Tarihi 22022016
33 WHO (2001) Mental Health New
Understanding New Hope The World Health
Report 2001 World Health Organization
httpwwwwhoint Erişim Tarihi 25062016
34 WILD C Gibis B (2003) ldquoEvaluations of
Health Interventions in Social Insurance-Based
Countries Germany the Netherlands and
Austriardquo Health Policy Volume 63 Issue
2 February httpwwwsciencedirectcom
20072016
35 World Bank (2016) World Development
Indicators Health System 14 Haziran
httpwwwworldbankorg Erişim Tarihi
12072016
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
148
2017
6 TUumlRKİYErsquoDE GENEL SAĞLIK
HİZMETLERİNİN FİNANS MANI
Toplumsal gelişmenin temel unsurlarından birisi de
sağlık hizmetlerinin etkin bir şekilde sunumunun
sağlanabilmesidir Duumlnyada son yıllarda yaşanan
nuumlfus yoğunluğundakli artış hem sağlık
harcamalarında oumlnemli bir artışa hem de sağlık
hizmetlerinin finansman yapısıyla ilgili tartışmaların
hızla artmasına neden olmuştur (Altay 2007)
Sağlık hizmetlerinin finansman sorunu her uumllke iccedilin
oldukccedila oumlnemli ve ccediloumlzuumlmuuml zor bir konudur Sağlık
hizmetlerinin finansmanında kullanılan farklı
youmlntemler soumlz konusudur Uumllkeler tarafından farklı
finansman youmlntemleri benimsenebilir Ancak hangi
youmlntem benimsenirse benimsensin temel amaccedil sağlık
hizmetlerinin kaliteli adil ve verimli bir şekilde
sunumunun sağlanabilmesidir
Sağlık hizmetlerinin finansmanında uumlccedil temel
finansman modeli vardır Beveridge Modeli Bismarck
Modeli ve Oumlzel Sağlık Sigortası (Tablo 3)
Tablo 3 Sağlık Sistemi Modelleri
Beveridge Modeli Bismarck Modeli Oumlzel Sigorta
Oumlrnek Ulusal Sağlık Hizmeti
Oumlrneğin Birleşik Krallık
Sosyal Sağlık Sigortası
Oumlrneğin
ABD
Karar Verme
Mekanizması
Devlet Tarafından Kara
Verme ve Youmlnetim
Sigorta Fonu ve Hekim
Birlikleri Tarafından
Karar Verme ve Youmlnetim
Oumlzel Girişimcilik
İlkeleri
Kaynaklar Vergiler Ccedilalışanların ve
İşverenlerin Katkıları
Oumlzel Finansman
Sağlık Hizmetleri
Sunucuları
Kamu
KamuOumlzel
Oumlzel
Kaynak Claudia Wild amp Bernhard Gibis Evaluations of health interventions in social insurance-based countries Germany
the Netherlands and Austria Health Policy Volume 63 Issue 2 February 2003 httpwwwsciencedirectcom
Tuumlrkiyersquode sağlık hizmetlerinin sunumu ve
finansmanıyla ilgili duumlzenlemeler oumlzellikle 2003
yılında hayata geccedilirilen Sağlıkta Doumlnuumlşuumlm Programı
ile birlikte ivme kazanmış ve oldukccedila oumlnemli
değişiklikler gerccedilekleştirilmiştir (Tatar 2011)
Tuumlrkiyersquode sağlık sisteminin finansman yapısı karma
bir oumlzellik goumlstermektedir Bir taraftan Bismarck
Modeli uygulanırken digger taraftan Beveridge
Modeli (Kamu Yardımı) uygulanmakta ve sistemin
finansmanında oumlzel harcamalar da yer almaktadır
(Atasever 2014) Sağlık hizmetlerinin finansmanında
en temel ve guumlccedilluuml kurum SGKrsquodır
Tablo 4 Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarına Hizmet Sunumu İccedilin Ayrılan Finansmanı
(Milyon TL) 2013-2014
2013 2014 Değişim
Merkezi Youmlnetim Buumltccedilesi 16894 18647 104
Doumlner Sermaye Buumltccedilesi 19869 21443 79
Toplam 39763 40090 90
Kaynak Sağlık Bakanlığı Sağlık İstatistikleri 2014 httpwwwsaglikgovtr
Tuumlrkiyersquode Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarına
Hizmet Sunumu İccedilin Ayrılan Finansman yapısına
baktığımızda sağlık harcamalarının 2013 yılı merkezi
youmlnetim buumltccedilesi iccedilerindeki payının 16894 milyon
TLrsquoden 2014 yılında 18647 milyon TLrsquoye doumlner
sermaye iccedilerisindeki payının da 19869 milyon
TLrsquoden 2014 yılında 2443 TLrsquoye yuumlkseldiği
goumlruumllmektedir 2013-2014 yılları arasında merkezi
youmlnetim buumltccedilesi ve doumlner sermaye buumltccedilesi arasında
25 değişim meydana gelmiştir (Tablo 4)
7 TUumlRKIYErsquoDE SAĞLIK HARCAMALARI-
BUumlYUumlME ARASINDAKI İLIŞKI
71 Genel Ccedilerccedileve
Sağlık harcamalarının hem gelişmiş hem de
gelişmekte olan uumllkelerde ekonomik buumlyuumlmeyi
etkilediği soumlylenebilir Ekonomik buumlyuumlme ile kamu
harcamaları iccedilerisinde sağlık harcamalarına daha fazla
pay ayrılmaktadır Sağlık harcamalarının ekonomik
buumlyuumlme uumlzerindeki uyarıcı roluuml Mushkin tarafından
oumlne suumlruumllmuumlştuumlr (Muskin 1962 129-157) Bu sağlığa
dayalı buumlyuumlme hipotezi olarak bilinir Bu hipoteze
goumlre sağlık bir sermayedir boumlylece sağlık yatırımları
geliri artırabilir dolayısıyla da genel ekonomik
buumlyuumlmeye yol accedilar Aslında sağlık beşeri ve fiziki
sermaye birikimi uumlzerindeki etkisi yoluyla ekonomik
buumlyuumlmeyi etkileyebilir Aynı şekilde sağlıklı
Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi
149
C22 S1
insanların daha uumlretken olduğu da unutulmamalıdır
Aksine sağlıksız goumlruumlntuuml duumlnyanın birccedilok boumllgesinde
azgelişmişliğin varlığını accedilıklayan oumlnemli bir
faktoumlrduumlr Diğer taraftan ekonomik buumlyuumlmenin de iki
accedilıdan nuumlfusun sağlık durumunu iyileştirdiği
soumlylenebilir İlk olarak ekonomik buumlyuumlme kişi başına
gelir artış ima eder ki bu artan gelirin bir yuumlksek
parccedilası besleyici gıdalara ve daha kaliteli tuumlketime
harcanır Sonuccedil olarak sağlığı iyileştirir İkinci olarak
ekonomik buumlyuumlme teknolojik ilerleme ile
koumlruumlklenmektedir ve bu ilerlemenin bir parccedilası tıp
biliminde gelişmelere de yansımaktadır (Elmi amp
Sadeghi 2012) Kısaca sağlık harcamaları ile
toplumsal refah duumlzeyi ve ekonomik buumlyuumlme arasında
hem doğrudan hem de dolaylı bir ilişkinin varlığından
soumlz edilebilir
Grafik 4 Tuumlrkiyede Sağlık Harcamalarında Artış Buumlyuumlme Arasındaki İlişki () 2010-2014
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Sağlık Harcamaları İstatistikleri (TUumlİK) 2009-2015
httpwwwtuikgovtr
Kuumlresel olarak sağlık harcamaları 1980 yılından bu
yana oumlnemli oumllccediluumlde artmıştır Ancak sağlık
harcamalarının 2009 yılında yaşanan durgunlukta
yavaşlasa da 1990ların sonu ve 2000lerin başından
itibaren ekonomik buumlyuumlmeden daha hızlı arttığı
goumlruumllmektedir (Stebbins 2015) Bu durum Tuumlrkiye
iccedilin de boumlyledir (Grafik 4) Grafikte de goumlruumllduumlğuuml gibi
Tuumlrkiyersquode de 2005-2014 doumlneminde sağlık
harcamalarındaki artış oranı buumlyuumlme oranının
uumlzerindedir
Sağlık harcamalarında oumlzellikle dikkat ccedileken bir
durumda son yıllarda kamu iskonto oranlarında artış
referans fiyat duumlşuumlşleri global buumltccedile reccedilete
kurallarına ilişkin sağlık uygulama tebliği (SUT)
değişiklikleri gibi tasarruf tedbirlerine konu olan ilaccedil
harcamalarındaki durağanlıktır 2008 yılından sonraki
doumlnemde sağlık harcamaları analiz edildiğinde
harcamaların artışındaki kaynakların değişim eğilimi
iccedilerisinde olduğu goumlruumllmektedir (Memiş 2012)
72 Sağlık Harcamaları ndash Ekonomik Buumlyuumlme
Arasındaki İlişkinin Dinamik En Kuumlccediluumlk
Kareler Youmlntemi ile Analizi
1999 yılı oumlncesi sağlık harcamaları verilerine
ulaşılamadığından artan sağlık yatırımları neticesinde
hemşire ve doktor başına duumlşen hasta sayılarındaki
azalmanın buumlyuumlmeyi olumlu etkileyeceği duumlşuumlncesiyle
bu değişkenler goumlsterge değişken olarak alınmıştır
IMF-IFS( International Financial Statistics) veri
tabanından 1980-2014 arası yıllık zaman serileri
alınmıştır
Zaman kavramına bağlı olarak bir suumlrecin varyansı ve
ortalaması sistematik bir değişme goumlstermiyorsa seri
durağan bir seri olarak adlandırılır İktisadi zaman
serileri genel olarak durağan değillerdir Ancak zaman
serilerinin modellenmesinde ve nedensellik analizinin
gerccedilekleşmesi iccedilin serilerin durağan olması
gerekmektedir (Şimşek 2007 s56) Bu nedenledir ki
ccedilalışmada kırıklı Genişletilmiş Dickey-Fuller Birim
Koumlk Testi kullanılmaktadır Ele alınan serilerden reel
kişi başına GSYİH(R_K_GSYİH) değişkeninin doğal
logaritması alınmıştır Ayrıca hemşire başına duumlşen
hasta sayısı (Per_NURSE) ve doktor başına duumlş en
hasta sayısı(Per_DOC) serileri de incelenmiştir Tablo
5rsquode ADF test sonuccedilları yer almaktadır
-10
-5
0
5
10
15
20
25
30
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Sağlık Harcamaları Buumlyuumlme
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
150
2017
Tablo 5 Durağanlık Testi Sonuccedilları
Duumlzey (sabit) Birinci Farkında (sabit)
ADF istatistiği
Olasılık
Değerleri
ADF
İstatistiği
Olasılık
Değerleri
Log(R_K_GSYİH) -2420 2003 0921 -1168 1998 0010
Per_NURSE -1557 2006 0990 -4655 1995 0028
Per_ DOC -2378 2001 0899 -5272 1994 0010
Kırık seccedilimi iccedilin yenilikccedili sapma(Innovational
Outlier) ile minimize edilmiş Dickey Fuller t-
istatistiği kullanılmıştır
Bir sonraki analiz olan Johansen Eş Buumltuumlnleşme
testinde kullanılmak iccedilin belirlenmesi oumlnem arz eden
bir unsurdur Tablo 6rsquoda gecikme uzunluğunun
belirlenmesinde kullanılacak sonuccedillara yer
verilecektir
Tablo 6 Gecikme Uzunluğu Oumllccediluumlmuuml
Gecikme uzunluğu LR FPE AIC SC HQ
0 NA 4415771 2381426 2395168 2385981
1 2087833 4494136 1692022 1746987 1710241
2 1404705 4576825 1692083 1788272 1723967
3 5210236 6619373 1724651 1862063 1770199
Uygun Olan Gecikme Uzunluğunu Goumlstermektedir
Gecikme uzunluğu tuumlm kriterlerin de goumlsterdiği uumlzere
1(bir) olarak tespit edilmiştir VAR analizi gecikme
oumllccediluumlmuuml sonucunda goumlruumllduumlğuuml uumlzere logaritması
alınmış olan kişi başına reel GSYİH hemşire başına
duumlşen hasta sayısı ve doktor başına duumlşen hasta sayısı
değişkenlerinin bir doumlnem oumlnceki değerleri ile bir
ilişkisinin bulunduğu tespit edilmiştir Seccedililen
gecikme uzunluğu Johansen Eşbuumltuumlnleşme testinde
kullanılacaktır
Tablo 7 Johansen Eş Buumltuumlnleşme Testi Sonuccedilları
Trace Testi 005 Kritik Değer Olasılık Değeri Eş buumltuumlnleşme Sayısı
5597829 2979707 00000 Hiccedil Yok
1662751 1549471 00336 En Ccedilok Bir Tane
3124098 3841466 00771 En Ccedilok İki Tane
Max-Eigen Testi 005 Kritik Değer Olasılık Değeri Eş buumltuumlnleşme Sayısı
3935078 2113162 00001 Hiccedil Yok
1350341 1426460 00657 En Ccedilok Bir Tane
3124098 3841466 00771 En Ccedilok İki Tane
Aynı fark duumlzeyde I (1) birbiriyle entegre bulunan
logaritması alınmış olan kişi başına reel GSYİH
hemşire başına duumlşen hasta sayısı ve doktor başına
duumlşen hasta sayısı serileri 5 anlamlılık duumlzeyinde
seviyede durağan değildirler Durağan olmayan bu
zaman serileri arasında Tablo 7rsquoden anlaşıldığı uumlzere
en az bir tane uzun doumlnemli ilişkinin bulunduğu
anlaşılmaktadır Yani eş-buumltuumlnleşme vardır
Tablo 8 Dinamik En Kuumlccediluumlk Kareler(DOLS) Sonuccedilları
Bağımlı Değişken Log(R_K_GSYİH)
Bağımsız Değişken Katsayı Olasılık
Per_NURSE 000143 00011
Per_DOC 000118 00100
C 255745 00000
Eşbuumltuumlnleşme ilişkisi tespit edildikten sonra
kullanılabilecek youmlntemlerden biri olan dinamik en
kuumlccediluumlk kareler youmlntemi sonuccedilları iktisat ve sağlık
literatuumlruumlnde ilişkisi birccedilok kez teyit edilen sağlık
harcamaları ve buumlyuumlme rakamları arasındaki ilişkiyi
doğrular niteliktedir Artan sağlık harcamaları ve
Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi
151
C22 S1
yatırımları sayesinde gelişen sağlık sektoumlruumlnde
hemşire ve doktor başına duumlşen hasta sayıları azalmış
ve boumlylece uumllkedeki buumlyuumlmeye olumlu etkisi
olmuştur Elde edilen kısa doumlnemli ilişkide kuumlccediluumlk de
olsa doktor başına duumlşen hasta sayısı 1 birim arttığında
reel kişi başına GSYİH rakamı tahmini olarak
ortalama 000118 kadar artmaktadır Ayrıca
hemşire başına duumlşen hasta sayısı 1 birim arttığında
reel kişi başına GSYİH rakamı ortalama olarak
tahmini 000143 kadar artacaktır (Tablo 8)
SONUCcedil
Varlığını suumlrduumlrebilen guumlvenli ve sağlıklı toplumlar
iccedilin kamu sağlığının oumlnemi duumlnya var olduğundan beri
artmaktadır Dolayısıyla sağlık hizmetlerinin
sınırlarının genişletilmesiyle ilgili farkındalığın
gelişmesi guumln geccediltikccedile daha oumlnemli hale gelmektedir
Sağlık sektoumlruumlnuumln uumllkelerin ekonomileri uumlzerinde
belirleyici bir rol oynadığı soumlylenebilir Ekonomik
faktoumlrler de sağlık sağlık hizmetleri sağlık
harcamaları uumlzerinde olumlu ya da olumsuz sonuccedillar
doğurabilmektedir
Sağlık ve sağlık hizmetlerinde ekonomik analiz
genellikle huumlkuumlmetlerin ve diğer kuruluşlarının sağlık
sektoumlruumlnuumln gelişerek daha iyi hale gelebilmesine
youmlnelik sağlık politikaları hedeflerine ulaşabilmesine
yardımcı olmak amacıyla yapılmaktadır
Sağlık harcamalarının beşeri ve fiziki sermaye
birikimi uumlzerindeki etkisi yoluyla hem gelişmiş hem
de gelişmekte olan uumllkelerde ekonomik buumlyuumlmeyi
etkilediği soumlylenebilir Sağlık harcamaları ile
toplumsal refah duumlzeyi ve ekonomik buumlyuumlme arasında
hem doğrudan hem de dolaylı bir ilişkinin varlığından
soumlz edilebilir Dinamik en kuumlccediluumlk kareler youmlntemi
sonuccedilları iktisat ve sağlık literatuumlruumlnde ilişkisi birccedilok
kez teyit edilen sağlık harcamaları ve buumlyuumlme
rakamları arasındaki ilişkiyi doğrular niteliktedir Elde
edilen kısa doumlnemli ilişkide kuumlccediluumlk de olsa Artan sağlık
harcamaları ve yatırımları sayesinde gelişen sağlık
sektoumlruumlnde hemşire ve doktor başına duumlşen hasta
sayıları azalmış ve boumlylece uumllkedeki buumlyuumlmeye
olumlu etkisi olmuştur
KAYNAKCcedilA
1 AKDAĞ R (2008) Tuumlrkiyersquode Sağlıkta
Doumlnuumlşuumlm Programı ve Temel Sağlık Hizmetleri
2002-2008 Yayın No 770
httpsbusağlikgovtr Erişim Tarihi 20072016
2 AKDUR R (1999) Tuumlrkiyersquode Sağlık
Hizmetleri ve Avrupa Topluluğu Uumllkeleri ile
Kıyaslanması Ankara
httpwwwrecepakdurcom
3 ALTAY A (2007) Sağlık Hizmetlerinin
Sunumunda Yeni Accedilılımlar ve Tuumlrkiye Accedilısından
Değerlendirilmesi Sayıştay Dergisi Sayı 64
Ocak-Mart httpdergisayistaygovtr
4 ATASEVER M (2014) Tuumlrkiyersquode Sağlık
Hizmetlerinin Finansmanı ve Sağlık
Harcamalarının Analizi 2002-2013 Doumlnemi
Bakanlık Yayın No 983 Ankara
httpssgbsaglikgovtr
5 BEGG D S Fischer amp R Dornbush (2005)
Economics 8 Edition The McGraw-Hill
Companies Newyork
6 BOERMA W G W (2003) Profiles of General
Practice in Europe Nivel httpwwwnivelnl
Erişim Tarihi 13072016
7 CcedilALIŞKAN Ş Karabacak M amp Meccedilik O
(2013) Tuumlrkiyersquode Sağlık ve Ekonomik Buumlyuumlme
İlişkisi Dumlupınar Uumlniversitesi Sosyal
Bilimler Dergisi (37) ss123-130
httpwwwacademiaedu
8 GIRALT X M (2010) Principles of Health
Economics GNU Free Documentention License
httpparetouabes Erişim Tarihi 22022016
9 HANSON K amp Berman P (1998) Private
Health Care Provision in Devoloping Countries
A Preliminary Analysis of Levels and
Composition Health Policy and Planning
13(3) Oxford University Press pp195-211
httpwwwncbinlmnihgov
10 HAYCOX A (2009) What is Health
Economics NPR091101 April
httpwwwmedicineoxacuk Erişim Tarihi
12072016
11 KILAVUZ E (2010) Sağlık Harcamalarındaki
Artış ve Temel Bakım Hizmetleri Sosyal
Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 2(29) ss173-192
httpsbedergierciyesedutr Erişim Tarihi
12072016
12 MELTZER M I (2001) Introduction to Health
Economics for Physician Health Economics
Quintet Vol 358 September 22
httpwwwphuclaedu Erişim Tarihi
12072016
13 MEMİŞ S A (2012) Son Doumlnemdeki Sağlık
Harcamalarının Analizi tepav N201283 Kasım
httpwwwtepavorg
14 MILLS A amp Gilson L (1998) Health
Economics for Developing Countries A Survival
Kit Health Ecomics amp Financing
Programme pp1-30 httpsideasrepecorg
Erişim Tarihi 12072016
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
152
2017
15 Muğla Halk Sağlığı Merkezi (2014) Birinci
Basamak Sağlık Hizmetleri Rehberi Sağlık
Bakanlığı Tuumlrkiye Halk Sağlığı Kurumu
httpwwwmuglahsmgovtr
16 MWABU G (2007) Health Economics for
Low Income Countries Economic Growth
Center Yale University Center Discussion
Paper No 955 pp1-79
httpwwweconyaleedu Erişim Tarihi
152072016
17 OECD (2015) Focus on Health Spending
OECD Health Statistics httpwwwoecdorg
18 Sağlık Bakanlığı (2004) Tuumlrkiye Sağlık Bilgi
Sistemi Eylem Planı
httpwwwsbusağlikgovtr
19 Sağlık Bakanlığı (2010) Sağlık Reformunun
Doğru Yapılması Sağlık Bakanlığı Yayını
Ankara httpwwwsbusağlikgovtr
20 Sağlık Bakanlığı (2011) Sağlık Hizmetlerinin
Yuumlruumltuumllmesi Hakkında Youmlnerge 24 Ocak
httpwwwasmgovtr
21 Sağlık Bakanlığı (2012a) Tuumlrkiye Sağlıkta
Doumlnuumlşuumlm Programı Değerlendirme Raporu
(2003-2011) Aralık httpwwwsaglikgovtr
Erişim Tarihi 23062016
22 Sağlık Bakanlığı (2012b) Stratejik Plan 2013-
2017 Aralık httpwwwsağlikgovtr
23 SGK (2013) Sosyal Guumlvenlik Sağlık Uygulama
Tebliği Resmi Gazete Sayı 28597 24 Mart
httpwwwresmigazetegovtr
24 SAVEDOFF W D (2004) Kenneth Arrow and
the birth of Health Economics Public Health
Classics Bulletin of the World Health
Organization 82 (2) February
httpwwwncbinlmnihgov Erişim Tarihi
20072016
25 STARFIELD B (2009) Primary Care and
Equity in Health The Importance to
Effectiveness and Equity of Responsiveness to
Peoplesrsquo Needs Humanity amp Society Vol 33
FebruaryMay56-73 httpwwwjhsphedu
Erişim Tarihi 13072016
26 STEBBINS S (2015) Countries Spending the
Most on Health Care November 6
http247wallstcom Erişim Tarihi
14062016
27 ŞİMŞEK AR (2007) Kısa Vadeli Sermaye
Hareketleri ve Tuumlrkiye Ekonomisine Etkileri
Balıkesir Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
İktisat Anabilim Dalı Yuumlksek Lisans
Tezi
28 TATAR M (2011) Sağlık Hizmetlerinin
Finansman Modelleri Sağlık Sigortasının
Tuumlrkiyersquode Gelişimi Sosyal Guumlvenlik Dergisi
httpwwwsgkgovtr Erişim Tarihi 20072016
29 TUumlİK (2014) Sağlık İstatistikleri 1999-2014
httpwwwtuikgovtr
30 TOSUN N (2009) Sağlık Bakanlığı Stratejik
Plan 2010-2014 Yayın No 788
httppydbsağlikgovtr Erişim Tarihi
03072016
31 YERELİ A B Kobal İ amp Koumlktaş A M
(2011) Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarını Arttıran
Faktoumlrler httpahmetburcinyerelicom Erişim
Tarihi 29062016
32 WELS S (2016) What is Health Economics
httpwwwjhsphedu Erişim Tarihi 22022016
33 WHO (2001) Mental Health New
Understanding New Hope The World Health
Report 2001 World Health Organization
httpwwwwhoint Erişim Tarihi 25062016
34 WILD C Gibis B (2003) ldquoEvaluations of
Health Interventions in Social Insurance-Based
Countries Germany the Netherlands and
Austriardquo Health Policy Volume 63 Issue
2 February httpwwwsciencedirectcom
20072016
35 World Bank (2016) World Development
Indicators Health System 14 Haziran
httpwwwworldbankorg Erişim Tarihi
12072016
Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi
149
C22 S1
insanların daha uumlretken olduğu da unutulmamalıdır
Aksine sağlıksız goumlruumlntuuml duumlnyanın birccedilok boumllgesinde
azgelişmişliğin varlığını accedilıklayan oumlnemli bir
faktoumlrduumlr Diğer taraftan ekonomik buumlyuumlmenin de iki
accedilıdan nuumlfusun sağlık durumunu iyileştirdiği
soumlylenebilir İlk olarak ekonomik buumlyuumlme kişi başına
gelir artış ima eder ki bu artan gelirin bir yuumlksek
parccedilası besleyici gıdalara ve daha kaliteli tuumlketime
harcanır Sonuccedil olarak sağlığı iyileştirir İkinci olarak
ekonomik buumlyuumlme teknolojik ilerleme ile
koumlruumlklenmektedir ve bu ilerlemenin bir parccedilası tıp
biliminde gelişmelere de yansımaktadır (Elmi amp
Sadeghi 2012) Kısaca sağlık harcamaları ile
toplumsal refah duumlzeyi ve ekonomik buumlyuumlme arasında
hem doğrudan hem de dolaylı bir ilişkinin varlığından
soumlz edilebilir
Grafik 4 Tuumlrkiyede Sağlık Harcamalarında Artış Buumlyuumlme Arasındaki İlişki () 2010-2014
Kaynak Tuumlrkiye İstatistik Kurumu Sağlık Harcamaları İstatistikleri (TUumlİK) 2009-2015
httpwwwtuikgovtr
Kuumlresel olarak sağlık harcamaları 1980 yılından bu
yana oumlnemli oumllccediluumlde artmıştır Ancak sağlık
harcamalarının 2009 yılında yaşanan durgunlukta
yavaşlasa da 1990ların sonu ve 2000lerin başından
itibaren ekonomik buumlyuumlmeden daha hızlı arttığı
goumlruumllmektedir (Stebbins 2015) Bu durum Tuumlrkiye
iccedilin de boumlyledir (Grafik 4) Grafikte de goumlruumllduumlğuuml gibi
Tuumlrkiyersquode de 2005-2014 doumlneminde sağlık
harcamalarındaki artış oranı buumlyuumlme oranının
uumlzerindedir
Sağlık harcamalarında oumlzellikle dikkat ccedileken bir
durumda son yıllarda kamu iskonto oranlarında artış
referans fiyat duumlşuumlşleri global buumltccedile reccedilete
kurallarına ilişkin sağlık uygulama tebliği (SUT)
değişiklikleri gibi tasarruf tedbirlerine konu olan ilaccedil
harcamalarındaki durağanlıktır 2008 yılından sonraki
doumlnemde sağlık harcamaları analiz edildiğinde
harcamaların artışındaki kaynakların değişim eğilimi
iccedilerisinde olduğu goumlruumllmektedir (Memiş 2012)
72 Sağlık Harcamaları ndash Ekonomik Buumlyuumlme
Arasındaki İlişkinin Dinamik En Kuumlccediluumlk
Kareler Youmlntemi ile Analizi
1999 yılı oumlncesi sağlık harcamaları verilerine
ulaşılamadığından artan sağlık yatırımları neticesinde
hemşire ve doktor başına duumlşen hasta sayılarındaki
azalmanın buumlyuumlmeyi olumlu etkileyeceği duumlşuumlncesiyle
bu değişkenler goumlsterge değişken olarak alınmıştır
IMF-IFS( International Financial Statistics) veri
tabanından 1980-2014 arası yıllık zaman serileri
alınmıştır
Zaman kavramına bağlı olarak bir suumlrecin varyansı ve
ortalaması sistematik bir değişme goumlstermiyorsa seri
durağan bir seri olarak adlandırılır İktisadi zaman
serileri genel olarak durağan değillerdir Ancak zaman
serilerinin modellenmesinde ve nedensellik analizinin
gerccedilekleşmesi iccedilin serilerin durağan olması
gerekmektedir (Şimşek 2007 s56) Bu nedenledir ki
ccedilalışmada kırıklı Genişletilmiş Dickey-Fuller Birim
Koumlk Testi kullanılmaktadır Ele alınan serilerden reel
kişi başına GSYİH(R_K_GSYİH) değişkeninin doğal
logaritması alınmıştır Ayrıca hemşire başına duumlşen
hasta sayısı (Per_NURSE) ve doktor başına duumlş en
hasta sayısı(Per_DOC) serileri de incelenmiştir Tablo
5rsquode ADF test sonuccedilları yer almaktadır
-10
-5
0
5
10
15
20
25
30
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Sağlık Harcamaları Buumlyuumlme
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
150
2017
Tablo 5 Durağanlık Testi Sonuccedilları
Duumlzey (sabit) Birinci Farkında (sabit)
ADF istatistiği
Olasılık
Değerleri
ADF
İstatistiği
Olasılık
Değerleri
Log(R_K_GSYİH) -2420 2003 0921 -1168 1998 0010
Per_NURSE -1557 2006 0990 -4655 1995 0028
Per_ DOC -2378 2001 0899 -5272 1994 0010
Kırık seccedilimi iccedilin yenilikccedili sapma(Innovational
Outlier) ile minimize edilmiş Dickey Fuller t-
istatistiği kullanılmıştır
Bir sonraki analiz olan Johansen Eş Buumltuumlnleşme
testinde kullanılmak iccedilin belirlenmesi oumlnem arz eden
bir unsurdur Tablo 6rsquoda gecikme uzunluğunun
belirlenmesinde kullanılacak sonuccedillara yer
verilecektir
Tablo 6 Gecikme Uzunluğu Oumllccediluumlmuuml
Gecikme uzunluğu LR FPE AIC SC HQ
0 NA 4415771 2381426 2395168 2385981
1 2087833 4494136 1692022 1746987 1710241
2 1404705 4576825 1692083 1788272 1723967
3 5210236 6619373 1724651 1862063 1770199
Uygun Olan Gecikme Uzunluğunu Goumlstermektedir
Gecikme uzunluğu tuumlm kriterlerin de goumlsterdiği uumlzere
1(bir) olarak tespit edilmiştir VAR analizi gecikme
oumllccediluumlmuuml sonucunda goumlruumllduumlğuuml uumlzere logaritması
alınmış olan kişi başına reel GSYİH hemşire başına
duumlşen hasta sayısı ve doktor başına duumlşen hasta sayısı
değişkenlerinin bir doumlnem oumlnceki değerleri ile bir
ilişkisinin bulunduğu tespit edilmiştir Seccedililen
gecikme uzunluğu Johansen Eşbuumltuumlnleşme testinde
kullanılacaktır
Tablo 7 Johansen Eş Buumltuumlnleşme Testi Sonuccedilları
Trace Testi 005 Kritik Değer Olasılık Değeri Eş buumltuumlnleşme Sayısı
5597829 2979707 00000 Hiccedil Yok
1662751 1549471 00336 En Ccedilok Bir Tane
3124098 3841466 00771 En Ccedilok İki Tane
Max-Eigen Testi 005 Kritik Değer Olasılık Değeri Eş buumltuumlnleşme Sayısı
3935078 2113162 00001 Hiccedil Yok
1350341 1426460 00657 En Ccedilok Bir Tane
3124098 3841466 00771 En Ccedilok İki Tane
Aynı fark duumlzeyde I (1) birbiriyle entegre bulunan
logaritması alınmış olan kişi başına reel GSYİH
hemşire başına duumlşen hasta sayısı ve doktor başına
duumlşen hasta sayısı serileri 5 anlamlılık duumlzeyinde
seviyede durağan değildirler Durağan olmayan bu
zaman serileri arasında Tablo 7rsquoden anlaşıldığı uumlzere
en az bir tane uzun doumlnemli ilişkinin bulunduğu
anlaşılmaktadır Yani eş-buumltuumlnleşme vardır
Tablo 8 Dinamik En Kuumlccediluumlk Kareler(DOLS) Sonuccedilları
Bağımlı Değişken Log(R_K_GSYİH)
Bağımsız Değişken Katsayı Olasılık
Per_NURSE 000143 00011
Per_DOC 000118 00100
C 255745 00000
Eşbuumltuumlnleşme ilişkisi tespit edildikten sonra
kullanılabilecek youmlntemlerden biri olan dinamik en
kuumlccediluumlk kareler youmlntemi sonuccedilları iktisat ve sağlık
literatuumlruumlnde ilişkisi birccedilok kez teyit edilen sağlık
harcamaları ve buumlyuumlme rakamları arasındaki ilişkiyi
doğrular niteliktedir Artan sağlık harcamaları ve
Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi
151
C22 S1
yatırımları sayesinde gelişen sağlık sektoumlruumlnde
hemşire ve doktor başına duumlşen hasta sayıları azalmış
ve boumlylece uumllkedeki buumlyuumlmeye olumlu etkisi
olmuştur Elde edilen kısa doumlnemli ilişkide kuumlccediluumlk de
olsa doktor başına duumlşen hasta sayısı 1 birim arttığında
reel kişi başına GSYİH rakamı tahmini olarak
ortalama 000118 kadar artmaktadır Ayrıca
hemşire başına duumlşen hasta sayısı 1 birim arttığında
reel kişi başına GSYİH rakamı ortalama olarak
tahmini 000143 kadar artacaktır (Tablo 8)
SONUCcedil
Varlığını suumlrduumlrebilen guumlvenli ve sağlıklı toplumlar
iccedilin kamu sağlığının oumlnemi duumlnya var olduğundan beri
artmaktadır Dolayısıyla sağlık hizmetlerinin
sınırlarının genişletilmesiyle ilgili farkındalığın
gelişmesi guumln geccediltikccedile daha oumlnemli hale gelmektedir
Sağlık sektoumlruumlnuumln uumllkelerin ekonomileri uumlzerinde
belirleyici bir rol oynadığı soumlylenebilir Ekonomik
faktoumlrler de sağlık sağlık hizmetleri sağlık
harcamaları uumlzerinde olumlu ya da olumsuz sonuccedillar
doğurabilmektedir
Sağlık ve sağlık hizmetlerinde ekonomik analiz
genellikle huumlkuumlmetlerin ve diğer kuruluşlarının sağlık
sektoumlruumlnuumln gelişerek daha iyi hale gelebilmesine
youmlnelik sağlık politikaları hedeflerine ulaşabilmesine
yardımcı olmak amacıyla yapılmaktadır
Sağlık harcamalarının beşeri ve fiziki sermaye
birikimi uumlzerindeki etkisi yoluyla hem gelişmiş hem
de gelişmekte olan uumllkelerde ekonomik buumlyuumlmeyi
etkilediği soumlylenebilir Sağlık harcamaları ile
toplumsal refah duumlzeyi ve ekonomik buumlyuumlme arasında
hem doğrudan hem de dolaylı bir ilişkinin varlığından
soumlz edilebilir Dinamik en kuumlccediluumlk kareler youmlntemi
sonuccedilları iktisat ve sağlık literatuumlruumlnde ilişkisi birccedilok
kez teyit edilen sağlık harcamaları ve buumlyuumlme
rakamları arasındaki ilişkiyi doğrular niteliktedir Elde
edilen kısa doumlnemli ilişkide kuumlccediluumlk de olsa Artan sağlık
harcamaları ve yatırımları sayesinde gelişen sağlık
sektoumlruumlnde hemşire ve doktor başına duumlşen hasta
sayıları azalmış ve boumlylece uumllkedeki buumlyuumlmeye
olumlu etkisi olmuştur
KAYNAKCcedilA
1 AKDAĞ R (2008) Tuumlrkiyersquode Sağlıkta
Doumlnuumlşuumlm Programı ve Temel Sağlık Hizmetleri
2002-2008 Yayın No 770
httpsbusağlikgovtr Erişim Tarihi 20072016
2 AKDUR R (1999) Tuumlrkiyersquode Sağlık
Hizmetleri ve Avrupa Topluluğu Uumllkeleri ile
Kıyaslanması Ankara
httpwwwrecepakdurcom
3 ALTAY A (2007) Sağlık Hizmetlerinin
Sunumunda Yeni Accedilılımlar ve Tuumlrkiye Accedilısından
Değerlendirilmesi Sayıştay Dergisi Sayı 64
Ocak-Mart httpdergisayistaygovtr
4 ATASEVER M (2014) Tuumlrkiyersquode Sağlık
Hizmetlerinin Finansmanı ve Sağlık
Harcamalarının Analizi 2002-2013 Doumlnemi
Bakanlık Yayın No 983 Ankara
httpssgbsaglikgovtr
5 BEGG D S Fischer amp R Dornbush (2005)
Economics 8 Edition The McGraw-Hill
Companies Newyork
6 BOERMA W G W (2003) Profiles of General
Practice in Europe Nivel httpwwwnivelnl
Erişim Tarihi 13072016
7 CcedilALIŞKAN Ş Karabacak M amp Meccedilik O
(2013) Tuumlrkiyersquode Sağlık ve Ekonomik Buumlyuumlme
İlişkisi Dumlupınar Uumlniversitesi Sosyal
Bilimler Dergisi (37) ss123-130
httpwwwacademiaedu
8 GIRALT X M (2010) Principles of Health
Economics GNU Free Documentention License
httpparetouabes Erişim Tarihi 22022016
9 HANSON K amp Berman P (1998) Private
Health Care Provision in Devoloping Countries
A Preliminary Analysis of Levels and
Composition Health Policy and Planning
13(3) Oxford University Press pp195-211
httpwwwncbinlmnihgov
10 HAYCOX A (2009) What is Health
Economics NPR091101 April
httpwwwmedicineoxacuk Erişim Tarihi
12072016
11 KILAVUZ E (2010) Sağlık Harcamalarındaki
Artış ve Temel Bakım Hizmetleri Sosyal
Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 2(29) ss173-192
httpsbedergierciyesedutr Erişim Tarihi
12072016
12 MELTZER M I (2001) Introduction to Health
Economics for Physician Health Economics
Quintet Vol 358 September 22
httpwwwphuclaedu Erişim Tarihi
12072016
13 MEMİŞ S A (2012) Son Doumlnemdeki Sağlık
Harcamalarının Analizi tepav N201283 Kasım
httpwwwtepavorg
14 MILLS A amp Gilson L (1998) Health
Economics for Developing Countries A Survival
Kit Health Ecomics amp Financing
Programme pp1-30 httpsideasrepecorg
Erişim Tarihi 12072016
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
152
2017
15 Muğla Halk Sağlığı Merkezi (2014) Birinci
Basamak Sağlık Hizmetleri Rehberi Sağlık
Bakanlığı Tuumlrkiye Halk Sağlığı Kurumu
httpwwwmuglahsmgovtr
16 MWABU G (2007) Health Economics for
Low Income Countries Economic Growth
Center Yale University Center Discussion
Paper No 955 pp1-79
httpwwweconyaleedu Erişim Tarihi
152072016
17 OECD (2015) Focus on Health Spending
OECD Health Statistics httpwwwoecdorg
18 Sağlık Bakanlığı (2004) Tuumlrkiye Sağlık Bilgi
Sistemi Eylem Planı
httpwwwsbusağlikgovtr
19 Sağlık Bakanlığı (2010) Sağlık Reformunun
Doğru Yapılması Sağlık Bakanlığı Yayını
Ankara httpwwwsbusağlikgovtr
20 Sağlık Bakanlığı (2011) Sağlık Hizmetlerinin
Yuumlruumltuumllmesi Hakkında Youmlnerge 24 Ocak
httpwwwasmgovtr
21 Sağlık Bakanlığı (2012a) Tuumlrkiye Sağlıkta
Doumlnuumlşuumlm Programı Değerlendirme Raporu
(2003-2011) Aralık httpwwwsaglikgovtr
Erişim Tarihi 23062016
22 Sağlık Bakanlığı (2012b) Stratejik Plan 2013-
2017 Aralık httpwwwsağlikgovtr
23 SGK (2013) Sosyal Guumlvenlik Sağlık Uygulama
Tebliği Resmi Gazete Sayı 28597 24 Mart
httpwwwresmigazetegovtr
24 SAVEDOFF W D (2004) Kenneth Arrow and
the birth of Health Economics Public Health
Classics Bulletin of the World Health
Organization 82 (2) February
httpwwwncbinlmnihgov Erişim Tarihi
20072016
25 STARFIELD B (2009) Primary Care and
Equity in Health The Importance to
Effectiveness and Equity of Responsiveness to
Peoplesrsquo Needs Humanity amp Society Vol 33
FebruaryMay56-73 httpwwwjhsphedu
Erişim Tarihi 13072016
26 STEBBINS S (2015) Countries Spending the
Most on Health Care November 6
http247wallstcom Erişim Tarihi
14062016
27 ŞİMŞEK AR (2007) Kısa Vadeli Sermaye
Hareketleri ve Tuumlrkiye Ekonomisine Etkileri
Balıkesir Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
İktisat Anabilim Dalı Yuumlksek Lisans
Tezi
28 TATAR M (2011) Sağlık Hizmetlerinin
Finansman Modelleri Sağlık Sigortasının
Tuumlrkiyersquode Gelişimi Sosyal Guumlvenlik Dergisi
httpwwwsgkgovtr Erişim Tarihi 20072016
29 TUumlİK (2014) Sağlık İstatistikleri 1999-2014
httpwwwtuikgovtr
30 TOSUN N (2009) Sağlık Bakanlığı Stratejik
Plan 2010-2014 Yayın No 788
httppydbsağlikgovtr Erişim Tarihi
03072016
31 YERELİ A B Kobal İ amp Koumlktaş A M
(2011) Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarını Arttıran
Faktoumlrler httpahmetburcinyerelicom Erişim
Tarihi 29062016
32 WELS S (2016) What is Health Economics
httpwwwjhsphedu Erişim Tarihi 22022016
33 WHO (2001) Mental Health New
Understanding New Hope The World Health
Report 2001 World Health Organization
httpwwwwhoint Erişim Tarihi 25062016
34 WILD C Gibis B (2003) ldquoEvaluations of
Health Interventions in Social Insurance-Based
Countries Germany the Netherlands and
Austriardquo Health Policy Volume 63 Issue
2 February httpwwwsciencedirectcom
20072016
35 World Bank (2016) World Development
Indicators Health System 14 Haziran
httpwwwworldbankorg Erişim Tarihi
12072016
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
150
2017
Tablo 5 Durağanlık Testi Sonuccedilları
Duumlzey (sabit) Birinci Farkında (sabit)
ADF istatistiği
Olasılık
Değerleri
ADF
İstatistiği
Olasılık
Değerleri
Log(R_K_GSYİH) -2420 2003 0921 -1168 1998 0010
Per_NURSE -1557 2006 0990 -4655 1995 0028
Per_ DOC -2378 2001 0899 -5272 1994 0010
Kırık seccedilimi iccedilin yenilikccedili sapma(Innovational
Outlier) ile minimize edilmiş Dickey Fuller t-
istatistiği kullanılmıştır
Bir sonraki analiz olan Johansen Eş Buumltuumlnleşme
testinde kullanılmak iccedilin belirlenmesi oumlnem arz eden
bir unsurdur Tablo 6rsquoda gecikme uzunluğunun
belirlenmesinde kullanılacak sonuccedillara yer
verilecektir
Tablo 6 Gecikme Uzunluğu Oumllccediluumlmuuml
Gecikme uzunluğu LR FPE AIC SC HQ
0 NA 4415771 2381426 2395168 2385981
1 2087833 4494136 1692022 1746987 1710241
2 1404705 4576825 1692083 1788272 1723967
3 5210236 6619373 1724651 1862063 1770199
Uygun Olan Gecikme Uzunluğunu Goumlstermektedir
Gecikme uzunluğu tuumlm kriterlerin de goumlsterdiği uumlzere
1(bir) olarak tespit edilmiştir VAR analizi gecikme
oumllccediluumlmuuml sonucunda goumlruumllduumlğuuml uumlzere logaritması
alınmış olan kişi başına reel GSYİH hemşire başına
duumlşen hasta sayısı ve doktor başına duumlşen hasta sayısı
değişkenlerinin bir doumlnem oumlnceki değerleri ile bir
ilişkisinin bulunduğu tespit edilmiştir Seccedililen
gecikme uzunluğu Johansen Eşbuumltuumlnleşme testinde
kullanılacaktır
Tablo 7 Johansen Eş Buumltuumlnleşme Testi Sonuccedilları
Trace Testi 005 Kritik Değer Olasılık Değeri Eş buumltuumlnleşme Sayısı
5597829 2979707 00000 Hiccedil Yok
1662751 1549471 00336 En Ccedilok Bir Tane
3124098 3841466 00771 En Ccedilok İki Tane
Max-Eigen Testi 005 Kritik Değer Olasılık Değeri Eş buumltuumlnleşme Sayısı
3935078 2113162 00001 Hiccedil Yok
1350341 1426460 00657 En Ccedilok Bir Tane
3124098 3841466 00771 En Ccedilok İki Tane
Aynı fark duumlzeyde I (1) birbiriyle entegre bulunan
logaritması alınmış olan kişi başına reel GSYİH
hemşire başına duumlşen hasta sayısı ve doktor başına
duumlşen hasta sayısı serileri 5 anlamlılık duumlzeyinde
seviyede durağan değildirler Durağan olmayan bu
zaman serileri arasında Tablo 7rsquoden anlaşıldığı uumlzere
en az bir tane uzun doumlnemli ilişkinin bulunduğu
anlaşılmaktadır Yani eş-buumltuumlnleşme vardır
Tablo 8 Dinamik En Kuumlccediluumlk Kareler(DOLS) Sonuccedilları
Bağımlı Değişken Log(R_K_GSYİH)
Bağımsız Değişken Katsayı Olasılık
Per_NURSE 000143 00011
Per_DOC 000118 00100
C 255745 00000
Eşbuumltuumlnleşme ilişkisi tespit edildikten sonra
kullanılabilecek youmlntemlerden biri olan dinamik en
kuumlccediluumlk kareler youmlntemi sonuccedilları iktisat ve sağlık
literatuumlruumlnde ilişkisi birccedilok kez teyit edilen sağlık
harcamaları ve buumlyuumlme rakamları arasındaki ilişkiyi
doğrular niteliktedir Artan sağlık harcamaları ve
Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi
151
C22 S1
yatırımları sayesinde gelişen sağlık sektoumlruumlnde
hemşire ve doktor başına duumlşen hasta sayıları azalmış
ve boumlylece uumllkedeki buumlyuumlmeye olumlu etkisi
olmuştur Elde edilen kısa doumlnemli ilişkide kuumlccediluumlk de
olsa doktor başına duumlşen hasta sayısı 1 birim arttığında
reel kişi başına GSYİH rakamı tahmini olarak
ortalama 000118 kadar artmaktadır Ayrıca
hemşire başına duumlşen hasta sayısı 1 birim arttığında
reel kişi başına GSYİH rakamı ortalama olarak
tahmini 000143 kadar artacaktır (Tablo 8)
SONUCcedil
Varlığını suumlrduumlrebilen guumlvenli ve sağlıklı toplumlar
iccedilin kamu sağlığının oumlnemi duumlnya var olduğundan beri
artmaktadır Dolayısıyla sağlık hizmetlerinin
sınırlarının genişletilmesiyle ilgili farkındalığın
gelişmesi guumln geccediltikccedile daha oumlnemli hale gelmektedir
Sağlık sektoumlruumlnuumln uumllkelerin ekonomileri uumlzerinde
belirleyici bir rol oynadığı soumlylenebilir Ekonomik
faktoumlrler de sağlık sağlık hizmetleri sağlık
harcamaları uumlzerinde olumlu ya da olumsuz sonuccedillar
doğurabilmektedir
Sağlık ve sağlık hizmetlerinde ekonomik analiz
genellikle huumlkuumlmetlerin ve diğer kuruluşlarının sağlık
sektoumlruumlnuumln gelişerek daha iyi hale gelebilmesine
youmlnelik sağlık politikaları hedeflerine ulaşabilmesine
yardımcı olmak amacıyla yapılmaktadır
Sağlık harcamalarının beşeri ve fiziki sermaye
birikimi uumlzerindeki etkisi yoluyla hem gelişmiş hem
de gelişmekte olan uumllkelerde ekonomik buumlyuumlmeyi
etkilediği soumlylenebilir Sağlık harcamaları ile
toplumsal refah duumlzeyi ve ekonomik buumlyuumlme arasında
hem doğrudan hem de dolaylı bir ilişkinin varlığından
soumlz edilebilir Dinamik en kuumlccediluumlk kareler youmlntemi
sonuccedilları iktisat ve sağlık literatuumlruumlnde ilişkisi birccedilok
kez teyit edilen sağlık harcamaları ve buumlyuumlme
rakamları arasındaki ilişkiyi doğrular niteliktedir Elde
edilen kısa doumlnemli ilişkide kuumlccediluumlk de olsa Artan sağlık
harcamaları ve yatırımları sayesinde gelişen sağlık
sektoumlruumlnde hemşire ve doktor başına duumlşen hasta
sayıları azalmış ve boumlylece uumllkedeki buumlyuumlmeye
olumlu etkisi olmuştur
KAYNAKCcedilA
1 AKDAĞ R (2008) Tuumlrkiyersquode Sağlıkta
Doumlnuumlşuumlm Programı ve Temel Sağlık Hizmetleri
2002-2008 Yayın No 770
httpsbusağlikgovtr Erişim Tarihi 20072016
2 AKDUR R (1999) Tuumlrkiyersquode Sağlık
Hizmetleri ve Avrupa Topluluğu Uumllkeleri ile
Kıyaslanması Ankara
httpwwwrecepakdurcom
3 ALTAY A (2007) Sağlık Hizmetlerinin
Sunumunda Yeni Accedilılımlar ve Tuumlrkiye Accedilısından
Değerlendirilmesi Sayıştay Dergisi Sayı 64
Ocak-Mart httpdergisayistaygovtr
4 ATASEVER M (2014) Tuumlrkiyersquode Sağlık
Hizmetlerinin Finansmanı ve Sağlık
Harcamalarının Analizi 2002-2013 Doumlnemi
Bakanlık Yayın No 983 Ankara
httpssgbsaglikgovtr
5 BEGG D S Fischer amp R Dornbush (2005)
Economics 8 Edition The McGraw-Hill
Companies Newyork
6 BOERMA W G W (2003) Profiles of General
Practice in Europe Nivel httpwwwnivelnl
Erişim Tarihi 13072016
7 CcedilALIŞKAN Ş Karabacak M amp Meccedilik O
(2013) Tuumlrkiyersquode Sağlık ve Ekonomik Buumlyuumlme
İlişkisi Dumlupınar Uumlniversitesi Sosyal
Bilimler Dergisi (37) ss123-130
httpwwwacademiaedu
8 GIRALT X M (2010) Principles of Health
Economics GNU Free Documentention License
httpparetouabes Erişim Tarihi 22022016
9 HANSON K amp Berman P (1998) Private
Health Care Provision in Devoloping Countries
A Preliminary Analysis of Levels and
Composition Health Policy and Planning
13(3) Oxford University Press pp195-211
httpwwwncbinlmnihgov
10 HAYCOX A (2009) What is Health
Economics NPR091101 April
httpwwwmedicineoxacuk Erişim Tarihi
12072016
11 KILAVUZ E (2010) Sağlık Harcamalarındaki
Artış ve Temel Bakım Hizmetleri Sosyal
Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 2(29) ss173-192
httpsbedergierciyesedutr Erişim Tarihi
12072016
12 MELTZER M I (2001) Introduction to Health
Economics for Physician Health Economics
Quintet Vol 358 September 22
httpwwwphuclaedu Erişim Tarihi
12072016
13 MEMİŞ S A (2012) Son Doumlnemdeki Sağlık
Harcamalarının Analizi tepav N201283 Kasım
httpwwwtepavorg
14 MILLS A amp Gilson L (1998) Health
Economics for Developing Countries A Survival
Kit Health Ecomics amp Financing
Programme pp1-30 httpsideasrepecorg
Erişim Tarihi 12072016
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
152
2017
15 Muğla Halk Sağlığı Merkezi (2014) Birinci
Basamak Sağlık Hizmetleri Rehberi Sağlık
Bakanlığı Tuumlrkiye Halk Sağlığı Kurumu
httpwwwmuglahsmgovtr
16 MWABU G (2007) Health Economics for
Low Income Countries Economic Growth
Center Yale University Center Discussion
Paper No 955 pp1-79
httpwwweconyaleedu Erişim Tarihi
152072016
17 OECD (2015) Focus on Health Spending
OECD Health Statistics httpwwwoecdorg
18 Sağlık Bakanlığı (2004) Tuumlrkiye Sağlık Bilgi
Sistemi Eylem Planı
httpwwwsbusağlikgovtr
19 Sağlık Bakanlığı (2010) Sağlık Reformunun
Doğru Yapılması Sağlık Bakanlığı Yayını
Ankara httpwwwsbusağlikgovtr
20 Sağlık Bakanlığı (2011) Sağlık Hizmetlerinin
Yuumlruumltuumllmesi Hakkında Youmlnerge 24 Ocak
httpwwwasmgovtr
21 Sağlık Bakanlığı (2012a) Tuumlrkiye Sağlıkta
Doumlnuumlşuumlm Programı Değerlendirme Raporu
(2003-2011) Aralık httpwwwsaglikgovtr
Erişim Tarihi 23062016
22 Sağlık Bakanlığı (2012b) Stratejik Plan 2013-
2017 Aralık httpwwwsağlikgovtr
23 SGK (2013) Sosyal Guumlvenlik Sağlık Uygulama
Tebliği Resmi Gazete Sayı 28597 24 Mart
httpwwwresmigazetegovtr
24 SAVEDOFF W D (2004) Kenneth Arrow and
the birth of Health Economics Public Health
Classics Bulletin of the World Health
Organization 82 (2) February
httpwwwncbinlmnihgov Erişim Tarihi
20072016
25 STARFIELD B (2009) Primary Care and
Equity in Health The Importance to
Effectiveness and Equity of Responsiveness to
Peoplesrsquo Needs Humanity amp Society Vol 33
FebruaryMay56-73 httpwwwjhsphedu
Erişim Tarihi 13072016
26 STEBBINS S (2015) Countries Spending the
Most on Health Care November 6
http247wallstcom Erişim Tarihi
14062016
27 ŞİMŞEK AR (2007) Kısa Vadeli Sermaye
Hareketleri ve Tuumlrkiye Ekonomisine Etkileri
Balıkesir Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
İktisat Anabilim Dalı Yuumlksek Lisans
Tezi
28 TATAR M (2011) Sağlık Hizmetlerinin
Finansman Modelleri Sağlık Sigortasının
Tuumlrkiyersquode Gelişimi Sosyal Guumlvenlik Dergisi
httpwwwsgkgovtr Erişim Tarihi 20072016
29 TUumlİK (2014) Sağlık İstatistikleri 1999-2014
httpwwwtuikgovtr
30 TOSUN N (2009) Sağlık Bakanlığı Stratejik
Plan 2010-2014 Yayın No 788
httppydbsağlikgovtr Erişim Tarihi
03072016
31 YERELİ A B Kobal İ amp Koumlktaş A M
(2011) Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarını Arttıran
Faktoumlrler httpahmetburcinyerelicom Erişim
Tarihi 29062016
32 WELS S (2016) What is Health Economics
httpwwwjhsphedu Erişim Tarihi 22022016
33 WHO (2001) Mental Health New
Understanding New Hope The World Health
Report 2001 World Health Organization
httpwwwwhoint Erişim Tarihi 25062016
34 WILD C Gibis B (2003) ldquoEvaluations of
Health Interventions in Social Insurance-Based
Countries Germany the Netherlands and
Austriardquo Health Policy Volume 63 Issue
2 February httpwwwsciencedirectcom
20072016
35 World Bank (2016) World Development
Indicators Health System 14 Haziran
httpwwwworldbankorg Erişim Tarihi
12072016
Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarında Artış Nedenleri Sağlık Harcamalarında Artış ndash Buumlyuumlme İlişkisi
151
C22 S1
yatırımları sayesinde gelişen sağlık sektoumlruumlnde
hemşire ve doktor başına duumlşen hasta sayıları azalmış
ve boumlylece uumllkedeki buumlyuumlmeye olumlu etkisi
olmuştur Elde edilen kısa doumlnemli ilişkide kuumlccediluumlk de
olsa doktor başına duumlşen hasta sayısı 1 birim arttığında
reel kişi başına GSYİH rakamı tahmini olarak
ortalama 000118 kadar artmaktadır Ayrıca
hemşire başına duumlşen hasta sayısı 1 birim arttığında
reel kişi başına GSYİH rakamı ortalama olarak
tahmini 000143 kadar artacaktır (Tablo 8)
SONUCcedil
Varlığını suumlrduumlrebilen guumlvenli ve sağlıklı toplumlar
iccedilin kamu sağlığının oumlnemi duumlnya var olduğundan beri
artmaktadır Dolayısıyla sağlık hizmetlerinin
sınırlarının genişletilmesiyle ilgili farkındalığın
gelişmesi guumln geccediltikccedile daha oumlnemli hale gelmektedir
Sağlık sektoumlruumlnuumln uumllkelerin ekonomileri uumlzerinde
belirleyici bir rol oynadığı soumlylenebilir Ekonomik
faktoumlrler de sağlık sağlık hizmetleri sağlık
harcamaları uumlzerinde olumlu ya da olumsuz sonuccedillar
doğurabilmektedir
Sağlık ve sağlık hizmetlerinde ekonomik analiz
genellikle huumlkuumlmetlerin ve diğer kuruluşlarının sağlık
sektoumlruumlnuumln gelişerek daha iyi hale gelebilmesine
youmlnelik sağlık politikaları hedeflerine ulaşabilmesine
yardımcı olmak amacıyla yapılmaktadır
Sağlık harcamalarının beşeri ve fiziki sermaye
birikimi uumlzerindeki etkisi yoluyla hem gelişmiş hem
de gelişmekte olan uumllkelerde ekonomik buumlyuumlmeyi
etkilediği soumlylenebilir Sağlık harcamaları ile
toplumsal refah duumlzeyi ve ekonomik buumlyuumlme arasında
hem doğrudan hem de dolaylı bir ilişkinin varlığından
soumlz edilebilir Dinamik en kuumlccediluumlk kareler youmlntemi
sonuccedilları iktisat ve sağlık literatuumlruumlnde ilişkisi birccedilok
kez teyit edilen sağlık harcamaları ve buumlyuumlme
rakamları arasındaki ilişkiyi doğrular niteliktedir Elde
edilen kısa doumlnemli ilişkide kuumlccediluumlk de olsa Artan sağlık
harcamaları ve yatırımları sayesinde gelişen sağlık
sektoumlruumlnde hemşire ve doktor başına duumlşen hasta
sayıları azalmış ve boumlylece uumllkedeki buumlyuumlmeye
olumlu etkisi olmuştur
KAYNAKCcedilA
1 AKDAĞ R (2008) Tuumlrkiyersquode Sağlıkta
Doumlnuumlşuumlm Programı ve Temel Sağlık Hizmetleri
2002-2008 Yayın No 770
httpsbusağlikgovtr Erişim Tarihi 20072016
2 AKDUR R (1999) Tuumlrkiyersquode Sağlık
Hizmetleri ve Avrupa Topluluğu Uumllkeleri ile
Kıyaslanması Ankara
httpwwwrecepakdurcom
3 ALTAY A (2007) Sağlık Hizmetlerinin
Sunumunda Yeni Accedilılımlar ve Tuumlrkiye Accedilısından
Değerlendirilmesi Sayıştay Dergisi Sayı 64
Ocak-Mart httpdergisayistaygovtr
4 ATASEVER M (2014) Tuumlrkiyersquode Sağlık
Hizmetlerinin Finansmanı ve Sağlık
Harcamalarının Analizi 2002-2013 Doumlnemi
Bakanlık Yayın No 983 Ankara
httpssgbsaglikgovtr
5 BEGG D S Fischer amp R Dornbush (2005)
Economics 8 Edition The McGraw-Hill
Companies Newyork
6 BOERMA W G W (2003) Profiles of General
Practice in Europe Nivel httpwwwnivelnl
Erişim Tarihi 13072016
7 CcedilALIŞKAN Ş Karabacak M amp Meccedilik O
(2013) Tuumlrkiyersquode Sağlık ve Ekonomik Buumlyuumlme
İlişkisi Dumlupınar Uumlniversitesi Sosyal
Bilimler Dergisi (37) ss123-130
httpwwwacademiaedu
8 GIRALT X M (2010) Principles of Health
Economics GNU Free Documentention License
httpparetouabes Erişim Tarihi 22022016
9 HANSON K amp Berman P (1998) Private
Health Care Provision in Devoloping Countries
A Preliminary Analysis of Levels and
Composition Health Policy and Planning
13(3) Oxford University Press pp195-211
httpwwwncbinlmnihgov
10 HAYCOX A (2009) What is Health
Economics NPR091101 April
httpwwwmedicineoxacuk Erişim Tarihi
12072016
11 KILAVUZ E (2010) Sağlık Harcamalarındaki
Artış ve Temel Bakım Hizmetleri Sosyal
Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 2(29) ss173-192
httpsbedergierciyesedutr Erişim Tarihi
12072016
12 MELTZER M I (2001) Introduction to Health
Economics for Physician Health Economics
Quintet Vol 358 September 22
httpwwwphuclaedu Erişim Tarihi
12072016
13 MEMİŞ S A (2012) Son Doumlnemdeki Sağlık
Harcamalarının Analizi tepav N201283 Kasım
httpwwwtepavorg
14 MILLS A amp Gilson L (1998) Health
Economics for Developing Countries A Survival
Kit Health Ecomics amp Financing
Programme pp1-30 httpsideasrepecorg
Erişim Tarihi 12072016
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
152
2017
15 Muğla Halk Sağlığı Merkezi (2014) Birinci
Basamak Sağlık Hizmetleri Rehberi Sağlık
Bakanlığı Tuumlrkiye Halk Sağlığı Kurumu
httpwwwmuglahsmgovtr
16 MWABU G (2007) Health Economics for
Low Income Countries Economic Growth
Center Yale University Center Discussion
Paper No 955 pp1-79
httpwwweconyaleedu Erişim Tarihi
152072016
17 OECD (2015) Focus on Health Spending
OECD Health Statistics httpwwwoecdorg
18 Sağlık Bakanlığı (2004) Tuumlrkiye Sağlık Bilgi
Sistemi Eylem Planı
httpwwwsbusağlikgovtr
19 Sağlık Bakanlığı (2010) Sağlık Reformunun
Doğru Yapılması Sağlık Bakanlığı Yayını
Ankara httpwwwsbusağlikgovtr
20 Sağlık Bakanlığı (2011) Sağlık Hizmetlerinin
Yuumlruumltuumllmesi Hakkında Youmlnerge 24 Ocak
httpwwwasmgovtr
21 Sağlık Bakanlığı (2012a) Tuumlrkiye Sağlıkta
Doumlnuumlşuumlm Programı Değerlendirme Raporu
(2003-2011) Aralık httpwwwsaglikgovtr
Erişim Tarihi 23062016
22 Sağlık Bakanlığı (2012b) Stratejik Plan 2013-
2017 Aralık httpwwwsağlikgovtr
23 SGK (2013) Sosyal Guumlvenlik Sağlık Uygulama
Tebliği Resmi Gazete Sayı 28597 24 Mart
httpwwwresmigazetegovtr
24 SAVEDOFF W D (2004) Kenneth Arrow and
the birth of Health Economics Public Health
Classics Bulletin of the World Health
Organization 82 (2) February
httpwwwncbinlmnihgov Erişim Tarihi
20072016
25 STARFIELD B (2009) Primary Care and
Equity in Health The Importance to
Effectiveness and Equity of Responsiveness to
Peoplesrsquo Needs Humanity amp Society Vol 33
FebruaryMay56-73 httpwwwjhsphedu
Erişim Tarihi 13072016
26 STEBBINS S (2015) Countries Spending the
Most on Health Care November 6
http247wallstcom Erişim Tarihi
14062016
27 ŞİMŞEK AR (2007) Kısa Vadeli Sermaye
Hareketleri ve Tuumlrkiye Ekonomisine Etkileri
Balıkesir Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
İktisat Anabilim Dalı Yuumlksek Lisans
Tezi
28 TATAR M (2011) Sağlık Hizmetlerinin
Finansman Modelleri Sağlık Sigortasının
Tuumlrkiyersquode Gelişimi Sosyal Guumlvenlik Dergisi
httpwwwsgkgovtr Erişim Tarihi 20072016
29 TUumlİK (2014) Sağlık İstatistikleri 1999-2014
httpwwwtuikgovtr
30 TOSUN N (2009) Sağlık Bakanlığı Stratejik
Plan 2010-2014 Yayın No 788
httppydbsağlikgovtr Erişim Tarihi
03072016
31 YERELİ A B Kobal İ amp Koumlktaş A M
(2011) Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarını Arttıran
Faktoumlrler httpahmetburcinyerelicom Erişim
Tarihi 29062016
32 WELS S (2016) What is Health Economics
httpwwwjhsphedu Erişim Tarihi 22022016
33 WHO (2001) Mental Health New
Understanding New Hope The World Health
Report 2001 World Health Organization
httpwwwwhoint Erişim Tarihi 25062016
34 WILD C Gibis B (2003) ldquoEvaluations of
Health Interventions in Social Insurance-Based
Countries Germany the Netherlands and
Austriardquo Health Policy Volume 63 Issue
2 February httpwwwsciencedirectcom
20072016
35 World Bank (2016) World Development
Indicators Health System 14 Haziran
httpwwwworldbankorg Erişim Tarihi
12072016
OumlZTUumlRK ndash UCcedilAN
152
2017
15 Muğla Halk Sağlığı Merkezi (2014) Birinci
Basamak Sağlık Hizmetleri Rehberi Sağlık
Bakanlığı Tuumlrkiye Halk Sağlığı Kurumu
httpwwwmuglahsmgovtr
16 MWABU G (2007) Health Economics for
Low Income Countries Economic Growth
Center Yale University Center Discussion
Paper No 955 pp1-79
httpwwweconyaleedu Erişim Tarihi
152072016
17 OECD (2015) Focus on Health Spending
OECD Health Statistics httpwwwoecdorg
18 Sağlık Bakanlığı (2004) Tuumlrkiye Sağlık Bilgi
Sistemi Eylem Planı
httpwwwsbusağlikgovtr
19 Sağlık Bakanlığı (2010) Sağlık Reformunun
Doğru Yapılması Sağlık Bakanlığı Yayını
Ankara httpwwwsbusağlikgovtr
20 Sağlık Bakanlığı (2011) Sağlık Hizmetlerinin
Yuumlruumltuumllmesi Hakkında Youmlnerge 24 Ocak
httpwwwasmgovtr
21 Sağlık Bakanlığı (2012a) Tuumlrkiye Sağlıkta
Doumlnuumlşuumlm Programı Değerlendirme Raporu
(2003-2011) Aralık httpwwwsaglikgovtr
Erişim Tarihi 23062016
22 Sağlık Bakanlığı (2012b) Stratejik Plan 2013-
2017 Aralık httpwwwsağlikgovtr
23 SGK (2013) Sosyal Guumlvenlik Sağlık Uygulama
Tebliği Resmi Gazete Sayı 28597 24 Mart
httpwwwresmigazetegovtr
24 SAVEDOFF W D (2004) Kenneth Arrow and
the birth of Health Economics Public Health
Classics Bulletin of the World Health
Organization 82 (2) February
httpwwwncbinlmnihgov Erişim Tarihi
20072016
25 STARFIELD B (2009) Primary Care and
Equity in Health The Importance to
Effectiveness and Equity of Responsiveness to
Peoplesrsquo Needs Humanity amp Society Vol 33
FebruaryMay56-73 httpwwwjhsphedu
Erişim Tarihi 13072016
26 STEBBINS S (2015) Countries Spending the
Most on Health Care November 6
http247wallstcom Erişim Tarihi
14062016
27 ŞİMŞEK AR (2007) Kısa Vadeli Sermaye
Hareketleri ve Tuumlrkiye Ekonomisine Etkileri
Balıkesir Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
İktisat Anabilim Dalı Yuumlksek Lisans
Tezi
28 TATAR M (2011) Sağlık Hizmetlerinin
Finansman Modelleri Sağlık Sigortasının
Tuumlrkiyersquode Gelişimi Sosyal Guumlvenlik Dergisi
httpwwwsgkgovtr Erişim Tarihi 20072016
29 TUumlİK (2014) Sağlık İstatistikleri 1999-2014
httpwwwtuikgovtr
30 TOSUN N (2009) Sağlık Bakanlığı Stratejik
Plan 2010-2014 Yayın No 788
httppydbsağlikgovtr Erişim Tarihi
03072016
31 YERELİ A B Kobal İ amp Koumlktaş A M
(2011) Tuumlrkiyersquode Sağlık Harcamalarını Arttıran
Faktoumlrler httpahmetburcinyerelicom Erişim
Tarihi 29062016
32 WELS S (2016) What is Health Economics
httpwwwjhsphedu Erişim Tarihi 22022016
33 WHO (2001) Mental Health New
Understanding New Hope The World Health
Report 2001 World Health Organization
httpwwwwhoint Erişim Tarihi 25062016
34 WILD C Gibis B (2003) ldquoEvaluations of
Health Interventions in Social Insurance-Based
Countries Germany the Netherlands and
Austriardquo Health Policy Volume 63 Issue
2 February httpwwwsciencedirectcom
20072016
35 World Bank (2016) World Development
Indicators Health System 14 Haziran
httpwwwworldbankorg Erişim Tarihi
12072016