Avrupa Birliği’nin Genişleme Süreci - kalkinma.gov.tr Birliğigenisleme.pdf · Avrupa...

DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI MÜSTEŞARLIĞI (AB ile İlişkiler Genel Müdürlüğü)

Avrupa Birliği’nin Genişleme Süreci:

AB’nin Merkezi Doğu Avrupa ve Batı Balkan Ülkeleri İle İlişkileri

Ankara, Ekim 2005

Murat KAVALALI

Avrupa Birliği’nin Genişleme Süreci:

AB’nin Merkezi Doğu Avrupa ve Batı Balkan Ülkeleri İle İlişkileri

Murat KAVALALI

AB ile İlişkiler Genel Müdürlüğü Ekim 2005

Bu Çalışma Devlet Planlama Teşkilatının görüşlerini yansıtmaz. Sorumluluğu yazarına aittir. Yayın ve referans olarak kullanılması Devlet Planlama Teşkilatının iznini gerektirmez; İnternet adresi belirtilerek yayın ve referans olarak kullanılabilir. Bu e-kitap, http://ekutup.dpt.gov.tr/ adresindedir.

Bu yayın 750 adet basılmıştır. Elektronik olarak 1 adet pdf dosyası üretilmiştir.

Kavalalı Avrupa Birliği’nin Genişleme Süreci: AB’nin Merkezi Doğu Avrupa ve Batı Balkan Ülkeleri İle İlişkileri

http://ekutup.dpt.gov.tr/ab/kavalalim/genislem.pdf i

İ Ç İ N D E K İ L E R 1. GİRİŞ 1

2. İLK DÖRT GENİŞLEME 5

3. AB-MERKEZİ DOĞU AVRUPA ÜLKELERİ İLİŞKİLERİ 13 3.1 MDA ÜLKELERİ İLE EKONOMİK VE TİCARİ İŞBİRLİĞİ ANLAŞMALARI 13 3.2 PHARE PROGRAMI 13 3.3 AVRUPA ANLAŞMALARI 15 3.4 KOPENHAG KRİTERLERİ 16 3.5 KATILIM ÖNCESİ STRATEJİ 17 3.6 MDA ÜLKELERİNİN AB İÇ PAZARINA HAZIRLANMASI: BEYAZ KİTAP 18 3.7 GÜNDEM 2000 19 3.8 LÜKSEMBURG ZİRVESİ 21

3.8.1 KATILIM ORTAKLIĞI BELGELERİ VE ULUSAL PROGRAMLAR 22 3.8.2 DÜZENLİ RAPORLAR VE STRATEJİ BELGELERİ 23

3.9 MDA ÜLKELERİNİN TOPLULUK PROGRAMLARINA KATILIMI 23 3.10 LÜKSEMBURG GRUBU ÜLKELERLE KATILIM MÜZAKERELERİ 25 3.11 HELSİNKİ ZİRVESİ ERTESİNDE YAŞANAN GELİŞMELER 25

3.11.1 ROMANYA VE BULGARİSTAN İÇİN YOL HARİTASI 29 3.12 ÜYELİK SÜRECİ VE KATILIM MÜZAKERELERİNİN GENEL ÇERÇEVESİ 30 3.13 KATILIM ÖNCESİ MALİ YARDIMLAR 33

3.13.1 PHARE 33 3.13.2 ISPA 35 3.13.3 SAPARD 36

4. AB-BATI BALKAN ÜLKELERİ İLİŞKİLERİ 37 4.1 ROYAUMONT SÜRECI 37 4.2 BÖLGESEL YAKLAŞIM 38

4.2.1 “ŞARTA BAĞLILIK” KONUSUNDA AB STRATEJİSİ 39 4.3 İSTIKRAR VE ORTAKLIK SÜRECI 41

4.3.1 BATI BALKAN ÜLKELERİ İÇİN SELANİK GÜNDEMİ 44 4.3.2 İSTİKRAR VE ORTAKLIK SÜRECİ RAPORLARI 45 4.3.3 AB MALİ YARDIMLARI VE CARDS PROGRAMI 46 4.3.4 AVRUPA ORTAKLIĞI BELGELERİ 47

4.4 İSTIKRAR VE ORTAKLIK ANLAŞMALARI 48 4.4.1 BATI BALKAN ÜLKELERİ İÇİN FİZİBİLİTE RAPORLARI 48

4.5 BRÜKSEL ZIRVESI SONUÇ BILDIRGESI 51 4.6 BATI BALKAN ÜLKELERİNİN TOPLULUK PROGRAMLARINA KATILIMI 51 4.7 BATI BALKAN ÜLKELERİNİN DIŞ TİCARETİ 54

4.7.1 AT'NUN GENELLEŞTİRİLMİŞ TERCİHLER SİSTEMİ'NE BATI BALKAN ÜLKELERİNİN KATILIMI 56

4.8 BATI BALKAN ÜLKELERİNE YABANCI SERMAYE YATIRIMLARI 57


http://ekutup.dpt.gov.tr/ab/kavalalim/genislem.pdf ii

5. MERKEZİ VE DOĞU AVRUPA ÜLKELERİ İLE BATI BALKAN ÜLKELERİNE AYB VE EBRD KREDİLERİ İLE MAKRO MALİ YARDIMLAR 59 5.1 AVRUPA YATIRIM BANKASI 59 5.2 AVRUPA İMAR VE KALKINMA BANKASI (EBRD) 60 5.3 MAKRO-MALİ YARDIMLAR 63

6. AB'NİN YENİ ÜYE VE ADAY ÜLKELER İLE DIŞ TİCARETİ 67 6.1. DÜNYA TICARETI VE AB-25 67 6.2 AB-15'İN ON YENİ ÜYE ÜLKE İLE DIŞ TİCARETİ 70 6.3 ROMANYA 72 6.4 BULGARİSTAN 75 6.5 HIRVATİSTAN 78

7. AB'NİN YENİ ÜYE VE ADAY ÜLKELERDE YABANCI SERMAYE YATIRIMLARI 81 7.1 AB-25'İN YABANCI SERMAYE YATIRIMLARI 85 7.2 AB-15'İN ON YENİ ÜYE ÜLKEDE YABANCI SERMAYE YATIRIMLARI 86 7.3 ADAY ÜLKELERDE YABANCI SERMAYE YATIRIMLARI 87

TEMEL EKONOMİK GÖSTERGELER: R O M A N Y A 89

TEMEL EKONOMİK GÖSTERGELER: B U L G A R İ S T A N 93

TEMEL EKONOMİK GÖSTERGELER: H I R V A T İ S T A N 97


http://ekutup.dpt.gov.tr/ab/kavalalim/genislem.pdf iii

K I S A L T M A L A R

AAET : Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu

AB : Avrupa Birliği

AEA : Avrupa Ekonomik Alanı

AET : Avrupa Ekonomik Topluluğu

AKÇT : Avrupa Kömür Çelik Topluluğu

AP : Avrupa Parlamentosu

AT : Avrupa Topluluğu

AYB : Avrupa Yatırım Bankası

Bkz. : Bakınız

BM : Birleşmiş Milletler

CARDS : Community Assistance for Reconstruction, Development and Stability in the Balkans

CFSP : Common Foreign and Security Policy

COMECON : Council for Mutual Economic Assistance

DG : Directorate – General

DTÖ : Dünya Ticaret Örgütü

EBRD : European Bank for Reconstruction and Development

EC : European Community

ECHO : European Commission Humanitarian Aid Organisation

ECSC : European Coal and Steel Community

ECU : European Currency Unit

EEA : European Economic Area

EEC : European Economic Community

EFTA : European Free Trade Association

EP : European Parliament

EU : European Union

EURATOM : European Atomic Energy Community

GATT : General Agreement on Tariffs and Trade

GSMH : Gayrı Safi Milli Hasıla


http://ekutup.dpt.gov.tr/ab/kavalalim/genislem.pdf iv

GSP : Generalized System of Preferences

GSYİH : Gayrı Safi Yurtiçi Hasıla

GTS : Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi

IGC : Intergovernmental Conference

ISPA : Instrument for Structural Policies for Pre-accession

KOB : Katılım Ortaklığı Belgesi

MDAÜ : Merkezi ve Doğu Avrupa Ülkeleri

No. : Numara/Sayı

ODGP : Ortak Dış ve Güvenlik Politikası

OECD : Organization for Economic Cooperation and Development

OGT : Ortak Gümrük Tarifesi

OJ : Official Journal

OSCE : Organisation of Security and Co-operation in Europe

PHARE : Poland and Hungary Aid for Reconstruction the Economy

QMV : Qualified Majority Voting

s. : sayfa

SAPARD : Special Accession Programme for Agriculture and Rural Development

T.C. : Türkiye Cumhuriyeti

TAIEX : Technical Assistance Information Exchange Office

WTO : World Trade Organization


http://ekutup.dpt.gov.tr/ab/kavalalim/genislem.pdf v

T A B L O L A R

Tablo 1: İmalat Sanayi Üretim Endeksi, 1938-1967 .......................................................................... 7

Tablo 2: Avrupa Birliğine Üyelik Başvuruları ve Genişleme Hareketleri ...................................... 9

Tablo 3: Avrupa Birliğinde Derinleşme............................................................................................ 11

Tablo 4: AT ile Bazı MDA Ülkeleri Arasında Ekonomik ve Ticari İşbirliği Anlaşmaları ........... 13

Tablo 5: Üye Ülkelerin Dahil Olduğu Eşleştirme Projeleri (1998-2001)........................................ 15

Tablo 6: AT ile MDA Ülkeleri Arasında Avrupa Anlaşmaları....................................................... 16

Tablo 7: Cannes Zirvesinde MDA Ülkeleri İçin Belirlenen Mali Yardımlar (1995-99) ............... 19

Tablo 8: Düzenli Raporlar ve Strateji Belgeleri ............................................................................... 23

Tablo 9: Aday Ülkelerin Topluluk Programlarına Katılımına Dair Tek Çerçeve Kararları ...... 24

Tablo 10: Nitelikli Oy Dağılımı ve Nice Antlaşması ile Getirilen Hükümler................................. 28

Tablo 11: Artırılmış Katılım Öncesi Yardımlar (PHARE, ISPA ve SAPARD toplam) ............... 30

Tablo 12: Avrupa Birliğine Üyelik Süreci......................................................................................... 32

Tablo 13: Önceki Genişlemelere Dair Katılım Antlaşmaları .......................................................... 33

Tablo 14: PHARE Programından Yararlanan Ülkeler................................................................... 34

Tablo 15: MDA Ülkelerine PHARE Programından Sağlanan Mali Yardımlar ........................... 35

Tablo 16: İstikrar ve Ortaklık Süreci Raporları .............................................................................. 46

Tablo 17: Batı Balkan Ülkelerine Mali Yardımlar (1990-2000) ..................................................... 46

Tablo 18: Hırvatistan ve Makedonya'nın AB ile İlişkileri (Ahdi Durum)..................................... 50

Tablo 19: Batı Balkan Ülkeleri Arasındaki Serbest Ticaret Anlaşmaları ..................................... 55

Tablo 20: Batı Balkan Ülkelerine Yabancı Sermaye Yatırımları 1997-2003................................. 58

Tablo 21: Bazı Ülkelere Kullandırılan AYB Kredileri .................................................................... 60

Tablo 22: EBRD Yatırımlarının Lehtar Ülkelere Göre Dağılımı ................................................... 62

Tablo 23: AB'nin Üçüncü Ülkelere Makro Mali Yardımları.......................................................... 63

Tablo 24: Merkezi ve Doğu Avrupa Ülkelerine Makro Mali Yardımlar....................................... 64

Tablo 25: Batı Balkan Ülkelerine Makro Mali Yardımlar.............................................................. 65

Tablo 26: Belli Başlı Mal İthalatçısı ve İhracatcısı Ülkeler 2003.................................................... 67

Tablo 27: AB-25'in 2004 Yılı Dış Ticareti (AT iç ticareti hariç)..................................................... 68

Tablo 28: AB-25'in İthalat Yaptığı Belli Başlı Ülkeler (2000-2004) ............................................... 68

Tablo 29: AB-25'in İhracat Yaptığı Belli Başlı Ülkeler (2000-2004) .............................................. 69


http://ekutup.dpt.gov.tr/ab/kavalalim/genislem.pdf vi

Tablo 30: AB-25'in 2004 Yılı Toplam İthalatının Uluslararası Standart Ticaret Sınıflandırmasına Göre Dağılımı (SITC, Rev.3), {AT içi ticaret hariç}................. 69

Tablo 31: AB-25'in 2004 Yılı Toplam İhracatının Uluslararası Standart Ticaret Sınıflandırmasına Göre Dağılımı (SITC, Rev.3), {AT içi ticaret hariç}................. 70

Tablo 32: Romanya'nın Dış Ticareti ................................................................................................. 72

Tablo 33: Romanya Dış Ticaretinde En Yüksek Paya Sahip Ülkeler 2003 ................................... 73

Tablo 34: AB-25'in Romanya ile Dış Ticareti (milyon €) ................................................................ 73

Tablo 35: AB-25'in Romanya ile 2004 Yılı Dış Ticaretinin Uluslararası Standart Ticaret Sınıflandırmasına Göre Dağılımı (SITC, Rev.3), {AT içi ticaret hariç} ..................... 74

Tablo 36: Bulgaristan'ın Dış Ticareti ................................................................................................ 75

Tablo 37: Bulgaristan'ın Dış Ticaretinde En Yüksek Paya Sahip Ülkeler 2003 ........................... 76

Tablo 38: AB-25'in Bulgaristan ile Dış Ticareti (milyon €)............................................................. 76

Tablo 39: AB-25'in Bulgaristan ile 2004 Yılı Dış Ticaretinin Uluslararası Standart Ticaret Sınıflandırmasına Göre Dağılımı (SITC, Rev.3), {AT içi ticaret hariç} ..................... 77

Tablo 40: Hırvatistan'ın Dış Ticareti ................................................................................................ 78

Tablo 41: Hırvatistan'ın Dış Ticaretinde En Yüksek Paya Sahip Ülkeler 2003............................ 79

Tablo 42: AB-25'in Hırvatistan ile Dış Ticareti (milyon €) ............................................................. 79

Tablo 43: AB-25'in Hırvatistan ile 2004 Yılı Dış Ticaretinin Uluslararası Standart Ticaret Sınıflandırmasına Göre Dağılımı (SITC, Rev.3), {AT içi ticaret hariç} ..................... 80

Tablo 44: Dünya'da Yabancı Sermaye Giriş ve Çıkışları (1992-2003)........................................... 81

Tablo 45: Ülkeler İtibarıyla Yabancı Sermaye Girişleri (1992-2003) ............................................ 82

Tablo 46: Ülkeler İtibarıyla Yabancı Sermaye Çıkışları (1992-2003)............................................ 83

Tablo 47: Ülkeler İtibarıyla Kümülatif Yabancı Sermaye Girişleri ve Çıkışları .......................... 84

Tablo 48: AB-25'de Yabancı Sermaye Giriş ve Çıkışları (2001-2003) ........................................... 85

Tablo 49: AB'ne Aday Ülkelerde Yabancı Sermaye Yatırımları (1992-2003)............................... 87


http://ekutup.dpt.gov.tr/ab/kavalalim/genislem.pdf 1

1. Giriş

Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu'nu (AKÇT) Kuran Paris Antlaşmasının imzalanması

(1951) ile başlayan, Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu'nu (AAET) ve Avrupa Ekonomik

Topluluğu'nu (AET) Kuran Roma Antlaşmalarının imzalanması (1957) ile diğer ekonomik

sektörlere de yayılarak derinleşen Avrupa bütünleşmesi; 29 Ekim 2004 tarihinde imzalanan ve

1 Kasım 2006 tarihinde yürürlüğe girmesi öngörülen "Avrupa İçin Anayasa ('A

Constitution for Europe')"1 ile, Fransa’da 29 Mayıs 2005 tarihinde ve Hollanda’da 1

Haziran 2005 tarihinde gerçekleştirilen halk oylamaları sonuçlarının olumsuz olmakla

birlikte, günümüzde gelmiş bulunduğu aşamadan daha da öteye gitmeye hazırlandığı

düşünülmektedir.

AET, kuruluşunun ertesinde, Avrupa’nın bütünleşmesinde temel araç işlevini görmüştür.

Ancak, başarılı olduğu genel olarak kabul edilmekle birlikte Avrupa'daki bütünleşme süreci,

dört genişleme hareketi sonucunda kurucu altı üye ülkeye zaman içerisinde katılan dokuz yeni

üye ülke ile, sadece Batı Avrupa ülkelerini kapsayan bir bütünleşme hareketi olmuştur.

Merkezi ve Doğu Avrupa (MDA) ülkelerinin AB'ne entegre edilmelerinin önemi, AB’nin

genişleme politikası kapsamında birçok kez dile getirilmiştir. AB’nin fikir babalarından biri

olan Robert Schuman, 1963 yılında yaptığı bir konuşmada, AET'nin elde etmiş olduğu

başarının MDA ülkelerine de yayılmasının, Topluluğun bir görevi olduğunu ifade etmiş ve bu

ülkelerin Avrupa Topluluğuna (AT) katılmak istemesi halinde, Topluluğun bu yönde gerekli

hazırlıkları şimdiden yerine getirmesi gerektiğini vurgulamıştır.

Federal Almanya Dışişleri Bakanı Joschka Fischer ise, 12 Mayıs 2000 tarihinde Berlin’de

Humboldt Üniversitesi’nde yaptığı konuşmada2, Robert Schuman’ın yukarıda belirtilen bu

konuşmasına atıfta bulunarak, Avrupa bütünleşmesinin MDA ülkelerini kapsamadığı sürece

eksik kalacağını belirtmiştir. Fischer’e göre, sadece Batı Avrupa ile sınırlı olan bir AB, her

zaman için yok olma tehdidi altında olacaktır; zira, Merkezi ve Doğu Avrupa’da, güçler

dengesi üzerine kurulu olan ve milliyetçi çatışmaların yaşandığı bir sistem hakimdir. Bu

istikrarsız ortam, gelecekte Batı Avrupa'yı da tehdit edecektir. Bu bağlamda Fischer, AB

genişlemesinin MDA ülkelerini kapsaması gerektiğinin önemini bir kez daha vurgulamıştır.

1 Avrupa İçin Anayasa, 16.12.2004 tarih ve C 310 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi 2 Joschka Fischer "From Confederacy to Federation - Thoughts on the finality of European

Integration", Humboldt Universitesi, Berlin, 12 Mayıs 2000



AT ile MDA ülkeleri arasındaki ilişkilerde, 1980'li yılların sonundan itibaren önemli

ilerlemeler kaydedilmeye başlanmıştır. Sovyet Blokunda yaşanan dağılma sürecinin bir

sonucu olarak, AT ile "Karşılıklı Ekonomik Yardım Konseyi ('Council For Mutual

Economic Assistance- CMEA/COMECON')" arasında, 25 Haziran 1988'de imzalanan

Ortak Bildiri3 ile taraflar birbirlerini resmen tanımışlardır. Tarafların birbirlerini resmen

tanımaları ertesinde ise, AT ile MDA ülkeleri arasındaki ilişkiler hızla gelişmiştir. 3 Ekim

1990 tarihinde iki Almanya birleşmiş, 1 Mayıs 2004 tarihinde ise sekiz MDA ülkesinin AB'ne

üyelikleri ile önemli bir aşama kaydedilmiştir.

AB'nin, iki MDA ve Balkan ülkesi olan Bulgaristan ve Romanya'yı kapsayacak olan gelecek

genişlemesinin 1 Ocak 2007 tarihinde gerçekleşmesi beklenmektedir.

AB ile MDA ülkeleri arasındaki ilişkiler her alanda gelişirken, 25 Haziran 1991 tarihinde eski

Yugoslavya Federal Sosyalist Cumhuriyeti (Yugoslavya) ülkelerinden Hırvatistan ve

Slovenya bağımsızlıklarını ilan etmişlerdir. AB'nin, 1992 yılı Ocak ayında bu ülkeleri

bağımsız ülke olarak tanıdığını ilan etmesi4 ile, AB-Batı Balkan5 ülkeleri ilişkileri gelişmeye

başlamıştır. Ancak, Hırvatistan ve Slovenya'nın bağımsızlıklarını ilan etmelerinin ardından

başlayan savaş nedeniyle, Slovenya6 hariç, Batı Balkan ülkeleri ile ilişkilerde önemli

ilerlemeler sağlanamamıştır. Savaş, 12 Kasım 1995 tarihinde imzalanan "Erdut Anlaşması"

ve 14 Aralık 1995 tarihinde imzalanan "Dayton/Paris Anlaşması" ile son bulmuştur. Batı

Balkanlar Bölgesi’nde istikrar ve barış ortamının sağlanmaya başlamasıyla, AB-Batı Balkan

ülkeleri ilişkileri de gelişmeye başlamıştır.

16-17 Aralık 2004 tarihlerinde gerçekleştirilen Brüksel Zirvesinin Sonuç Bildirgesinde, Batı

Balkanlardaki ülkelerin geleceğinin AB sınırları içinde olduğu teyit edilmiş ve Komisyon,

üyelik müzakerelerinin 17 Mart 2005 tarihinde başlatılması için, Hırvatistan için müzakere

çerçevesi önerisi hazırlayarak Konsey’e sunmaya ve Konsey de, bu çerçeveyi onaylamaya

3 22 Haziran 1988 tarih ve 88/345/EEC sayılı Konsey Kararı, 24.06.1988 tarih ve L 157 sayılı Avrupa

Toplulukları Resmi Gazetesi, s. 34-35 AET ve Karşılıklı Ekonomik Yardım Konseyi' arasında resmi ilişkilerin başlatılması hakkında Ortak Deklarasyon

4 Avrupa Parlamentosu İlke Kararı, 17.2.1992 tarih ve C 039 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi, s.130, Hırvatistan ve Slovenya'nın resmen tanınmasına dair Konsey Kararı hakkında

5 Eski Yugoslavya Federal Sosyalist Cumhuriyeti ülkeleri Bosna–Hersek, Hırvatistan, Makedonya ve Yugoslavya Federal Cumhuriyeti (Sırbistan-Karadağ) ile Arnavutluk’tan oluşan bölge, AB tarafından "Batı Balkanlar" olarak adlandırılmaktadır.

6 AB-Slovenya ilişkileri, AB-MDA ülkeleri ilişkileri çerçevesinde gelişmiş ve Slovenya 1 Mayıs 2004 tarhinde AB üyesi olmuştur.



davet edilmiştir. Aynı Zirvede, Türkiye ile 3 Ekim 2005 tarihinde katılım müzakerelerinin

başlayacağı açıklanmıştır.

Ancak, Hırvatistan’ın Eski Yugoslavya İçin Uluslararası Ceza Mahkemesi ile tam işbirliğine

gitmemesi nedeniyle, müzakerelerinin başlangıç tarihi, 16 Mart 2005 tarihli Genel İşler

Konseyi toplantısında ertelenmiştir.

Bu çalışmada, AB'nin ilk dört genişlemesi kısaca değerlendirildikten sonra, AB'nin MDA ve

Batı Balkan ülkeleri ile ilişkilerinde yaşanan gelişmeler tarihsel süreç içerisinde ele

alınmaktadır. Bu çerçevede, öncelikle, AB'nin MDA ülkelerini AB'ne entegre etmek amacıyla

oluşturduğu politika ve stratejiler, Avrupa Anlaşmaları, bu ülkelere sağlanan mali yardımlar

ve krediler incelenmektedir. Daha sonra, AB'nin Batı Balkan ülkeleri ile ilişkilerinin genel

çerçevesi, yine tarihsel gelişim dikkate alınarak verilmektedir.

Çalışmanın son bölümünde ise, MDA ülkeleri ile Batı Balkan ülkelerine Avrupa Yatırım

Bankası ve Avrupa Yeniden İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD) aracılığıyla verilen kredilerin

yanı sıra, AB'nin üçüncü ülkelere sağladığı makro mali yardımlar çerçevesinde MDA ülkeleri

ile Batı Balkan ülkelerine sağlanan yardımlar incelenmektedir. Ayrıca, çalışmanın ekinde,

Bulgaristan, Hırvatistan ve Romanya'nın temel ekonomik göstergeleri ayrı ayrı verilmektedir.

Böylece, özellikle, AB'ne beşinci genişleme çerçevesinde üye olan MDA ülkelerinin, üyelik

öncesinde AB ile ilişkilerinin geçirdiği evrelere, 3 Ekim 2005 tarihinde başlaması öngörülen

Türkiye'nin AB'ne katılım müzakereleri öncesinde katkı sağlayabileceği düşüncesi ile yer

verilmektedir.


İlk Dört Genişleme


2. İlk Dört Genişleme

Yaklaşık olarak 28 milyon sivil ve 14 milyon askerin hayatını kaybettiği7 Nazizm'e karşı

verilen İkinci Dünya Savaşı sonrasında, barışın korunması ve benzer bir felaketin tekrar

yaşanmaması amacıyla, sonuçları başarılı ya da başarısız olarak kabul edilen, ekonomik ve

siyasi pek çok girişimde bulunulmuştur.

İkinci Dünya Savaşı sonrasında, Avrupa entegrasyonu ve Avrupa'nın geleceği ile ilgili olarak

fikir beyan eden ilk devlet adamı Winston Churchill olmuştur. Churchill, 5 Mart 1946

tarihinde, Westminster Kolejinde yaptığı konuşmada: " Avrupa Kıtası, Adriyatik Denizi'nden

Baltık Denizi'ne doğru uzanan bir Demir Perde ile bölünmüştür. Bu perdenin gerisinde ise,

Merkezi ve Doğu Avrupa'nın eski ülkeleri; Varşova, Berlin, Prag, Viyana, Belgrad,

Budapeşte, Bükreş ve Sofya bulunmaktadır... Bu, uğruna savaştığımız 'Özgür Avrupa'

değildir."8 ifadesini kullanmıştır. 19 Eylül 1946 tarihinde Zürih Üniversitesinde yaptığı

konuşmada9 ise, Batı Dünyasında doğal gruplaşmaların bulunduğunu, Birleşik Krallığın da

(İngiltere) İngiliz Uluslar Topluluğunun bir parçası olduğunu ve söz konusu gruplaşmaların,

Dünya'daki yapılanmayı desteklediğini belirtmiştir. Zürih konuşmasında, ayrıca, benzer bir

yapılanmanın; Avrupa Birleşik Devletleri'nin ("United States of Europe"), Fransa ve

Almanya'nın önderliğinde Avrupa'da da oluşturulması için derhal harekete geçilmesi

gerektiğini açıklamış ve İngiltere, A.B.D ve Sovyet Rusya'nın da böyle bir girişimi

destekleyeceğini vurgulamıştır.

Churcill, ayrıca, A.B.D Başkanı Harry Truman'a yazdığı bir mektupta10 ise, İngiltere'nin

Avrupa'daki bütünleşme çabalarını destekleyeceğini, ancak içerisinde yer almayacağını

belirtmiştir. Churcill'e göre, İngiltere; Avrupa'daki yeni yapılanma, ABD ve İngiliz Uluslar

Topluluğu arasında "hayati bir bağ" işlevini görecektir.

7 Norman Davies, "Europe, A History", Oxford University Press, 1997, Ek III, Tablo 3 ve 4, s.1328 8 Winston Churchill "Sinews of Peace (Iron Curtain Speech)", Westminster College, Fulton,

Missouri/ABD, 5 Mart 1946 tarihli konuşma 9 Martin Gilbert, "The Official Biography of Winston Churchill, Never Despair", Zürih/İsviçre,

19.9.1946 tarihli konuşma, Cilt 8, 1945-65, "Houghton Mifflin Co., 1st American Ed.", 1991, s. 265-267 10 "Action This Day-A Daily Chronicle of Churchill's Life, Never Despair: 1945-1965", Autumn-

Winter 1947-48, The Churchill Centre, Washington DC, ABD




15 Ağustos 1947 tarihinde11, İngiltere'nin Hindistan'a koşulsuz olarak bağımsızlığını

tanımasıyla birlikte, sömürgelerin İngiliz İmparatorluğundan ayrılma süreci ivme kazanmıştır.

Benzer bir şekilde, Fransa, Hollanda, Belçika ve Portekiz de sömürgelerini kaybetmişlerdir.

Böylece, söz konusu ülkeler, özellikle, ucuz ham madde ve pazar kaybı bakımından,

geleneksel ekonomik avantajlarını kaybetmişler, ancak, sömürgelerin savunması ve idari

harcamalarının azalması bakımından ise belli ekonomik kazançlar elde etmişlerdir. İkinci

Dünya Savaşı sonrasında, Batı Avrupa ülkelerinin ekonomik gelişmesinde, özellikle

başlangıçta, Marshall Planı12 çerçevesinde sağlanan yardımlar büyük rol oynamıştır.

İkinci Dünya Savaşı ertesindeki yıllarda, Batı Avrupalı ülkeleri endişelendiren temel husus,

Komünizm'e karşı bir Üçüncü Dünya Savaşı verilmesi ihtimalidir. Ayrıca, tartışılan bir diğer

önemli konu ise Almanya'nın yeniden silahlandırılıp silahlandırılmayacağıdır. 1948 yılı

sonuna gelindiğinde, üç önemli gelişme, Chuchill'in Demir Perde konuşmasındaki öngörüler

üzerindeki şüpheleri ortadan kaldırmış ve fakat, Batı Avrupa ülkelerinin endişelerini

artırmıştır: Bu gelişmeler, "Komünist Enformasyon Bürosu'nun ('Comunist Information

Bureau') oluşturulması (Ekim 1947), Prag Darbesi (Şubat 1948) ve Berlin Ablukası'dır

(Haziran 1948).

Sovyet tehdidinin yarattığı baskı, İngiltere, Fransa ve Benelüks ülkeleri arasında, ekonomik

ve askeri işbirliği amaçlı Brüksel Antlaşması'nın, 17 Mart 1948 tarihinde imzalanmasına

neden olmuştur.

11 Norman, op.cit., s.1068-1069 12 Dönemin ABD Dışişleri Bakanı George Marshall ise, 5 Haziran 1947 tarihinde Harvard Üniversitesinde

yaptığı ve "Marshall Planı" Konuşması olarak da bilinen konuşmasında; ABD'nin Dünya'da, siyasi istikrarın sağlanabilmesi amacıyla, istikrarlı bir ekonomik düzenin sağlanması için elinden geleni yapması gerektiğini vurgulamıştır. ABD Başkanı Truman, 17 Aralık 1947 tarihinde Amerikan Kongresinde yaptığı konuşmada, Kongre'den, 1.4.1948-30.6.1952 tarihleri arasında, Avrupa'ya toplam 17 milyar ABD Doları yardım verilmesini onaylamasını ve yardımların 1.4.1948 tarihinden itibaren başlamasını talep etmiştir. 1948-1951 yılları arasında Marshall Planından yararlanan Batı Avrupa ülkelerine toplam 13.3 milyar ABD Doları kaynak aktarılmış, yardımların da etkisiyle, söz konusu ülkelerin 1947 yılında toplam 119 milyar ABD Doları olan GSYİH'laları % 32.5 büyüyerek 1951 yılı sonunda 159 milyar ABD Dolarına yükselmiştir. bkz., George C. Marshall, "European Recovery Program", Harvard Üniversitesi, 5 Haziran 1947 tarihli konuşma, "The Department of State Bulletin, Vol XVI", 15 Haziran 1947, s. 1159-1160 bkz., Harry S. Truman, "1945-1953, Public Papers of the Presidents", 238. Special Message to the Congress on the Marshall Plan, 19 Aralık 1947




Bununla birlikte, İngiltere13, 9 Mayıs 1950 tarihinde Fransız Dışişleri Bakanı Robert Schuman

tarafından yapılan "Schuman Deklarasyonu" ile temelleri atılan AKÇT'da, bir başka

ifadeyle zaman içerisinde diğer ekonomik ve sosyal sektörlere de yayılarak derinleşen Avrupa

bütünleşmesinde kurucu üye olarak yer almamıştır.

Ancak, İngiltere, 1959 yılında, tamamen ekonomik hedeflere yönelik ve uluslararası yapıda

ve bir bakıma AET’yi dengeleme amacını da güden, "Avrupa Serbest Ticaret Bölgesi’nin

(European Free Trade Association-EFTA)"14,15 kurulmasına öncülük etmiştir. Ancak, eski

sömürgeleriyle özel ilişkileri bulunmakla birlikte, İngiltere'nin ucuz ham madde ve pazar

kaybı bakımından geleneksel ekonomik avantajlarının erozyona uğradığı bir dönemde,

EFTA'nın kuruluşundan beklenen ekonomik kazanımları yeterince sağlayamadığı

düşünülmektedir.

İngiltere, İkinci Dünya Savaşı sonrasında, 1948 yılında imalat sanayi üretim endeksi en

yüksek ülke iken, 1967 yılında aşağıdaki tablo'da isimleri belirtilen ülkeler arasında en düşük

endekse sahip olmuştur. Bu durumun, 1961 yılı itibarıyla, Almanya'nın yabancı sermayeyi

özendirici düzenlemeleri azaltma yönüne gittiği ve diğer ülkelerden iş gücü talebinde

bulunduğu bir dönemde, İngiltere'nin neden AT'na üye olma talebinde bulunduğunu,

ekonomik yönden açıkladığı düşünülmektedir.

Tablo 1: İmalat Sanayi Üretim Endeksi16, 1938-1967 (1958=100) 1938 1948 1959 1967

Almanya (Batı) 52 27 107 158 Fransa 53 55 101 155 İtalya 43 44 112 212 İngiltere 67 74 105 133 ABD 33 73 113 168 Japonya 58 22 120 347

Böylece, EFTA kurucu üyelerinden İngiltere ve Norveç, sırasıyla, 9 ve 10 Ağustos 1961

tarihlerinde, İrlanda'nın 31 Temmuz 1961 tarihinde yaptığı başvurunun ardından, AT'na üye

olmak için resmen başvuruda bulunmuştur. Ancak, Fransa Cumhuriyeti Başkanı General de

13 "Britain's Answer to Mr. Schuman, The New Statesman and Nation", 17.06.1950, Cilt 39, s. 675-6 14 "Convention Establishing the European Free Trade Association", EFTA, Cenevre 1992 15 Merkezi Cenevre'de bulunan EFTA, 4 Ocak 1960 tarinde, Avusturya, Danimarka, Norveç, Portekiz,

İsveç, İsviçre ve İngiltere tarafından imzalanan, Stokholm Konvansiyonu ile kurulmuştur. 1961 yılında ortak üye olan Finlandiya 1986 yılında, İzlanda ise 1970 yılında EFTA üyesi olmuştur. EFTA'nın günümüzde dört üyesi bulunmaktadır; İsviçre, İzlanda Lihtenştayn ve Norveç.

16 Walter Laquer, "Europe Since Hitler", Londra, 1967, s. 194




Gaulle, İngiltere'nin üye olmak istediğinden kuşku duyduğunu 14 Ocak 1963 tarihinde yaptığı

bir basın toplantısında17 dile getirmiş, bir kaç gün sonra, adaylık başvurusunda bulunan

ülkelerle ilgili müzakereler askıya alınmıştır18.

İngiltere, 11 Mayıs 1967 tarihinde, AT'na katılmak için tekrar başvuruda bulunmuştur.

İngiltere'nin üyelik başvurusunu, İrlanda, Danimarka ve Norveç'in başvuruları izlemiştir.

Ancak, General de Gaulle, İngiltere'nin AT'na katılma isteğini kabul etme konusundaki

olumsuz tutumunu sürdürmüştür. Bununla birlikte, Komisyon, İngiltere, Danimarka, İrlanda

ve Norveç’in AT'na üyelik başvuruları konusunda görüşünü 13 Eylül 1967 tarihinde

bildirmiştir. Konsey, 22-23 Temmuz 1969 tarihlerinde gerçekleştirdiği toplantıda,

Komisyonun anılan ülkeler ile ilgili görüşünü güncelleştirmesini talep etmiş ve Komisyon, 1

Ekim 1969 tarinde görüşünü güncelleştirmiştir. 30 Haziran 1970 tarihinde ise, aday ülkeler ile

katılım müzakereleri19 Lüksemburg'da başlamış ve Danimarka, İrlanda ile İngiltere 1 Ocak

1973 tarihinde AT'na katılmıştır20.

AT'nun ikinci ve üçüncü genişlemesi; Yunanistan'ın "Albaylar Cuntası (1967-1974)",

İspanya'nın "Franco Rejimi (1939-1975)" ve Portekiz'in ise "Salazar Rejimi (1932-

1968)"nden sonra demokrasiye geçişleri, özellikle demokrasiyi yaşatma çabalarının bir

sonucu olarak, AT'na ayrı ayrı üyelik başvuruları ve bu başvuruların, esasen siyasi

gerekçelerle AT tarafından desteklemesi ile, anılan ülkelerin AT'na katılımları ile

tamamlanmıştır21.

17 Fransa Cumhurbaşkanı de Gaulle'ün 14 Ocak 1964 tarihli Basın Konferansı, Paris, "Western

European Union Assembly-General Affairs Committee: A retrospective view of the political year in Europe 1963", Mart 1964, s. 20-22.

18 "Avrupa Birliği Kronolojisi, 1946-2002", Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı, AB ile İlişkiler Genel Müdürlüğü, Mayıs 2002, s. 22

19 Ibid., s. 17-35 20 "Danimarka, İrlanda ve İngiltere", Katılım Antlaşması: 27.03.1972 tarih ve L 073 sayılı Avrupa

Toplulukları Resmi Gazetesi, Uyum Protokolü: 01.01.1973 tarih ve L 002 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi.

21 "Yunanistan", Katılım Antlaşması: 19.11.1979 tarih ve L 291 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi "İspanya ve Portekiz", Katılım Antlaşması: 15.11.1985 tarih ve L 302 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi




Tablo 2: Avrupa Birliğine Üyelik Başvuruları ve Genişleme Hareketleri 22 Almanya Belçika Fransa Hollanda İtalya Lüksemburg Üyelik

Başvurusu Komisyon

Görüşü Üyelik

Müzakereleri Katılım

Antlaşması Aday Ülke Onay

İşlemi Üyelik Tarihi

Birinci Genişleme İngiltere 09.08.1961

11.05.1967 13.09.1967 10.08.1969

30.06.1970 22.01.1972 16.10.1972 1.1.1973

İrlanda 31.07.1961 11.05.1967

13.09.1967 10.08.1969

30.06.1970 22.01.1972 10.05.1972 1.1.1973

Danimarka 10.08.1961 11.05.1967

13.09.1967 10.08.1969

30.06.1970 22.01.1972 02.10.1972 1.1.1973

İkinci Genişleme Yunanistan 12.06.1975 27.07.1976 28.05.1979 28.06.1979 1.1.1981

Üçüncü Genişleme Portekiz 28.03.1977 19.05.1978 06.06.1978 12.06.1985 ... 1.1.1986 İspanya 28.07.1977 29.11.1978 05.02.1979 12.06.1985 ... 1.1.1986

Dördüncü Genişleme Avusturya 17.07.1989 31.07.1991 01.01.1993 25.06.1994 12.06.1994 1.1.1995 Finlandiya 18.03.1992 04.11.1992 01.01.1993 25.06.1994 16.10.1994 1.1.1995 İsveç 01.07.1991 31.07.1992 01.01.1993 25.06.1994 13.11.1994 1.1.1995

Beşinci Genişleme GKRY 04.07.1990 30.06.1993 30.03.1998 16.04.2003 14.07.2003 1.5.2004 Malta 16.07.1990 17.12.1999 15.02.2000 16.04.2003 08.03.2003 1.5.2004 Macaristan 31.01.1994 16.07.1997 30.03.1998 16.04.2003 12.04.2003 1.5.2004 Polonya 05.04.1994 16.07.1997 30.03.1998 16.04.2003 08.06.2003 1.5.2004 Slovakya 27.06.1995 16.07.1997 15.02.2000 16.04.2003 17.05.2003 1.5.2004 Letonya 27.10.1995 16.07.1997 15.02.2000 16.04.2003 20.09.2003 1.5.2004 Estonya 27.11.1995 16.07.1997 30.03.1998 16.04.2003 14.09.2003 1.5.2004 Litvanya 12.12.1995 16.07.1997 15.02.2000 16.04.2003 11.05.2003 1.5.2004 Çek Cum. 17.01.1996 16.07.1997 30.03.1998 16.04.2003 14.06.2003 1.5.2004 Slovenya 10.06.1996 16.07.1997 30.03.1998 16.04.2003 23.03.2003 1.5.2004

Aday Ülkeler Türkiye 14.04.1987 19.12.1989 ... ... ... ... Romanya 22.06.1995 16.07.1997 15.02.2000 ... ... ... Bulgaristan 14.12.1995 16.07.1997 15.02.2000 ... ... ... Hırvatistan 21.02.2003 20.04.2004 ... ... ... ...

Üyelik Başvurusunda Bulunan Ülkeler Makedonya 22.04.2004 ... ... ... ... ...

22 Norveç'te 25.9.1972 ve 28.11.1994 tarihlerinde, İsviçre'de ise 06.12.1992 tarihinde gerçekleştirilen halk

oylamalarında üyeliğe karşı sonuçlar çıkması nedeniyle, bu ülkeler genişleme sürecinin dışında kalmışlardır.

Birinci genişlemede Danimarka’ya bağlı olması nedeniyle 1.1.1973 tarihinde AT’ye girmiş olan Grönland, 23.2.1983’te yapılan halk oylamasında AT’den ayrılma kararı almıştır. Bunun üzerine Danimarka Hükümeti, adanın AT Antlaşmaları kapsamı dışında bırakılması için Konsey’e başvurmuş, bu konudaki anlaşma 29.11.1985’te yürürlüğe girmiş ve Grönland 1.2.1985 itibarıyla AT'den ayrılmıştır.

Kurucu Ülkeler




Dördüncü genişleme ise; 9 Kasım 1989 tarihinde Berlin Duvarının yıkılmasının ardından, "tek

kutup"lu ve tarafsızlığın "Soğuk Savaş" dönemine göre öneminin kalmadığı bir Dünya'da ve

Avrupa Birliği Antlaşmasının23 1 Kasım 1993 tarihinde onay işlemlerinin tamamlanarak

yürürlüğe girdiği, böylece AB tarafından Ortak Dış ve Güvenlik Politikasının oluşturulması

sonrasında, Avusturya, İsveç ve Finlandiya'nın 1 Ocak 1995 tarihinde AB'ne katılımları ile

gerçekleşmiştir24. AB'nin beşinci genişlemesi bir sonraki bölümde detayları ile ele

alınmaktadır.

AB bütünleşme sürecinde ilerlerken, hem uluslararası sistemden, hem de AB sisteminden

kaynaklanan, çeşitli krizlerle karşılaşmıştır. Bu krizler sonrasında, AB'nin, kaybettiği

dinamizmi genişleme hareketlerinde aradığı ve yakalamayı başardığı, ayrıca, genişleme

süreçleri sonucunda bütünleşmeye kaldığı yerden devam ettiği düşünülmektedir. Bütün

genişlemeler sırasında ortak temel sorun, altı kurucu ülke için oluşturulan sistemin, daha fazla

sayıda ülke için nasıl işleyeceğidir. Bu sorun, esasen Kurucu Antlaşmalarda yapılan değişikler

ile giderilmeye çalışılmıştır.

23 Avrupa Birliği Antlaşması (konsolide metin), 24.12.2002 tarih ve C325 sayılı Av. T. Res. Gazetesi 24 "Avusturya, Finlandiya ve İsveç", Katılım Antlaşması: 29.08.1994 tarih ve C 241 sayılı

Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi Uyum Protokolü: 01.01.1995 tarih ve L 001 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi




Tablo 3: Avrupa Birliğinde Derinleşme25 1950 1957 1968 1970 1992 2001

I. Ekonomik Alanlar 1. Mallar/Hizmetler 1 2 3 3 4 4 2. Tarım 1 1 4 4 4 4 3. Sermaye Akımları 1 1 1 1 4 4 4. Kişiler/İşçiler 1 1 2 2 3 4 5. Taşımacılık 1 2 2 2 2 3 6. Enerji 1 2 1 1 2 2 7. Haberleşme 1 1 1 1 2 3 8. Çevre 1 2 2 2 3 3 9. Bölgesel Kalkınma 1 1 1 1 3 3 10. Rekabet 1 2 2 2 3 3 11. Sanayi 1 2 2 2 2 3 12. Para/Kredi 1 1 2 2 2 4 13. Para Değişimi (Frn. Exchange) 1 1 2 2 2 4 14. Gelirler/Vergiler 1 1 2 2 2 3 15. Makroekonomi 1 1 2 3 2 4

II. Sosyo-Kültürel Alanlar 16. Çalışma Koşulları 1 1 2 2 2 3 17. Sağlık 1 1 1 1 2 2 18. Sosyal Konular 1 2 2 2 2 2 19. Eğitim ve Araştırma 1 1 2 2 2 3 20. İşçi Hakları 1 1 1 1 1 3

III. Anayasal Konular 21. Adalet 1 1 1 2 3 4 22. Vatandaşlık 1 1 1 1 2 3 23. Katılımcılık 1 1 1 1 2 2 24. Polis ve Kamu Düzeni 1 1 1 1 1 2

IV. Uluslararası İlişkiler / Dış Güvenlik 25. Ticari Müzakereler 1 1 3 4 5 5 26. Ekonomik-Askeri Yardımlar 1 1 1 1 2 4 27. Diplomasi/IGO Üyeliği 1 1 1 1 2 4 28. Savunma 1 1 1 1 2 3

O R T A L A M A 1.0 1.3 1.7 1.8 2.4 3.3

Anahtar : 1 Politikalara ilişkin tüm kararlar üye ülkelerce alınır. 2 Politikalara ilişkin kararlar, ağırlıklı olarak üye ülkelerce alınır. 3 Politikalara ilişkin tüm kararlar AB ve üye ülkelerce müştereken alınır. 4 Politikalara ilişkin kararlar, ağırlıklı olarak AB tarafından alınır. 5 Politikalara ilişkin tüm kararlar AB tarafından alınır.

25 Mark POLLACK, “Issue Areas and Level of Authority in Europe,” Journal of Common Market

Studies, Cilt 38, No 3, Eylül 2002


AB-MDA Ülkeleri İlişkileri


3. AB-Merkezi Doğu Avrupa Ülkeleri İlişkileri

3.1 MDA Ülkeleri ile Ekonomik ve Ticari İşbirliği Anlaşmaları

1974 yılının sonuna kadar, AT'na üye ülkeler ile MDA ülkeleri arasında, muhtelif dönemlerde

imzalanmış olan ikili ticaret anlaşmaları yürürlükte kalmıştır. AT, 1975 yılından itibaren

MDA ülkeleri kaynaklı ithalatını, otonom önlemler ve koyun/keçi eti, tekstil ürünleri, demir-

çelik gibi sektörlerde gönüllü ihracat kısıtlamaları yoluyla düzenlemiştir.

AT ile MDA ülkeleri arasındaki ilişkilerde, 80'li yılların sonundan itibaren önemli ilerlemeler

kaydedilmeye başlamıştır. Sovyet Blokunda yaşanan dağılma sürecinin bir sonucu olarak, AT

ile "Karşılıklı Ekonomik Yardım Konseyi ('Council For Mutual Economic Assistance-

CMEA/COMECON')" arasında, 25 Haziran 1988'de imzalanan Ortak Bildiri26 ile taraflar

birbirlerini resmen tanımışlardır.

1989’da Berlin duvarının yıkılmasından hemen sonra, AT ile MDA ülkeleri arasında

Ekonomik ve Ticari İşbirliği Anlaşmaları imzalanmıştır. Anlaşmalar ülkeden ülkeye

değişen bazı farklılıklar göstermekle birlikte temelde aynıdır. Anlaşmalar, 10 yıllık bir süre

için geçerli olup, tarafların birbirlerine GATT'ın "En Çok Kayırılan Ülke ('Most Favoured

Nation Clause')" statüsünü uygulamalarını öngörmektedir. AT, mevcut miktar

kısıtlamalarını kaldıracak ve MDA ülkelerini "Genelleştirilmiş Tercihler Sistemine (GSP)"

dahil edecektir.

Tablo 4: AT ile Bazı MDA Ülkeleri Arasında Ekonomik ve Ticari İşbirliği Anlaşmaları İmza Tarihi Yürürlüğe Giriş

Tarihi Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi

Polonya 19.09.1989 01.12.1989 22.11.1989 tarih ve L 339 sayılı Macaristan 26.09.1988 01.12.1989 30.11.1989 tarih ve L 327 sayılı Çekoslovakya 07.05.1990 01.11.1990 23.10.1989 tarih ve L 291 sayılı Romanya 22.10.1990 01.05.1991 26.03.1991 tarih ve L 079 sayılı Bulgaristan 08.05.1990 01.11.1990 23.10.1990 tarih ve L 291 sayılı

3.2 PHARE Programı

AB, bir yandan MDA ülkeleri ile ekonomik, ticari ve siyasi ilişkilerini geliştirirken, bir

yandan da bu ülkelerde yaşanan dönüşüm sürecini, sağladığı mali yardımlarla desteklemiştir.

Bu çerçevede, Konsey, 18 Aralık 1989 tarihinde, Komisyonun Polonya ve Macaristan’a

yapılacak yardımlara ilişkin önerisi27 doğrultusunda, Avrupa Parlamentosunun olumlu

26 88/345/EEC sayılı Konsey Kararı, op.cit. 27 “COM(89) 536 final”, 24.11.1989 tarih ve C 296 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi




görüşünü28 de alarak, “EEC 3906/89” sayılı Tüzüğü29 benimsemiştir. Böylece, PHARE

Programının30 hukuki çerçevesi belirlenmiştir. PHARE Programı ile ilgili bilgiler "Mali

Yardımlar ve Krediler" başlığı altında verilmektedir.

Halihazırda, Bulgaristan ve Romanya'nın yanı sıra AB'ne üye olan sekiz MDA ülkesi de

PHARE Programından yararlanmaktadır. Ancak, 1 Mayıs 2004 tarihinde AB'ne üye olan bu

ülkeler, 2003 yılı PHARE Programına son kez dahil edilmişlerdir. Söz konusu üye ülkeler,

devam eden projelerin tamamlanabilmesi amacıyla 2006 yılına kadar PHARE Programı

kapsamında bulunabileceklerdir. 2000 yılına kadar PHARE Programından yararlanan

Arnavutluk, Bosna Hersek ve Makedonya ise, 2001 yılından itibaren Batı Balkan ülkeleri için

oluşturulan CARDS Programına31 dahil edilmişlerdir.

Konsey, 9 Haziran 1997 tarihinde, Komisyonun 19 Mart 1997 tarih ve COM(97)11232 sayılı

önerisini kabul etmiştir. Böylece, PHARE Programı için iki öncelikli alan belirlenmiştir:

"Kurumsal yapılanma" ve "yatırımlar". Bu hususa ilave olarak, PHARE kaynaklarının iki

öncelikli alan arasında, sırasıyla % 30 ve % 70 oranlarında paylaştırılması kararlaştırılmıştır.

Ayrıca, Lüksemburg Zirvesi (1997) Sonuç Bildirgesinde, 2000-2006 dönemi için PHARE

Programı bütçesinin anılan öncelikler bakımından sırasıyla % 30 ve % 70 oranlarında

paylaştırılması kararlaştırılmıştır33.

2000-2006, PHARE Programlama Rehberine göre, kurumsal yapılanma ve yatırımlar PHARE

Programının odaklandığı iki temel önceliği oluşturmakla birlikte, genel ilke olarak, önceliğin

kurumsal yapılanma ve düzenleyici alt yapı yatırımlarına verilmesi gerekmektedir. Bu

kapsamda PHARE kaynaklarının % 65’inin (en az % 30 kurumsal yapılanma desteği olmak

üzere) söz konusu alanlara ve geriye kalan % 35’inin ise ekonomik ve sosyal uyum alanında

kullanılması PHARE Programının genel ilkeleri arasında yer almaktadır.

Topluluk müktesabatı, üye ülkelerde; merkezi, bölgesel ve yerel idarelerin yanı sıra özel

sektör ve profesyonel kurumlar aracılığıyla uygulanmaktadır. Zaman içerisinde oluşan idari

ve teknik uzmanlaşmanın aday ülkelere “Eşleştirme ('Twinning')” aracılığıyla aktarılması

28 22.01.1990 tarih ve C 015 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi 29 28.12.1989 tarih ve L 375 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi 30 "PHARE: Poland and Hungary Aid for Reconstruction the Economy" 31 "CARDS: Community Assistance for Reconstruction, Development and Stability in the Balkans" 32 "COM(97)112, New guidelines for the PHARE programme concerning pre-accession assistance" 33 Lüksemburg Zirvesi Sonuç Bildirgesi, “Bulletin of the EU, No: 12/1997”, paragraf 18




öngörülmüştür. Eşleştirme ile, müktesebatın üstlenilmesi ve uygulanmasına yönelik olarak,

projelerin hazırlanması ve uygulanmasına yardımcı olmak amacıyla, üye ülkeler uzmanları,

aday ülkeler muadilleriyle birlikte en az 12 ay süreyle çalışmaktadırlar34.

1991-2001 yılları arasında toplam 503 eşleştirme projesi uygulanmıştır35. Söz konusu

projelerin toplam bütçesi yaklaşık 471 milyon Euro'dur. 2002 yılında ise 13 aday ülkede

toplam 191 eşleştirme projesi gerçekleştirilmiştir; Bulgaristan 16 adet, GKRY 1 adet, Çek

Cumhuriyeti 19 adet, Estonya 11 adet, Macaristan 14 adet, Letonya 12 adet, Litvanya 14 adet,

Malta 6 adet, Polonya 32 adet, Romanya 30 adet, Slovakya 13 adet, SIovenya 11 adet,

Türkiye'de 12 adet.36

Tablo 5: Üye Ülkelerin Dahil Olduğu Eşleştirme Projeleri (1998-2001)37 A D E T A B D DK E FIN F GR IRL I NL P S UK Top.

Bulgaristan 7 .. 21 2 7 .. 11 6 2 1 4 .. 4 9 74GKRY .. .. .. 1 .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 1Çek Cum. 5 .. 22 4 7 2 15 1 3 3 11 1 3 21 98Estonya .. .. 10 4 .. 11 4 1 3 1 3 .. 8 4 49Macaristan 11 1 18 5 10 5 14 2 1 4 5 .. 7 11 94Letonya .. 1 7 2 2 5 3 1 .. .. 1 .. 7 4 33Litvanya .. 1 11 9 4 8 4 .. .. 3 1 .. 13 5 59Malta .. .. .. .. 2 .. .. .. 1 1 .. .. .. 3 7Polonya 3 .. 33 11 14 5 37 1 3 8 16 1 9 24 165Romanya 2 1 15 3 10 .. 23 6 .. 11 9 .. 4 11 95Slovakya 12 .. 18 1 8 2 12 6 2 5 7 .. 6 8 87SIovenya 11 .. 13 .. 8 .. 5 1 2 3 4 .. 5 4 56

Toplam 51 4 168 42 72 38 128 25 17 40 61 2 66 104 818Not: Bir eşleştirme projesine birden fazla üye ülke dahil olabilmektedir.

İ

3.3 Avrupa Anlaşmaları

AET'nu kuran Roma Antlaşmasının 238'inci maddesine istinaden imzalanan ve ilgili MDA

ülkesi ile Avrupa Topluluğu arasında bir ortaklık ilişkisi yaratan Avrupa Anlaşmaları

34 "Avrupa Birliği Sözlüğü", Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı, AB ile İlişkiler Genel Müdürlüğü,

Ekim 2004, s. 29 35 "The PHARE Pogramme Annual Report 2001 (2.4 Phare National Programmes, Support for Institution

Bulding)", COM(2002)97 final, 3.3.2003, s. 9 36 "2002 Report on PHARE and The Pre-Accession Instrument for Cyprus, Malta and Turkey (2.3

Support for Institution Bulding)", COM(2003)497 final, 11.8.2003, s. 15-16 37 Seminer notları: Alain Van Hamme, "Institution Building and Twinning", Ankara, 30-31

Mayıs 2002




("Europe Agreements"), insan haklarına saygı, liberal ekonomi ve çoğulcu demokrasi

kriterlerine uyan MDA ülkeleri ile ayrı ayrı imzalanmıştır. Asimetrik hükümler içeren Avrupa

Anlaşmaları, ticari ve ekonomik hükümlerin yanı sıra, AB'nin daha önceki tarihlerde akdetmiş

olduğu ortaklık anlaşmalarından farklı olarak ilk kez "Siyasi Diyalog" ve "Kültürel

İşbirliği" bölümlerini de içermektedir. Anlaşmaların dibacesinde, ortak ülkelerin nihai

hedeflerinin Topluluğa üyelik olduğu ve ortaklığın bu hedefe varılmasında bir araç teşkil

ettiği belirtilmektedir. Avrupa Anlaşmaları, taraflar arasında bir serbest ticaret alanı

oluşturmayı öngörmektedir. Anlaşmalar, giriş bölümü ile birlikte on bölümden oluşmakta ve

yedi adet protokol içermektedir. Ayrıca, Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu (AKÇT)

Danışma Komitesi, 7 Haziran 1991 tarihinde yaptığı toplantıda38, AKÇT yetki alanına giren

malların da Avrupa Anlaşmaları kapsamına dahil edilmesi hususunda ilke kararına varmıştır.

Tablo 6: AT ile MDA Ülkeleri Arasında Avrupa Anlaşmaları

İmza Tarihi Yürürlüğe Giriş Tarihi

Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi

Macaristan Aralık 1991 Şubat 1994 31 Aralık 1993 tarih ve L 347 sayılı Polonya Aralık 1991 Şubat 1994 31 Aralık 1993 tarih ve L 348 sayılı Romanya Şubat 1993 Şubat 1995 31 Aralık 1994 tarih ve L 357 sayılı Bulgaristan Mart 1993 Şubat 1995 31 Aralık 1994 tarih ve L 358 sayılı Slovakya Ekim 1993 Şubat 1995 31 Aralık 1994 tarih ve L 359 sayılı Çek Cumhuriyeti Ekim 1993 Şubat 1995 31 Aralık 1994 tarih ve L 360 sayılı Letonya Haziran 1995 Şubat 1998 02 Şubat 1998 tarih ve L 026 sayılı Litvanya Haziran 1995 Şubat 1998 20 Şubat 1998 tarih ve L 051 sayılı Slovenya Haziran 1995 Şubat 1998 26 Şubat 1999 tarih ve L 051 sayılı Estonya Haziran 1995 Şubat 1998 09 Mart 1998 tarih ve L 068 sayılı

3.4 Kopenhag Kriterleri

21/22 Haziran 1993 tarihlerinde gerçekleştirilen Kopenhag Zirvesi Sonuç Bildirgesinde39,

MDA ülkelerinin, ancak AT'na üyeliğin gerekli kıldığı ekonomik ve politik şartları

karşılayabildikleri taktirde AT'na katılımlarının gerçekleşebileceği kararlaştırılmıştır.

Kopenhag Kriterleri olarak anılan bu şartlar:

(i) Demokrasi, hukukun üstünlüğü, insan hakları, azınlıklara saygı ve azınlıkların korunmasını teminat altına alan kurumların istikrarlı işleyişi (siyasi kriter),

(ii) İşleyen bir pazar ekonomisine sahip olmanın yanı sıra AB içerisindeki rekabet baskısı ve piyasa güçleri ile başadebilme kapasitesi (ekonomik kriter),

38 “Bulletin of the European Communities, No: 4/1991” s. 44 39 Kopenhag Zirvesi Sonuç Bildirgesi, “Bulletin of the EC, No: 6/1993”, başlık 4




(iii) Üyelikten kaynaklanan yükümlülükleri üstlenebilme yeteneği (müktesebat uyumu).

15-16 Aralık 1995 tarihlerinde Madrid'de gerçekleştirilen Zirvede, Kopenhag kriterlerine

dördüncü bir kriter eklenmiştir40. Buna göre; Topluluk mevzuatını iç hukukuna aktaran bir

ülkenin, söz konusu mevzuatı en iyi biçimde uygulaması, ancak idari yapısını yeniden

biçimlendirmesi, istikrarlı bir ekonomik ve parasal ortamın yaratılması ile mümkündür.

Kopenhag siyasi kriterlerine uyum, üyelik müzakerelerinin açılması için ön şart olarak kabul

edilmektedir. Kopenhag kriterlerinin tamamına uyum sağlanması ise AB'ye üye olarak

katılmanın temelini oluşturmaktadır.

3.5 Katılım Öncesi Strateji

Essen Zirvesinde (10/11 Aralık 1994)41, Korfu Zirvesi (24/25 Haziran 1994)42 Kararları

doğrultusunda; Komisyon tarafından AB ile ortaklık ilişkisi bulunan MDA ülkelerinin AB’ne

katılımları hakkında "Katılım Öncesi Strateji ('Pre-accession Strategy')" ele alınmıştır43.

"Essen Zirvesi Kararları Ek IV"de yer alan Katılım Öncesi Strateji üç temel unsur

içermektedir:

−−−− İç pazara hazırlık: Ortak ülkeler, AB’ne üye olmaları durumunda, AT iç pazarının da bir parçası olacaklardır. Bu nedenle iç pazara hazırlık, stratejinin önemli bir boyutunu oluşturmaktadır. Konsey Komisyon’dan, gelecek Zirve toplantısına kadar Stratejinin iç pazar boyutu ile ilgili bir Beyaz Kitap hazırlamasını talep etmiştir.

−−−− Ortak ülkelerde sürdürülen reformların PHARE Programı kapsamında desteklenmesi: PHARE Programı çerçevesinde ortak ülkelere sağlanan mali yardımların en önemli işlevi, ortak ülkelerin Topluluk mevzuatına uyumu ve üyelik hedefi doğrultusunda ortak ülkelerin pazarlarının hazırlanması olacaktır.

−−−− Yapısal diyalog: AB'ne üye ülkeler ile ortak MDA ülkeleri her düzeyde bir araya getirecek bir "yapısal diyalog ('structured dialogue') oluşturulması öngörülmüştür.

Katılım Öncesi Strateji olarak adlandırılan bu süreçte, yapısal diyalog çerçevesinde, Ortaklık

Konseyi toplantılarının yanı sıra, 1995 yılından itibaren, AB'nin zirve toplantılarına paralel,

40 Madrid Zirvesinde, ayrıca, "Trans-Avrupa Şebekeleri ('Trans-European Networks-TEN')" ortak

MDA ülkelerini kapsayacak şekilde genişletilmiştir. 41 Essen Zirvesi Sonuç Bildirgesi, “Bulletin of the EU, No: 12/1994”, "The European Union's external

relations: 1. Relations with the countries of Central and Eastern Europe", s. 7-27 42 Korfu Zirvesi Sonuç Bildirgesi, “Bulletin of the EU, No: 6/1994”, "B. Applicant Countries", s. 7-20 43 Konseye COM (94)320 sayılı Komisyon Bildirimi, ("The Europe Agreements and Beyond: a Strategy

to Prepare the Countries of Central and Eastern Europe for Accession") Konseye COM(94)361 sayılı Komisyon Bildirimi, ("Follow Up to Commission Communication on The Europe Agreements and Beyond: a Strategy to Prepare the Countries of Central and Eastern Europe for Accession"),




olarak MDA ülkelerinin devlet ya da hükümet başkanlarıyla zirve toplantısı (yılda bir kez),

Dışişleri Bakanları toplantısı (yılda 2 kez), Adalet ve/veya İç İşleri Bakanları toplantısı (yılda

2 kez), iç pazar, ekonomi, tarım, taşımacılık, telekomünikasyon, araştırma, eğitim, kültür ve

çevre konularından sorumlu bakanlararası toplantı (yılda bir kez) düzenlenmesi

kararlaştırılmıştır.

3.6 MDA Ülkelerinin AB İç Pazarına Hazırlanması: Beyaz Kitap

Essen Zirvesi Sonuç Bildirgesinde de vurgulandığı üzere, MDA ülkelerinin iç pazara

hazırlanması Katılım Öncesi Stratejinin temel ögelerinden birini teşkil etmektedir. Bu

bağlamda, Avrupa Konseyi (Zirve), Komisyondan MDA ortak ülkelerinin iç pazara

hazırlanmak üzere gösterdikleri çalışmaları destekleyici ve yol gösterici nitelikte bir Beyaz

Kitap44 hazırlamasını talep etmiştir. Komisyon tarafından hazırlanan Beyaz Kitap, Avrupa

Konseyinin 26-27 Haziran 1995 tarihlerinde Cannes'de gerçekleştirdiği Zirve toplantısında45

kabul edilmiştir.

Beyaz Kitap, katılım öncesi stratejinin önemli bir unsuru olmakla birlikte, katılım

müzakerelerinin bir parçası değildir. Ayrıca, muhtemel geçiş düzenlemeleri dahil olmak

üzere, katılım müzakerelerinin hiçbir bölümü hakkında hüküm içermemektedir. Beyaz Kitap

iç pazara ilişkin Topluluk mevzuatını kapsarken, katılım müzakereleri AB müktesebatının

tamamını kapsamaktadır. Beyaz Kitap, Avrupa Birliği ile MDA ülkeleri arasında Avrupa

Anlaşmalarına dayalı ilişkileri de değiştirmemektedir.

Beyaz Kitap, söz konusu ülkelerin, hem AT iç pazarına uyumlarını somut işbirliği önerileriyle

desteklemekte, hem de bu şekilde ortaklık anlaşmalarına en üst düzeyde işlerlik

kazandırılması çabalarına katkıda bulunmaktadır.

Beyaz Kitap, giriş ve sonuç bölümlerinin yanı sıra dört ana başlıktan oluşmaktadır: "İç Pazar

ve Katılım Öncesi Durum", "İç Pazar ile İlgili Topluluk Mevzuatı", "MDA Ülkelerinin

Durumu" ve "Teknik Yardımlar".

44 2 Mayıs 1995 tarih ve COM(95)163 sayılı Beyaz Kitap ("White Paper: Preparation of the Associated

Countries of the Central and Eastern Europe for Integration into the Internal Market of the Union") 45 Cannes Zirvesi Sonuç Bildirgesi, Ekler, "Cannes European Council, 26 and 27 June 1995, Presidency

Conclusions, Part B: II-Conclusions of the ECOFIN Council, 12 June 1995,: Preparation of the Associated Countries of Central and Eastern Europe for Integration into the Internal Market of the EU, “Bulletin of the EU, No: 6/1995”, s. 17-18




Ayrıca, Beyaz Kitap kapsamında yer alan, iç pazar ile ilgili mevzuata, MDA ülkelerinin

uyumu için teknik destek sağlamak amacıyla, 1996 yılı Ocak ayında, Komisyon Genişleme

Genel Müdürlüğüne bağlı "Teknik Destek Bilgi Değişim Ofisi, TAIEX ('Technical

Assistance and Information Exchange Office')" oluşturulmuştur. Genel İşler Konseyinin 7

Aralık 1998 tarihli toplantısında, TAIEX'in görev alanının AB müktesebatının tamamını

kapsayacak şekilde genişletilmesi kararlaştırılmıştır46.

MDA ülkeleri, Cannes Zirvesine gözlemci statüsüyle davet edilmişlerdir. Bu Zirvede, söz

konusu ülkelere 1995-1999 döneminde yapılacak yardımlar toplam 6,7 milyar ECU olarak

belirlenmiştir.

Tablo 7: Cannes Zirvesinde MDA Ülkeleri İçin Belirlenen Mali Yardımlar (1995-99) 1995 1996 1997 1998 1999 Toplam

MDA Ülkeleri 1.154 1.235 1.273 1.397 1.634 6.693

3.7 Gündem 2000

Konsey, Aralık 1995 tarihli Madrid Zirvesinde47, 1996’da başlayıp, Haziran 1997’de

tamamlanması öngörülen hükümetlerarası konferansın sonuçlanmasından hemen sonra,

Komisyondan adaylık başvurularını değerlendirmesi ve AB’nin genişlemesinin ne ifade

ettiğini detaylı bir şekilde analiz etmesi istenmiştir. Komisyon, 16 Temmuz 1997 tarihinde

"Gündem 2000 (Agenda 2000)"i 48, 49sunmuştur. Gündem 2000'de; AB’nin genişleme ile

46 Viyana Zirvesi Sonuç Bildirgesi, "Bulletin of the EU, No: 12/1998", Ek-3, "Council Conclusions on

EU Enlargement", (Genel İşler Konseyi, 7 Aralık 1998), s 26 47 Madrid Zirvesi Sonuç Bildirgesi, "Bulletin of the EU, No: 12/1995", Başlık III, "A Europe Open to the

World, Enjoying Stability, Security, Freedom and Solidarity, A. Enlargement", s. 9-37 48 “Agenda 2000 and Turkey”, State Planning Organisation, DG-EU Affairs, Volume I-II, Eylül 1997

Ankara 49 COM(97)2000 final, "Agenda 2000, For a Stronger and Wider Union {'Reinforcing the pre-accession

strategy' & 'The effects of the Union's policies of enlargement to the applicant countries of Central and Eastern Europe (Impact Study)'}", Bulletin of the EU, Supplement 5/97, COM(97)2001 final, "Commission Opinion on Hungary's application for membership of the EU", Bulletin of the EU, Supplement 6/97, COM(97)2002 final, "Commission Opinion on Poland's application for membership of the EU", Bulletin of the EU, Supplement 7/97, COM(97)2003 final, "Commission Opinion on Romania's application for membership of the EU", Bulletin of the EU, Supplement 8/97, COM(97)2004 final, "Commission Opinion on Slovakia's application for membership of the EU", Bulletin of the EU, Supplement 9/97, COM(97)2005 final, "Commission Opinion on Latvia's application for membership of the EU", Bulletin of the EU, Supplement 10/97, COM(97)2006 final, "Commission Opinion on Estonia's application for membership of the EU", Bulletin of the EU, Supplement 11/97, COM(97)2007 final, "Commission Opinion on Lithuania's application for membership of the EU", Bulletin of the EU, Supplement 12/97, COM(97)2008 final, "Commission Opinion on Bulgaria's application for membership of the EU", Bulletin of the EU, Supplement 13/97, COM(97)2009 final, "Commission Opinion on Czech Republic's application for membership of the EU", Bulletin of the EU, Supplement 14/97, COM(97)2010 final, "Commission Opinion on Slovenia's application for membership of the EU", Bulletin of the EU, Supplement 15/97




ilgili bakış açısı ve ileriki yıllardaki politikaları, genişlemenin etkileri ve 2000 yılı sonrası için

genişlemiş bir AB düşünülerek finansal altyapı ele alınmıştır. Ayrıca aday ülkelerin her biri

hakkında Komisyonun ayrı ayrı "Görüşü" yer almaktadır.

Gündem 2000, Kopenhag kriterlerinden hareket ederek, üyeliğin koşullarını yeniden tanımlar

niteliktedir. Bu bağlamda, üyeliğin artık sadece AB müktesebatı ile sınırlı olarak

değerlendirilemeyeceği göze çarpan ilk unsurdur. Gerek AB müktesebatının zaman içinde

geldiği nokta, gerek ileride alacağı boyut, gerekse AT'den AB'ye geçişle birlikte ortaya çıkan

yeni siyasi ve ekonomik hedefler, üyelik sürecinin eskisiyle mukayese edilebilirliğini ortadan

kaldırmıştır. Bu çerçevede, mevcut ve potansiyel müktesebatın yanı sıra, Kopenhag kriterleri,

Ortak Dış ve Güvenlik Politikası, Adalet ve İçişleri Alanlarında İşbirliği ve nihayet Ekonomik

ve Parasal Birlik hedeflerine ulaşma kapasitesi, yeni adayların bir arada dikkate almak

zorunda oldukları bir bütünlük sergilemektedir.

Komisyon, Gündem 2000 ile, on MDA ülkesi ve GKRY'nin genişleme sürecine dahil

edilmesini öngörmüş; Polonya, Macaristan, Çek Cumhuriyeti, Slovenya ve Estonya ile üyelik

müzakerelerinin açılmasını önermiştir50.

Komisyon, AB’nin genişleme sürecinde yer alan aday ülkelere, 2000-2006 dönemi için

katılım öncesi yardım ("pre-accession assistance") toplam olarak 21 milyar ECU (1997

yılı sabit fiyatlarıyla) öngörmüştür51, 52. Söz konusu yardımlar;

(i) Tarım: Tarım sektörünün modernizasyonu için, yıllık 500 milyon ECU (Toplam 3.5 milyar ECU),

(ii) Uyum Fonu: Taşımacılık ve çevre alanlarında, Topluluk standartlarına ulaşılması için, yıllık 1 milyar ECU (Toplam 7 milyar ECU),

(iii) PHARE Programı: Yıllık 1.5 milyar ECU (Toplam 10.5 milyar ECU).

50 Gündem 2000'de, Türkiye’ye genişleme boyutunda yer verilmekle birlikte; Türkiye, ne katılma

müzakereleri açılacak ülkeler arasına, ne de katılma öncesi stratejiye dahil ülkeler kapsamına konmuştur. Türkiye, Komisyonunun “Gündem 2000” ile eş zamanlı olarak açıkladığı ve Türkiye ile ilişkilerin güçlendirilmesini hedef alan “Bildirim ('Reflection Paper')” çerçevesinde ele alınmıştır.

51 "Agenda 2000: For a Stronger and Wider Union", Bulletin of the EU, Supplement 5/97, s. 73, Tablo 4 52 Söz konusu yardımlar, 1999 fiyatlarıyla ve aynı dönem için: Tarım; yıllık 520 milyon EURO, Uyum

fonu; yıllık 1.040 milyon EURO ve PHARE Programı için yıllık 1.560 milyon EURO'dur. Avrupa Parlamentosu, Konsey ve Komisyon arasında, 6 Mayıs 1999 tarihli Kurumlararası Anlaşma, 18.06.1999 tarih ve C 172 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi, s. 12, Bütçe disiplini ve bütçe uygulamalarının geliştirilmesi hakkında




3.8 Lüksemburg Zirvesi

12/13 Aralık 1997’de Lüksemburg’da gerçekleşen Zirve toplantısında, genişleme sürecini

başlatacak genel kararlar alınmıştır53. İleriki yıllarda, AB'ni genişlemeye, aday ülkeleri ise

üyeliğe hazırlamanın en önemli iş olduğu ifade edilmiştir.

Avrupa Konseyi, üyelik başvurusunda bulunan onbir54 ülkenin mevcut durumunu

Komisyonun görüşleri doğrultusunda değerlendirmiştir. Komisyon tarafından Kopenhag

siyasi ktiterlerini yerine getirdikleri düşünülen Macaristan, Polonya, Estonya, Çek

Cumhuriyeti, Slovenya ve GKRY55 ile üyelik müzakerelerinin 1998 yılı ilkbaharında

başlatılmasına karar verilmiştir. Romanya, Slovakya, Letonya, Litvanya ve Bulgaristan ile

yapılacak müzakere hazırlıklarının ise hızlandırılması istenmiştir.

Avrupa Konseyi, üye devletlerin yanı sıra üyelik başvurusunda bulunan Avrupa devletlerini

biraraya getirecek bir Avrupa Konferansının oluşturulmasına karar vermiştir. Konferans

çeşitli alanlardaki işbirliğini güçlendirmeyi amaçlayan çok taraflı siyasi bir forum olarak

düşünülmüş ve bu yöndeki teklifin GKRY’ne, MDA ülkelerine ve Türkiye’ye yapılması

öngörülmüştür. Ayrıca, Konferansın ilk toplantısının Mart 1998’de Londra’da yapılmasına

karar verilmiştir.

Lüksemburg Zirvesi kararları56,57, Essen Zirvesinde belirlenen "Katılım Öncesi Strateji"nin

geliştirilmesini de içermektedir. Böylece, "Güçlendirilmiş Katılım Öncesi Strateji

53 Lüksemburg Zirvesi, op.cit. 54 Üyelik başvurusunu askıya alan Malta ile ilgili bir karar alınmamıştır. 55 Anılan altı aday ülke "Lüksemburg Grubu Ülkeler" olarak da isimlendirilmektedir. 56 Türkiye ile ilgili hususlar Lüksemburg Zirvesi Başkanlık Bildirgesi'nin 31 ila 36'ıncı paragraflarında yer

almaktadır. Türkiye'nin tam üyeliğe ehil olduğu ve diğer adaylarla aynı kriterlerle değerlendirileceği vurgulanmıştır. Ayrıca, Türkiye için bir Avrupa Stratejisinin hazırlanarak (“European Strategy for Turkey-The Commission's Initial Operational Proposals, 4 March 1998”) Türkiye'nin AB ile her alanda yakınlaşma sağlanacağı belirtilmiş ve ilk kez bir Başkanlık Bildirgesinde Ankara Anlaşması'nın 28'inci maddesine atıf yapılmıştır. Ancak, bildirinin 35. Paragrafında yer alan hususlar, Türkiye'nin üyelik sürecinden dışlandığı, Yunanistan’ın tezlerinin bir ön koşul olarak dayatıldığı şeklinde algılanmış ve Türkiye'nin haklı olarak AB ile siyasi diyaloğu askıya aldığını açıklamasına neden olmuştur. (“Statement of the Turkish Government Regarding the Conclusions of the Luxembourg European Council, 14 December 1997")

57 15-16 Haziran 1998 tarihlerinde gerçekleştirilen Cardiff Zirvesi Sonuç Bildirgesinde, Avrupa Konseyi, Komisyondan Türkiye ilerleme raporunun Lüksemburg Zirvesi Sonuç Bildirgesi ve Ankara Anlaşmasının 28'inci maddesi çerçevesinde hazırlamasını istemiştir. “Bulletin of the EU, No: 6/1998”, s18, paragraf 64




('Enhanced Pre-accession Strategy')"nin hazırlanması kararlaştırılmıştır58. Güçlendirilmiş

stratejinin en önemli iki unsurunu; "Katılım Ortaklığı ('Accession Partnership') Belgeleri"

ile "Düzenli Raporlar ('Regular Reports')" oluşturmaktadır.

Ayrıca, aday ülkelerin Topluluk programlarına ve ajanslarına katılımları ile ilgili hususlar ilk

kez Lüksemburg Zirvesi Sonuç Bildirgesinin 19 ilâ 21'inci paragraflarında yer almıştır.

3.8.1 Katılım Ortaklığı Belgeleri ve Ulusal Programlar

Aday ülkelerin, Kopenhag kriterlerine uyum için yapması gerekenleri, AB müktesebatına

uyum yükümlülüklerini, sağlanması gereken mali yardımları ve üyelik için gerekli kısa ve

orta vadeli öncelikleri içeren Katılım Ortaklığı Belgeleri, her aday ülke için ayrı ayrı olmak

üzere "622/98 sayılı Konsey Tüzüğü"59 çerçevesinde, Komisyon tarafından hazırlanmakta,

Konsey tarafından nitelikli oy çokluğu ile onaylanmakta ve yayımlanmaktadır. MDA ülkeleri

için, 1998 yılı Mart ayında ilk Katılım Ortaklığı Belgeleri ayrı ayrı hazırlanmıştır60.

Katılım Ortaklığı Belgelerine paralel olarak, AB müktesebatına uyum sağlanması için, ilgili

aday ülke mevzuatında yapılacak değişiklikleri ve yenilikleri, uyum için gerekli beşeri ve mali

kaynakları, Katılım Ortaklığı Belgesinde belirtilen önceliklerin yanı sıra, ilgili aday ülkenin

gerekli gördüğü kendi önceliklerini, AB müktesebatının üstlenilmesi için gerekli olan idari

yapının geliştirilmesini ve kısa ve orta vadeli öncelikler takvimini içeren "Ulusal

Programlar ('National Programme for the Adoption of Acquis-NPAA')" aday ülkeler

tarafından hazırlanmaktadır.

58 Konsey, Kıbrıs'a ilişkin olarak özel bir katılım öncesi strateji benimsemiştir. Söz konusu strateji, adli ve

idari kapasitenin geliştirilmesi hedeflenen belirli projelere katılım, Topluluk programlarına katılım ve TAIEX yardımlarından faydalanma gibi üç temel unsurdan oluşmaktadır.

59 16.3.1998 tarih ve 622/98/EC sayılı Konsey Tüzüğü, 20.03.1998 tarih ve L 85 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi, s. 1-2 ("On assistance to the applicant States in the framework of the pre-accession strategy, and in particular on the establishement of Accession Partnership")

60 30.3.1998 tarih ve ... sayılı Konsey Kararı, 23.04.1998 tarih ve L 121 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi, s. 1-46 ("On the principles, priorities, intermediate objectives and conclusions contained in then accession partnership with ...)

Hungary (98/259/EC), Poland (98/260/EC), Romania (98/261/EC), Slovakia (98/262/EC), Latvia (98/263/EC), Estonia (98/264/EC), Lithuania (98/265/EC), Bulgaria (98/266/EC), Czech Rep. (98/267/EC), Slovenia (98/268/EC)"




3.8.2 Düzenli Raporlar ve Strateji Belgeleri

Gündem 2000'de, Kopenhag kriterlerinin yerine getirilmesi konusunda aday ülkelerdeki

gelişmeleri ayrı ayrı inceleyen yıllık "Düzenli Raporlar ('Regular Reports')"ın61 1998 yılı

sonundan itibaren hazırlanacağı belirtilmiştir.

Tablo 8: Düzenli Raporlar ve Strateji Belgeleri Düzenli Raporlar Birleşik Belge/Strateji Belgesi

Tarih Sayı Sayı 1 4 Kasım 1998 COM(1998)700-711 COM(1998)712 final 2 13 Ekim 1999 COM(1999)501-513 COM(1999)500 final 3 8 Kasım 2000 COM(2000)701-713 COM(2000)700 final 4 13 Kasım 2001 SEC(2001)1747-1756 COM(2001)700 final 5 9 Ekim 2002 SEC(2002)1400-1412 COM(2002)700 final 6 5 Kasım 2003 SEC(2003)1210-1212 COM(2003)676 final

(Bulgaristan, Romanya ve Türkiye) 7 6 Ekim 2004 SEC(2004)1199, 1200 COM(2004)656 final

(Türkiye) COM(2004)657 final

(Bulgaristan, Romanya ve Hırvatistan) Not : 1998-2002 yıllarına ait belgeler, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Estonya, GKRY, Hırvatistan, Letonya,

Litvanya, Macaristan, Malta (1998 yılı hariç), Polonya, Romanya, Slovakya, Slovenya ve Türkiye için hazırlanmıştır. Hırvatistan için Düzenli Rapor hazırlanmamış, ancak 2004 yılı Strateji Belgesine dahil edilmiştir.

Komisyon, ayrıca, Gündem-2000'nin sistematiğini kullanarak, düzenli raporlarla birlikte, tüm

aday ülkeleri kapsayan "Birleşik Belge ('Composite Paper')"62 hazırlamaktadır. Söz konusu

belgede, aday ülkeler için ayrı ayrı hazırlanan düzenli raporlar Komisyon tarafından analiz

edilmekte ve sentezlenmektedir. Birleşik belgede, ayrıca, katılım müzakerelerinin durumu ve

güçlendirilmiş katılım öncesi strateji ile ilgili bilgiler de yer almaktadır. Birleşik belgeler,

2000 yılından itibaren, "Strateji Belgesi ('Strategy Paper')" olarak adlandırılmıştır.

3.9 MDA Ülkelerinin Topluluk Programlarına Katılımı

Aday ülkelerin Topluluk programlarına ve ajanslarına katılımları ile ilgili hususlar ilk kez

Lüksemburg Zirvesi Sonuç Bildirgesinin 19 ilâ 21'inci paragraflarında yer almıştır.

1998-2001 döneminde aday ülkeler Topluluk programlarına, ayrı ayrı alınan Ortaklık Konseyi

Kararları (OKK) uyarınca katılmışlardır. Bu çerçevede, aday MDA ülkeleri ile Topluluk

61 "Regular Report on ...'s progress towards accession" 62 "Composite Paper: Reports on Progress towards accession by each of the candidate countries"




arasında OKK'ları alınmış, Malta, GKRY ve Türkiye ile ise ikili anlaşmalar yapılmıştır. 2001

yılından sonra ise, Komisyonun "COM(2000)725 final" sayılı önerisi63 doğrultusunda, tek

çerçeve kararları yoluyla aday ülkelerin Topluluk programlarına katılımları sağlanmıştır. Söz

konusu kararları müteakip, aday ülkelerin her bir Topluluk programına katılımı için, ayrı ayrı

olmak üzere, Komisyonun ilgili Genel Müdürlüğü ile aday ülke yetkili otoritesi arasında

mutabakat zaptı imzalanmaktadır.

MDA ülkeleri, araştırma ve gelişme çerçeve programları hariç olmak üzere, gerekli görülen

hallerde, katılım paylarının %10'una kadar PHARE Programı kaynaklarını

kullanabilmektedir. GKRY ve Malta için 555/2000/EC sayılı Konsey Tüzüğü64, Türkiye için

ise 2500/2000/EC sayılı Konsey Tüzüğü65 ile benzer şartlar getirilmiştir.

Tablo 9: Aday Ülkelerin Topluluk Programlarına Katılımına Dair Tek Çerçeve Kararları İmza Tarihi Yürürlüğe

Giriş Avrupa Toplulukları Resmi

Gazetesi Bulgaristan (1/2002 sayılı OKK) 05.06.2002 01.07.2002 21.11.2002 tarih ve L 317 sayılıGKRC (2002/78/EC) 21.12.2001 06.03.2002 05.02.2002 tarih ve L 034 sayılıÇek Cum. (2/2002 sayılı OKK) 27.03.2002 01.04.2002 30.05.2002 tarih ve L 140 sayılıEstonya (3/2002 sayılı OKK) 27.02.2002 01.03.2002 01.11.2002 tarih ve L 299 sayılıMacaristan (4/2002 sayılı OKK) 18.12.2001 01.01.2002 16.02.2002 tarih ve L 046 sayılıLetonya (1/2002 sayılı OKK) 12.02.2002 01.03.2002 26.03.2002 tarih ve L 082 sayılıLitvanya (1/2002 sayılı OKK) 18.06.2002 01.07.2002 18.10.2002 tarih ve L 280 sayılıMalta (2002/39/EC) 19.12.2001 19.12.2001 19.01.2002 tarih ve L 017 sayılıPolonya (1/2002 sayılı OKK) 28.02.2002 01.03.2002 06.04.2002 tarih ve L 091 sayılıRomanya (1/2002 sayılı OKK) 18.02.2002 01.03.2002 06.04.2002 tarih ve L 091 sayılıSlovakya (1/2002 sayılı OKK) 18.02.2002 01.03.2002 26.03.2002 tarih ve L 082 sayılıSlovenya (2/2002 sayılı OKK) 25.01.2002 01.02.2002 01.05.2002 tarih ve L 115 sayılıTürkiye (2002/179/EC) 26.02.2002 05.09.2002 02.03.2002 tarih ve L 061 sayılı(OKK: Ortaklık Konseyi Kararı)

63 10 Kasım 2000 tarih ve COM(2000)725 final sayılı:

−−−− Konsey Kararı için Komisyon Önerisi ("Concerning the Community position within the Association Council on the participation of (country) in the Community programmes") ve

−−−− Konsey Kararı için Komisyon Tavsiyesi ("Authorising the Commission to negotiate a framework agreement with Cyprus, Malta and Turkey concerning their participation in Community programmes")

64 13.3.2000 tarih ve 555/2000/EC sayılı Konsey Tüzüğü, 16.03.2000 tarih ve L 068 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi, s. 3-6 ("On the implementation of operations in the framework of the pre-accession startegy for the Republic of Cyprus and the Republic of Malta")

65 17.12.2001 tarih ve 2500/2001/EC sayılı Konsey Tüzüğü, 27.12.2001 tarih ve L 342 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi, s. 1-5, ("Concerning pre-accession financial assistance for Turkey and amending Regulation (EEC) No 3906/89, (EC) No 1267/1999, (EC) No 1268/1999 and (EC) No 555/2000")




3.10 Lüksemburg Grubu Ülkelerle Katılım Müzakereleri

Lüksemburg Zirvesinde, üyelik müzakereleri başlatılması kararlaştırılan altı aday ülke;

Macaristan, Polonya, Estonya, Çek Cumhuriyeti, Slovenya ve GKRY Lüksemburg Grubu

ülkeler olarak adlandırılmaktadır.

AB'ye üye ülkeler ve üyelik başvurusunda bulunan on MDA ülkesinin yanı sıra, GKRY ile 30

Mart 1998 tarihinde bakanlararası ortak bir toplantı gerçekleştirmiştir. 31 Mart 1998 tarihinde

ise Lüksemburg Grubu ülkelerle ayrı ayrı gerçekleştirilen altı Hükümetlerarası Bakanlar

Konferansı ile katılım müzakereleri başlatılmış ve temsilcilerarası birinci toplantının 23-24

Nisan 1998 tarihlerinde, yine ayrı ayrı gerçekleştirilmesi kararlaştırılmıştır66. Temsilcilerarası

birinci toplantıda, özellikle müzakerelerin modalitelerinin tespit edilmesi ve çalışma

programının belirlenmesi amaçlanmıştır.

15-16 Haziran 1998 tarihinde gerçekleştirilen Cardiff Zirvesinin Sonuç Bildirgesinde67, 31

Mart 1998 tarihinde altı MDA ülkesi ile başlatılan katılım müzakerelerinin hızla ilerlediği ve

yedi müktesebat başlığında "Tarama ('Screening')" sürecinin tamamlandığı, AB'ye aday

diğer beş ülke için ise "Mevzuatın Analitik İncelenmesi Sürecinin ('Analytical

Examination of Screening')" başlatıldığı belirtilmiştir.

3.11 Helsinki Zirvesi Ertesinde Yaşanan Gelişmeler

Avrupa Konseyi, 10-11 Aralık 1999 tarihlerinde Helsinki'de gerçekleştirdiği Zirve

toplantısında genişleme ile ilgili olarak önemli kararlar almıştır68. Türkiye'ye resmen aday

ülke statüsü tanınmış, ayrıca Bulgaristan, Letonya, Litvanya, Malta69, Romanya ve Slovakya

ile üyelik müzakerelerinin 2000 yılı Şubat ayında başlatılması70 kararlaştırılmıştır.

66 Genel İşler Konseyi'nin 30.03.1998 tarihli 2078'inci toplantısı, "Basın:86, No: 7095/98" 67 Cardiff Zirvesi Sonuç Bildirgesi, “Bulletin of the EU, No: 6/1998”, Başlık V, "Developing the Union,

Enlarhgement", paragraf 62-69, 68 Helsinki Zirvesi Sonuç Bildirgesi, “Bulletin of the EU, No: 12/1999”, paragraf 2-13 69 Malta'da 1996 yılı Ekim ayında gerçekleştirilen Genel Seçimler ertesinde oluşturulan yeni Hükümet,

AB'ye üyelik amacıyla 1990 yılı Temmuz ayında yapılan başvuruyu askıya almıştır. Malta bu nedenle Lüksemburg Avrupa Konseyinde genişleme sürecine dahil edilmemiştir. Yine, Malta'da 1998 yılı Eylül ayında gerçekleştirilen Genel Seçimler ertesinde oluşturulan yeni Hükümet ise, askıya alınan üyelik başvurusunun yeniden işleme konulması yönünde 1998 yılı Eylül ayında talepde bulunmuştur. Bunun üzerine, Konsey, 11-12/12/1998 tarihli Viyana Zirvesinde, Komisyondan Malta'nın üyelik başvurusu hakkındaki 1993 yılı Haziran ayında hazırladığı görüş raporunu yenilemesini istemiştir. Komisyon, 1999 yılı Şubat ayında Malta'nın üyelik başvurusu hakkındaki güncelleştirilmiş görüş raporuna açıklamış, 3-4/6/1999 tarihli Köln Zirvesinde ise Malta ile Mevzuatın Analitik İncelenmesi Sürecinin başlatılmasını kararlaştırılmış ve Malta genişleme sürecine dahil edilmiştir.




Helsinki Zirvesinde, Köln Zirvesi sonuçları71 ışığında, 2000 yılı Şubat ayında başlayıp Aralık

ayında bitmesi öngörülen, sonuçları onay işlemlerine tabi olacak şekilde kurumsal reforlarla

ilgili bir Hükümetlerarası Konferansın toplanması kararlaştırılmıştır. Hükümetlerarası

Konferansta, özellikle Komisyonun oluşumu ve büyüklüğü, Konseydeki oy dağılımı ve

Konseyde "Nitelikli Oy Çokluğu ('Qualified Majority Voting-QMV')" ile karar alınan

alanların genişletilmesi imkanı gibi konuların ele alınması öngörülmüştür. Helsinki Zirvesi

Sonuç Bildirgesinde, AB'nin 2002 yılı sonundan itibaren, aday ülkelerin üyelik vecibelerini

üstlenme yeteneğine sahip olduklarını göstermelerinin hemen ardından ve müzakere sürecinin

başarıyla tamamlanması halinde yeni üye devletleri kabul edebilme durumunda olacağı

vurgulanmıştır.

Hükümetlerarası Konferans, 14 Şubat 200072 tarihinde başlamış ve 3-4 Aralık 200073

tarihlerinde gerçekleştirilen 10'uncu bakanlararası toplantıda sonuçlandırılmıştır.

Hükümetlerarası Konferans süresince, Komisyon, Konferansta ele alınan konular ile ilgili

olarak çeşitli görüş ve önerilerde bulunmuştur74. Avrupa Konseyi, 7-9 Aralık 2000

tarihlerinde gerçekleştirilen Nice Zirvesi ertesinde, 10 Aralık 2000 tarihinde gerçekleştirdiği

toplantıda "Taslak Nice Antlaşmasını ('Draft Nice Treaty')" kabul etmiştir. Nice

Viyana Zirvesi, op.cit., s15, paragraf 63. 7 Şubat 1999 tarih ve COM(1999)69 final sayılı "Malta'nın Üyelik Başvurusu Hakkındaki Komisyon

Görüşünü Güncelleştiren Komisyon Raporu", Köln Zirvesi Sonuç Bildirgesi, "Bulletin of the EU, No: 6/1999", s. 14-15, paragraf 61 70 Anılan altı aday ülke "Helsinki Grubu Ülkeler" olarak da isimlendirilmektedir. 71 Köln Zirvesi, op.cit., 'Intergovenmental Conference on Institutional Questions', Başlık I.21, s. 13-14,

paragraf 52 ve Başlık 8 'Institutional Affairs', s. 129-130. 72 "Bulletin of the EU, No: 1-2/2000", Başlık 9 "Institutional Affairs", s. 142-143 73 "Bulletin of the EU, No: 12/2000", Başlık 1 "Intergovenmental Conference", s. 31 74 Hükümetlerarası Konferansa ilişkin Komisyon önerileri;

26 Ocak 2000 tarih ve COM(2000)34 sayılı ("Adapting the Institutions to Make a Success of Enlargement, Commission opinion in accordance with Article 48 of the Treaty on EU on the calling of a Conference of Representatives of the Governments of the Member States to amend the Treaties"), 14 Mart 2000 tarih ve COM(2000)114 final sayılı ("Supplementary contribution of the Commission to the IGC on Institutional Reforms, Qualified Majority Voting for Single Market aspects in the taxation and social security fields"), 12 Temmuz 2000 tarih ve COM(2000)444 final sayılı ("Additional contribution of the Commission to the IGC on Institutional Reforms, Regulations Governing European political parties") 12 Temmuz 2000 tarih ve COM(2000)434 sayılı ("A Basic Treaty for the EU") 29 Eylül 2000 tarih ve COM(2000)608 final sayılı ("Additional contribution of the Commission to the IGC on Institutional Reforms, the Criminal protection of the Community's financial interests: a European Prosecutor") 22 Kasım 2000 tarih ve COM(2000)771 final sayılı ("On Institutional Reforms")




Antlaşması75, 26 Şubat 2001 tarihinde imzalanmış ve onay işlemlerinin tamamlanmasını

müteakip 1 Şubat 2003 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Nice Antlaşması ile AB'nin kurumsal

yapısında çeşitli değişiklikler öngörülmüştür. Üyelik müzakereleri başlamış ve AB'ye üye

olması muhtemel aday ülkelerin, üyelik tarihleri Antlaşmanın imzalandığı tarihte

bilinmemekle birlikte, söz konusu aday ülkelerin kurumsal yapıda nasıl yer alacakları konusu

Nice Antlaşmasına ekili "Genişleme Hakkında Protokol ('Protocol on the Enlargement of

the EU')" ile yirmi numaralı "Genişleme Hakkında Deklarasyon ('Declaration on the

Enlargement of the EU')"da düzenlenmiştir.

Helsinki Zirvesinde katılım müzakerelerinin başlatılması kararlaştırılan altı aday ülke ile, 15

Şubat 200076 tarihinde ayrı ayrı gerçekleştirilen altı Hükümetlerarası Bakanlar Konferansı ile

katılım müzakereleri başlatılmıştır.

Komisyon, genişlemenin getireceği önemli değişikliklerin üye ve aday ülkelerin

vatandaşlarını pek çok bakımdan etkileyeceği öngörüsüyle, topluma, genişlemenin gerekçeleri

ve olumlu ve olumsuz yanlarıyla etkilerinin tam olarak anlatılmasını sağlamaya yönelik

olarak, PHARE bütçesinden finanse edilmek üzere, "Genişlemeye İlişkin İletişim Stratejisi

('Communication Strategy for Enlargement')" adlı Strateji Dokümanını 2000 yılı Mayıs

ayında kabul etmiştir. Bu tarihe kadar, Katılım Öncesi Strateji çerçevesinde aday ülkelerce

sürdürülen reform çalışmaları ve katılım müzakereleri bağlamında iki temel üzerinde

sürdürülen genişlemeyle ilgili hazırlık çalışmalarına üçüncü bir boyut eklenmiştir. Bu

çerçevede, Komisyon, 2002 yılı Mart ayında, AB'nin beşinci genişlemesinin ele alındığı

"Genişlemeye İlişkin İletişim Stratejisi İlerleme Raporunu ('Progress Report on the

Communication Strategy for Enlargement')" hazırlamıştır. Bahse konu rapor, iletişim

stratejisi çerçevesinde gerçekleştirilen faaliyetleri özetleyecek şekilde 2003 yılı Aralık ayına

kadar yirmi iki kere güncellenmiştir77. Komisyon ayrıca, 21-22 Haziran 2002 tarihlerinde

gerçekleştirilen Sevilya Zirvesinde78, genişlemeye hazırlık amacıyla sürdürülen çalışmalar

hakkında bir rapor79 sunmuştur.

75 Nice Antlaşması, 10.3.2001 tarih ve C 080 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi 76 "Bulletin of the EU, No: 1-2/2000", Başlık 5 "Enlargement, (Başlık 1.5.1) Accession Negatioations", s.

78 77 http://www.Europa.eu.int/comm/enlargement/communication 78 Sevilya Zirvesi Sonuç Bildirgesi, "Bulletin of the EU, No: 6/2000", s. 8-23 79 COM(2002)281 final, 5 Haziran 2002




Tablo 10: Nitelikli Oy Dağılımı ve Nice Antlaşması ile Getirilen Hükümler

ÜLKELER O Y S A Y I S I

1958 1973 1980 1986 1995 1.1.2005'den itibaren

Almanya 4 10 10 10 10 29 Fransa 4 10 10 10 10 29 İtalya 4 10 10 10 10 29 Belçika 2 5 5 5 5 12 Hollanda 2 5 5 5 5 13 Lüksemburg 1 2 2 2 2 4 İngiltere 10 10 10 10 29 İrlanda 3 3 3 3 7 Danimarka 3 3 3 3 7 Yunanistan 5 5 5 12 İspanya 8 8 27 Portekiz 5 5 12 Avusturya 4 10 İsveç 3 10 Finlandiya 3 7 Polonya 27 Romanya 14 Çek Cum. 12 Macaristan 12 Bulgaristan 10 Slovakya 7 Litvanya 7 Letonya 4 Slovenya 4 Estonya 4 GKRY 4 Malta 3 TOPLAM 17 58 63 76 87 345

Karar Kabul Yeter Sayısı

12 41 45 54 62 258 (AB-27))

Karar Alınmasını

Engellemek İçin Azınlık Oyu

6 18 19 23 26 91 (AB-27)

Karar Kabulü İçin Yeterli Üye

Sayısı

4 6 6 8 10 Olumlu oyların AB nüfusunun %62’sini temsil etmesi gerekir




15-16 Haziran 2001 tarihli Göteborg Zirvesinde, genişleme sürecinin geri dönüşü olmayan bir

süreç olduğu vurgulanmıştır. Ayrıca, AB'nin 2002 yılından sonra yeni üyeleri kabul edebilir

konuma geleceği ve 2004 yılında yapılacak olan Avrupa Parlamentosu seçimlerine yeni

üyelerin katılımının sağlanacağı belirtilmiştir.

15-16 Mart 2002 tarihlerinde gerçekleştirilen Barselona Zirvesinde, Lizbon Stratejisi

başlatılmış ve aday ülkelere stratejide yer alan ekonomik, sosyal ve çevresel hedefleri bir an

önce kendi iç hukuklarına aktarmaları tavsiye edilmiştir.

24-25 Ekim 2002 tarihli Brüksel Zirvesinde; Çek Cumhuriyeti, Malta, Estonya, Kıbrıs,

Macaristan, Letonya, Slovenya, Malta, Polonya ve Slovak Cumhuriyeti ile "Katılım

Antlaşması ('Treaty of Accession')"nın 16 Nisan 2003’te imzalanacağı, 12-13 Aralık 2002

tarihlerinde gerçekleştirilen Kopenhag Zirvesinde ise, bahse konu ülkelerin, Katılım

Antlaşmasının onay işlemlerinin tamamlanmasını müteakip, 1 Mayıs 2004 tarihinde Avrupa

Birliği’ne üye olacağı açıklanmıştır.

3.11.1 Romanya ve Bulgaristan İçin Yol Haritası

24-25 Ekim 2002 tarihlerinde gerçekleştirilen Brüksel Zirvesinde80, Komisyondan, 2002 yılı

Aralık ayında gerçekleştirilmesi öngörülen Kopenhag Zirvesine81 kadar, Bulgaristan ve

Romanya'nın kaydetmesi gereken ilerlemeleri içeren bir takvim ve artırılmış katılım öncesi

yardımları da kapsayacak detaylı bir yol haritası hazırlaması istenmiştir. Zirvede, ayrıca,

anılan aday ülkelerin 1 Ocak 2007 tarihinde AB'ne üye olma yönündeki çabalarının

desteklendiği açıklanmıştır.

Komisyon, 13 Kasım 2002 tarihinde, Helsinki grubu aday ülkeler arasından, katılım

müzakereleri bakımından Lüksemburg grubu ülkelerin gerisine düşen ve bu nedenle 1 Mayıs

2004 tarihinde gerçekleşmesi öngörülen AB'nin beşinci genişlemesinde yer almayacak olan,

Romanya ve Bulgaristan için "Yol Haritası ('Roadsmaps for Bulgaria and Romania')"82

hazırlamıştır. Söz konusu Belge, 12-13 Aralık 2002 tarihlerinde gerçekleştirilen Kopenhag

Zirvesinde benimsenmiştir. Komisyon, Yol Haritasında, Romanya ve Bulgaristan'ın

Topluluğun çeşitli ajanslarına ve komitelerine gözlemci statüsünde katılmasında fayda

80 Brüksel Zirvesi Sonuç Bildirgesi, "Bulletin of the EU, No: 10/2002", s 8, paragraf 5 81 Kopenhag Zirvesi, op.cit., s 8-15 82 COM(2002)624, 13 Kasım 2002




mütalaa ettiğini ve anılan iki ülke için yeni Katılım Ortaklığı Belgelerinin hazırlanması

gerektiğini belirtmiştir.

Tablo 11: Artırılmış Katılım Öncesi Yardımlar (PHARE, ISPA ve SAPARD toplam)

2004 2005 2006 Toplam

−−−− Romanya (%70) 860 931 1.002 2.793

−−−− Bulgaristan (%30) 368 399 430 1.179

Toplam (%100) 1.228 1.330 1.432 3.990

3.12 Üyelik Süreci ve Katılım Müzakerelerinin Genel Çerçevesi

AB Antlaşmasının 49'uncu maddesinde83; Antlaşmanın 6(1)'ıncı maddesine84 atıfta

bulunularak, üye devletler tarafından ortak ilkeler olarak benimsendiği ve AB'nin dayanağı

olduğu vurgulanan "özgürlük, demokrasi, insan hakları ve temel özgürlüklere saygı ve

hukukun üstünlüğü" ilkelerini benimseyen "bir Avrupalı ülkenin Konsey’e üyelik

başvurusunda" bulunabileceği hükmü yer almaktadır. Antlaşmanın 49'uncu maddesinde,

ayrıca, Konseyin, Komisyona danıştıktan ve Avrupa Parlamentosunun onayını aldıktan sonra,

başvuru ile ilgili olarak oybirliği ile hareket edeceği belirtilmektedir.

Konseyin olumlu bir karar alması halinde ise, yine Antlaşmanın 49'uncu maddesinde, Katılım

koşulları ile katılımın kurucu Antlaşmalara getireceği değişikliklere ilişkin olarak üye ülkeler

ve aday ülke arasında bir antlaşma (Katılım Antlaşması) yapılacağı ve bu antlaşmanın, onay

işlemlerine tabi olacağı belirtilmektedir.

Katılım Antlaşması, ne kadar süreceği önceden öngörülemeyen ve AB müktesebatı başlıkları

itibarıyla gerçekleştirilen bir müzakere süreci sırasında, taraflar arasında, üyeliğin muhtemel

etkileri de dikkate alınarak mutabık kalınan nihai koşullar doğrultusunda hazırlanmaktadır.

Ancak, taraflar arasında müzakere edilen husus AB müktesebatı değildir: Aday ülkenin AB

müktesebatını hangi koşullarda tamamen üstleneceğidir. Koşulların değişken olması ise, aday

ülkelerin birbirlerinden farklı özelliklere sahip olması ve bu nedenle, AB müktesebatının

üstlenilmesinin aday ülkeler üzerindeki etkisinin ve aday ülkelerin AB üyeliklerinin

muhtemel etkilerinin de değişken olmasından kaynaklanmaktadır.

83 AB Antlaşması, konsolide metin, op.cit. 84 Ibid., s.11




Böylece, müzakereler sırasında mutabık kalınması halinde, aday ülke(ler), yapılan etki

analizlerine dayanarak, sınırlı sayıda AB mevzuatı ile ilgili olarak ve belirli bir zaman

diliminde derogasyon talep edebilirler.

Söz konusu derogasyon talebi:

−−−− ilgili AB mevzuatının uygulanmasını erteleme, −−−− ulusal yasasını uygulamaya devam etme, −−−− kademe kademe ilgili müktesebata uyum sağlama veya −−−− uygulamadan muaf tutulma şeklinde olabilir.

Aday ülkenin üyeliği ile birlikte oluşacak yeni şartlara uyum amacıyla, üye ülkeler de

derogasyon talep edebilirler.

Müzakereler fiilen başlamadan önce, aday ülkelenin ulusal mevzuatının AB müktesebatına

uyum durumunun tespit edilmesi amacıyla, aday ülke ve Komisyonun birlikte yürüttüğü ve

tarafların müzakere pozisyonlarını ayrı ayrı hazırlamalarına temel teşkil eden "tarama

('screening')"85 süreci gerçekleştirilmektedir.

Müzakereler, AB'nin ve aday ülkenin yer aldığı "Hükümetlerarası Konferanslar ('Bilateral

Intergovernmental Conferences')" çerçevesinde ve her dönem başkanlığı süresince:

bakanlar düzeyinde bir kez, baş müzakereciler seviyesinde iki kez ve uzmanlar seviyesinde

ise ihtiyaç duyulan sıklıkta gerçekleştirilmektedir.

Ayrıca, müzakere sürecinde, Komisyon tarafından Katılım Antlaşması taslağının hazırlık

çalışmaları, ilgili AB kurumları ve tarafların temsilcilerinden oluşan özel bir çalışma

grubunda, başlatılmakta ve Hükümetlerarası Konferansın son toplantısında kabul

edilmektedir.

Taslak antlaşma, Avrupa Parlamentosunun, antlaşmanın uygun bulunduğuna dair basit

çoğunlukla aldığı görüşünün ardından, Konsey tarafından oybirliği ile kabul edilmekte ve üye

devletler ile aday ülke(ler) tarafından imzalanmaktadır. Antlaşma, bilahare, üye ve aday

ülkelerin ulusal onay usulleri çerçevesinde onaylanmakta ve onay işlemlerinin

tamamlanmasından sonra yürürlüğe konulmaktadır. Yürürlük tarihi, ilgili aday ülkenin üyelik

tarihini de belirtmektedir.

85 "Avrupa Birliği Sözlüğü", op.cit., s. 43




Tablo 12: Avrupa Birliğine Üyelik Süreci

Bir Avrupalı ülke Konsey’e üyelik başvurusunda bulunur.

Konsey, Komisyondan başvuruya ilişkin görüşünü ister.

Konsey, Avrupa Parlamentosunun uygun görüşünü aldıktan sonra, oy birliği ile aday ülkeyle müzakerelere başlanılması kararını alır.

Dönem Başkanı olan üye ülke başkanlığında, aday ülke ile müzakereler Konsey tarafından yürütülür.

Konsey oybirliğiyle, Komisyon tarafından önerilen AB müzakere pozisyonunu kabul eder.

Taslak Katılım Antlaşması AB ve aday ülke tarafından hazırlanır.

Katılım Antlaşması Konseye ve Avrupa Parlamentosuna sunulur.

Avrupa Parlamentosu, Katılım Antlaşmasını basit çoğunlukla onaylar.

Konsey, Katılım Antlaşmasını oybirliği ile onaylar.

Üye ülkeler ve aday ülke Katılım Antlaşmasını imzalarlar.

Üye ülkeler ve aday ülke Katılım Antlaşmasının onay işlemlerini tamamlarlar.

Onay işlemlerinin tamamlanmasını takiben, aday ülke AB’ye üye olur.

Komisyon başvuruya ilişkin görüşünü Konsey’e iletir.




Çek Cumhuriyeti, Malta, Estonya, Kıbrıs, Macaristan, Letonya, Slovenya, Malta, Polonya ve

Slovak Cumhuriyeti ile "Katılım Antlaşması ('Treaty of Accession')"86 16 Nisan 2003’te

Selanikte imzalanmıştır. Söz konusu Katılım Antlaşması, üye ve aday ülkeler tarafından

onaylanmış ve anılan ülkeler Antlaşmanın yürürlüğe giriş tarihi olan 1 Mayıs 2004 tarihinde

AB'ne üye olmuşlardır.

Tablo 13: Önceki Genişlemelere Dair Katılım Antlaşmaları Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi Danimarka, İngiltere, İrlanda 27.03.1972 tarih ve L 073 sayılı

(Uyum Protokolü: 01.01.1973 tarih ve L 002 sayılı ) Yunanistan 19.11.1979 tarih ve L 291 sayılı İspanya, Portekiz 15.11.1985 tarih ve L 302 sayılı Avusturya, Finlandiya, İsveç 29.08.1994 tarih ve C 241 sayılı

(Uyum Protokolü: 01.01.1995 tarih ve L 001 sayılı )

3.13 Katılım Öncesi Mali Yardımlar

3.13.1 PHARE

AB, bir yandan MDA ülkeleri ile ekonomik, ticari ve siyasi ilişkilerini geliştirirken, diğer

yandan da bu ülkelerde yaşanan dönüşüm sürecini, sağladığı mali yardımlarla desteklemiştir.

Bu çerçevede, Konsey, 18 Aralık 1989 tarihinde, Komisyonun Polonya ve Macaristan’a

yapılacak yardımlara ilişkin önerisi87 doğrultusunda, Avrupa Parlamentosunun olumlu

görüşünü88 de alarak, “EEC 3906/89” sayılı Tüzüğü kabul etmiştir. Böylece, PHARE

Programının hukuki çerçevesi belirlenmiştir. Konsey, Polonya ve Macaristandan sonra,

insan haklarına saygı, liberal ekonomi ve çoğulcu demokratik sistem gibi bazı temel şartları

yerine getiren diğer MDA ülkelerini de zaman içerisinde PHARE Programı kapsamına dahil

etmiştir.

Başlangıçta, MDA ülkelerinde yaşanan, esasen sistem değişikliğinden kaynaklanan ve

ekonomik çöküşün bir sonucu olarak ortaya çıkan sıkıntıların üstesinden gelinmesini teminen

acil gıda yardımlarını karşılamak amacıyla öngörülen PHARE Programı, zaman içerisinde

MDA ülkelerini AB üyeliğine hazırlayan en önemli mali yardım aracı hüviyetini kazanmıştır.

Halihazırda, Bulgaristan ve Romanya'nın yanı sıra AB'ne üye olan sekiz MDA ülkesi de

PHARE Programından yararlanmaktadır. Ancak, 1 Mayıs 2004 tarihinde AB'ne üye olan bu

86 "Çek Cumhuriyeti, Estonya, Kıbrıs, Letonya, Litvanya Macaristan, Malta, Polonya, Slovenya ve

Slovakya", Katılım Antlaşması: 16 Nisan 2003, 23 Eylül 2003 tarih ve L 236 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi

87 COM(89) 536 final, 24.11.1989 tarih ve C 296 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi 88 22.01.1990 tarih ve C 015 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi




ülkeler, 2003 yılı PHARE Programına son kez dahil edilmişlerdir. Söz konusu üye ülkeler,

devam eden projelerin tamamlanabilmesi amacıyla 2006 yılına kadar PHARE Programı

kapsamında bulunabileceklerdir. 2000 yılına kadar PHARE Programından yararlanan

Arnavutluk, Bosna-Hersek ve Makedonya ise, 2001 yılından itibaren Balkan ülkeleri için

oluşturulan CARDS Programına dahil edilmişlerdir.

Tablo 14: PHARE Programından Yararlanan Ülkeler Konsey Tüzüğü

Tarih Sayı Lehtar Ülkeler Bitiş

18.12.89 3906/89/EEC89

Macaristan

Polonya 01.01.06

17.09.90 2698/90/EEC90 Bulgaristan Romanya Çekoslovakya 30.06.93 D. Almanya 03.10.90 Yugoslavya

X 07.08.92

23.12.91 3800/91/EEC91 Arnavutluk X 05.12.00

Estonya Letonya 01.01.06 Litvanya

07.08.92 2334/92/EEC92 Slovenya 30.06.93 1764/93/EEC93 Çek Cum. 01.01.06

Slovakya

12.06.95 1366/95/EC94 Hırvatistan 11.03.96 463/96/EC95 Makedonya 05.12.00 22.04.96 753/96/EC96 Bosna Hersek X

Aşağıda, 1990-2002 döneminde MDA ülkelerine PHARE Programından sağlanan mali

yardımlar tablolaştırılarak sunulmaktadır.

89 28.12.1989 tarih ve L 375 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi 90 21.09.1990 tarih ve L 257 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi, s. 1-2 91 28.12.1991 tarih ve L 357 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi, s. 1-10 92 11.08.1992 tarih ve L 227 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi, s. 1 93 03.07.1993 tarih ve L 162 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi, s. 1 94 17.06.1995 tarih ve L 133 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi, s. 1 95 15.03.1996 tarih ve L 065 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi, s. 3 96 26.04.1996 tarih ve L 103 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi, s. 5




Tablo 15: MDA Ülkelerine PHARE Programından Sağlanan Mali Yardımlar (1990-2002, milyon EURO)

Taahhütler Kontratlar Ödemeler Bulgaristan 1.309 1.004 828 Çek Cum. 766 588 490 Estonya 285 216 195 Macaristan 1.317 1.060 969 Letonya 354 266 249 Litvanya 672 380 330 Polonya 3.421 2.477 2.099 Romanya 2.007 1.426 1.084 Slovakya 595 432 344 Slovenya 296 215 196 Çekoslovakya 231 232 229 Doğu Almanya 35 29 29 Çok Ülkeli Yardımlar 2.711 2.164 1.707 Toplam 13.999 10.489 8.749

3.13.2 ISPA

Katılım öncesi dönemde, AB'ye aday Merkezi ve Doğu Avrupa ülkelerinin çevre ve ulaştırma

alt yapısını geliştirmek amacıyla oluşturulmuş mali yardım programıdır97,98. 21 Haziran 1999

tarih ve 1267/99/EC sayılı Konsey Tüzüğüne99 dayanmaktadır. ISPA Programının yıllık

bütçesi, 2000-2006 döneminde, on MDA ülkesi için 1.040 milyon EURO olarak100,101

öngörülmüştür. Ancak, ISPA Programının bütçesi, 2003 yılı ertesinde, sekiz MDA ülkesinin

AB üyeliği nedeniyle, Bulgaristan ve Romanya'yı kapsayacak şekilde 2004 yılı için 452

milyon Euro olarak revize edilmiştir.

97 "Avrupa Birliği Sözlüğü", op.cit., s. 32 98 ISPA: Instrument for Structural Policies for Pre-accession 99 26.06.1999 tarih ve L 161 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi 100 "Agenda 2000", op.cit., "Supplement 5/97", s. 73, Tablo 4 101 6 Mayıs 1999 tarihli Kurumlararası Anlaşma, op.cit., s. 12




3.13.3 SAPARD

Katılım öncesi dönemde, AB'ye aday MDA ülkelerinde sürdürülebilir tarımsal ve kırsal

kalkınmayı desteklemek amacıyla oluşturulmuş mali yardım programıdır102,103. 21 Temmuz

1999 tarih ve 1268/99/EC sayılı Konsey Tüzüğü104 ile oluşturulmuştur. SAPARD

Programının yıllık bütçesi, 2000-2006 döneminde, on MDA ülkesi için 520 milyon EURO105,

106 olarak öngörülmüştür. Ancak, SAPARD Programının bütçesi 2003 yılı ertesinde, sekiz

MDA ülkesinin AB üyeliği nedeniyle, Bulgaristan ve Romanya'yı kapsayacak şekilde 2004

yılı için 225.2 milyon Euro olarak revize edilmiştir.

102 "Avrupa Birliği Sözlüğü", op.cit., s. 41 103 SAPARD: Special Accession Programme for Agriculture and Rural Development 104 16.09.1999 tarih ve L 244 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi 105 "Agenda 2000", op.cit., "Supplement 5/97", s. 73, Tablo 4 106 6 Mayıs 1999 tarihli Kurumlararası Anlaşma, op.cit., s. 12


AB-Batı Balkan Ülkeleri İlişkileri


4. AB-Batı Balkan Ülkeleri İlişkileri

Eski Yugoslavya Federal Sosyalist Cumhuriyeti (Yugoslavya) ülkeleri Bosna–Hersek,

Hırvatistan, Makedonya ve Yugoslavya Federal Cumhuriyeti (Sırbistan-Karadağ) ile

Arnavutluk’tan oluşan bölge, AB tarafından "Batı Balkanlar" olarak adlandırılmaktadır.

Sovyet Blokunda başlayan çözülme ertesinde, MDA ülkelerine, Lüksemburg (1997) ve

Helsinki (1999) Zirvelerinde AB'ne üyelik perspektifi verilmiştir. Hırvatistan ve Slovenya ile

AB arasındaki siyasi ilişkiler, anılan ülkelerin 25 Haziran 1991 tarihinde eski Yugoslavya'dan

bağımsız olduklarını ilan etmeleri ve AB’nin, 1992 yılı Ocak ayında bu ülkeleri bağımsız ülke

olarak tanıdığını ilan etmesi107 ile başlamıştır. Ayrıca, Slovenya, 1 Mayıs 2004 tarihinde AB

üyesi olmuştur.

Hırvatistan ve Slovenya'nın bağımsızlıklarını ilan etmelerinin ardından başlayan savaş, 12

Kasım 1995 tarihinde Sırbistan ile Hırvatistan arasında imzalanan "Erdut Anlaşması" ve 14

Aralık 1995 tarihinde Sırbistan, Hırvatistan ve Bosna-Hersek arasında imzalanan

"Dayton/Paris Anlaşması" ile son bulmuş ve Batı Balkanlar Bölgesi’nde istikrar ve barış

ortamı sağlanmaya başlanmıştır.

4.1 Royaumont Süreci

AB’nin Batı Balkanlara yönelik ilk kapsamlı politika girişimi "Royaumont Süreci"dir.

AB'nin girişimiyle, 13 Aralık 1995’te Fransa’nın Royaumont kasabasında toplanan yirmiyedi

ülke, “Güney-Doğu Avrupa’da İstikrar ve İyi Komşuluk İlişkileri Süreci ('Process on

Stability and Good Neighbourly Relations in South-East Europe')” Deklarasyonunu kabul

etmişlerdir. Madrid Zirvesi Sonuç Bildirgesinde108 anılan Deklarasyonun AB tarafından

memnuniyetle karşılandığı belirtilmiştir.

Royaumont Süreci’ne eski Yugoslavya'yı oluşturan Bosna-Hersek, Sırbistan–Karadağ,

Makedonya, Hırvatistan ve Slovenya ile bu ülkelere komşu olan Arnavutluk, Macaristan,

Bulgaristan ve Romanya'nın yanı sıra Türkiye, AB'ne üye ülkeler, Rusya ve A.B.D

107 Avrupa Parlamentosu İlke Kararı, 17.02.1992 tarih ve C 039 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi

Gazetesi, s.130, Hırvatistan ve Slovenya'nın tanınmasına dair Konsey Kararı hakkında 108 Madrid Zirvesi, op.cit., s. 9




katılmaktadır. Sürece, ayrıca, Komisyon, Avrupa Parlamentosu, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği

Organizasyonu (OSCE)109 ve Avrupa Konseyi de dahil edilmiştir.

Başlangıçtaki amacı, 21 Kasım 1995 tarihinde Dayton'da (ABD) müzakereleri başlatılan ve

14 Aralık 1995 tarihinde Paris'te imzalanan Dayton/Paris Barış Anlaşmasının uygulanmasına

katkı sağlamak olan Royaumont Süreci, 1998-99 döneminde, bölgede demokrasinin ve sivil

toplumun yerleşmesi amacına hizmet etmiştir.

Konsey, 9 Kasım 1998 tarih ve 98/633/CFSP sayılı Ortak Tutumu110 ile Royaumont Süreci

Koordinatörünün görevlerini ve Koordinatör tarafından uygulanması istenen Eylem Planının

esaslarını belirlemiştir. Ancak, 98/633/CFSP sayılı Ortak Tutum, 2000/387/CFSP sayılı Ortak

Tutum111 ile yürürlükten kaldırılarak, Rayoumont Süreci, Köln Zirvesinde112 oluşturulan

"İstikrar Paktı ('Stability Pact')"nın, "Bir Numaralı Çalışma Grubu-Demokratikleşme ve

İnsan Hakları" kapsamına dahil edilmiştir.

4.2 Bölgesel Yaklaşım

Avrupa Birliği, Royaumont Süreci başladıktan yaklaşık bir yıl sonra, Batı Balkan ülkelerine

yönelik "Bölgesel Yaklaşım ('Regional Approach')" adı altında yeni bir politika

geliştirmiştir.

Dayton/Paris Anlaşmasının konsolidasyonuna yönelik olarak, 15-16 Şubat 1996 tarihlerinde

gerçekleştirilen Roma Konferansı öncesinde, Konseyin daveti üzerine, Komisyon 14 Şubat

1996 tarihinde, Batı Balkan ülkelerine yönelik olarak kapsamlı bir rapor113 hazırlamış ve

"Bölgesel Yaklaşım" adlı yeni bir politika önermiştir. Bölgesel yaklaşım, demokrasinin

teşviki ve hukukun üstünlüğünü içeren; siyasi amaç ve ekonominin yeniden

109 OSCE: Organisation of Security and Co-operation in Europe 110 9 Kasım 1998 tarihli Konsey Ortak Tutumu, 12.11.1998 tarih ve L 302 sayılı Avrupa Toplulukları

Resmi Gazetesi, s. 1-7 ("On the basis of Article J.2 of the Treaty on the European Union, concerning the process on the stability and good-neighbourliness in South-east Europe")

98/633/CFSP sayılı Konsey Ortak Tutumunun uygulamasına ilişkin 22 Ekim 1999 tarili Konsey Kararı, 26.10.1999 tarih ve L 275 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi, s. 1 ("Concerning the process on stability and good-neighbourliness in South-East Europe")

111 2000/387/CFSP sayılı Konsey Ortak Tutumu, 17.6.2000 tarih ve L 144 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi, s. 35 ("Repealing Common Position 98/633/CFSP on the process on stability and good-neighbourliness in south-east Europe (Royaumont process)")

112 Köln Zirvesi, op.cit., s.14 113 “Bulletin of the EU, No: 1-2/1996”, paragraf 1.4.105, s.98




yapılandırılmasını içeren; ekonomik amaç olmak üzere iki temel amaca sahiptir.

Komisyonun önerisi, Konsey tarafından 26 Şubat 1996 tarihinde kabul edilmiştir114.

Konsey 29 Nisan 1997 tarihinde, Komisyonun önerisiyle115, Bölgesel Politika çerçevesinde

olmak üzere, AB ile ortaklık ilişkisi bulunmayan tüm Batı Balkan ülkelerini içine alacak

şekilde; mali yardımları, ticari-ekonomik işbirliğini ve anlaşmaları da kapsayacak biçimde

ikili ilişkilerin geliştirilmesi için yerine getirilmesi gereken genel şartları ve bu ülkeler için

ayrı ayrı özel şartları belirlemiştir116. Diğer taraftan, bu şartlarla bağdaşmayan ciddi ve

tekrarlanan durumlar karşısında ticari ayrıcalıkların askıya alınması, yardımların durdurulması

ve gerekli şartların bulunması halinde sözleşmenin uygulanmasının ertelenmesi gibi

yaptırımlar öngörülmüştür

Tercihli ticaret ve mali yardımlardan yararlanma koşulları, esasen ilgili ülkenin temel

demokratik haklar ile insan haklarına saygı göstermesi ve diğer bölge ülkeleri ile işbirliği ve

iyi komşuluk ilişkilerini geliştirme isteğine bağlanmıştır.

Ortaklık Anlaşması müzakerelerinin başlaması için yerine getirilmesi gereken genel kriterler

ise on başlık altında toplanmıştır: Özetle; insan haklarına saygı, mültecilere ve vatansız kalan

kişilere geri dönüş imkânı tanınması, demokratik yapılanmaya gidilmesi, özelleştirme ve fiyat

kontrolü uygulamasına son verilmesi gibi temel ekonomik reformların uygulanmaya

başlanması.

4.2.1 “Şarta bağlılık” konusunda AB Stratejisi

Konsey, 29 Nisan 1997 tarihinde, bölgedeki ülkelerle ilişkilere uygulanacak tutarlı bir AB

stratejisinin ortaya konması amacıyla “şarta bağlılığın” uygulanmasına ilişkin sonuçları

kabul etmiştir:

114 Ibid., paragraf 1.4.108, s.99 115 COM(96)476 sayılı Komisyon Bildirimi, “Bulletin of the EU, No: 10/1996”, paragraf 1.4.65, s. 78-79,

("On common principles for future contractual relations with certain countries in South-Eastern Europe" 116 Konsey Kararı, “Bulletin of the EU, No: 4/1997", paragraf 2.2.1, s. 132-134 ("Council conclusions on

the principle of conditionality governing the development of the European Union's relations with certain countries of south-east Europe")

SEC (1999)714 sayılı Komisyon Çalışma Belgesi ("On compliance with the conditions set out in the Council Conclusions of 29 April 1997, in the framework of the Regional Approach to the countries of South-Eastern Europe (Bosnia and Herzegovina, Croatia, Federal Republic of Yugoslavia, former Yugoslav Republic of Macedonia and Albania)")




AB, bölgede barışın ve istikrarın kalıcı olması ve ekonomik iyileşmeye katkıda bulunulması

amacıyla, demokrasi, hukuk devleti, insan hakları ve azınlık hakları alanında üst seviyede

normlar, piyasa ekonomisine geçiş ve bu ülkeler arasında artırılmış bir işbirliğinin

desteklenmesi çerçevesinde, bölge ülkeleri ile ikili ilişkilerin geliştirilmesini istemektedir. Bu

kapsamda, Ekim 1995, Şubat 1996 ve Mayıs 1996 tarihli “Genel İşler” Konseyleri

sonuçlarına ve Aralık 1996’da Londra’da gerçekleştirilen barışın uygulamaya konması

hakkındaki Konferansın sonuçlarına uygun olarak, AB'nin ilişkilerinin gelişmesini

yönlendirecek “şarta bağlılık” ilkelerine özel önem atfedilmektedir. Bu bağlamda, Komisyon,

“şarta bağlılığın”, AB ile bölge ülkeleri arasındaki ilişkilerin, bölgesel yaklaşım çerçevesinde

geliştirilmesine uygulanmasına ilişkin strateji belgesini sunmuştur.

“Şarta bağlılık” konusunda AB Stratejisi:

AB, bölgesel yaklaşım çerçevesinde, ticaret alanındaki ikili ilişkilerin, mali yardımın,

ekonomik işbirliğinin ve akdi ilişkilerin, gerekli esnekliği göz önünde tutmak suretiyle,

geliştirilmesiyle ilgili olarak, tutarlı ve şeffaf bir politikanın oluşturulmasına temel teşkil

edecek siyasi ve ekonomik koşulların belirlenmesi aşamasına gelmiştir. AB stratejisi, ilgili

ülkelerin bu koşulları yerine getirmeleri konusunda desteklenmelerini sağlamalıdır.

“Şarta bağlılık” olgusu, bir ortaklık anlaşması ile AB’ye bağlı olmayan tüm Batı Balkan

ülkelerine uygulanacaktır.

İlişkilerin seviyesi ülkelere göre farklılık göstermekle birlikte, bazı genel koşullar bütün

ülkelere uygulanmaktadır. Bazı özel koşullar ise, barış anlaşmalarından kaynaklanan

yükümlülüklere ilişkin koşullar örneğinde olduğu gibi, sadece bazı ülkelere uygulanacaktır.

Konsey, “şarta bağlılık” olgusunun gereklerinin yerine getirilip getirilmediğini, Birleşmiş

Milletler, AGİT gibi kuruluşların ve birimlerin vereceği raporlar vasıtasıyla izleyecektir.

Anlaşmaların aktedilmesi aşamasında ve sonrasında “şarta bağlılık” ilkeleri uygulanmakta

olup, koşullara uyulmaması halinde anlaşmaların askıya alınması söz konusu olabilmektedir.

Müzakerelerin başlayabilmesi için aşağıda belirtilen genel koşullar ilgili bütün ülkelere

uygulanır:

1) Yerinden edilmiş kişilerin (iç göç de dahil olmak üzere) ve mültecilerin orijin yerlerine dönebilmeleri ve kamu otoriteleri tarafından uygulanan veya tolere edilen tedirgin edici




tedbirlerin kaldırılması için inandırıcı teklif ve reel imkanların gözle görülür şekilde uygulamaya konması.

2) Bir AB ülkesinde illegal şekilde bulunmaya devam eden ilgili ülke vatandaşlarının geri kabulü.

3) Barış için Genel Çerçeve Anlaşmaya (Dayton/Paris Anlaşması) imza koyan devletlerin, savaş suçlularının adalet önüne çıkmalarını sağlamak üzere eski Yugoslavya İçin Uluslararası Ceza Mahkemesi ile işbirliği yapılması da dahil olmak üzere, barış anlaşmalarından kaynaklanan yükümlülükleri yerine getirmesi.

4) İnandırıcı nitelikte demokratik reformlar başlatmak ve insan hakları ve azınlık hakları konusunda genel olarak tanınmış normlara saygı gösterilmesi.

5) Reşit tüm vatandaşların, gizli oy esasına göre katılabilecekleri özgür ve düzenli seçimlerin, makul aralıklarla yapılması ve bu seçimlerin sonuçlarının bütün ve doğru olarak uygulamaya geçirilmesi.

6) Kamu otoriteleri tarafından genel nitelikteki ayırımcı ve azınlıkları tedirgin edici uygulamanın kaldırılması.

7) Ekonomik reforma ilişkin ilk tedbirlerin uygulamaya geçirilmesi (özelleştirme programı, bazı fiyat kontrolü uygulamalarının kaldırılması).

8) Komşu ülkelerle iyi komşuluk ve işbirliği ilişkilerinin başlatılması yönünde istekli olma.

9) Slovenya ile Federal Yugoslavya ile Hırvatistan arasında aktedilmiş anlaşmaların Dayton/Paris Anlaşması ile uyumlu olması.

Yukarıda belirtilen genel koşulların yanı sıra, her Batı Balkan ülkesinin yerine getirmesi

gereken özel koşullar da aranmaktadır:

4.3 İstikrar ve Ortaklık Süreci

Komisyonunun, 26 Mayıs 1999 tarihinde, Batı Balkan Ülkelerinin reform sürecine destek

vermek ve bu ülkeleri AB’ne yakınlaştırmak için oluşturduğu ve "İstikrar ve Ortaklık

Süreci ('Stabilization and Association Process-SAP')”117 olarak adlandırılan yeni politika,

Genel İşler Konseyinin 21-22 Haziran 1999 tarihlerinde gerçekleştirdiği 2192'inci

toplantısında118 kabul edilmiş ve ilişkiler yeni bir boyut kazanmıştır. İstikrar ve Ortaklık

Süreci çerçevesinde, belirlenen reformlara uyum sağlayan ülkeler ile “İstikrar ve Ortaklık

Anlaşması (‘Stabilisation and Association Agreement’)” imzalanması öngörülmüştür.

117 Avrupa Parlamentosu ve Konseye COM(99)235 final sayılı Komisyon Bildirimi ("On the

Stabilisation and Association Process for countries of South-Eastern Europe-Bosnia and Herzegovina, Croatia, Federal Republic of Yugoslavia, former Republic of Macedonia and Albania")

118 Genel İşler Konseyinin 21-22 Haziran 1999 tarihli 2192'unu toplantısında alınan Kararlar ("Conclusions on the Development of a comprehensive policy based on the Commission Communication on "The Stabilisation and Association Process for Countries of South-Eastern Europe")




19-20 Haziran 2000 tarihlerinde gerçekleştirilen Feria Zirvesi Sonuç Bildirgesinde119, üye

ülkeler, SAP’a verdikleri desteği bir kez daha dile getirmişlerdir. Bildirgede, AB’nin

öngördüğü reformları, bölgesel işbirliğini, demokrasinin üstünlüğü ilkesini kabul eden Batı

Balkan Ülkelerinin, AB’ne potansiyel aday ülke olabilecekleri belirtilmiştir. Bu hususlara

ilave olarak, Batı Balkan ülkelerinin AB ile entegre olmalarının önemi vurgulanırken, bu

ülkelerin kendi aralarında da bölgesel işbirliğini arttırmaları gerektiği vurgulanmış ve

Fransa’nın önerisiyle, Batı Balkan ülkeleri ile AB’ne üye ülkeler arasında bir zirve

toplantısının yapılması da kararlaştırılmıştır. Ayrıca, Makedonya ile AB arasında bir İstikrar

ve Ortaklık Anlaşması imzalanmasına yönelik müzakere sürecinin başlatılmış bulunmasından

memnuniyet duyulduğu ve Hırvatistan ile kısa bir süre sonra müzakere sürecinin başlamasının

umut edildiği belirtilmiştir120.

Feria Zirvesi kararları çerçevesinde ve Konseyin 2000/717/CFSP sayılı Ortak Tutumu121 ile,

AB'ne üye ülkeler ile Batı Balkan ülkeleri arasında ilk Zirve toplantısı, 23-24 Kasım 2000

tarihlerinde, Zagreb’de gerçekleştirilmiştir. Birinci "AB-Batı Balkan Zirvesi ('European

Union-Balkans Summit')"122 ertesinde açıklanan "Zagrep Deklarasyonu" ile,

Batı Balkan ülkeleri;

−−−− bölgesel işbirliğinin güçlendirilmesi,

−−−− bölgesel bir serbest ticaret bölgesi oluşturulması,

−−−− adalet ve içişleri alanında yakın işbirliğini sağlamak ve özellikle organize suçlarla, yolsuzlukla ve yasa dışı göçle etkin bir şekilde mücadele edebilmek için, siyasi diyalog mekanizmasının oluşturulması,

yönünde mutabık kaldıklarını ve bu çabaların İstikrar ve Ortaklık Anlaşmaları ile

ilişkilendirileceğini açıklamışlardır.

AB ise;

−−−− Feria Zirvesi Sonuç Bildirgesine atıfta bulunarak, Batı Balkan ülkelerinin potansiyel aday ülkeler olduklarını vurgulamış,

119 Feria Zirvesi Sonuç Bildirgesi, "Bulletin of the EU, No:6/2000", paragraf I.49.66-69 120 Ibid., I.50.70 121 2000/717/CFSP sayılı Konsey Ortak Eylemi, 17.11.2000 tarih ve L 290 sayılı Avrupa Top. Resmi

Gazetesi ("On the holding of a meeting of Heads of State or Government in Zagreb (Zagreb Summit)") 122 Birinci "AB-Batı Balkan Zirvesi", "Zagrep Zirvesi" olarak da adlandırılmaktadır.




−−−− AB'ne üyeliğin, AB Antlaşması hükümleri ve Kopenhag Kriterleri çerçevesinde, özellikle bölgesel işbirliği bakımından, İstikrar ve Ortaklık Anlaşmasının uygulanmasına bağlı olduğunu vurgulamış,

−−−− AB'nin bölgeye yönelik politikasının, "İstikrar ve Ortaklık Süreci" olduğunu belirtmiş,

−−−− Batı Balkan ülkeleri ile ikili ilişkilerin Bölgesel Politika çerçevesinde geliştirilmesi amacıyla 29 Nisan 1997 tarihli Konsey kararları ile tespit edilen genel ve özel şartlara atıfta bulunarak, her bir Batı Balkan ülkesi ile "İstikrar ve Ortaklık Süreci" çerçevesindeki ilişkilerin son durumunu Deklarasyonun ekinde belirtmiş,

−−−− İstikrar ve Ortaklık Sürecine katılan Batı Balkan ülkelerine yönelik bir yardım programı niteliğindeki, "CARDS Programını ('Community Assistance for Reconstruction, Democratization and Stabilization-CARDS')", kısa sürede uygulamaya koyacağını ve Programın 2000-2006 yılları toplam bütçesinin 4.65 milyar Euro olmasının öngörüldüğünü açıklamıştır.

12-13 Aralık 2002 tarihli, Kopenhag Zirvesinin Sonuç Bildirgesinde123, Batı Balkan

ülkelerinin AB'ne üyelik perspektifleri tekrar vurgulanmış ve Yunanistan'ın dönem başkanlığı

sırasında, 21 Haziran 2003 tarihinde, İstikrar ve Ortaklık Sürecine dahil olan ülkelerle bir

Zirve toplantısı düzenleme kararının memnuniyetle karşılandığı açıklanmıştır.

20-21 Mart 2003 tarihli Brüksel Zirvesi Sonuç Bildirgesinde124, Batı Balkan ülkelerinin

geleceklerinin AB ile bir bütün olduğu belirtilmiş ve AB’nin bu ülkelerde demokrasinin

yerleşmesi ve ekonomik gelişmenin devam etmesi için her türlü desteği vereceği teyit

edilmiştir. Bu çerçevede, Konsey, Komisyondan, beşinci genişleme sonucunda elde edilen

tecrübeleri de göz önünde bulundurarak, AB’nin Batı Balkan Politikasının, daha da ileriye

götürülmesini sağlayacak yeni öneriler hazırlamasını istemiştir.

Bu çerçevede, Komisyon, Batı Balkan ülkeleri için yeni önerileri içeren, 21 Mayıs 2003 tarih

ve COM(2003)285final sayılı Bildirim'i125 hazırlamıştır (Söz konusu belge, aşağıda incelenen

"Batı Balkan Ülkeleri İçin Selanik Gündemi"nin esasını oluşturmaktadır).

Genel İşler Konseyi, 16 Haziran 2003 tarihinde gerçekleştirdiği 2518'inci toplantısında, 21

Haziran 2003 tarihinde Selanik'te gerçekleştirilmesi öngörülen ikinci "AB-Batı Balkan

Zirvesi" Taslak Ortak Deklarasyonu üzerinde siyasi mutabakata varmıştır. Ayrıca, 19-20

Haziran 2003 tarihlerinde gerçekleştirilmesi öngörülen Selanik Zirvesinin Sonuç Bildirgesi

123 Kopenhag Zirvesi Sonuç Bildirgesi, "Bulletin of the EU No:12/2002", paragraf 23 124 Brüksel Zirvesi Sonuç Bildirgesi, "Bulletin of the EU, No: 3/2003", paragraf 80-84. 125 21 Mayıs 2003 tarih ve COM(2003)285 final sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konseye Komisyon

Bildirimi, Batı Balkanlar ve Avrupa Entegrasyonu"




ekinde yer alacak; "Batı Balkan Ülkeleri İçin Selanik Gündemi"126 ve "(2003 yılı)

İstikrar ve Ortaklık Süreci Raporu"127, hakkında görüş birliği sağlanmıştır.

19-20 Haziran 2003 tarihli Selanik Zirvesi Sonuç Bildirgesinde128, Kopenhag (Aralık 2002)

ve Brüksel (Mart 2003) Zirveleri Sonuç Bildirgelerine atıf yapılmış ve Batı Balkan ülkelerinin

gerekli şartları yerine getirdikleri zaman AB’ne üye olabilecekleri vurgulanmıştır. Ayrıca,

yukarıda belirtilen, 16 Haziran tarihli Konsey Kararları ile zenginleştirilen İstikrar ve Ortaklık

Sürecinin, Batı Balkan ülkelerinin gelecekteki AB üyeliğine kadar, ilişkilerin genel

çerçevesini oluşturacağı belirtilmiştir. Bunun yanı sıra, 16 Haziran 2003 tarihli Konsey

toplantısında, Selanik Zirvesi Sonuç Bildirgesinin ekinde yer alması konusunda mutabakata

varılan iki doküman Bildirgeye eklemiştir.

2002 yılı Aralık ayında gerçekleştirilen Kopenhag Zirvesi kararları çerçevesinde, AB'ne üye

ülkeler ile Batı Balkan ülkeleri arasında ikinci Zirve toplantısı, 21 Haziran 2003 tarihinde,

Selanik'te gerçekleştirilmiştir. İkinci "AB-Batı Balkan Zirvesi ('European Union-Balkans

Summit')129 ertesinde açıklanan Deklarasyonda130, güçlendirilmiş İstikrar ve Ortaklık Süreci

kapsamında Batı Balkan Ülkelerinin AB’ne üyeliklerinin yakın bir gelecekte

gerçekleşebileceği belirtilmiş, ancak bunun için önemli olan unsurun Batı Balkan ülkelerinin

göstereceği çaba olacağı vurgulanmıştır.

4.3.1 Batı Balkan Ülkeleri İçin Selanik Gündemi

Komisyon tarafından hazırlanan ve Batı Balkan ülkeleri için yeni önerileri içeren

COM(2003)285final sayılı belgeye dayanarak hazırlanan "Batı Balkan ülkeleri İçin Selanik

Gündemi"ne ilişkin olarak Genel İşler Konseyi'nin 2518'inci toplantısında mutabakat

sağlanmıştır. 21 Haziran 2003 tarihinde, Selanik'te gerçekleştirilen ikinci "AB-Batı Balkan

Zirvesi"nde söz konusu Gündem benimsenmiştir.

126 "The Thessaloniki Agenda for the Western Balkans–Moving towards European integration" 127 "Council conclusions on this year's annual review of the Stabilisation and Association Process for

South–Eastern Europe" 128 Selanik Zirvesi Sonuç Bildirgesi, "Bulletin of the EU, No: 6/2003", paragraf 40-43. 129 İkinci "AB-Batı Balkan Zirvesi", "Selanik Zirvesi" olarak da adlandırılmaktadır. 130 Selanik Zirvesi, op.cit., paragraf 70




Batı Balkan ülkeleri için Selanik Gündeminde, özetle;

−−−− Komisyon tarafından Katılım Ortaklığı Belgeleri ile paralellik arz edecek şekilde, kısa ve orta vadeli reform ve uyum çalışmalarını içeren ve gerektiğinde güncelleştirilebilecek ilk "Avrupa Ortaklığı (‘European Partnership’)”131 belgelerinin, Batı Balkan ülkeleri için ayrı ayrı olmak üzere hazırlanması ve 2004 yılı İstikrar ve Ortaklık Süreci Raporu ile birlikte Konsey onayına sunulması,

−−−− Batı Balkan ülkelerinin ise, ayrı ayrı "Eylem Planları ('Action Plans')" hazırlamaları ve uygulamaları; Komisyon'un ise yıllık raporları vasıtasıyla söz konusu Planları izlemesi,

−−−− Avrupa Ortaklığı Belgeleri önceliklerinin, AB mali yardımlarına yön vermesi ve 2004-2006 dönemi CARDS bütçesinin artırılması,

−−−− 2002 yılı Ekim ayından beri Arnavutluk ve Hırvatistan'da CARDS Programından finanse edilen Eşleştirme Projelerinin tüm bölgeye yayılması,

−−−− Batı Balkan ülkelerinin de TAIEX'in teknik yardımlarından yararlanmaya ehil oldukları,

−−−− Aday ülkelerle oluşturulan yapıya paralel bir şekilde, tek çerçeve kararları yoluyla Batı Balkan ülkelerinin Topluluk programlarına ve ajanslarına katılımlarının sağlanması, bu bağlamda Komisyonun, CARDS Programı kaynaklarının kullanımını da dikkate alacak şekilde, öneri hazırlaması yer almaktadır.

4.3.2 İstikrar ve Ortaklık Süreci Raporları

Komisyon, AB'nin beşinci genişlemesi çerçevesinde AB ile ortaklık ilişkisi içerisinde bulunan

ülkeler ile ilgili ayrı ayrı İlerleme Raporları ve Strateji belgelerini 1998 yılından itibaren

hazırlamıştır. Benzer bir şekilde, İstikrar ve Ortaklık Süreci kapsamında bulunan Batı Balkan

ülkeleri ile ilgili ayrı ayrı yıllık raporlar ve İstikrar ve Ortaklık Süreci Yıllık Raporları,

Komisyon tarafından 2002 yılından itibaren hazırlanmıştır.

Anılan Yıllık Raporlarda, Batı Balkan ülkelerinden oluşan bölgedeki; ekonomik, siyasi ve

sosyal gelişmeler detayları ile verilmekte, ülke raporlarında ise ilgili ülke bakımından

gelişmelere yer verilmektedir.

131 22.3.2004 tarih ve 533/2004/EC sayılı Konsey Tüzüğü, 24.3.2004 tarih ve L 086 sayılı Avrupa

Toplulukları Resmi Gazetesi, s. 1-2 ("On the establishment of European partnerships in the framework of the stabilisation and association process)




Tablo 16: İstikrar ve Ortaklık Süreci Raporları İstikrar ve Ortaklık Süreci Yıllık Raporları

2002132 2003133 2004134 İstikrar ve Ortaklık Süreci Ülke Raporları

4 Nisan 2002 26 Mart 2003 30 Mart 2004 Arnavutluk SEC(2002)339 SEC(2002)339 SEC(2002)339 Bosna-Hersek SEC(2002)340 SEC(2002)340 SEC(2002)340 Hırvatistan SEC(2002)341 SEC(2002)341 SEC(2002)341 Makedonya SEC(2002)342 SEC(2002)342 SEC(2002)342 Sırbistan-Karadağ SEC(2002)343 SEC(2002)343 SEC(2002)343

4.3.3 AB Mali Yardımları ve CARDS Programı

AB'nin bölge ülkelerine yönelik yardımları, 1990'lı yılların ilk yarısında, Dayton/Paris ve

Erdut Anlaşmalarının uygulanmasına katkı sağlamak amacıyla ECHO135 ve OBNOVA136

Programları çerçevesinde verilen acil yardımlardan oluşmaktadır. 1997 yılından itibaren ise,

PHARE Programı vasıtasıyla da yardım sağlanmaya başlanmıştır. Anılan Programlar

çerçevesinde, 1990-2000 döneminde bölge ülkelerine 5.55 milyar Euro toplam yardım

sağlanmıştır.

Tablo 17: Batı Balkan Ülkelerine Mali Yardımlar (1990-2000) 137 1990-95 1996-2000 Toplam Arnavutluk 363 549 912 Bosna-Hersek 495 1,665 2,160 Hırvatistan 205 161 366 Yug. Federal Cum

- Sırbistan-Karadağ 171 519 690 - Kosova 0 783 783

Makedonya 97 314 411 Bölgesel 98 129 227 TOPLAM 1,429 4,121 5,550

AB, İstikrar ve Ortaklık Süreci çerçevesinde, Batı Balkan ülkeleri için, 5.12.2000 tarih ve

2666/2000/EC sayılı Konsey Tüzüğü138 ile, “CARDS Programı ('Community Programme

132 3 Nisan 2002 tarih ve COM(2002)163 sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konseye Komisyon Raporu,

İstikrar ve Ortaklık Süreci Birinci Yıllık Raporu 133 26 Mart 2003 tarih ve COM(2003)139 sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konseye Komisyon Raporu

İstikrar ve Ortaklık Süreci İkinci Yıllık Raporu 134 30 Mart 2004 tarih ve COM(2004)202 sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konseye Komisyon Raporu,

İstikrar ve Ortaklık Süreci Üçüncü Yıllık Raporu 135 ECHO: European Commission Humanitarian Aid Organisation 136 25.7.1996 tarih ve 1628/96/EC sayılı EC sayılı Konsey Tüzüğü, 14.8.1996 tarih ve L 204 sayılı

Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi, s. 1-5 ("Relating to aid for Bosnia and Herzegovina, Croatia, the Federal Republic of Yugoslavia and the former Yugoslav Republic of Macedonia")

137 "CARDS Assistance Programme to the Western Balkans, Regional Strategy Paper 2002-2006", s. 17




for Assistance, Reconstruction, Democratisation and Stabilisation')” adlı yeni bir mali

yardım programı oluşturmuştur. Anılan Tüzüğün, 1'inci maddesinde, 2000-2006 dönemi

CARDS Programı bütçesi 4.65 milyar Euro olarak belirlenmiştir. CARDS Programının beş

genel öncelikli alanı bulunmaktadır. Bunlar; adalet ve içişleri, kurumsal yapılanma, ekonomik

ve sosyal kalkınma, demokratik istikrar, çevre ve doğal kaynaklardır.

4.3.4 Avrupa Ortaklığı Belgeleri

Konsey, "Batı Balkan Ülkeleri İçin Selanik Gündemi" ile, Komisyon tarafından Katılım

Ortaklığı Belgeleri ile paralellik arz edecek şekilde, kısa ve orta vadeli reform ve uyum

çalışmalarını içeren ve gerektiğinde güncelleştirilebilecek "Avrupa Ortaklığı (‘European

Partnership’)” belgelerinin, Batı Balkan ülkeleri için ayrı ayrı olmak üzere hazırlanması ve

2004 yılı İstikrar ve Ortaklık Süreci Raporu ile birlikte Konsey onayına sunulmasını

kararlaştırmıştır. Bu çerçevede, Komisyonun, 13 Kasım 2003 tarih ve COM(2003)684 sayılı

öneri139 ile, Konsey'e ilettiği Avrupa Ortaklığı belgelerinin genel çerçevesi ile ilgili görüşler,

22 Mart 2004 tarih ve 533/2004/EC sayılı Konsey Tüzüğü140 ile Konsey tarafından

benimsenmiştir.

Avrupa Ortaklığı belgelerinin genel çerçevesi ile ilgili 533/2004/EC sayılı Konsey Tüzüğünün

kabulü ertesinde, Komisyon, 30 Mart 2004 tarih141 ve Arnavutluk için COM(2004)203 sayılı,

Makedonya için COM(2004)204 sayılı, Bosna-Hersek için COM(2004)205 sayılı, Sırbistan

Karadağ için COM(2004)206 sayılı ve Hırvatistan için 20 Nisan 2004 tarih ve

COM(2004)275 final142 sayılı önerileri Konseye iletmiştir.

138 2666/2000/EC sayılı Konsey Tüzüğü; 07.12.2000 tarih ve L 306 sayılı Avrupa Top. Resmi Gazetesi, s.

1-6 ("Assistance for Albania, Bosnia and Herzegovina, Croatia, the Federal Republic of Yugoslavia and the Former Yugoslav Republic of Macedonia, repealing Regulation (EC) No 1628/96 and amending Regulations (EEC) No 3906/89 and (EEC) No 1360/90 and Decisions 97/256 and 1999/311/EC")

139 13 Kasım 2003 tarih ve COM(2003)684 sayılı Konsey Tüzük Önerisi, İstikrar ve Ortaklık Süreci çerçevesinde Avrupa Ortaklıkları hakkında

140 22.3.2004 tarih ve 533/2004/EC sayılı Konsey Tüzüğü, 24.3.2004 tarih ve L 086 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi, s. 1-2 ("On the establishment of European partnerships in the framework of the stabilisation and association process)

141 30 Mart 2004 tarih ve COM(2004)203 ilâ 206 sayılı Konsey Karar Önerileri ("On the principles, priorities and conditions contained in the European partnership with, respectively, Albania, the FYR. Macedonia, Bosnia and Herzegovina, Serbia and Montenegro including Kosovo as defined by the United Nations Security Council Resolution 1244 of 10 June 1999")

142 20 Nisan 2004 tarih ve COM(2004)275 final sayılı Konsey Karar Önerisi "On the principles, priorities and conditions contained inthe European Partnership with Croatia")




14 Haziran 2004 tarihli Konsey Kararları143 ile; Arnavutluk (2004/519/EC)144, Makedonya

(2004/518/EC)145, Bosna-Hersek (2004/515/EC)146 ve Sırbistan Karadağ (2004/520/EC)147

için ilk Avrupa Ortaklığı belgeleri ayrı ayrı açıklanmıştır. Hırvatistan Avrupa Ortaklığı

belgesi ise, 13 Eylül 2004 tarih ve 2004/648/EC sayılı Konsey Kararı148 ile açıklanmıştır.

4.4 İstikrar ve Ortaklık Anlaşmaları

SAP bünyesinde AB tarafından öngörülen reformlara uyum sağlayan Batı Balkan ülkeleri ile

"İstikrar ve Ortaklık Anlaşması ('Stabilisation and Association Agreement-SAA')”

imzalanmaktadır. Anlaşmalarla, Batı Balkan ülkelerinin AB üyeliğine hazırlanmasının yanı

sıra bölgede siyasi istikrarın sağlanması da amaçlanmaktadır.

Anlaşma müzakereleri, Birinci AB-Batı Balkanlar (Zagreb) Zirvesi Sonuç Bildirgesi

çerçevesinde, Batı Balkan ülkesinin, kriterlere uyum bakımından gerçekleştirdiği ilerlemenin

Komisyon tarafından yeterli bulunması ve Konsey’in onay vermesi ile başlamaktadır.

Komisyonun müzakerelerin başlamasına yönelik fizibilite çalışmasının Konsey tarafından

uygun görülmesinin ardından, Komisyon müzakere direktiflerini kapsayan önerisini Konseye

sunmaktadır. Öneri Konsey tarafından kabul edilirse, müzakereler Komisyon tarafından

yürütülmektedir. Müzakerelerin tamamlanmasıyla, İstikrar ve Ortaklık Anlaşmaları,

anlaşmaya taraf olan Batı Balkan ülkesi, Konsey ve tüm üye devletler tarafından onaylanarak

yürürlüğe girmektedir.

4.4.1 Batı Balkan Ülkeleri İçin Fizibilite Raporları

Komisyon:

−−−− 16 Haziran 1999 tarih ve COM(1999) 300 sayılı Makedonya hakkındaki Fizibilite Raporunda149; Batı Balkan ülkeleri arasında, eksiklikleri bulunmakla birlikte, İstikrar ve

143 2004/519/EC, 2004/518/EC, 2004/515/EC ve 2004/520/EC sayılı Konsey Kararları ("On the

principles, priorities and conditions contained in the European partnerships with, respectively, Albania, the FYR. Macedonia, Bosnia and Herzegovina and Serbia and Montenegro, including Kosovo as defined by the United Nations Security Council Resolution 1244 of 10 June 1999")

144 22.06.2004 tarih ve L 221 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi 145 23.06.2004 tarih ve L 222 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi 146 24.06.2004 tarih ve L 223 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi 147 26.06.2004 tarih ve L 227 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi 148 13 Eylül 2004 tarih ve 2004/648/EC sayılı Konsey Kararı, 22.9.2004 tarih ve L 297 sayılı Avrupa

Toplulukları Resmi Gazetesi ("On the principles, priorities and conditions contained in the European partnership with Croatia")

149 16 Haziran 1999 tarih ve COM(1999)300 sayılı Komisyon Raporu, Makedonya ile İstikrar ve Ortaklık Anlaşması Müzakerelerinin başlatılmasına dair Fizibilite Raporu




Ortaklık Anlaşması görüşmelerine en hazır durumda bulunan Makedonya ile anlaşma görüşmelerin başlamasını önermiştir.

−−−− 24 Kasım 1999 tarih ve COM(1999)599 sayılı, Arnavutluk hakkındaki Fizibilite Raporunda150, özetle; Arnavutluk ekonomisinin dış yardımlara bağımlılığı, siyasi istikrarsızlıklar ve kurumsal kapasitenin yetersizliği nedenleriyle, Arnavutluk ile İstikrar ve Ortaklık Anlaşması görüşmelerinin başlamaması yönünde görüş belirtmiştir.

−−−− 2 Şubat 2000 tarih ve COM(2000)49 sayılı önerisinde151: Makedonya hariç, Batı Balkan ülkelerinin İstikrar ve Ortaklık Anlaşması görüşmelerine hazır olmadıklarını belirtmiştir.

−−−− 24 Mayıs 2000 tarih ve COM(2000)311 sayılı Hırvatistan hakkındaki Fizibilite raporunda152; Hırvatistan'ın gerekli şartları yerine getirdiği ve bu ülke ile İstikrar ve Ortaklık Anlaşması görüşmelerinin başlayabileceğini belirtmiştir.

−−−− 6 Haziran 2001 tarih ve COM(2001)300 sayılı "AB-Arnavutluk Yüksek Düzeyli Yönlendirme Komitesi ('EU-Albania High-Level Steering Group')" çalışmaları hakkındaki raporunda153, Arnavutluk'un İstikrar ve Ortaklık Anlaşması görüşmelerinin başlaması için gerekli şartları tam olarak yerine getirmediğini belirtmekle birlikte, bu ülkedeki reform ve bölgedeki istikrar süreçlerinin desteklenmesi amacıyla, Arnavutluk ile İstikrar ve Ortaklık Anlaşması görüşmelerinin başlamasını önermiştir. Ancak, Avrupa Parlamentosunun 16 Mayıs 2002 tarihli görüşünde, çeşitli ekonomik ve siyasi gerekçelerle, Arnavutluk ile İstikrar ve Ortaklık Anlaşması görüşmelerinin başlamaması yönünde olmuştur.

−−−− 18 Kasım 2003 tarih ve COM(2003)692 sayılı Bosna-Hersek'in İstikrar ve Ortaklık Anlaşması görüşmelerinin başlamasına ne kadar hazır olduğu hakkındaki Raporunda154, tespit edililen eksikliklerin, özellikle Yugoslavya için Uluslararası Ceza Mahkemesi’yle işbirliği bakımından, 2004 yılı içerisinde giderilmesi halinde, Bosna-Hersek ile İstikrar ve Ortaklık Anlaşması görüşmelerinin başlayacağını belirtmiştir.

AB ile ilişkileri en ileri safhada bulunan Hırvatistan ve Makedonya'nın AB ile ilişkileri

bakımından son durumu tablolaştırılarak aşağıda sunulmaktadır.

150 24 Kasım 1999 tarih ve COM(1999)599 sayılı Komisyon Raporu, Arnavutluk ile İstikrar ve Ortaklık

Anlaşması Müzakerelerinin başlatılmasına dair Fizibilite Raporu 151 2 Şubat 2000 tarih ve COM(2000)49 sayılı Komisyon Bildirimi ("On the operational conclusions

relating to the stabilisation and association process for certain countries of south-eastern Europe") 152 24 Mayıs 2000 tarih ve COM(2000)311 sayılı Komisyon Raporu, Hırvatistan ile İstikrar ve Ortaklık

Anlaşması Müzakerelerinin başlatılmasına dair Fizibilite Raporu 153 6 Haziran 2001 tarih ve COM(2001)300 sayılı Komisyon Raporu ("On the work of the EU-Albania

High-Level Steering Group, in preparation for the negotiation of a stabilisation and association agreement with Albania")

154 18 Kasım 2003 tarih ve COM(2003)692 sayılı Komisyon Raporu ("On the preparedness of Bosnia and Herzegovina to negotiate a stabilisation and association agreement with the EU")




Tablo 18: Hırvatistan ve Makedonya'nın AB ile İlişkileri (Ahdi Durum)

Hırvatistan Makedonya Fizibilite Raporu COM(2000)311 final 155 COM(1999)300 final156

Geçiş Anlaşması 2001/868/EC157 2001/330/EC 158 - İmza tarihi: 29.10.2001 09.04.2001 - Yürürlüğe giriş: 01.03.2002 01.06.2001

Ortaklık Anlaşması COM(2001)371 final159 2004/239/EC 160 - İmza tarihi: 29.10.2001 09.04.2001 - Yürürlüğe giriş: 01.02.2005 01.04.2004

Üyelik Başvurusu 21.02.2003161 22.04.2004162 Komisyon Görüşü COM(2004)257 final163 ... 164 Adaylık Statüsü 18.06.2004165 ... Üyelik Müzakereleri 17 Mart 2005166 ...

155 COM(2000)0311final, op.cit. 156 COM(1999)300final, op.cit. 157 29 Ekim 2001 tarih ve 2001/868/EC sayılı Konsey Kararı, 14.12.2001 tarih ve L 330 sayılı Avrupa

Toplulukları Resmi Gazetesi, s. 1-204 ("Concerning the signing on behalf of the Community and the provisional application of the Interim Agreement on trade and trade-related matters between the European Community, of the one part, and the Republic of Croatia, of the other part")

158 9 Nisan 2001 tarih ve 2001/330/EC sayılı Konsey Kararı, 4.5.2001 tarih ve L 124 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi, s. 1-195 ("On the conclusion of the Interim Agreement on trade and trade-related matters between the European Community, of the one part, and the former Yugoslav Republic of Macedonia, of the other part" ve "Interim Agreement on trade and trade-related matters between the European Community, of the one part, and the former Yugoslav Republic of Macedonia, of the other part")

159 9 Temmuz 2001 tarih ve COM(2001)371 sayılı Komisyon Bildirimi ("Concerning the signature of the Stabilisation and Association Agreement between the European Communities and its Member States and the Republic of Croatia on behalf of the European Community")

160 23 Şubat 2004 tarih ve 2004/239/EC, EURATOM sayılı Konsey ve Komisyon Kararı, 20.3.2004 tarih ve L084 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi, s. 1-193 ("Concerning the conclusion of the Stabilisation and Association Agreement between the European Communities and their Member States, of the one part, and the former Yugoslav Republic of Macedonia, of the other part")

161 "Bulletin of the EU, No: 3/2003", paragraf 1.6.59 162 Ibid., paragraf 1.6.74 163 Hırvatistan'ın Üyelik Başvurusu Hakkındaki Komisyon Görüşü, COM(2004)257 final, 20.4.2004,

30.04.2004 tarih ve C 112 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi 164 Konsey 17 Mayıs 2004 tarihinde, Komisyondan Makedonya'nın üyelik başvurusu ile ilgili "Görüşünü"

hazırlamasını istemiştir. Komisyon, 1 Ekim 2004 tarihinde, Makedonya'nın üyelik başvurusu ile ilgili Görüşünün hazırlanmasına esas teşkil edecek bir "soru formu ('questionnaire')"nu Makedon yetkililerine iletmiştir.

165 "Bulletin of the EU, No: 6/2004", paragraf I.7. 31. 166 16-17 Aralık 2004 tarihlerinde gerçekleştirilen Brüksel Zirvesi Sonuç Bildirgesi paragraf 16; "AB

Konseyi, ... Yugoslavya İçin Uluslararası Ceza Mahkemesi ile işbirliğine gidilmesi kaydıyla, katılım müzakerelerinin, 17 Mart 2005 tarihinde başlatılması..."




4.5 Brüksel Zirvesi Sonuç Bildirgesi

16-17 Aralık 2004 tarihlerinde gerçekleştirilen Brüksel Zirvesinin Sonuç Bildirgesinde, Batı

Balkan ülkeleri ile ilgili hususlar, Bildirgenin 45'inci paragrafında yer almaktadır. Konsey,

özetle;

−−−− Balkanlardaki ülkelerin geleceğinin AB içinde olduğunun altını çizen Selanik Gündemi'nin tam olarak gerçekleştirilmesi taahhüdünü tekrar teyit etmiştir.

−−−− her ülkenin Avrupa bütünleşmesi yönündeki ilerlemesinin, özellikle demokrasi, hukukun üstünlüğü, insan haklarına saygı, azınlıklara mensup kişilerin hakları ve Eski Yugoslavya Uluslar arası Ceza Mahkemesi (ICTY) ile tam işbirliği gibi ana meseleler başta olmak üzere, İstikrar ve Ortaklık Sürecinin koşullarını ve Kopenhag kriterlerini karşılamadaki çabalarına bağlı olduğunun altını çizmiştir.

Bildirgenin, 14-16'ıncı paragraflarında ise Konsey, Hırvatistan ile ilgili olarak;

−−−− Hırvatistan’ın katılım müzakerelerinin başlamasına dönük hazırlıklar bağlamında, sağlamış olduğu ilerlemeyi not etmiş,

−−−− Yugoslavya için Uluslararası Ceza Mahkemesi’yle tam işbirliği yapmaya yönelik adımları atması konusunda Hırvatistan’dan talepte bulunmuş,

−−−− Anılan Mahkeme ile işbirliğine gidilmesi kaydıyla, Komisyonu, Hırvatistan için müzakere çerçeve önerisi hazırlayıp Konsey’e sunmaya ve Konseyide, müzakerelerin 17 Mart 2005 tarihinde başlatılması için bu çerçeveyi onaylamaya davet etmiştir.

4.6 Batı Balkan Ülkelerinin Topluluk Programlarına Katılımı

Aday ülkelerin Topluluk Programlarına ve Ajanslarına katılımlarının sağlanması hususu, ilk

kez Kopenhag (1993) Zirvesinde ele alınmış ve Lüksemburg (1997) Zirvesinde Katılım

Öncesi Stratejinin bir parçası olmuştur.

Selanik Zirvesi Sonuç Bildirgesinde, Batı Balkan ülkeleri ile ilgili olarak Konsey tarafından

16 Haziran 2003 tarihinde alınan kararların ve bu kararların eki olan Selanik Gündeminin

benimsendiği açıklanmıştır167. Böylece, Konsey, Topluluk Programlarının ve Ajanslarının

Batı Balkan ülkelerine açılmasını kararlaştırmıştır. Bu çerçevede olmak üzere, Komisyon,

Topluluk Programlarının ve Ajanslarının Batı Balkan ülkelerine açılmasını önermiş

(3.12.2003/COM(2003)748 final168) ve Konsey 29.4.2004 tarihinde Komisyona müzakere

talimatlarını169 vermiştir.

167 Selanik Zirvesi, op.cit., paragraf 41 168 21.04.2004 tarih ve C 096 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi 169 "Bulletin of the EU No:4/2004", paragraf 1.6.84




Komisyon, Konsey'e, Batı Balkan ülkelerinin Topluluk Programlarına katılımları hakkında

ayrı ayrı çerçeve anlaşmalarının onaylanmasına dair karar taslaklarını iletmiş170 ve Konsey 22

Kasım 2004 tarihinde çerçeve anlaşmaların imzalanmasını kararlaştırmıştır. Böylece, 24

Topluluk Programı, Hırvatistan'a 30.7.2004, Arnavutluk'a 2.9.2004, Bosna-Hersek'e

30.9.2004, Sırbistan-Karadağ'a 4.10.2004 ve Makedonya'ya 25.10.2004 tarihi itibarıyla

açılmıştır: Söz konusu Topluluk Programları aşağıda verilmektedir.

−−−− Ayrımcılık ile Mücadele, 2001-2006 ("Combating Discrimination")171, −−−− Sosyal Dışlanmayla Mücadele, 2002-2006 ("Combating Social Exclusion")172, −−−− Tüketici Politikası, 2004-2007 ("Consumer Policy")173, −−−− Eğitim ve Staj, 2004-2006 ("Education and training")174, −−−− Avrupa Vatandaşlığı, 2004-2006 ("European citizenship")175, −−−− Kamu Sağlığı, 2003-2008 ("Public Health")176, −−−− Kültür 2000, 2000-2006 ("Culture 2000")177, −−−− Gümrükler, 2003-2007, ("Customs")178, −−−− "Daphne II", 2004-2008 ("Daphne II programme",)179, −−−− "eİçerik+", 2004-2008 ("eContent Plus")180, −−−− "eÖğrenim", 2004-2006 ("eLearning")181,

170 COM(2004)729-1 ilâ 5 sayılı Konsey Karar Önerileri, sırasıyla, Arnavutluk, Bosna-Hersek,

Hırvatistan, Makedonya ve Sırbistan-Karadağ'ın Topluluk Programlarına katılımına dair 171 27 Kasım 2000 tarih ve 2000/751/EC sayılı Konsey Kararı,

02.12.2000 tarih ve L 303 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi, s.23-28 172 07 Aralık 2001 tarih ve 50/2002/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Kararı,

12.01.2002 tarih ve L 010 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi, s. 1-7 173 08 Aralık 2003 tarih ve 20/2004/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Kararı,

09.01.2004 tarih ve L 005 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi, s. 1-7 174 21 Nisan 2004 tarih ve 791/2004/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Kararı,

30.4.2004 tarih ve L 138 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi, s. 31-39 175 26 Ocak 2004 ve 2004/100/EC sayılı Konsey Kararı,

04.02.2004 tarih ve L 030 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi, s. 6-14 176 23 Eylül 2002 tarih ve 1786/2002/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Kararı,

9.10.2002 tarih ve L 271 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi, s. 1-11 177 14 Şubat 2000 tarih ve 508/2000/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Kararı,

10.3.2000 tarih ve L 063 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi, s. 1-9 508/2000/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Kararı Değiştiren 31.03.2004 tarih ve 626/2004/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Kararı, 03.04.2004 tarih ve L 099 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi, s. 3

178 11 Şubat 2003 tarih ve 253/2003/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Kararı, 12.2.2003 tarih ve L 036 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi, s. 1-6

179 21 Nisan 2004 tarih ve 803/2004/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Kararı, 30.04.2004 tarih ve L 143 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi, s. 1-8

180 COM(2004)96 (Onay aşamasındadır) 181 05 Aralık 2003 tarih ve 2318/2003/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Kararı,




−−−− "Erasmus Mundus", 2004-2008 ("Erasmus Mundus")182, −−−− Fiscalis, 2003-2007 ("Fiscalis programme")183, −−−− Kadın-Erkek Eşitliği, 2001-2006 ("Gender Equality")184, −−−− Herkül, 2004-2006 ("Hercule programme")185, −−−− Akıllı Enerji Avrupa, 2004-2006 ("Intelligent Energy Europe")186, −−−− "Life", 2000-2006 (" Life", 2000-2006)187, −−−− "Leonardo da Vinci II", 2000-2006 ("Leonardo da Vinci II")188, −−−− "Marko Polo", 2003-2010 ("Marco Polo Programme")189, −−−− "Basın+", 2001-2006 ("Media Plus")190, −−−− "Güvenli İnternet+", 2005-2008 ("Safer Internet plus")191 −−−− 6'ıncı Çerçeve Programı, 2002-2006 ("Sixth RTD Framework Programme")192, −−−− "Socrates II", 2000-2006 ("Socrates II")193, −−−− Gençlik, 2000-2006 ("Youth")194,

30.12.2003 tarih ve L 345 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi, s. 9-16

182 05 Aralık 2003 tarih ve 2317/2003/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Kararı, 30.12.2003 tarih ve L 345 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi, s. 1-8

183 03 Aralık 2002 tarih ve 2235/2002/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Kararı, 17.12.2002 tarih ve L 341 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi, s. 1-5

184 20 Aralık 2000 tarih ve 2001/51/EC sayılı Konsey Kararı, 17.1.2001 tarih ve L 017 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi, s. 22-29

185 21 Nisan 2004 tarih ve 804/2004/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Kararı, 30.4.2004 tarih ve L 143 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi, s. 9-14

186 26 Haziran 2003 tarih ve sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Kararı, 15.7.2003 tarih ve L 176 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi, s. 29-36

187 17 Temmuz 2000 tarih ve 1655/2000/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Tüzüğü, 28.07.2000.12.2000 tarih ve L 192 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi, s. 1-10 1655/2000/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Tüzüğünü Değiştiren 15 Eylül 2004 tarih ve 1682/2004/EC sayılı Tüzük, 05.10.2004 tarih ve L 308 sayılı Avrupa Top. Resmi Gazetesi, s. 1-5

188 26 Nisan 1999 tarih ve 1999/382/EC sayılı Konsey Kararı, 11.06.1999 tarih ve L 146 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi, s. 33-47

189 22 Temmuz 2003 tarih ve 1382/2003/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Tüzüğü, 02.08.2003 tarih ve L 196 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi, s. 1-6

190 20 Aralık 2000 tarih ve 2000/821/EC sayılı Konsey Kararı (Düzeltme), 31.12.2000 tarih ve L 336 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi, s. 82-91 2000/821/EC sayılı Konsey Kararını Değiştiren 29 Nisan 2004 tarih ve 846/2004/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Kararı Tüzük, 30.4.2004 tarih ve L 157 sayılı Av. Top. Res. Gaz., s. 4-6

191 COM(2004)91 (Onay aşamasındadır) 192 27 Haziran 2002 tarih ve 1513/2002/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Kararı,

29.08.2002 tarih ve L 232 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi, s. 1-33 193 24 Ocak 2000 tarih ve 253/2000/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Kararı,

03.02.2000 tarih ve L 028 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi, s. 1-15




4.7 Batı Balkan Ülkelerinin Dış Ticareti

Batı Balkan Ülkeleri: Arnavutluk, Bosna-Hersek, Hırvatistan, Makedonya, Sırbistan-Karadağ,

2002 yılında, toplam 264 bin km2 yüzölçümüne, 24 milyon kişi nüfusa ve 54 milyar Euro

GSYİH'ya sahiptir. Anılan ülkelerin, 2002 yılı toplam ihracatları 8.9 milyar Euro, ithalatları

ise 22.7 milyar Euro olarak gerçekleşmiştir. Bu değerler, sırasıyla, toplam Dünya ihracatının

% 0.2'sine, ithalatının ise % 0.4'üne karşılık gelmektedir. Ayrıca, anılan ülkelerin toplam

ihracatlarının toplam GSYİH'na oranı ise % 16.5'dir. Beş Batı Balkan ülkesinin, AB ile

toplam dış ticaret hacmi 1999-2003 döneminde % 70'den fazla artmıştır. 2003 yılında, anılan

ülkelerin toplam ihracatının % 70.6'sı AB'ne, ithalatının ise % 71.9'u AB'den

gerçekleştirilmiştir.

194 13 Nisan 2000 tarih ve 1031/2000/EC sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Kararı, 18.05.2000

tarih ve L 117 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi, s. 1-10

Beş Batı Balkan Ülkesinin Toplam Dış Ticareti

5,88,5

22,7

4,4 4,78,9

-1,4 -3,8

-13,7 -20,0

-15,0

-10,0

-5,0

0,0

5,0

10,0

15,0

20,0

25,0

1993 1995 2002

İthalat İhracat Denge(milyar Euro)

.

Beş Batı Balkan Ülkesi ile AB'nin Toplam Dış Ticareti

2,1 2,7

5,3

3,3

5,4

12,9

1,22,7

7,6

0,0

2,0

4,0

6,0

8,0

10,0

12,0

14,0

1993 1995 2002





1993 yılında, anılan ülkelerin toplam dış ticareti 1.4 milyar Euro açık verirken, 2002 yılında

13.7 milyar Euro açık vermiştir. AB ile dış ticaretleri incelendiğinde ise, 1993 yılında toplam

1.2 milyar Euro, 2002 yılında ise 7.6 milyar Euro açık verdikleri görülmektedir.

AB, Batı Balkan ülkelerine çeşitli ticaret tavizleri tanımış195 ve anılan ülkeleri, "Güney Doğu

Avrupa için İstikrar Paktı ('Stability Pact for South Eastern Europe')" çerçevesinde,

Bulgaristan ve Romanya'yı da kapsayacak bir şekilde, aralarında bir serbest ticaret

anlaşmaları ağı oluşturmaya teşvik etmiştir. Söz konusu serbest ticaret anlaşmaları ağı, 27

Haziran 2001 tarihli "Ticaretin Serbestleştirilmesine Dair Mutabakat Zaptı

('Memorandum of Understanding on Trade liberalisation')", çerçevesinde öngörüldüğü

üzere tamamlanmış ve halihazırda uygulanmaktadır.

Tablo 19: Batı Balkan Ülkeleri Arasındaki Serbest Ticaret Anlaşmaları Yürürlüğe Giriş Tarihleri196

(1 Aralık 2004 tarihi itibarıyla) Arnavutluk Bosna-

Hersek Bulgaristan Hırvatistan Makedonya Romanya Sırbistan-

Karadağ Arnavutluk 01.12.04 01.09.03 01.06.03 15.07.02 15.07.02 01.08.04 Bosna-Her. 01.12.04 01.12.04 * 01.07.02 01.07.02 01.06.02 Bulgaristan 01.09.03 01.12.04 01.03.03 01.01.00 CEFTA 01.06.04 Hırvatistan 01.06.03 * 01.03.03 11.07.02 11.07.02 01.07.04 Makedonya 15.07.02 01.07.02 01.01.00 11.07.02 01.01.04 ** Romanya 01.01.04 01.12.04 CEFTA 01.03:03 01.01.04 01.07.04 Sırbistan Karadağ

01.08.04 01.06.02 01.06.04 01.07.04 ** 01.07.04

(*) Anlaşmanın 01.01.2005 tarihinde yürürlüğe girmesi öngörülmektedir. (**) Anlaşma 07.10.1996 tarihinde yürürlüğe giirmiştir, ancak anlaşmanın gözden geçirilmesi öngörülmektedir.

195 18.9.2000 tarih ve 2007/2000/EC sayılı Konsey Tüzüğü, 23.9.2000 tarih ve L 240 sayılı Avrupa

Toplulukları Resmi Gazetesi, s. 1-9 ("Introducing exceptional trade measures for countries and territories participating in or linked to the EU's Stabilization and Association process, amending Regulation (EC) No 2820/98, and repealing Regulations (EC) No 1763/99 and (EC) No 6/2000")

20 Kasım 2000 tarih ve 2563/2000/EC sayılı Konsey Tüzüğü, 23.11.2000 tarih ve L 295 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi, s. 1-4 ("Amending Regulation (EC) No 2007/2000 by extending to the FYR of Macedonia and FR of Yugoslavia the exceptional trade measures for countries and territories participating in or linked to the EU's Stabilization and Association process, amending Regulation (EC) No 2820/98")

18 Aralık 2001 tarih ve 2487/2001/EC sayılı Komisyon Tüzüğü, 19.12.2001 tarih ve L 335 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi, s. 9-13 ("Amending Council Regulation (EC) No 2007/2000 as regards trade relations with Bosnia and Herzegovina, the Republic of Croatia, FYR of Macedonia and the Republic of Slovenia")

196 Stability Pact for Eastern Europe, Free Trade Agreements in SEE as of 1 December 2004




4.7.1 AT'nun Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi'ne Batı Balkan Ülkelerinin Katılımı

Arnavutluk'un, 1 Temmuz 1999-31 Aralık 2001 tarihleri arasında genelleştirilmiş tercihler

sisteminden (GSP) faydalanması, 29 Temmuz 1999 tarih ve 1763/1999/EC sayılı Konsey

Tüzüğü197 ile kararlaştırılmıştır.

Komisyon, 7 Haziran 2000 tarih ve COM(2000)351 sayılı öneri198; Bosna-Hersek ve

Hırvatistan çıkışlı bazı ürünlere uygulanacak tavizler ile ilgili 6/2000/EC sayılı Tüzük199 ile

Arnavutluk'un GSP'den yararlanmasına dair 1763/1999/EC sayılı Konsey Tüzüğünün

yürürlükten kaldırılması ve AT'nun GSP uygulaması ile ilgili genel kuralları belirleyen

2820/98/EC200 sayılı Konsey Tüzüğünün değiştirilmesini önermiştir. Konsey, söz konusu

öneriyi, 18 Eylül 2000 tarih ve 2007/2000/EC sayılı Konsey Tüzüğü201 ile benimsenmiştir.

Böylece Arnavutluk’un yanı sıra Bosna-Hersek ve Hırvatistan'ın GSP'den yararlanması

sağlanmıştır.

197 29 Temmuz 1999 tarih ve 1763/1999/EC sayılı Konsey Tüzüğü, 11.8.1999 tarih ve L 211 sayılı

Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi ("Concerning the arrangements applicable to imports into the EC of products originating in Albania and amending Regulation (EC) No 2820/98 applying a multiannual scheme of generalised tariff preferences for the period 01.07.1999 to 31.12.2001 as regards Albania")

198 7 Haziran 2000 tarih ve COM(2000)351 sayılı Konsey Tüzük Önerisi ("Introducing exceptional trade measures for countries and territories participating in or linked to the EU's stabilisation and association process, amending Regulation (EC) No 2820/98 and repealing Regulations (EC) Nos 1763/1999 and 6/2000")

199 6/2000/EC sayılı Konsey Tüzüğü, 05.01.2000 tarih ve L 002 sayılı Avrupa Top. Resmi Gazetesi ("Concerning the arrangements applicable to imports into the EC of products originating in Bosnia and Herzegovina and Croatia and to imports of wine originating in the FYR. Macedonia and Slovenia")

200 19 Aralık 1994 tarih ve 3281/94/EC sayılı Konsey Tüzüğü, 31.12.1994 tarih ve L 348 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi ("Applying a four-year scheme of generalised tariff preferences (1995 to 1998) in respect of certain industrial products originating in developing countries") 20 Haziran 1996 tarih ve 1256/96/EC sayılı Konsey Tüzüğü, 29.6.1996 tarih ve L 160 sayılı Av. Toplulukları Resmi Gazetesi ("Applying multiannual schemes of generalised tariff preferences from 01.07.1996 to 30.6.1999 in respect of certain agricultural products originating in developing countries") 25 Mayıs 1998 tarih ve 1154/98/EC sayılı Konsey Tüzüğü, 4.6.1998 tarih ve L 160 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi ("Applying the special incentive arrangements concerning labour rights and environmental protection provided for in Articles 7 and 8 of Regulations (EC) No 3281/94 and (EC) No 1256/96 applying multiannual schemes of generalised tariff preferences in respect of certain industrial and agricultural products originating in developing countries") 21 Aralık 1998 tarih ve 2820/98/EC sayılı Konsey Tüzüğü, 30.12.1998 tarih ve L 357 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi ("Applying a multiannual scheme of generalised tariff preferences for the period 1.7.1999 to 31.12.2001")

201 18 Eylül 2000 tarih ve 2007/2000/EC sayılı Konsey Tüzüğü, "Introducing exceptional trade measures for countries and territories participating in or linked to the EU's stabilisation and association process, amending Regulation (EC) No 2820/98 and repealing Regulations (EC) Nos 1763/1999 and 6/2000", 23.9.2000 tarih ve L 240 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi




Komisyon, 31 Ekim 2000 tarih ve COM(2000) 680 sayılı öneriyle ise, GSP'den

yararlanmayan Batı Balkan ülkelerinden Sırbistan-Karadağ ve Makedonya'nın da sisteme

dahil edilmesi için 2007/2000/EC ve 2820/98/EC sayılı Konsey Tüzüklerinin değiştirilmesini

önermiştir. Konsey, 20 Kasım 2000 tarih ve 2563/2000/EC sayılı Konsey Tüzüğü202 ile,

Sırbistan-Karadağ ve Makedonya'yı sisteme dahil edecek şekilde ilgili mevzuatı

değiştirmiştir.

AT-Makedonya İstikrar ve Ortaklık Anlaşmasının ticari hükümlerini vakit kaybetmeden

yürürlüğe konulmasını temin etmek amacıyla imzalanan Geçiş Anlaşması203 9 Nisan 2001

tarihinde imzalanmış ve 1.6.2001 tarihinde yürürlüğe girmiş olmakla birlikte, geçiş anlaşması,

Makedonya'yı GSP sistemi dışına çıkarmamıştır. Ancak, 18 .12.2001 tarih ve 2487/2001/EC

sayılı Komisyon Tüzüğü204 ile Makedonya GSP sistemi dışına çıkarılmıştır.

4.8 Batı Balkan Ülkelerine Yabancı Sermaye Yatırımları

Batı Balkan ülkelerine, 1997-2003 yılları arasında giderek artan bir şekilde yabancı sermaye

yatırımlarının gerçekleştiği gözlenmektedir. Anılan dönemde, söz konusu ülkelere yapılan

toplam yabancı sermaye yatırımlarının, toplam gayrı safi yurtiçi hasıla içerisindeki payının

ortalama olarak % 4.1'e ulaştığı gözlemlenmektedir.

Birleşmiş Milletler tarafından yayımlanan "2004 yılı Dünya Yatırım Raporu ('World

Investment Report 2004')"nda205; 2003 yılında (kümülatif), Arnavutluk'a 180 (1.091),

Bosna-Hersek'e 381 (1.153), Hırvatistan’a 1.713 (11.351), Makedonya’ya 95 (1.024) ve

Sırbistan- Karadağ'a 1.360 (3.319) milyon dolar yabancı sermaye yatırımı gerçekleştiği

belirtilmektedir.

202 20 Kasım 2000 tarih ve 2563/2000/EC sayılı Konsey Tüzüğü, 23.11.2000 tarih ve L 295 sayılı Av.

Top. Res. Gazetesi ("Amending Council Reg. (EC) No 2007/2000 by extending to the FYR Macedonia and the FR Yugoslavia the exceptional trade measures for countries and territories participating in or linked to the EU's stabilisation and association process and amending Regulation (EC) No 2820/98")

203 04.05.2001 tarih ve L 124 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi 204 18 .12.2001 tarih ve 2487/2001/EC sayılı Komisyon Tüzüğü, 19.12.2001 tarih ve L 335 sayılı Av.

Top. Resmi Gazetesi ("Amending Council Regulation (EC) No 2007/2000 as regards trade relations with Bosnia and Herzegovina, the R. Croatia, the FYR. Macedonia and the Republic of Slovenia")

205 Birleşmiş Milletler 2004 Yılı, op.cit., s.371 (ve 380)




Tablo 20: Batı Balkan Ülkelerine Yabancı Sermaye Yatırımları 1997-2003206 (milyon EURO)

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003T Ortalama 1997-2003

Toplam (milyon Euro) Arnavutluk 42 40 38 155 231 144 132 112 Bosna-Hersek 1 50 145 159 145 244 282 147 Hırvatistan 470 832 1.378 1.182 1.745 1.043 1.256 1.129 Makedonya 14 105 30 192 494 82 41 137 Sırbistan- Karadağ 653 101 105 27 184 597 1.169 405 Batı Balkanlar(*) 1.180 1.129 1.696 1.715 2.801 2.110 2.880 1.930 Kişi Başına (Euro) Arnavutluk 14 13 12 50 74 46 42 36 Bosna-Hersek 0 13 36 40 37 61 71 37 Hırvatistan 106 187 310 266 392 234 282 254 Makedonya 7 53 15 96 247 41 20 68 Sırbistan- Karadağ 81 12 13 3 23 74 144 50 Batı Balkanlar(*) 55 52 78 79 129 98 133 89 GSYİH içinde % Pay Arnavutluk 2.2 1.5 1.1 3.7 4.9 2.8 2.7 2.7 Bosna-Hersek 0.0 1.3 3.3 3.2 2.7 4.4 4.9 2.8 Hırvatistan 2.6 4.3 7.4 5.9 8.0 4.6 6.2 5.6 Makedonya 0.4 3.3 0.9 4.9 12.9 2.1 1.1 3.6 Sırbistan- Karadağ 4.4 0.8 1.1 0.3 1.4 3.6 6.3 2.6 Batı Balkanlar(*) 2.9 2.7 4.3 4.1 5.7 3.9 5.4 4.1 (*) Anılan ülkelerin birbirlerine yatırımları dahildir. T : Tahmin

206 "European Economy, Occassional Papers, No: 5: The Western Balkans in Transition", Ocak 2004, s.13


AYB, EBRD Kredileri ve Makro Mali Yardımlar


5. Merkezi ve Doğu Avrupa Ülkeleri ile Batı Balkan Ülkelerine AYB ve

EBRD Kredileri ile Makro Mali Yardımlar

Topluluk, klasik ortaklık anlaşmaları olarak kabul edilen Ankara ve Atina Anlaşmalarından

farklı olarak, ortak MDA ülkelerine mali protokoller vasıtasıyla ikili ilişkiler çerçevesinde

mali yardımda bulunmak yerine, Avrupa Anlaşmalarının amaçlarının yerine getirilebilmesi

için çok taraflı bir çerçevede ortak ülkelere mali yardımda bulunmayı öngörmektedir.

Böylece, Avrupa Anlaşmalarının mali yardımlara ilişkin kapsamını,

−−−− Topluluğun PHARE Programı çerçevesinde sağladığı yardımlar ve/veya yeni bir çok taraflı çerçevede ortak ülkelere sağlanabilecek mali yardımlar ile

−−−− Avrupa Yatırım Bankası tarafından bu ülkelere sağlanabilecek krediler oluşturmaktadır.

Ayrıca, Topluluğun, bazı özel durumlarda paranın konvertibilitesini, orta vadeli istikrar ve

yapısal uyum çabalarını desteklemek amacıyla (ödemeler dengesi yardımları da dahil) geçici

olarak mali yardım yapılmasını incelemesi de söz konusudur. Bu kapsamda, 1990 yılına kadar

sadece üye ülkelere sağlanan makro-mali yardımlar, aralarında MDA ülkelerinin de

bulunduğu bazı üçüncü ülkelere sağlanmıştır.

5.1 Avrupa Yatırım Bankası

Avrupa Yatırım Bankası (AYB), Roma Antlaşmasının 129'uncu maddesine istinaden 1958'de

kurulmuştur. Banka, tüzel kişiliğe sahiptir. Banka'nın görevleri, sermaye piyasalarına ve kendi

öz kaynaklarına dayanarak Ortak Pazar'ın dengeli kalkınmasına yardım etmektir.

AYB tarafından, MDA ve Batı Balkan Ülkeleri ile GKRY ve Malta'ya, 3.11.1977-28.12.2004

tarihleri arasında toplam 31.6 milyar Euro kredi sağlanmış, kullanılan kredilerin % 74'ü (23.3

milyar Euro) son genişlemede AB'ne üye olan sekiz MDA ülkesi tarafından kullanılmıştır.

Yukarıda anılan ülkeler tarafından 2000-2004 döneminde kullanılan AYB kredilerinin (19.5

milyar Euro), yine anılan ülkelerce 1977-2004 döneminde toplam kullanılan krediler (31.6

milyar Euro) içerisindeki payı % 61.6'dır.

Polonya, Macaristan ve Çek Cumhuriyeti'ne AYB tarafından verilen kredilerin toplam

krediler içindeki payı % 59.4'dür. 2000-2004 döneminde ise, anılan üç üye MDA ülkesine

kullandırılan kredilerin, aynı dönemde kullanılan toplam kredilere oranı % 63.8'dür.




Tablo 21: Bazı Ülkelere Kullandırılan AYB Kredileri

Lehtar Ülkeye Kullandırılan AYB Kredileri

İlk Kredi (Tarih)

Son Kredi(Tarih) Proje

(Adet)

Top. Tutar (Milyon €)

(1)

2000-2004 (Milyon €)

(2) %

(1/3) %

(2/1)

GENEL TOPLAM (3) 572 31.661 19.491 100,0 61,6

- Arnavutluk 01.06.1995 29.09.2004 10 216 148 0,7 68,5 - Bosna-Hersek 03.11.1977 26.07.2002 6 235 185 0,7 78,6 - Hırvatistan 03.11.1977 24.12.2004 23 843 641 2,7 76,1 - Makedonya 03.11.1977 02.12.2003 12 220 33 0,7 15,0 - Sırbistan-Karadağ 03.11.1977 11.06.2004 28 975 724 3,1 74,3

B. Balkan Ülk. (Top) 79 2.489 1.731 7,9 69,6

- Bulgaristan 08.05.1992 01.06.2004 28 1.176 477 3,7 40,6 - Romanya 31.07.1991 23.11.2004 52 3.306 1.858 10,4 56,2

Toplam 80 4.482 2.335 14,2 52,1

- Çek Cum. 16.06.1992 02.12.2004 58 5.537 3.451 17,5 62,3 - Estonya 13.12.1993 24.11.2003 18 280 237 0,9 84,6 - Letonya 19.04.1994 06.07.2004 21 411 218 1,3 53,0 - Litvanya 23.09.1994 08.12.2003 20 397 165 1,3 41,6 - Macaristan 05.07.1990 30.11.2004 76 4.236 2.784 13,4 65,7 - Polonya 12.07.1990 28.12.2004 97 9.019 6.196 28,5 68,7 - Slovakya 16.06.1992 12.11.2004 37 1.741 805 5,5 46,2 - Slovenya 03.11.1977 27.09.2004 38 1.714 804 5,4 46,9

Üye MDAÜ'ler (Top.) 365 23.335 14.660 73,7 62,8

- GKRY 21.07.1981 20.05.2004 35 1.246 740 3,9 59,4 - Malta 29.05.1979 24.12.2001 13 109 25 0,3 22,9

Toplam 48 1.355 765 4,3 56,5

5.2 Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD)

Avrupa İmar ve Kalkınma Bankasının207 kurulması fikri, aralarında OECD ülkeleri,

uluslararası mali kuruluşlar, AB'ne üye ülkeler ve ilgili AB kurumlarının yer aldığı 24'ler

Grubu'nun 1989 yılı Kasım ayında gerçekleştirdiği bir toplantıda ortaya atılmıştır.

8-9 Aralık 1989 tarihli Strasbourg Zirvesi208 kararları çerçevesinde, bankanın kuruluş

çalışmalarının tamamlanması amacıyla oluşturulan Hükümetlerarası Konferans, 15-16 Ocak,

207 “EBRD: European Bank for Reconstruction and Development”




10-11 Mart ve 9 Nisan 1990 tarihlerinde gerçekleştirdiği toplantılarda, katılımcı ülkelerin

banka sermayesinden alacakları paylar ve kredi verme usulleri üzerinde mutabakata varmıştır.

EBRD'nin Kuruluş Anlaşması, aralarında Türkiye'nin de kurucu üye olarak yer aldığı 40 ülke,

Komisyon ve AYB tarafından 29 Mayıs 1990 tarihinde Paris'te imzalanmıştır. Taraflar;

−−−− Banka’nın kuruluş sermayesinin 10 milyar ECU olmasını209,

−−−− Topluluğun, Topluluğa üye ülkeler ve AYB’nin bankanın % 51 hissesine sahip olmasını,

−−−− Bankanın 1991 yılının ilk yarısında faaliyete geçmesini,

−−−− Komisyonun bir guvernor atamasını ve idare meclisinde bir üye ile temsil edilmesini kararlaştırmıştır210.

Banka, halihazırda, pazar ekonomisine açılmak ve bu geçişi hızlandırmak isteyen MDA

ülkeleri, Bağımsız Devletler Topluluğu üyeleri ve Balkan ülkelerine ekonomik, teknik ve

kültürel alanlarda kredi, yatırım garantisi ve teknik yardım şeklinde imkanlar sağlamaktadır.

Banka, kaynaklarını giderek çok partili bir demokratik rejimi, çoğulculuğu ve pazar

ekonomisini gerçekleştirme hedeflerini ön planda tutan ülkelere kullandırma eğilimindedir211.

EBRD Kredilerinin Dağılımı 1991-2003 (%)

54,8

5,522,8

16,9

AB'ne üye ve aday ülkelerB. Balkan Ü. (Hırvatistan hariç)Rusya FederasyonuDiğerleri

208 “Bulletin of the European Communities, No: 12/1989", paragraf 1.1.14 (iv) 209 31 Aralık 2003 tarihi itibarıyla, EBRD'nin sermayesi, 5.2 milyar Euro'su ödenmiş toplam 19 milyar

Euro'dur. Türkiye, Bankanın sermayesine (60.4 milyon Euro'su ödenmiş) toplam 230 milyon Euro katkıda bulunmuştur. "EBRD, Annual Report 2003-Annual Review and Financial Report", s.37

210 “Bulletin of the European Communities, No: 5/1990" 211 "Avrupa Birliği ve Türkiye", Dış Ticaret Müsteşarlığı, 5. Baskı, Ankara Kasım 2002, s. 170




EBRD, 1991-2003 döneminde, lehtar ülkelere toplam 22.7 milyar Euro kaynak sağlamıştır.

Söz konusu tutarın % 35'i AB'ne 1 Mayıs 2004 tarihinde üye olan sekiz MDA ülkesine,

%19.6'sı ise AB'ne aday Bulgaristan, Hırvatistan ve Romanya'ya sağlamıştır. Böylece, AB'ne

aday ve üye ülkelerin toplam EBRD kredileriiçerisindeki payı % 54.8'dir.

212 "EBRD Investments, 1991-2003, Statement of Cumulative Net Commitments", EBRD, s.2 213 Ermenistan, Azarbaycan, Betaz Rusya, Gürcistan, Kazakistan, Kırgızistan, Moldova, Özbekistan,

Tajikistan, Türkmenistan, Ukrayna,

Tablo 22: EBRD Yatırımlarının Lehtar Ülkelere Göre Dağılımı212 (31 Aralık 2003 tarihi itibarıyla)

Proje (Adet)

Künmülatif Taahhütler (milyon Euro)

Toplam İçerisinde% pay

(1+2) MDA Ülkeleri Toplamı 514 11.188 49,4 (1) AB'ne Üye MDA Ülkeleri 393 7.979 35,2

- Çek Cum. 41 916 4,0 - Estonya 42 451 2,0 - Letonya 24 332 1,5 - Litvanya 27 393 1,7 - Macaristan 66 1.526 6,7 - Polonya 129 2.843 12,5 - Slovak Cum. 38 1.012 4,5 - Slovenya 26 506 2,2

(2) AB'ne Aday MDA Ülkeleri 121 3.209 14,2 - Bulgaristan 46 848 3,7 - Romanya 75 2.361 10,4

Batı Balkan Ülkeleri (Toplam) 129 2.477 10,9 - Arnavutluk 15 170 0,7 - Bosna-Hersek 19 259 1,1 - Hırvatistan 51 1.232 5,4 - Makedonya 20 307 1,4 - Sırbistan-Karadağ 24 509 2,2

Rusya Federasyonu 171 5.174 22,8 Diğerleri213 205 3.830 16,9 Toplam 1.019 22.669 100,0




5.3 Makro-Mali Yardımlar

Başlangıçta, 88/1968/AET sayılı Tüzüğe istinaden, üye ülkelere içinde bulundukları ödemeler

dengesi güçlüklerini aşabilmelerini temin edecek bir araç olarak öngörülen makro-mali

yardımlar, 1990 yılından beri üçüncü ülkelere, özellikle bazı MDA ülkelerine, ekonomik ve

siyasi reformlarını desteklemek amacıyla verilmektedir.

AT, 1.1.1990-31.12.2003 tarihleri arasında, çeşitli üçüncü ülkelere toplam 6.07 milyar Euro

makro mali yardım taahhüdünde bulunmuştur. MDA ülkelerine yapılan makro-mali yardım

taahhütleri toplam taahhütlerin % 55'ine karşılık gelmektedir. Ayrıca, AB'ne sekiz üye MDA

ülkesine ise 1994 yılından sonra makro mali yardım tahhüdünde bulunulmamıştır.

On MDA ükesine, 1.1.1990-31.12.1999 tarihleri arasında toplam 3.3 milyar Euro makro-mali

yardım taahhüdünde bulunulmuştur. 1999 yılı sonu itibarıyla, üçüncü ülkelere verilen toplam

makro mali yardımlar içerisinde MDA ülkelerinin payı % 63.4'dür. Aynı dönemde, Batı

Balkan ülkelerine sağlanan makro mali yardımların toplam içerisindeki payı % 5.9'dur. 2000-

2003 döneminde ise, üçüncü ülkelere verilen toplam makro mali yardımlar içerisinde Batı

Balkan ülkelerinin payı % 83'dür.

Tablo 23: AB'nin Üçüncü Ülkelere Makro Mali Yardımları214 (1.1.1990-31.12.2003)

Toplam MDAÜ Batı Balkanlar Bağımsız Dev. Top. Akdeniz Ülk. 1990 870 870 .. ..1991 1.808 1.220 .. 5881992 480 410 70 ..1993 .. .. .. ..1994 620 255 35 130 2001995 255 .. .. 255 1996 15 .. .. 15 1997 555 250 40 265 1998 150 .. .. 150 1999 460 300 160 .. 2000 180 55 125 2001 393 393 .. 2002 208 190 18 2003 70 70 ..

Toplam 6.064 3.305 1.013 958 788% Pay 100 54,5 16,7 15,8 13,0

214 "Report from Commission to the Council and the European Parliament on the implementation of

macro-financial assistance to third countries in 2003", COM(2004)523 final, 28.07.2004, s. 63




Tablo 24: Merkezi ve Doğu Avrupa Ülkelerine Makro Mali Yardımlar215

(31.12.2003 tarihi itibarıyla) Konsey Kararı (milyon Euro)

Tarih Sayı Taahhütler Ödeme Tarihi

Ödeme Toplam Ödeme

İptal

Baltık Ülkeleri (Kredi) - Estonya - Letonya - Litvanya

23.11.92

92/542EC

220

4080100

Mar. 93 Mar.93 Tem. 93 Au. 95

20 40 50 25

135

204075

85

204025

Bulgaristan I (Kredi) 24.06.91 91/311/EC 290 Au.91 Mar. 92

150 140

290 ..

Bulgaristan II (K.) 19.10.92 92/511/EC 110 Ar. 94 Au. 96

70 40

110 ..

Bulgaristan III (K.) 22.07.92 97/472/EC 250 Şu. 98 Ar. 98

125 125

250 ..

Bulgaristan IV (K.) 08.11.99 99/731/EC 100 Ar.99 Ey. 00

40 60

100 ..

Çek ve Slovak Fed. Cum. (Kredi)

25.02.91 91/106/EC 375 Mar.91 Mar.92

185 190

375 ..

Macaristan I (Kredi) 22.02.90 90/83/EC 870 Ar. 90 Şu. .91

350 260

610 260

Macaristan II (K.) 24.06.91 91/310/EC 180 Au. 91 Oc. 93

100 80

180 ..

Romanya I (Kredi) 22.07.91 91/384/EC 375 Oc. 92 Nis. 92

190 185

375 ..

Romanya II (Kredi) 27.11.92 92/551/EC 80 Şu. 93 80 80 ..Romanya III (Kredi) 20.06.94 94/369/EC 125 Kas. 95

Ey. 97 Ar. 97

55 40 30

125 ..

Romanya IV (Kredi) 08.11.99 99/732/EC 200 Haz. 00 Tem. 03

100 50

150 ..

Slovakya (Kredi) 22.12.94 94/939/EC 130 İp. (Te. 96) ..T O P L A M 3,305 (H) Hibe (K) Kredi 2,780 525

215 Ibid.




Tablo 25: Batı Balkan Ülkelerine Makro Mali Yardımlar216

(31.12.2003 tarihi itibarıyla) Konsey Kararı (milyon Euro)

Tarih Sayı Taahhütler Ödeme Tarihi

Ödeme Toplam Ödeme

İptal

Arnavutluk I (Hibe)

28.09.92 92/482/EC 70 Ar. 92 Au.93

35 35

70 ..

Arnavutluk II (Hibe)

28.11.94 94/773/EC 35 Ha. 95 Ek. 96

15 20

35 ..

Arnavutluk III 22.04.99 99/282/EC 20 .. .. .. 20 Bosna I (1) (Hibe ve kredi)

10.05.99 10.12.01

99/325/EC 01/899/EC*

60 Ar. 99 (H) Ar. 99 (K) Ar. 00 (H) Ar. 00 (K) Ar. 01 (H)

15 10 10 10 15

60

Makedonya I (Kredi)

22.07.97 97/471/EC 40 Ey. 97 Şu. 98

25 15

40 ..

Makedonya II (2) (Hibe ve kredi)

08.11.99 10.12.01

99/733/EC 01/900/EC*

80 18

Ar. 00 (H) Ar. 00 (K) Ar. 01 (K) Ar. 01(H) My.03 (H) Ha. 03 (K) Ar. 03(K) Ar. 03 (H)

20 10 12 10 10 10 18

8

98 ..

Kosova I (3) (Hibe)

19.02.00 00/140/EC 35 Mr. 00 Au. 00

20 15

35 ..

Kosova II (3) (Hibe)

27.06.01 01/511/EC 30 Ey. 01 Ar. 02

15 15

30 ..

Karadağ (3) (Hibe)

22.05.00 00/355/EC 20 Au. 00 Ar. 00

7 13

20 ..

Sırbistan-Kara. I (4) 16.07.01 10.12.01

01/549/EC 01//901/EC*

345 Ek. 01 (H) Ek. 01 (K) Oc. 02 (H) Au. 02(H)

345 ..

Sırbistan-Kara. II (5) (Hibe ve kredi)

05.11.02 25.11.03

02/882/EC 03/825/EC*(7)

130 70

Ar.02 (H) Şu.03 (K) Au. 03(H) Au.03 (K)

105 25 70

Bosna II (6) (Hibe ve kredi)

05.11.02 02/883/EC 60 Şu. 03(H) Ar. 03 (K)

15 10

25 35

T O P L A M 1,013 (H) Hibe (K) Kredi 863 150 (*) Değişiklik (4) 225 milyon Euro kredi, 120 mil. Euro hibe (1) 20 milyon Euro kredi, 40 milyon Euro hibe (5) 55 milyon Euro kredi, 75 milyon Euro hibe (2) 50 milyon Euro kredi, 48 milyon Euro hibe (6) 20 milyon Euro kredi, 40 milyon Euro hibe (3) Acil mali yardım (7) 25 milyon Euro kredi, 45 milyon Euro hibe

216 Ibid.


AB'nin Yeni Üye ve Aday Ülkelerde Yabancı Sermaye Yatırımları


6. AB'nin Yeni Üye ve Aday Ülkeler ile Dış Ticareti

6.1. Dünya Ticareti ve AB-25

Dünya mal ticareti incelendiğinde, AB-25'in ihracat ve hacim bakımından, 2003 yılında

mutlak değer olarak, dünya sıralama içerisinde ilk sırayı aldığı görülmektedir. İthalat

bakımından ise, AB-25, ABD'nin ardından ikinci sırayı almıştır.

2003 yılında, Dünya mal ticaretinin yaklaşık %20'si AB-25 tarafından gerçekleştirilmiştir. AT

içi ticaret de ("intra-Community Trade") dikkate alınırsa, bu oran daha yüksek olacaktır.

Değerler AB'ne aday ülkeler bakımından incelendiğinde ise, dört aday ülke arasında,

Türkiye'nin dünya mal ticareti hacmi bakımından sıralama içerisinde en üst seviyede olduğu

görülmektedir. Diğer üç aday ülke, Romanya, Bulgaristan ve Hırvatistan'ın dünya mal ihracatı

ve ithalatı içerisindeki paylarının toplamı Türkiye'nin gerisinde kalmaktadır.

Tablo 26: Belli Başlı Mal İthalatçısı ve İhracatcısı Ülkeler 2003 (AT içi ticaret hariç)

Sıra İthalat Milyar € % Dünya Sıra İhracat Milyar € % Dünya Dünya 4.911,9 100,0 Dünya 4.526,2 100,01 ABD 1.124,7 22,9 1 AB-25 877,0 19,42 AB-25 936,3 19,1 2 ABD 624,0 13,83 Japonya 331,8 6,8 3 Japonya 385,2 8,54 Çin 321,3 6,5 4 Çin 379,4 8,45 Kanada 237,7 4,8 5 Kanada 230,4 5,16 H. Kong 191,3 3,9 6 H. Kong 193,2 4,37 G. Kore 153,4 3,1 7 G. Kore 163,4 3,68 Meksika 144,0 2,9 8 Tayvan 132,9 2,99 Tayvan 112,6 2,3 9 Meksika 134,7 3,010 Singapur 107,4 2,2 10 Singapur 121,4 2,7

16 Türkiye 58,4 1,2 22 Türkiye 39,1 1,427 Romanya 20,8 0,4 35 Romanya 15,1 0,337 Hırvatistan 12,3 0,3 53 Bulgaristan 6,1 0,246 Bulgaristan 8,6 0,2 57 Hırvatistan 5,4 0,1

Kaynak: EUROSTAT (Comext, "Statistical regime 4"), Avrupa Komisyonu Dış Tic. Gn. Md.

AB-25'in 2004 yılı dış ticareti ("extra-Community Trade") sektörel olarak incelendiğinde,

imalat sanayii ürünlerinin toplam ithalat (% 65,6) ve ihracat (% 84,5) içerisinde en yüksek

paya sahip olduğu görülmektedir. AB-25'in ithalatı bakımından en büyük ikinci sektör ise %

17,6'lı pay ile enerji sektörüdür.




Tablo 27: AB-25'in 2004 Yılı Dış Ticareti (AT iç ticareti hariç)

Mal İthalatı 2004 Mal İhracatı

Kaynak: "Eurostat (Comext)"

AB-25'in dış ticareti içerisinde en yüksek paya sahip on ülke, hizmet ticareti ve AT iç ticareti

("intra-Community Trade") hariç olmak üzere, ithalat ve ihracat bakımından aşağıda

tablolaştırılarak ayrı ayrı verilmektedir.

AB-25'in en çok ithalat yaptığı ülkeler arasında Türkiye 2000 yılında 12'inci sıradan, zaman

içerisinde Güney Kore ve Tayvan gibi ülkeleri geride bırakarak, 2004 yılında 7'inci sıraya

yükselmiştir. Diğer aday ülkeler arasında sıralamada en yüksek yere, 2004 yılında 18'inci

sırayla Romanya sahiptir. Sıralamada Bulgaristan 37'inci, Hırvatistan ise 40'ıncıdır.

Tablo 28: AB-25'in İthalat Yaptığı Belli Başlı Ülkeler (2000-2004) İthalat 2004 2003 2002 2001 2000

Sıra Milyar € Sıra Milyar € Sıra Milyar € Sıra Milyar € Sıra Milyar € Dünya 1.027,9 940,5 942,0 983,4 995,6ABD 1 157,4 1 157,4 1 181,8 1 202,5 1 205,6Çin 2 126,7 2 105,4 2 89,6 2 81,6 3 74,4Rusya F. . 3 80,5 4 67,8 4 61,9 5 63,0 5 60,9Japonya 4 73,5 3 72,0 3 73,3 3 80,9 2 91,8İsviçre 5 61,4 5 58,8 5 61,4 4 63,4 4 62,3Norveç 6 56,0 6 51,0 6 48,0 6 46,3 6 47,2Türkiye 7 30,9 7 25,9 8 23,6 9 21,4 12 18,2G. Kore 8 30,2 8 25,7 7 24,2 8 23,0 8 26,7Tayvan 9 23,6 9 22,4 9 23,2 7 26,0 7 28,3Brezilya 10 21,1 10 18,8 10 18,1 10 19,3 10 18,4 Romanya 18 14,1 18 12,3 19 11,3 22 10,1 26 8,3Bulgaristan 37 4,6 35 4,0 36 3,9 36 3,7 39 3,3Hırvatistan 40 3,9 40 3,3 40 3,1 41 3,1 42 2,9




AB-25'in 2004 yılı ihracatı bakımından ise Türkiye, 7'inci sırayla, aday ülkeler arasında

sıralamada en üst basamaktadır. Esasen, 2004 yılında, 2000 yılına göre Türkiye'nin

sıralamadaki yeri gerilemiş olmakla birlikte, aynı dönemde, mutlak değer olarak AB-25'in

Türkiye'ye ihracatı artmıştır. AB-25'in diğer üç aday ülke; Romanya, Bulgaristan ve

Hırvatistan'a toplam ihracatı değer olarak, Türkiye'ye ihracatını 2003 ve 2004 yıllarında

aşmıştır.

Tablo 29: AB-25'in İhracat Yaptığı Belli Başlı Ülkeler (2000-2004) İhracat 2004 2003 2002 2001 2000

Sıra Milyar € Sıra Milyar € Sıra Milyar € Sıra Milyar € Sıra Milyar € Dünya No 962,6 878,7 900,4 892,7 856,7ABD 1 233,9 1 226,5 1 247,0 1 244,9 1 237,6Çin 2 75,0 2 71,2 2 72,6 2 76,4 2 72,4Rusya F.. 3 48,0 3 41,2 4 34,9 5 30,6 6 25,8Japonya 4 45,7 5 37,1 5 34,3 4 31,4 7 22,5İsviçre 5 43,1 4 41,0 3 43,4 3 45,5 3 45,5Norveç 6 38,0 6 29,4 7 25,4 9 20,9 4 30,7Türkiye 7 30,7 7 27,6 6 28,0 6 27,1 5 26,3G. Kore 8 21,9 8 21,5 8 22,8 7 22,3 8 21,0Tayvan 9 19,8 10 17,5 11 16,9 12 15,7 13 15,8Brezilya 10 19,2 9 18,3 9 20,2 8 21,8 9 20,8 Romanya 12 18,0 13 14,8 19 13,1 21 12,1 21 9,9Bulgaristan 24 9,8 23 8,9 24 8,3 28 7,0 29 5,9Hırvatistan 31 6,1 31 5,2 32 4,7 35 4,4 35 3,6

AB-25'in 2004 yılı ithalatının ve ihracatının dağılımı, "Uluslararası Standart Ticaret

Sınıflandırması (SITC)"na göre incelendiğinde, "Makina ve Ulaştırma Araçları" sektörünün

ithalat ve ihracat bakımından sırasıyla, % 34 ve % 45 pay ile ilk sırayı aldığı görülmektedir.

Tablo 30: AB-25'in 2004 Yılı Toplam İthalatının Uluslararası Standart Ticaret Sınıflandırmasına Göre Dağılımı (SITC, Rev.3), {AT içi ticaret hariç}

İthalat (SITC Sektörü, sıralama) Milyon € %

TOPLAM 1.027.893 100,0 Makina ve Ulaştırma Araçları 350.587 34,1 Madeni yakıtlar, yağlar vb. ilgili maddeler 180.960 17,6 Çeşitli mamül eşya 153.496 14,9 Başlıca sınıflara ayrılarak işlenmiş mallar 107.589 10,5 Başka yerde belirtilmeyen kimya sanayii ürünleri 86.207 8,4 Canlı hayvanlar ve gıda maddeleri 52.003 5,1 Yenilemeyen hammaddeler, akaryakıt hariç 42.435 4,1 Hiç bir yerde sınıflandırılmamış eşya ve mamuller 29.846 2,9 İçkiler ve tütün 5.661 0,6 Hay. ve bitkisel katı ve sıvı yağlar ve mumlar 3.635 0,4





Tablo 31: AB-25'in 2004 Yılı Toplam İhracatının Uluslararası Standart Ticaret Sınıflandırmasına Göre Dağılımı (SITC, Rev.3), {AT içi ticaret hariç}

İhracat (SITC Sektörü, sıralama) Milyon € %

TOPLAM 962.648 100,0 Makina ve Ulaştırma Araçları 435.782 45,3 Başka yerde belirtilmeyen kimya sanayii ürünleri 151.778 15,8 Başlıca sınıflara ayrılarak işlenmiş mallar 123.285 12,8 Çeşitli mamül eşya 113.854 11,8 Canlı hayvanlar ve gıda md. 33.521 3,5 Madeni yakıtlar, yağlar vb. ilgili maddeler 27.753 2,9 Hiç bir yerde sınıflandırılmamış eşya ve mamuller 22.615 2,3 Yenilemeyen hammaddeler, akaryakıt hariç 16.682 1,7 İçkiler ve tütün 14.803 1,5 Hay. ve bitkisel katı ve sıvı yağlar ve mumlar 2.367 0,2


6.2 AB-15'in On Yeni Üye Ülke ile Dış Ticareti

AB'ne üye yeni on ülke, toplam 749 bin km2 yüzölçümü ve 74.7 milyon nüfuslarıyla;

Dünyanın toplam yüzölçümünün % 0.56'sını ve Dünya nüfusunun % 1.22'sini

oluşturmaktadırlar. Yine anılan on ülke, 2002 yılında toplam 436 milyar Euro GSYİH ile,

Dünya GSYİH'sının % 1.26'sına sahiptir. Anılan ülkelerin, 2002 yılı toplam ihracatları 162

milyar Euro, ithalatları ise 199 milyar Euro olarak gerçekleşmiş olup, bu değerler sırasıyla,

toplam Dünya ihracatının % 3.31'ine, ithalatının ise % 3.53'üne karşılık gelmektedir. Ayrıca,

anılan ülkelerin toplam ticaret hacimlerinin toplam GSYİH'na oranı ise % 80.2'dir.

Söz konusu ülkelerin AB ile dış ticareti incelendiğinde; 1993-2002 yılları arasında, AB'ne

ihracatlarının ortalama olarak yılda % 16.63, AB'den ithalatlarının ise % 15.3 büyüdüğü

görülmektedir. Yine, 2002 yılı dış ticaret verileri dikkate alındığında, AB'nin toplam ithalatı

içerisinde % 10.82, ihracatı içerisinde ise % 12.52 toplam paya sahip oldukları görülmektedir.

1993 yılında, anılan ülkelerin toplam dış ticareti 13.1 milyar Euro açık verirken, 2002 yılında

37.1 milyar Euro açık vermiştir. AB ile dış ticaretleri incelendiğinde ise, 1993 yılında toplam

0.5 milyar Euro, 2002 yılında ise 17.6 milyar Euro açık verdikleri görülmektedir.




AB'ne Yeni Üye On Ülkenin Toplam Dış Ticareti

56,977,0

199,2

43,760,1

162,1

-13,1 -16,8 -37,1 -50,0

0,0

50,0

100,0

150,0

200,0

250,0

1993 1995 2002


.

AB'ne Yeni Üye On Ülke İle AB'nin Toplam Dış Ticareti

26,8

41,3

107,1

34,6

51,4

124,6

0,5 2,1

17,6

0,0

20,0

40,0

60,0

80,0

100,0

120,0

140,0

1993 1995 2002





6.3 Romanya

2003 yılında Romanya'nın GSYİH'sı 50 milyar Euro'dur. İhracatının GSYİH'na oranı %

30.8'dir. Yine 2003 yılında toplam ithalatı 21 milyar Euro ve toplam ihracatı 15 milyar

Euro'dur. Sırasıyla, Dünya ithalatının % 0.4'ünü ve ihracatının % 0.3'ünü

gerçekleştirmektedir. 1999-2003 döneminde, ithalatı yıllık ortalama % 20, ihracatı ise %18

büyümüştür.

Tablo 32: Romanya'nın Dış Ticareti Yıllar İthalat Yıllık

Değişim (%) İhracat Yıllık Değişim (%) Denge Hacim

1999 9.905 7.963 -1.942 17.869 2000 14.160 43,0 11.244 41,2 -2.915 25.404 2001 17.365 22,6 12.713 13,1 -4.652 30.078 2002 18.613 7,2 14.634 15,1 -3.979 33.247 2003 20.978 12,7 15.531 6,1 -5.447 36.508

2003 (9 ay) 14.906 11.502 -3.404 26.408 2004 (9 ay) 17.316 16,2 12.491 8,6 -4.825 29.808

Yıllık Ort. Büyüme 20,6 18,2 19,6 Kaynak: Avrupa Komisyonu

-10.000

-5.000

5.000

10.000

15.000

20.000

25.000

1999 2000 2001 2002 2003

İthalat İhracat Denge




Romanya'nın, 2003 yılı toplam dış ticaret hacminin % 70'i, ithalatının % 68'i ve ihracatının %

74'ü AB-25 ile gerçekleşmiştir. Türkiye, Romanya'nın 2003 yılı dış ticaret hacmi bakımından,

Rusya federasyonu'nun (% 4.9) ardından % 4.4 payla üçüncü büyük ticaret ortağıdır.

Tablo 33: Romanya Dış Ticaretinde En Yüksek Paya Sahip Ülkeler 2003 İthalat Milyon € % İhracat Milyon € % Hacim Milyon € % Dünya 20.978 100,0 Dünya 15.531 100,0 Dünya 36.508 100,01 AB-25 14.273 68,0 1 AB-25 11.498 74,0 1 AB-25 25.771 70,6 2 Rusya F. 1.752 8,3 2 Türkiye 797 5,1 2 Rusya F. 1.798 4,9 3 Türkiye 817 3,9 3 ABD 547 3,5 3 Türkiye 1.614 4,4 4 Çin 585 2,8 4 Bulgaristan 256 1,6 4 ABD 1.037 2,8 5 ABD 490 2,3 5 Çin 249 1,6 5 Çin 835 2,3

AB, 2003 yılında, Romanya'nın birinci ihracat ve ithalat ortağı konumundadır. 2000-2004

döneminde, AB'nin Romanya'dan ithalatı yıllık olarak ortalama % 14 ve Romanya'ya ihracatı

ise % 16 oranında artmıştır.

Tablo 34: AB-25'in Romanya ile Dış Ticareti (milyon €)

Yıllar İthalat Yıllık

Değişim (%)

AB-25'in Toplam İthalatı İçerisinde Romanya'nın Payı

(%)

İhracat Yıllık

Değişim (%)

AB-25'in Toplam İhracatı İçerisinde Romanya'nın Payı

(%)

Denge Hacim

2000 8.281 0,83 9.890 1,15 1.610 18.171 2001 10.135 22,4 1,03 12.103 22,4 1,36 1.968 22.238 2002 11.257 11,1 1,20 13.126 8,5 1,46 1.869 24.384 2003 12.297 9,2 1,31 14.780 12,6 1,68 2.483 27.076 2004 14.058 14,3 1,37 17.993 21,7 1,87 3.934 32.051

Yıllık Ort. Büyüme 14,1 16,1 15,2

2.000

4.000

6.000

8.000

10.000

12.000

14.000

16.000

18.000

20.000

2000 2001 2002 2003 2004


İ




AB-25'in Romanya ile dış ticareti incelendiğinde, Romanya hiçbir sektörde, SITC

sınıflandırmasına göre, AB'nin toplam ithalatı ya da ihracatı bakımından % 5'den daha büyük

bir paya sahip değildir.

AB-25'in Romanya'dan 2004 yılı ithalatı içerisinde, "Çeşitli mamül eşya (% 45,8)", "Makina

ve Ulaştırma Araçları (% 24,6)" ve "Başlıca sınıflara ayrılarak işlenmiş mallar (% 15,2)"

sektörleri toplam % 85,6 paya sahiptir. AB-25'in Romanya'ya 2004 yılı ihracatı bakımından

ise, "Makina ve Ulaştırma Araçları (% 39,7)", "Başlıca sınıflara ayrılarak işlenmiş mallar (%

25,2)" ve "Çeşitli mamül eşya (% 14,3)" sektörleri toplam % 79,2 paya sahiptir.

Tablo 35: AB-25'in Romanya ile 2004 Yılı Dış Ticaretinin Uluslararası Standart Ticaret Sınıflandırmasına Göre Dağılımı (SITC, Rev.3), {AT içi ticaret hariç}

İthalat (SITC Sektörü, sıralama) Milyon € % AB-25'in Top. İth. İçinde Pay %

TOPLAM 14.058 100,0 1,4 Çeşitli mamül eşya 6.440 45,8 4,2 Makina ve Ulaştırma Araçları 3.465 24,6 1,0 Başlıca sınıflara ayrılarak işlenmiş mallar 2.132 15,2 2,0 Yenilemeyen hammaddeler, akaryakıt hariç 415 3,0 1,0 Madeni yakıtlar, yağlar vb. ilgili maddeler 386 2,7 0,2 Başka yerde belirtilmeyen kimya sanayii ürünleri 383 2,7 0,4 Canlı hayvanlar ve gıda md. 285 2,0 0,5 Hiç bir yerde sınıflandırılmamış eşya ve mamuller 73 0,5 0,2 Hay. ve bitkisel katı ve sıvı yağlar ve mumlar 30 0,2 0,8 İçkiler ve tütün 18 0,1 0,3

İhracat (SITC Sektörü, sıralama) Milyon € % AB-25'in Top. İhr. Top. İçinde Pay, %

TOPLAM 17.993 100,0 1,9 Makina ve Ulaştırma Araçları 7.137 39,7 1,6 Başlıca sınıflara ayrılarak işlenmiş mallar 4.537 25,2 3,7 Çeşitli mamül eşya 2.574 14,3 2,3 Başka yerde belirtilmeyen kimya sanayii ürünleri 1.863 10,4 1,2 Canlı hayvanlar ve gıda md. 647 3,6 1,9 Yenilemeyen hammaddeler, akaryakıt hariç 196 1,1 1,2 Madeni yakıtlar, yağlar vb. ilgili maddeler 180 1,0 0,6 Hiç bir yerde sınıflandırılmamış eşya ve mamuller 137 0,8 0,6 İçkiler ve tütün 82 0,5 0,6 Hay. ve bitkisel katı ve sıvı yağlar ve mumlar 35 0,2 1,5





6.4 Bulgaristan

2003 yılında Bulgaristan'nın GSYİH'sı 18 milyar Euro'dur. İhracatının GSYİH'na oranı %

37.0'dır. Yine 2003 yılında toplam mal ithalatı 9.4 milyar Euro ve mal ihracatı ise 6.5 milyar

Euro'dur. Sırasıyla, Dünya ithalatının % 0.18'ini ve ihracatının % 0.14'ünü

gerçekleştirmektedir.

1999-2003 döneminde Bulgaristan'ın ithalatı yıllık olarak ortalama % 18, ihracatı ise % 17

oranında artmıştır.

Tablo 36: Bulgaristan'ın Dış Ticareti Yıllar İthalat Yıllık


1999 4.871 3.517 -1.355 8.388 2000 6.868 41,0 5.153 46,5 -1.715 12.021 2001 7.983 16,2 5.646 9,6 -2.337 13.629 2002 8.229 3,1 5.942 5,3 -2.286 14.171 2003 9.379 14,0 6.507 9,5 -2.871 15.886

2003 (9 ay) 6.771 4.895 -1.876 11.665 2004 (9 ay) 7.348 8,5 5.274 7,7 -2.075 12.622

Yıllık Ort. Büyüme 17,8 16,6 17,3 Kaynak: EUROSTAT (Comext, "Statistical regime 4"), Avrupa Komisyonu Dış Tic. Gn. Md.

-4.000

-2.000

2.000

4.000

6.000

8.000

10.000

1999 2000 2001 2002 2003





Bulgaristan'ın 2003 yılı toplam dış ticaret hacmini yaklaşık % 55'i AB-25 ile gerçekleşmiştir.

Türkiye, Bulgaristan'nın 2003 yılı dış ticaret hacmi bakımından, Rusya federasyonu'nun (%

8,1) ardından % 7.4 payla üçüncü büyük ticaret ortağıdır.

Tablo 37: Bulgaristan'ın Dış Ticaretinde En Yüksek Paya Sahip Ülkeler 2003 İthalat Milyon € % İhracat Milyon € % Hacim Milyon € %

Dünya 9.379 100,0 Dünya 6.507 100,0 Dünya 15.886 100,0

1 AB-25 5.118 54,6 1 AB-25 3.557 54,7 1 AB-25 8.675 54,6

2 Rusya F. 1.192 12,7 2 Türkiye 601 9,2 2 Rusya F. 1.284 8,1

3 Türkiye 581 6,2 3 ABD 293 4,5 3 Türkiye 1.182 7,4

4 Ukrayna 303 3,2 4 Sırbistan 220 3,4 4 ABD 534 3,4

5 Çin 247 2,6 5 Romanya 201 3,1 5 Romanya 431 2,7

2000-2004 döneminde, AB'nin Bulgaristan'dan ithalatı yıllık olarak ortalama % 8,9 ve

Bulgaristan'a ihracatı ise % 14,1 oranında artmıştır.

Tablo 38: AB-25'in Bulgaristan ile Dış Ticareti (milyon €)


Değişim (%)

AB-25'in Toplam İthalatı İçerisinde

Bulgaristan'ın Payı (%)

İhracat Yıllık

Değişim (%)

AB-25'in Toplam İhracatı İçerisinde Bulgaristan'ın Payı

(%)

Denge Hacim

2000 3.281 0,33 3.594 0,42 313 18.171 2001 3.741 14,0 0,38 4.436 23,4 0,50 694 22.238 2002 3.860 3,2 0,41 4.671 5,3 0,52 811 24.384 2003 4.026 4,3 0,43 5.194 11,2 0,59 1.168 27.076 2004 4.614 14,6 0,45 6.095 17,4 0,63 1.482 32.051


1.000

2.000

3.000

4.000

5.000

6.000

7.000

2000 2001 2002 2003 2004





AB-25'in Bulgaristan ile dış ticareti incelendiğinde, Bulgaristan hiçbir sektörde, SITC



AB-25'in Bulgaristan'dan 2004 yılı ithalatı içerisinde, "Çeşitli mamül eşya (% 34,8)",

"Başlıca sınıflara ayrılarak işlenmiş mallar (% 22,4)" ve "Makina ve Ulaştırma Araçları (%

13,4)" sektörleri toplam % 70,6 paya sahiptir. AB-25'in Bulgaristan'a 2004 yılı ihracatı

bakımından ise, "Makina ve Ulaştırma Araçları (% 37,0)", "Başlıca sınıflara ayrılarak

işlenmiş mallar (% 23,1)" ve "Çeşitli mamül eşya (% 13,5)" sektörleri toplam % 73,6 paya

sahiptir.

Tablo 39: AB-25'in Bulgaristan ile 2004 Yılı Dış Ticaretinin Uluslararası Standart Ticaret Sınıflandırmasına Göre Dağılımı (SITC, Rev.3), {AT içi ticaret hariç}


TOPLAM 4.614 100,0 0,4 Çeşitli mamül eşya 1.604 34,8 1,0 Başlıca sınıflara ayrılarak işlenmiş mallar 1.034 22,4 1,0 Makina ve Ulaştırma Araçları 620 13,4 0,2 Canlı hayvanlar ve gıda md. 302 6,6 0,6 Yenilemeyen hammaddeler, akaryakıt hariç 215 4,7 0,5 Başka yerde belirtilmeyen kimya sanayii ürünleri 207 4,5 0,2 Madeni yakıtlar, yağlar vb. ilgili maddeler 140 3,0 0,1 İçkiler ve tütün 70 1,5 1,2 Hiç bir yerde sınıflandırılmamış eşya ve mamuller 18 0,4 0,1 Hay. ve bitkisel katı ve sıvı yağlar ve mumlar 5 0,1 0,1


TOPLAM 6.095 100,0 0,6 Makina ve Ulaştırma Araçları 2.256 37,0 0,5 Başlıca sınıflara ayrılarak işlenmiş mallar 1.408 23,1 1,1 Çeşitli mamül eşya 821 13,5 0,7 Başka yerde belirtilmeyen kimya sanayii ürünleri 757 12,4 0,5 Canlı hayvanlar ve gıda md. 244 4,0 0,7 Yenilemeyen hammaddeler, akaryakıt hariç 112 1,8 0,7 Madeni yakıtlar, yağlar vb. ilgili maddeler 103 1,7 0,4 Hiç bir yerde sınıflandırılmamış eşya ve mamuller 66 1,1 0,3 İçkiler ve tütün 84 1,4 0,6 Hay. ve bitkisel katı ve sıvı yağlar ve mumlar 24 0,4 1,0





6.5 Hırvatistan

2003 yılında Hırvatistan'nın GSYİH'sı 25 milyar Euro'dur. İhracatının GSYİH'na oranı %

21.0'dır. Yine 2003 yılında toplam mal ithalatı 12.3 milyar Euro ve mal ihracatı ise 5.4 milyar

Euro'dur. Sırasıyla, Dünya ithalatının % 0.24'ünü ve ihracatının % 0.11'ini

gerçekleştirmektedir.

1999-2003 döneminde Hırvatistan'ın ithalatı yıllık olarak ortalama % 14, ihracatı ise % 8

oranında artmıştır.

Tablo 40: Hırvatistan'ın Dış Ticareti Yıllar İthalat Yıllık


1999 7.212 3.964 -3.247 11.176 2000 8.293 15,0 4.415 11,4 -3.878 12.708 2001 9.903 19,4 5.072 14,9 -4.831 14.975 2002 11.026 11,3 5.111 0,8 -5.914 16.137 2003 12.323 11,8 5.351 4,7 -6.972 17.674

2003 (9 ay) 9.028 3.903 -5.125 12.931

2004 (9 ay) 9.555 5,8 4.416 13,1 -5.139 13.971

Yıllık Ort. Büyüme 14,3 7,8 12,1 Kaynak: EUROSTAT (Comext, "Statistical regime 4"), Avrupa Komisyonu Dış Tic. Gn. Md.

-10.000

-5.000

5.000

10.000

15.000

1999 2000 2001 2002 2003





Hırvatistan'ın 2003 yılı toplam dış ticaret hacminin yaklaşık % 70'i AB-25 ile gerçekleşmiştir.

Türkiye, Hırvatistan'nın 2003 yılı dış ticaret hacmi bakımından, % 0,7 payla 12'inci ticaret

ortağıdır.

Tablo 41: Hırvatistan'ın Dış Ticaretinde En Yüksek Paya Sahip Ülkeler 2003 İthalat Milyon € % İhracat Milyon € % Hacim Milyon € % Dünya 12.323 100,0 Dünya 5.351 100,0 Dünya 17.674 100,0

1 AB-25 8.748 71,0 1 AB-25 3.581 66,9 1 AB-25 12.329 69,8 2 Rusya F. 586 4,8 2 Bosna-H. 784 14,6 2 Bosna-H. 986 5,6 3 Çin 357 2,9 3 ABD 121 2,3 3 Rusya F. 649 3,7 4 ABD 303 2,5 4 Japonya 65 1,2 4 ABD 424 2,4 5 Suriye 292 2,4 5 Rusya F. 62 1,2 5 Çin 361 2,0

11 Türkiye 108 0,9 10 Türkiye 18 0,3 12 Türkiye 127 0,7

2000-2004 döneminde, AB'nin Hırvatistan'dan ithalatı yıllık olarak ortalama % 8,2 ve

Hırvatistan'a ihracatı ise % 13,5 oranında artmıştır.

Tablo 42: AB-25'in Hırvatistan ile Dış Ticareti (milyon €)


Değişim (%)

AB-25'in Toplam İthalatı İçerisinde

Hırvatistan'ın Payı (%)

İhracat Yıllık

Değişim (%)

AB-25'in Toplam İhracatı İçerisinde Hırvatistan'ın Payı

(%)

Denge Hacim

2000 2.860 0,29 5.893 0,69 3.033 8.753 2001 3.128 9,4 0,32 7.042 19,5 0,79 3.914 10.169 2002 3.078 -1,6 0,33 8.261 17,3 0,92 5.183 11.339 2003 3.302 7,3 0,35 8.891 7,6 1,01 5.589 12.193 2004 3.924 18,8 0,38 9.764 9,8 1,01 5.841 13.688


2.000

4.000

6.000

8.000

10.000

12.000

2000 2001 2002 2003 2004





AB-25'in Hırvatistan ile dış ticareti incelendiğinde, Hırvatistan hiçbir sektörde, SITC



AB-25'in Hırvatistan'dan 2004 yılı ithalatı içerisinde, "Makina ve Ulaştırma Araçları (%

30,6)", "Çeşitli mamül eşya (% 23,1)" ve "Başlıca sınıflara ayrılarak işlenmiş mallar (%

16,3)" sektörleri toplam % 70,0 paya sahiptir. AB-25'in Hırvatistan'ya 2004 yılı ihracatı

bakımından ise, "Makina ve Ulaştırma Araçları (% 38,2)", "Başlıca sınıflara ayrılarak

işlenmiş mallar (% 18,0)" ve "Çeşitli mamül eşya (% 13,3)" sektörleri toplam % 69,5 paya

sahiptir.

Tablo 43: AB-25'in Hırvatistan ile 2004 Yılı Dış Ticaretinin Uluslararası Standart Ticaret Sınıflandırmasına Göre Dağılımı (SITC, Rev.3), {AT içi ticaret hariç}


TOPLAM 3.924 100,0 0,4

Makina ve Ulaştırma Araçları 1.200 30,6 0,3 Çeşitli mamül eşya 907 23,1 0,6 Başlıca sınıflara ayrılarak işlenmiş mallar 640 16,3 0,6 Başka yerde belirtilmeyen kimya sanayii ürünleri 348 8,9 0,4 Yenilemeyen hammaddeler, akaryakıt hariç 320 8,2 0,8 Canlı hayvanlar ve gıda md. 164 4,2 0,3 Madeni yakıtlar, yağlar vb. ilgili maddeler 147 3,7 0,1 Hiç bir yerde sınıflandırılmamış eşya ve mamuller 17 0,4 0,1 İçkiler ve tütün 14 0,4 0,2 Hay. ve bitkisel katı ve sıvı yağlar ve mumlar 4 0,1 0,1


TOPLAM 9.764 100,0 1,0 Makina ve Ulaştırma Araçları 3.726 38,2 0,9 Başlıca sınıflara ayrılarak işlenmiş mallar 1.754 18,0 1,4 Çeşitli mamül eşya 1.298 13,3 1,1 Başka yerde belirtilmeyen kimya sanayii ürünleri 1.164 11,9 0,8 Canlı hayvanlar ve gıda md. 670 6,9 2,0 Yenilemeyen hammaddeler, akaryakıt hariç 354 3,6 1,3 Madeni yakıtlar, yağlar vb. ilgili maddeler 200 2,0 1,2 Hiç bir yerde sınıflandırılmamış eşya ve mamuller 107 1,1 0,5 İçkiler ve tütün 72 0,7 0,5 Hay. ve bitkisel katı ve sıvı yağlar ve mumlar 21 0,2 0,9





7. AB'nin Yeni Üye ve Aday Ülkelerde Yabancı Sermaye Yatırımları

Birleşmiş Milletler tarafından yayımlanan "2004 yılı Dünya Yatırım Raporu ('World

Investment Report 2004')"nda217; Dünya genelinde, yabancı sermaye girişleri ve çıkışları,

sırasıyla, 1992-97 döneminde yıllık ortalama 311 milyar dolar giriş ve 328 milyar dolar çıkış,

2003 yılı için ise, 560 milyar dolar giriş ve 612 milyar dolar çıkış olarak belirtilmektedir. AB-

15'nin, 1992-97 döneminde yıllık ortalama toplam yabancı sermaye girişleri (çıkışlar)

içerisinde % 30 (% 44) olan payının, 2003 yılında % 52'ye (% 55)yükseldiği görülmektedir.

Tablo 44: Dünya'da Yabancı Sermaye Giriş ve Çıkışları (1992-2003)

1992-1997

(Yıllık Ortalama) 1998 1999 2000 2001 2002 2003 G İ R İ Ş Dünya (milyar $) 310,9 690,9 1.086,8 1.388,0 817,6 678,8 559,6 ABD % 19,4 25,2 26,1 22,6 19,5 9,3 5,3 Japonya % 0,4 0,5 1,2 0,6 0,8 1,4 1,1 AB-15 % 30,8 36,2 44,1 48,4 43,7 55,1 52,7 Top.Pay % 50,6 61,9 71,4 71,6 64,0 65,7 59,2 Ç I K I Ş Dünya (milyar $) 328,2 687,2 1.092,3 1.186,8 721,5 596,5 612,2 ABD % 23,6 19,1 19,2 12,0 17,3 19,3 24,8 Japonya % 6,2 3,5 2,1 2,7 5,3 5,4 4,7 AB-15 % 44,7 60,4 66,3 67,9 59,5 58,9 55,0 Top. Pay % 74,6 83,0 87,6 82,6 82,1 83,6 84,6 Kaynak: BM 2004 Yılı Dünya Yatırım Raporu, BM, Cenevre, 2004, Ek-B, Tablo B.1 ve B.2, s. 367-375

217 Birleşmiş Milletler 2004 Yılı Dünya Yatırım Raporu, BM, Cenevre, 2004




Tablo 45: Ülkeler İtibarıyla Yabancı Sermaye Girişleri (1992-2003)

Milyar $ 1992-97

(Yıllık Or.) 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Dünya 310,9 690,9 1.086,8 1.388,0 817,6 678,8 559,6

ABD 60,3 174,4 283,4 314,0 159,5 62,9 29,8 Japonya 1,2 3,2 12,7 8,3 6,2 9,2 6,3

AB-15 95,8 249,9 479,4 671,4 357,4 374,0 295,2 Almanya 6,0 24,6 56,1 198,3 21,1 36,0 12,9 Avusturya 2,3 4,5 3,0 8,8 5,9 1,0 6,9 Belçika+Lüksemburg 11,2 22,7 119,7 88,7 88,2 .. ..

Belçika .. .. .. .. .. 14,8 29,5 Lüksemburg .. .. .. .. .. 117,0 87,6

Danimarka 2,6 7,7 16,7 33,8 11,5 6,6 2,6 Finlandiya 1,2 2,0 4,6 8,0 3,7 7,9 2,8 Fransa 19,8 31,0 46,5 43,3 50,7 48,9 47,0 Hollanda 10,0 37,0 41,2 63,9 51,9 25,6 19,7 İngiltere 19,5 74,3 88,0 118,8 52,6 27,8 14,5 İrlanda 1,7 8,6 18,2 25,8 9,7 24,5 25,5 İspanya 8,6 11,8 15,8 37,5 28,0 35,9 25,6 İsveç 6,8 19,8 60,9 23,2 11,9 11,6 3,3 İtalya 3,5 2,6 6,9 13,4 14,9 14,5 16,4 Portekiz 1,6 3,1 1,2 6,8 5,9 1,8 1,0 Yunanistan 1,0 0,1 0,6 1,1 1,6 0,1 0,0

Yeni Üye Ülkeler Çek Cumhuriyeti 1,3 3,7 6,3 5,0 5,6 8,5 2,6 Estonya 0,2 0,6 0,3 0,4 0,5 0,3 0,9 GKRK 0,2 0,3 0,7 0,8 0,7 0,6 0,8 Letonya 0,2 0,4 0,3 0,4 0,2 0,4 0,4 Litvanya 0,1 0,9 0,5 0,4 0,4 0,7 0,2 Macaristan 2,9 3,8 3,3 2,8 3,9 2,8 2,5 Malta 0,1 0,3 0,8 0,6 0,3 -0,4 0,4 Polonya 2,9 6,4 7,3 9,3 5,7 4,1 4,2 Slovakya 0,2 0,7 0,4 0,2 1,6 4,1 0,6 Slovenya 0,2 0,2 0,1 0,4 0,4 1,6 0,2

Aday Ülkeler Bulgaristan 0,1 0,5 0,8 1,0 0,8 0,9 1,4 Hırvatistan 0,2 0,9 1,5 1,1 1,6 1,1 1,2 Romanya 0,4 2,0 1,0 1,0 1,2 1,1 1,6 Türkiye 0,8 0,9 0,8 1,0 3,3 1,0 0,6

Kaynak: BM 2004 Yılı Dünya Yatırım Raporu, BM, Cenevre, 2004, Ek-B, Tablo B., s. 367-371




Tablo 46: Ülkeler İtibarıyla Yabancı Sermaye Çıkışları (1992-2003)

Milyar $ 1992-97

(Yıllık Or.) 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Dünya 328,2 687,2 1.092,3 1.186,8 721,5 596,5 612,2 ABD 77,6 131,0 209,4 142,6 124,9 115,3 151,9 Japonya 20,3 24,2 22,7 31,6 38,3 32,3 28,8 AB-15 146,9 415,4 724,3 806,2 429,2 351,2 337,0 Avusturya 1,5 2,7 3,3 5,7 3,3 5,3 7,1 Belçika+Lüksemburg 7,4 28,8 122,3 86,4 100,6 Belçika .. .. .. .. .. 12,4 36,6 Lüksemburg .. .. .. .. .. 126,1 96,0 Danimarka 2,9 4,4 16,9 26,6 13,4 5,7 1,2 Finlandiya 2,6 18,6 6,6 22,6 8,4 7,6 -7,4 Fransa 26,0 48,6 126,9 177,4 86,8 49,4 57,3 Almanya 31,1 88,8 108,7 56,6 36,9 8,6 2,6 Yunanistan 0,0 0,3 0,5 2,1 0,6 0,7 0,6 İrlanda 0,6 3,9 6,1 4,6 4,1 3,1 1,9 İtalya 7,1 12,4 6,7 12,3 21,5 17,1 9,1 Hollanda 19,5 36,7 57,6 75,6 48,0 34,6 36,1 Portekiz 0,8 3,8 3,2 7,5 7,6 3,3 0,1 İspanya 5,2 18,9 42,1 54,7 33,1 31,5 23,4 İsveç 6,2 24,4 21,9 40,7 6,4 10,7 17,4 İngiltere 35,9 122,8 201,5 233,4 58,9 35,2 55,1 Yeni Üyeler Çek Cumhuriyeti 0,07 0,13 0,09 0,04 0,17 0,21 0,23Estonya 0,03 0,01 0,08 0,06 0,20 0,13 0,15Macaristan 0,10 0,32 0,25 0,62 0,37 0,28 1,58Letonya -0,02 0,05 0,02 0,01 0,01 0,01 0,03Litvanya 0,01 0,00 0,01 0,00 0,01 0,02 0,04Polonya 0,03 0,32 0,03 0,02 -0,09 0,23 0,39Slovakya 0,04 0,15 -0,37 0,02 0,04 0,01 0,02Slovenya 0,00 -0,01 0,05 0,07 0,14 0,09 0,30Malta 0,01 0,02 0,05 0,03 0,02 0,00 0,02GKRK 0,02 0,07 0,15 0,20 0,22 0,30 0,35Aday Ülkeler Bulgaristan -0,01 .. 0,02 0,00 0,01 0,03 0,02Hırvatistan 0,05 0,10 0,05 0,00 0,16 0,53 0,06Romanya .. .. 0,02 0,01 0,02 0,02 0,06Türkiye 0,10 0,37 0,65 0,87 0,50 0,18 0,50Kaynak: BM 2004 Yılı Dünya Yatırım Raporu, BM, Cenevre, 2004, Ek-B, Tablo B.2, s. 372-375




Tablo 47: Ülkeler İtibarıyla Kümülatif Yabancı Sermaye Girişleri ve Çıkışları Girişler Çıkışlar

Milyar $ 1990 2000 2003 1990 2000 2003Dünya 394,9 1.214,3 1.554,0 430,5 1.293,4 2.069,0ABD 9,9 50,3 89,7 201,4 278,4 335,5Japonya 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0AB-15 748,3 2.257,7 2.980,1 797,1 2.970,9 3.701,5Avusturya 9,9 30,4 60,1 4,3 24,8 59,1Belçika+Lüksemburg 58,4 195,2 .. 40,6 179,8 0,0Danimarka 9,2 66,7 76,2 7,3 66,2 77,1Finlandiya 5,1 24,3 46,4 11,2 52,1 68,7Fransa 86,8 259,8 433,5 110,1 445,1 643,4Almanya 119,6 470,9 544,6 148,5 483,9 622,5Yunanistan 5,7 12,5 17,0 2,9 5,9 10,0İrlanda 33,8 136,9 193,4 11,4 32,3 33,5İtalya 58,0 113,0 173,6 57,3 180,3 238,9Hollanda 68,7 241,3 336,1 106,9 302,4 384,4Portekiz 10,6 29,0 53,5 0,9 17,2 38,5İspanya 65,9 144,9 230,3 15,7 159,9 207,5İsveç 12,6 94,0 143,2 50,7 123,2 189,3İngiltere 203,9 438,6 672,0 229,3 897,8 1.128,6Yeni Üyeler Çek Cumhuriyeti 1,4 21,6 41,0 0,0 0,7 1,7Estonya .. 2,6 6,5 0,0 0,3 1,0Macaristan 0,6 22,9 42,9 0,2 1,3 3,9Letonya 0,0 2,1 3,3 0,0 0,2 0,1Litvanya 0,0 2,3 5,0 0,0 0,0 0,1Polonya 0,1 34,2 52,1 0,1 1,0 1,8Slovakya 0,1 3,7 10,2 0,0 0,3 0,6Slovenya 0,6 2,9 4,3 0,0 0,8 1,8Malta 0,5 2,4 2,5 0,0 0,2 0,3GKRK 0,9 3,6 5,7 0,1 0,7 1,6Aday Ülkeler Bulgaristan 0,1 2,3 5,1 0,0 0,1 0,1Hırvatistan 0,0 3,6 11,4 0,0 0,9 2,3Romanya 0,0 6,5 12,7 0,1 0,1 0,2Türkiye 11,2 19,2 18,2 1,2 3,7 5,4Kaynak: BM 2004 Yılı Dünya Yatırım Raporu, BM, Cenevre, 2004, Ek-B, Tablo B.3 ve B.4, s. 376-386




7.1 AB-25'in Yabancı Sermaye Yatırımları

2001 ilâ 2003 yılları arasında, AB içi yabancı sermaye yatırımları hariç, AB-25'e yıllık

ortalama 124 milyar Euro yabancı sermaye girişi ve 180 milyar Euro çıkışı gerçekleşmiştir.

Toplam yabancı sermaye giriş ve çıkışları bakımından ABD, AB-25'in birinci ortağı

durumundadır.

Tablo 48: AB-25'de Yabancı Sermaye Giriş ve Çıkışları (2001-2003)

Girişler (*) Çıkışlar (*) Kaynak: UNCTAD, Eurostat

(*): AB-25 arasındaki yabancı sermaye yatırımları hariç

Çin1,6%

Japonya0,3%

ABD34,1%

Diğer62,1%

Kanada2,0%

Çin0,1%

Japonya5,8%

ABD43,9%

Diğer45,4%

Kanada4,8%




7.2 AB-15'in On Yeni Üye Ülkede Yabancı Sermaye Yatırımları

2000 yılında AB-15'e yabancı sermaye girişinin % 1.01'inin (1.1. milyar Euro) AB'ne yeni

üye olan on ülke çıkışlı olduğu; AB-15 çıkışlı yabancı sermayenin ise % 12.36'sının (19.9

milyar Euro) söz konusu on yeni üye ülkeye giriş yaptığı görülmektedir.

AB-15'e giriş yapan kümülatif yabancı sermayenin, 2002 yılı sonu itibarıyla; % 0.3'ü (3.3

milyar Euro) yeni üye ülkeler çıkışlıdır. AB-15 çıkışlı kümülatif yabancı sermayenin ise %

5.55'i (106 milyar Euro) on yeni üye ülkeye giriş yapmıştır.

AB-15'in On Yeni Üye Ülkeye Yabancı Sermaye Yatırımları

1,2 0,9

19,9

16,3 16,1

18,8

15,1 15,3

1,1

0,0

5,0

10,0

15,0

20,0

25,0

2000 2001 2002

Girişler Çıkışlar Denge(milyar Euro)

71,41

89,73

105,86

2,52,2 3,30,0

20,0

40,0

60,0

80,0

100,0

120,0

2000 2001 2002

Gir. Kümülatif Çık. Kümülatif(milyar Euro)




7.3 Aday Ülkelerde Yabancı Sermaye Yatırımları

1997-2003 yılları arasında, AB'ne aday ülkelerde giderek artan bir şekilde yabancı sermaye

yatırımlarının gerçekleştiği gözlenmektedir. 1992-97 yılları arasında, Romanya, Bulgaristan

ve Hırvatistan için, sırasıyla yıllık ortalama 402 milyon dolar, 149 milyon dolar ve 235

milyon dolar yabancı sermaye girişi gerçekleşmiştir. 1998-2003 yılları arasında, yabancı

sermaye girişleri her üç ülke için de yaklaşık yıllık ortalama 1 milyar dolar mertebesindedir.

Böylece, kümülatif yabancı sermaye girişlerinin GSYİH'ya oranı incelendiğinde; üç aday ülke

bakımından 1995 yılı için ayrı ayrı % 3 civarında iken, 2003 yılı itibarıyla bu oran Hırvatistan

için % 49.6, Bulgaristan için % 29.1 ve Romanya için ise % 23.4'e yükselmiştir. Kümülatif

yabancı sermaye girişlerinin GSYİH'ya oranı Türkiye için 1995 yılında % 8.6 iken, bu oran

2003 yılında % 7.6'ya gerilemiştir.

Benzer bir şekilde, anılan üç aday ülkeye yapılan kümülatif yabancı sermaye yatırımları

Türkiye'ye giriş yapan kümülatif yabancı sermaye ile mukayese edildiğinde, 1990-2003

döneminde özellikle Hırvatistan ve Romanya'nın Türkiye'yi değer olarak yakaladığından

bahsetmek mümkündür.

Tablo 49: AB'ne Aday Ülkelerde Yabancı Sermaye Yatırımları (1992-2003)

Milyar $ 1992-97

(Yıllık Or.) 1998 1999 2000 2001 2002 2003 G İ R İ Ş L E R

Bulgaristan 0,1 0,5 0,8 1,0 0,8 0,9 1,4 Hırvatistan 0,2 0,9 1,5 1,1 1,6 1,1 1,2 Romanya 0,4 2,0 1,0 1,0 1,2 1,1 1,6 Türkiye 0,8 0,9 0,8 1,0 3,3 1,0 0,6

Ç I K I Ş L A R Bulgaristan -0,01 .. 0,02 0,00 0,01 0,03 0,02Hırvatistan 0,05 0,10 0,05 0,00 0,16 0,53 0,06Romanya .. .. 0,02 0,01 0,02 0,02 0,06Türkiye 0,10 0,37 0,65 0,87 0,50 0,18 0,50 K Ü M Ü L A T İ F

Girişler Çıkışlar Milyar $ 1990 2000 2003 1990 2000 2003

Bulgaristan 0,1 2,3 5,1 0,0 0,1 0,1Hırvatistan 0,0 3,6 11,4 0,0 0,9 2,3Romanya 0,0 6,5 12,7 0,1 0,1 0,2Türkiye 11,2 19,2 18,2 1,2 3,7 5,4




Kaynak: BM 2004 Yılı Dünya Yatırım Raporu, 2004, Ek-B

1992-2003 döneminde, anılan üç aday ülke kaynaklı yabancı sermeye çıkışları, girişlerle

mukayese edildiğinde ihmal edilebilir boyuttadır. Ancak, özellikle Hırvatistan çıkışlı

kümülatif yabancı sermaye yatırımları, mutlak değer olarak düşük olmakla birlikte, son

yıllarda artarak büyümektedir.

17-18 Haziran 2004 tarihinde gerçekleştirilen Brüksel Zirvesinde aday ülke olarak ilan edilen

Hırvatistan'da, 2003 yılı itibarıyla, 5.2 milyar Euro AB-25 çıkışlı kümülatif yabancı sermaye

girişi gerçekleşmiştir. Bu değer, 25 Nisan 2005 tarihinde Katılım Antlaşması imzalayan ve

2007 yılında AB'ne üye olmaları öngörülen Romanya (4.9 milyar Euro ) ve Bulgaristan'dan

(2.7 milyar Euro)218 daha yüksektir. Türkiye'de, AB-25 çıkışlı kümülatif yabancı sermaye

2003 yılı itibarıyla 8.2 milyar Euro'dur.

218 Avrupa Komisyonu, "DG Trade A2/CG/SG/WB", Mart 2005


Temel Ekonomik Göstergeler: R O M A N Y A


Temel Ekonomik Göstergeler: R O M A N Y A219

1980 1985 1990 1995 2000 2001 2002 2003Doğum Oranı (1,000 kişi başına) 18 16 14 11 10 .. 10 ..Ölüm Oranı (1,000 kişi başına) 10 11 11 12 11 .. 13 ..Doğum Oranı (kadın başına doğum) 2 2 2 1 1 .. 1 ..Doğumda Yaşam Ümidi, Toplam (yıl) 69 70 70 69 70 .. 70 ..

- Kadınkar (yıl) 72 73 73 73 74 .. 74 ..- Erkekler (yıl) 67 67 67 66 66 .. 66 ..

Alan (Km2) 23,839 23,839 23,839 23,839 23,839 23,839 23,839 ..Nüfus (toplam, milyon kişi) 22,2 22,7 23,2 22,7 22,4 22,4 22,3 22,2

- Şehirlerde Yaşayanlar 10.2 11.3 12.4 12.5 12.2 12.2 12.2 12.1- Şehirler (toplam içinde pay, %) 46 50 53 55 55 55 55 55- Kadınlar (toplam içinde pay, %) 51 51 51 51 51 51 51 51

Nüfus Artışı (yıllık, %) 1 0 0 0 0 0 0 0- Şehirler (yıllık, %) 2 2 2 0 0 0 0 0- Kırsal (yıllık, %) -1 -1 -1 -1 0 0 -1 0

Nüfus Yoğunluğu (kişi/Km2) 96 99 101 98 97 97 97 96 1980 1985 1990 1995 2000 2001 2002 2003İstihdamın Sektörel dağılımı

- Tarım (% pay) 30 29 29 40 43 42 .. ..- Sanayi (% pay) 44 45 44 31 26 26 .. ..- Hizmetler (% pay) 26 27 27 29 31 32 .. ..

İş Gücü, toplam (milyon kişi) 10,9 10,8 10,6 10,6 10,7 10,8 10,7 10,7- Kadınlar (% pay) 46 45 44 44 45 45 45 45

1980 1985 1990 1995 2000 2001 2002 2003Okur-yazarlık toplam (15 yaşından büyükler içinde % pay) 96 96 97 98 98 98 97 ..İlköğretimde okuyan öğrenciler (1,000) 3.308 3.031 1.253 1.392 1.090 .. .. ..

- Kızlar (% pay) 49 49 49 49 48 .. .. ..İlköğretim öğretmenleri, kadınlar (%) 70 70 84 84 .. .. .. ..İlköğretimde öğretmen başına öğrenci 21 21 22 20 .. .. .. ..

1980 1985 1990 1995 2000 2001 2002 2003Sağlık Harcamaları, toplam (% GSYİH) .. .. .. .. 7 7 .. ..

- Özel (% GSYİH) .. .. .. .. 1 1 .. .. - Kamu (% GSYİH) .. .. .. .. 5 5 .. ..

Hastane Yatak Sayısı (1,000 kişi başına) 9 9 9 8 7 7 .. ..

219 “World Development Indicators,1960-2003, World Bank”




1980 1985 1990 1995 2000 2001 2002 2003Gıda Üretim Endeksi (1989-91 = 100) 109 117 95 102 80 96 86 .. Arazi kullanımı (ekilebilir alanlar, % pay) 43 43 41 41 41 41 .. .. Canlı Hayvan Üretim Endeksi (1989-91 = 100) 107 107 100 93 84 80 78 .. 1980 1985 1990 1995 2000 2001 2002 2003Elektrik Üretimi (milyar kwh) 67 72 64 59 52 54 .. ..

- Kömür (% pay) 31 31 29 35 37 37 .. .. - Hidroelektrik (% pay) 19 18 18 28 28 28 .. .. - Doğal Gaz (% pay) 40 40 35 27 17 15 .. .. - Nükleer (% pay) .. .. .. .. 11 10 .. .. - Diğer (% pay) 10 9 18 10 7 10 .. ..

Enerji Tüketimi (kt, petrol eşdeğeri) 65.123 64.810 62.403 46.414 36.313 36.841 .. .. - Üretim (kt, petrol eşdeğeri) 52.587 54.317 40.834 32.315 28.273 28.222 .. .. - İthalat, net (ticari en. kullanı., %) 19 16 35 30 22 23 .. ..

Kişi Başına Enerji Tüketimi .. .. - Toplam (kg, petrol eşdeğeri,) 2.933 2.852 2.689 2.046 1.619 1.644 - Elektrik Ener. (kişi başına kwh) 2.434 2.615 2.337 1.603 1.513 1.620 .. ..

Elektrik Enerjisi İletim ve Dağıtım Kayıpları (toplam üretim içinde pay, %) 6 5 9 11

13

13 .. ..

Gayrı Safi Yurtiçi Hasıla 1980 1985 1990 1995 2000 2001 2002 2003- yıllık % büyüme .. 0 -6 7 1 5 4 8- sabit 1995 yılı milyon $ 36.773 43.257 39.507 35.477 32.788 34.526 36.010 38.738- cari fiyatlarla milyon $ .. .. 38.299 35.477 37.053 40.165 45.749 60.358- PPP, sabit 1995 yılı uluslararası $, milyon .. .. 140.059 127.199 117.618 123.768 129.483 139.427- PPP (cari uluslararası $, milyon) .. .. 123.526 127.199 128.218 138.132 146.192 160.327

Kişi başına GSYİH

- yıllık % büyüme .. -1 -6 7 1 5 7 6- sabit 1995 yılı $ 1.656 1.903 1.702 1.564 1.461 1.541 1.652 1.745- PPP (sabit, 1995 yılı uluslar. $) .. .. 6.035 5.608 5.243 5.523 5.806 6.280- PPP (cari uluslararası $) .. .. 5.323 5.608 5.715 6.164 6.556 7.222

Yurtiçi Tasarruflar (Cari fiyatlarla, milyon $) .. .. 7.964 6.626

5.128

5.954 7.924 9.240

Nihai tüketim harcamaları (Cari fiyatlarla, milyon $)

- Toplam .. .. 30.335 28.851 31.925 34.211 37.825 46.134- Devlet .. .. 5.103 4.858 2.671 2.673 3.041 5.342

Gayrı safi sermaye oluşumu (Cari fiyatlarla, milyon $)

.. .. 11.585 8.612 7.214 9.068 10.572 12.558




Gayrı Safi Gelir 1980 1985 1990 1995 2000 2001 2002 2003Cari fiyatlarla, milyon $ .. .. 38.455 35.222 36.768 39.883 45.290 59.694Atlas methodu, cari fiyatlarla, milyon $ .. .. 40.045 33.357 37.661 38.486 41.740 51.194PPP, cari uluslararası $, milyon 76.025 115.547 124.030 126.286 127.231 137.162 144.725 158.565

Kişi Başına - Atlas methodu, cari fiyatlarla $ .. .. 173 147 168 172 192 231- PPP, cari uluslararası $ 342 508 534 557 567 612 649 714

Üretim (Cari fiyatlarla, milyon $) 1980 1985 1990 1995 2000 2001 2002 2003Toplam Katma Değer, Faktör fiyatlarıyla .. .. 35.183 32.754 32.791 35.879 40.926 53.777

- Tarım .. .. 8.353 7.018 4.103 5.324 5.361 6.377- Toplam Sanayi .. .. 17.571 14.000 11.929 13.287 15.586 19.410

İmalat Sanayi .. .. .. 9.387 4.768 6.064 .. 16.110- Hizmetler .. .. 9.259 11.736 16.759 17.268 19.979 27.990

Dış Ticaret 1980 1985 1990 1995 2000 2001 2002 2003Mal ve Hizmet

İhracat - % GSYİH .. .. 17 28 33 33 35 33- yıllık % büyüme .. .. .. 17 23 11 17 8- sabit 1995 yılı milyon $ .. .. 7.493 9.798 14.488 16.099 18.824 20.369- cari fiyatlarla milyon $ .. .. 6.406 9.798 12.179 13.383 16.217 19.936

İthalat - % GSYİH .. .. 26 33 38 41 41 39- yıllık % büyüme .. .. .. 16 27 17 12 6- sabit 1995 yılı milyon $ .. .. 12.467 11.783 18.777 21.999 24.664 26.247- cari fiyatlarla milyon $ .. .. 10.027 11.783 14.265 16.497 18.865 23.254

Denge (Cari fiyatlarla, milyon $) .. .. -3.621 -1.985 -2.086 -3.114 -2.648 -3.318

1980 1985 1990 1995 2000 2001 2002 2003Mal

İhracat (cari fiyatlarla, milyon $) 11.400 10.175 4.960 7.910 10.367 11.391 13.876 17.618- Tarımsal ham maddeler (% pay) .. .. 3 3 5 4 3 ..- Yakıtlar (% pay) .. .. 18 8 7 6 8 ..- İmalat Sanayii (% pay) .. .. 74 79 78 81 82 ..- Cevher ve metaller (% pay) .. .. 4 3 7 5 4 ..- Gıda ürünleri (% pay) .. .. 1 7 3 4 3 ..

İthalat (cari fiyatlarla, milyon $) 13.200 8.400 7.600 10.280 13.055 15.561 17.862 24.003- Tarımsal ham maddeler (% pay) .. .. 4 2 1 1 1 ..- Yakıtlar (% pay) .. .. 38 21 12 13 11 ..- İmalat Sanayii (% pay) .. .. 40 65 76 75 79 ..- Cevher ve metaller (% pay) .. .. 6 4 4 3 3 ..- Gıda ürünleri (% pay) .. .. 12 8 7 8 6 ..

Denge (Cari fiyatlarla, milyon $) -1.800 1.775 -2.640 -2.370 -2.688 4.170 -3.986 -6.385




Dış Yardımlar (%) 1980 1985 1990 1995 2000 2001 2002 2003Merkezi hükümet harcamalarına oranı .. .. 2 3 3 5 .. ..Gayrı safi gelire oranı .. .. 1 1 1 2 2 ..Gayrı safi sermaye oluşumuna oranı .. .. 2 3 6 7 7 ..Mal ve hizmet ithalatına oranı .. .. 2 3 3 4 4 ..

Kişi Başına (cari fiyatlarla, $) .. .. 11 13 19 29 31 ..

Dış Borçlar 1980 1985 1990 1995 2000 2001 2002 2003Toplam Dış Borç (Cari fi. milyon $), (1) 9.762 7.008 1.140 6.805 10.498 11.529 14.683 ..

- Uzun Vadeli (2) 7.131 5.805 230 4.464 9.684 10.732 13.780 .. Kamu Garantisiz 0 0 7 534 3.316 4.178 5.668 .. Kamu ve Kamu Garantili 7.131 5.805 223 3.930 6.368 6.553 8.112 ..

- IMF Kredileri (3) 328 660 0 1.038 453 387 428 ..- Kısa Vadeli ((2+3/1), % Pay) 24 8 80 19 3 4 3 ..

Toplam Dış Borç Servisi - Mal ve hizmet ihracatına oranı, % 13 19 0 10 19 18 19 ..- Gayrı safi gelire oranı, % .. .. 0 3 6 6 7 ..- Cari fiyatlarla, milyon $ 1.529 2.064 18 993 2.385 2.537 3.088 ..- Kamu ve Kamu Garantili Dış B. İhracata oranı, % 10 16 0 4 11 12 11 .. Gayrı safi gelire oranı, % .. .. 0 1 4 4 4 .. Cari fiyatlarla, milyon $ 1.156 1.756 0 393 1.329 1.727 1.832 ..

Bazı Sosyal Göstergeler (1000 kişi başına) 1980 1985 1990 1995 2000 2001 2002 2003

Toplam Telefon Aboneliği 73 88 102 131 285 356 430 ..- Cep Telefonu 0 0 0 0 111 172 236 ..- Sabit Telefon 73 88 102 131 174 184 194 ..

Kablo Tv Aboneliği .. .. .. 57 157 121 152 ..Günlük Gazete Sayısı 181 158 271 .. .. .. .. ..İnternet Kullanıcıları .. .. .. 1 36 45 83 ..Kişisel Bilgisayar Sayısı .. .. 2 13 32 36 69 ..Radyo Sayısı 252 273 287 306 358 .. .. ..Eğitimde Kullanılan Bilgisayar (Adet) .. .. .. 14.144 32.414 36.754 .. ..Taşıt Aracı Sayısı (1,000 kişi başına) .. .. 56 97 139 .. .. ..Traktör Sayısı (1000 adet) 146.5 184.4 132.8 163.3 160.1 164.2 .. ..


Temel Ekonomik Göstergeler: B U L G A R İ S T A N


Temel Ekonomik Göstergeler: B U L G A R İ S T A N220

1980 1985 1990 1995 2000 2001 2002 2003Doğum Oranı (1,000 kişi başına) 15 13 12 9 9 .. 9 ..Ölüm Oranı (1,000 kişi başına) 11 11 12 14 14 .. 14 ..Doğum Oranı (kadın başına doğum) 2 2 2 1 1 .. 1 ..Doğumda Yaşam Ümidi, Toplam (yıl) 71 71 71 71 72 .. 72 ..

- Kadınkar (yıl) 74 75 75 75 75 .. 75- Erkekler (yıl) 69 68 68 67 68 .. 69 ..

Alan (Km2) 11,055 11,055 11,055 11,055 11,055 11,055 11,055 11,055Nüfus (toplam, milyon kişi) 8.86 8.94 8.72 8.40 8.17 7.91 7.87 7.82

- Şehirlerde Yaşayanlar 5.40 5.81 5.76 5.71 5.64 5.46 5.43 5.47- Şehirler (toplam içinde pay, %) 61 65 66 68 69 69 69 70- Kadınlar (toplam içinde pay, %) 50 50 51 51 51 51 51 51

Nüfus Artışı (yıllık, %) 0 0 -2 0 0 -2 -1 -1- Şehirler (yıllık, %) -2 1 -1 0 0 -3 0 0- Kırsal (yıllık, %) -1 -2 -3 -1 -1 -4 -2 -2

Nüfus Yoğunluğu (kişi/Km2) 80 81 79 76 74 72 71 71 1980 1985 1990 1995 2000 2001 2002 2003İstihdamın Sektörel dağılımı

- Tarım (% pay) 24 21 19 24 26 26 .. ..- Sanayi (% pay) 43 45 44 34 28 28 .. ..- Hizmetler (% pay) 33 34 37 42 46 46 .. ..

İş Gücü, toplam (milyon kişi) 4.6 4.6 4.4 4.3 4.2 4.1 4.1 4.0- Kadınlar (% pay) 45 47 48 48 48 48 48 48

1980 1985 1990 1995 2000 2001 2002 2003Okur-yazarlık toplam (15 yaşından büyükler içinde % pay) 95 96 97 98 98 99 .. ..İlköğretimde okuyan öğrenciler (1,000) 994 1,080 960 434 374 350 .. ..

- Kızlar (% pay) 49 48 48 48 48 .. .. ..İlköğretim öğretmenleri, kadınlar (%) 72 75 77 89 92 .. .. ..İlköğretimde öğretmen başına öğrenci 19 18 15 17 18 17 .. ..

1980 1985 1990 1995 2000 2001 2002 2003Sağlık Harcamaları, toplam (% GSYİH) .. .. .. .. 5 5 .. ..

- Özel (% GSYİH) .. .. .. .. 1 1 .. ..- Kamu (% GSYİH) .. .. .. .. 4 4 .. ..

Hastane Yatak Sayısı (1,000 kişi başına) 9 9 10 10 7 7 .. ..

220 Ibid.




1980 1985 1990 1995 2000 2001 2002 2003Gıda Üretim Endeksi (1989-91 = 100) 101 96 101 81 68 66 71 ..Arazi kullanımı (ekilebilir alanlar, % pay) 35 34 35 36 40 40 .. ..Canlı Hayvan Üretim Endeksi (1989-91 = 100) 96 105 104 62 63 62 64 .. 1980 1985 1990 1995 2000 2001 2002 2003Elektrik Üretimi (milyar kwh) 35 42 42 41 41 44 .. ..

- Kömür (% pay) 49 36 35 43 42 45 .. ..- Hidroelektrik (% pay) 11 5 4 3 7 4 .. ..- Doğal Gaz (% pay) 0 8 21 8 5 4 .. ..- Nükleer (% pay) 18 32 35 42 45 45 .. ...- Diğer (% pay) 22 19 5 4 1 2 .. ..

Enerji Tüketimi (kt, petrol eşdeğeri) 28.656 30.742 29.130 23.675 18.96 19.428 .. ..- Üretim (kt, petrol eşdeğeri) 7.737 9.530 9.613 10.417 1.005 10.297 .. ..- İthalat, net (ticari en. kullanı., %) 73 69 67 56 47 47 .. ..

Kişi Başına Enerji Tüketimi - Toplam (kg, petrol eşdeğeri) 3.236 3.463 3.306 2.799 2.799 2.229 2.461 ..- Elektrik Ener. (kişi başına kwh) 3.349 3.924 4.046 3.413 2.968 3.108 .. ..

Elektrik Enerjisi İletim ve DağıtımKayıpları (toplam üretim içinde pay, %) 10 10 11 13

15

14 .. ..

Gayrı Safi Yurtiçi Hasıla 1980 1985 1990 1995 2000 2001 2002 2003

- yıllık % büyüme .. 3 -9 3 5 4 5 4- sabit 1995 yılı milyon $ 11,777 13,883 14,962 13,106 12,553 13,067 13,708 14,294- cari fiyatlarla milyon $ 20,040 17,562 20,726 13,106 12,607 13,595 15,568 19,859- PPP, sabit 1995 yılı uluslararası$, milyon 43,362 50,493 58,886 49,088 46,684 48,435 50,544 53,121- PPP (cari uluslararası $, milyon) 25,185 37,891 51,935 49,088 50,891 54,056 57,067 61,084


- yıllık % büyüme .. 2 -7 3 6 7 5 5- sabit 1995 yılı $ 1,329 1,553 1,716 1,560 1,545 1,651 1,742 1,827- PPP (sabit, 1995 yılı uluslar. $) 4,893 5,647 6,755 5,840 5,714 6,121 6,424 6,789- PPP (cari uluslararası $) 2,842 4,238 5,957 5,840 6,229 6,831 7,253 7,807

Yurtiçi Tasarruflar (Cari fiyatlarla, milyar $) 7.8 5.6 4.6 1.8 1.6 1.8 2.0 2.7 Nihai tüketim harcamaları (Cari fiyatlarla, milyar $)

- Toplam 12.2 11.9 16.2 11.3 10.9 11.8 13.5 17.4- Devlet 2.7 2.9 3.8 2.0 2.3 2.4 2.8 3.5

Gayrı safi sermaye oluşumu (Cari fiyatlarla, milyon $)

6,812 5,654 5,303 2,051 2,306 2,810 3,065 4,224




Gayrı Safi Gelir 1980 1985 1990 1995 2000 2001 2002 2003Cari fiyatlarla, milyon $ 19,723 17,498 19,083 12,679 12,284 13,291 15,300 19,364Atlas methodu, cari fiyatlarla, milyon $ .. 17,683 19,663 11,486 12,928 13,265 14,073 16,639PPP, cari uluslararası $, milyon 24,786 37,752 47,816 47,491 49,586 52,847 56,082 59,561Kişi Başına

- Atlas methodu, cari fiyatlarla $ .. 198 226 137 159 168 179 213- PPP, cari uluslararası $ 28 422 548 565 607 668 713 761

Üretim (Cari fiyatlarla, milyar $) 1980 1985 1990 1995 2000 2001 2002 2003Toplam Katma Değer, Faktör fiyatlarıyla 19.8 17.5 21.6 11.4 10.9 11.8 13.5 17.7

- Tarım 2.9 2.1 3.7 1.7 1.6 1.6 1.7 2.1- Toplam Sanayi 10.8 11.0 10.6 4.1 3.3 3.5 3.8 4.8

İmalat Sanayi .. .. .. .. 2.0 2.1 2.3 2.9- Hizmetler 6.1 4.4 7.3 5.7 6.1 6.7 7.9 10.7

Dış Ticaret 1980 1985 1990 1995 2000 2001 2002 2003Mal ve Hizmet

İhracat - % GSYİH 36 43 33 45 56 56 53 54- yıllık % büyüme .. 13 -71 23 17 10 6 14- sabit 1995 yılı milyon $ 24,282 32,986 7,868 5,853 7,794 8,573 9,101 10,399- cari fiyatlarla milyon $ 7,156 7,516 6,864 5,853 7,022 7,555 8,268 10,664

İthalat - % GSYİH 31 43 37 46 61 63 60 62- yıllık % büyüme .. 11 -70 25 19 15 5 21- sabit 1995 yılı milyon $ 35,832 48,636 12,482 6,062 9,589 11,007 11,521 13,962- cari fiyatlarla milyon $ 6,150 7,587 7,612 6,062 7,697 8,584 9,296 12,236

Denge (Cari fiyatlarla, milyon $) 1.006 -71 -748 -209 -675 -1.030 -1.028 -1.572 1980 1985 1990 1995 2000 2001 2002 2003Mal

İhracat (cari fiyatlarla, milyon $) 10,390 13,310 5,030 5,355 4,809 5,115 5,749 7,439- Tarımsal ham maddeler (% pay) .. .. .. .. 3 .. .. ..- Yakıtlar (% pay) .. .. .. .. 12 9 .. ..- İmalat Sanayii (% pay) .. .. .. .. 57 61 .. ..- Cevher ve metaller (% pay) .. .. .. .. 13 11 .. .. - Gıda ürünleri (% pay) .. .. .. .. 10 10 .. .. (95) (91)

İthalat (cari fiyatlarla, milyon $) 9,670 13,630 5,100 5,660 6,505 7,263 7,897 10,742- Tarımsal ham maddeler (% pay) .. .. .. .. 1 1 .. ..- Yakıtlar (% pay) .. .. .. .. 26 5 .. ..- İmalat Sanayii (% pay) .. .. .. .. 59 65 .. ..- Cevher ve metaller (% pay) .. .. .. .. 6 6 .. ..- Gıda ürünleri (% pay) .. .. .. .. 5 5 .. .. (97) (82)

Denge (Cari fiyatlarla, milyon $) 720 -320 -70 -305 -1,696 -2,148 -2,148 -3,303




Dış Yardımlar (%) 1980 1985 1990 1995 2000 2001 2002 2003Merkezi hükümet harcamalarına oranı .. .. 0 2 7 7 .. ..Gayrı safi gelire oranı .. .. 0 1 3 3 2 ..Gayrı safi sermaye oluşumuna oranı .. .. 0 6 13 12 12 ..Mal ve hizmet ithalatına oranı .. .. 0 2 4 4 4 ..

Kişi Başına (cari fiyatlarla, $) .. .. 2 14 38 44 48 ..

Dış Borçlar 1980 1985 1990 1995 2000 2001 2002 2003Toplam Dış Borç (Cari fi. milyon $), (1) .. .. .. 10,379 10,188 9,638 10,462 ..

- Uzun Vadeli (2) .. .. .. 9,150 8,449 8,183 8,585 .. Kamu Garantisiz .. .. .. 342 769 782 1,111 Kamu ve Kamu Garantili .. .. .. 8,808 7,680 7,402 7,474 ..

- IMF Kredileri (3) .. .. .. 717 1,322 1,110 1,049- Kısa Vadeli ((2+3/1), % Pay) .. .. .. 5 4 4 8 ..

Toplam Dış Borç Servisi - Mal ve hizmet ihracatına oranı, % .. .. .. 16 17 17 16 ..- Gayrı safi gelire oranı, % .. .. .. 9 10 10 9 ..- Cari fiyatlarla, milyon $ .. .. .. 1,140 1,250 1,336 1,368 ..- Kamu ve Kamu Garantili Dış B. İhracata oranı, % .. .. .. 12 10 11 7 .. Gayrı safi gelire oranı, % .. .. .. 6 6 6 4 .. Cari fiyatlarla, milyon $ .. .. .. 8,808 7,680 7,402 7,474 ..

Bazı Sosyal Göstergeler

(1000 kişi başına) 1980 1985 1990 1995 2000 2001 2002 2003Toplam Telefon Aboneliği

- Cep Telefonu 0 0 0 2 91 191 333 ..- Sabit Telefon 102 167 242 305 354 359 368 ..

Kablo Tv Aboneliği .. .. .. .. 131 93 94 ..Günlük Gazete Sayısı 253 294 466 262 .. .. .. ..İnternet Kullanıcıları .. .. .. 1 53 75 81 ..Kişisel Bilgisayar Sayısı .. .. .. 17 44 47 52 ..Radyo Sayısı 395 419 453 477 .. .. .. ..Eğitimde Kullanılan Bilgisayar (Adet) .. .. .. .. 13,499 20,936 22,078 ..Taşıt Aracı Sayısı 92 .. 146 196 234 .. .. ..Traktör Sayısı (1000 adet) 62 55 52 24 25 25 .. ..


Temel Ekonomik Göstergeler: H I R V A T İ S T A N


Temel Ekonomik Göstergeler: H I R V A T İ S T A N221

221 Ibid.

1991 1995 2000 2001 2002 2003Doğum Oranı (1,000 kişi başına) 11 11 10 9 10 ..Ölüm Oranı (1,000 kişi başına) 12 11 12 11 12 ..Doğum Oranı (kadın başına doğum) 2 2 1 .. 1 ..Doğumda Yaşam Ümidi, Toplam (yıl) 72 72 73 .. 74 ..

- Kadınkar (yıl) 76 77 78 .. 78 ..- Erkekler (yıl) 69 68 69 .. 70 ..

Alan (Km2) .. 55,920 55,920 55,920 55,920 .. Nüfus (toplam, milyon kişi) 4,783 4,635 4,446 4,462 4,465 4,456

- Şehirlerde Yaşayanlar 2,601 2,585 2,566 2,594 2,615 2,629- Şehirler (toplam içinde pay, %) 54 56 58 58 59 59- Kadınlar (toplam içinde pay, %) 52 52 52 52 52 52

Nüfus Artışı (yıllık, %) 0 -3 1 0 0 0- Şehirler (yıllık, %) 1 -2 1 1 1 1- Kırsal (yıllık, %) -1 -4 0 -1 -1 -1

Nüfus Yoğunluğu (kişi/Km2) .. 83 80 80 80 80

1991 1995 2000 2001 2002 2003İstihdamın Sektörel dağılımı

- Tarım (% pay) .. .. 15 16 .. ..- Sanayi (% pay) .. .. 29 30 .. ..- Hizmetler (% pay) .. .. 56 54 .. ..

İş Gücü, toplam (milyon kişi) 2,234 2,171 2,104 2,111 2,112 2,108- Kadınlar (% pay) 43 44 44 44 44 44

1991 1995 2000 2001 2002 2003Okur-yazarlık toplam (15 yaşından büyükler içinde % pay) 97 98 98 98 .. ..İlköğretimde okuyan öğrenciler (1,000) 415 207 195 193 .. ..

- Kızlar (% pay) .. 49 49 .. .. ..İlköğretim öğretmenleri, kadınlar (%) .. 89 89 .. .. ..

1991 1995 2000 2001 2002 2003

Sağlık Harcamaları, toplam (% GSYİH) .. .. 9 9 .. .. - Özel (% GSYİH) .. .. 2 2 .. .. - Kamu (% GSYİH) .. .. 8 7 .. ..

Hastane Yatak Sayısı (1,000 kişi başına) 7 6 6 6 .. ..

1991 1995 2000 2001 2002 2003Gıda Üretim Endeksi (1989-91 = 100) .. 60 70 69 67 .. Arazi kullanımı (ekilebilir alanlar, % pay) .. 20 26 26 .. .. Canlı Hayvan Üretim Endeksi (1989-91 = 100) .. 45 58 59 49 ..




1991 1995 2000 2001 2002 2003Elektrik Üretimi (milyar kwh) .. 8.7 10.3 11.8 .. ..

- Kömür (% pay) .. 3 15 14 .. ..- Hidroelektrik (% pay) .. 59 53 53 .. ..- Doğal Gaz (% pay) .. 10 15 15 .. ..- Nükleer (% pay) .. .. .. .. .. ..- Diğer (% pay) .. 28 16 18 .. ..

Enerji Tüketimi (kt, petrol eşdeğeri) - Üretim (kt, petrol eşdeğeri) .. 4.177 3.548 3.720 .. ..- İthalat, net (ticari en. kullanı., %) .. 41 54 53 .. ..

Kişi Başına Enerji Tüketimi - Toplam (kg, petrol eşdeğeri,) .. 1.534 1.741 1.771 .. ..- Elektrik Ener. (kişi başına kwh) .. 2.137 2.655 2.683 .. ..

Elektrik Enerjisi İletim ve DağıtımKayıpları (toplam üretim içinde pay,%)

.. 19 20 21 .. ..

Gayrı Safi Yurtiçi Hasıla 1991 1995 2000 2001 2002 2003- yıllık % büyüme -21 7 3 4 5 4- sabit 1995 yılı milyon $ 20,481 18,811 22,242 23,221 24,435 25,486- cari fiyatlarla milyon $ 18,156 18,811 18,427 19,863 22,762 28,322- PPP, sabit 1995 yılı uluslararası$, milyon 33,534 30,675 37,032 38,817 40,677 43,166- PPP (cari uluslararası $, milyon) 30,653 30,675 40,369 43,322 45,926 49,637


- yıllık % büyüme -16 6 7 3 5 4- sabit 1995 yılı $ 4,538 4,029 5,077 5,233 5,500 5,720- PPP (sabit, 1995 yılı uluslar. $) 7,011 6,618 8,329 8,7 9,11 9,687- PPP (cari uluslararası $) 6,409 6,618 9,08 9,709 10,286 11,139

Yurtiçi Tasarruflar (Cari fiyatlarla, milyon $) .. 2,032 3,263 3,644 4,662 .. Nihai tüketim harcamaları (Cari fiyatlarla, milyon $)

- Toplam 17,798 17,552 15,640 16,340 18,351 ..- Devlet

Gayrı safi sermaye oluşumu

- Cari fiyatlarla, milyon $ 1,901 3,310 3,728 4,279 6,070 ..- GSYİH'ya oranı (%) 10 18 20 22 27 ..




Gayrı Safi Gelir 1991 1995 2000 2001 2002 2003Cari fiyatlarla, milyon $ 18,055 18,782 18,020 19,346 22,263 27,226Atlas methodu, cari fiyatlarla, milyon $ .. 15,817 19,702 19,509 20,536 23,838PPP, cari uluslararası $, milyon 30,483 30,628 39,478 42,196 44,920 47,717Kişi Başına

- Atlas methodu, cari fiyatlarla $ .. 339 450 440 462 535- PPP, cari uluslararası $ 637 661 888 946 1,006 1,071

Üretim (Cari fiyatlarla, milyon $) 1991 1995 2000 2001 2002 2003Toplam Katma Değer, Faktör fiyatlarıyla 17,011 15,081 14,941 16,198 18,621 ..

- Tarım 1,777 1,608 1,358 1,389 1,542 .. - Toplam Sanayi 5,609 5,174 4,520 4,807 5,448 ..

İmalat Sanayi 4,769 3,666 3,218 3,433 3,763 .. - Hizmetler 9,625 8,299 9,063 10,002 11,631 ..

Dış Ticaret 1991 1995 2000 2001 2002 2003Mal ve Hizmet

İhracat - % GSYİH 78 39 47 48 45 .. - yıllık % büyüme .. .. 12 9 1 .. - sabit 1995 yılı milyon $ .. 7.256 10.038 10.907 11.044 ..- cari fiyatlarla milyon $ 14.098 7.256 8.686 9.595 10.317 ..

İthalat - % GSYİH 86 49 52 54 54 .. - yıllık % büyüme .. .. 4 9 9 .. - sabit 1995 yılı milyon $ .. 9.308 11.839 12.944 14.085 .. - cari fiyatlarla milyon $ 15.637 9.308 9.628 10.679 12.303 ..

Denge (Cari fiyatlarla, milyon $) -1.539 -2.052 -942 -1.084 -1.986 ..

Mal İhracat (cari fiyatlarla, milyon $) .. 4,632 4,432 4,665 4,898 6,163

- Tarımsal ham maddeler (% pay) .. 5 5 4 4 .. - Yakıtlar (% pay) .. 9 11 10 9 .. - İmalat Sanayii (% pay) .. 74 73 73 73 .. - Cevher ve metaller (% pay) .. 2 3 3 3 .. - Gıda ürünleri (% pay) .. 11 9 10 11 ..

İthalat (cari fiyatlarla, milyon $) .. 7,510 7,887 9,146 10,714 14,199- Tarımsal ham maddeler (% pay) .. 2 2 2 2 .. - Yakıtlar (% pay) .. 12 15 13 12 .. - İmalat Sanayii (% pay) .. 67 73 74 75 .. - Cevher ve metaller (% pay) .. 3 2 2 2 .. - Gıda ürünleri (% pay) .. 12 8 9 9 ..

Denge (Cari fiyatlarla, milyon $) .. -2,878 -3,455 -4,481 -5,816 -8,036




Dış Yardımlar (%) 1991 1995 2000 2001 2002 2003Merkezi hükümet harcamalarına oranı .. 1 1 1 .. .. Gayrı safi gelire oranı .. 0 0 1 1 .. Gayrı safi sermaye oluşumuna oranı .. 2 2 3 3 .. Mal ve hizmet ithalatına oranı .. 1 1 1 1 ..

Kişi Başına (cari fiyatlarla, $) .. 12 15 25 37 ..

Dış Borçlar 1991 1995 2000 2001 2002 2003Toplam Dış Borç (Cari fi. milyon $), (1) .. 3,829 11,343 11,360 15,346 ..

- Uzun Vadeli (2) .. 3,177 10,490 10,965 14,984 .. Kamu Garantisiz .. 1,317 4,379 4,541 7,305 .. Kamu ve Kamu Garantili .. 1,860 6,111 6,424 7,679 ..

- IMF Kredileri (3) .. 220 158 122 0 .. - Kısa Vadeli ((2+3/1), % Pay) .. 11 6 2 2 ..

Toplam Dış Borç Servisi - Mal ve hizmet ihracatına oranı, % .. 5 29 31 26 .. - Gayrı safi gelire oranı, % .. 2 15 17 14 .. - Cari fiyatlarla, milyon $ .. 365 2,730 3,318 3,018 - Kamu ve Kamu Garantili Dış B. İhracata oranı, % .. 2 12 13 14 .. Gayrı safi gelire oranı, % .. 1 6 7 7 .. Cari fiyatlarla, milyon $ .. 104 1,089 1,346 1,559 ..

Bazı Sosyal Göstergeler

(1000 kişi başına) 1991 1995 2000 2001 2002 2003Toplam Telefon Aboneliği ..

- Cep Telefonu 0 7 231 401 535 .. - Sabit Telefon 186 283 385 407 417

Kablo Tv Aboneliği .. 11 38 .. .. .. Günlük Gazete Sayısı 15 104 .. .. .. .. İnternet Kullanıcıları .. 5 67 118 180 .. Kişisel Bilgisayar Sayısı 15 22 112 142 174 .. Radyo Sayısı 228 259 .. .. .. .. Eğitimde Kullanılan Bilgisayar (Adet) .. .. .. .. .. ..Taşıt Aracı Sayısı (1,000 kişi başına) .. .. 274 .. .. ..



K A Y N A K L A R

"Action This Day-A Daily Chronicle of Churchill's Life, Never Despair: 1945-1965", Autumn-Winter 1947-48, The Churchill Centre, Washington DC, ABD

"Avrupa Birliği Kronolojisi, 1946-2002", Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı, AB ile İlişkiler Genel Müdürlüğü, Mayıs 2002

"Avrupa Birliği Sözlüğü", Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı, AB ile İlişkiler Genel Müdürlüğü, Ekim 2004

"Avrupa Birliği ve Türkiye", Dış Ticaret Müsteşarlığı, 5. Baskı, Ankara Kasım 2002,

"Britain's Answer to Mr. Schuman”, “The New Statesman and Nation", 17.06.1950, Cilt 39,

“2004 Yılı Dünya Yatırım Raporu”, Birleşmiş Milletler (BM), Cenevre, 2004

“Agenda 2000 and Turkey”, State Planning Organisation, DG-EU Affairs, Volume I-II, Eylül 1997 Ankara

“Bulletin of the European Communities”, (çeşitli sayılar)

2 Mayıs 1995 tarih ve COM(95)163 sayılı Beyaz Kitap ("White Paper: Preparation of the Associated Countries of the Central and Eastern Europe for Integration into the Internal Market of the Union")

Avrupa Birliği Antlaşması (konsolide metin), 24.12.2002 tarih ve C325 sayılı Avrupa Toplulukları Resmi Gazetesi

Fransa Cumhurbaşkanı de Gaulle'ün 14 Ocak 1964 tarihli Basın Konferansı, Paris, "Western European Union Assembly-General Affairs Committee: A retrospective view of the political year in Europe 1963", Mart 1964,

George C. Marshall, "European Recovery Program", Harvard Üniversitesi, 5 Haziran 1947 tarihli konuşma, "The Department of State Bulletin, Vol XVI", 15 Haziran 1947

Harry S. Truman, "1945-1953, Public Papers of the Presidents", 238. Special Message to the Congress on the Marshall Plan, 19 Aralık 1947

Joschka Fischer "From Confederacy to Federation - Thoughts on the finality of European Integration", Humboldt Universitesi, Berlin, 12 Mayıs 2000

Mark POLLACK, “Issue Areas and Level of Authority in Europe,” Journal of Common Market Studies, Cilt 38, No 3, Eylül 2002

Martin Gilbert, "The Official Biography of Winston Churchill, Never Despair", Zürih/İsviçre, 19.9.1946 tarihli konuşma, Cilt 8, 1945-65, "Houghton Mifflin Co., 1st American Ed.", 1991

Norman Davies, "Europe, A History", Oxford University Press, 1997

Walter Laquer, "Europe Since Hitler", Londra, 1967

Winston Churchill "Sinews of Peace (Iron Curtain Speech)", Westminster College, Fulton, Missouri/ABD, 5 Mart 1946 tarihli konuşma

Avrupa Birliği’nin Genişleme Süreci - kalkinma.gov.tr Birliğigenisleme.pdf · Avrupa...

Documents

Transcript of Avrupa Birliği’nin Genişleme Süreci - kalkinma.gov.tr Birliğigenisleme.pdf · Avrupa...