BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA NİTEL-NİCEL YANILGILARI

7/30/2019 BLMSEL ARATIRMALARDA NTEL-NCEL YANILGILARI

1/17

1

BLMSEL ARATIRMALARDA NTEL-NCEL YANILGILARI

Bilimsel aratrma, bilimsel bilgi retmek iin yaplr. Bilimsel bilginin ne olduuna

ilikin dnceler, bilgi ve dnce yanlglar nedenleriyle farkllaabilir. Bu yanlglar

uygulamalarda da yanllar dourur. Bu yazda eksik ve yanltc bilgiye dayal birsonulamann yanlglar ve dourgular sergilenerek, lkemizde bilimin geleceine ynelik

bir tehdidin grlmesi, onun tuzana dlmemesi konusuna dikkat ekilmeye allacaktr.

Bunun iin nce anlamann zellikleri, bilgi trleri ve zellikleri konular tartlacaktr.

Anlamak Sorunu

Yanlglarn temelindeki retkenlerden biri yanltc duyum almaksa, dieri, alnan

duyumlar anlamlandramamak olan anlayamamak veya yanltc anlamlar retmek olan

yanl anlamaktr. renme biimlerimizi bu anlamda iki gruba ayrabiliriz: Anlayarakrenme ve anlamadan renme. renme, bilgi daarcna yeni bilgiler koyma iidir.

Daarca konan bilgiler, onlar tayan simgelerin anlamlarn ieriyorsa ve bu anlamlar ile

bilgiyi alan kiinin zihninde oluan anlamlar biniiyorsa, bu biniim orannda yanlgszanlama olumutur. Eer bilgiyi alan kiinin zihninde byle bir anlam biniimi olmamsa,

bilgi yine daarca konulabilir, ama anlama olumaz. Bu durumda alnan bilgi eksiksiz

olarak zihne yerletirilmise, buna anlamadan ezberleme denir. Anlamak iin, alnan bilginin

paralarnn, bu paralarn anlam yklerinin, bilgi btnnn paralarnn ve bununla ilikili

btn d paralarn ilikilerinin bilinmesi ve karlatrlmas, alnan bilgiye buna gre anlam

yklenmesi gerekir. Bunu yapabilmenin koullarndan biri, kullanlan dilin dilbilgisini iyibilmektir.

Dildeki szck trleri, bu trlerin grevleri, herbir szcn kknn anlam, bu kkeeklenen eklerin herbirinin bu anlam nasl deitirdii bilinmeden, szcklerin anlamlar tam

bilinemez. Bu durumda anlama eksik veya yanl olur. rnein, bankada iinizi bitirdikten

sonra yanna urayp bir sre konutuunuz banka mdr, sizin bir cmlenizi bitirmenizi

frsat bilip, sizinle konumak zevkti demise, bu szden, konumanz bitirmek istedii

anlamn karmalsnz. Bu anlam karmanz salayan, zevkti szcndeki ti ekidir.

Bu ek, sonuna geldii eylemin yaplp bitirildiini anlatr. Yani zevk artk bitmitir, konuma

da artk bitmelidir, aksi halde zevk olmaktan kar.

yi anlamak iin, yanlzca szcklerin anlamlarnn tam ve doru bilinmesi yetmez,szcklerin oluturduu ve anlam btn olan, yani bir anlamn tamamland tmcelerin de


2/17

2

eksiksiz ve yanlsz anlalmas gerekir. Bunun iin de szdizimi bilgisine gerek vardr.

Tmcedeki szcklerin yeri deiince, ou kez tmcenin anlam da az veya ok deiir. Bu

dizilimin nasl olduunda sonularnn hangi anlamlar retecei bilinmeden, yani szdizimi

bilgileri edinilmeden yaplan anlamalar da eksik ve yanl olabilir. rnein, Bugn Ali'yi

grdm ile Ali'yi bugn grdm tmcelerinin vurgular, yani nem verdikleri szckler

farkl olduundan, szckleri ayn olduu halde, anlamlar ayn deildir. Birinci tmcede

nemli olan kimin grld, ikincisinde ise grlme zamandr. ki szcn bile yerinin

deimesi anlam alt st edebilir. rnein, saat szcklerinin yerini deitirirseniz, saat

olur, anlam ok farkllar.

Eksik ve yanl anlamamak iin bunlar da yetmez. Birok szck, birden fazla anlam

tar. Bu anlamlarn biri kullanldnda oluan anlam, dieri kullanldnda deiir. Hangi

anlamn o tmcede kullanld, szn geliinden, amacndan, dier szcklerin seiminden, o

anlamn tmce btnne uyumundan, oluan anlamn bilinen dier bilgilerle eliip

elimediinden anlalabilir. rnein, ngilizce'deki intelligenceszc iin, kk birszle de baksanz, u iki anlam grebilirsiniz : Zeka, yetenek. Multiple intelligence sz,dilimize oklu zeka diye evrilerek bir anlama ve anlatma yanl yaplmtr. Bu yanln

yaplma nedenlerinden biri, eviriyi ilk yapann, intelligence sznn iki anlam olduunu

bilmemesi olabilir. Baka bir olas neden, bunu okuyanlarn bu yanl fark edip

dzeltmemeleridir. Dier bir neden, zeka szcnn anlamnn bilinmeyiidir. rnein,

mziin bir yetenek olduunun bilinmeyii veya dikkate alnmay da bu yanlgnn bir

nedeni olabilir. Anlayarak deil ezberleyerek renme, bilimsel kukuculuun olmay,ilerimizi zensiz yapma alkanl gibi baka nedenler de sylenebilir. Sesimizin,

kulamzn duyumsal zellikleri, kol, bacak, gvde gibi vcut organlarmzn tad

zellikler, yeteneklerimizdir, yani sahip olduumuz bireyleri yapabilme glerimizdir. Bu

nedenle insanlarda rnein mzik veya beden zekas deil, yetenei olabilir. Zeka, sahip

olduumuz yetenekleri, bir durumda ne derece kullanabildiimizdir. Bu nedenlerle, multiple

intelligence sznn dilimize oklu zeka diye anlalp evirilmesi yanltr. Dorusu, oklu

yetenek olmaldr. nsanlarn, matematik, mzik, beden yetenekleri olur, zekalar deil.

Bir bilginin anlalmas, baka baz eylerin bilinmesine, anlalmasna da baldr.

Bilgi balam sz bunu anlatr. Bilgilerin ilikisellii ve btnl, ilikili bilgiye sahip

olunmadan, bir bakasnn anlalmasn zorlatrr veya nler. Bilginin anlalabilmesinin

koullarndan biri, o bilgiyi anlayabilmeye ne derece hazr olduumuzdur. Bu hazr olmannbir boyutu, ilikili n gereksinim bilgilerinin edinilmi olmasdr. Bilgi, baka bilgilerle

karlatrlacaksa, karlatrlacak bilgilerin de eksiksiz ve yanlsz edinilmi olmas gerekir.

Aksi halde, uygun ve doru dnme yntemi kullanlm olsa bile, yanltc sonular retilir.

rnein, lkemizde son yllarda eitim alanyaznnda ska grld gibi, olguculua

(pozitivizme) ilikin bilgileriniz eksik veya yanlsa, onu baka akmlarla karlatrarakrettiiniz sonular da yanltc olur. Eksik veya yanl bilginin gtremeyecei yanlg,

yanlglarn gtremeyecei ktlk yoktur.

Yanlglarn tipik yanlarndan biri, bir yanln bir tek yanl olarak kalmamasdr.

Yanllar yalnz gezmez. Her yanl, iliki kurduu, birlikte kullanld dier bilgileri debozarak yeni yanllar oluturur. rnein baz llerin mezarlarna gidip dua eder, mum

yakar, bez balarsanz istekleriniz olur yanl; insanlar, isteklerinin olmas iin giriimde

bulunmama, bir oluumu bakasndan bekleme, tembellik etme, gereklemeyecek sonular


3/17

3

bekleme, gereksiz umut yitimi, yanl umutlanma gibi bir dizi baka yanllara gtrr. Bir

yanltan ne kar diye yanllar nemsememek de yanltr, nk damlaya damlaya gl

olur.

Alnan bilginin paketi almadan, iindekiler grlmeden, ilikileri bilinmeden sadece

bilgi paketinin stndeki etiket okunarak, bir kalp olarak zihne yerletirilmesi, iinde tadanlamlarn bilinmesini engeller. Bu da anlama, anlatma, dnme, retme yanlglar

oluturur. Elbette anlama yanllarnn bir grubunu da kastl yanltmalar oluturur. rnein,bilgi vermeye nce yanltc olmayan bilgilerle balanr, alcnn gveni olutuktan sonra,

yanltc bilgi ak srdrlr. Duyumlarn yanltc bilgiler olarak zihne yerletirilmesi,

kullanlan uygunsuz malzemenin bir makinay bozmas gibi, insan zihnini bozar, uygun

almasn nler. Yanltc dnceler retir, yanltc olmadmz sanrz. Ne yazk ki,

lkemizde bilimsel aratrmalarla ilgili ok sayda bilgi, sonu, bu tr yanlglarn kirliliini

tar, yanltcdr. Ad bile yanlg ieren nitel aratrma ile ilgili yazlanlarda da bu tr

yanlglar oktur.

Bilgi Trleri

Daha baka deikenler asndan baklarak da bilgiler farkl gruplarda toplanabilir.

Burada, edinilme biimi ve yanltclk dzeyleri esas alnarak bilgiler grupta toplanmtr.

1 Duyumsal BilgiBilgi, bilinen eydir. Bizim veya bakalarnn bildikleridir. Bilgi edinmenin temel

arac, duyu organlarmzdr. Be duyumuz, dmzdan aldklar duyumlar bize kazandrr.

Altnc bir duyumuz yoktur. Altnc his denen ey, kuku ve dncenin kullanmyla bilgiretmenin bir yoludur, sadece duyum (his) deildir. Duyumla elde ettiimiz bilgilerin yanltc

olup olmamas, bu organlarmzn salkl ileyip ilemediine, duyum srasndaki

dncelerimize, duyum ortam ile evresinin koullarna, eski bilgilerimizin doruluuna

baldr.

yi iitmeyen bir kulak, iyi grmeyen bir gz, almas bozulmu bir dokunma

duyusu, bize, doru olmayan (yanltc) bilgiler tar. Bilginin doruluu, bilinen ey ile

olan eyin uygunluk derecesidir. Bir suyun scakl altm dereceyse ve biz onu souk

olarak alglyorsak, dokunma duyumuzda bir yanltclk vardr. Altm derecelik suya

dokunmadan hemen nce elimizi doksan derecelik sudan karmsak ve altm derecelik suyu

serin olarak alglarsak, evre koullarnn etkisiyle byle alglyoruzdur. Aklmzda

kaynanamz varsa, kaynayan szcn kaynanam olarak grp alglayabiliriz. Su

aradmz bir lde, dncemiz ona odaklannca, scak hava-dzlem ilikisini su olarak

alglayp serap grebiliriz. Yeni bir duyum bilgisini alp kabul ederken eskileriyle

karlatryor, uyum olmaynca yeni duyum bilgisini yanl kabul ediyorsak veya eski yanl

bilgilerimizle karlatrdmzda ona uyan yanl bilgiyi doru olarak benimsiyorsak,yanlrz. Duyumsal bilgilerin bizi yanltma derecesi yksektir. Bu bilgiler doru da olabilirama duyumsal bilgi olarak kaldka, bilimsel bilgiye dntrlmedike, yanltc olup

olmadklarn pek bilemeyiz.


4/17

4

Duyumsal bilgiler, bir duyumla ilgili olarak, olan deil, olan hakknda kiilerin

alglarngsterir. Alg yanlmalar nedeniyle de, farkl kiiler, ayn durumla ilgili farkl

yarglar retebilirler. Bu, olann olduu gibi deil, olduundan farkl alglandn, yani

edinilen bilginin yanltc olduunu gsterir. Parman soktuu ayn suyun scakl iin,

farkl kiiler scak, lk, serin eklinde farkl yarglar retebiliyorsa, o su ayn anda bu

ekilde olamayacandan, bu bilgilerin en az ikisi yanltc demektir. Yanltc olduu

belirlenen bilgiler, bilimsel bilgi olamazlar.

2- Dnsel Bilgi

Bu tr bilgilere, felsefi bilgi, dnce veya gr de denir. Yeni duyumlar ve eski

bilinenler zerinde dnmeyle retilen bilgidir. Bilinenler birbirleriyle ilikilendirilerek yenibilgiler retilir. Dnsel bilgi retme srecinde, duyumsal bilgiyi karlatrmak iin

kullanlan eski bilgiler eksik veya yanlsa, dnme becerileri eksikse, dnme yeterlikleridkse, dnmede uygun sreler kullanlmamsa, dnceyi olumsuz etkileyecek ortam

deikenleri glyse, dnsel bilgi, duyumsal bilgiden daha ok yanltc olur. Bunlarn

tersinin olduu durumlarda, dnsel bilgi, duyumsal bilginin yanltcln azaltabilir.

Bilinenler yanltcysa, dnce gl ve dnme sreleri uygun bile olsa, sonu

yanltc olur. rnein, olguculuu anlamlandrrken, szcn yabanc dildeki kk olan

positive in anlamlarndan sadece birine bakarak, ona kesin, mutlak gerek anlam yklerve yle anlarsanz, bu yanltc bilgi, dnce sonularnz da yanltc klar. Bilinenler

eksikse, rnein dnyann dndn bilmiyorsanz, gnei sabah ufkun bir tarafnda, len

tepede, akam ufkun br tarafnda grnce, gnein dnyann evresinde dndndnebilir ve yanlrsnz. Geni al ve uzun erimli dnmyorsanz, bu grme kapsamnz

dndakileri dikkate almadnz iin yanlabilirsiniz. Dnrken nedenlemiyor, alnan

olduu gibi kabul ediyorsanz, gerek nedeni gremeyip yanl dnce retebilirsiniz. evre

koullarnn olumlu veya olumsuz olmas, korku, kayg veya ar iyimser-ktmser durumlar,

dncemizi etkileyerek ynn deitirip bizi yanltabilir. Dnceniz baz varsaymlara

(denenmemi kabullere) dayal ise, bu kabullerinizden birinin yanll bile dnce

sonularn yanl klabilir. Dnsel bilgilerin de bilimsel bilgiye dntrlmedike bizi

yanltabilme derecesi yksektir. Duyumsal ve dnsel bilgiler, insan duyum ve dncesinin

yanlln ve yanltcln, greliliini tar, yanltc olup olmadklar belirlenmemiolduklarndan, yarg retmede bu aamada bilgiler olarak, bilimsel bilgiler gibi

kullanlmamaldrlar.

Ayn anda parman ayn suya sokan kiilerden biri, Kaplcadan alnd sylenen bu

su lk, ama ben daha nce bir kaplcaya gitmitim suyu ok scakt. O zaman bu su da lk

olmamal, ben yanlyor olmalym, bu su iin biraz scak diyeyim dncesiyle , lk olarak

alglad su iin biraz scak diyorsa, eski bilinenlerin eksiklii nedeniyle yanltc bir

dnsel bilgi veriyordur.

Dnsel bilgiler, bilime yol gsterici, ufuk ac, yeni denemelere gtrc,

isteklendirici olabilirler, ama bilimsel bilgi olarak kullanlamazlar, nk yanltma olaslklar

yksektir. Bilim adamlar, akld, sama dnceleri (felsefeleri) bile deneme amacyla


5/17

5

kullanabilir, yanltclk denemeleri yapabilirler. Ama dnsel bilgileri, yanltc olmadklar

kantlanmadka bilimsel bilgi olarak kullanamazlar. Kullanrlarsa, yanlma olaslklar

yksek olur. nk bu bilgiler, yanltclk denemesinden gememilerdir. rnein,

paradigma adyla tanmlanan dnce kalplar ve bu kalplar kullanlarak retilen bilgiler,

dnsel bilgidir, bilimsel bilgi olarak kullanlamazlar. Bu nedenlerle, bilgilerin yanltclk

sralamas oktan aza doru yle yaplabilir : Uygun retilmemi dnsel bilgi duyumsal

bilgi uygun retilmi dnsel bilgi bilimsel bilgi.

3- Bilimsel Bilgi

Bilgi edinmenin amac, gerektiinde onu kullanmaktr. Kullandmz bilginin bize

yararl olabilmesi, beklediimiz sonular retebilmesi iin bizi yanltmamasn isteriz.Yanltc olmayan bilgi, yanl bulunamayan bilgidir. Eer dnyada her eyin srekli bir

deiim, bakalam iinde olduu doruysa, bu, bilgi iin de geerlidir, o zaman bilgi desrekli deiecek demektir. Bu durumda, yanl olmayan bilgi yerine, bugn iin yanl

bulunamam bilgi den sz etmek gerekir. Bir bilginin eitli denemelerle yanllar aranm

ama bulunamamsa, yanl bulunana kadar doru kabul edilir. te bu bilgi, imdilik yanl

bulunamad iin bizi yanltmayaca dnlen bilgi, bilimsel bilgi olarak adlandrlr.Bunun iin, yaplan yanllama denemelerinin gvenilir (aldatc olmayan) olmas gerekir. Bu

gvenilir deneme dzeneklerinin genel ad, bilimsel yntemdir.

Bilimsel bilginin ve yntemin yanltc olmamasn salamann iki temel aracndan

biri, geerli, yani o ama iin kullanlabilir, o amaca gtrc olmasdr. Bilginin de,

yntemin de bir ara olarak temel zellii, amaca gtrclktr. Aralarn ve birer araolarak bilgi ve yntemin geerlilik derecesi, amaca uygunluk, ona gtrclk derecesidir.

Bir bilginin yanltc olup olmadn belirlemek iin kullanacamz yntem, bunu ne derece

belirleyebiliyorsa, o derece geerlidir. Bilginin gereklik zellii, yanltc olmama

durumudur. Yntemin bilimsellii, bilginin yanllar varsa, bunu ortaya koyabilme

derecesidir. Amaca gtrcln kalcl ve benzer durumlarda deimemesi ise o bilgi

ve ynteme gvenebilmemizi salar, bu da gvenilirlik olarak bilinir. Aralar, ayn zellii

ayn koullarda ltklerinde anlaml olarak farkl olmayan sonular veriyorlarsa,

gvenilirdirler. Geerlilik ve gvenilirlik, yanltc olmamalar iin, aralarn sahip olmalar

gereken iki temel zelliktir. Bilimsel bilgi de, onu retmenin, denemenin arac olan bilimselyntem de aratrlar.

Bilimsel bilgi edinmenin temel yntemi yanllama denemeleridir. Bir bilginin

yanllarnn olup olmadna bakarak bizi yanltp yanltmayacan syleyebiliriz.

Dorulama bu sonucu vermez. Birok yanl olan bir eyin iinde bir veya birka dorubulunabilir. almayan bir saat bile gnde iki kez doru zaman gsterir. Dorulama abas

bu bir veya birka doruyu bulma eklinde olur, bunlara bakarak ona doru denirse, yanllar

olan bir eye doru denmi olur. Bu nedenle bilimsel bilgi retimi dorulama ile deil,

yanllama ile olur. Her ynne baklarak yanl aranan bilginin yanl bulunamamsa,

bulununcaya kadar o bilgi doru kabul edilir. te yanltc yan bulunamam olan bu bilgi,byle bir yan bulunana kadar, bilimsel bilgidir.


6/17

6

Bilgiyi insanlar veya dier nesneleri kullanarak elde edebiliriz. nsan araclyla bilgi

edinmeye kalktmzda, insann bilgiyi deitirebilen znel yan karmza kar. Duyu

organlarndaki farkllklar, alglama farklar, deerleri, bilgileri, alkanlklar, sreten olumlu

veya olumsuz etkilenebilecek olmalar, karlar gibi kiisel farkllklar, bilgiyi bize olduu

gibi deil, farkllatrarak getirmelerine, deitirmelerine yol aar. Oysa insan d nesneler

byle deildir. Bir yemei tadan farkl kiiler, onun tuz derecesi iin farkl eyler

syleyebilirler. Bu, o yemein tuz derecesinin birka farkl ekilde olduu anlamna gelmez.

nsanlara sormak yerine, bir tuz derecesi lme arac kullanrsak, birden ok deil, bir tek tuz

derecesi elde ederiz. Birden ok insan, birden ok tuz derecesi sylediinde hangisi gerektir,

hangisinin dediine gveneceiz? Hangisinin doru olduunu nereden bileceiz? Tuz lme

arac kullandmzda byle sorunlarmz olmaz. Aracmz geerli ve gvenilir olduu srece,

sonu bizi yanltmayacaktr. te yanltc olmayan veya yanltcl daha az olan bilgiler

edinmek amalandnda, bilgi edinme arac olarak insan yarglarn deil, nesnelerkullanlarak yaplan bilimsel l aralarn kullanmalyz, bilimsel lmeler yapmalyz.

lemediimiz bilgi bilimsel de olamaz, nk bilginin yanltc olup olmadndeerlendirmemiz gerektiinde, lm sonularna bakmalyz. nk lemediimiz eyi

deerlendiremeyiz. Deerlendirme, lm sonularnn bir lnle (standartla)

karlatrlarak deer yargs retme iidir. Bilimsel bilginin tipik bir zellii, insan

yanllndan uzak, nesnel aralarla llm olmasdr. Nesnellik, insan yarglarndaki

grelik yanlgsn ortadan kaldrr. Bir metre seksen santim uzunluundaki bir kii, bir cceye

gre uzun boylu, iki metreden uzun birine gre ise orta boylu olarak tanmlanabilir. Butanmlarn hangisi yanltc olmayandr? Nasl seeriz? Nesnel lme aralaryla yaptmz

lmlerde bu yanltclklar yoktur ya da en aza indirilmitir. Gerekler vardr ve greli

deildirler, greli olan alglardr. Bu greli alglar gerei deitirerek verdikleri iinyanltcdrlar, bu nedenle de bilimsel bilgi deildirler. Bin dolar, bir yoksula greok para

iken bir varsla gre az para dr. Bin dolar, ok veya az alglanan iki deiik miktar deil,

ayn tek miktardr.

Ayn anda ayn suya parman sokup, suyun scakl hakknda farkl bilgiler veren

kiiler, bu bilgilerin yanltclndan kurtulmak istediklerinde, sy lmek iin hazrlanm,uygun (geerli ve gvenilir olduklar kantlanm) s lme aralarn kullanarak bilimsel

bilgi elde edebilirler. Bu bilgi, suyun ssnn var olan durumunu gsterir, o durumun

duyumsal ve dnsel bilgi edinme srelerinde kiilerce arptlm olan aldatc bilgilerini

deil. Kullanlan lme aralar, kiiden kiiye deiebilen ve bu nedenle de s yanndakiisel alg ve yarg farkllklarn da gsterdii iin s konusunda yanltan deil; s

deimesiyle deien, s ile ilgili duyum ve dnce yanllklarn iermeyen, bu nedenle de

s deiimlerini gsteren aralardr. Bu nedenle bunlarn gsterdii sonular, alg ve yarg

yanlglarn iermezler, bunlarn yanltclklarn tamazlar.

Bilgi trlerinin yukarda verilen zelliklerini aadaki zet tabloda grebiliriz.

Bilgi Trleri Ve zellikleri

Duyumsal Bilgi Dnsel Bilgi Bilimsel Bilgi


7/17

7

==================== ======================= ==================

Duyumlarla edinilir Dnmeyle elde edilir Yanllamayla elde edilir

___________________________________________________________________________

Duyu organlar, evre, eski Duyu organlar, eski bilinenler, Yanllama dzenekleri ve

bilinenler yanltabilir evre ve dnce yanltabilir dnce yanltabilir

___________________________________________________________________________

Aldatc olma olasl Aldatc olma olasl Aldatc olma olasl,

yksek olabilir dk, yksek, ok yineleme-yanllama

yksek olabilir olanaklar olduundan,

ok dktr

___________________________________________________________________________

.

Bilimsel bilginin bir zellii, btnletirilmi, sistemli hale getirilmi, dier bilimsel

bilgilerle balantlarnn belirlenmi olmasdr. Yanllama abalar, bu btnlk iinde, bu

ok ynllkle yrtlmelidir. Aksi halde, btnn baz paralar gzden karlabilir, baz

eksiklikler olabilir. Bilimsel yanllama, ok ynl olmaldr ki eksiklikler yanltc olmasn.

Eksik ve yanl bilginin gtremeyecei yanlg da ktlk de yoktur. Bunlar temel aldatmakaynaklardr. nsanlar, topluluklar bunlarla kandrlr. Bilimsel bilgi yerine eksik ve yanltc

bilgi kullananlar, aldanrlar, aldatlrlar, veya bakalarn aldatrlar.

Bilimsel bilgi, birikimlidir, yani kendinden nceki bilgilerden yararlanr, onlara

dayanr, onlar kullanr. Yanlmamak iin bilinen yanltc olmayan bilgiden yararlanr.

Bilimin geliimi iin bu zorunludur. Aksi halde her bilgi retimine sfrdan balanmas gerekir

ki bu durumda gereksiz tekrarlar nedeniyle hem zaman ve her tr kaynak ziyan edilir, hem de

her ey yeniden bulunmaya allaca iin bilimsel geliim zorlar, engellenir, ok yavalar.

Eski bilinenlerden yararlanmamak, eksik bilgi kullanmak demektir, eksik bilgi ise bu eksikliiboyutunda yanltr. Bu yanlg nedeniyle, ulalan sonu bilimsel bilgi olmaz. Bu nedenle,

bilimsel bilgi retiminde, nce bilinenlerin tamam derlenir, bunlardan yararlanlr. Bunlar,

zerinde allacak sorunu aydnlatr, onun her ynyle ve eksiksiz olarak grlp

bilinmesine hizmet eder, denenecek dncenin boyutlarn, deikenlerini, bunlarn

ilikilerini, hangilerindeki hangi deiimlerin ne sonular reteceini grmemizi salar,

ufkumuzu geniletir, eksiklerimizin bizi yanltmasn nler.

Bilimsel bilginin yanltc olmadan kullanlabilecei ortam ve koullar vardr. Bunu

belirtmek iin, bu bilgi, u ortam ve koullarda yanltc deildir denir. Bu gerek, bazlarnn

sand gibi sadece sosyal bilimlerde deil, fen bilimlerinde de geerlidir. tane bein onbe etmesi, onluk say taban iin dorudur. Dnyada tartlnca yetmi kilo gelen birini Ayda

tartmaya kalkarsanz, hi de yle olmadn grrsnz. Newton fiziinin baz zellikleri,

atom alt paracklarda geerli deildir. Sosyal bilimlerde de bir bilimsel bilginin yanltc


8/17

8

olma olaslnn ok dk olduu, bilginin genellenebilecei ortamlar kullanlr. Bu

genelleme ortamna evren denir. Evren, o bilginin yanltmadan kullanlabilecei evrenin,

geler toplamnn addr. Bu evre iinde, o bilginin yanltma olasl matematik kullanlarak

hesaplanr, genellikle yzde olarak sylenir, bilinir, yazlr. Bilgiyi kullanacak kii de bu

yanlma payn bilir, bilginin kullanmnda hesaba katar. Bylece, bilimsel bilginin hangi

alanda ve hangi yanltclk dzeyinde kullanlabilecei belli olur. Bu da o bilginin

gvenilebilirliinin llm-hesaplanm bir kant olur.

nsan znelliinin, duyumsal farkllklarn, insann ayn eyleri farkl, farkl eyleri

ayn sanma zelliinin yanltclndan; duyumsal ve dnsel bilgilerin, evre koullarnn

aldatclndan korunmak; bunlara bakarak yanlmamak iin, bilgi edinmede, znel insan

yarglar yerine, nesnel lm aralar kullanlr. Bunlar, farkl duyum ve dnceye gre

farkl sonu gstermediinden, bunlarla yaplan lmlerde, yanltc olmayan sonular elde

edilir. Bilimsel (yanltc olmayan) bilgi edinmenin koullarndan biri de budur. Demetin

boyu hakknda kiisel yarglar almaya kalkarsak, herkesin yargs ayn olmayacaktr. Amaonun boyunu rnein metreyle lmeye kalktmzda, lenin gz veya elinin ayar bozukdeilse, ayn sonula karlarz. lme aracnn kullanmn otomatik yaparsak, len

insann yanltclndan da kurtuluruz.

Bilimsel bilgiler, szel anlatmn olas greli yannn yanltclndan korunmak iin,

saylarla anlatlmaya allr. Mzii ok seviyorum sz, ok sznn kesin olmayan

snrlarn vermez, bu okluun derecesini tam belirtmez. Alinin ok algs ile Ayeninki

ayn olmayabilir. Bana para ver ok olsun dediinizde ikisinin verecei miktar, ok dk

rastlantlar dnda ayn deildir. Mzii on zerinden sekiz seviyorum, bana on bin euro

ver denildiinde, anlatlmak istenen, szel anlatma gre daha belirgin, bilinen, kesindir. Bunedenle de bu saysal anlatmlar kullanmayan szel anlatmlar, yanltc olabilir. Yanltmayan

bilgi retmek-kullanmak istiyorsak, bilgiyi olasnca saysallatrmalyz. Benim adm ve

soyadm aynen tayan belki yzlerce insan var. Ama benim TC kimlik numaram tayan

baka biri yok. Bilim alanlarnn matematikten yararlanma dzeyleri arttka, yanltclklar

azalaca iin, bu alanlarn bilimselleme derecelerini belirlemek amacyla, matematikten

yararlanma dzeylerine baklr. Bilim alanlarnn matematikten yararlanma dzeyi arttka,

bilimsellik dzeyleri de artar.

Veri okluu nedeniyle, bilimsel bilgi elde etmek iin aratrmada toplanan veriler

gruplandrlabilir. Baz alanlarda veri elde edilemeyii veya dorudan lme yaplamaynedenleriyle de elde edinilen verilere baklarak, llemeyenlerin kestirilmesi salanabilir. Bu

amalara ulaabilmek, bu sorunlar zebilmek iin, matematiin bir uygulama alan olan

istatistikten yararlanlr. Bylece, daha az veriyle sonuca ulalarak, kaynaklar daha aklc

kullanlm olur. Dorudan lmle edinilen veriler ilikilendirilerek, karlatrlarak

yanltclklar denenebilir. Bir tr yanltclk testi olan istatistikten yararlanlmadnda,

verilerin yanltclklar hakkndaki bilgilerimiz de azalr. Elbette bu olumlu sonulara

ulaabilmek iin, istatistiin uygun kullanm da gereklidir. Bazlarnca yanl kullanlyorolmas, aracn deil, kullanann yanldr. Bu uygun kullanma koulu, yukarda yazlanlarn

hepsi iin geerlidir.

Bilimsel bilgi retmek iin yaplan aratrmalar denetlenebilir olmal, yani, okuyucu, o

bilgilerin yanltc olup olmadn gerektiinde aratrmay kendi de yineleyerek

bilebilmelidir. Bunun iin, aratrmada kullanlan n bilgilerin yanltcl, yntemin


9/17

9

yanltcl, elde edilen verilerin yanltcl, bunlara dayanlarak retilen sonularn

yanltcl denenebilmelidir. Bilimsel aratrma raporu, bu denemelerin hepsini okuyucunun

yapabilecei zellikte yazlmaldr. Bilimsel bilgiler, herkese ak ve herkese denenebilir

olmaldr.

Bilimsel Aratrmalar

Bilimsel bilgi edinmenin temel yolu, bilimsel aratrma yapmaktr. Her aratrma,

bilimsel, yani yanltc olmayan bilgi retemez. Bu nitelikte bilgi retimi iin, yanllamaya

dayal deneme dzeneklerinin kurulmas gerekir. Bu dzeneklere bilimsel yntem denir.

Bilimsel bilgi, bilimsel yntem kullanlarak elde edilir. Bilimsel aratrmalar, sorun zme

veya rnek olay almalaryla kartrlmamaldr. Bilimsel aratrma, bilimsel bilgi retmekamacyla yaplr. Sorun zme veya rnek olay almalar ise, bilinen bilimsel bilgiler

kullanlarak bir sorunun zlmesi, bir durumun aydnlatlmas amalaryla yaplr, bilinen

bilimsel bilgiler, o durumda kullanlr.

Bilimsel yntem, snanan bilginin aldatc olup olmadnn belirlenmesini salayc

olmaldr. Yani aratrma sonunda ulalan bilginin aldatc yannn bulunmad, belirlenen bir

olaslkla kantlanm olmaldr. Bu sonucu vermeyen aratrmalar bilimsel olamaz, bu sonucu

bilinmeyen bilgiler bilimsel bilgi olamaz, nk bugn bilinenlere gre bu bilginin aldatc

yan bulunamamtr sonucunu dourmamlardr. Bu nedenle bilimsel yntemin eitli

tekniklerini seme ve kullanmada da zenli olmak gerekir. Yanllama aralar kullanmayanyntemler, yanl bulamayacaklar iin bilimsel yntem de olamazlar.

Bilimsel yntemin hangi tekniinin seilecei, aratrmann amacna baldr. Bilimsel

aratrmac, aratrmada kullanaca sadece iki geyi dier aralarndan bamsz olarak

seebilir. Bunlardan biri amac, dieri evrenidir. Dier aralarn seiminin temel lt

amalardr. Her ama-ara ilikisinde olduu gibi, bilimsel aratrmada da yntem amaca

gtrc olmaldr. Bu amacn genel erevesi, yukarda tanmlanmaya allan bilimsel

bilgiyi retmektir. Bunun iin, nce, denenecek bilgiyle ilgili her tr n bilgi toplanr. Bu bilgi

birikimi, aratrmacnn dnce ufkunu geniletir, eksik ve yanllarn azaltr. Bu durum,

onun deneme ile ilgili kararlarnn yanlglarn azaltmaya yarar. Bunlar yaplmadnda, eksikve yanl bilgi ile ancak yanltc bilgiler retilir.

Bilgi toplama aamasn, deneme yarglar (denence) retme ii izler. Toplanan bilgiler

kullanlarak oluturulan denencelerin, bu bilgilerden yararlanld iin, bilimsel bilgiye

dnme olasl daha ok olur. Denenceler yerine, aratrma amacna ulaabilmek iin

oluturulan soru cmleleri de kullanlabilir. Amalar bylece ak ve net hale getirilmelidir ki,

nelerin, nasl yaplmas gerektiine ilikin olarak yanltc olmayan kararlar verilebilsin.

Daha sonraki ana aamalardan biri, aratrma sonularnn genellenebilecei bir evren

dnlyorsa, bunun belirlenmesi ve bu evreni temsil edici rneklemin alnmasdr.rneklemden alnacak bilgilerin evrende kullanldnda yanltc olmamas iin, rastgelerneklem seilmez. Matematikten yararlanlarak rneklem bykl belirlenir. rneklem

alnrken de, denence veya soru cmlelerinde aranan zelliklerin rneklemde bulunmas


10/17

10

salanr. Bunda yanlmamak iin, yanl davranlmaz, evrenin zellikleri ve gerektiinde

oranlar rnekleme yanstlr.

Bir sonraki aama, verilerin nasl toplanacann belirlenmesidir. Bunun iin hangi

aralarn uygun olduu, bu aralarn geerli ve gvenilir olup olmadklar belirlenir,

hesaplanr. Sonra, toplanan verilerin nasl zmlenip yorumlanaca belirlenir. Bunlararatrmacnn aratrma balangcnda verdii szler, yapt balantlardr. Aratrmacnn,

aratrma sonucunu keyfine gre yorumlamasn, bulgularn arptmasn engellemeye veyabyle yapmsa bunun grlmesini salamaya yararlar. Bu yazlanlarn hangi etkinliklerle

nasl yaplaca, bilimsel aratrma kitaplarnda ayrntl olarak bulunabilir. Grlebilecei

gibi, bilimsel aratrma yapmak kolay i deildir. Elinize mikrofon alarak, rastgele gzlem

yaparak, nnze gelen birilerinin dedii eyleri kaydederek, baz bilgiler elde edebilirsiniz

ama bunlar dnsel bilgiler olduklarndan yanltclk dzeyleri yksektir, bilimsel bilgi

olarak kullanlamazlar. Bu yollarla bilimsel bilgi retemezsiniz.

Nitel - Nicel Yanlglar

Son yllarda, bilimsel bilgi retmenin zorluklarndan kamak isteyenler iin bir

snak, bir oyalanma arac, geri kalm lkeleri bilimsel bilgiden uzak tutarak daha kolay

aldatmak iin bir ynelim olarak, bilimsel bilgi retici olmayan baz uygulamalar, bilimsel

bilgi retme arac, bilimsel aratrma olarak gsterilmeye allmaktadr. Bilginin gerek g

olduunun farkna varan lkelerin, smrdkleri lkelere bu gc vermek istememeleridoaldr, onlarn amalarna da uygundur. Aldatlmak istenen insanlarn oyalanma aralarna

gereksinimi olur, bu aralar kolay kullanlr olursa da oynayanlar ve oyalananlar, bylece hem

kendisi aldanan, hem de bakalarn aldatanlar oalr. Bakalarn bu yolla aldatmak iin

ynetimde kullanlan aralardan biri de komisyonlardr. Birilerini bir sre sonusuz ilerle

uratrmak, bktrarak isteklerinden vazgeirmek, yanltmak, o srada da isteklerinizi onlarn

engellemesi olmadan gerekletirmek iin komisyona havale tuzan iletebilirsiniz. Amabilimsel bilgi aramann amac bunun tam tersidir: Yanlmamak, yanltmamak.

nce bu yanltma iinin altyaps hazrlanmalyd. Bunun en snrsz alan da

felsefeydi. Amaca uygun bir iki felsefeci, yeni, pozitivist olmayan paradigma retmeyekoyuldu. Bunun tohumlar, insanlarn ok deer verdikleri, kutsal saydklar din duygusunu,

insanlar aldatmak iin yzlerce yldr kullananlarca ekilmiti. Bu dnya yalandr. Gerek

diye bir ey bu dnyada yoktur. Nesnellik diye bir ey yoktur, bak alar vardr. Farkl

paradigmalar vardr nsanlar bu fiziksel dnyann gereklerinden uzaklatrmak, bu

gereklerin yararlarn sadece kendiniz kullanmak, onlarn bunlar bilmemesini grmemesini

salamak iin oyalamak istiyorsanz, onlara bu gerek fiziksel dnya yerine, metafizik bir

hayali dnya verirsiniz. Pozitivist diye sulayp, deneyci, yanllamac bilim anlayn

karalamaya alanlarn paradigma s ite bu metafizik (fizik tesi, fizik d) anlaytr.

Metafizik, duyu organlaryla ulalamayan hayali bilgilere snr. Fal, by,

kadercilik, olaylar fizik tesi glerle aklamak, kant aramak yerine koulsuz inanmak,

gerek olanla olmayan ayramamak, dnlen her samal gerek zannetmek metafiziin

tipik yanlardr. Eski yunan filozoflarnn algladmz d dnya, asl dnyann kusurlu bir


11/17

11

kopyasdr anlayn bugne tamak isteyebilirsiniz. Bu bile iinde yaadmz fiziksel

dnyay reddetmenin gerekesi olamaz. Metafizik bir dnya varsa bile, fiziksel bir dnya da

vardr, bunun reddedilmesi, bir varlk olarak kendimizin reddedilmesi anlamna gelir.

Kendimiz yoksak, dncelerimiz nasl olabilir. Metafizik bir dte yaayanlarn, deil

gelecein uygarln retmesi, bugn anlamas bile olanakszdr.

nsanlar metafizik yarglarla kandrmak, ok eskiden beri kullanlan bir yntemdir. Bu

yarglar, aldatmann tipik bir eklini de iinde barndrr: Kandrmak istediinizin gveninikazanmak iin nce bir-iki gerek bilineni sylersiniz. Bu kii doru sylyor algs

uyandrdnz m, artk amacnza gtrc her yalan syleyebilirsiniz. Kar kmalar zor

olur, kmaya altklarnda da bataki doru bir iki ey sylemek yntemine dnersiniz,

veya onlar yanlmakla, gnah ilemekle, soyutlanmakla korkutursunuz. Hele bizim

lkemizde yaygn olduu gibi dinleyenler anlamaya deil anlamadan ezberlemeye almsa,

iiniz ok daha kolaydr. Bu yaznn bandaki anlamak sorunu balkl ksm, bunun

anlalmas iin yazlmtr. Felsefi bilgi ile ilgili ksm da bu tr bilgilerin niteliini,yanltcln gsterme amaldr. Ad bile yanl olan, nitel aratrma denen uygulamalarnyanlglarndan bir ksm aada tartlmtr:

1-Nitelik, zellik demektir. Bir eyin sahip olduu zellikleri, onun nitelikleridir. Nitel,

zellikle ilgili demektir. Nitel aratrma da zellikle ilgili aratrma demek olur. Peki, bir de

zelliklerle ilgili olmayan aratrma m var? Yani aratrmalar, zelliklerle ilgili olan ve

olmayan diye ayrabilir miyiz? zelliklerle ilgili olunca nitel, olmaynca nicel oluyor yle mi?

Bu sadece dilsel-anlamsal deil, ayn zamanda mantksal bir elikidir. Bilimsel aratrma,

sadece zelliklere veya sadece bunlarn saysna bakp gemez. Yanl isimlendirerek nicel

denen aratrmalarn ilgilendii nicelikler, zelliklerle, yani niteliklerle ilgili niceliklerdir.Yani o aratrmalar, zellikleri, nitelikleri de aratrrlar. Bu anlamda, yanl adlandrlarak

nicel denen aratrmalar, niteliklerle ilgili nicelikleri verdiinden, niteli de ierirler. Bu

da aratrmalarn nicel-nitel diye ayrlamayacan gsterir. Bu gerek, aratrmalar byle

yanl adlandranlarn baz yaynlarnda da itiraf edilmektedir. Ayrca, adna nitel denilerek

yaplan birok aratrmada, nicelikleri de gsteren pek ok rakam bulunmaktadr.

2-Yalnzca niteliklerin belirtilmesiyle yetinilirse, eksik bilgi retilmi olur, o da yanltr.

Bilimsel aratrma, sadece nitelikleri verip gemez, onlarn niceliklerini de vererek daha ok

bilgi salar. Bir insann cildinde beni olmas bir niteliidir. Bu benlerin saysn da bilirseniz

bilginiz artar, bylece de yanlma olaslnz azalr. Bu benlerin zelliklerini belirtirkensadece bu zelliklerin szn etmekle yetinmez, bu zelliklerin derecelerini de belirtirseniz,

rnein bu dereceleri belirten rakamlar kullanrsanz, daha ok bilgi elde edersiniz. Yalnzca

niteliklerle ilgilenir, nicelikleri grmeyip geerseniz, eksik ve yzeysel bilginin

yanltclndan kurtulamazsnz, yanlglara ak olursunuz.

3-Saylar, sadece nicelik bildirmez, nitelikleri derecelendirmek iin de kullanlr, yani

niteliklerin dzeylerini de belirtir. Bu durumda, nicel(!) aratrma, ayn zamanda nitel(!) de

olur. Niteliklerin derecelerini szel olarak verirseniz, anlam belirsizlii nedeniyle kesinlikten

uzaklar, netlik oluturamazsnz. rnein, bugn naslsn dediinizde, idare eder

yantn alrsanz, o kiinin nasl olduuna ilikin net bir alg oluturamazsnz. Farkl kiilerinalglar da farkl olabilir. Oysa idare eder diyen o kiinin durumu, belli bir durumdur, farkl

kiilerin alglad farkl birka durum deil. Saylar kullanrsanz, kiinin nasl olduuna

ilikin niteliini ak ve net renebilirsiniz: Bugn on zerinden kasn diye sorduunuzda


12/17

12

syleyecei rakam, rakamlar bilen herkes iin daha net ve zerinde uzlalabilir bir sonu

gsterir. Ali, seni ok seviyorum diyen Ayenin sevgisinin dzeyi, net olarak belli deildir.

Btemiz ok ak vermedi diyen politikac da bu genellie ve net olmayan bilgiye snarak

halk aldatmaya alr. Oysa Aye, Ali seni on zerinden sekiz seviyorum derse Ali bu

sevginin dzeyini daha net grebilir. Politikac da, btemiz bu yl on bin liradr, bunun be

bini aktr derse, halk gerei daha net grebilir. Aksi durumlarda aldanrz.

4-Nitel aratrmalarn derinlemesine bilgi verdii ezberi de tmyle gerein tam tersidir.Okuduunu anlamadan olduu gibi alp kullanma alkanlnda olan, acaba bu bilgi yanltc

mdr diye dnmeyen, sorgulamayan insanmzda bu tr ezber yanlglar oktur. Gerek,

bu bilginin tam tersidir. Nitel denen ve sadece nitelikler ve onlarn eksik bilgiye dayal

olduklar iin yanltc sonular reten yorumlar ile uraan aratrmalar, yzeysel bilgi elde

ederler. Niteliklerin saylarn bilmedikleri gibi, derecelerini de net olarak bilemezler, bu bilgi

derinliinde olmadklar iin de yzeyseldirler. Nitelik bir zellii, nicelikse onun derecesini,

dzeyini, derinliini gsterir. Bir nitelii anlatmak iin en ok birka szck kullanabilir, buanlamda da o szcklerin saysyla snrl, yzeysel anlatm olursunuz. rnein, bir ieinniteliklerinden biri olan gzelliini anlatmak iin iin, gzel, ok gzel, mthi gzel,

harikulade gzel, biraz gzel gibi, ok ok iki elin parmaklar says dolaynda derinlik

retebilirsiniz. Oysa ayn nitelii sayyla anlattnzda, iki say arasn sonsuz blebileceiniz

iin, o nitelie ilikin sonsuz derinlikte bilgi verme olasl elde edersiniz. Bilimsel

aratrmada bulgu elde etmek iin anlam derinlii olan sorular sormay bilmeyenlerin, bu

aratrmalar yzeysellikle sulamas doaldr. Eitilmemi halkn bu tr sylemlere kanmaskolaydr. rnein, bir lkeyi herkesi sindirerek, tek adam diktasyla yneten bir ynetici,

demokrasi szn azndan drmeyerek, kendine kar olanlar demokrasiye kar gibi

gstererek halk aldatabilir. Sorgulamayan insanlarnn kandrlmas kolaydr. Bilim adamlar

bu aldan iinde olamazlar.

5-Bilimsel bilgi retimi yerine, yanltcl yksek bilgi retimi yapmak, Nesnellik yoktur

diyerek bir nesne olan kendini bile inkar etmek, yok saymak savunulabilir eyler deildir.

Nesnellik, nesneye ilikin olmaktr, nesne, duyumlarla varln bildiklerimizdir. Olgular ve

buna dayal gerekler olan olguculuu reddetmek, metafizie ynelmek, yenilmilerin,

ezilmilerin avunmak iin sarld, doru olduuna inanmak ihtiyac duyduu kendini

aldatma abalardr. Baarl olamamann ynelttii batsn bu dnya sapmalardr. Bu

mantkla unlar da rahatlkla sylenebilir: sizlik diye bir olgu yoktur, alk, hastalk,yoksulluk yoktur. Herkesin yoksulluu kendi algsna gre deiir, Bir lokma bir hrka ile

yetiniyorsanz siz yoksul deil varslsnzdr. Bu dnya diye bir ey yoktur, size yle geliyor,

sizin iin br dnya vardr Bunlar, gerek yoktur diyerek insanlarn gerei grmelerini

engellemeye hizmet edebilir. Bazlar bunu bilinli olarak, sizi kandrmak iin yapar, bazlar

da bu safsatalara inanr, aldatlr, bunun farkna da varamaz. Ayrca, paradigma diye sarlnanbu metafizik bilgi, bir felsefe, yani dnsel bilgidir, bilimsel bilgi deildir. Bu yaznn

balangcndaki bilgi trleri blm, bunun anlalmas iin konmutur. kinci snf,

yanltclk dzeyi yksek bilgilere sarlp bilimden uzaklamak, ancak yanlgya gtrr.

6-Nitel aratrma diye yaplan baz yaynlarda, hem gerek diye bir eyin olmadsylenir, hem de sosyal bilimlerde oklu gereklik vardr denilerek elikiye

dlr. Sosyal bilimlerde oklu gereklik vardr diyerek, ayn eyin fen

bilimlerinde olmad sylenmek istenir. Oysa fen bilimlerinde de oklu gereklik


13/17

13

vardr. rnein, uygulanan bir enerjinin derecelerine gre de oklu sonular alr,

oklu gereklerle karlarsnz. oklu gereklik olmas baka, bir gerekliin farkl

kiilerce farkl alglanmas bakadr. Bunlar kartrrsanz yanlr, yanltlrsnz.

Bir gereklik olarak elma vardr. Bir elmaya bakan insanlarn bazlarnn buna

patates, bazlarnn armut, bazlarnn elma demesi, bu elmann hem elma, hem

patates, hem armut olduu oklu gereini gstermez. Olan ey, oklu gereklik

deil, bilimsel olmayan bilgilerin bizi aldatmasdr. Elmaya bakan kiiler,

gzlerindeki yetersizlik nedeniyle onu patatese veya armuda benzetebilirler, yani

duyumsal bilgi onlar yanltabilir. Elmaya bakanlar, daha nce elma grmemi

olabilir, grdkleri yuvarlak cismi, bildikleri dier yuvarlak cisim olan patates veya

armuda benzeterek ona bu isimleri verebilirler. Yani, dnsel bilginin

yanltclyla yanl yarg retirler. Elma diye bir meyve vardr, bu gerektir, bu

gerei duyu organlarmzla alglayabilir, varln ve gerekliini kantlayabiliriz.Elbette hem sosyal bilimlerde hem fen bilimlerinde oklu gereklik vardr. oklu

gereklik baka, bir gerein farkl alglanlar olan yanlglar bakadr. Buyanlglardan kurtulmak iin bilimsel aratrmalar nesnel lmleri kullanr, olgusal

veriler toplar. Duyumsal ve dnsel bilgilerin yanltclna ak olarak, bir

geree ilikin yargsal veri toplamak, gerei deil, veri alnan kiilerin

yanlglarn toplamaktr, bunlar ayn gerei farkl niteledikleri iin yanltcdrlar,

yanltc olduklar iin de bilimsel bilgi deildirler. Okul mdrnzn ynetsel

yeterlii nedir diye sorduunuz retmenlerin bazlar dktr, bazlar dayksektir diyorsa, mdr ayn mdr olduuna gre, ynetsel yeterlii hem

yksek hem dk olamaz. Bu yarglar toplayp da nitel aratrma yaptm demek,

aldananlara bakarak aldanmak ve bakalarn aldatmann arac olmaktr.

7- Adna ne derseniz deyin, eitli konularda insanlarn dncelerini toplayan

aratrmalar da, eer yanl yntem kullanr, veya uygun yntemi yanl kullanrsa,

bilimsel bilgi deil, yanltc bilgi retirler. Nitel aratrma yanlglarna

kaplanlarn yaptklar, yanl yntem kullanmna; istatistikleri yanl kullananlarn

yaptklar da yntemi yanl kullanmaya rnek olarak verilebilir. Bazlar istatistiiyanl kullanyor diye bilimsel aratrmalar ve istatistii sulamak da bir ynelim

yanldr.

8- Qualitative sz ile yargsal veri toplayan , niteleyici almalar anlatlr, niteldeil. Niteleyici almalar, nitelenen eyle ilgili kiisel yarglar retir, olgusal deil.

Kiilerce arptlm yargsal bilgiler, ayn gzlenenle ilgili farkl sonular ierir.

Ayn gzleneni, kiisel yanlglar nedeniyle farkl nitelediklerinden yanltcdrlar

Bilimsel bir lme yapmadklarndan, bilimsel aratrma olarak grlemezler. Adlar

da nitel aratrma deil, niteleyici alma olur, bilimsel aratrma deil. Bilimselaratrmalar, kiisel yanlglardan uzaktrlar, nk duyumsal veya dnsel verilerin

kiisel yanltclklarn tamazlar, bunlardan arndrlm lme aralar kullanrlar.

9- Elbette bak alar ve bunlarla grebildiklerimiz, gremediklerimiz vardr. Bir

kilo baklavay retmek iin bir kilo eker kullanmsanz, ona koyduunuz ekerbellidir. O baklavay yiyenlerin bir ksm, ok tatl, bir ksm tad normal diyebilir. Bu

farkl grler, o baklavaya katlan nesnenin bir kilo eker olduu gereini

deitirmez. Sosyal gerekliin ok ynl olduu, bunu lmenin zor olduu da


14/17

14

dorudur. Ama yanltc olmayann lmek zor diye yanltc bilgiye sarlmak da

aldanmay getirir. Aldatc olmayan bilimsel bilgiyi aramak yerine, kolay olan

aldatcya ynelmek, yanltcdr. Bilim adamnn grevi, lmek zor diye

bilinmeyene boyun emek deil, bilimsel yntem kullanarak onu bilinir klmaktr.

10- Adna yanllkla nitel aratrma denen ve retimi bilimsel bilgi olmayan ey,aldatlmak istenen insanlarn bir ksmn oyalamann arac olarak hizmete konmu bir

kandrmacadr. Bu konuda basit bir bilgi taramas bile yapsanz, bu yntemin, Asya-Pasifik lkeleri iin uygun olduu yargsnn, bu tr yaynlar yapan baz yazarlarca

artk saklanmadn grrsnz. Yani, Asya-Pasifik lkeleri insanlarn bu yolla

uyutabilirsiniz. Ortadou lkeleri ne olacak m diyorsunuz? Onlarn ne yazk ki

bazlar oktan uyutulmu, hatta uyuturulmutur.

11- Nitel aratrma adyla yaplan yaynlarda, ok sayda yanltc, elikili bilgiler

bulunmaktadr. Ezberleyip yamamak o kadar kanksanmtr ki, birok yazar bu

yanlglar ve elikileri fark etmemilerdir. rnein bu tr bir yaynda evren,

lmlerin elde edildii grup eklinde yanl tanmlanmtr. Hem gerek yoktur

deyip, hem de Asl ama, okuyucuya betimsel ve gereki bir resim sunmaktr

diyebilmilerdir. Hem nesnellii reddedip, hem de Grmecinin yansz olmas

aratrmann nesnellii asndan nem tar yazmlardr. Hem genellemeyi reddedip,

hem de evrenden sz etmilerdir, bylece, evrenin, bulgularn genellenebilecei alan

olduu bilgisiyle elimilerdir. Gereklik grecelidir diyerek, gerein greceli

olmadn, greceli olann gereklik deil, gerekliin farkl insanlardaki yanlgl

algs olduunu grememilerdir. Hem saylardan kamlar, hem de nitel verilerin

saysal analizi ad altnda, bu verilerin, gvenilirliini artrmak, yanlln azaltmakiin saysal zmleme yapldn belirtmilerdir. Demek ki saysal zmleme

yaplmazsa, nitel veriler, yanl ve gvenilmezdirler. Demek ki, yanll azaltp nesnel

olmak gerekir. Peki, hani nesnellik yoktu? Hem sosyal olgularn gzlenebilirliini bir

eletiri olarak kitaplarna yazarlar, hem de gzlemi kendi aratrmalar iin bir

yntem olarak kullanrlar. Evren etkileimsiz bir sistemdir diyerek, hem evreni, hem

de sistemi yanl bildiklerini kendileri kantlarlar. Bu yaynlarn yanlglar, hakknda

bir kitap yazlabilecek kadar oktur.

12- Nitel adyla yaplan aratrmalar da birbirinden farkl zellikler tar. Aratrmasna

nitel deyip, saylarn olmad bir almaya yneldiini varsayan ama rakamlarla doluaratrma yapanlar da vardr. ou, sorunla ilgili n bilgi toplamaz. Yani gemiin bilgi

birikiminden yararlanmaz. Bunun kendisinde nyarg oluturacan syleyerek, n

yargnn ne olduunu bilmediini de kantlar. Bylece, szde aratrmalarn dnsel

ve bilgisel bir karanlk ve yoksullukla srdrrler. Hakknda yeterli bilgi edinmediiniz

sorunu zemezsiniz. Bilgiden yararlanmamann kanlmaz sonucu, yanlmaktr.

13 - Hem genelleme kaygs tamadklar halde evren yazarlar ve bylece eliirler,

hem de rneklem diye zerinde altklar grubu seerken, rneklem kavramna

taban tabana zt iler yaparlar. rneklem, evrenin aranan zellikler asndan

kltlm bir modelidir. Ama bunlar tmyle bunun dnda, keyfi seimler yappadna rneklem derler. Bu, rneklemin ne olduunu da bilmemektir. Bazlar da bu

konulara hi girmezler. Bazen de evrenden hi sz etmeden, rneklem yazarlar. Oysa


15/17

15

bir evreniniz yoksa, zerinde altnz bir grubunuz olabilir, ama rnekleminiz

olamaz. Evreniniz yoksa, rnekleminiz yoktur.

14- zel durumlar iin znel sonular retmeyi bilimsel aratrma sanmalar, en ciddi

yanlglarndandr. Bilimsel bilgi retmek baka, onu bir sorunun zm iin

kullanmak bakadr. Nitel aratrma diye yaplan bu bile deildir. Sorun zme gibi biramalar da yoktur, amalar resim izmektir. Ama izdikleri resimler, Picassonun

insan resimlerine benzer. Sana gre bu insann ba nerede diye sorar, cevaplayannerede derse ba oraya yaparlar. Bylece, ba dizinde bir insan grnts

izebildikleri gibi, verilen yantlara bakarak, bir ba dizinde, teki ba ayanda olan

iki bal insan resimleri de izerler. Sonra da buna oklu sosyal gereklik derler.

15-lmeye yanamamalar, dahas onu reddetmeleri, nesnel lm yerine znel

yanlglar koymalar temel zayflklarndan biridir. lmek zordur derler. Oysa

dayanak olarak kullandklar bu ezber ve gemite kalm yarglarn oluumundan

sonra geen onlarca yl, lmeyi de kolaylatran birok teknolojik yenilik getirmitir.

Artk ok kk birimleri yanlgsz denecek dzeyde len ok hassas lme aralar

vardr. Bunlar nitel aratrma uydurmaclarnn krk- elli yl nce yazd,

izleyenlerin de olduu gibi ezberleyip anlamadan yineledii kitaplarda bugn elbette

bulamazsnz. Bu yanlglar onlarn yazarlarnn deil, bugne elli yl ncesinin

bilgilerini ezberleyerek bakan bugnk nitelcilerin yanllardr. Sosyal

bilimlerdeki aratrmalarda, sanki fraktal geometrisiyle urayor, nanometrik

uzunluklar lyorlar. lme, kiisel alg yanlglarn dzeltir. Aratrmalarnda,

saysal anlatmn ve lme aralarnn gvenilirliini, belirginliini, yanltmama

zelliini kullanmadklar iin, verdikleri anlam deikendir, bunun iin de gvenilirdeildir, yanltcdr. lmleri kiilere gre deimedii, farkl sonular retmedii

iin yanltc olmayan nesnel l aralar yerine, kiilere gre deien, bunun iin de

farkl olmayan bir eyle ilgili farkl sonular reten, bu nedenle de yanltc sonular

oluturan kiisel yarglar kullanmakla bilimsel bilgi retilemez. lemediimizi,

aslna uygun, olduu ekilde deerlendiremeyiz, deerlendiremediklerimizi dzeltip

gelitiremeyiz. lmeyince ltsz yarglar oluturmak kolaydr. Nasl olsa kant

diye bir kayg yok, yanltc m deil mi dncesi yok. Gerekten de tam Asya-

Pasifik lkelerine zg bir yntem, ama hepsine deil. Gnmzde yle Asya-Pasifik

lkeleri var ki, oktan bu emberin dna kmlar, uyanmlar. Bazlar, hala elli ylncesinin elikili, kantsz kandrmacalaryla oyalanrken, onlar yaama biimleriyle

de, ulusal gelir farklaryla da bilim alanndaki gelimilikleriyle de, uyandklarn

oktan kantlamlar.

Sonular

Bilgi elde etmenin amac, onu kullanmaktr. Kullanlacak bilginin, kullanan

yanltmamas gerekir. Olan ile bilinen arasndaki fark, bilginin yanltclk dzeyini

gsterir. Olan la ilgili kiisel yarglar, duyum ve dnce yanlglar nedenleriyle, yanltcolabilirler. Bu yanlmay azaltmann yolu, duyumsal ve dnsel bilgilerin ve onlarn rettiiyarglarn denemelerle yanllarnn arand, bulunamaynca da bulunana kadar doru kabul


16/17

16

edildii bilimsel bilgiler kullanmaktr. Uygun yntemlerini biliyor ve kullanabiliyorsanz,

zor olmakla birlikte bu tr bilgiler, sosyal bilimlerde de retilebilir.

Duyum ve alg yanlglar nedeniyle, uyarclarn var olan zellikleriyle alglanan

zellikleri arasnda fark oluur. Bu farkn yanltcln azaltmak iin, zellikleri anlam

deiken ve belirsiz szel anlatmlarla vermek yerine, anlam ortak olan saylarla len,kiisel alglarn yanltclndan uzak olan, lm aralar kullanlmaldr. Saysal deer ve

ilikiler nettir, herkese ayn anlamlar ierirler, kestirilebilirlik ve anlam derinlii salarlar.Var olana ilikin bilginin, anlam kayb en aza indirilerek, olduu ekliyle belirlenmesi, nesnel

lm aralaryla yaplan saysal belirlemeleri gerektirir. Niteliklerin saylarla belirlenmesi,

sfatlarla belirlenmesinden daha fazla kesinlik tar, gzlemlerin daha duyarl kaydn salar,

gzlemden karlacak sonulara da belirginlik kazandrr. Nitelikler llemiyorsa, ilikilerin

belirlenmesi ve gerektiinde deitirilmesi de olas deildir. Btn bu yararlar, insan

yanlglarndan arndrlm nesnel lme aralar kullanlarak salanabilir.

Sosyal bilimlerde de bir iliki veya durum, gzlem ve lmlerinin duyarll

dzeyinde gereki olarak belirlenebilir. Bu duyarll saysal lmler verir. lme

aralarnn standartlatrlmas, saysal lmlerin karlatrlmasn da salar. Btn bunlar,

bilgilerin saysallamas ile olanakldr. lme, nitelikleri belirgin olarak betimlemek, derece

veya miktarlarn belirlemek iin yaplr. Bylece nitelikleri belirleme iinin kalitesi ve

derinlii artar. Say ve dier semboller, hatalar azaltr, yorumu sistemliletirir, kolaylatrr,

bilgiler zerinde amaca gtrc ilemler yapma frsat verir.

Bilimlerin bilimselleme derecesi, matematikten yararlanma dzeylerine gre

belirlenir. Matematikle, insan alg ve yarglarnca arptlmam saysal lmler yaplr.Matematik de dier aralar gibi bir aratr. Kullanclarna gre farkl sonular retebilir. Bu

farkllk matematiin deil, onu yanl kullananlarn oluturduu sonutur. Bunlarla

matematii sulamak, hedef saptrarak yanltma, yanlmadr. Babakanlk helikopteri birkakez arza yapp tehlike oluturunca, helikopterin bakmn yapanlar veya kullanclarn deil,

helikopteri sulayan, ona katil helikopter ismini veren basn-yayn organlarnn alanlar

da bu tr bir yanlgnn rnekleyicisi olmulardr. Matematik, bazlarnn sand gibi sadece

dorusal deil, dorusal olmayan ilikileri de bulma ve gstermede, lmede, tahmin etmede

oklu olanaklar sunar. Matematiin bu ynlerini bilmeyenlerin onu sulamalar doaldr.

Korkunun kayna bilgisizliktir, matematikten korkup kamann kayna da odur.

Yukarda yazlanlar yanllamaya alanlar, daha nce baka yazlarla ilgili yaptklar

gibi, okuduklarn anlamadan, eksik ve yanl bilgilerden yola karlarsa, yine yanltc yazlaryazabilirler. Bu ie soyunacak olanlarn nce ok okumalar, dnerek, nedenleyerek,

anlayarak, yanllamaya alarak bilgilerini artrmalar ve yanlglarndan kurtulmalar

gerekir. O zaman yaptklar eletiriler yanltclktan uzak olabilir veya yanldklarn anlayp,

yanl bilgilerini kullanma abasndan vazgeerler. Yoksa, yanlg iinde kalr, aldanrlar.

Bilimsel bilgi retmenin yolu, bilimsel aratrmadan geer. Henz bilimsel bilgi

olamam, duyumsal veya dnsel bilgi dzeylerinin eksiklik ve yanllklarn tayan

bilgiler retmek iin aratrma yapmak da aratrmadr, ama bilimsel bilgi retmedikebilimsel aratrma olamaz. Bilim adamlarnn bunlarla aldanp oyalanmak yerine, gerekbilimsel aratrmalara ynelmeleri gerekir. 25.03.2010


17/17

17

Prof. Dr. Hseyin Baar

Hacettepe niversitesi

Eitim Bilimleri Blm

BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA NİTEL-NİCEL YANILGILARI

Documents

Transcript of BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA NİTEL-NİCEL YANILGILARI