BİLİM, TEKNOLOJİ VE SANAYİDE TÜRKİYE’NİN DURUMU

OECD’nin Bilim, Teknoloji ve Sanayinin Görünümü 2014 Raporu’ndaki

Bilgilerle Hazırlanmıştır

Şubat 2015

2

BİLİM, TEKNOLOJİ VE SANAYİDE

TÜRKİYE’NİN DURUMU Günümüzde ülkelerin kaderi; bilim, teknoloji ve sanayide sağladıkları gelişmelere bağlıdır. OECD; “Bilim, Teknoloji ve Sanayi Görünümü 2014” Raporu’nda söz konusu alanda ülkelerin karşılaştırmalı pozisyonunu ve gelişim yönlerini değerlendirmiştir. Konfederasyonumuzca Rapor tercüme edilerek hazırlanan bu Dosya’da;

A. Türkiye’nin genel değerlendirmesi B. Alt alanlarda Türkiye’nin karşılaştırmalı durumu C. Göstergelerde Türkiye (TİSK’in yorumları ile) D. Yeni Sanayi Politikaları

bölümleri yer almaktadır. İncelendiğinde görüleceği gibi, Türkiye’nin bilim, teknoloji, sanayi ve beceriler alanlarındaki küresel pozisyonu oldukça zayıftır. Özellikle Bölüm B ve Bölüm C’den, rakip ülkelerin aksine, Türkiye’de devletin oyun kurucu ve finansör olarak pasif bir durumda bulunduğu anlaşılmaktadır. Bir diğer önemli tespit; bilim, teknoloji ve Ar-Ge’de ulusal hedeflerle mevcut durum arasında diğer ülkelerin aksine büyük mesafe bulunduğu, Türkiye’nin sıçrama yapmaya ihtiyaç duyduğudur. Bölüm D’de; gelişmiş ülkeler dahil, tüm ülkelerin yeniden sanayileşme çabalarından örnekler verilmektedir. Bu yarışta Türkiye’nin de etkinliğini artırması, sanayiye daha fazla önem ve somut destekler vermesi, Ar-Ge ve inovasyonda sanayi-üniversite-kamu işbirliğini devletin oyun kurucu rolüyle geliştirmesi, bilimsel fikirleri ticarileştirme sistemini kurması, eğitim sistemini reforme etmesi, kadınların eğitim ve çalışma hayatına katılımını sağlaması gereklidir.

3

A. OECD 2014 BİLİM, TEKNOLOJİ VE SANAYİ GÖRÜNÜMÜ RAPORU’NUN TÜRKİYE BÖLÜMÜ

Türkiye, büyük, hızlı gelişen, orta gelirli OECD Ülkesidir. Son dönemde hızlı bir sanayi gelişimi göstermiştir ancak, büyüme son iki yılda yavaşlamıştır. Bilim, teknoloji ve inovasyon kapasitesini artırmak için önemli gelişme göstermiştir ve Ar-Ge için yapılan gayrisafi yurtiçi harcama (GERD) oranı 2007-12 döneminde yıllık %8,2 artmıştır. Türkiye, Bilim ve Teknoloji Yüksek Konseyi tarafından onaylanan 2011-2016 Dönemi Ulusal Bilim, Teknoloji ve Yenilik Stratejisini uygulama aşamasındadır. 1. Öncelikli alanların/sektörlerin hedeflenmesi: Ulusal Bilim,

Teknoloji ve Yenilik Stratejisi’nde, otomotiv, makine ve imalat teknolojileri, enerji, bilgi ve iletişim teknolojileri, su, gıda, savunma, havacılık ve uzay ve sağlık olmak üzere dokuz ulusal öncelik sektörü bulunmaktadır. Görüşme ve uzlaşma süreciyle teknolojik ihtiyaçların belirlenmesi amacıyla her öncelik sektörü için üst düzey önceliklendirme toplantısı yapılmıştır. Bu toplantıların ardından, dokuz sektördeki alt alanlar için teknoloji yol haritası hazırlama çalışmaları yapılmıştır. TÜBİTAK’ın 2012 yılından beri yürüttüğü çağrıya dayalı program kanalıyla öncelikli alanlar içinde yaklaşık 100 teklif verilmiştir. Yerli elektrikli araçlar gibi çok önemli projeler de Türkiye’nin hedef odaklı destek sisteminin parçasıdır. Bilim, Sanayi ve Teknoloji (BST) Bakanlığı tarafından Ulusal Bilim, Teknoloji ve Yenilik Stratejisi’ni desteklemek amacıyla, biyoteknoloji ve nanoteknoloji, bilişim teknolojileri yazılımları, Ar-Ge ve inovasyon gibi, her sektörde yer alan teknolojiler için de strateji ve eylem planları geliştirilmektedir.

2. Bilim, Teknoloji ve İnovasyon politikasının tasarımı ve uygulamasının geliştirilmesi: Türkiye, iyi işleyen inovasyon sistemi için hayati öneme sahip girişimcilere ve sektörlere odaklı bir ekosistem yaklaşımı izlemektedir. Ekosistem kavramına dayalı politika yapma yaklaşımı 2011’den bu yana uygulanmaktadır. Üst düzey önceliklendirme grupları, ilgili sektörlerdeki uzmanların Delphi araştırmaları ve odak grupları, gelecekteki sektörel öncelikleri belirlemek amacıyla stratejik, aşağıdan yukarıya doğru girişimlerle niteliksel ve niceliksel tedbirleri birleştirmektedir. Bu yaklaşım sayesinde kamu dışındaki aktörlerin geniş ve aktif katılımı mümkün olmaktadır. Ar-Ge, İnovasyon ve Girişimcilik Koordinasyon Kurulu, mekanizmanın desteklenmesi için çeşitli kamu kurumlarının bütüncül, tutarlı ve hedef odaklı yaklaşım göstermesini sağlamaya çalışır. BST

4

Bakanlığı bünyesinde, Ar-Ge ve İnovasyon Destek Programı’nın etkisini değerlendirmek üzere ayrı bir bölüm oluşturulmuştur. TÜBİTAK, farklı öncelik sektörlerinin güçlü ve zayıf yönlerini ortaya koymak için göstergeler kullanarak, öncelik programlarının arz yönlü olarak genel değerlendirmesini yapmıştır. BST Bakanlığı ayrıca, 2014 yılında, özel sektör Ar-Ge harcamaları ve istihdamın %60’ından fazlasını oluşturan, Ar-Ge Merkezleri ve Teknoparklar Sektörü Performans Endeksi’ni yayımlamıştır.

3. İşletmelerde inovasyonun teşvik edilmesi ve KOBİ’lerde girişimciliğin desteklenmesi: Türkiye’deki özel sektör Ar-Ge harcamaları (BERD) 2012 yılında GSYH’nin %0.42’si oraı ile OECD ortalamasının oldukça altında idi. BERD, ileri teknoloji imalatı yerine bilgi hizmetleri üzerinde yoğunlaşmıştır. Dünya Bankası İş Yapma Kolaylığı Endeksine göre girişimcilik koşulları önemli ölçüde iyileştirilebilir. Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu’nun önceliklerinden biri KOBİ’lere ve girişimciliğe destek verilmesidir ve bu yönde bazı politika girişimleri yapılmıştır. Bu girişimler içinde, üniversitelerde girişimci ve yenilikçi faaliyetlerin artırılmasına ve bilgi ve teknoloji transferinin teşvik edilmesine yönelik Girişimci ve Yenilikçi Üniversite Endeksi oluşturulması; Risk Sermayesi (Özel Sektör) Finansman Programı, Bireysel Girişimcilik (Aşamalı) Destek Programı, Bireysel Girişimcilik Çok-Aşamalı Eş-Finansman Programı ve İnovasyon ve Girişimcilik Kapasitesinin Geliştirilmesine Destek Programı gibi çeşitli TÜBİTAK destek programlarının başlatılması yer almaktadır. BST Bakanlığı, 2013 yılında Teknolojik Ürünlerin Teşvik Edilmesi ve Pazarlanması Programını ve 2014 yılında Teknolojik Ürünlere Yatırım Destek Programını başlatmıştır. Her iki program da daha önce kamu veya uluslararası Ar-Ge ve inovasyon desteği almış işletmeleri hedeflemektedir.

Bilim, Teknoloji ve İnovasyon Sistemindeki Önemli Noktalar Yeni Güçlükler: Ulusal İklim Değişikliği Eylem Planı 2011-23, Türkiye’nin ilk yeşil büyüme stratejisini oluşturmaktadır. Bakanlığın hedefi, 2023 yılına kadar GSYH birimi başına enerji tüketiminin %20 azaltılmasıdır (baz 2011). Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı, yeşil teknolojide Ar-Ge sonuçlarının transferi konusunda, yaklaşık 10 milyon dolar bütçeli Yeşil Gelecek Hızlandırıcı Fonunu oluşturmuştur. Ayrıca, Ulusal Bilim, Teknoloji ve Yenilik Stratejisi’nin (2011-16) önceliklerinden biri olarak TÜBİTAK koordinasyonunda Enerji Verimliliği Teknoloji Yol Haritası hazırlanmıştır.

5

Üniversite ve kamu araştırmaları: Türkiye’deki kamu araştırma sistemi küçük ölçüdedir (2012 yılında GSYH’nin %0.41’i). En iyi bilimsel dergilerde birkaç yayın çıkmaktadır ve dünya çapında sadece bir üniversite bulunmaktadır. Kamu araştırma yapısında, özel finansmanı artırmak ve özel sektörle işbirliğini geliştirmek amacıyla kalite ve uygunluğu yükseltmeye yönelik önemli reformlar yapılmaktadır. Var olan ve gelecekte kurulabilecek araştırma merkezlerinin performans göstergelerini, sınıflamasını ve izlemesini sağlamak üzere BST Bakanlığı ile TÜBİTAK arasında imzalanan işbirliği protokolüne dayalı olarak üniversitelerin ve kamu araştırma enstitülerinin performans değerlendirmeleri geliştirilmiştir. TÜBİTAK 2013 yılında, üniversitelerdeki kamu araştırmalarının etkinliğini artırmak amacıyla üç yeni program başlatmıştır. Öncelikli Alanlarda Araştırma, Teknolojik Gelişim ve İnovasyon Projelerine Destek Programı, Yeni Araştırmacılara Destek Programı ve Ulusal Yeni Fikirleri ve Ürünleri Destekleme Programı bu kapsamda yer almaktadır. Ayrıca, Proje Performans Ödülü ve Uluslararası Bilimsel Yayınları Teşvik Programı, başarılı projeleri ödüllendirmeyi ve yüksek kaliteli yayınları teşvik etmeyi hedeflemektedir. Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu, 2014 yılında, sadece en iyi araştırma merkezlerine açık olan bir destek programını kabul etti. BST Bakanlığı, 2013 yılında, 81 ilde rektörlerin, sanayi odalarının, araştırmacıların, KOBİ’lerin ve yerel paydaşların katılımıyla yapılan 26 bölgesel toplantının ardından Üniversite-Sanayi İşbirliği Stratejisi ve Eylem Planı’nı hazırlamaktadır. İnovasyon becerileri: Türkiye 2002’den bu yana, çok düşük seviyedeki insan kaynakları tabanından, tam zamanlı çalışma statüsüne denk araştırmacı sayısını yaklaşık üç kat artırmıştır. Ulusal Bilim ve Teknoloji İnsan Kaynakları Stratejisi ve Eylem Planı (2011-16) Ar-Ge personeli giderlerini artırmayı, araştırma kültürünü geliştirmeyi, araştırmacıların becerilerini, hareketliliğini ve istihdam edilebilirliklerini artırmayı hedeflemektedir. Eğitim kalitesini artırmayı ve işgücü piyasasının ihtiyaç duyduğu yeterlilikleri geliştirmeyi amaçlayan Türkiye Yeterlilikler Çerçevesi’nin 2014’üm ikinci yarısında açıklanması beklenmektedir. Ayrıca TÜBİTAK tarafından yürütülen Ulusal Mezun Bursu Programı, 2000-2013 yılları arasında 5054 Doktora öğrencisini desteklemiş, bunların 3366’sı 2013 yılında gerçekleşmiştir. Bu dönem içinde, Ulusal Doktora Sonrası Araştırma Bursu Programı kapsamında 300’den fazla araştırmacıya destek sağlanmıştır. Türk ve yabancı öğrencilerin ve araştırmacıların uluslararası hareketliliğini destekleyen 10 uluslararası burs veya hibe programı bulunmaktadır.

6

Kümeler ve akıllı uzmanlaşma: Akıllı uzmanlaşma ve kümelenme son dönemde politikanın dikkatini çekmiştir. İşbirliğini artırmak ve yerel bilginin ekonomik ve sosyal faydaya dönüştürülmesini sağlamak amacıyla 2010 yılında yerel inovasyon platformları kurulmuştur. TÜBİTAK 2011’de, bölgesel inovasyon platformlarını ve yerel işbirliği ağlarını kurmak üzere rekabetçi bir finansman programı başlatmıştır. Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu, işletmeler ve Ar-Ge personelleri için vergi teşviki ve altyapı destekleri kanalıyla teknoloji parklarının kurulmasını desteklemektedir. 2014 itibariyle 55 bölge kurulmuş, bunlardan 40 tanesi operasyonel hale gelmiştir ve Teknopark Performans Endeksine dayalı olarak BST Bakanlığı tarafından performans izlemeleri yapılmaktadır. Teknoloji transferi ve ticarileştirme: Üniversitelerin ve kamu araştırma enstitülerinin patent başvuruları, GSYH’deki payı açısından OECD ortalamasından düşüktür. Üniversitelerin Ar-Ge çalışmalarının ticarileştirilmesini kolaylaştırmak ve topluma faydasını artırmak amacıyla TÜBİTAK’ın Teknoloji Transfer Ofisleri Destek Programı da dahil olmak üzere, 2012 yılında, mevcut programlar gözden geçirilmiş ve yeni programlar başlatılmıştır. TÜBİTAK tarafından yürütülen Patent Başvurusu Teşvik ve Destek Programı, patent başvurularının kalitesi ve miktarını artırmak amacıyla, farklı paydaşların ihtiyaçlarına göre 2013 yılında güncellenmiştir. Bilim, teknoloji ve inovasyon harcamalarındaki son gelişmeler: Gayrisafi yurtiçi Ar-Ge harcaması (GERD), 2007-2012 yılları arasında OECD ortalamasının da üzerinde olmak üzere önemli ölçüde artmıştır. Ekonomik kriz sonrasında özel sektörün Ar-Ge harcamaları hızlı biçimde toparlanmıştır. GERD 2012 yılında GSYH’nin %0.92 düzeyine ulaşmıştır. GERD’in finansmanında özel sektörün payı, 2009’daki %41’den (GSYH’nin %0.35’i), 2012 yılında %46.8 (GSYH’nin %0.43’ü) düzeyine çıkmıştır. Hükümet, bilim, teknoloji ve inovasyon alanında sürdürülebilir yatırım taahhüdünde bulunmuş; GERD ve BERD oranlarına ilişkin 2023 yılına kadar sırasıyla GSYH’nin %3’üne ve %2’sine ulaşılması hedeflerini belirlemiştir. TİSK’in Notu: GERD oranı 2013’te %0.95’e; özel sektörün finansmanındaki payı %48.9’a yükselmiştir.

7

B. OECD’nin 46 Ülke(*) Arasında Yaptığı “Ulusal Bilim ve İnovasyon Sistemleri” Karşılaştırmasında Türkiye’nin Durumu

1. İnovasyon Yeterliliği ve Kapasitesi

1.1. Üniversiteler ve Kamuda Araştırma (GSYH’ye Kıyasla)

• Kamuda Ar-Ge Harcaması: OECD ortalamasının (medyan) altında.

• En Nitelikli 500 Dünya Üniversitesindeki Payı: En alttaki 5 OECD ülkesi içinde ya da altında

• Bilimsel Makale Yayını: En alttaki 5 OECD ülkesi içinde ya da altında

1.2. Şirketlerdeki Ar-Ge ve İnovasyon (GSYH’ye Kıyasla) • Özel sektörün Ar-Ge Harcaması:

OECD ortalamasının altında

• Ar-Ge Yatırımcısı 500 Tepe Şirketteki Payı: OECD ortalamasının altında

• Üçlü Patent Başvurusu: En alttaki 5 OECD ülkesi içinde ya da altında

• Ticari Marka: En alttaki 5 OECD ülkesi içinde ya da altında

1.3. İnovatif Girişimcilik (GSYH’ye kıyasla/endeks) • Risk Sermayesi:

Veri yok • Genç Patent Firmaları:

Veri yok

8

• Girişim Yapma Kolaylığı Endeksi: En alttaki 5 OECD ülkesi içinde ya da altında

2. Altyapı, İlişkiler ve Beceriler

2.1. BİT ve İnternet Altyapıları (GSYH’ye veya nüfusa kıyasla/endeks)

• BİT Yatırımları:

Veri yok

• Sabit Genişbant Kullanımı: En alttaki 5 OECD ülkesi içinde ya da altında

• Kablosuz Genişbant Kullanımı: En alttaki 5 OECD ülkesi içinde ya da altında

• E-devlet Uygulamaları: En alttaki 5 OECD ülkesi içinde ya da altında

2.2. Ağlar, Kümeler ve Transferler (GSYH’ye kıyasla/yüzde)

• Özel Sektörce Finanse Edilen Kamu Ar-Ge’si: OECD ortalamasına (medyan) denk veya üzerinde

• Üniversite ve Kamu Araştırma Birimlerince Yapılan Patent Başvuruları: En alttaki 5 OECD ülkesi içinde ya da altında

• Uluslararası Eser Yazım Ortaklığı: En alttaki 5 OECD ülkesi içinde ya da altında

• Uluslararası Ortak Buluş: En alttaki 5 OECD ülkesi içinde ya da altında

2.3. İnovasyona Hizmet Eden Beceriler (GSYH’ye kıyasla/yüzde)

• Yükseköğretim Harcamaları: OECD ortalamasının altında

9

• Yükseköğrenim Görmüş Yetişkin Oranı:

En alttaki 5 OECD ülkesi içinde ya da altında

• Teknolojik Problem Çözümünde Yetişkinlerin Performansı: Veri yok

• 15 Yaşındaki Çocukların Bilim Performansı: En alttaki 5 OECD ülkesi içinde ya da altında

• Bilim ve Mühendislikte Doktora Mezuniyeti En alttaki 5 OECD ülkesi içinde ya da altında

(*) OECD Üyesi ve OECD dışı 46 Ülke: Arjantin, Avustralya, Avusturya, Belçika, Brezilya, Kanada, Şili, Çin, Kolombiya, Kosta Rika, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Almanya, Yunanistan, Macaristan, İzlanda, Hindistan, Endonezya, İrlanda, İsrail, İtalya, Japonya, Kore, Letonya, Litvanya, Lüksemburg, Malezya, Meksika, Hollanda, Yeni Zelanda, Norveç, Polonya, Portekiz, Rusya Federasyonu, Slovakya, Slovenya, Güney Afrika, İspanya, İsveç, İsviçre, Türkiye, İngiltere, ABD, AB28

10

C. GÖSTERGELERDE TÜRKİYE Tablo 1: Kişi başına GSYH ve çalışılan saat başına GSYH ortalama yıllık büyüme oranları, sabit fiyatlarla, 2001-2007 ve 2007-2013 2001-2007 2007-2013

Ulusal Refah (kişi başına

GSYH)

İşgücü Verimliliği (çalışılan saat başına GSYH)

OECD ortalama işgücü verimliliği

büyümesi

Ulusal Refah (kişi başına

GSYH)

İşgücü Verimliliği (çalışılan saat başına

GSYH) Avustralya 8,17 5,76 2,49 0,71 1,50 Danimarka 6,57 5,55 2,49 -1,12 0,25 Lüksemburg 5,45 7,71 2,49 -2,01 -1,73 Slovakya 4,85 4,46 2,49 1,72 1,85 İngiltere 4,59 3,45 2,49 -1,05 -0,64 Finlandiya 4,42 4,03 2,49 -1,28 -0,44 Fransa 4,34 4,72 2,49 -0,39 0,24 İsrail 3,96 3,13 2,49 1,89 1,14 Yeni Zelanda 3,84 3,24 2,49 0,23 0,75 Avusturya 3,73 3,67 2,49 0,21 0,70 İsveç 3,16 3,43 2,49 0,18 0,49 İsviçre 3,10 2,54 2,49 0,46 0,38 Macaristan 3,02 1,94 2,49 -0,41 0,60 Slovenya 2,82 2,86 2,49 -1,44 1,00 ABD 2,73 2,01 2,49 0,16 1,42 İrlanda 2,60 2,53 2,49 -2,18 1,31 Hollanda 2,24 1,39 2,49 -0,68 -0,14 Japonya 2,04 1,92 2,49 0,14 0,82 Polonya 2,03 1,00 2,49 2,92 3,06 Şili 1,96 2,00 2,49 2,89 2,37 Yunanistan 1,74 2,04 2,49 -4,31 -1,05 İspanya 1,71 0,73 2,49 -1,38 1,99 Estonya 1,70 1,02 2,49 -0,48 1,37 Norveç 1,64 1,76 2,49 -0,65 -0,38 Portekiz 1,62 0,94 2,49 -0,96 1,04 Türkiye 1,59 0,95 2,49 1,91 0,27 Kore 1,57 1,38 2,49 2,36 2,87 Belçika 1,47 1,63 2,49 -0,37 -0,10 Almanya 1,43 1,45 2,49 0,72 0,29 Kanada 1,41 1,60 2,49 0,23 0,67 İtalya 1,38 1,16 2,49 -1,93 -0,20 Meksika 1,11 1,49 2,49 0,45 -0,79 İzlanda 0,49 1,05 2,49 -1,06 0,53 Çek Cumhuriyeti 0,46 0,16 2,49 -0,18 0,20 OECD Ortalaması 2,79 2,49 2,49 -0,14 0,64

TİSK: Küresel kriz nedeniyle işgücü verimliliği tüm ülkelerde azalmıştır. 34 OECD Ülkesi arasında yapılan kıyaslamada, 2007-2013 döneminde Türkiye, 2001-2007 dönemine göre kişi başına GSYH artışının büyüklüğü sıralamasında 26’ncılıktan 4’üncülüğe, işgücü verimliliği artışının büyüklüğü sıralamasında 31’incilikten 23’üncülüğe yükselmiştir. Ancak, 2007-2013 döneminde işgücü verimliliği artışı Türkiye’de de %0,95’ten 0,27’ye düşerek önemli ölçüde gerilemiştir; üstelik verimlilik artış hızı OECD ortalamasının altındadır.

11

Tablo 2: OECD Ülkelerinde toplam mal ve hizmet ihracatının yüzdesi olarak ihracatın yabancı katma değer içeriği (2009 ve 1995)

1995 2009 Lüksemburg 42,8 58,9 Slovakya 35,6 44,4 İrlanda 38,4 42,3 Kore 23,7 40,6 Macaristan 26,6 39,9 Çek Cumhuriyeti 32,1 39,4 İzlanda 33,2 36,6 Hollanda 34,7 35,9 Belçika 39,0 35,0 Slovenya 30,7 34,4 Finlandiya 26,5 33,8 İsveç 27,8 33,6 Estonya 37,2 33,2 Portekiz 28,9 32,4 Danimarka 30,1 32,0 Avusturya 27,2 31,6 İsrail 28,6 30,6 Meksika 26,5 30,3 İsviçre 23,2 28,5 Polonya 15,4 27,9 Almanya 18,7 26,6 Fransa 17,8 24,8 Yunanistan 13,3 23,2 Türkiye 11,2 21,8 İspanya 20,6 20,7 İtalya 21,9 20,1 Kanada 23,5 19,5 Şili 15,1 18,5 Yeni Zelanda 17,4 18,4 İngiltere 20,7 17,3 Norveç 19,3 15,3 Japonya 6,9 14,8 Avustralya 11,8 12,5 ABD 8,4 11,3

12

Tablo 3: OECD Dışı Ülkelerde toplam mal ve hizmet ihracatının yüzdesi olarak ihracatın yabancı katma değer içeriği (2009 ve 1995)

1995 2009 Singapur 46,7 49,92 Tayvan 35,84 41,52 Filipinler 30,92 38,36 Malezya 40,26 37,89 Malta 47,48 36,76 Vietnam 24,4 36,65 Litvanya 32,79 36,05 Tayland 29,85 34,53 Kamboçya 25,97 34,07 Çin 11,87 32,63 Bulgaristan 37,26 32,14 Hong Kong 40,59 28,5 Letonya 21,79 25,18 Romanya 22,42 24,18 Hindistan 9,65 21,92 Güney Afrika 11,75 16,49 Endonezya 14,71 14,41 Arjantin 8,96 12,08 Brunei Darüsselam 17,11 11,32 Brezilya 9,7 9,03 Rusya Federasyonu 10,67 6,89 Suudi Arabistan 2,04 2,98

TİSK: Türkiye’nin yaptığı ihracattan elde edilen katma değerin yurtiçinde kalmayan kısmı 1995’te %11 iken, 2009’da %22’ye çıkmıştır. Üstelik, Türkiye bu faktöre dayalı sıralamada 1995’te 32’inci sırada iken 2009’da 24’üncü sıraya yükselmiştir. Yine de, Türkiye, toplam 56 ülke arasında 2009’da 39’uncu sıradadır ve yurtiçinde kalmayan katma değer oranı 2009 itibariyle ticari rakiplerinin çoğuna göre daha düşüktür.

13

Tablo 4: Gayri Safi Yurtiçi Ar-Ge harcaması GSYH’nin Yüzdesi olarak

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 veya mevcut son veri

Kore 3,21 3,36 3,56 3,74 4,04 4,36 4,36 İsrail 4,52 4,4 4,17 3,97 3,97 3,93 3,93 Finlandiya 3,47 3,7 3,94 3,9 3,8 3,55 3,55 İsveç 3,43 3,7 3,62 3,39 3,39 3,41 3,41 Japonya 3,46 3,47 3,36 3,25 3,38 3,35 3,35 Tayvan 2,57 2,78 2,94 2,91 3,01 3,06 3,06 Danimarka 2,58 2,85 3,16 3 2,98 2,98 2,98 Almanya 2,53 2,69 2,82 2,8 2,89 2,98 2,98 İsviçre 2,87 2,87 - - - - 2,87 Avusturya 2,51 2,67 2,71 2,8 2,77 2,84 2,86 ABD 2,63 2,77 2,82 2,74 2,76 2,79 2,79 Slovenya 1,45 1,66 1,85 2,1 2,47 2,63 2,63 İzlanda 2,68 2,65 2,82 - 2,61 - 2,61 OECD 2,25 2,33 2,37 2,34 2,37 2,4 2,4 Fransa 2,08 2,12 2,27 2,24 2,25 2,29 2,29 Belçika 1,89 1,97 2,03 2,1 2,21 2,24 2,24 Avustralya 2,25 2,25 - 2,19 - - 2,19 Estonya 1,08 1,28 1,41 1,62 2,37 2,19 2,19 Hollanda 1,81 1,77 1,82 1,86 2,03 2,16 2,16 Singapur 2,36 2,65 2,18 2,04 2,17 2,04 2,04 Çin 1,4 1,47 1,7 1,76 1,84 1,98 1,98 AB28 1,76 1,91 2,01 2 2,04 2,07 1,98 Çek Cumhuriyeti 1,37 1,3 1,35 1,4 1,64 1,88 1,88 İngiltere 1,75 1,75 1,82 1,77 1,78 1,73 1,73 Kanada 1,92 1,87 1,92 1,82 1,74 1,69 1,69 İrlanda 1,28 1,45 1,69 1,69 1,61 1,66 1,66 Norveç 1,59 1,58 1,76 1,68 1,65 1,65 1,65 Portekiz 1,17 1,5 1,64 1,59 1,52 1,5 1,5 Lüksemburg 1,58 1,66 1,74 1,51 1,43 1,46 1,46 İspanya 1,27 1,35 1,39 1,4 1,36 1,3 1,3 Macaristan 0,98 1 1,17 1,17 1,22 1,3 1,3 İtalya 1,17 1,21 1,26 1,26 1,25 1,27 1,27 Yeni Zelanda 1,17 - 1,28 - 1,26 - 1,26 Brezilya 1,1 1,11 1,17 1,16 - - 1,16 Rusya Federasyonu 1,12 1,04 1,25 1,13 1,09 1,12 1,12 Malezya 0,79 0,79 1,01 1,07 1,07 - 1,07 Türkiye 0,72 0,73 0,85 0,84 0,86 0,92 0,95 (*) Litvanya 0,81 0,8 0,84 0,79 0,91 0,9 0,9 Polonya 0,57 0,6 0,67 0,74 0,76 0,9 0,9 Slovakya 0,46 0,47 0,48 0,63 0,68 0,82 0,82 Hindistan 0,76 - - - - - 0,76 Güney Afrika 0,92 0,93 0,87 0,76 0,76 - 0,76 Arjantin 0,51 0,52 0,6 0,62 0,65 0,74 0,74 Yunanistan 0,6 - - - 0,67 0,69 0,69 Letonya 0,6 0,62 0,46 0,6 0,7 0,66 0,66 Romanya 0,52 0,58 0,47 0,46 0,5 0,49 0,49 Kosta Rika 0,36 0,4 0,54 0,48 0,48 - 0,48 Mısır 0,26 0,27 0,24 0,4 0,43 - 0,43

14

Tablo 4 (Devam)

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 veya mevcut son veri

Meksika 0,37 0,4 0,43 0,45 0,43 - 0,43 Şili 0,31 0,37 0,35 0,33 0,34 0,35 0,35 Kolombiya 0,17 0,18 0,19 0,19 0,18 - 0,18 Endonezya - - 0,08 - - - 0,08

(*) TÜİK TİSK: Ar-Ge harcamasının büyüklüğü açısından Türkiye 50 ülke arasında 2007’de 38’inci sırada iken 2013’te 35’inciliğe yükselmiştir; ancak %1,98 olan AB ortalamasının ve %2,40 olan OECD ortalamasının çok uzağındadır.

15

Tablo 5: Özel sektör Ar-Ge harcaması (BERD) GSYH’nin Yüzdesi Olarak

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 veya mevcut son

veri Kore 2,32 2,45 2,53 2,64 2,8 3,09 3,4 3,4 İsrail 3,46 3,8 3,66 3,48 3,3 3,34 3,32 3,32 Japonya 2,63 2,7 2,72 2,54 2,49 2,6 2,57 2,57 Finlandiya 2,48 2,51 2,75 2,81 2,72 2,67 2,44 2,44 İsveç 2,75 2,51 2,74 2,55 2,33 2,33 2,31 2,31 Tayvan 1,69 1,77 1,97 2,06 2,08 2,19 2,27 2,27 İsviçre - 2,11 2,11 - - - 2,17 2,17 Almanya 1,78 1,77 1,86 1,91 1,88 1,96 2,02 2,02 Slovenya 0,94 0,87 1,07 1,2 1,43 1,83 1,99 1,99 Danimarka 1,66 1,8 1,99 2,21 2,01 1,96 1,96 1,96 Avusturya 1,72 1,77 1,85 1,84 1,91 1,9 1,95 1,95 ABD 1,79 1,86 1,97 1,96 1,87 1,89 1,95 1,95 OECD 1,52 1,55 1,61 1,59 1,55 1,59 1,63 1,63 Belçika 1,29 1,32 1,34 1,34 1,41 1,52 1,52 1,52 Çin 0,99 1,01 1,08 1,25 1,29 1,39 1,51 1,51 Fransa 1,33 1,31 1,33 1,4 1,42 1,44 1,48 1,48 İzlanda 1,59 1,46 1,44 1,42 1,39 1,38 - 1,38 AB28 1,17 1,17 1,21 1,24 1,24 1,29 1,31 1,31 Estonya 0,5 0,51 0,55 0,63 0,81 1,5 1,26 1,26 Singapur 1,42 1,58 1,9 1,35 1,24 1,35 1,24 1,24 Avustralya 1,16 1,28 1,37 1,29 1,28 1,23 - 1,23 Hollanda 1,01 0,96 0,89 0,85 0,89 1,14 1,22 1,22 İrlanda 0,83 0,85 0,94 1,15 1,16 1,14 1,2 1,2 İngiltere 1,06 1,09 1,09 1,1 1,08 1,13 1,1 1,1 Çek Cumhuriyeti 0,77 0,8 0,76 0,76 0,81 0,91 1,01 1,01 Lüksemburg 1,43 1,32 1,29 1,32 1,02 1 1 1 Kanada 1,11 1,07 1,01 1,02 0,93 0,91 0,88 0,88 Norveç 0,79 0,84 0,84 0,91 0,86 0,86 0,86 0,86 Macaristan 0,49 0,49 0,53 0,67 0,7 0,76 0,85 0,85 Portekiz 0,46 0,6 0,75 0,78 0,73 0,71 0,7 0,7 İtalya 0,55 0,61 0,65 0,67 0,68 0,69 0,69 0,69 İspanya 0,67 0,71 0,74 0,72 0,72 0,71 0,69 0,69 Rusya Federasyonu 0,72 0,72 0,66 0,78 0,68 0,67 0,65 0,65 Malezya 0,52 0,56 0,56 0,71 0,7 0,61 - 0,61 Yeni Zelanda - 0,5 - 0,53 - 0,57 - 0,57 Türkiye 0,21 0,3 0,32 0,34 0,36 0,37 0,42 0,45 (*) Güney Afrika 0,52 0,53 0,55 0,46 0,38 0,36 - 0,36 Slovakya 0,21 0,18 0,2 0,2 0,27 0,25 0,34 0,34 Polonya 0,18 0,17 0,19 0,19 0,2 0,23 0,33 0,33 Hindistan 0,25 0,26 - - - - - 0,26 Yunanistan 0,18 0,17 - - - 0,23 0,24 0,24 Litvanya 0,22 0,23 0,19 0,2 0,23 0,24 0,24 0,24 Romanya 0,22 0,22 0,17 0,19 0,18 0,18 0,19 0,19 Meksika 0,18 0,18 0,16 0,18 0,17 0,17 - 0,17 Arjantin 0,15 0,15 0,14 0,13 0,14 0,16 0,16 0,16 Letonya 0,35 0,19 0,15 0,17 0,22 0,19 0,15 0,15 Şili - 0,11 0,15 0,1 0,1 0,1 0,11 0,11

16

Tablo 5 (Devam)

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 veya mevcut son

veri Kosta Rika 0,19 0,11 0,12 0,14 0,08 0,08 - 0,08 Kolombiya 0,03 0,04 0,06 0,06 0,06 0,05 - 0,05 Endonezya - - - - - - - 0,01

(*) TÜİK, TİSK TİSK: Özel sektör Ar-Ge harcamasının büyüklüğü açısından Türkiye, 50 ülke arasında 2007’de 38’inci sırada iken 2013’te 34’üncülüğe yükselmiştir; ancak %0,45 düzeyi ile %1,31 olan AB ortalamasının ve %1,63 olan OECD ortalamasının çok uzağındadır.

17

Tablo 6: Ulusal Ar-Ge harcama hedefleri ve mevcut Gayri Safi Ar-Ge Harcamaları (GERD) oranı arasındaki farklar, 2014 GSYH’nin Yüzdesi olarak

Gayri Safi Ar-Ge harcaması (GERD) Ulusal Hedef

GSYH’nin Yüzdesi GSYH’nin yüzdesi

Hedef yıl 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Mevcut

son veri Finlandiya 3,7 3,94 3,9 3,8 3,55 - 3,55 4 2020 İsveç 3,7 3,62 3,39 3,39 3,41 - 3,41 4 2020 Japonya 3,47 3,36 3,25 3,38 3,35 - 3,35 4 2020 Avusturya 2,67 2,71 2,8 2,77 2,84 2,86 2,86 3,76 2020 Danimarka 2,85 3,16 3 2,98 2,98 - 2,98 3 2020 Almanya 2,69 2,82 2,8 2,89 2,98 - 2,98 3 2020 Slovenya 1,66 1,86 2,1 2,47 2,63 - 2,63 3 2020 ABD 2,77 2,82 2,74 2,76 2,79 - 2,79 3 - İzlanda 2,65 2,82 - 2,61 - - 2,61 3 2016 Fransa 2,12 2,27 2,24 2,25 2,29 - 2,29 3 2020 Belçika 1,97 2,03 2,1 2,21 2,24 - 2,24 3 2020 Estonya 1,28 1,41 1,62 2,37 2,19 - 2,19 3 2020 AB28 1,83 1,91 1,91 1,95 1,98 - 2,07 3 2020 Norveç 1,58 1,76 1,68 1,65 1,65 - 1,65 3 2030 Portekiz 1,5 1,64 1,59 1,52 1,5 - 1,5 3 2020 Türkiye (*) 0,73 0,85 0,84 0,86 0,92 0,95 0,95 3 2023 Çek Cumhuriyeti 1,3 1,35 1,4 1,64 1,88 - 1,88 2,7 2020 Hollanda 1,77 1,82 1,86 2,03 2,16 - 2,16 2,5 2020 Çin 1,47 1,7 1,76 1,84 1,99 - 1,99 2,5 2020 İrlanda 1,45 1,69 1,69 1,61 1,66 - 1,66 2,5 2020 Lüksemburg 1,66 1,74 1,51 1,43 1,46 - 1,46 2,3 2020 İspanya 1,35 1,39 1,4 1,36 1,3 - 1,3 2 2020 Malezya 0,79 1,01 1,07 1,07 - - 1,07 2 2020 Hindistan - - - - - - 0,76 2 - Letonya 0,62 0,46 0,6 0,7 0,66 - 0,66 2 2020 Litvanya 0,8 0,84 0,79 0,91 0,9 - 0,9 1,9 2020 Macaristan 1 1,17 1,17 1,22 1,3 - 1,3 1,8 2020 Brezilya 1,11 1,17 1,16 - - - 1,16 1,8 2014 Rusya Federasyonu 1,04 1,25 1,13 1,09 1,12 - 1,12 1,77 2015 Polonya 0,6 0,68 0,74 0,77 0,9 - 0,9 1,7 2020 İtalya 1,21 1,26 1,27 1,25 1,27 - 1,27 1,53 2020 Yunanistan - - - 0,67 0,69 - 0,69 1,5 2020 Slovakya 0,47 0,48 0,63 0,68 0,82 - 0,82 1,2 2020 Meksika 0,4 0,43 0,46 0,43 - - 0,43 1 - Kolombiya 0,18 0,19 0,19 0,18 - - 0,18 0,5 2014 Şili 0,38 0,35 0,33 0,34 0,35 - 0,35 0,4 - Kore 3,36 3,56 3,74 4,04 4,36 - 4,36 İsrail 4,66 4,4 4,22 4,21 4,2 - 4,2 İsviçre 2,87 - - - - - 2,87

18

Avustralya 2,26 - 2,2 - - - 2,2 Tablo 6 (Devam)

Gayri Safi Ar-Ge harcaması (GERD) Ulusal Hedef GSYH'nin Yüzdesi GSYH'nin

yüzdesi Hedef

yıl 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Mevcut son veri

Kanada 1,92 1,97 1,86 1,79 1,73 - 1,73 İngiltere 1,75 1,82 1,77 1,78 1,72 - 1,72 Yeni Zelanda - 1,28 - 1,27 - - 1,27 Güney Afrika 0,93 0,87 0,76 - - - 0,76 Arjantin 0,52 0,6 0,62 0,65 - - 0,65 Kosta Rika 0,4 0,54 0,48 0,48 - - 0,48 Endonezya - 0,08 - - - - 0,08

(*) 2013 Yılı verisi, TÜİK TİSK: Türkiye, Ar-Ge harcamasının GSYH’deki payını 2023’te %3’e çıkarmayı hedeflemiştir. Ancak Türkiye, söz konusu oran için uzun vadeli hedef tespit eden 35 ülke içerisinde, hedefi ile mevcut durumu arasındaki açıklığın en fazla olduğu ülkedir. Bir başka ifade ile Ülkemiz, hedefine ulaşmak için diğer ülkelerin çok üzerinde gayret göstermelidir. Buna karşılık, Kore ve İsrail daha 2013’te sırasıyla %4,36 ve %4,20 ile %3’ün üzerine çıkmışlardır.

19

Tablo 7: Devletin özel sektör Ar-Ge harcamaları için sağladığı doğrudan finansman ve vergi teşvikleri şeklindeki destekler, 2012 GSYH’nin Yüzdesi olarak

Doğrudan finansman (hibe, kredi, satınalma)

Dolaylı finansman (Ar-Ge vergi teşvikleri)

Toplam finansal destek, 2012

Ülke Yıl GSYH’nin yüzdesi GSYH’nin yüzdesi GSYH’nin yüzdesi Rusya Federasyonu 2011 0,39 0,02 0,41 Slovenya 2012 0,308 0,099 0,407 Kore 2011 0,187 0,198 0,385 Fransa 2011 0,109 0,263 0,372 Belçika 2010 0,11 0,179 0,288 ABD 2012 0,223 0,05 0,274 Avusturya 2011 0,147 0,105 0,252 Kanada 2011 0,035 0,201 0,235 Hollanda 2011 0,044 0,154 0,198 Macaristan 2011 0,11 0,086 0,196 Çek Cumhuriyeti 2011 0,143 0,048 0,191 İrlanda 2010 0,048 0,142 0,19 İngiltere 2012 0,086 0,077 0,164 İspanya 2010 0,119 0,028 0,147 Brezilya - 0,1 0,046 - İzlanda 2011 0,103 0,038 0,142 Norveç 2011 0,084 0,047 0,131 Avustralya 2010 0,022 0,103 0,126 Portekiz 2011 0,029 0,092 0,12 İsveç 2011 0,117 0 0,117 Estonya 2012 0,116 0 0,116 İsrail 2011 0,109 - - Çin 2009 0,054 0,054 0,108 Danimarka 2011 0,056 0,047 0,103 Japonya 2011 0,027 0,072 0,099 Almanya 2012 0,085 0 0,085 Finlandiya 2012 0,073 0 0,073 Yeni Zelanda 2011 0,071 0 0,07 Türkiye 2011 0,033 0,037 0,07 İtalya 2011 0,047 0,003 0,051 Lüksemburg 2009 0,043 0 0,043 Polonya 2012 0,037 0 0,037 Güney Afrika 2010 0,009 0,022 0,031 Şili 2010 0,024 0,003 0,027 Slovakya 2011 0,026 0 0,026 Yunanistan 2012 0,02 - - İsviçre 2012 0,018 0 0,018 Meksika 2011 0,013 0 0,013 Arjantin 2011 0,007 - -

TİSK: Türkiye, 39 ülke arasında özel sektörün Ar-Ge konusunda devletin doğrudan finansman desteğinden en az yararlandığı 11 ülkeden biridir. Bu hesaba vergi teşviği gibi dolaylı finansman desteği dahil edildiğinde de aynı sonuca ulaşılmaktadır.

20

Tablo 8: Özel sektör tarafından finanse edilen kamu araştırmaları, 2012 Toplam yükseköğretim ve kamu Ar-Ge harcamalarının yüzdesi olarak

Özel sektör tarafından finanse edilen kamu Ar-Ge harcamaları

Kamu Ar-Ge harcamalarının yüzdesi

2012 veya mevcut son veri Rusya Federasyonu 40,3 Çin 37,5 Romanya 24,8 Almanya 23,2 Yeni Zelanda 21,7 Slovenya 19,6 Hollanda 19,5 Macaristan 19,3 İzlanda 18,2 İngiltere 16,6 Belçika 16,5 Slovakya 16,4 Türkiye 16,1 Avustralya 15,8 Finlandiya 15 İspanya 14,9 AB28 14,7 Kore 14,5 Norveç 13,5 Yunanistan 13,3 İsrail 11,1 Kanada 10,4 Fransa 10,4 Avusturya 9,4 OECD Toplamı 9,2 İsveç 9,2 Güney Afrika 9 Şili 7,7 Polonya 7,1 Danimarka 6,9 Lüksemburg 6,9 İtalya 6,5 Çek Cumhuriyeti 4,8 Estonya 4,7 ABD 4,6 Japonya 4,4 İrlanda 3,7 Meksika 3,3 Portekiz 2,9 Arjantin 2,1

TİSK: Türkiye’de 2012’de Kamu Ar-Ge harcamalarının %16,1’i özel sektör tarafından finanse edilmiştir. Türkiye, söz konusu oranın büyüklüğü sıralamasında 38 ülke arasında 13’üncü sıradadır ve gerek AB,

21

gerek OECD ortalamasının üzerinde bir orana sahiptir. Tablo 7 ve Tablo 8’in sonuçları birlikte değerlendirildiğinde, Ar-Ge alanında devletin özel sektörle ilişkisinde “veren taraf” değil, “alan taraf” olduğunu göstermektedir.

22

Tablo 9: Seçilen teknoloji alanlarında görülen teknolojik avantaj, 2009-11 Patent İşbirliği Anlaşması (PCT) çerçevesinde yapılan patent başvurularına dayalı endeks

Biyo ve nano teknolojiler

Bilgi ve İletişim Teknolojileri

Çevre ile ilgili teknolojiler

Danimarka 1,97 1,83 0,59 İspanya 1,69 1,19 0,66 Belçika 1,66 0,75 0,69 ABD 1,52 0,71 1,05 Yeni Zelanda 1,47 0,64 0,54 Avustralya 1,43 0,96 0,78 Kanada 1,39 0,98 1,11 İsrail 1,38 0,67 1,15 Hollanda 1,33 0,89 0,84 Brezilya 1,23 0,84 0,37 İrlanda 1,2 0,68 1,1 Meksika 1,19 0,85 0,38 Polonya 1,16 0,82 0,62 Fransa 1,14 1,02 0,8 OECD Ortalaması 1,12 0,89 0,71 İngiltere 1,11 0,84 0,83 Rusya Federasyonu 1,1 0,83 0,73 İsviçre 1,02 0,68 0,65 Hindistan 1,02 0,65 0,84 AB28 0,93 1,11 0,73 Kore 0,89 1,06 1,26 Macaristan 0,88 1,02 0,68 Avusturya 0,86 1,3 0,58 Norveç 0,78 1,26 0,63 Güney Afrika 0,77 0,86 0,55 İtalya 0,75 0,89 0,48 Çek Cumhuriyeti 0,71 0,98 0,41 İsveç 0,7 0,87 1,02 Finlandiya 0,66 0,91 1,26 Japonya 0,66 1,46 1,11 Almanya 0,62 1,32 0,64 BRIICS 0,6 0,58 1,14 Çin 0,48 0,53 1,26 Türkiye 0,14 0,48 0,35

TİSK: Tablo 9’dan, Türkiye’nin gerek biyo ve nano, gerek bilgi ve iletişim, gerek çevre teknolojilerinde hem 31 ülke karşısında; hem de OECD, AB ve BRIICS ortalamalarına kıyasla hiçbir avantajının olmadığı anlaşılmaktadır. Çevre teknolojisi açısından bakıldığında bile Meksika ve Brezilya dahi Türkiye’den avantajlıdır.

23

Tablo 10: Mühendislik, bilim ve sağlık alanlarındaki yükseköğretime yeni öğrenci kayıtlarının oranı, 2012 Toplam yükseköğretim yeni öğrenci kayıtlarının yüzdesi olarak

Sağlık ve refah Mühendislik, imalat ve inşaat Bilim Toplam Finlandiya 19,4 25,3 9,4 54,1 Almanya 18,7 17,1 13,3 49,1 Kore 14 24,9 7,4 46,4 Şili 21,8 18,1 5,5 45,5 Portekiz 15,7 19,2 7,9 42,8 İsveç 13,9 18,1 10,6 42,7 Slovakya 17,5 15,4 9,7 42,7 Yunanistan 11 16,8 14,8 42,6 İrlanda 14,3 11 17,3 42,5 Meksika 9,3 27,1 5,7 42,1 Estonya 12,3 15,6 14,2 42,1 Rusya Federasyonu 6,6 27 7,9 41,4 Endonezya 6,6 26,8 7,9 41,2 Belçika 25,1 10,4 5,4 40,9 Slovenya 10,1 21,4 9,2 40,6 Çek Cumhuriyeti 13,2 14,6 12,6 40,4 AB 21 Ortalaması 14,3 14,8 11 40,1 İngiltere 17 8,2 14,5 39,8 Danimarka 19,3 12,2 8,1 39,6 İspanya 13,3 16,2 9,4 39 İtalya 12,4 16,3 10,3 38,9 OECD Ortalaması 13,5 14,7 10 38,2 İsviçre 12,8 16 9,2 38,1 İsrail 6,8 23,1 8 37,9 Fransa 10,2 9,1 18,2 37,5 Avustralya 16,6 8,6 12,2 37,4 Polonya 8,6 18 9,8 36,4 Yeni Zelanda 12,1 6,9 16,8 35,9 Norveç 17,3 8,6 9,5 35,4 İzlanda 11,5 10,1 13,4 34,9 Hollanda 18,6 8,9 7,2 34,7 Avusturya 7,3 16 10,4 33,7 Macaristan 9,9 14 9,1 32,9 Japonya 15,6 14,2 2,1 31,9 Türkiye 6,4 15,7 9 31,1 Arjantin 13,3 7,6 9,5 30,3 Lüksemburg 12,3 7,8 9,2 29,3

TİSK: Ulusal bilim, teknoloji ve sanayi gelişiminin altyapısını oluşturan en önemli unsurlardan biri yükseköğretimin yapısıdır. Mühendislik, bilim ve sağlık alanlarındaki yükseköğretim birimleri ise bunun temel kaynağıdır. Söz konusu birimlere kayıt yaptıran öğrencilerin toplam yükseköğretim kayıtlarına oranı açısından Türkiye 37 ülke arasında 35’inci (sondan ikinci) sırada gelmektedir. Türkiye’de bu oran %31 iken, ön sıralarda yer alan Finlandiya, Almanya ve Kore gibi hem bilim-teknolojide, hem de sanayide başarılı ülkelerde %54-46 düzeyindedir.

24

Tablo 11: İleri araştırma programlarına net giriş oranı, 2012

Tüm öğrenciler

Almanya 5,4 İsviçre 5 Slovenya 4,2 Avusturya 4,1 Danimarka 3,9 Portekiz 3,6 Avustralya 3,5 Çek Cumhuriyeti 3,5 Slovakya 3,3 İsveç 3,1 Kore 3,1 İngiltere 3 Çin 3 AB21 Ortalaması 2,9 Yeni Zelanda 2,7 OECD Ortalaması 2,6 Fransa 2,6 Estonya 2,6 Norveç 2,4 Finlandiya 2,4 İzlanda 2,2 Rusya Federasyonu 2,1 Letonya 2,1 İsrail 2 İtalya 1,7 Macaristan 1,6 Hollanda 1,3 Türkiye 1,1 Japonya 1 Arjantin 0,7 Lüksemburg 0,6 Şili 0,4 Meksika 0,4 Endonezya 0,3

TİSK: Yükseköğretimde ileri araştırma programlarına net giriş oranı da bir ülkenin bilim-teknoloji ve sanayi kapasitesinin uzun vadedeki muhtemel durumu hakkında fikir vermektedir. Türkiye söz konusu oranın büyüklüğü açısından 32 ülke arasında 26’ncı sıradadır. Ülkemizde söz konusu oran %1,1 iken Almanya’da %5,4’tür.

25

Tablo 12: Cinsiyete göre üniversite mezunlarının istihdam oranı, 2012 25-65 yaş grubundaki üniversite mezunlarının yüzdesi olarak istihdam edilen üniversite mezunlarının sayısı

Erkekler Kadınlar İsviçre 92,9 81,8 Şili 92,3 80,7 Brezilya 92,2 81,3 İzlanda 92,1 90,3 Avusturya 92,1 84,8 Japonya 92 68,9 Almanya 91,6 83,5 Norveç 91,4 89 Lüksemburg 91,3 81,6 Çek Cumhuriyeti 91,2 76 Avustralya 90,9 80,9 İsveç 90,9 89,6 Hollanda 90,4 86,1 Yeni Zelanda 90,3 82,3 Slovenya 89,9 86,3 Estonya 89,6 81 Kore 89,6 61,8 İsrail 89,5 84,3 Danimarka 89,5 84,7 Finlandiya 89,5 82 İngiltere 89,3 80,4 Polonya 89,1 81,5 OECD Ortalaması 88,5 79,6 Meksika 88,3 71,9 AB21 Ortalaması 88,1 80,7 Belçika 87,8 82,7 Fransa 86,8 81,2 ABD 86,6 77,1 Slovakya 86,3 75,7 Macaristan 86,3 74,8 İrlanda 86,3 79,8 Kanada 85,5 79,8 Türkiye 84,2 64,6 İtalya 84,1 74,8 Portekiz 82,2 81,5 İspanya 82 76,3 Yunanistan 78,3 69,5

TİSK: Türkiye, üniversite mezunlarının istihdam oranının büyüklüğü açısından 35 ülke arasında, en alttaki 5 ülke içinde yer almakta olup, erkeklerde %84,2 ile 30’uncu; kadınlarda %64,6 ile 34’üncü (sondan ikinci) sıradadır.

26

D. YENİ SANAYİ POLİTİKALARI Temel noktalar Yeni sanayi politikalarında aşağıdaki konular yer almaktadır:

• Çerçeve koşulların geliştirilmesi: İnovasyon işletmelerce yürütüldüğünden, inovasyonun gerçekleşmesi için işletmelerin uygun ortamlarda faaliyet göstermesi gerekir. Örneğin, rekabet kurallarının uygulanması, açık ticaret yapılması, becerilerin mevcut olması (eğitim ve mesleki eğitim) vb.

• Bağlantıların güçlendirilmesi: İnovasyon faaliyetleri, aktörler (işletmeler, üniversiteler, bireyler, aracılar) arasındaki çeşitli türdeki bağlantılara dayalıdır. Bunların çoğu etkin biçimde işlememekte, piyasa veya sistem başarısızlığına yol açmaktadır ki, bu durum devleti; araştırma işbirliklerini, işletmeler arasındaki veya işletmelerle üniversiteler arasındaki bilgi paylaşımını desteklemeye yöneltmektedir. Bağlantıların coğrafi veya sektörel boyutu olabileceğinden, küme politikaları etkili olabilir.

• Teknoloji kaynaklarının desteklenmesi: Devletin desteği daha

ziyade kaynağa ve genel teknolojilere yöneliktir. Böylelikle ileri aşamadaki rekabet engellenmemekte veya uluslararası anlaşmalardaki devlet destekleri kuralları ihlal edilmemektedir. Bu yaklaşım, önceki dönemlerde geçerli olan “kazananların” seçilmesi yaklaşımının tersidir.

• Çeşitli araçların kullanılması ve politikaların optimize

edilmesi: Bazı ülkeler, inovasyonun geliştirilmesi konusunda kamu ihalelerine özel roller vermektedir. Ana kullanıcı olarak hükümetler, inovasyonun yaygınlaşmasını etkileyebilir. Talep yönlü girişimlerin, çevresel ve sosyal sorunlara karşı ihtiyaç duyulan alanlarda ilgili teknoloji için piyasa oluşturması nedeniyle, konu odaklı veya görev odaklı inovasyonların canlandırılmasında özellikle etkili olduğu değerlendirilmektedir.

• Girişimciliğin desteklenmesi: Pek çok teknoloji alanında yeni işletmeler inovasyonun geliştirilmesinde büyük öneme sahiptir ve büyük işletmeler üzerinde verimli bir rekabet baskısı oluştururlar. Ancak, yeni işletmelerin karşısında devletin müdahale edebileceği;

27

finansmana, piyasalara ve becerilere erişim gibi çeşitli engeller bulunmaktadır.

• Çokuluslu şirketlerin çekilmesi ve küresel değer zincirleri içinde yerel işletmelerin rollerinin güçlendirilmesi: Hükümetler, uluslararası bağlantıların modern sanayi için öneminin ve teknoloji akımlarının küresel niteliğinin farkındadır.

• Değerlendirme yapılması: Değerlendirme, başarısız programların kaldırılması veya yeniden düzenlenmesi için bağımsız ve etkili olmalıdır. Bunun yapılmaması önceki sanayi politikalarında büyük başarısızlık yaratmıştır.

Güncel politika eğilimleri Bazı OECD Ülkeleri son dönemde sanayi ve üretim politikaları girişimleri başlatmıştır. Bilim, teknoloji ve inovasyon öncelik alanları veya sektörleri çoğu ülkede hedef olarak belirlenirken, Danimarka ve İngiltere’de yeni sanayi politikası konusunda önemli girişimler başlatılmıştır.

• Danimarka, işletmelerinin uluslararası rekabet üstünlüğüne ve potansiyeline sahip olduğu alanlarda sekiz “büyüme ekibi” oluşturmuştur. Bu alanlarda rekabet gücünü artırmak amacıyla yeni sanayi politikaları tasarlanmaktadır.

• İngiltere, Sanayi Stratejisi’ni 2012 yılında uygulamaya koymuştur. Strateji; teknoloji, beceriler, finansmana erişim, sektörel ortaklıklar ve kamu ihaleleri konularına odaklanmaktadır. Güvenin tesis edilmesi ve uzun vadeli yatırımların sağlanması bakış açısıyla ve sanayi işbirliğiyle on bir sektör belirlenmiş ve stratejiler geliştirilmiştir. Önemli ölçüde sanayi-devlet finansmanının sağlandığı girişimler içinde Havacılık ve Uzay Teknolojisi Enstitüsü, Otomotiv Geliştirme Merkezi, Tarım İnovasyon Merkezi yer almaktadır. Buna ek olarak, İngiltere’nin araştırma uzmanlığına, işletme kapasitesine ve sektörler arası uygulama potansiyeline sahip sekiz gelişmekte olan teknoloji alanında yaklaşık 600 milyon Sterlin destek taahhüt edilmiştir. Devlet ayrıca, ultra düşük emisyonlu araç teknolojilerinin geliştirilmesine yönelik yaklaşık 217 milyon dolarlık program kanalıyla yüksek katma değerli üretimi ve enerji üretim teknolojilerini desteklemektedir. İnovasyon Merkezleri Ağı (catapult – mancınık), yeni ve gelişmekte olan teknolojilerin

28

ticarileştirilmesi için işletme odaklı, sermaye yoğun altyapı sağlayarak, kamu destek mekanizmalarını tamamlamaktadır. Teknoloji Strateji Kurulu, ilk Yüksek Değerli Üretim Merkezine altı yıl yaklaşık 140 milyon sterlin yatırım yapmıştır ve bunu, enerji sistemleri ve hassas tıp alanlarını kapsayacak biçimde genişletmek üzere 2015-16 bütçesinde ek 185 milyon sterlin tahsis etmiştir.

Pek çok ülke, ulusal stratejilerinde sektör odaklı bir yaklaşım benimsemiştir ve bazıları doğrudan (teşvik, özkaynak finansmanı vb.) ve dolaylı (vergi teşvikleri vb.) finansman araçlarını birleştirerek, sektör odaklı girişimler başlatmıştır.

• Avustralya Hükümeti’nin “Bizim Planımız – Tüm Avustralyalılar İçin Gerçek Çözümler” girişimi ile Avustralya sanayisinin rekabet gücünü artırmaya yönelik inovasyon politikası öncelikleri ortaya konulmuştur. Ağır sanayi üretiminden yüksek katma değerli üretime dönüşümün sağlanması amacıyla özellikle otomotiv sektöründe girişimlerin desteklenmesi için yaklaşık 155 milyon Avustralya doları değerinde büyüme fonu oluşturulmuştur. Bu girişim, 2011 yılında kabul edilen; çelik üretim işletmelerinin yenilikçi faaliyetler, yatırım veya üretim konularında desteklenmesine yönelik yaklaşık 300 milyon Avustralya doları değerinde katkı sağlayan Çelik Dönüşüm Planı’nın devamı niteliğindedir.

• Fransa, katma değer ve istihdam anlamında önemli potansiyele sahip, 34 stratejik sektöre dayalı (elektrikli uçaklar, dijital hastaneler, e-eğitim, yeşil arabalar, büyük veriler, robotlar, siber güvenlik vb.) girişimi içeren “Yeniden Sanayileşen Fransa” politikasını 2013 yılında kabul etmiştir. High Five Stratejisi’nin amaçladığı, yeni sanayilerin belirlenmesi ve desteklenmesi yoluyla ekonomik refah ve kamu refahının artırılması bakış açısıyla 577 girişim içeren İkinci Bilim ve Teknoloji Temel Planı’nı 2013-17 dönemi için Üçüncüsü ile güncellemiştir.

• Hollanda’da, 2010 genel seçimlerinin ardından “Öncelikli Sektörler” girişimi başlatılmıştır. Yeni işletme ve inovasyon politikası, seçilen dokuz sektör (su, gıda, tarım, ileri teknoloji, hayat bilimleri, kimya, enerji, lojistik ve yaratıcı sanayiler) için hükümet politikalarına sektör yaklaşımı getirmektedir.

29

• Türkiye, Ulusal Bilim, Teknoloji ve İnovasyon Stratejisi (2011-16) kapsamında, otomotiv, makine ve üretim teknolojileri, enerji, bilgi ve iletişim teknolojileri, su, gıda, savunma ve uzay sektörlerini Ar-Ge için öncelikli sektörler olarak belirlemiştir. Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu, ileri teknoloji ürünlerinin imalatında yatırımları ve ilgili Ar-Ge projeleri yoluyla geliştirilen parçaları sübvanse etmektedir.

• Kanada, imalat sanayii sektörlerinin, özellikle otomotiv, uzay ve gemi inşa sanayileri alanlarında rekabet gücünü artırmayı istemektedir. Devlet, imalat sanayii sektöründe yeni makine ve donanım yatırımları için hızlandırılmış amortisman maliyetlerine yönelik olarak 2014-15 döneminden 2017-18 dönemine kadar iki yıl süre uzatması ile yaklaşık 1.4 milyar Kanada doları değerinde vergi indirimi yapmaktadır. Hükümet ayrıca, yeni finansmana ek olarak, bir kısmı Uzay Teknolojisi Programına aktarılan, daimi Stratejik Uzay ve Savunma Girişimi için beş yıl süreyle yaklaşık 1 milyar Kanada doları değerinde fon taahhüt etmiştir. Öte yandan, Ontario’da beş yıl süre ile yaklaşık 200 milyon Kanada doları değerindeki İleri Üretim Fonu oluşturulmuştur. Otomotiv İnovasyon Fonu için ayrıca, beş yıl süre ile yaklaşık 750 milyon Kanada doları değerindeki kaynak 2014 bütçesi içinde yer almıştır.

• ABD, hem “üretim mıknatısı” olmayı amaçlamakta, hem de gelişmekte olan teknolojilere yatırım yapılması için sanayinin, hükümetin ve üniversitelerin biraraya getirilmesine yönelik gayretleri artırarak, yüksek kalitedeki sanayi istihdamını oluşturmayı hedeflemektedir. ABD 2014 Federal Bütçesi, yenilikçi üretim süreçleri, ileri sanayi malzemeleri ve robotları alanlarında Ar-Ge geliştirilmesi için 2.9 milyar dolar sağlamaktadır.

Belçika, Şili, Estonya ve Slovenya’da “akıllı uzmanlaşma” çerçeveleri sayesinde küme yaklaşımı güçlendirilmiştir. Şili’de 2014 yılında, sosyal ve ekonomik kalkınma amacıyla önemli sektörler kanalıyla çeşitlendirilmiş ekonominin teşvik edilmesi için “Büyüme, İnovasyon ve Verimlilik Gündemi” başlatılmıştır. Japonya’da sanayi ve bölgelerin canlandırılması için “2014 Sanayi Kümeleri Planı” yenilenmiştir. Çin ve gelişmekte olan ekonomilerde sanayi politikaları geleneksel olarak uygulanmaktadır ve küresel ekonomik kriz sonrasında geniş sektörel planlar hazırlanmıştır.

30

• Brezilya’da, inovasyonun sanayi politikasının merkezine yerleştirildiği “Plano Brasil Maior” 2011 yılında kabul edilmiş; inovasyon ve yatırımların finansmanından sorumlu hale getirilen Ulusal Ekonomik ve Sosyal Kalkınma Bankası (BNDES) dahil olmak üzere inovasyon destek çerçevesinde önemli değişiklikler yapılmıştır. Plan kapsamında, giyim, mobilya ve yazılım gibi emek yoğun sanayiler için vergi indirimleri yapılmaktadır.

• Hindistan’da, önümüzdeki on yıl içinde ekonomik büyümeyi ve istihdamı artırmak amacıyla ilk defa 2011 yılında ulusal sanayi politikası kabul edilmiştir. Hedef, 2022 yılına kadar sanayinin GSYH içindeki mevcut %16 düzeyindeki payını %25’e çıkarmak olarak belirlenmiştir. Yeni politika, sanayi üzerindeki yüklerin azaltılabilmesi için ulusal yatırım ve üretim bölgeleri oluşturulmasını veya mega sanayi parkları kurulmasını öngörmektedir. Hükümet, özel sektör katılımıyla, Çin modeline dayalı olarak, bu parklar için yedi bölge belirlemiştir.

• Çin, 2015 yılına kadar sanayinin GSYH içindeki payını sekiz puan, 2020 yılına kadar 15 puan artırmak amacıyla “2012 Ulusal Stratejik Gelişen Sanayiler Planı”nı hazırlamıştır.

• İtalya’da geleneksel tarımı, zanaatkarlığı ve üretimi yüksek teknolojili sektörlerle birleştiren, mikro işletmeleri ve küçük ölçekli işletmeleri desteklemek için doğrudan yabancı yatırımlara odaklanılmıştır. “Invest in Made in Italy” Fonu mikro işletmelerin sermayelerine ortalama 50 ile 500 bin Euro arasında yatırım yapacaktır.

• Yeni Zelanda Ticaret ve İşletme kuruluşu, ülkedeki yatırım fırsatları konusunda bilgi sağlamakta ve hızlı büyüyen işletmelerle uluslararası yatırımcıların bağlantısını kurmaktadır. Bu çerçevede, biyoteknoloji, gıda, temiz teknoloji, altyapı, bilgi ve iletişim teknolojileri, üretim, petrol ve maden alanlarına odaklanılmaktadır.

• Kosta Rika’da, stratejik ileri teknolojili sanayi sektörlerindeki işletmelere mali teşvikler tahsis etmek yoluyla çokuluslu işletmelerin doğrudan yatırımlarını çekmek hedeflenmektedir.

* * *