7/26/2019 Bienal Protestosu | E-Dergi, Sanat Tarihi

1/4

Tweet

13/4/2013

Bienal Protestosu

/ skopblten/ Ali Artun

13. stanbul Bienali daha ilk gnnden balayarak protestolarla karlayor. Bunlardan sonuncusu,

T Maka Kampsnde dzenlenen Kamusal Simya balkl panelde gerekleti. Bir siyasal parti,

bir dergi, kimi renci ve sanat kurulular ile kentsel direni giriimlerinden oluan on hareketintemsilcileri, kentsel dnmden byk rantlar kazanan ve kltrn zelletirilmesinde ba eken

irketlerin himaye ettii Bienalin, yllardr mcadelesini verdikleri kentsel haklar kendine mal

etmesine kar ktlar. Bunun zerine 4 Nisan 2013 gnk Cumhuriyet Gazetesinde uzun bir syleisi

yaynlanan kratr Fulya Erdemci, protestocular bir lin ve iddet gsterisi dzenlemekle itham

etti. Ama hiddetinden olsa gerek, kendini alamayarak, Bienalin kamusallk, toplumsallk ve

siyasallk gibi mesajlar ne anlamda kulland konusunu da ak etti.

Bienalin miras

Bienallerin kkleri 19. yzylda dzenlenen evrensel sergilere gidiyor. Bu dev sanat/sanayi

sergilerinden ilki 1851de Londrada, ikincisi de 1855de rakip Pariste dzenleniyor ve arkasndan

birbirleriyle yaran btn emperyal merkezlere yaylyor stanbul dahil. Bat, bu sergilerde kendinin

merkezinde olduu evren fikrini cisimletiriyor. Uygar ve barbar dnya arasndaki kltrel hiyerariyigzler nne seriyor. Bunun iin canl canl Eskimolar, aborijinler sergileniyor.Geen yl Pariste Quai

Branly Mzesinde dzenlenen nsanlara Ait Hayvanat Baheleri-Vahinin cad sergisinde

belgelendii gibi, barbar/ilkel/geri olann gsteriletirildii elenceler yle ileri gidiyor ki, bu i iin

Avustralyada aborijin avna klyor. Tabii nihayetinde bu sergiler kolonyalizmi, barbar koloni

kltrlerinin uygarlatrlmas/modernletirilmesi/Batllatrlmas iin yrtlen ykm, yama ve

katliamlar merulatryor.

Eer expositions universellekolonyalizmin, modernliin canlandrld nemli bir sahne saylyorsa,

bienaller de globalizmin ve adaln temsil edildii gsterilerdir. ncekiler gibi ulusal devletler

tarafndan deil, kresel irketler, korporasyonlar tarafndan rgtlenirler. Bienalleri yneten ve

saylar batan bir avutan fazla olmayan, Harald Szeemannn duayeni olduu kratrler, bunlara

yatrm yapan irketlerin CEOlar gibi ilev grr. Korporasyonlar baka alanlardaki kreseliletmelerini nasl ynetiyorsa, banda bienallerin geldii sanat iletmelerini de ayn sevk ve idare

disiplini iinde ynetir. Yalnz bienal rejimi dier iletmelere kyasla ok daha otoriterdir. Burada,

yerin ve zamann ada ruhunu sezerek temay belirleyen ve bununla potansiyel olarak btn

dnya sanatlarna bir anlamda sipariler datan kratrdr. Onlarn sunduklar ileri kabul edip

eleyen de, nasl tehir edileceine karar veren de, yarglayp yorumlayan da yine odur. Sembollerle

iletiim konusunda onlara ylesine bir g atfedilir ki, ada kimliklerin tasarlanmasnda dah

onlardan medet umulur. rnein, 1989da Duvar ykldktan sonra, etnik temizliin srd

Balkanlarda, sanatn Balkanlatrlmas denen srete yani, bu blgede souk sava ertesi, post-

komnist kltrel kimliklerin ve ak/sivil piyasa toplumlarnn inasnda Szeemann, Ren Block

gibi kratrlere ve onlarn kurduklar bienallere byk umut beslenmitir. Aslnda sz fazla uzatmaya

gerek yok. Bugn artk bienallerin sadece global piyasann deil, ada jeopolitiin ve jeokltrn

baat iletiim ortamlarndan bir olduu ortada. Yllardr dnyann bienal dzenlenen btn

metropollerinde olduu gibi stanbulda da okkltrlln artk sadece usan uyandran bir-rnek

dekorlarn izlemiyor muyuz? Contemporary stanbul Fuarna bile kltr savalarn kkrtan Arap

Bahar bulatrlmyor mu?

Son yllarda bienallerin yol at nemli bir tartma da prekarite konusu: emein

anasayfa

neden skop? / why skop?

skopdergi

skopblten

skopduyuru

iletiim

12KLike

570Like

7/26/2019 Bienal Protestosu | E-Dergi, Sanat Tarihi

2/4

gvencesizlemesi. letiimin iletmeyle/ynetimle bilemesi sonucunda her alanda yaygnlaan gayri

maddi emein smrlmesinde bienallerin ve sanat ynetiminin model oluturduu yazlyor. rnein,

Hollanda Hkmeti kamusal desteini ekene kadar etkin olan, ve Fulya Erdemcinin son dneminde

banda olduu SKORun yaynlad Open dergisinin bir says bu konuya hasredilmitir: The Art

Biennial as a Global Phenomenon-Strategies in Neo-Political Times.

te btn bu abece ortadayken, Fulya Erdemcinin uluslararas bienallerin bamsz bir altyap

zerinde ina edilmi olmalarn ve zerk bir alan atklarn ileri srmesi herhalde kendi

deyimiyle bir iletiim taktiidir. Bakalarn hor gren, adeta alaya alan.

Sanatn kamusallatrlmas ve zelletirilmesi

Kamusallk modernliin icad. Kamusalln yaplandrlmasnn en grkemli sahneleri 19. yzyln

evrensel mzeleri: Louvre, British Museum, Berlin Altes Mzesi, Viyana Kunsthistoriches Museum,

Fransz Devrimi, saraylara ve kiliselere ait olan zel koleksiyonlar kamulatrarak onlarn artrk

Fransz halknn varl olduunu ilan ediyor ve gene kamulatrd Louvre Saraynda bu

koleksiyonlar mzeletiriyor. Bylece nceden sann ve azizlerin, krallarn ve prenslerin tarihini

resmeden resim ve heykeller artk sanat tarihini gsteriyor. Sanat kamulatrlp, mzeletirildikten

sonra Tanrnn ve hkmdarn deil insann evren zerindeki iktidarn temsil ediyor. Akl temsil

ediyor, ulusall temsil ediyor. nk modern mzelerin kratrleri, Winckelmannn ncs olduu

ulusal sanat tarihi anlatlarna gre, sanat ulusal okullara tasnif ederek tehir ediyor: Felemenk Okulu,

talyan Okulu, spanyol Okulu, Alman Okulu, Mzeolojik kurgusu balamnda sanat, aklcln ve

evrenselliin/ulusalln/bireyselliin yan sra bizzat kamusall, toplumsall ve tarihsellii temsil

ediyor. Bundan byle sanat, son kertede kamuya hitap ediyor sonunda onun bilgisine, beenisine ve

yargsna sunuluyor. Bunun sonucunda estetik ve eletiri yazn ortaya kyor. Ksacas, sanat tarihinin

sanatn yapan Preziosinin belirttii gibi modernlik mzede kuruluyor.

Bunlara deinmemin nedeni, gemii deil bugn uyandrmak. Bugn modernlikle birlikte

kamusallk da paralanyor ve sanat btn ortamlaryla birlikte youn olarak zelletiriliyor. te bata

kresel irketler olmak zere, speklatrler, ada hanedanlar, eyhler, emirler, oligarklar,

plutokratlar ve tabii devletler 1980lerden beri bunun iin, kltrn ve sanatn zelletirilmesi ve

adalatrlmas iin, inanlmaz kaynaklar harcyor. Piyasann kresellemesi ve neoliberalizmin

rgtlenmesiyle i ie gelien kltrn zelletirilmesi (piyasalatrlmas, ekonomiletirilmesi,

endstrilemesi) seferberliinde sponsorluk yoluyla sanatn adalamasna dklen paralarn

hayrseverlik veya toplumsal sorumluluk uruna harcandna herhalde kimse kanmyor.[1]

Yukardaki tarihsel profilin ortaya koyduu gibi, kamusallk ncelikle bir mlkiyet meselesi deil, bir

iktidar meselesi. Hem sanatn ynetimi anlamnda, hem de sanat rejimi ve grme rejimi anlamnda

sanatn nasl, hangi ilikiler balamnda almland anlamnda. Kendisinin sahip olduuna ve

ynettiine inand birikime bakas hkmetmeye balaynca, izleyici, onu eskisi gibi anlamdramaz,

hissedemez. Kendi kudreti, ona hkmeden bir kudrete dnr. Ayrca kamusallndan arndrlan

sanat, kanlmaz olarak, kamusalln mayas olan tarihselliinden ve eletirelliinden de sklr.

Kimse bilmese de, lkemiz sanat otoritelerinin sanat tarihine kazandrdklar terimin ok gzel ele

verdii gibigncelleir!

Bienalin atas evrensel sergiler ve mzeler, modernlii ve ulusal devletleri temsil eden sahnelerdi.

Onlarn mirasn devralan zamanmzdaki bienaller de adal ve global irketleri temsil eden

sahneler. Aslnda her iki dnemde de egemen ayndr: sermaye. Ama buna ramen, iki dnem

arasndaki, modenlik ile adalk arasndaki bu geiin bir a dnmn simgeledii iddias

kanmca dorudur. Elbette bu zelletirme ve adalatrma sreci son derecede girift bir sanat an,

karmak bir ynetim makinesini gerektirir. Bu an bir noktasnda kltr savalarn yneten devlet

adamlar ve diplomatlar, dier bir noktasnda emeklerini sanata feda ederek bienalleri kotaran

renciler vardr. Yldz kratrlerdir. Onlar sanat anlamlandrmann akldr. Tpk, Napolyon ile

birlikte sefere karak, Msrn ve igal edilen Avrupa lkelerinin hazinelerinden nelerin

yamalanacana karar veren ve bunlarla Louvreda modern sanat tarihini cisimletirmeyi baaran,

modern kratrlerin babas Vivant Denon gibi.

imdi arkasnda bylesine bir tarih dururken, 13. stanbul Bienalinin kratr Fulya Erdemcinin

bienalle ilikili olarak bir kamusal, toplumsal ve siyasi bir forumdan sz etmesi bir kurmaca filan

olmaldr. Hibir devlet desteinin olmad lkemizde zel sermayenin ve ticaretin sanat alanna

akarak bir sanat patlamas yaratmasna ve bylelikle de sanatn toplumsal olarak yaygnlamasna

ve sanatlar iin bir yaam alan olumasna yol amasna ilikin aklamalar da, hakikatten olduu

kadar, kamusallktan da olduka uzakta olan fazlasyla angaje ifadelerdir.

Lin

Kamusalln paralanmasnn bir sonucu da, ynetenlerin kendi politikalarnn dourduu tepkileri de

7/26/2019 Bienal Protestosu | E-Dergi, Sanat Tarihi

3/4

ynetme hrs. Bu konu da bir iletiim teknolojisi gerektirdiinden giderek akademikleiyor. yle ki,

yllar nce Milli Eitim Bakanl ile Sabanc niversitesi bir eletiri ynetimi program

balattklarn akladlar. 1960larda Sitasyonistler, iktidarlarn kesin bir hegemonya, bir itaat rejimi

rgtlemek iin muhalif sylemleri de kendilerine mal etme ynndeki giriimlerine recuperation

diyorlard.1968de yaynlanan Gsteri Toplumu kitabn yirmi yl sonra deerlendiren Guy Debord bu

konuda iyice karamsarlaarak, her szn ve eylemin nihayetinde gsteriyle eklemlenmekten

kaamayacan yazmt.

Bu kartn da ierme diyalektii, giderek kavramlar, hatta btn dili esnekletirdi, mulaklatrd,

greceletirdi. rnein, ikenceyi merulatran ve uydularnda gizli ikence merkezleri aan Bush

rejimi, insan haklar fatihi kesildi. evrecilik, okyanus leinde facialara yol aan BPnin

kurumsal kimlii oldu. Sadece iekin deil, Almanya Babakan Merkelin de rkla ve kltr

savalarna yol atn belirttii okkltrclk, farkl kltrler aras barn kilidi gibi sunuluyor.

Bizde sanat ynetimi disiplininin pri olmakla vnen bir kratr/eletirmen, kltrn

endstrilemesini ve ynetilmesini yerden yere vuran Adornonun kitabn gklere kard. Parann

devlete son vererek btn hayata hkmedecei bir piyasa ekonomisinin ideal bir anari olduunu

savunanlar var. ktidar ise, her gn baka bir siyasal sylemin diliyle konuuyor. Bu arada bir

komnist olarak AKPye oy verdiini ilan edenler bile mevcut. Ksacas, tpk ada sanatta olduu

gibi, satabildiin srece anything goes.Post-politik, post-kritik olarak tanmlanan zamanmz tam

da byle olmal.

Dil cambazlar oyunlarnn bozulmasn kaldramazlar. letiim tasarmlarn (communication design)

tehir edenleri lanetlerler. rnein Irak Savana itiraz edenler terrden yanadr. Bizde ise, ikon-krclarn szlerini ve eylemlerini ezmek iin benimsenen tabir lin. Bu itham yle fanatikleti ki,

ada bir klte veya dogmaya kar her itiraz lin olarak nitelenmeye balad. Ve bu i, bir roman

yazarn beenmeyenlerin onu lin ettii sulamasna kadar vard. Muhalifine tahamml etme snrnn

bu kadar dar olmasnda, bizim liberallerin iktidar blou ile iyice ili dl olmalarnn da etkisi

bulunmal. Kanmca lini merak edenlerin, asl neoliberalizme zg sembolik iddetin ve

biyopolitikalarn uygulanmasnda ve bedenlerimize ilenmesinde ada sanatn bir iletiim

teknolojisi olarak nasl arasallatrld zerine Foucault, iek, Giroux gibi yazarlara gz atmalar

gerekir.[2]

13. stanbul Bienaline dnersek, kratr Erdemci, Bienal kapsamnda dzenlenen bir panelin

engellenmesi dolaysyla protestoculara verip veritiriyor: Sanatn izinli alannn istismar,Bienalin

bamsz platformunun ses ile kaba iddet kullanlarak imhas, Yksek dozda adrenalin ve linzihniyeti Oysa, 13. Bienal, son Documentada ve Berlin Bienalinde ortaya kan modaya uyarak,

kamusal programnda Occupy Wall Street hareketinin fikir babas olarak sunulan Adbustersn iki

yesine de sz veriyor her ne kadar 2003ten beri Adbusters bir sneaker markas olsa da.[3] Peki,

New Yorkta mze ve mzayede irketi igalleri dzenleyen bu igal hareketinin diyelim ki stanbul

aya maazallah Bienali igal etmeye kalksa, daha batan protestocular iddet ve lin sulular olarak

lanetleyen kratr kim bilir neler diyecek, neler yapacak? Sansrn dnya apnda rekor krd bir

yerde ve zamanda protestocularn istismar ettiklerini syledii sanatn izinli alanndaki izinleri mi

kaldracak?

Kratrn protestocular protestosu, bu ylki bienalin odakland kamusallk/toplumsallk/siyasallk

gibi konulardaki anlayn aa vuruyor. Buna gre kltrn zelletirildii ortamlar sanki sanatn

bamszlnn korunduu bir tr kamusal alanlar, toplumsal etkinlikler gibi tantlyor. Oysabienallerin tam da tersine sanatn zerkliini yok ederek onu alabildiine ilevselletirdii sanata

ikin olan kamusal iradeyi ve iktidar zelletirdii ortada. Ayrca,orta snfn kltrel kapitalini

besleyen etkinlikler olarak bienal gibi ortamlarn sanat toplumsallktan yaltt (Bourdieu) ve

sonuta onu avangardla eritii eletirel siyasal gcnden arndrd biliniyor. Zaten bienallerin artk

mrn doldurduu ve fuarlat da bir gerek. Sanat tarihinin eletirel blgesinde bu hakikatleri

derinlemesine inceleyen saysz kaynak yaynlanyor. imdi hal byleyken, 13. Bienalin kendi

yazarlarn yetitirmesi bouna deil.[4]

1980lerden beri rgtlenen, piyasann dikte ettii rlativist dil ve bilgi rejiminin rettii riya artk

herkesi bouyor. Asl isyan ettiren de bu: direniin ve eletirinin kaynandaki her dncenin ve

eylemin anlamlarn ters yz ederek onlar ele geirmeye alan iletiim otokrasisinin hrs. Btn

sembollerin ve fikirlerin markalandrmaya feda edilebilmesi. Deleuzen anlamn direnmek olarak

tanmlad sanatn da iletiim bnyesinde zndrlmesine duyulan ihtiras.[5] Varl bakmndan

ynetime kart olan sanatn, artokratlar tarafndan boyun emeye zorlanmas.

Bence 13. Bienal kratr ve yneticilerinin, dzenledikleri etkinliklere gerek anlamda bir

kamusallk/toplumsallk/siyasallk havas kazandran protestolar karsnda kplere binmek yerine,

kvan duymalar gerekir! Nihayetinde protestocular, Occupy hareketinin terimleriyle, besbelli %1i

7/26/2019 Bienal Protestosu | E-Dergi, Sanat Tarihi

4/4