MoloKyjiv 1967

Ole Berdnyk plidno praciuje na nyvi fantastyky,kona joho nova knyha ce mandrivka ne tiky v nevi-domi svity, a j u bezmeia liudkych du. U tvorach Ber-dnyka zavdy panuje duch vysokych liudkych poryvai uka, atmosfera moranoji ystoty i cnotlyvosti, vira vliudynu.

Roman-legenda

Vysoko v nebi, za chmaramy, yvu udesni ptachy chomi, o ni-koly ne sidaju na zemliu. Navi jichni jajcia ne dosiahaju zemli.Ptaeniata vylupliujusia pid as padinnia jaje i, viduvy prostir,letia uhoru, v tu nebesnu sferu, kudy vede jich instynkt.

Indijka kazka

Dovhe yttia proyla Anura. Ta ne pamjataje vona takoji buri, jak nyni. Zdryhajesia chalupavid strachitlyvych udariv, i inci zdajesia, o sama bohynia buri Tinaka hamsely kulakamy pobidnomu prytulku.

Ne hnivajsia, bohyne, epoe zivjalymy vustamy Anura, zakutujuy zi strachu holovustarym hanirjam. Ne hnivajsia, spravedlyva. Ja ne zavynyla pered toboju. I mu mij Divara v omu vin vynen? Lovy rybu lye dlia proytku, ne hrabuje morke dobro, yve myrno z susi-damy, zustriaje sonce molytvoju praci Blahoslovenna Tinako! Za o hnivajesia?

Anura vmovkaje. Prysluchajesia tryvono. Buria liutuje e synie. Nezrymi ruky jiji ar-paju ubohu chatynu rybalky, o-o zirvu blaheku pokrivliu j ponesu u bezvis.

Serce inky schvyliovano tripoe. Jaku my vona storoko oikuje, potim riue vidkydajediriave pokryvalo, spletene z suchych vodorostej, pidchody do vikoncia.

Tonkymy tremtiaymy rukamy vyjmaje Anura zelenkuvati yby z hirkoji sliudy. Do otvoruvryvajesia hurkit pryboju. V temriavi metajusia tini duchiv okeanu j buri, cholodne siajvo misia-cia z-za kolatych chmar plyve, perelyvajesia na zavychrenomu, tumannomu vbranni hriznoji bo-hyni.

Anura ohliadajesia. V kutku chalupy, na kupi sitok, spy Divara. uty nespokijnyj podych,hluche burmotinnia. De brody nyni duch mua? Neve ne uje vin, jak liano Anuri, jak demonyvidaju rozdyraju jiji duu?

Tinako! Za o ty prohnivalasia na nau vbohu simju? Simju A de vona simja? Vedvadcia vesen i lit mynulo nad ostrovom, dvadcia raziv vitry prynosyly bili snihy z dalekych piv-ninych krajiv, dvadcia raziv jasne sonce vypyvalo jich vesnianymy dniamy, a j dosi Anura taDivara samotni. Ne uty v chalupi dytiaoho kryku i plau, ne uty ebetannia, ne siaju jasnioi Bohyne! Moe, za ce hnivajesia? Ta chiba ja vynna? y ne vyplakala oi svoji temnymynoamy? y ne sniasia meni onoi tonki dytiai rueniata j adibni vusta, o prypadaju dohrudej mojich?

Bohyne! Zmylujsia! Znaju, o velykyj hrich ne zalyyty simja svoho na zemli! Blahajutebe, blahoslovenna, ne daj propasty neplidnym korenem! Prynesy z bezdonnoho lona, Tinako, z lona nebes odnu ziroku dlia nas! Zroby ce, Tinako! Znaju, o zori, jaki ty mee veoramyna zemliu, to dui novonarodenych. Ky meni takyj vohnianyj darunok, bohyne! Budu vinojuraboju tobi na zemli i v carstvi predkiv

Svarysia nesamovyta buria. Stohne uvi sni Divara. Prymaroju stoji bilia vikoncia Anura.Prysluchajesia.

I zdajesia jij, o zdaleka lyne tonesekyj holosok. Pronyzlyvyj dytiayj holos. Anura zdry-hajesia. Tilo proyvaje blyskavycia. o ce, bohyne? y to zdajesia, y naspravdi?

Holos lunaje znovu, nastyrlyvo, vidajduno. Tinako! Moe, to demony omany potiajusia nadi mnoju? o maju dijaty?U pokrivliu o zahupalo. Pouvsia mohutnij holos: Zustriaj doliu svoju, Anuro!Zahorilosia serce inky, tysiai al pronyzaly tilo. Vona metnulasia do mua, schopyla za

ruku, arpnula. Vin liano kynuvsia zi snu, zirvavsia na nohy. o stalosia? Holos Tinaky, Divaro! jiji holos! uroysto-naachano kae Anura. Jakyj holos? zaspokijlyvo perepytuje mu, pryhortajuy inku do yrokych volocha-

tych hrudej. Tobi nasnylosia. Lia bilia mene, vspokijsia! Ne nasnylosia, tryvoysia Anura. Ja ula dytiayj kryk. Ja molylasia bohyni. A potim

holosMovu Anury znovu perebyv synyj udar v stinu. I huno prolunav holos: Ne spokuajte doli, Anuro j Divaro! Bohynia lye odyn raz vidkryvaje oblyia astia! uje? zatremtila vid radosti Anura. Mue mij, chodimo!Divara, e ne otiamyvy vid podyvu, stupyv do vychodu, vidchylyv skrypui dveri. Anura

vyjla za nym.Vysoenna chvylia vdaryla v skeliu, metnula chmaru bryzok na Divaru. Vin zachlynuvsia,

zakaliavsia. Zbenteeno prysluchavsia, vdyvliajuy u motoronu pimu. Kudy jty? o ukaty, Anuro? Zvidty kryy, blahano skazala inka, vkazujuy v pimu. Bilia zatoky. uje? u-

je!..U hriznomu revyi buri spravdi prolunav dytiayj kryk.Todi Divara ne zadumujuy kynuvsia do bereha. Bih lehko, jak dvadcia lit tomu, koly

lovyv prudku Anuru na pryberenomu pisku. Jak u ti dni, koly myluvav jiji karubkymy rukamy,

viduvajuy prune, palajue tilo svojim tilom. Jak u ti roky, koly spovniuvav serce svoje ekan-niam dytyny. Tak bahato sumnych dniv i noej mynulo vidtodi. Spodiva i zneviry! Neve zmylo-serdyla dolia?

Divara bih, zatuliajuy rukamy od buri. Namahavsia rozhledity tini, prysluchavsia do sto-honu chvy.

O i zatoka. Nevelyka smuha, zachyena vid okeanu vysokymy skeliamy. Tut spoyvajuovny Divary. Tut tyche, siudy ne dosiahaju ruky demoniv buri.

Divaro! Divaro! kryy Anura. Ja bau uyj oven. Naych dva, a tut yj tretij!Ta Divara ve j sam pobayv. Vin metnuvsia do tretioho ovna, schylyvsia nad nym. U hly-

byni o bililo. Divara perestupyv erez bort. oven hojdnuvsia. Pid nohamy rybalky o zavo-ruylosia, zarepetuvalo dytiaym holosom.

Ptachom metnulasia do ovna Anura, schopyla bilyj zhortok, pidniala. Dytyna, plauy ozvalasia inka. Nebo poslalo nam dytynu! Do chalupy merij! otiamyvy, chrypko skazav Divara. Jiji treba zihrity!Vony pobihly nazad. Anura zadychalasia vid astia j tryvohy. Vona nioho ne rozumila i ne

chotila dumaty nad tym, o stalosia. Dytyna! V neji bude dytyna! Diakuju tobi, Tinako! Rabatvoja doviku! Doviku! Tiky zberey, ne obmany, ne vidbery nazad! Chaj ce ne bude snom!

Vony vnesly zhortok do chalupy. Anura poklala nemovlia na siti. Divara zachodyvsia roz-dmuchuvaty voho u piurci. Zahorilosia haluzzia, spalachnulo polumja, osiajalo siru chatynu.

Nesy siudy.Anura pidbicem nablyzyla do mua. Vony rozhornuly spovytok, v jakyj bula zamotana dy-

tyna. Roevo-bile lyko jiji zmorylosia, rozpliuylysia oyci, zapliamkav bezzubyj rotyk.Anura provela tremtiaymy paciamy po yvotyku dytiaty, niby chotila perekonatysia, o

vono yve. Syn! proepotila inka, liubovno pestiay tonki rueniata. Syn, Divaro! Vin bilyj, te poepky skazav Divara, omu ohlianuvy. A o meni? rozhnivalasia inka. o meni do toho? Tinaka poslala nam syna! Vin

mij bilyj y ornyj! Ale , Anuro, nesmilyvo movyv rybalka, rozhubleno uchajuy hrudy. My orni i

naleymo ornomu Volodariu Ty znaje, jak ne liublia bilych nai volodari! jich roblia ra-bamy

Ne vsich, riue zajavyla inka. U ornoho Volodaria je leginy bilych vojakiv. Imudreci je bili. Ne hnivy bohyni, Divaro! A to zabere vid nas znovu syna!

Dytia vsmichnulosia, prostyhlo rueniata do polumja, zadrygalo nikamy. Radije, radije! a zachlynulasia Anura vid astia. Nesy koziae moloko, Divaro!

Nesy chutiRybalka metnuvsia do dverej, vyjov. Nezabarom vin povernuvsia z velykoju hlynianoju su-

lijeju. Vidlyv trochy hustoho moloka v aplyok. inka pidnesla posudynu do vust chlopyka. Kra-pli vpaly na jazyok. Dytyna zapliamkala, vymohlyvo zakryala.

Choe, choe! kri sliozy promovyla Anura, prytyskajuy syna do vyschlych hrudej. Divaro! Podiakujmo Tinaci!

Vony staly na kolina, poklaly dytynu na siti pered soboju i zaepotily hariai molytvyvdianosti

Nastav ranok. Zatychla buria. Rozijlysia tui. Tiky lehkokryli chmarynky roevily-zolotyly-sia na schodi. Filetovo-bahriani vstaly skeli nad morem. Nad nymy yrialy hostrokryli bili ajky.

Divara pidniav siti, zhromadyv jich na mohutni plei. Stupyvy krok do chalupy, vidchylyvdveri.

Anuro, plyvu Tinaka chaj beree tebe, Divaro, rozuleno ozvalasia inka.

Vona stojala na porozi vbohoji chatyny. Divara vraeno dyvyvsia na druynu. Jak davno vinne pomiav u neji takoho aslyvoho vyrazu! Chiba o todi, koly vony buly molodi

omu tak dyvno hliady na mene, mue? laskavo zapytala inka. Bo ty Divara odrazu ne mih znajty slova, bo ty nyni due harna, Anuro Ty niby

vdruhe stala divynojuAnura spalachnula vid astia. Vona nino prytysla teplyj klubook do hrudej, zasmijalasia

stycha. Velyki oi inky zablyaly tajemnym vohnem, buzkovi huby zdryhnulysia laskavo, naornych okach zahraly cnotlyvi jamky.

Tak, tak, Divaro, le utno proelestila vidpovi. My znovu z toboju molodi. Namje dlia oho yty

inka zadumlyvo prymruyla, niby dyvylasia vdalynu i, kolyuy dytynu, protiano zaspi-vala starovynnu pisniu materiv Atlantisa, jaku davno mrijala zaspivaty.

Ziroka vpala z neba.Na zemli narodyvsia synok,Na sumnij, nepryvitnij zemli.Ruy buria chatyny,Vyryvaje dereva z korinniam,Paly blyskavka lis,Pohlynaje rybalok voda,Zabyraje nevydyma smer vojakivNa sumnij, nepryvitnij zemliTerpnu ruky v tiakomu trudi,Lomy spynu vid boliu,Serce plae vid strachuPered hriznym vohnem z nebes.Ta nemaje strachu dlia materi,Bo upala z neba radis,Nebesna, jaskrava zoria.Na zemli narodyvsia synok,Na sumnij nepryvitnij zemli..Ty radij, vyrostaj.Jasne sonce striaj,Pide v zorianyj krajPo sumnij, nepryvitnij zemliob zasiajaty znovu zorejuU molonij dorozi nebes

Divara tak i zavmer z tiaharem sitok na pleach, sluchajuy pisniu. Koly Anura kinylaspivaty, vin siajnuv blyskuym razkom zubiv, kreknuv zadovoleno, chytnuv holovoju.

Berey joho, Anuro. Teper tobi praciuvaty mene treba. Ja spravliusia za dvoch Ni, ni, zachvyliuvalasia Anura. Ja vporajusia sama. Ty j tak tiako trudysia u mori.

Plyvy! Lovy nyni na trioch. Tiky odne nepokoji mene Treba osviatyty imjam soncia dytynu Budemo daty ercia, zitchnuv Divara. Chtozna, koly vin zavitaje, zabidkalasia inka. Nehoe dytyni yty bez imeni Nazvemo poky o sami, vyriyv Divara. A potim, jak osviatymo, matyme syn ine

imja. Nazvemo joho Uratana Darunok buri, vsmichnulasia Anura. Chaj budeRybalka proano kyvnuv i ruyv do moria. Vin zupynyvsia na skeli bilia zatoky,

usmichnuvsia sonciu, o schodylo bahrovym krualom nad morem, ninij syniavi, teplomu vitru.Lehko zbih donyzu, kynuv siti v oven. Chotiv podyvytysia e raz na uoho ovna, v jakomuleala vnoi dytyna, ale joho ve ne bulo.

Divara zdyvuvavsia. Chto b mih zabraty? A vtim, o vin pytaje. Buria dala syna, buria j za-brala oven. y ne zabahato vin choe darunkiv?

Rybalka siv u svij oven, vziav do ruk yroke veslo.Vidtovchnuvsia od bereha, vydko proskoyv zatoku i spriamuvav oven u vidkrytyj

okeanRaz! Raz! Rytmino perekaujusia tuhi mjazy pid kiroju na ornych duych rukach, movby

vytesanych z bazatu. Striloju lety oven, zalyajuy burunystyj slid nad prozoroju hlybinniu vod.Divara vsmichajesia, znovu chmurnije. Nae chmarynky probihaju po joho suvoromu

oblyiu. Tryvoysia serce. omu? Nevidomo zvidky pidkradajusia sumnivy, pereduttia ne-dobroho.

Radis! Chaj bude radis! Bo narodyvsia syn buri! Bilyj, jak morkyj pisok, harnyj, jak rankovesonce, synyj, jak okean. Pryjdy, pryjdy, bohyne doli Kalauro, zachysty male dytia vid pryvydivachu!

Divara perestav hrebty, poklav veslo v oven. Tya proslalasia nad okeanom. Sonce velynovyhlianulo z-za oranevych chmar. Poplyvlo nebom na zolotomu ovni, roniajuy hariai krapli vprozoru hlybi.

Divara prostiah ruky do jasnoho kruala, hlyboko zitchnuv i zaepotiv palko, ahue, vprunomu rytmi:

Sonce predyvne,oven velykoho rybalky,Sonce vsesyne,Ryba vohnianoho moria,Prou tebe, prouOko svoje zverny do mene,Vucho svoje schyly do mene,Prochannia pryjmy mojeV siti zemni potrapyla ryba,e mala, slabka, bezzachysna ryba.Zhliasia, sonce,Daj svoju sylu,Daj jasnu doliu.A koly za nym ideNenavysna dolia Oberny svij plomi na mene!

Rybalka zamovk. Prysluchavsia. Poleheno zitchnuv.Nu ot i harazd! Teper syn pid zachystom. Vse zle vpade na nioho, na Divaru. A jomu o?

Ve dosy poyv, nadyvyvsia svita, natrudyvsia. Mona vyruaty do predkiv. Tam krae lovytyrybu. Oho! Tam e yryj okean! De vy, duchy zla i peali? Ne bojusia vas!

Divara pohlianuv u vodu. Joho oven stojav nad temno-zelenoju zahlybynoju. V tij smara-hdovij ai sriblom vyblyskuju zhraji veselych ryb. Povano plyvu tovsti, syti klaotly ryby-svyni, jak zvu jich rybalky; velyno, le pochytujuy plavnykamy, priamuju kudy hostronosi,strunki, kostysti rualy. To najsmania ryba! Siohodni bulo b do rei spijmaty kika takych. Pryho-styty rybalok z nahody narodennia syna.

Divara pryvjazav odyn kine siti do ovna. Tycheko hrebuy odnijeju rukoju, druhoju stavvykydaty u vodu si

A vveeri, koly sonce silo za obrij, koly temno-filetovi tini ohornuly dolyny, lisy, skeli, kolyprocholodnyj viter dychnuv iz zachodu, chvyliujuy okean, bilia chalupy Divary, na yrokomuskeliastomu majdanyku, zapalaly bahattia.

Bahatyj ulov pryviz Divara. Veselo klekoe voda v bronzovych kazanach, biliju oi u vele-tenkych ryb, dralyvo-solodkyj zapach smanoji stravy plyve nad ostrovom. Rybalky, jichni inkyta dity otoyly druno vohnye, ekaju, spivaju starovynni pisni.

Protiano lyne melodija, vplitajesia v tychyj um okeanu, plyve povano, jak zorianyj ne-boschyl.

Divara daje znak. Kika starych rybalok kopystkamy vybyraju rybu z kazaniv, kladukonomu v kamjanu mysku joho astku.

Zamovkaje pisnia. Poynajesia veeria. Smano pliamkaju huby, horia oi v ditej ta pidlit-kiv. Lye stari ostrovytiany jidia povano, niby znechotia. Tak vely zvyaj.

Anura z chalupy pohliadaje na hostej, radije. Divara prynis jij u aplyku trochy juky, i vonapoji neju dytynu. Uratana oblyzujesia, smijesia. Smakuje? Znay, bude rybalkoju, radije bako.

Hosti prysuvajusia do kazaniv, siorbaju hustu juku. yvoty v ditej poodduvalysia, lyciablya od yru, ale due smana veeria, ob kydaty jiji nedojidenoju. Chtozna, y skoro povto-rysia takyj veir?

Ta o poroniju kazany. Hosti znovu zbyrajusia v kolo na majdanyku. Lunaju schvaniholosy. Liudy vymahaju, ob jim pokazaly nemovlia. Treba podiakuvaty jomu j bakam.

Anura nesmilyvo jde do hostej, prytyskajuy svij skarb do hrudej. Vona movazno perezyra-jesia z Divaroju. Oblyia mua spokijne. V blyskuych, rozyrenych oach upevnenis. Vin le-dve pomitno kyvaje.

Anura rozmotuje spovytok. Pokazuje syna. I vraz tya spadaje nad majdanykom. Hostimova. I tryvono movy Anura.

Uratana prostiahaje rueniata do hostej, vladno kryy: Ua! Ua! Ao! Ao!Dyvnyj homin poplyv navkolo. Z miscia vstav najstaryj rybalka Klaotlana. Vin prostiahnuv

kistliavyj dovhyj pale do dytyny j chrypko zapytav: Bila dytyna, Divaro? Nu to j o? suvoro vidpoviv Divara. Zvidky u vas bila dytyna? Vy oboje orni Ce darunok buri! prodzveniv holos Anury. Blahoslovenna Tinaka prynesla nam ra-

dis cijeji noi! To darunok demoniv, zapereyv Klaotlana. Demoniv, zitchnula jurba vslid za nym. Pojava biloji dytyny viuje nam neastia, viv dali staryj rybalka. Navio ty vziav

jiji, Divaro? Jak ja mih ne vziaty? skryknuv Divara, i temne oblyia joho nalylosia prychovanym

vohnem. Dytia klykalo nas, vono z neba zoreju vpalo do nas! o ty kae, Klaotlano, o vy movyte,

liudy moria? Jak mona kydaty dytynu sered buri?Dovho movaly rybalky. Nevmolymo zahrozlyvo dyvyvsia na dytynu Klaotlana. Anura,

tremtiay, zahortala Uratanu v pokryvalo.Najstaryj rybalka, zvertajuy do jurby, povahom skazav: Bili plemena ne v mylosti u ornoho Volodaria. Koly vojiny Volodaria pobaa dytynu na

ostrovi bude bida! Ne treba zarady odnijeji dytyny naklykaty bidu na vsich! Ne treba, pochmuro burmotily liudy. Viddamo dytynu tudy, zvidky vona pryjla, hrizno skazav Klaotlana. Viddamo jiji

okeanu. Ni!!! strano zakryala Anura. Ni! Ne smijete! Razom zi mnoju! Tiky zi mnoju! Zi

mnoju!Divara pidijov do inky, zatulyv jiji yrokoju spynoju. Oblyia v nioho posirilo vid hnivu. Liudy, hrizno skazav vin. Oce tak vy diakujete za hostynnis? Klaotlano! Po-tvojemu

ne bude! Bude! suvoro zapereyv staryj rybalka. A koly opyratymete, to skynemo zi skeli ne

lye dytynu, a j vas iz neju!Jurba zimknulasia navkolo Klaotlany, pidstupyla stinoju do Divary. adily v sutinkach ba-

hattia, nalyvalysia prozorymy arynamy zori v nebi, vyplyvav nad okeanom veselyj misia.Divara vidstupav do chalupy, prykryvajuy soboju inku z dytiam. Neuchyno za nymy

povzla jurba. Tak vony movky dijly do skeli. Vnyzu chliupala chvylia, hrajuy fosforynymyiskramy, na plesi okeanu merechtila sribna doroha.

Divara u vidaji pidniav ruky do zirok, hnivno zakryav: Ehe-hej, nebo! Ehe-hej, syly buri j pomsty! Ehe-hej, duchy spravedlyvosti! Klyu ja vas! Bezume! zareviv Klaotlana. Na koho vyklykaje syly pomsty? Smer jomu! pidchopyla jurba, e tisnie obstupajuy pryreenych.Ta v ciu my vsich vrazyv, niby hromom, lunkyj okryk: Zupynisia! Imjam sviaennoho Soncia, zupynisia! Jurba zmialasia. Vsi ohlianuly.

Tryvonyj epit pokotyvsia mi liumy: re! re Soncia! re Vohniu Dyvy, dyvy, Divaro! vraeno promovyla Anura. Tinaka poula moju molytvu. Ce

sluyte Soncia!Spravdi, do jurby nablyavsia re. Vin vynyk nespodivano z pimy, vvijov u kolo vohniv i

zupynyvsia, hrizno ohliadajuy liudej.Oi joho palaly, mov blyskavyci, husti orni brovy chmaramy zijlysia na perenissi, vysoke

olo porizaly zmorky, dovha syva boroda spadala na mohutni hrudy. Plei joho pokryvala kiramuskusnoho byka znak erciv Soncia. Liudy, vraeni, zavmerly, schylylysia v pokloni pokory.Klaotlana o chotiv pojasnyty, ale re, pidniavy vladno ruku, obirvav joho movu:

Vse uv! Vy hotuvalysia zdijsnyty zloynnu spravu. Dytyna prysviaena Vohniu! Vonaposlane Soncia! Bereisia prohnivyty Velykoho Baka, jakyj posy laje vam riatunok. Divaro,Anuro! Zavtra, na svitanku, prysviau dytynu Sonciu!

Na druhyj de, rano-vranci, re znovu zjavyvsia bilia prytulku Divary. Vin nevidomo denouvav, ne znaty o jiv. Od snidanku vidmovyvsia, nioho ne hovoryv, tiky estom pokazav nadytynu.

Anura, schvyliovana j tremtiaa, vynesla syna z chatyny. Za neju jly Divara i re. Rybalkymovaznym hurtom stojaly ostoro i zdyvovano-tryvono dyvylysia na ercia. Chto vin? Zvidkyzjavyvsia? Jak pereplyv na ostriv?

Na obriji kupylysia chmary. Okean blyav, mov sira, cholodna kira zmiji. Dychav koliuyjviter.

Anura pohlianula na nebo, ziulyla od cholodu, proepotila: Ne vydno soncia. Nedobryj znakre movky hlianuv na neji. Odvernuvsia. Sklavy ruky na hrudiach, dovho dyvyvsia na

schid. Vusta joho buly micno stysnuti, dovha syva boroda kolychalasia na vitri.Divari zdavalosia, niby re napruyvsia nazustri schodu. Jaka mohutnia syla prominyla-

sia z joho postati.Viter dychnuv synie. Okean zadvyhtiv, hojdnuvsia. Chmary zibralysia v huste pletyvo, zvy-

chrylysia, potemnily. Vdalyni zahrymilo.Z neba do moria potiahlasia temna civka, skaeno zakrutylasia, torknula chvy, pomala do

ostrova. Smer! dychnulo achom mi rybalkamy.A re navi brovoju ne poviv. Vin nezmyhno dyvyvsia tudy, de za chmaramy malo zijty

sonce.e narodylosia kika smeriv. Chmary zametalysia u alenomu tanci. Pomaly, jak osinnie

lystia, nad okeanom.Zolotymy spysamy majnuly v prostori promeni soncia. Oranevo-bahrovi spalachy zamajo-

rily na chmarach. Po holubij haliavyni nebes peremono poplyvlo vesele svitylo.re voruchnuvsia, vladno pokazav na dytynu. Anura pidnesla Uratanu do nioho. Vin obe-

reno vziav dytynu na ruky, pidniav uhoru na synych doloniach, povernuv do soncia. Uratana za-kryav, zadrygav nikamy.

Divara j Anura hotuvalysia pouty dyvni zakliattia, jakymy erci zvyajno suprovoduvalyposviatu, ale suvoryj sluyte Soncia hovoryv zrozumilo, prosto:

Imja dytyni bude Vajvasvata, Vajvasvata, proepotily maty j bako. Ce oznaaje Poslane Svitla, viv dali re. Sonciu jasnomu, yvotvornomu duchu,

naomu Bakovi prysviauju Vajvasvatu.Zvorueno sluchaly Divara z Anuroju. Dyvuvalysia zavoroeni rybalky. Zamovk syn na ru-

kach ercia, vsmichnuvsia nazustri sonciu.A re, pomovavy, nino skazav, zvertajuy do Vajvasvaty:

Sonce tvij bako,Zemlia maty tvoja.Bu, jak vony,Vsiudy, zavdyJasnym, jak sonce, bu,yrym, jak zemlia, bu,Munim, jak lev, bu,Mudrym drakonom bu,Zlo spopeliaj,mu rozhaniaj,Vidvanym vojinom bu!

Divara dyvuvavsia. Zovsim ne schoyj na inych erciv cej sluyte Soncia. I mova johozvyajna, zrozumila. Ne stranyj, ne uyj vin, a blykyj i ridnyj. Zdajesia, o Vajvasvata dlianioho doroha j kochana istota. omu? omu tak zdajesia Divari?

A re lahidno promovliav dali, pidnimajuy chlopcia nazustri yvotvornym promeniam:

Vajvasvato, novyj vojine,Vajvasvato, vinyj vojine!Upodobsia Sonciu Vohnianomu Volodariu!Vse viddaj inym i nioho sobi!Blyskavyceju, hromovycejuPronyy maru yttia!U boloti ne zupyny,Prynadoju vladnosti ne zachopy!Vajvasvato, Vajvasvato!

re zamovk. Vako zitchnuv, pociluvav dytynu v olo, peredav Anuri. Dovho dyvyvsia za-tumanenym pohliadom na neji, na syna. Potim skazav:

Vaki asy pryjdu dlia liudej Atlantisa. Munimy bute, Anuro j Divaro. BereiVajvasvatu. Jomu naley bahato zdijsnyty. Due bahato dlia blaha

liudejre odvernuvsia j ruyv do bereha. Potim rizko zupynyvsia, skazav: Dyvna dolia ekaje joho. Koly vyroste peredajte: chaj ne bojisia strada! Chaj

znevaaje smer! Chaj ide, jak strila v polioti! Kudy? tryvono zapytav Divara. Kudy jomu jty? Chaj ukaje, suvoro pro-

movyv re. Zerno prorostaje v uroyj as. Nio ne peretvory zerno evkalipta v zerno liny.Chaj zrouje zerno munosti v svojemu serci!..

Bie nioho ne skazav re. Tverdymy krokamy ruyv vin do moria i znyk za skeliamy.erez jaku my ditlachy syponuly do bereha. Za nymy potiahlysia dorosli. Vsim kortilo po-

bayty e raz dobroho j suvoroho sluytelia Soncia.Ta bereh buv bezliudnyj. Okean tako. Ne vydno bulo ni ercia, ni ovna, na jakomu vin mih

by poplysty do inych ostroviv. Sluyte Soncia znyk

Pokotylysia nad ostrovom dni j lita. Hrozamy stoholosymy, o suprovoduvaly burchlyvitropini zlyvy. Urahanamy strachitlyvymy, jaki zabyraly v mori rybalok, topliay jich v nezmiria-nych hlybynach. arivnymy prozorymy dniamy, koly puchnasti chmarynky, hrajuy, plyvly nadroznienoju zemleju, a dereva hnulysia pid tiaharem ovtych, ervonych, oranevych plodiv. Sni-hovymy zaviriuchamy, o kotylysia z dalekoji pivnoi, nesuy liudiam cholod i chvoroby.

Vse mynalo. I zle j dobre. I pryjemne j ohydne. Pislia cholodiv prychodyla speka. Pislia ho-lodu dostatok. Pislia smerti naroduvaly novi liudy.

Vse mynalo. Teklo, strumylosia rozmajitym yvym potokom. I v tomu potoci vyrostav, naly-vavsia syloju, vchodyv u yttia Vajvasvata.

Vin plavav z bakom na velykomu ovni, pomahav jomu lahodyty siti, zakydaty jich u more,vytiahaty z bahatym ulovom. Materi vin prynosyv z bereha blyskui kaminci, nanyzuvav na tonkinytky i, radisno smijuy, daruvav. Anura ne mohla natiytysia synom. Vin vyrostav sluchnianyj,synyj, munij. I vse ne takyj, jak vsi.

Jichnie yttia zamykalosia v tisnych meach nevelykoho ostrova. Na zachodi bovvanily hory,na pivdni zelenily lisy. A e dali, na obriji, inkoly mona bulo pobayty syniu smuhu inohoostrova. To buv Ruta, ostriv ornoho Volodaria, a na niomu legendarne misto Zolotych Vorit.Vajvasvatu ne zadovonialo odnomanitne yttia bakiv. Vin ne hovoryv pro ce nikoly, ale v synichoach syna Anura asto pomiala tuhu j tryvoni iskry prychovanych baa.

Mamo, zapytuvav veoramy Vajvasvata, kudy sonce chovajesia pislia dnia? V lono boestva, synku. Boestva, povtoriuvav Vajvasvata, nachmuryvy rusi brovy. Lono boestva A o

ce take, mamo? Hrich pytaty pro cs, synku, stroho vidkazuvala Anura. o oznaaje hrich? Nedozvolene, synu. Te, za o boestvo karajeBoestvo, zadumlyvo j protiano hovoryv chlope. Vono syne, mamo? Najsynie za vse, synu. Navi sonce sluy jomu! Navi sonce?! dyvuvavsia Vajvasvata. Ot ba! A sonce nikoho ne karaje. Vono svity

vsim. To jak e boestvo moe buty hirym za sonce?Maty rozhubleno rozvodyla rukamy, zamovkala. Divara, sluchajuy syna, zadovoleno vsmi-

chavsia, ale omu potim vako zitchav, pochytujuy kudlatoju orno-syvoju holovoju.Mynaly dni. I znovu Vajvasvata pytav: A kudy ponesly vora staroho Ototala? Zakopuvaty, pojasniuvala maty. Joho spoatku spalia, a potim zakopaju. Navio? dyvuvavsia syn. Chiba vin ve ne choe yty? Pryjla smer, terpliae kazala maty. Ototala postariv, vtratyv sylu I tak usi liudy? dopytuvavsia Vajvasvata. Vsi vmyraju? Vsi, synu I ja vmru. I ty I vse? Bie nas ne bude? Mudri liudy kau, o my budemo. Tiky ne tut, a v krajini blaennych predkiv De vona, mamo? tryvoyvsia Vajvasvata. Ja chou tudy. Tam, mabu, cikavo!Maty hladyla syna po rusiavij holivci, vtiala: e pryjde as, synu. Ty znatyme vse. o ja vidaju stara, temna inka? re, jakyj

prysviatyv tebe sonciu, kazav: de Vajvasvatu dyvna dolia! ekaj doli-svojeji, Vajvasvato!..Chlope iov na bereh moria, sidav na kameni, sluchav hurkit pryboju, dyvyvsia na plyn ze-

lenavych chvy. Vin vdyvliavsia v obrij, vsluchavsia u zvuky prostoru, steyv za blyskavynym po-liotom kryklyvych ptachiv, niby chotiv u spletinniach minlyvoji pryrody znajty rozhadky tajemny,o tryvoyly joho junyj rozum.

Ne znaty o prynosyly rozdumy Vajvasvati, ale maty bayla, o syn povertavsia z berehavspokojenyj, projasnenyj

I znovu kotylysia lita.Ris, muniv Vajvasvata. Stav vin prekrasnym junakom. Synym, jak lev, strunkym, jak bam-

buk, jasnookym, jak sokil. ornokiri divata ostrova plakaly vid ahy veoramy, chovajuy odstoronnich oej poza derevamy, provodyly zakochanym pohliadom junoho veletnia.

Boh! Boh Soncia! epotily vony, zalamujuy ruky nad holovoju.Bronzova kira junaka zolotavo blyala pid promeniamy veirnioho soncia, husti kueri roz-

sypalysia temno-rusym vodospadom po krutych pleach, oi horily blakytnym vohnem pid hus-tymy brovamy.

Vin iov na skeliu, na svoje zvyne misce, zavmyrav. Hrudy zdymalysia vid nejasnoho chvy-liuvannia, vid prychovanoji tryvohy. Vajvasvata niby uv jakyj poklyk. Kudy? Chto joho klykav?Dlia oho? Nichto ne mih vidpovisty jomu.

Ta odnoho vesnianoho ranku dyvna dolia, prorokovana ercem Soncia, znajla-takyVajvasvatu

Do ostrova nablyalysia try velyki korabli. Vony maly ornyj, zlovisnyj kolir. Nad nymy, naohlach, majaly ovti polotnya z kryvavo-ervonymy obrazamy Pirjastoho Zmija, o pazuramyrozdyrav serce lebedia. Vitryl korabli ne maly, ne vydno bulo j hrebciv, ale o ruchalo jich povodi. Korabli povino nablyalysia do bereha, za nymy vyruvala chvyliasta burunysta dorika.

Ostrovytiany skupylysia na skeliastomu berezi, dyvylysia na neprochanych pryeciv,movaly, tryvono perezyralysia.

Vajvasvata zacikavleno spytav: Baku! omu vony plyvu siudy? Jaki dyvni velyki ovny Vitryl nemaje Nema vesel

o jich tovchaje? aklunstvo, znechotia vidkazav Divara. Ne inake, jak aklunstvo. Ce korabli or-

noho Volodaria. Ja bayv taki e v junosti. Serce viuje lycho Oj, nedobri ce hosti!Korabli ve blyko. Na nych zavoruylysia postati v ornomu. Poaly strybaty prosto na mi-

lynu. Latuvalysia riadamy, movky brely do bereha, vyblyskujuy bronzovymy pancyramy.Oblyia vojakiv zakryti ornymy makaramy. V prorizach blya cholodni oi. Ne rozi-

braty, o v nych zloba y bajduis.Velete u bilomu olomi z ornym pirjam na verchivci vytiah me, o kryknuv. Vojaky te

oholyly korotki mei. Todi velete skazav, zvertajuy do ostrovytian: Velykyj ornyj Volodar Ruty j Dajiji Ranataka, povelyte soncia, duch zemnoho kruha,

vinyj koro nezrymych i vydymych syl, zbyraje nove vijko dlia slavnych pochodiv. Ja rukaVolodaria Ranataky. Ja joho slovo. Ja joho volia. Vsi junaky, zdatni nosyty zbroju, maju vstu-pyty do vijka Volodaria.

Jurba zacipenila. Zaholosyly inky. Spalachnuly strachom i nenavystiu oi olovikiv. A voj-iny po znaku veletnia ve otouvaly yrokym kicem ostrovytian.

O, skryknuv radisno velete. Bilyj syla! udesna znachidka! Hej ty! Radij! Mojeoko vidznaylo tebe! Bude vodem zahonu v leginach Volodaria! Do mene ru!

Slova veletnia buly zverneni do Vajvasvaty. Junak rozhubyvsia, stupyv krok nazad. Anuraschopyla joho za ruky. Tilo jiji tipala lychomanka. Vona blahano pohlianula na Divaru, zaholo-syla:

Muu, o ce? Naviky synoka viddaty na uynu? Divaro! Vajvasvato!..Velete riue nablyzyvsia do Vajvasvaty, schopyv joho za ruku, smyknuv do sebe. Chlope

podavsia nazad. Velete pochytnuvsia. Oho-ho! radisno-zlobno skryknuv vin. Dobra syla! Anu, ne protyvsia!Vin spriamuvav vistria mea na junaka, a druhoju rukoju vkazav na korabli. Ru do bereha i dy! Inake smer!Mene! Mene krae! rydala Anura, zatulyvy soboju Vajvasvatu. Syna ne rute!Ty, pokyku nikemnyj! Udarom nohy velete vidkynuv Anuru. Jakyj vin syn tobi

bilyj chlope? Vin rab ornoho Volodaria!

Vajvasvata spalachnuv vid obrazy za matir, schopyv velykyj kami i vyrhonuv joho v napa-snyka. Velete, zojknuvy, zachytavsia, vpav. orni vojiny korunamy nakynulysia na Vajvasvatu,obplutaly ruky j nohy reminniam, povalyly na zemliu. Vin voruyvsia pid nymy, jak vedmi, ryavod liuti. Ale hodi bulo o zrobyty! Kice blyskuych meiv oddilylo Vajvasvatu ta inych junakivostrova vid bakiv, materiv, sester i brativ.

Nad ostrovom lunav rozpalyvyj lement. Zacholola, zakliakla Anura, vytyrajuy krov z vust,zatumanenym pohliadom dyvylasia, jak jiji syna pidvely z zemli j povely u vodu.

Mamo! kryav Vajvasvata. Mamo, dy mene! dy, baku! Ja povernusia! Nikoly! zlovisno obirvav joho velete. Nikoly ne povernesia, rabe pohanyj! Ne

schotiv buty vojinom, bude dovinym rabom ornoho Volodaria! Dovinym rabom! Cha-cha-cha!

Strano rehouy, velete dav znak vesty polonenych.Junakiv vyvely na bort korabliv. Ledve vydno bilu posta Vajvasvaty. O ue znyk vin, jedy-

nyj, svitlookyj, radis sercia Anury, poslane soncia, dytia buri! O Kalaure, bohyne doli! O Tinako!Za o karajete tak tiako? ym zavynyla Anura?

Vidaj i hniv yriaje ornym ptachom nad ostrovom. Vyruje voda za korabliamy. Nevydymasyla ene jich he, do obriju. Buriana dolia vede Vajvasvatu do novych berehiv, do novych zvere,u nevidomi tajemnyi svity

Ja jizde. Vizok tilo. Viznyk,o keruje nym, intelekt. Mohutnikoni pouttia. Viky, jakymy jichstrymuju, rozum. Vizok cej mypo liachu vyprobuva.

Katha Upaniada

Maruira zupynylasia pered liustrom. Velykyj polirovanyj dysk vidbyv jiji strunku posta, za-kutanu v malynovyj pla z vakoji pari, bronzovo-temne oblyia.

Divyna vsmichnulasia. Blysnuly radisno velyki orni oi, na okach zjavylysia lukavijamky. Vona pidniala ruky do hrudej, zamyluvalasia vytonenistiu paciv, graciznistiu dovhojiyji, perelyvamy orno-synioho volossia, o vakoju chvyleju spadalo donyzu.

Ta vraz, divyna spochmurnila, vako zitchnula. Vidvernulasia od liustra. o jij krasa? ojij pryvablyvis? Dlia koho? Chodyty dniamy j rokamy v bakovych palacach, sered nimych ta po-kirnych sluh, viduvajuy na sobi vaki, ahui pohliady vojevod i akluniv, jaki tajemno rozdia-haju jiji v svojich rozbeenych duach i gvaltuju v nezrymych tajnykach serde. O sorom!Navio jij take neliube, aliuhidne yttia? Navio? Vsia mohutnis baka Ranataky, VolodariaRuty j Dajiji, do jiji posluh, nezmiriani syly dyvovynych utvoriv aklunstva hotovi pidkorytysiajij! A o jij do toho? Kudy poditiji tu sylu?

Maruira zupyniajesia pered velykym ovanym viknom. Za prozorymy ybamy vydno hirke

pasmo. Biliju snihovi veryny. Spokijni, nezvoruni. V nych bie mudrosti j ystoty, ni u vsiomuznanni, jake zdobula Maruira. Zaplutani, chymerni istyny, dyvni idealy, orstoki prahnennia.Vozvelyennia syly, vlady. Neve v ciomu smysl? y vona ne rozumije oho-nebu? Tak de miraspravedlyvosti j smyslu?

Za viknom, v sadu, hojdajusia dereva. Pomi nymy nini rozmajiti kvity. Vony perelyva-jusia tonkymy barvamy pid sonianym prominniam, usmichajusia svitovi, pryrodi, liudiam.

Maruira dovho z laskoju dyvysia na nych. Kvity, pevno, o znaju. Vony znaju take, ozakryto vid liudej. Ni, ne mona tak bie! adoba znannia i liubov spovniuju jiji serce. Kudypodity ci pouttia, kudy spriamuvaty?

Bako Joho zapytaty? y skae vin suvoryj, movaznyj i despotynyj? Zavdy v samo-tyni, zavdy v jakij tajemnij roboti abo v dalekych pochodach. A v omu smysl i meta joho yttia?

Maruira riue ruyla do dverej. Dveri tycho vidynylysia. Dali, dali! Rozsovujusia vakikylymy, ruchajusia vhoru schidci. Hraje nevydyma muzyka. ary. Vsiudy ary!

Divyna osudlyvo chytaje holovoju. Tak mona vmerty vid sumu. e trochy, i jiji, mabu,hoduvatymu nezrymi mechanini pominyky. Jak vony ostohydly!

O vysoki strilasti dveri. Vony ne vidyniajusia. Maruira nesmilyvo torkajesia ruky. Zajtyy ni? y ne rozserdysia bako?

Zacho, Maruiro, ujesia vladnyj holos. Divyna zdryhajesia. Vchody do nevelykohozalu.

Obabi dverej neporuno stoja dvi postati. Blya u prysmerku ervoni oi. Chto ce liudyy mechanizmy? Nevidomo. V rukach mei j dovhi vohnedyni trubky. Pevno, storoa!

Jdy siudy, doko, promovliaje zdaleka bako. Vin sydy u hlybokomu krisli poseredynizalu. Siudy

ne pronykaje soniane prominnia. Tiky sferyna pokrivlia sriblysia fosforynym siajvom tanevelyki prozori kuli nad stolom vyprominiuju mertvotne svitlo.

Maruira nablyajesia, nesmilyva j rozhublena. Vona ve alkuje, o pryjla. Ta pizno! Naneji pyno dyvliasia strani, pronyzlyvi oi. Dovhe, suche oblyia Ranataky niby vysiene z or-noho duba, zmorky zakamjanily na oli, na okach; zdajesia, nae vin neyvyj, i lye polumjaniiskry pohliadu svida pro napruenu robotu svidomosti.

o tobi, doko?Jaku my Maruira movy, potim navaujesia i riue hovory: Mij Volodariu i baku! Kona syla povynna vstupyty v diju. Zerno zrouje z sebe kvitku

y derevo, viter hony korabli po moriu, navi nerozumni tvaryny znaju smysl svoho yttia A ja A ty, ironino pidchopyv Ranataka, ne maje takoho smyslu? Tak? Tak, baku, yro pryznalasia divyna. Ja muusia U tebe tysiai rukopysiv, z podyvom skazav bako. U tebe nezlienni bahatstva j

molyvosti. U tebe pravo povelivaty sluhamy. oho ty e baaje? Ja chou znaty j dijaty! riue skazala Maruira. Znaty o? Dijaty o? Znaty istynu! Dijaty dobro!olo Ranataky napruylosia pid sitkoju zmorok, oi, zdavalosia, potemnily e bie. Istyna Dobro o za cymy slovamy? Ty rozumije? o vkladaje v nych ta y ina

istota? Nerozumna dytyno! Kone slovo ce symvol pevnoji formy. A su vkladaje liudyna. Vodnu j tu formu mona nalyty rizni ridyny

Vin pomovav. Potim vidkryv tajnyk u masyvnij stini. Distav zvidty malekyj priamokutnyjjayok. Podav joho doci.

o ce? zdyvuvalasia vona. Mij darunok tobi. Sluchaj, o skau. Vyky chymery z holovy. Zabu ukannia. To po-

rodennia fliujidiv svidomosti, jaki ne maju reanoho zmistu. Sluchajsia pouttiv ploti. Ty molodaj zdorova. Ty doka Volodaria. Ja du vid tebe micnoho j synoho potomstva. Poperedu ve-lyki bytvy. Bu spokijna j syna. Znajdu tobi dostojnoho mua, i vsi pryvydy rozdumiv znyknu.Ne ukaty smyslu buttia, a tvoryty joho neobchidno! Zbahnula?

Ne znaju, proepotila Maruira. Ne znaju, baku. Toskno meni!

A ob ne bulo toskno, skazav Ranataka, pryjmy darunok. Ce Vsevydiue Oko. Vsevydiue Oko? Vono. Cej darunok dopomoe tobi mandruvaty po zemli, bayty vse, o zachoe. Sumu-

vaty ne bude koly! Nu jak zadovolena?Maruira schylylasia do ruky baka, pociluvala i movky metnulasia do dverej. Bilia vychodu

e raz vklonylasia j znykla.Ranataka dovho dyvyvsia vslid jij, vako movav, rozdumujuy. Potim, hlyboko zitchnuvy,

znovu vziavsia zmiuvaty riznobarvni ridyny v prozorych posudynach.

Plemena Atlantisa j dalekych zamorkych zeme, narody tajemnyoji Ellady i ovti stepovivojiny daleko na schodi vsi rozpovidaju legendy pro nioho. Vsevydiue Oko maju heroji vkazkach, pro nioho spivaju v starovynnych pisniach, pro nioho mriju veni Atlantisa. A teper vonov rukach Maruiry! Tak prosto?

Jak potrapylo vono do baka? Zvidky?Divyna zhaduje vse proytane neju. V drevnich manuskryptach je tumanni, symvolini na-

tiaky na Vsevydiue Oko. Vono stvorene na inych planetach. Joho pryneseno mijony lit tomu nazemliu z dalekych nebes yteliamy vyych sfer. Chto vony, tvorci udesnoho darunka?

Maruira ne moe rozibratysia v strokatomu potoci zna, o plyvly do jiji svidomosti z kny-hoschovy. Staryj uyte Ngala, jakomu dorueno bulo vychovannia j osvita divyny, dobryj,sumyrnyj did tycho vsmichavsia, koly uenycia doskipuvalasia do nezbahnennych tajemny,chytav syvoju holovoju, dyvyvsia na neji prozorymy oyma i hovoryv:

Ptako moja! o ja skau tobi? Ty j sama moe proytaty v knyhach. Ja stverdu o-nebu, i ce stane dlia tebe istynoju! A istyna bezmena. Jak mou ja smertna liudyna stver-duvaty absoliutne! Ty zbahnula, Maruiro? Ja chou, ob ty dumala, muylasia, ukala. Stradan-nia velykyj uyte. Tak hovoria drevni pryeci

Pryeci? perepytuje Maruira. Ty skazav pryeci? Ja bahato ula pro nych.Zvidky pryjly vony?

Uyte zamovk. V oach joho zjavyvsia cholodok, ti zadumy vytaje nad temno-korynevymvysokym olom.

Maruira dyvujesia. Ty movy? Ja pytaju nedozvolene? Bako jako kazav meni, o nijakych pryeciv ne

bulo. o to legenda, skladena liumy, jaki rozchytuju vladu zemnych volodariv i erciv. oskae ty?

Uyte zitchnuv, povoruyv tonkymy vustamy, promovyv: Pokazaly Mudreciu zobraennia liudyny z dalekoji krajiny. Na doloniach i stupniach bulo

vydno vidkryti oi. Zapytaly Mudrecia: y ne zabobon ce? Chiba mona bayty nohoju y ru-koju?

Spravdi, navajemo bayty rukamy j nohamy, skazav Mudre. Jak zdobudemodosvid, koly ne pryklademo ruk do praci? Duch na perenosysia po zemli nohamy.

Mudri liudy daly ce zobraennia, dodav Mudre, ob nahadaty pro su reej. A e y ne schoi ci oi na vidkryti rany? Pravdu kau vam, erez rany zdobuvajete Svitlo Znannia

Bie nioho ne skazav staryj uyte. Tiky sumno j tryvono podyvyvsia na junu uenyciu.A potim piov do svojeji observatoriji, na pokrivliu bibliteky. Ve na porozi dodav:

Vako bude tobi, dytia moje. Dumaj i oyaj serce. Divyni j tak nesterpno tiako. ohojij, zdavalosia, ne vystaalo? Vse je, navi bie ni treba! Ale boly serce, jatrysia rozum neja-snoju tryvohoju, nezrymyj duch klye do diji, do ukannia. Jak perenesty nejasni poryvannia vreane yttia?

Maruira v sebe vdoma. Nevelyka zatyna kimnata, vsia zaviana ovkovymy kylymamy. Pobuzkovomu tli plyve usmichnene sonce. Vid nioho strumliasia chvyliasti promeni. Letia barvysti

ptachy, nesuy v dziobach kvity. Maruira sila do kruhloho stolyka bilia vikoncia, neterpliae vid-kryla skryku.

Na ornomu oxamyti blysnuv filetovyj krystal. Vin zakutyj u siru metalevu opravu. o tam,u hlybyni, nevidomo. Jak dijaty, jak korystuvatysia Vsevydiuym Okom?

Maruira schylylasia nad krystalom.Dobre bulo b vyrvatysia z pochmuroho palacu na voliu, ohlianuty svit z vysoty orlynoho po-

liotu!O dyvo! Krystal spalachnuv holubym siajvom. Maruira pobayla v niomu nebo j dalekyj

okean, a vnyzu horod Zolotych Vorit. Za nym pasmo bilych hir, poriad palac Volodaria, jijibaka.

Ote, pravda! Vsevydiue Oko nese jiji, kudy vona baaje!Maruira metnulasia v prostir. Nye, nye. O u krystali vydno koncentryni smuhy horoda

Zolotych Vorit. Rozkini palacy erciv i vojevod. Bani observatorij i chramiv. yroki blakytni ka-naly, rozkini pamy nad nymy. I jurba, rozmajita vesela jurba na berehach kanaliv i po vulyciach.

ovti, orni, oranevi, bili liudy! Veletni moriaky z hrubeznymy rukamy j yrokymy hrumy,raby z vysokymy korzynamy na holovach, vertliavi divata v bilych plattiach a rozrizamy na steh-nach. Vysoko v nebo porskaju vodohraji, pid potokamy procholodnych strumeniv veselo re-hoesia ditvora.

Ech, jak choesia Maruiri tudy, do nych! O, omu vona narodylasia v palaci Volodaria!Dali, dali! Bereh okeanu. Skeli j vysoki piniasti chvyli! Bje prybij. Chytajusia na chvyliach

korabli, hordo biliju vitryla.A tam, poza horodom Zolotych Vorit, vzdov bereha prostiahlasia yroka pustelia. Maruira

bay jiji zhory. Tam te je liudy. Vony metuasia na plantacijach, oroblia.Po vuzekych kanalach tee voda. Zvidky? Ade tut nema riky. Aha, vodu dobuvaju z hly-

bokych kolodiaziv. Vysoki uravli schyliaju dovhi yji z vaennymy derevjanymy vidramy dovody, jaka le-le poblyskuje sirym kruacem unyzu, povertajusia nazad, vynosiay v dziobachdorohocinnu volohu.

Jak mechanizmy, zhynajusia j rozhynajusia bilia kolodiaziv raby. Vony blya vid potu, oriasno vkryvaje tilo. Naprueni v neliudkomu zusylli mjazy, spotvoreni vid muky lycia.

Maruira achajesia. omu tak muasia liudy? Za vio? Neve nema u Volodaria mecha-ninych pominykiv? Pamoroysia holova v divyny. Vona bay achlyvi kartyny movby kri tu-man.

Povino posuvajesia dali j dali nad zlovisnym prostorom pusteli. Bez dum, bez rozuminnia,z odnym lye viduttiam tupoho boliu j nezbahnennosti

Pered zorom jiji vynykaje mohutnia bilokira posta. Temno-zoloti kueri vpaly na zmueneprekrasne oblyia. Priamo v duu Maruiri pohlianuly velyki, pronyzlyvi blakytni oi.

Vona zdryhnulasia. Tycho skryknula vid nespodivanky. o take? omu tak schvyliuvav jijibilyj rab?

Inkoly Vajvasvati zdavalosia, o vin bay stranyj son.Ne bulo nioho! Ni ornych korabliv, ni orstokych vojakiv, ni ostrova Ruta, ni palajuoji

pusteli. Ce jomu snysia I bezmena kamenysta ployna, i vuzeki kanaly, i uravli nad hly-bokymy kolodiaziamy, i sotni rabiv, jaki dobuvaju vodu z-pid zemli, ob polyvaty neosiani plan-taciji.

Vde i vnoi skrypy gigantke bylo uravlia, nimiju ruky vid natuhy, paly vohnem spynu,yroko rozkrytyj rot chapaje rozpeene povitria Tak, tak! Cioho nema! e trochy, e nebahato i vin prokynesia, i vse znykne Znovu bude bilia nioho laskava Anura, movaznyj bako, hlu-chyj hrim pryboju, jakyj hupaje v skeliu bilia jichnioho ytla

Ni, Vajvasvata ne prokydavsia. Mynaly dni. Mynaly noi. I chlope z achom zbahnuv, o

aslyve junake yttia ezlo, vyparuvalosia, jak bila chmarynka v hariaomu litniomu nebi.Velete vojevoda dotrymav slova. Vin oddav Vajvasvatu hospodariam majisovych plantacij,

jaki postaaly zernom horod Zolotych Vorit. Sotni rabiv z riznych krajiv bilych, ornych, ovtych oranku vychodyly z kamjanych vjazny pid nahliadom ornych vojakiv i prostuvaly do kolo-diaziv. jich prykovuvaly do ciamryny tovstymy lanciuhamy. Vid kolodiazia nemolyvo vidstupytyj na dva kroky. Vaennu baddiu treba bulo zahlybyty na pivsotni liktiv unyz, zaerpnuty vody ipotim vytiahty nazad. Ni zupynyty, ni peredychnuty, ni vypustyty z ruk bylo. Vhori, bilia uravlia,buv chytryj mechanizm, jakyj zahrouvav smertiu tomu rabu, o kydav baddiu napryzvoliae

Vona pidnimala uhoru, vdariala vai, zhory padav kami i rozavliuvav nesluchnianoho.Vajvasvata znav pro ce. Vin bayv kika takych vypadkiv. Na noho oach ne vytrymuvaly

neliudkoji napruhy molodi raby, vypuskaly z ruk bylo i, zapliuyvy oi, pokirno daly nemy-nuoho

Rozavleni kryvavi trupy rozkladaly pered kamjanyceju, ob raby uveeri, jduy na nilig,bayly, do oho pryzvody nesluchnianis. Pislia takoho vydovya Vajvasvata ne spav do svitanku,achlyvi prymary vytaly pered joho oyma, tilo tipala lychomanka.

A na svitanku znovu treba bulo jty do praci. Nahliadai lajuy rozdavaly rabam majisovikori j po mysoci hustoji teploji burdy. A potim vely jich do kolodiaziv. Vajvasvatu riatuvala johovelyezna syla. V peryj de vin dosy lehko zakinyv svoju robotu, ale potim vsiu ni plakavnykom od pekuoho boliu, jakoho zavdavaly obderti doloni.

Poriatuvav joho staryj rab Soat, jakyj leav poriad z junakom. Vin pouv stohin Vajvasvaty,zrozumiv joho bidu. Distavy z-pid uzholivja puk zelenych majisovych kis, Soat pryklav jich do ran,zamotavy hanirkoju. Bi potrochu vuchav. Vajvasvata z vdianistiu usmichnuvsia staromu. Atoj, alisno dyvliay na novoho raba, epotiv:

Bidna dytyno! oho tebe dolia zanesla siudy? Propade nizao!Vajvasvata movav, bo ne znav, o vidpovisty. Zanadto stranym, nespodivanym bulo vse,

o stalosia. Ne pospiaj, radyv junakovi Soat. Ne nadryvajsia. Znaju, o syly bahato maje, ta

tut jiji lehko vykynuty na viter. Vdianosti vid hospodaria ne matyme, to berey sebe. A raptomusmichnesia tobi dolia Chto znaje?

Vajvasvata potrochu vtiahnuvsia v robotu. Zayly, zakarubly doloni, potemnilo pid so-nianymy promeniamy tilo, mohutnia sitka yl i mjaziv obplutuvala ruky j hrudy.

Nahliadai dyvylysia na atletynu posta junaka, liutuvaly. Komu iz nych zdalosia, o za-nadto lehka cia robota dlia biloho raba. Jak pirjinku, tiahaje vin baddiu tudy j nazad! Nijakohostrachu, nijakoji muky! A jakyj to rab bez muky?

I vony zaminyly baddiu v kolodiazi Vajvasvaty na vdvii tiau. Chotiv protestuvaty junak,ta nahliada tak vdaryv joho remenem, o kira trisnula na spyni. Vajvasvata prykusyv jazyka,cho u dumci laden buv rozterzaty muytelia.

Teper robota vysnauvala junaka bie, ni inych. Navi joho molodych syl ne vystaalo,ob znosyty achlyvyj tiahar. Vin poav chudnuty. Soat pomiav ce, viddavav jomu astynu svo-jeji pajky. I e pidtrymuvala Vajvasvatu nezminna vesela posmika staroho raba. To bula posmikane vymuena, ne tuna, ni! Junak bayv, o Soat niby osiajanyj zseredyny nezrymym vohnem.Vin buv schoyj na zlydennu poarpanu nehodoju chalupu. Zovni vona obbyta, obluplena, v dranijpokrivli svysty buria, a za pochylenymy stinamy hory zatynyj vohnyk, yvu dobri liudy, jakizavdy hotovi pryjniaty do sebe zmuenoho mandrivnyka, nahoduvaty joho, poklasty spaty

Dyvuvavsia Vajvasvata, zvidky ce v Soata? Jak vin v takij bidi zberih veseloi j navi radis?Prote zapytaty Soata odrazu ne nasmiliuvavsia. Lye znav, o staryj rab prychovuje v dui jakutajemnyciu. Bez tajemnyci, napevne, ne mona tak dijaty j yty.

Osoblyvo viduvav Vajvasvata dyvnyj potiah do Soata veoramy, koly nahliadai zamykalyrabiv do yrokoji ovanoji kamjanyci. Tut mona bulo pochodyty, rozimjaty zakliakli nohy, po-leaty na kamjanych plytach, zaroslych burjanamy. Tovaryi, rozbyti cilodennoju praceju, zamer-tvo padaly na solomjani pidstylky. A Vajvasvata razom z Soatom sidaly ostoro i dovho movkydyvylysia, jak nad nymy velyno kotylo chvyli nebesne more, spovnene zorianoju ryboju.

Soate, skazav Vajvasvata sumno. Staryj Soate! Meni tiako na dui, koly ja dyvliusia

na zori. Zdajesia, o ja vtratyv o. o prekrasne, nedosiane, velykeStaryj rab zapytlyvo dyvyvsia na junaka, vsmichavsia, movav. Potim tycheko zaspivav

dyvnu, tryvonu pisniu protianu i melodijnu.

Koly ryba plyve v okeani,Chiba ryba sumuje vid toho,o otouje jiji vodiana stychija, ridna stychija?Ni, ne sumuje ryba vid tohoBjesia ryba na hariaomu pisku,Zadychajesia na kamjanomu berezi,Baaje pirnuty v zelenu hlybi,o porodyla jiji!Koly sokil yriaje u nebi,Chiba sokolu vako vid toho,o vitry joho v nebo zdijmaju,U blakytne, udove nebo?Ni, ne vako jomu vid toho!A v klitci sumuje sokil,U sici tripoesia sokil,Koly zvjazani kryla yroki,Koly nebo zakryte vid zoru,O prekrasne, velyne nebo!

Pisnia chvyliuvala Vajvasvatu, ale vin ne rozumiv jiji hlybyny, jiji prychovanoho zmistu. I ju-nak e ahuie dobyvavsia v Soata:

Ty zavdy veselyj, Soate. omu ty radije? yttiu! prosto vidpoviv Soat. yttiu, hirko povtoryv junak. De ty bay yttia, v omu? V stradanni? Soate! Ty

smijesia nadi mnoju! Ne smijusia, serjozno vidkazav staryj rab. Joho suche ovte oblyia rozhladylosia, pro-

zori oi siajaly, vdyvliajuy zadumlyvo v hlybyny neba. Ne smijusia, Vajvasvato. Ty e junyj,ty nioho ne znaje. A ja poyv dosy Buv i vinym, buv i rabom! Znaju cinu svobodi j rabstvu.asto liudy radiju lychovi i pealiasia, koly astia pidstupaje do nych. Chto skae, de vona radis? I de neastia?

Ne rozumiju, sumuvav Vajvasvata. Ujavy sobi, nino epotiv Soat, o ty povertajesia do ridnoho domu Movy, ne hovory cioho, skrypiv zubamy junak. Ne bude cioho, ne bude E, ne perebyvaj, smijavsia staryj rab. Povertajesia ty do ridnoji materi. Navkolo

pima, hroza, bahniuka. Ty mokryj, obirvanyj, cholodnyj i holodnyj. y bude bidkatysia, o tyneasnyj?

Ne budu, pochmuro skazav Vajvasvata. Bo nezabarom znajdu prytulok vid buri! Zbahnuv, laskavo zauvayv Soat. U mene je poperedu takyj prytulok, ridnyj

prytulok De vin? nedovirlyvo spytav Vajvasvata. Nad namy, dyvy, movyv Soat, prostiahajuy vn-schli ruky do zirok. Junae mij liu-

byj! Pamjataj, o vse mynaje i vse splitajesia v dyvnomu potoci yttia. Vpadajuy v rabstvo, myhotujemo sobi dorohu do slavy. Zachopliujuy bahatstvom i velyiu, my nablyajemo do padin-nia! Ja radiju, bo plau stari borhy. Koly e treba rozplatytysia?

Vsedno ne zbahnu, pochmuro zapereyv Vajvasvata. ornyj Volodar maje neo-sianu vladu. Ty lye ervjak pid joho obotom. Vin hospodar svoho astia j neastia. A ty? A ja?My zaleymo vid odnoho joho slova

Staryj Soat tycheko zasmijavsia, obniav Vajvasvatu za mohutni plei, prytys do sebe.

To obmay. To mara rozumu, jakyj ne bay hlybyn buttia, Vajvasvato. Vin ornyj Vo-lodar spravnij rab. A my vini! Zaekaj. Ja pojasniu. Ta tiky moji pojasnennia nioho ne dopo-mou, koly ty sam ne zbahne. Skay vidverto oho ty najbie choe?

Voli! skryknuv Vajvasvata. Bie nioho. Ni palaciv, ni rabiv, ni ovniv, ni zolota.Voli!

udovo, zasiajav Soat. Mij drue, prekrasno! Tobi j meni ne treba nioho. A or-nomu Volodariu i joho vojevodam potribno bahato oho! I raby, i palacy, i chramy, i polia, i korabli.jim potribna vlada nad liumy, nad svitom. Jak e ty ne zbahne, o vony nikoly ne matymusvobody? Vony raby vsioho toho, bez oho ne mou obijtysia. Vinyj lye toj, chto vidmovyvsia odusioho. Navi od sebe!

Vid sebe? Jak ce? Cioho ne mona pojasnyty, skazav Soat. Ce prychody u taku my, na jaku ne mona

vkazaty. Jak rozkvitaje kvitka Ty mudryj, Soate, hariae movyv Vajvasvata. Ty mudryj i dobryj. Ta ja ne vse rozu-

miju. I ja ne chotiv by vidmovliatysia vid sebe! Ni! Ja chotiv by staty vinym i synym! Dlia oho? ob zrujnuvaty, svavoliu j rabstvo! hnivno vidpoviv Vajvasvata. ob usi liudy

mohly vino dychaty j yty! I ob buly sami sobi hospodariamy! A o ty baaje sobi za ce, junae? spytav stari rab. Za te, o zviny rabiv? Nioho, zdyvovano skazav Vajvasvata. A navio sobi? Koly inym bude dobre, to

radisno bude j meniSoat zasmijavsia vdovoleno. Todi ty te vidmovyvsia od sebe, drue mij. Tiky rozum tvij e tuhyj i nepovorotkyj, a

serce, jak almaz. Berey serce, Vajvasvato! Vono pryvede tebe do pravdyJunak bolisno rozdumuvav nad slovamy Soata, namahavsia zbahnuty jich. Ta hodi bulo. e

malo mozok zakarbuvav zna, e malo dosvidu vlylosia do ai dui, ob zrozumity tajemnyidumky staroho raba.

Tak mynaly dni j noi. Vajvasvata metavsia sered zahoroi, jak lev po kamjanyci, ukav vy-chodu. Kydavsia do Soata, palko epotiv:

Ne vytrymaju, staryj Soate! Ne vytrymaju! Treba vtikaty! Pomoy meni! Kudy vtee? sumuvav Soat. Ty takyj prymitnyj. Odrazu spijmaju Odnae treba

o prydumaty. kiru mona pofarbuvaty. U mene je sik, prychovanyj ue davno A volossia po-stryemo. Nu-nu, leopard! Zaduy! Tyche, a to chto pouje! Buty bidi!

Vony znajly misce v kutku kamjanyci, de nichto ne spav. Poaly potrochu piddovbuvatyzemliu, vykydaly v stinu jamu. Ale radis jichnia j nadija buly nedovhymy. Chto pomityv ti hotu-vannia i povidomyv nahliadaiv.

Soata i Vajvasvatu spijmaly na hariaomu. Na svitanku jich liuto byly reminniam pered jur-boju rabiv. Nalyvalysia krovju bahrovi smuhy na spynach, pochniupyvy, stojaly raby, i, jakzavdy, laskavo smijalosia sonce, pidijmajuy nad okeanom.

Povernuvy z roboty, Vajvasvata byvsia holovoju ob kaminnia, stohnav vid bezsyllia, rvav nasobi volossia.

O Soate! o dijaty? Teper kine! My raby nazavdy. A ty kazav: my vini! Ty kazav, ovony raby! Cha-cha! Soate! o teper tvoja mudris skae? o?!

Nerozumna dytyno! alisno proepotiv staryj rab. Tebe buntuje bi i spraha pomsty.Ne dumaj pro sebe. Vspokijsia! I bu radisnyj! Ja ne smiju, ne krey oyma na mene! Bo hore,koly vono navi pryjlo, ne daje ni vtichy, ni pomoi! Radij u hori, Vajvasvato! Radis to velykasyla! To nae zvinennia, junae!

Ty v bezodni rabstva vvaaje sebe vinym? Soate! Ja boevoliju! Ja ne mou zrozumitytebe

Zrozumije, zapliuyv oi Soat. Nezabarom ornyj Volodar hadaje, o volodijemnoju? Durnyci! Vin volodije, i to tymasovo, lye tilom A o tilo? Mara Ty bay, jake vononikemne, jak lehko joho znyyty Vsi hynu, vsi hnyju u zemli Odyn ranie, inyj piznie Tonavio dryaty za tym, o vse odno znykne ym e volodije ornyj Volodar, Vajvasvato?

Hnojem A dua moja nepidvladna jomu I nikomu! Nikomu, uje? Volia moja, duch mij zimnoju. Ja vteu z vjaznyci tila, koly zachou. Nijaki volodari ne vtrymaju mene Vony strachajumene smertiu. Ale smer to svoboda. Svoboda, Vajvasvato

Staryj rab zabuvsia v marenni. Vin o burmotiv, zahortajuy u hanirja, ale Vajvasvata vene mih nioho rozibraty. Vin prosydiv cilu ni bilia nioho, spustoenyj i pochmuryj. A koly vrancinahliadai vyhanialy rabiv na robotu, Soat, jak zavdy, vsmichavsia.

Staryj nahliada rozliutyvsia, pobayvy toj usmich. Hej ty, rabe pohanyj! Ty smije nasmichatysia? Pislia toho, o oderav uora? Anu, dajte

jomu bie vidro! ujete? Chaj teper posmijesia!Ta na oblyi Soata ne zminylosia nioho. Vin lye z alem pohlianuv na nahliadaa i, roz-

luajuy z Vajvasvatoju, skazav: Pora meni, junae. Pora dodomu Kudy? ne zrozumiv Vajvasvata. Do baka, vsmichnuvsia Soat. Spoyvaty Ve ne mou trymaty tiahar. Pryjdu ini

A ty terpy. Terpy, Vajvasvato! I pamjataj pro radis!Vajvasvata zanuriuvav baddiu v kolodia, vytiahav, vylyvav vodu v koryto i nijak ne mih vi-

dihnaty tryvonych dumok pro Soata. o vin nadumav? Kudy vin choe vtekty?Koly sonce pidnialosia v zenit, na plantacijach prolunaly liuti kryky. Vajvasvata bayv me-

tuniu, uv lajku nahliadaiv, ale ne znav, o trapylosia.Tiky vveeri, koly rabiv zavodyly do kamjanyci, Vajvasvata ne pomityv u jurbi Soata. Serce

junaka zatripotilo bolisno j tiako. A bilia vchodu na travi lealo rozavlene tilo. Po barvystychhanirkach, jakymy Soat obmotuvav nohy, junak piznav staroho raba. Raba? Teper ue Soat ne buvrabom. Vin zvinyvsia vid rabstva. Vin buv vinyj!

Vajvasvata zbahnuv, pro jaku svobodu hovoryv staryj tovary. Jak prosto, jak lehko! Odnamy i ruysia temnycia! Znykaje vse nebo, kamjanycia, ornyj Volodar! Pustyty bylo, vpadekami i kine! Mabu, tak zrobyv i Soat.

Toho veora Vajvasvata sydiv u kamjanyci na zvynomu misci samotnio. Raby zdalekapohliadaly na vbytoho horem junaka, ale ne pidchodyly, bo znaly, o ne mona zaraz joho nivtiyty, ni rozvayty.

Vajvasvata dyvyvsia u temno-synie nebo, zori pomahaly tamuvaty nesterpnyj bi dui. Nebulo dum, ne bulo mrij Pusto v serci! Lye v prostori vidluniuvaly tychi slova:

Koly sokil yriaje u nebi,Chiba sokolu vako vid toho,o vitry joho v nebo zdijmaju,U blakytne, udove nebo?..

Maruira ne mohla daty rady svojemu serciu, ne mohla zaspokojity svidomis. o jij bilyj rab,pobaenyj v krystali Vsevydiuoho Oka? o vin jij nevidomyj i uyj? Dni j noi vona sposte-rihaje za nym, dumaje pro nioho j muysia za joho doliu. Dyvni blakytni oi. Magnetyne lyce,jake marysia jij u snach. omu?

Divyna chotila pohovoryty zi starym uytelem, ale potim vyriyla ne treba! Chtozna, jakpodyvysia uyte na jiji pouttia, o podumaje. Bo j sama vona e ne rozibralasia v sobi.

I o vona jde do baka. Volodar poklykav jiji. Navio? Moe, tomu, o jij spovnylosia pjat-nadcia lit? Koly maty bula yva, jij oroku daruvaly v cej de ihraky, barvysti vbrannia, smaniplody z dalekych zamorkych krajin. Moe j nyni bako zhadav pro ce i vyriyv vidnovyty tojzvyaj? y potribno jij ce? Nema materi, nema jiji tychoho arivnoho smichu, jiji laskavych karychoej. Jaki veseloi bez neji?

Maruira prochody vukymy, vysokymy korydoramy. V niach stoja skuptury Ranataky,

vytesani z ornoho granitu. Oblyia baka hrizne, ino zimknuti vusta, ruky skladeni na hru-diach. Bilia pidniia konoji skuptury hory ninyj svitynyk. oranku erci slua bilia cychidoliv, kuria aromatni oliji, moliasia. A Maruiri smino j nijakovo! Navio tak bahato obrazivodnijeji liudyny? I navio jij molytysia? Kau, Ranataka boh! Jakyj e vin boh? Liudyna, jak ivsi. To omu nazyvaju bohom Volodaria Ruty j Dajiji? Pravda, ne lye vin maje svoji zobraen-nia. Bahato znatnych liudej vojevod, akluniv i majetnych sluyteliv sporudyly v chramachvlasni kaplyci j utrymuju erciv dlia molytov i ertv. Dyvni liudy!

Maruira vchody do baka. Vin siohodni usmichnenyj, zadovolenyj. Mene zmorok na oli,oi prymrueni, j pohliad jich volohyj, mjakyj.

Pidijdy blye, doko, lunaje holos Ranataky. Vin klade ruky jij na plei, dyvysia v oi.Sumno zitchaje.

Ja ne hoden daty tobi takoji radosti, jak maty, Maruiro. Ta o v mojij syli zrobliu. Tobisiohodni pjatnadcia lit. Ty ve velyka. Skoro bude inkoju. Prosy, o baaje. Vse, o choeserce tvoje. Slovo Volodaria zakon.

Znenaka svidomis Maruiry pronyzala blyskavycia. O vono! Teper abo nikoly! I, opustyvyoi, vona skazala:

Mij Volodariu i baku! Ja diakuju tobi za Vsevydiue Oko. Ja bie bau, ja maju zmohumandruvaty po tvojemu carstvu

Po naomu carstvu, mjako dodav bako. Tvoje carstvo prekrasne, vdiano vsmichnulasia divyna. Osoblyvo meni spodoba-

lysia kazkovi kvitui sady. Ja b chotila rozvesty taki kvity v palaci. ob odnia myluvatysia nymy,ob vdychaty jichni pachoi

To ja pryliu rabiv, vony odrazu perevezu. Ni, riue skryknula Maruira. Ne treba tak prosto. Meni ne cikavo odrazu maty sad.

Ja chou, ob vin ris postupovo, ob ja bayla vse vid narodennia kvitky do zriloho plodu. Iob mohla sama vyrouvaty jich. Baku, daj meni odnoho dobroho j synoho raba, ob vin do-pomahav meni

Jaki dribnyci! nevdovoleno skazav Ranataka Ty b mohla poprochaty o znanie!Bery sobi jakoho choe u palaci.

Ne chou v palaci, zitchnula divyna. Vony nikemni j ledai. I pidstupni. Nyporiavsiudy, pidhliadaju Ja ne liubliu jich!

Ce pravda, zasmijavsia Ranataka. Todi treba vybraty na plantacijach. Tam rabyzvyni do roboty. Sluchniani j syni. Hm! o my zrobymo? Tak i buty! Trochy asu prysviautobi, doko! Zbyrajsia, letymo za misto!

Maruira proohom kynulasia do svoho pokoju. Vona ledve strymuvalasia, ob ne vykrytysebe, svoho astia.

Vyjlo, vyjlo! Dobryj duch pokijnoji materi pomahaje jij. Ale tycho, tycho. Ranataka a-klun, vin umije ytaty dumky! Tycho, ni slova!

Divyna odiahla temno-synij pla, spustyla na oblyia prozoru ornu sitku. Chutko zijlapo spiranych schidciach na pokrivliu palacu, mymo neporunych vartovych-veletiv, mymo bi-bliteky. Tut, bilia hlybokoji nii, ve ekav na neji bako. Mohutniu posta joho obliahala zolotystakouha z dribnoji metalevoji lusky, plei pokryvala orna nakydka, holovu vinav olom z obra-zom Pirjastoho Zmija. Ranataka vkazav na lehkyj napivprozoryj oven, o stojav u nii.

Sidaj!Maruira chvyliujuy sila na prune sydinnia. Bako navproty. Vartovyj ovtolycyj kreme-

znyj velete zapytlyvo pohlianuv na Volodaria. Toj nedbalo kyvnuv. Zalyajsia tut. Ja samRanataka vidkryv poseredyni ovna nevelykyj sribnyj jayok. Peresunuv malekyj vaele.

Maruira vidula zapach svioho zerna penyci. Poulosia dzyannia. oven hojdnuvsia. Navkolobortiv joho vynyklo tumanne tremtlyve kolo. Vono temnilo, nasyuvalo, uiniuvalo.

oven pidniavsia v povitria. Proplyv nad sferoju observatoriji, popriamuvav do hir. Dychnuvteplyj volohyj viter, nasyenyj zapachom moria. Maruira zachopleno ohlianula velynu panoramuhoroda Zolotych Vorit, vdychnula na povni hrudy aromatne povitria, povernulasia do baka.

Baku mij i Volodariu! omu b usim liudiam ne daty letiuych ovniv? Jaka to radis! O durna divyno! nachmuryvsia Ranataka, skosa pohliadajuy na vulyci horoda Zolo-

tych Vorit. o bude, koly vsia ota neystota liudka pidnimesia v nebo? O bohy! Ja ne choudoyty do takoho dnia!

Maruira prykusyla jazyk. Vona rozulylasia j zabula, o bako zovsim inake dyvyvsia nasvit, ni vona. Chiba ne svaryv vin jiji bahato raziv, koly vona vyjavliala ulis i mjakis do liudej?Tycho, tycho, ne slid budyty v niomu nijakych pidozri!

Nasuvajusia kryani apky hir. Dychaje cholodom vid nych. Maruira zakutujesia v teplunakydku. Ranataka klade ruku na sribnyj jayok, i oven znyujesia, plavno pochytujuy, dohustych sadiv, rozkydanych u hirkych uelynach.

Nahliadai pomityly letiuyj oven Ranataky. Vony padaju na kolina, bjuy lobamy ob ka-mjanystyj grunt, movazno dyvliasia v oblyia povelytelia, oikujuy nakaziv.

Ranataka movy. Potim skupo kae Maruiri: Projdimo po sadu. Dyvy i vybyraj do smaku. Maruira znaje, o tut jij nichto ne pidijde.

Ale treba jty. Treba hraty svoju ro.Zdyvovani raby dyvliasia na hriznoho ornoho Volodaria, na tenditnu inou posta u

temnij nakydci. Schyliajusia v pokirnych poklonach.Plyvu mymo Maruiry smuhy vynohradnykiv, zarosti pynych trojand, bilych lilej, basejny z

lotosamy. Tonki aromaty zabyvaju duch, pjania.orni, ovti, bili raby. Zihnuti postati, pokirni lycia. Ranataka dopytlyvo dyvysia na doku. Nu? Vybrala koho-nebu? Ni, neriue kae Maruira. Vony vsi jaki kvoli i due pokirlyvi. Ja b chotila ne

takych Todi letimo na majisovi plantaciji, znyzavy pleyma, kae bako. Tam najsynii

raby!Maruira torestvuje. Serce jiji spivaje. Vona opuskaje viji i pokirno zitchaje. Harazd, baku. Sluchaju tebeNahliadai provodaju zachoplenymy pohliadamy oven ornoho Volodaria. Perehlia-

dajusia, pochytujuy holovamy. Nedarma skladaju pro Ranataku strani legendy j kazky. Navinebo pidvladne jomu!

A Volodar z dokoju ve nablyajusia do majisovych plantacij. Vdalyni synije okean.Tiahnusia erez pisky zelenavo-ovti smuhy majisu, blakytnymy stiokamy strumysia v kanalachvoda.

Maruira, zatamuvavy bi, dyvysia zhory na dribni postati rabiv, prykutych do kolodiaziv. Baku omu ci liudy tak muasia? U tebe je potuni mayny. U tebe je tuni raby.

Vony mohly b dobuvaty voduRanataka dovho j suvoro dyvysia na doku. Tonki vusta nedobre voruasia. Potim rozci-

pliujusia. ujusia suchi slova: Ty e dytyna. I ne znaje svitu. Ne znaje yttia. Zaminyty liudynu mechanizmom

oznaaje daty liudyni voliu. Daty jij as dumaty pro sebe. A tym, chto matyme mayny, treba datyznannia. Znannia daje sylu j vladu. I nasolodu. Bezli liudej zachoe maty nasolodu. I bahatstvo. Ivladu. Vsim e ne vystay! I ponesia strana boroba. Znovu padinnia donyzu. Znovu vsespoatku. Ni, chaj praciuju raby. Chaj poynaju plody jichnioji praci j plody rozumu mudrecivobrani! My! Ne dumaj pro ce, Maruiro. To sprava starych i mudriych!

oven tycho sidaje bilia vysokoji kruhloji kamjanyci. Do Volodaria zbihajusia nahliadai.Vony zapopadlyvo vedu joho vzdov kanaliv, mymo kolodiaziv.

Maruira tremty, namahajesia strymaty nervovu lychomanku, zcipliuje zuby. O vin, nareti!Vona zupyniajesia. Zupyniajesia j Ranataka. uty skrypuyj holos ornokiroho nahlia-

daa: Nesluchnianyj rab. Zbyravsia vtikaty. Ale synyj Vin meni podobajesia, ledve utno kae Maruira. Cioho ja beruBako nedbalo dyvysia na biloho raba, kyvaje. Bau, o synyj. A y vmije vin dohliadaty kvity?

Ja zapytaju, kae Maruira.Vona stupaje kika krokiv do kolodiazia. Z alem i achom dyvysia na naprueni ruky raba,

na pokryte riasnym potom tilo. Rab pomiaje bilia sebe liudej, ruchy joho spoviniujusia. Vindyvysia na dyvnu toneku posta, o nablyajesia do nioho, vako dychaje. oho baaju vidnioho uynci? Moe, vyhadaly novi muky?

Z-za prozoroji zapony ujesia tychyj melodijnyj holos: Ja doka Volodaria. Chou vziaty tebe do sadu. y vmije ty vyrouvaty kvity?Rab movy. Hrudy joho vysoko zdijmajusia. Ranataka dyvysia na nahliadaa. o vin nimyj? nezadovoleno zapytuje Volodar. Hovory, ovno vidpovidaje nahliada. Pevne, jazyk kovtnuv zi strachu.Ranataka schvano vsmichajesia. Hej ty, rabe! huno kae vin. Tebe zabyraje doka moja do palacu. Tebe rozkuju.

Maje viddano j virno sluyty jij vse yttia. Za te daruju tobi voliu!Vajvasvata pochytnuvsia. Vypustyv bylo z ruk. Zahurkotila baddia, pomala vhoru. Kami! skryknuv nahliada. Maruiro, nazad! rozpalyvo huknuv Ranataka.Vajvasvata myttiu otiamyvsia, zbahnuv smertenu nebezpeku. Zahynuty tak nikemno, koly

volia vsmichajesia jomu! O Soate, velykyj drue, pryjdy na pomi z krajiny predkiv, z jasnohoneba!

U neliudkomu zusylli vin zibrav usiu junaku mohu i sachnuvsia he vid kolodiazia. Zahry-miv lanciuh, trisnula ciamryna, poletily druzky dereva v usi boky. Vajvasvata vpav bilia nih Ma-ruiry.

A v nastupnu my velyeznyj kami hepnuvsia na te misce, de tiky o stojav rab. Maruira,zatulyvy doloniamy lyko, tremtila vid achu. Movaly nahliadai, z podyvom dyvliay naVajvasvatu. Movav i Ranataka, vraenyj syloju biloho raba.

Hrizna zmorka prorizala olo Volodaria, tiaka duma zaliahla v hlybyni svidomosti. Vin pe-reduvav o nepryjemne dlia sebe u podiji z bilym rabom, u joho dyvnomu zvinenni. Ade nevin, Ranataka, zvinyv raba vid lanciuha. A toj sam pid zahrozoju smerti rozirvav kice nevoli! Ce jne podobalosia Volodarevi.

Dovho tryvala movanka. Pochytujuy, zvivsia na nohy Vajvasvata, e ne rozumijuy, oz nym, de vin. Maruira blahano pohlianula na baka, tycho promovyla:

Mij Volodariu i baku! Ja chou dodomu. Meni treba vidpoyty! Joho pryvedu potim.Ade ty obiciav?

Harazd, vako skazav Ranataka. I, ne ohliadajuy na Vajvasvatu, piov do letiuohoovna

Vajvasvata yve u nevelykomu kamjanomu budynoku sered derev. Pamy umlia yrokymlystiam nad pokrivleju. Na svitanku dzvinko spivaju ptachy. urlyvo bryny potiok, vpadajuydo kanalu.

Junak ve ne prykutyj lanciuhom. Poriad nema nahliadaiv, rabiv. Vin vino chody po sadu,sered kvitiv. Moe navi vyjty za mei palacu, v horod Zolotych Vorit.

Inkoly Vajvasvata bay sered kvitiv zdaleka vysoku posta doky Volodaria. Tijeji, o pry-chodyla na plantaciji, o zachotila vziaty joho do sebe v sad. Ote, vin jiji rab. I vona moe zrobytyz nym, o schoe. Vbyty, zakatuvaty, povisyty, etvertuvaty, kynuty u prirvu! Vse, o schoe!

Ale vona tycha j movazna. Vona e ne pidchodyla do nioho, ne kryala, ne lajala. Jomunema oho narikaty na doliu. Treba daty

Jako Vajvasvata pidrizuvav noem zivjali kvity na velykomu trojandovomu kui. Vin pra-ciuvav maynano, a v svidomosti probihaly jaskravi spohady dytynstva, maryly daleki morkiprostory, vysoki zelenavi chvyli, orni, micni ruky baka Divary. Serce junaka emilo, na duibulo toskno j sumno.

Nih Vajvasvaty torknulasia ti. Vin zdryhnuvsia. Pidviv holovu i zliakano zavmer.Poriad z nym stojala doka ornoho Volodaria. Vona dyvylasia na Vajvasvatu tryvono j

pyno. orni oi vyprominiuvaly lasku. Junak zitchnuv, sumyrno schylyv holovu. Vitaju tebe, Vajvasvato, skazala divyna. Hospodynia vitaje raba? zdyvuvavsia junak. Hospodynia nasmichajesia?.. Ty ne rab, tycho promovyla divyna. Ty vina liudyna. Rab toj, chto choe buty ra-

bom. A ty ne choe?Vajvasvata zavmer. Chto hovoryv jomu ce same? I takym e serdenym holosom? Soat. Nu,

zvyajno, Soat, kochanyj staryj druh, jakyj piov od nioho v krajinu predkivJunak pomovav, nesmilyvo hlianuv na preharne oblyia doky Volodaria, proepotiv: Nahliadai prozyvaly mene brudnoju hijenoju. Hospodynia due dobra, nazyvajuy mene

liudynojuDivyna spalachnula. V pohliadi jiji zaevrily iskry hnivu. I tak e raptovo zhasly. Pryvitno

podyvyla vona na mohutniu posta Vajvasvaty, na joho munie oblyia i jasni oi, skazala: Liudyna vysokoji dui ne nazve pohanym slovom navi raba. Ti, o klykaly tebe tak, sami

nikemni. Nichto bie ne nazve tebe tak, Vajvasvato! Ja viddanyj sluha tvij, hospodyne, poklonyvsia Vajvasvata. Ty povertaje meni na-

diju Na o nadiju, Vajvasvato? Na voliu Ale ty vinyj, hariae zitchnula divyna. Ja perekazuvala tobi, o ty moe vycho-

dyty v horod Zolotych Vorit. Ja viriu tobi Tak, tak, sumno pidchopyv Vajvasvata. Ty viry meni. I ja ne zradu tvojeji viry. Ja

povernusia. Ta ja b ne chotiv bu-jakoho rabstva ni z lanciuhom, ni bez lanciuha. Tvoje rabstvo,hospodyne, ninie, ale vono vsedno rabstvo

Vajvasvato, ty zbahne zhodom, o ce ne tak. Ty moe cho zaraz buty zovsim, zovsimvinym. Ja mou zrobyty ce. Ja navi dam tobi znak Volodaria, z jakym tebe nichto ne torknepacem. Ty zmoe povernutysia dodomu, na svij ostriv

Pravda? zahorivsia Vajvasvata. Hospodynia ne obmaniuje mene? Ni, Vajvasvato, sumno zitchnula divyna. Ale ne zvy mene hospodyneju. Imja moje

Maruira Ne smiju, pochniupyvsia Vajvasvata. Ja znaju svoje misce. Ty vysokoho rodu, vena,

preharna j vina. A ja temnyj rab, jakyj ne znaje nioho Ne znaje nioho, proepotila Maruira. Vona vsmichnulasia jakij svojij dumci. I raptom

zapytala: Vajvasvato, a ty liuby kvity?Junak zdyvuvavsia nedanomu zapytanniu, trochy pomovav, potim znyzav pleyma. Ja dyvujusia jim omu? Ne zbahnu. Jak vony tut? De tut, Vajvasvato? Na zemli, hospodyne De tak strano j tiako, de lliesia krov i stohnu liudy. Vony nini

j prekrasni. I zavdy veseli. Konoji vesny vyrostaju znovu v krasi j velyi. Cho navkolo, jak iranie, smer i tortury

Dyvno hovory, Vajvasvato Ne znaju. Ja tak mysliu. Ja dumala pro o podibne, skazala Maruira. I ytala v starych rukopysach. ytala, protiano skazav Vajvasvata. Meni navi slovo ce neznajome ytaty oznaaje rozbyraty znaky, zapysani na papirusi. Ti znaky peredaju slova, ja-

kymy my obminiujemo. V slovach zapysujesia drevnia mudris. Mynule zemnoho kruha, bytvy,znannia pro liudej, roslyn i tvaryn, pro zirky j sonce, pro misia i nebesa

Ja nikoly ne znatymu toho, pochylyv holovu junak. omu? Chto navy mene?

Ja, blysnula oyma Maruira. Ty, hospodyne? Tak. Tiky chaj nichto ne znaje pro ce. Zhoda? Ja peredam tobi vse znannia, jake zmou.

U palaci velyka bibliteka. Ja ne proytala navi desiatoji astky. Tobi bude cikavo j radisno. Apotim, koly ty stane rozumnym i mudrym, todi pide, kudy schoe, Vajvasvato

Vajvasvata dyvyvsia na schvyliovane lyko Maruiry, i serce joho bylosia asto j tryvono.Zvidky cia dyvna ninis u hospodyni? Za o jomu nehadana radis?

Ja veoramy prychodytymu do tebe, Vajvasvato. I prynosytymu rukopysy znannia. dymene. Ale ni slova nikomu

Maruira vsmichnulasia laskavo j vydko pila he. Vajvasvata dyvyvsia jij uslid, e ne viriay,o tenditna posta u ornij oxamytovij sukni ne pryvydilasia jomu

Nadveir Vajvasvata oblyyv robotu v sadu, sklav bilia svoho ytla motyky, noi, drabyny.Vmyvsia cholodnoju prozoroju vodoju z potika. Potim vyriyv pomyty holovu. Namyliuvav volos-sia blido-zelenoju travykoju, o neju tak asto vmyvala joho Anura v dytynstvi. Trava pinylasia,ypala oi. Voda, stikajuy z holovy junaka, stavala vse ystioju. Pokinyvy z vmyvanniam,Vajvasvata rozesav bujne volossia derevjanym hrebenem. Podumavy, distav z vuzlyka bilu ystutuniku, jaku prydbav nedavno u palacovych rabiv, perevdiahsia.

Schylyvy nad potokom, vin zahlianuv u dzerkanu vodu i zliakavsia. Dlia koho vin tak ho-tujesia? Doka ornoho Volodaria obiciala pryjty. Obiciala Komu? Nikemnomu, bezprav-nomu rabu. ob vyty joho. o ce? Hluzuvannia? jij sumno, jij choesia rozvahy! Ot vona j vy-brala joho potiyty. A potim pryjde siudy razom z vojakamy I nakae schopyty joho! Jaka haba!

Vajvasvata kynuvsia do svoho prytulka, chotiv zirvaty z sebe tuniku. Potim otiamyvsia. Ocho-pyvy doloniamy oblyia, siv na svoju nudennu posti, tiako zadumavsia. Ne moe buty! Takazrada nemolyva vid takych jasnych oej! o z toho, o vona doka Volodaria? Ade vriatuvalavona joho vid smerti, vid tiakoho poneviriannia!

Vajvasvata schopyvsia z posteli, vyjov nadvir. Smerkalo. ornym hromaddiam navysav pa-lac Volodaria nad sadom. U nebi merechtily peri zirky. Bahrovym krualom nad dalekymy horamyschodyv misia. Z mista dolynaly protiani kryky, pisni.

Zaelestily kui. Vajvasvata kynuvsia, pryajivsia bilia svojeji chatyny. Chto tam? Ja, VajvasvatoO vona, Maruira. Hnuka, jak jairka. V temnomu plai. Oi siaju tajemnyym vohnem,

tryvonyj podych zlitaje z vust. Chodimo v prytulok. Hospodyne, navio? ChodimoVin ve ne zapereuje. Vidyniaje dveri, vpuskaje kazkovu hostiu. Pidpyraje dveri vakoju

motykoju. Chutko zaviuje maleke vikonce plaem. Potim rozhribaje popil u piurci, rozduvajearynu. Spalachuje smolysta trisoka. Vajvasvata zapaliuje svitynyk. ovtavyj vohnyk osvitliujeMaruiru. Vona ohliadaje tisne ytlo, slabo vsmichajesia.

Meni podobajesia tut, Vajvasvato artuje, hospodyne? Ni, ne artuju. Hospodyne, ja dumav, ty ne pryjde Ja dumav, ty hluzuvala. Ja znala, o ty tak dumaje. omu todi Vajvasvato, ponemo navannia. To ty spravdi? Vajvasvato, ja prynesla papirus dlia vyvennia znakiv pyma.

Hospodyne, ja bojusia za tebe. Kynusia, diznajusia, o tebe nema. Bude lycho Ty bojisia za sebe? Ni, spalachnuv Vajvasvata. Za sebe ni! Ale ty Todi vse harazd! Za mene ne bijsia. Ja znatymu, koly chto zachoe mene bayty. Jak, hospodyne?Ne pytaj. Zhodom bude znaty bahato. PonemoVajvasvata zamovkaje. Pouttia dovirja j ninosti zalyvaje serce junaka. Chaj o bude! Jomu

radisno, jomu pryjemno. Dyvytysia v harne oblyia, sluchaty spivuyj holos, liubyj holos ohoe treba?

De mona sisty, Vajvasvato?Junak kynuvsia do posteli, zhornuv jiji, pidsunuv do Maruiry. Jako hospodynia dozvoly U mene bi nioho nema Meni bude dobre, Vajvasvato.Maruira sila na posti, distala z-pid plaa zhornutyj v trubku papirus. Rozhornula. Vajvas-

vata, tamujuy chvyliuvannia, dyvyvsia na jiji povani ruchy. Na lystku zjavylysia orni znaky. Ma-ruira pokazala na peryj.

o bay, Vajvasvato? Schoe na rybu, nesmilyvo proepotiv junak, prysivy navpoipky bilia divyny. Ryba i je, skazala Maruira. Ote, ce j znay ryba. Tak prosto? zdyvuvavsia Vajvasvata. Ne prosto, pochytala holovoju divyna. Dyvysia dali. o bay? Rybjaa holovaMaruira toneko zasmijalasia. Vona tak rozveselylasia, o navi sliozy vystupyly na oach.

Vajvasvata vynuvato dyvyvsia na neji. Chiba ne tak, hospodyne? Oj, Vajvasvato jak ty rozsmiyv mene Rybjaa holova. Cha-cha-cha A. ce? Ce o

take? Rybjayj chvistMaruira zasmijalasia e due. Junak zovsim rozhubyvsia. Tak schoe , hospodyne! Ni, ni, ja nioho Ja tobi vse pojasniu, Vajvasvato. Spravdi, ce holova, a ce chvist. Ale

ytajesia vono ne tak A jak e, hospodyne? O tak. Holova oznaaje peru astynu slova ryba. Jak my todi ytajemo? Ry? nesmilyvo zapytav Vajvasvata. Chvaliu, zasiajala Maruira. Ty kmitlyvyj ue. A jak e bude chvist ryby nu-nu, ja

ne smijusia! Ce oznaaje druhu polovynu slovaBa, skazav Vajvasvata. udovo, pochvalyla Maruira. Koly tak navatymesia, to za dva misiaci ytatyme

rukopysy Ja zbahnuv, hospodyne Maliujusia ne vsi predmety, a lye dejaki Rozdiliajusia na

astky Z tych astok skladajusia ini slova Ne tak prosto, Vajvasvato. Deo tak, a bahato oho ne tak O dyvy. o bay? Znovu ryba. Tiky z krylamy Letiua ryba? Tak? Ot bay! Zovsim ne tak! Ce oznaaje dua! Dua? zdyvuvavsia Vajvasvata. omu dua? Tak hovory drevnia mudris, o dua ce nebesna ryba, jaka mandruje v zorianomu

okeani nebes. Tomu v neji kryla. Zapamjatav? Ce dua. A ce o? ZubciMaruira znovu zasmijalasia. Ne zubci, a chvylia Chvylia, povtoryv Vajvasvata. Schoe. Spravdi, chvylia I voda. skazala Maruira. Bo chvylia na vodi. I more. I maty

A omu maty? ne zbahnuv junak. Mudris hovory, o vse vyjlo z vody. Voda pravina maty. I Vsesvit te zvesia Ne-

besnym Okeanom. A zori rybamy. Ote, cej znak ytajesia voda, chvylia, more, maty. I e ba-hato oho.

O duchy moria! skryknuv Vajvasvata. To jak e rozibratysia v ciomu? Rozberemosia, zaspokojila Maruira. Spoatku zdajesia skladnym, a potim prosto.

Dyvysia siudy. Oci znaky vhori daju riznyciuNad Atlantisom kotylasia ni, blidly zirky. A bilia svitynyka v prytulku raba schylialysia nad

papirusom dvi postatiZachoplenyj Vajvasvata zabuv, de vin, o z nym. Novi poniattia, chvyliujui j baani, plynuly

do svidomosti, karbuvalysia vohnianymy znakamy. Temna pelena nerozuminnia tanula, znykala,spovniuvalasia promenem piznannia.

Mynaly dni. Maruira vsia viddalasia navanniu Vajvasvaty. Ne mohla ne dumaty pronioho, ne chodyty do nioho. Neperemona syla nezryma, nezbahnenna klykala jiji, zvala,vymahala. Jdy! Navaj!

Divyna povertalasia pa svitanku do palacu, tajemnym vuzekym chodom pidnimalasia dosvojich pokojiv, pochapcem rozdiahajuy, kydalasia v liko i dovho ne mohla zasnuty, zhadujuysiajui oi junaka, joho schvyliovanyj holos, dytiau radis piznannia.

Niby synyj potik ponis Maruiru kudy. A kudy vona ne chotila dumaty! Bo znala, oprojasnennia buty ne moe! Znala, o poriad prirva. A vona a vony z Vajvasvatoju na tonekijnytoci nad tijeju prirvoju

Zasynala znemoena, aslyvo vsmichalasia uvi sni. A vranci prychodyla Horosata metkaovtokira slunycia. Vona kosuvala chytrekymy ornymy oyciamy na hospodyniu, jaka rozi-suvalasia bilia, liustra, lukavo skoromovkoju kazala:

Ranie hospodynia vstavala na svitanku. Nyni sonce vysoko v nebi. Moe, chvoroba jaka?Moe, hospodyni dopomohy treba?

Maruira nezadovoleno dyvylasia na Horosatu, nedbalo znyzuvala pleyma. Nioho ne potribno, Horosato. Ne vtruajsia ne v svoji spravy. Ne budu, ne budu, torochtila slunycia, pidmitajuy marmurovu pidlohu. Ta koly

hospodynia dozvoly, ja skau slovo hospodyni Kay, Horosato V sadu je novyj rab Vajvasvata, promovyla slunycia. y znaje joho hospodynia?Maruira zdryhnulasia. Zavmerla. Namahalasia ne vydaty sebe, ne pokazaty, o jiji chvyliuje

o. Zatamuvavy podych, nedbalo vidpovila: Znaju. A chiba o?Horosata zupynylasia za spynoju Maruiry, nesmilyvo proepotila: Vin due harnyj, hospodyne To j o? rizko zapytala Maruira. Vin podobajesia meni I ja b chotila, ob hospodynia dopomohla Moe, vin pohliane

na mene prychyno Vin rab i ja rabyniaMovby strila vpjalasia v serce Maruiry. O bohy! Jakyj achlyvyj udar! Vid koho? Vid

slunyci. Rab? Pro nioho mrije cia nikemna lysyka! Cia palacova brechucha, o nypory povsich usiudach. Dobre, o vona nioho ne dovidalasia! Ale jaka haba! Todi, koly Maruira pidni-mala tak vysoko Vajvasvatu v svojich dumkach, koly vona vytala popid nebo z nym u mrijach, Ho-rosata tak prosto, tak ohydno baaje maty joho dlia sebe

Maruira ledve ne zastohnala vid tiakoji duevnoji obrazy. A Horosata, ne didavy vidpo-vidi, zitchnula, poala prybyraty dali. Sumno skazala:

Hospodyni nema dila do bidnoji slunyci. Horosati te choesia kochannia i astia Ho-spodynia probay meni Ja bie ne budu

Ty hovory durnyci, Horosato, bajduym tonom skazala Maruira. Ty choe kochan-nia? To jdy do nioho skay

Meni soromno, chychyknula Horosata. Todi ne jdy, znyzala pleyma Maruira. Tak choesia pobayty, znovu zamrijano movyla Horosata. Takyj krasunyk. Jakby

pryhornuv do sebe vmerla b! Oj lele! o ce ja kau?V holovi Maruiri zapamoroylo. Vona stysnula vusta, prykryla doloneju oi. Slabo skazala: Idy he, Horosato. Zajmajsia svojimy spravamy. Ja chou pobuty sama Jak choe laskava hospodynia. Jak choe Zatychly kroky Horosaty. Maruira sama. Niby

prirvarozverzlasia v dui divyny. I padaje v tu prirvu jiji nadija, jiji chymerna vira. Buria matuje

serce, rve joho neadno, liuto. Maruira vstaje z-za stolyka, u vidaji chody po kimnati. o dijaty?Chto das poradu? Mamo, de ty? De ty, moja nina matusiu? omu pila tak rano z cioho svitu?Pryjdy, pryjdy do mene, navy!..

Maruira zupynylasia, zamyslylasia. Moe, spravdi, vyklykaty mamu? Zapytaty! Vona skae,vona rozvije prymary dui

Divyna kynulasia do nii, vybrala starovynne sribliaste plattia. Po tilu prokotyvsia cholodok.Divyna ponyporyla v zapovitnij skryci, rozhornula kika vuzlykiv, vysypala z nych dvi pukyporoku ovtoho j ornoho. Zmiala v sribnij ai. Prynesla au do stolyka, postavyla peredliustrom. Potim zakryla neprozoroju zaponoju vikna. Stalo temno. Maruira lapnula rukoju po stini.Smyknula za nytoku zapanyky. Blysnula iskra, zahorivsia bahrovyj vohnyk. Divyna zapalylavid nioho sviku, postavyla bilia liustra. V dzerkanij poverchni vidbylosia schvyliovane temno-bronzove oblyia, spovneni muky oi. Maruira zibrala volossia vakym vuzlom, zavjazala zzadu,nakryla temnoju prozoroju sitkoju holovu. Potim vkynula do ai krychitku smoly stolitnioho ke-dra. Pid aeju postavyla sviku. Zatamuvaviji podych, dala.

Zakuryvsia dymok nad sumiiu, poplyv u povitri. Tonko loskotav nizdri divyni. Vonavdychnula joho. Spokij rozlyvsia v svidomosti. Chvylia zanepokojennia vidkotylasia v dale, zny-kla. Stalo lehko, jasno, prosto

Dym pohustiav, stav ovtym i neprozorym. Maruira hlyboko zitchnula. Jij zdalosia, o svi-domis viddiliajesia vid neji, vytaje de zboku. Stvorylosia vraennia, niby vona rozdilylasia. OdnaMaruira sydy bilia liustra, druha vytaje v prostori. Lehko, udovo, nezbahnenno!

A vusta divyny epotily drevni magini zakliattia: Duchy povitria j vod, syly zemli j vohniu, ja ne turbuju vaoho spokoju! Zalyajtesia v sfe-

rach svojich! Sviaennym pojasom Nezrymoji Materi vidhoroduju vas! Spi v lonach svojich!Abeon! Ameon! Vam ertva moho sercia! Pryjdi, dopomoi!

U liustri znykaje zobraennia Maruiry. Tam poronio, temno. Vidkrylasia bezodnia, perely-vajesia klubamy dymu, rozmajitymy iskramy, jurbamy pryvydiv.

Pamoroysia v holovi Maruiry, vona le-le utrymujesia na hrani svidomosti, epoe palko: Maty, matusiu! Doka tvoja Maruira tryvoy duch tvij! Pryjdy, pryjdy, pryjdy!Sira mla nasuvajesia na dzerkalo, nabyraje tremtlyvych form. Zjavliajusia tumanni ruky, na-

lyvajusia farbamy, vynykaje z imly oblyia. Ridne, myle oblyia materi. Vona vsmichajesia,sumno dyvysia na doku.

oho tobi, Maruiro? ym zbenteenyj duch tvij? ninym elestom lyne zapytannia. Tiako meni, matusiu, stohne doka, tremtiay vid napruennia. Serce moje ne na-

ley meni. Ja rozryvaju na dvoje. Navkolo mara, son Mene ne vaby yttia. I lye vin vinsvito dlia mene! Ale vin rab Oj matusiu, tiako meni!

Ty sama skazala mara, proepotila maty. Ty sama skazala svito. Mara znykajepered svitoem. Svitlo ne vtrymaje u papirusnomu posudi! Vir i spodivajsia! Vir i spodivajsia, Ma-ruiro!..

Posta materi znykla. Maruira slabo skryknula j zneprytomnilaOtiamyvy, vona vydko prybrala na stolyku, pereodiahlasia v svoje lehke vbrannia. Pidijla

do vikna.Dyvylasia na hory, dumala. I dumy jiji buly spokijni, vpevneni.

He nikemni turboty rozumu! Serce znaje pravdu. Maty stverdyla ce. Chaj tvorysia voliasercia

U sutinkach Maruira znovu probralasia mi kuamy trojand i lilej do prytulku Vajvasvaty.Vin zustriv jiji, jak i oveora, tryvonyj i radisnyj, vsadovyv na mjake sydinnia, jake zrobyv z de-reva j morkych vodorostiv, movazno j vdiano ekav.

Cioho razu Maruira distala z-pid nakydky ne papirus, a pjatystrunnu zulu, pid zvuky jakojimandrivni pisniari spivaly na dorohach i majdanach Atlantisa. Vajvasvata zdyvovano pohlianuv nadivynu.

Zula, pojasnyla vona. Ja chou zahraty Meni? vraeno zapytav junak. Tobi. Mene navyla maty. e koly vona bula yva. Siohodni my ne budemo vyvaty znaky

pyma. Siohodni sluchaj pisniu. Vona te taji u sobi mudris vikiv. Velyku mudris. Jiji rozumijetoj, u koho serce vidkryte

Todi spivaj, hospodyne, proepotiv Vajvasvata. Vin siv navproty neji na nyzekyj pe-niok kedra, spersia pidboriddiam na doloni, dav. Maruira torknulasia paciamy strun. Le utnezitchannia polynulo v prostori. Zvuky narostaly, rokotaly, pereplitalysia v tryvonomu pojednanni,chvyliuvaly. I divyna v takt jim zaspivala nykym holosom:

Z tajemnyoho Kraju,Zaletilo Zerno Zolote v Okean Predkovinyj.Zaletilo tremtlyve Zerno yttia.I pustylo korinnia u prostir yrokyj,I rozkynulo vity u neosianis.Vyrostalo, micnilo nepovtorne Drevo yttiaA na niomu vyzrivala dyvovyna kvitka,Jedyna u cilomu Vsesviti.Kvitka Sercia j Liubovi.Ta raptovo pidkravsia pidstupnyj Drakon,I zachotiv vin prokovtnuty palajue serce,ob volodity nym lye jomu!ob u Chaosi vse potopyty, jak koly, do pojavy Zerna.Serce vybuchlo polumjam i rozsypalo v neosianimprostori nebes,Nezliennymy iskramy rozletilo v Okeani yttia.Tak poruyla JednisPlynu iskry v serciach, i ukaju dorohy do ridnohodomu.Ta doroha Liubov.De vynykaje vona drevnij zapovit voskresaje:Sklasty z iskor palajue Serce,Povernuty joho promenysto-udove U jedyne lono yttia.

Maruira zamovkla Poklala zulu na kolina. Dyvylasia na Vajvasvatu. Mene stryvoyla pisnia, skazav junak. Ja e ne zbahnuv usioho. Ja budu dumaty,

hospodyne Dumaj, Vajvasvato, suvoro movyla Maruira. V cij pisni velyka tajemnyciaDivyna pidvelasia z sydinnia, zahornulasia v nakydku. Ja pidu. Na siohodni dosy. My prodovymo navannia v nastupni noiVona stupyla do dverej, rizko povernulasia, hlucho proepotila: Pamjataj, Vajvasvato Cijeji pisni ne znaje navi bako mij Volodar. Ty peryj pouv

jiji z mojich vust

Vajvasvata ne mih ranie navi pomyslyty, jaku radis prynese jomu znannia pyma. Nibyblyskavycia vdaryla v duu, osiajala temni obriji, rozsunula vydymyj svit do bezmiru.

Praciujuy v sadu, kopajuy zemliu, polyvajuy jabluni j pamy, proyajuy doriky, vinneodstupno dumav pro veir, blahoslovennyj veir, koly znovu zasiaju zirky na nebi, koly pou-jesia elest lehkych krokiv, prolunaje tychyj holos, polliusia v duu vohniani strumky mudrosti.

Junak praciuje za desiatioch. Nadveir skladaje svoji rei, vmyvajesia, pospiaje do chatyny.Distaje z-pid sydinnia skruenyj papirus, obereno rozhortaje, pidstupaje do vikoncia, pry

bahrovomu svitli zachodu rozbyraje tajemnyi znaky. Voruay hubamy, ytaje jich, vyznaajezmist napysanoho. Dyvni poniattia plyvu do svidomosti, niby murujuy z nezrymych kamenivnovyj chram joho dui.

Lye znannia rozsijuje nerozuminnia, epoe Vajvasvata, jak svitlo rozsijuje pimu. Dyvno j harno, chytaje holovoju junak. Znannia rozsijuje nerozuminnia. Spravdi tak.

Nebahato piznav vin, a jak daleko bay teper. I rozumije nezrivniano bie, ni tam, na dalekomurybakomu ostrovi Tiky omu omu ornyj Volodar ne navaje vsich svojich liudej?

omu liudy Ruty ta Dajiji temni j nepymenni? Navio ce jomu?Munis, samozreennia, viddanis, vidsutnis zazdroiv, duevna ystota, vlada nad

pouttiamy, svidomyj rozum, duchovnyj rozvytok, vira, nezlobyvis taki desia vidznak vsiakohoistynnoho vennia.

Vajvasvata zitchnuv. Zadumavsia.Chto propoviduje munis nyni? V omu vona? Chiba o v tomu, ob napasty na bezo-

runych rybalok, jak todi, koly zabraly joho vid bakiv? Samozreennia Nezlobyvis Tajemnyiponiattia, prekrasni, ysti Tiky de ukaty jich? Chto napysav udovi papirusy? Jak mohly vonypotrapyty do bibliteky Volodaria? Neve vin ytaje jich? A jako ytaje, to omu sam ne takyj?

O tut dali skazano: Prysluchajsia navi do sliv malekych ditej, vybyraj z nych istynu, opromovliaje do tvoho sercia. Vidkydaj vse, o ne spryjmajesia tvojim sercem, jak istyna. I kolynavi Verchovnyj Boh hovorytyme z toboju, ne pryjmaj joho sliv, koly jich ne spryjmaje serce tvoje,jak istynu. Tryvoni, strani slova! Jakby chto skazav take sered liudej, sluhy ornoho Volodariamyttiu schopyly b joho j uvjaznyly. Navi znyyly b! Bo z malych lit yteliam Atlantisa vbyvajesiav holovu dumka pro te, o erci ne pomyliajusia, o ornyj Volodar dumaje za vsich, o vinodyn moe znaty voliu boestva, o treba z trepetom sluchaty nakaziv vojevod, akluniv ta ercivPirjastoho Zmija! Dyvno, dyvno! Chto todi pysav ce? Koly? I omu Maruira ytaje taki stranipapirusy? omu prynosy jomu? Neve vona dumaje inake? Chiba vona ne doka svoho baka?Serce moje, daj meni vidpovi, pryvedy mene do bereha pravdy!..

Za dveryma ujusia lehki kroky. Vajvasvata zdryhajesia. Chto ce? Neve vona? Ne moebuty! e vydno nadvori!

Vin pochapcem zasovuje papirus za pazuchu. Skryplia dveri, na porozi vynykaje inoa po-sta. Ce moloda divyna tonka, hnuka. Kosuvati oi jiji vsmichajusia zbenteeno j zuchvalo,na ovtych okach rumjane.

Chto ty? dyvujesia vin. Ja Horosata, bryny dzvinkyj holos divyny. Slunycia hospodyni MaruiryVajvasvata zavmyraje. o trapylosia? Moe, vona poslala do nioho, ob poperedyty? Jak

buty? A moe, pastka? Obereno! Obereno oho baaje Horosata? zapytuje Vajvasvata. Divyna movy, potupyvy oi. Potim, ne

dyvliayv oblyia chlopcevi, nablyajesia do nioho, hlyboko zitchaje. I znovu movy.Junak tryvono dyvysia na neji. Dyvna jaka. Moe, chvora? Tak ni, ne schoe. o tobi, Horosato? zanepokojeno kae vin, trochy odstupajuy vid neji.Horosata palko pohlianula na nioho, zachychotila. Torknulasia hariaoju doloneju joho hru-

dej. Vidsmyknula ruku, niby obpeklasia.

Vajvasvato, proepotila vona. Ty samotnij sered uych liudej Ja te samotniaJa chou liubovi Ja chou, ob mene obnimav takyj junak, jak ty! Synyj, smilyvyj, prekrasnyj!Vajvasvato! Ja ve davno pomityla tebe! I pokochala! Pryhorny mene, prytysny do sebe! Virnojurabyneju budu!

Vona prytulylasia do nioho tremtlyvymy hrumy, dychnula ahue. Vajvasvata pochyt-nuvsia, zamruyv oi. Svidomis zamarylasia vid nespodivanoho pouttia, po tilu prokotylasia ta-jemnya chvylia.

Podyvysia na mene, spokuslyvo epotila Horosata. Jaka ja micna! Jaka ja pruna! Ie zovsim malo obcilovana. Ja chou naleaty tobi. Radis, jaka radis! Ty mij boh!

Vajvasvata rozpliuyv oi. Pohlianuv na divyn