Audyt wewnętrzny w polskich spółkach giełdowych

Edycja 2009

Wprowadzenie

Jakość wymaga konsekwencji i uporu. Wymaga ciągłego

weryfikowania, przeglądania i oceniania przyjętych

rozwiązań, a w konsekwencji poszukiwania możliwości

doskonalenia. W świecie produkcji to nic nowego.

Procedury, okresowe kontrole i sprawny audyt, czyli

działania prowadzące krok po kroku do uzyskania

oczekiwanej przez rynek jakości produktu to

codzienność.

A jak wygląda sytuacja w obszarze zarządzania? Czy tutaj

również możemy mówić o szeroko wdrożonych

mechanizmach zapewniających ich najwyższą jakość.

Czy spółki wdrożyły rozwiązania zapewniające, że

„produkty” jakie powstają we wspomnianych obszarach

są najwyższej jakości. Że podejmowane decyzje są

optymalne z punktu widzenia interesu właścicieli?

Że działalność operacyjna jest prowadzona w sposób

sprawny i możliwie efektywny? Że wszystkie ryzyka są

faktycznie pod kontrolą organizacji. A jeśli nie, to czy

poziom tych zagrożeń jest zwyczajnie na tyle nieistotny,

że nie warto się nim zajmować? Są to pytania szczególnie

istotne, biorąc pod uwagę doświadczenia ostatniego

roku, by wymienić tylko kryzys gospodarczy, problem

opcji walutowych, trudności z utrzymaniem płynności,

czy znaczącą utratę wartości posiadanych aktywów.

Powyższe dylematy skłoniły nas do przyjrzenia się

powyższej kwestii „doskonalenia zarządzania”

w spółkach notowanych na Warszawskiej Giełdzie

Papierów Wartościowych. Postanowiliśmy spytać firmy

jak wykorzystują podstawowe narzędzie doskonalenia

spółki jakim jest audyt wewnętrzny.

Badanie zostało przeprowadzone przez Grant Thornton

Frąckowiak przy współpracy Stowarzyszenia Emitentów

Giełdowych. Ankiety skierowaliśmy do wszystkich

spółek notowanych na GPW. Zapytaliśmy o organizację

i praktyczne aspekty działania audytu wewnętrznego w

ich strukturach. Uzyskaliśmy odpowiedzi od 20 spółek,

przy czym jedynie 13 z nich zadeklarowało posiadanie

komórki audytu wewnętrznego. Nie jest to być może

duża próba, aczkolwiek jest ona reprezentatywna, biorąc

pod uwagę wyniki innego badania Grant Thornton

Frąckowiak (raport – „System kontroli i zarządzania

ryzykiem – praktyka spółek notowanych na GPW –

edycja 2009” dostępny jest na www.grantthornton.pl),

w którym 10% spółek giełdowych (a więc około 30)

deklaruje posiadanie audytu wewnętrznego.

W efekcie naszych prac powstało zatem pierwsze tak

obszerne opracowanie na temat audytu wewnętrznego

w sektorze prywatnym. Jako adresatów naszego

raportów widzimy zarówno zarządzających i członków

Rad Nadzorczych, jak również osoby bezpośrednio

zaangażowane w działanie audytu wewnętrznego.

W związku z powyższym wnioski zostały zestawione w

dwóch częściach, a każda z nich dedykowana jest

odrębnej grupie adresatów.

Dziękujemy wszystkim uczestnikom badania i już dziś

zapraszamy do udziału w przyszłorocznej edycji badania.

Wierzymy, iż wyniki badania posłużą Państwu jako

inspiracja oraz będą stanowiły doskonały benchmark

niezbędny w procesie doskonalenia i rozwoju.

Spis treści

Podsumowanie ........................................................................................................................ 5

Wnioski dla Rad Nadzorczych, Komitetów Audytu oraz Zarządów ......................................... 6

Jak spółki postrzegają audyt wewnętrzny i co tracą nie wdrażając go? ................................... 6

Argumenty „ZA” ................................................................................................................ 7

Argumenty „PRZECIW” ................................................................................................... 8

Jakie zadania pełni audyt wewnętrzny w spółkach giełdowych? ............................................... 9

Podstawowa działalność audytorów ................................................................................ 9

„Drugi etat” audytora ...................................................................................................... 10

Dla kogo audyt wewnętrzny wykonuje swoją pracę? ............................................................... 11

Podległość audytu.......................................................................................................... 11

Audyt wewnętrzny a Komitety Audytu ........................................................................... 12

Raportowanie i dostęp do organów spółki ..................................................................... 13

Czy utrzymywanie audytu jest opłacalne? ................................................................................ 14

Wnioski dla zarządzających audytem wewnętrznym i audytorów wewnętrznych ................. 15

Jak audyt wewnętrzny realizuje swoje zadania? ...................................................................... 15

Podejście zadaniowe a planowanie ............................................................................... 15

Kim są audytorzy? ....................................................................................................................... 17

Jakie zasady wewnętrzne regulują działanie audytu wewnętrznego? .................................... 19

Podstawowe regulacje ................................................................................................... 19

Zasady odnośnie zapewnienia jakości .......................................................................... 20

Czy audyt wewnętrzny współpracuje z otoczeniem organizacji? ............................................ 22

Współpraca z audytem zewnętrznym ............................................................................ 22

Outsourcing / cosourcing ............................................................................................... 23

Jakie spółki wzięły udział w badaniu? ................................................................................... 24

Kto jest autorem badania? ..................................................................................................... 26

Dane kontaktowe ......................................................................................................................... 27

Podsumowanie

Audyt wewnętrzny jest wciąż nowym, a w efekcie stosunkowo rzadko wdrażanym rozwiązaniem w polskich spółkach

giełdowych.

Spółki, które zdecydowały się na wdrożenie audytu wewnętrznego podkreślają jednak jego wartość jako mechanizmu

pozwalającego na systematyczną ocenę wielu obszarów. W praktyce audyt najczęściej skupia się na dawaniu zapewnienia o

skuteczności i efektywności działalności operacyjnej, finansów i IT. W najbliższych latach zakres ten spółki planują

poszerzyć o funkcję doradczą audytu, która obecnie wykorzystywana jest stosunkowo rzadko.

Podstawowym hamulcem w rozwoju audytu wewnętrznego w spółkach notowanych na GPW jest przeświadczenie o

kosztach związanych z jego uruchomieniem oraz brak twardych danych świadczących o opłacalności takiej inwestycji.

Część spółek ucieka się do łączenia funkcji audytora z innymi funkcjami, szczególnie w obszarze controllingu czy

sprawozdawczości finansowej.

Sposób organizacji audytu wewnętrznego, jego umiejscowienie

w strukturze organizacyjnej (zarówno w ujęciu formalnym, jak i

funkcjonalnym) oraz stopień sformalizowania w większości

przypadków spełnia najlepsze praktyki w tym obszarze. A za te

spółki zgodnie uznają Standardy Profesjonalnej Praktyki

Audytu Wewnętrznego opracowane przez Międzynarodowy

Instytut Audytorów Wewnętrznych (IIA).

W niewielkim stopniu udokumentowane są kwalifikacje osób

pełniących role audytorów wewnętrznych oraz stopień

wdrożenia mechanizmów zapewnienia jakości samego audytu

wewnętrznego.

15%

46%

39%

Rok utworzenia komórki audytu wewnętrznego

przed 2000 2000 - 2004 2005 - 2009

Wnioski dla Rad Nadzorczych,

Komitetów Audytu oraz Zarządów

Jak spółki postrzegają audyt wewnętrzny i co tracą nie wdrażając go?

Audyt wewnętrzny jest nowym elementem polskich organizacji,

zarówno prywatnych, jak i publicznych. Przed rokiem 2000 można

było go spotkać w sporadycznych przypadkach. Data ta wydaje

się nie być przypadkowa – to właśnie z początkiem XXI wieku, na

skutek głośnych skandali finansowych, zarówno

w Polsce, jak i na świecie, zaczęto szerzej mówić o potrzebie

większego nadzoru nad systemami kontroli wewnętrznej. Mimo

wszystko zdania co do przydatności i skuteczności audytu

wewnętrznego są wciąż podzielone. Jednak wśród naszych

ankietowanych przeważały głosy „za”.

Argumenty „ZA”

Celem audytu wewnętrznego jest wsparcie zarządzających w ciągłym

doskonaleniu systemu zarządzania poprzez cykliczną weryfikację, ocenę i

doradztwo. I tak właśnie jego rolę postrzegają te spółki notowane na GPW,

które zdecydowały się wdrożyć funkcję audytu wewnętrznego. Odpowiadając

na pytanie, dlaczego podjęto decyzję o wdrożeniu audytu wewnętrznego?”,

w sposób szczególny podkreślają one rolę tej funkcji jako elementu systemu

kontroli wewnętrznej. Ponadto jednoznacznie wskazują na jego wartość jako

dostawcy systematycznej oceny poszczególnych obszarów spółki. Wartym

podkreślenia jest również fakt, że spółki rzadziej wskazywały wymagania

zewnętrzne (Dobre Praktyki Spółek Notowanych na GPW) oraz wymagania

Rady Nadzorczej i właścicieli jako motywację do wdrożenia audytu

wewnętrznego. Pokazuje to zatem, że decyzja o powołaniu funkcji audytu

wewnętrznego wynikała z faktycznych potrzeb spółki, a wymagania odgórne

były raczej dodatkowym bodźcem.

0%

50%

100%jest elementem wdrożonego systemu kontroli wewnętrznej

dostarcza systematycznej oceny i skuteczności systemu kontroli wewnętrznej

dostarcza systematycznej oceny i skuteczności systemu zarządzania ryzykiem

przynosi wartośd dodaną

jest wymagany przez Dobre Praktyki Spółek Notowanych na GPW

jest wymagany przez Radę Nadzorczą / Komitet Audytu

gwarantuje niezależną ocenę i profesjonalne doradztwo

dokonuje profesjonalnej oceny istotnych kwestii z obszarów finansowych, kwestii związanych z ryzykiem, kontrolą wewnętrznąpełni kluczową rolę w strategii Spółki

jest wymagany przez właściciela (grupę kapitałową)

Argumenty „PRZECIW”

Spółki, które nie wdrożyły do tej pory audytu wewnętrznego

uzasadniają to głównie wysokimi kosztami związanymi z jego

ustanowieniem i działaniem. Z jednej strony trudno się z tym nie

zgodzić, z drugiej jednak należy mieć na uwadze, że są to pieniądze

wydawane w celu podniesienia prawdopodobieństwa realizacji celów

spółki. A więc koszty uzasadnione, które należy postrzegać jako

inwestycję w przyszły rozwój organizacji. Twierdzenie o barierach

kosztowych poddaje jednak pod wątpliwość część spółek deklarując, że

nie posiadają po prostu informacji wskazujących na wymierne efekty

jego funkcjonowania. Odpowiedzią na tą wątpliwość może być fakt, że

większość spółek, która wdrożyła audyt wewnętrzny dokonując

okresowej oceny kosztów i korzyści z jego utrzymywania dochodzi do

wniosku, że warto (patrz punkt „Czy utrzymywanie audytu jest

opłacalne?”).

0% 50% 100%

nie jest wymagany przez prawo

brak wymiernych efektów jego funkcjonowania

wysokie koszty wdrożenia / utrzymywania

Jakie zadania pełni audyt wewnętrzny w spółkach giełdowych?

Podstawowa działalność audytorów

Najwięcej uwagi audytorzy poświęcają kwestiom wydajności i efektywności

swoich organizacji – realizację zadań z tego zakresu deklaruje niemal 8 na

10 ankietowanych. Ponadto wszystkie spółki uznały ten obszar za

najistotniejszy w perspektywie 3-5 lat. Patrząc na niewielkie wykorzystanie

funkcji doradczej można odnieść wrażenie, że potencjał audytu

wewnętrznego w tym obszarze jest niewykorzystany. Najwyraźniej do

podobnych wniosków dochodzą spółki ponieważ na pytanie o zadania dla

audytu na najbliższych 3-5 lat po „tradycyjnym” audycie operacyjnym

w takim samym stopniu wskazują audyt finansowy, IT oraz właśnie

doradztwo.

0%

50%

100%

Jakie obszary audytorzy wewnętrzni uznają za istotne?

obecnie w ciągu 5 lat

Można też przewidywać, że w ciągu najbliższych kilku lat wzrośnie zainteresowanie audytorów obszarami takimi jak

społeczna odpowiedzialność biznesu (CSR) czy kwestie etyczne, które do tej pory nie znajdowały się w kręgu ich

zainteresowań, a może bardziej – nie generowały zdaniem audytorów zbyt wielkiego ryzyka dla spółki.

„Drugi etat” audytora

W części spółek (31%) audytorzy wewnętrzni obok swojej podstawowej funkcji realizują szereg dodatkowych zadań

działając jako specjaliści w obszarach controllingu czy rachunkowości. Takie podejście, zidentyfikowane głównie

w spółkach o dominującym kapitale polskim, jest niebezpieczne, gdyż może uniemożliwić prawdziwie niezależną ocenę

obszarów, za które audyt wewnętrzny sam odpowiada operacyjnie.

Na dodatkowe zadania audytorzy poświęcają:

od 15 do 35% czasu (sprawozdawczość grupowa i

rachunkowość zarządcza),

od 20 do 60% czasu (sprawozdawczość finansowa).

W tym skrajnym przypadku, kiedy na audyt poświęca się mniej

czasu niż na pomoc innym komórkom w przygotowaniu

sprawozdania finansowego, trudno w zasadzie mówić o funkcji

audytu wewnętrznego. Bardziej rysuje się obraz komórki pionu

finansowego, dokonującej okresowo audytów, czy może bardziej

nawet kontroli (z uwagi na brak warunku niezależności).

0% 50% 100%

controlling / rachunkowośd zarządcza

sprawozdawczośd finansowa (jednostkowa i skonsolidowana)

sprawozdawczośd grupowa / korporacyjna

Rodzaje prowadzonej przez audytorów wewnętrznych działalności operacyjnej

0%

50%

100%

Komitet Audytu / członek Komitetu

Audytu

prezes zarządu dyrektor zarządzający

przewodniczący Rady Nadzorczej

dyrektor finansowy

przewodniczący Komitetu Audytu

wiceprezes zarządu

Podległośd audytu wewnętrznego

funkcjonalna

formalna

Dla kogo audyt wewnętrzny wykonuje swoją pracę?

Podległość audytu

Z powszechnie uznawanych definicji wynika, że audyt wewnętrzny powinien być funkcją niezależną i obiektywną. Dlatego

też zapewnienie niezależności, w tym również organizacyjnej, ma dla jego funkcjonowania kluczowe znaczenie.

Widać, że spółki giełdowe dostrzegają znaczenie tej kwestii,

gdyż w większości z nich audyt wewnętrzny podlega

formalnie pod możliwie najwyższy szczebel kierownictwa,

czyli pod Prezesa lub innych członków Zarządu.

Jednocześnie, obok Zarządu, głównym zleceniodawcą

zadań i odbiorcą wyników ich realizacji (podległość

funkcjonalna) jest Komitet Audytu oraz szarzej – Rada

Nadzorcza. Taki model działania audytu, który dostarcza

wiedzę i zapewnienie na temat sposobu funkcjonowania

organizacji bezpośrednio Radzie Nadzorczej, a

równocześnie posiada do tego odpowiednie umocowanie i

wsparcie ze strony Zarządu spółki jest rozwiązaniem

optymalnym.

Warto w tym miejscu podkreślić, że umieszczenie komórki audytu wewnętrznego w jakimkolwiek pionie, czy ustanowienie

podległości funkcjonalnej (np. w pionie finansowym) może mieć zdecydowanie negatywny wpływ na zakres jego zadań

oraz sposób funkcjonowania, z uwagi na potencjalne ograniczenie niezależności audytu.

Audyt wewnętrzny a Komitety Audytu

Funkcjonowanie audytu wewnętrznego powinno być powiązane jest z funkcjonowaniem w ramach Rady Nadzorczej

Komitetu Audytu. Wynika to z faktu, że jednym z głównych zadań Komitetów Audytu jest monitorowania skuteczności i

efektywności funkcjonującego w spółce systemu kontroli wewnętrznej i w tym właśnie zadaniu podstawowym narzędziem

wydaje się być audyt wewnętrzny.

Jednak w przypadku spółek notowanych na GPW nie zaobserwowaliśmy

tego typu jednoznacznej zależności, choć w 70% spółek giełdowych, w

których powołany został Komitet Audytu, występuje również audyt

wewnętrzny. Jeśli chodzi o wszystkie spółki biorące udział w badaniu, to

audyt wewnętrzny został powołany w 2/3 z nich, jednak nie zawsze były

to te same spółki, w których powołany został Komitet Audytu.

Warto zaznaczyć ponadto, że wszystkie spółki, które nie powołały

Komitetu Audytu to spółki z dominującym udziałem prywatnego

kapitału polskiego. Dowodzi to, że rozwiązanie to nie przyjęło się

jeszcze w pełni wśród polskich akcjonariuszy, natomiast zachodni

kapitał traktuje takie rozwiązanie jako swoisty standard.

0% 50% 100%

rady nadzorczej

komitetu audytu

członków zarządu

prezesa zarządu

Audytorzy wewnętrzni deklarujący swobodny dostęp do

0% 50% 100%

Rady Nadzorczej / członka Rady Nadzorczej

zarządu

przewodniczącego Komitetu Audytu

przewodniczącego Rady Nadzorczej

dyrektora finansowego

dyrektora zarządzającego

Komitetu Audytu / członka Komitetu Audytu

kierownika komórki audytowanej

prezesa zarządu

Audytorzy wewnętrzni raportujący do

Raportowanie i dostęp do organów spółki

Podległość formalna, czy funkcjonalna to jedno, natomiast w praktyce

często ważniejszą okazuje się być faktyczna dostępność przedstawicieli

poszczególnych organów spółki dla audytorów wewnętrznych oraz

przekazywanie im wnioski ze zrealizowanych zadań audytowych.

Z deklaracji spółek wynika, że audytorzy

wewnętrzni nie mają żadnych problemów z

dostępem do członków zarządu. Nie

powinno to dziwić z uwagi na fakt, że

zarządy realizują w większości przypadków

codzienne zadania w siedzibie spółki. Jak

wcześniej wspomniano są oni także

głównymi formalnymi zwierzchnikami

audytu wewnętrznego. Nieco gorzej wygląda

dostępność dla pracowników audytu

wewnętrznego członków Komitetu Audytu

oraz Rady Nadzorczej.

Biorąc pod uwagę omówioną

wcześniej podległość komórek

audytu wewnętrznego nie dziwi fakt,

że głównym odbiorcą informacji

płynących z komórki audytu

wewnętrznego jest Prezes Zarządu.

Podobnie widać wyraźnie przepływ

informacji do członków Komitetów

Audytu oraz Rady Nadzorczej.

Czy utrzymywanie audytu jest opłacalne?

Każda komórka organizacyjna, system czy proces w przedsiębiorstwie

powinien mieć swoje uzasadnienie biznesowe. Z takiego założenia też

wychodzi większość spółek, w których funkcjonuje audyt wewnętrzny.

77% z nich prowadzi bowiem okresową ocenę korzyści wynikających

z utrzymywania audytu wewnętrznego. Przez ocenę korzyści spółki głównie

rozumieją analizę ilości obserwacji czynionych podczas audytów oraz analizę

ilości rekomendacji wdrożonych po audycie. Tu oczywiście kryje się pewne

ryzyko utożsamienia ilości z jakością.

W naszej ocenie niedoceniona jest wartość analizy korzyści finansowych

płynących z wdrażanych rekomendacji. Zdajemy sobie sprawę, że wycena

poszczególnych korzyści jest często trudna, jednak tak naprawdę jest ona

kluczowa. Jako jedyna pozwala obiektywnie stwierdzić czy audyt wewnętrzny się opłaca. Szczególnie, że większość spółek

(69%) prowadzi równolegle analizę kosztów wynikających z funkcjonowania audytu wewnętrznego. W związku z tym

wydaje się, że w sytuacji, kiedy wartość audytu wewnętrznego jest kwestionowana przez część spółek, w najlepszym

interesie audytorów jest podjęcie starań pozwalających w sposób wymierny udowodnić opłacalność ich pracy.

0%

50%

100%

Sposoby analizy korzyści z funkcjonowania audytu wewnętrznego

statystyka rekomendacji zalecanych / wdrożonych

liczba kluczowych obserwacji / rekomendacji z audytu

ocena korzyści finansowych z tytułu wdrożenia rekomendacji

liczba zgłoszonych potrzeb na projekty zapewniające / doradcze ze strony kierownictwa Spółki

ankiety / oceny ze strony audytowanego

ocena funkcjonowania audytu wewnętrznego przez audytorów zewnętrznych

ocena przez Komitet Audytu

Ponadto audytorzy wewnętrzni bardziej zainteresowani są informacją zwrotną na temat swojej pracy ze strony

audytowanych, a nie „zleceniodawców”, czyli członków Komitetu Audytu (taką formę oceny deklaruje jedynie co dziesiąta

spółka).W naszej ocenie nie jest to optymalna sytuacja, rzetelna ocena audytu powinna uwzględniać oba te źródła

informacji równorzędnie i to w zdecydowanie większym zakresie niż do tej pory.

39%

15%

15%

23%

8%

Ilośd zadao zrealizowanych w 2008 roku

1-10

11-20

20-50

50-100

powyżej 100

Wnioski dla zarządzających audytem

wewnętrznym i audytorów

wewnętrznych

Jak audyt wewnętrzny realizuje swoje zadania?

Podejście zadaniowe a planowanie

Ilość zrealizowanych zdań audytowych zależy

bezpośrednio od liczy zatrudnionych w

komórce audytorów, ale również od

czynników, które trudno ująć w badaniu,

takich jak: zakres zadań, złożoność, zakres

geograficzny zadania czy doświadczenie i

umiejętności audytora. Wydajność

pracowników komórek audytu wewnętrznego

jest zdecydowanie różna, gdyż liczba

zrealizowanych zadań przez pojedynczego

audytora waha się od 1 do 6 rocznie.

Zdecydowana większość audytorów zatrudnionych w spółkach giełdowych (77%) opracowuje plany działania audytu

wewnętrznego. Powstaje pytanie, jak funkcjonują pozostałe komórki audytu wewnętrznego w spółkach giełdowych?

Wydaje się mało prawdopodobne, aby ¼ audytorów działa na zasadzie „od zadania do zadania”. W takim przypadku

trudno byłoby bowiem mówić o racjonalnym, efektywnym podejściu. Przede wszystkim nie byłby spełniony podstawowy

warunek realizacji profesjonalnej funkcji audytu tj. oparcie działań audytu na analizie ryzyka. Chyba, żeby założyć, że

komórki audytu niesporządzające planu po zakończeniu każdego zadania przeprowadzają nową analizę ryzyka dla

jednostki. Wydaje się to jednak mało prawdopodobne. Szczególnie jeśli wziąć pod uwagę, że nawet spółki, które

sporządzają plany, aktualizują je raz do roku (kilka razy w roku robi to niecała 1/3 spółek.

.

Z analizy sposobów definiowania zadań audytowych rysuje się modelowa procedura planowania. Wśród czterech

najważniejszych elementów wymieniono bowiem: analizę ryzyka, wytyczne od Zarządu i Komitetu Audytu oraz wnioski z

poprzednich audytów. Warto ponadto wspomnieć, że równocześnie wszystkie te elementy uwzględnia połowa spółek.

0% 50% 100%

wymogi prawne

wytyczne od właścicieli

wymogi grupowe / korporacyjne

wytyczne od kierownictwa

wytyczne od Rady nadzorczej

wytyczne od audytorów zewnętrznych

wytyczne od Komitetu Audytu

wytyczne od Zarządu

wnioski z poprzednich audytów

metodyka oparta na analizie ryzyka

Sposoby definiowania zadao do planu audytu wewnętrznego

Pozytywne jest duże zaangażowanie Komitetów Audytu, nasuwa się wniosek, że spółki, które posiadają audyt wewnętrzny,

nie utworzyły Komitetu Audytu tylko w celach „marketingowych”, aby spełnić wymogi Corporate Governance).

31%

15%15%

39%

Średnia liczba osób zatrudnionych w komórce audytu wewnętrznego

w 2008 roku

1-3 4-6 7-10 powyżej 10

Kim są audytorzy?

Ponad 2/3 komórek audytu wewnętrznego w spółkach giełdowych

dysponuje zasobami ludzkimi na poziomie 4 osób i więcej.

Co interesujące wielkość komórki audytu wewnętrznego nie zależy ani od

wielkości spółki, ani struktury właścicielskiej czy branży, a bardziej od

etapu rozwoju danej komórki audytu wewnętrznego. Stwierdzono bowiem

zależność - im dłuższa historia audytu wewnętrznego w danej organizacji,

tym większa liczba zatrudnionych w nim pracowników. Komórka audytu

działająca do pięciu lat zatrudnia średnio 3 osoby, natomiast zatrudnienie

w komórkach o dłuższej historii działania (niezależnie czy będzie to 6 czy

11 lat) wynosi średnio 18 etatów.

Bardzo zróżnicowana jest struktura zatrudnienia w komórkach

audytu wewnętrznego. Niepokojące jest to, że w niemal 40%

komórek audytu wewnętrznego, audytorzy wewnętrzni nie

posiadali certyfikatów czy tytułów zawodowych,

potwierdzających umiejętności i wiedzę.

W ponad ¾ komórek osoby z certyfikatami stanowiły mniejszą

część zatrudnionych w komórce.

42%

19%

17%

8%

8%

3% 3% 0%0%

Kwalifikacje posiadane przez audytorów wewnętrznych

CIA

Egzamin MF

ACCA

uprawnienia biegłego rewidenta

CISA

CFA

CFE

CGAP

CISM

Wśród audytorów wewnętrznych zatrudnionych w polskich spółkach

giełdowych największą popularnością cieszą się kwalifikacje

Certyfikowanego Audytora Wewnętrznego (CIA) oraz zdany egzamin

Ministra Finansów. Popularność tych pierwszych wyjaśnia ich

uniwersalność. Druga grupa, czyli egzamin ministerialny skierowany do

audytorów sektora finansów publicznych był do niedawna najbardziej

rozpowszechnioną formą (głównie z uwagi na wymogi ustawy o

finansach publicznych) potwierdzania kwalifikacji zawodowych

audytorów wewnętrznych. Zdecydowanie rzadziej zdarza się posiadanie

przez audytorów kwalifikacji wspomagających audyt systemów

informatycznych (np. CISA) czy szacowanie ryzyka nadużyć (CFE).

Silnie reprezentowana jest natomiast grupa osób posiadająca kwalifikacje

w zakresie rachunkowości i finansów (biegli rewidenci, osoby

posiadające certyfikaty CFA i ACCA).

Analizując potwierdzone certyfikatami

kwalifikacje audytorów wewnętrznych można

również dostrzec silne zależności pomiędzy

nimi, a realizowanymi zadaniami audytowymi

(patrz rozdział „Jakie zadania pełni audyt

wewnętrzny w spółkach giełdowych? -

Podstawowa działalność audytorów)”. Zatem

audytorzy wewnętrzni zdobywają certyfikaty w

tych obszarach, które są dla nich najważniejsze

w codziennej pracy.

0%

50%

100%

Treści zawarte w karcie / statucie

Jakie zasady wewnętrzne regulują działanie audytu wewnętrznego?

Podstawowe regulacje

Funkcjonowanie audytu wewnętrznego na poziomie strategicznym, zgodnie z najlepszymi standardami, powinno zostać

uregulowane na piśmie w formie statutu, regulaminu czy karty audytu wewnętrznego. Dokument taki został co prawda

powołany w niemal 2/3 spółek posiadających audyt, jednak widać wyraźnie, że spółki nadrabiają zaległości w tym zakresie

dopiero od niedawna (połowa regulacji pochodzi z ostatnich pięciu lat).

Niemal wszystkie spółki wyczerpały w swoich regulacjach katalog obszarów, jakie zgodnie z najlepszymi praktykami winny

być uregulowane w statucie / karcie audytu.

Dodatkowo w celu dalszej standaryzacji i

ujednolicenia działania audytu wewnętrznego

62% spółek ustanowiło szczegółowe zasady/

procedury funkcjonowania audytu

wewnętrznego na poziomie operacyjnym.

Były to te same spółki, które posiadają

również kartę czy regulamin działania audytu

wewnętrznego. Można więc powiedzieć, że

audyt wewnętrzny w tych spółkach

funkcjonuje w środowisku sformalizowanym.

I to zarówno na poziomie strategicznym, jak i

odnoszącym się do codziennego działalności.

Zasady odnośnie zapewnienia jakości

Jak już wspomniano wcześniej audyt wewnętrzny jest jednym z

mechanizmów zapewnienia jakości systemów i mechanizmów zarządzania,

dlatego też spółki, które go wdrażają można uznać za świadome

konieczności ustawicznej analizy i weryfikacji przyjętych rozwiązań. W tym

kontekście może dziwić fakt, że tylko w co drugiej komórce audytu

wewnętrznego w spółkach giełdowych wdrożono system zapewnienia i

poprawy jego jakości. Najczęściej podejmowane działania w tym zakresie to

nadzór ze strony przełożonych oraz stosowane w każdej komórce audytu

(deklarującej wdrożenie programu zapewnienia jakości) procedury audytu.

Jak podkreślano już wcześniej w reporcie (patrz rozdział „Czy utrzymywanie audytu jest opłacalne?”), audytorzy

wewnętrzni zabiegając o informację zwrotną na temat podejmowanych przez siebie działań zwracają się zdecydowanie

częściej do audytowanych niż zarządu (czyli w głównej mierze swoich – zleceniodawców i przełożonych). A to przecież

właśnie ta druga grupa jest głównym interesariuszem funkcji audytu wewnętrznego w organizacji. Z drugiej strony

wyjaśnieniem może być omawiana wcześniej deklaracja przedstawicieli spółek, że audyt nie ma problemów z dostępem do

członków zarządu czy członków Komitetu Audytu – być może zatem wnioski, rekomendacje i sugestie z ich strony są

przekazywane w sposób nieformalny podczas spotkań i niepotrzebne są dodatkowe narzędzia w postaci ankiet, czy

formalnych zapytań?

0%

50%

100%

Stosowane narzędzia zachowania i poprawy jakości

procedury audytu

weryfikacja przez przełożonych

przegląd przez osoby / firmy zewnętrzne wobec komórki / organizacji

listy kontrolne

ankiety dla audytowanych

przegląd przez innych pracowników komórki

ankiety dla Zarządu

Niemal 8 na 10 komórek audytu wewnętrznego w spółkach giełdowych deklaruje zgodność (z czego 2/3 stuprocentowe

spełnienie wymagań) ze standardami profesjonalnej praktyki audytu wewnętrznego. Niewiele mniej powołuje się na kodeks

etyki IIA. W tym miejscu widać wyraźnie, że wytyczne IIA są głównym wyznacznikiem działania audytorów w polskich

spółkach giełdowych. Nietrudno to wyjaśnić, gdyż IIA jest organizacją zrzeszającą audytorów wewnętrznych z całego

świata i od wielu lat dbającą o rozwój tej grupy zawodowej.

0%

50%

100%

kodeksem etyki ustanowionym

przez IIA

standardami profesjonalnej praktyki audytu

wewnętrznego ustanowionymi

przez IIA

innymi standardami

nie

Komórki audytu wewnęrznego zachowujące zgodnośd z najlepszymi praktykami oraz zakres zgodności

brak informacji

częściowa zgodnośd

pełna zgodnośd

38%

31%

23%

8%

Charakter współpracy z audytem zewnętrznym

współpraca obopólna

brak współpracy

wykorzystanie wniosków audytu wewnętrznego przez audytorów zewnętrznych

inny charakter

Czy audyt wewnętrzny współpracuje z otoczeniem organizacji?

Współpraca z audytem zewnętrznym

Współpraca audytorów wewnętrznych i zewnętrznych (rozumianych

najczęściej jako biegłych rewidentów) może przynosić korzyści obu stronom,

szczególnie jeśli chodzi o wskazanie obszarów największego ryzyka. Ponadto

audytorzy zewnętrzni, mający często po raz pierwszy styczność z daną

jednostką, uzyskują lepszy wgląd w procesy i organizację spółki, natomiast

audytorzy wewnętrzni mają okazję uzyskać cenne spojrzenie z zewnątrz

pozbawione pewnej rutyny.

Patrząc na wyniki naszego badania można

powiedzieć, że taka praktyka pojawia się na

rodzimym parkiecie. Choć większość spółek

posiadających audyt wewnętrzny

wykorzystuje tą szansę, to jednak trudno

nazwać takie podejście standardem.

Możnaby się zatem zastanowić, czy brak

współpracy wynika z dystansu audytorów

wewnętrznych do audytorów zewnętrznych.

Niechęci do współpracy działającej w

odwrotnym kierunku? Czy być może jest

efektem niedostrzegania potencjalnych

korzyści płynących z takiej współpracy?

Outsourcing / cosourcing

Abstrahując od współpracy na linii „audyt wewnętrzny a audyt zewnętrzny”, audytorzy spółek giełdowych są bardzo

samodzielni. Na co dzień ze wsparcia zewnętrznego nie korzysta żadna ze spółek biorących udział w badaniu,

a jedynie w 4 na 10 przypadków korzystano ze wsparcia przy wdrożeniu funkcji audytu w spółce. Analiza ryzyka była

obszarem najczęściej wskazywanym jako ten, w którym audytorzy otrzymywali wsparcie zewnętrzne. Może to wskazywać,

że analiza ryzyka sprawia audytorom największą trudność. Z drugiej strony być może audytorzy przywiązują po prostu

największą wagę do tego zagadnienia w związku z czym poszukują świeżego, obiektywnego spojrzenia pozwalającego

skutecznie i efektywnie przeanalizować zagrożenia drzemiące w spółce i jej otoczeniu.

0%

50%

100%

ocena ryzyka analiza procesów

szkolenia wdrożenie funkcji audytu wewnętrznego

(całośd procesu)

realizacja wybranych, pierwszych

zadao audytowych

Zakres wsparcia zewnętrznego podczas wdrożenia audytu wewnętrznego

Jeśli wziąć pod uwagę wcześniejsze informacje o przewidywanym dużym znaczeniu audytów IT w ciągu najbliższych 3-5

lat oraz uwzględniając rzadkość występowania wśród audytorów potwierdzonej certyfikatami wiedzy w tym obszarze,

wydaje się, że w najbliższych latach większe wsparcie zewnętrzne dla audytu wewnętrznego będzie konieczne. Nie ma z

resztą w tym nic dziwnego. Utrzymywanie specjalistów w wielu obszarach jest często nieefektywne kosztowo i bardziej

opłaca się outsourcowanie części usług audytorskich do wyspecjalizowanych w danym zakresie jednostek.

Jakie spółki wzięły udział w badaniu?

W badaniu (przeprowadzonym w maju 2009 roku) uczestniczyły głównie spółki o kapitale polskim (stanowiły one 2/3

próby badawczej). Zwrot ankiet otrzymano głownie ze spółek dużych i bardzo dużych, zarówno jeśli chodzi o

zatrudnienie, jak i wielkość obrotów. Reprezentowane były wszystkie branże, jednak dominowały instytucje finansowe, jak

i firmy zajmujące się produkcją.

65%

20%

10%

5%

Struktura własności

Spółka z większościowym udziałem prywatnego kapitału polskiego

Spółka z większościowym udziałem prywatnego kapitału zagranicznego

Spółka z rozproszonym akcjonariatem

Spółka z większościowym udziałem Skarbu Paostwa

10%

40%40%

10%

Liczba pracowników w 2008 roku

poniżej 100

101 - 1.000

1.001 - 10.000

powyżej 10.000

5%

10%

30%

15%

40%

Obroty w 2008 roku

poniżej 5 mln zł

50-100 mln zł

100-500 mln zł

500-1.000 mln zł

powyżej 1 mld zł

0% 20% 40%

produkcja

finansowa

handel

pozostała

usługi

telekomunikacyjna

energetyczna

informatyczna

Branża

Kto jest autorem badania?

Badanie, którego wyniki zostały zaprezentowane w niniejszym opracowaniu, zostało przeprowadzone przez

Grant Thornton Frąckowiak, członka sieci Grant Thornton International.

Grant Thornton International jest jedną z wiodących organizacji światowych zrzeszającą ponad 100 niezależnie

zarządzanych firm księgowych i doradczych świadczących usługi w zakresie audytu, podatków i udzielania

specjalistycznych porad dla firm prywatnych oraz jednostek interesu publicznego. Grant Thornton International jest marką

wysoko cenioną i rozpoznawalną przez organy regulujące rynek, instytucje finansowe, inwestorów, analityków, media

specjalistyczne.

Jako członek sieci Grant Thornton Frąckowiak posiada dostęp do najlepszych praktyk w zakresie czterech grup

produktowych: audyt, outsourcing księgowości, doradztwo podatkowe oraz doradztwo gospodarcze oraz możliwość

korzystania ze specjalistycznej wiedzy doradców zagranicznych i zapewnia spójną i sprawną obsługę przez zagranicznych

partnerów sieci Grant Thornton.

Grant Thornton Frąckowiak oferuje swoim klientom specjalistyczną wiedzę lokalną wspartą przez międzynarodową

metodologię i ekspertyzy.

Dane kontaktowe

Kontakt z Grant Thornton Frąckowiak w związku z tym dokumentem

Anatol Skitek

Certyfikowany Audytor Wewnętrzny (CIA)

T +48 661-538-546

E anatol.skitek@pl.gt.com

Informacje zawarte w niniejszym dokumencie mają jedynie charakter ogólny i poglądowy. Nie stwarzają one stosunku

handlowego ani stosunku świadczenia usług doradztwa podatkowego, prawnego, rachunkowego lub innego

profesjonalnego doradztwa. Przed podjęciem jakichkolwiek działań należy skontaktować się z profesjonalnym doradcą w

celu uzyskania porady dostosowanej do indywidualnych potrzeb.

Grant Thornton Frąckowiak Sp. z o.o. dołożyło wszelkich starań, aby informacje znajdujące się w niniejszym dokumencie

były kompletne, prawdziwe i bazowały na wiarygodnych źródłach. Grant Thornton Frąckowiak Sp. z o.o. nie ponosi

jednak odpowiedzialności za ewentualne błędy lub braki w nich oraz błędy wynikające z ich nieaktualności. Grant

Thornton Frąckowiak Sp. z o.o. nie ponosi także odpowiedzialności za skutki działań będące rezultatem użycia tych

informacji.