Arra ne fermen bujqesore. Udhezues praktik per fermeret; Haki Kola, Draft i rishikuar ne 2012

7/30/2019 Arra ne fermen bujqesore. Udhezues praktik per fermeret; Haki Kola, Draft i rishikuar ne 2012

1/66

ARRA NE FERMEN

BUJQESORE

UDHEZUES PRAK TIK PER FERMERET

Hak i KOLA

Draftivitit2009,rishikuar2012


2/66

Prmbajtjaeudhzuesit

Hyrje ........................................................................................................................... 5Gjykojeni edhe njehere arrn ...................................................................................... 5

Karakteristikat bio- ekologjike ........................................................................................... 6Vshtrimi prgjithshm mbi arrn e marrdhniet me tregun .................................... 9Cfar shitet. ............................................................................................................... 10Si shitet druri i arres .................................................................................................. 10Pyetje: Une kam tok pr t mbjell me kultura drusore, dikush m thot se arra kakosto t ult mbjellje, a sht i vertte ky fakt ? ....................................................... 11Pyetje: Shum rekomandojn mbjelljen e plepit, pasi ai jep prodhimin m t lart tlnds ne koh t shkurtr, Sa lnd druri mund t prodhohet nga arra ? ................ 11Pyetje: Dikush e quan arrn dru te shenjt, dikush tjetr pr biznes, a mund t nathoni se kur duhet prer pr tu shitur arra pr dru ? ................................................. 12Pyetje: Si ta masim volumin e drurit t arrs q e ve n shitje ?............................. 13

Tendenca e tregut te frutave .............................................................................................. 14Krkesat dhe operacionet e tregut t frutave ............................................................ 14Krkesa pr arra t qruara ....................................................................................... 15Arritja e tregut ........................................................................................................... 15Praktikat pas vjeljes jan shum t kufizuara: .......................................................... 17Vjelja ......................................................................................................................... 17Kujdesi pas vjeljes: ................................................................................................... 17Pyetje: Ne e kemi ditur se arras ka nevoj pr pleherim, kohet e fundit dgjojmshum se pr t shtuar prodhimin dhe kualtien e frutave duhet aplikuar pleherimi:Cfra pleherash na rekomandohet t prdorim ? ...................................................... 19Armiq dhe smundje ................................................................................................. 21Psrse i rrzon kokrrat arra ime? ............................................................................ 21

Shartimi, Krasitja, Rrallimi ............................................................................................... 21Metodat ..................................................................................................................... 22Shtimi me rrnjzim:................................................................................................. 22Shartimi dimror n sera ........................................................................................... 22Teknika e shartimit ................................................................................................... 23Trajtimi pas shartimit ................................................................................................ 23Shartimi me syth ne fidanishte .................................................................................. 23Shartimi unazor ......................................................................................................... 23Shartimi me copa drejtkndshe ............................................................................... 23Shartimi n form T .................................................................................................. 23Shartimi me kalem .................................................................................................... 24Shartimi nn lvor ................................................................................................... 24Teknika: .................................................................................................................... 24Mikro shumzimi ...................................................................................................... 25Krasitja ...................................................................................................................... 25Rrallimet ................................................................................................................... 27Fara, Fidanat ............................................................................................................. 27


3/66

Pyetje: Prse nuk bhet mbjellja e fars direct n vjesht, por bhen harxhime prshtratifikim? .............................................................................................................. 27Pyetje: Bhet shume reklam pr t zgjedhur fidana sa m t mir pr t ngritur njbllok me arra. Un do dshiroja q t provoja t mbillnja arr me far, pasi kam mtepr besim, pasi n t jjtjn mnyr shtohet arra n natyre. Cfar na kshillohet ?

................................................................................................................................... 28

Ku t mbledhim fara ................................................................................................. 28Si t prodhojm fidana .............................................................................................. 28Domosdoshmria e ngritjes se koleksioneve ............................................................ 29Pyetje: A mund t mbillet n numr t pakt, apo me cdo kusht duhen kijuar blloqete mdha ?. ................................................................................................................ 29Pyetje: Po, me gjithe keto porosi, m tepr kemi konfuzion se ku ta mbjellim: A karealisht shum terrene qe mund te mbillen me arra? ................................................ 29Pyetje: Arra don vite te tera te filloje prodhimin, nga ana tjeter dikush thote se karritje shum t shpejt, cila esht e verteta? .............................................................. 30Pyetje: A sht i vrtete q t mbjellsh nje dru arre sht si depozit kursimi ...... 30Toka dhe zgjedhja e vendit ....................................................................................... 30

Struktura dhe tekstura ............................................................................................... 30Pyetje: a ka rol forma e terrenit ne zhvillimin e arrs ............................................... 31Si ta studjojm tokn pa vajtur n laborator ............................................................. 31Para se t vendosimt mbjellim apo jo ..................................................................... 31Si konkluzion: Ku ta mbjellim arrn ? ...................................................................... 31Mbjellja n blloqe ..................................................................................................... 32Krahasimi i trajtimit tradicional me trajtimin e permiresuar .................................... 34Hapat dhe rradha e veprimeve gjate mbjelljes ........................................................ 35Shrbimet kulturore pr pemet ne rritje perfshijn ................................................... 35Shrbimet pr pemet n prodhim: ............................................................................. 35

KLASIFIKIMI I ARRAVE TE DIBRES ......................................................................... 37Shtrimi i problemit .................................................................................................... 37Metodika e punes ...................................................................................................... 37

Kriteret e percaktimit .................................................................................................... 39c. Lartesia ............................................................................................................... 39

REZULTATET DHE DISKUTIMI I TYRE ................................................................ 39Arrat levozhgeholla (juglandis regia var.tenera DC) ................................................ 40Tab.4 Arrat levozhgeholla ........................................................................................ 41Treguesit e drurit ....................................................................................................... 41Konkluzione dhe rekomandime ................................................................................ 46

Shtojce: Pershkrimi i karakteristikave te formave te arrave te vezhguara ne Qakun Diberne vitet 1985-1994. .......................................................................................................... 46

Arrat kokerrmedha .................................................................................................... 46Arrat gjatoshe. ........................................................................................................... 52ARRAT NE FORME VILE. ..................................................................................... 53Arrat e zakonshme ( J. Regia. V. Semidura ) ............................................................ 55

Vezhgim mbi sistemin rrenjor te Arres ............................................................................. 57Objektivi: ...................................................................................................................... 57

Materiali dhe metoda. ....................................................................................................... 57


4/66

Elementet qe studjohen per vendndodhjen: ...................................................................... 57Karakteristikat e drurit model, pjesa mbitokesore ........................................................ 58Per pjesen nentokesore .................................................................................................. 58

Rezultatet dhe diskutimi i tyre .......................................................................................... 58a. Toka .................................................................................................................... 58

Rezultatet ne studimin e drurit model ............................................................................... 59

Numri dhe ecuria e rrenjeve horizontale ....................................................................... 60Numri dhe ecuria e rrenjeve vertikale ........................................................................... 60

Perfundime ........................................................................................................................ 60Punimet e tokes ......................................................................................................... 61

Punimi i pjesshem i tokes. ............................................................................................ 61Punimi ne gjithe siperfaqen. ......................................................................................... 61Mbjelljet interkalare dhe bashkeshoqerimet. ................................................................ 61

Intervist me arrn ............................................................................................................ 62Referencat ................................................................................................................. 65


5/66

Hyrje

Qllimi i ktij udhezuesi sht t njoh kultivuesit me tregun e arrs, me objektividentifikimin e mundsive pr rritjen e t ardhurave dhe vlers s shtuar t prodhuesve,veanrisht t atyre t vendosur n zonat m t thella dhe t varfra. Mundsit e tregut dot shtynin pr nj specializim t kultivimit dhe aftsive, shpesh drejt aktivitetit mfitimprurs t arrave. Ekonomia e arrorve dhe n prgjithsi e prodhimeve pyjore jodrusore, duhet t konsideroj mundsit e tregut, por planifikimi i zhvillimit duhet tfokusohet dhe jap prioritet pr t ndrtuar przierjen e produkteve m t mbshteturadhe prfituese pr nj komunitetKrahas analizes se tregut manuali prshkruan analizon shkaqet e rnies s prodhimit dhearsyet e importit n rritje t frutave t arrs, pas analizs s tendencave aktuale t arrs nbot, rekomandon teknologjite e ngritjes s blloqeve te reja me arrore si dhe mnyren e

trajtimit t tyre.Manuali shoqerohet si me fotografi ashtu edhe me analizen shpenzime fitim si perngritjen e blloqeve te reja ashtu edhe per trajtimin e atyre ekzistuese.

Gjykojeni edhe njehere arrn

Dikush e ka quajtur arrn makin, t tjer edhe kombinat. Akumulator i madh q i merrrenergji diellit, dhe bashk me ujin e kriperat e toks, i prpunon, e jep nje liste t gjateprodhimesh. Kshtu bn edhe misri, gruri apo perimet, ndryshim qndron n faktin sekta duhen rimbjell pr cdo vit. Ndrsa arra pasi lidh rrnjt e hedh shtat bhet nj

maqin q punon pr disa dhjetvjecar e pavarur, prodhon biomas, ushqim e oksigjen,dhe e pret t zotin vetm pr ti dhn frutat.

Sigurimi i energjis duket sfida kryesore e njerzimit. Bimt e sigurojn energjin, pasijane te vetmet q ia marrin diellit e toks dhe e akumulojn energjin potenciale. Popujtbjn luft pr t fituar sa m shum pasuri. Nse njeriu reflekton e hedh syt tek bima, aido e shohe si nj dhurat t natyres, dhurat active pr t prodhuar e ruajtur pasuri. Nsenjihesh me kt fakt, kupton se t mbjellsh, fiton m shum dhe humbet m pak se sat shkosh e t luftosh pr pasuri.. Mijra hektar toka n shpate e kodrina, q kan mbeturt cveshura, si trupa gjigand pa lkur, jane grryer si rezultat i kultivimit e trajtimit tgabuar. Ata akoma mund t shptojn duke u veshur me pem e bar. Toks i hiqet

shterpsia, lidhet e mbulohet e bashk me diellin fillon e prodhon e u shrben gjeneratss sotme e t ardhmes. Arrat duan m pak pun pr tu rritur e prodhuar se sa bimtnjvjecare, shrbimet u bhen m leht dhe krkojne m pak kujdes e qndrim tek koka.Pronari i arrave, harxhon m pak se 20 dit pune pr nje hektar t mbjell n vitprkujdesje e m pas duhet t vjel. Kjo i kursen atij koh pr t lvizur e t marr pjesn jet shoqrore, t krkoj tregun e ti prkushtohet hapjes s mndjes. Kjo lehtsohetnse ai organizohet bashke me fermer t tjer, pasi i orgnaizuar i mundesohet tmendoj e kontribuoj pr tu zhvilluar, duke krijuar kshtu nje botkuptim tjetr


6/66

krahasuar me at q sht i lidhur n cdo moment me mbjelljen korrjen e kryerjen eshrbimeve n grur, misr e perime. Arrat e vjela nuk krkojn dorzim te nxituar ntreg.

Shkenctart llogarisin q cdo hektar i mbjell me arra me kurora t mira, mund t

siguroj pr cdo vit, prodhime t barabarta me 8277 litr me qumesht apo me 3750 kgmish dele. Zoti ka kombinuar tek arra dobin me bukurin. Shumicn deri tani i kanmbjell, ketrat, apo t tjer brejts e shpende, t njjtn gj mund ta bjn, me m teprkujdes njerzit, mjafton t zgjedhin m mir farat, t msojn shtimin e shartimin, tgjejn llojet m prodhuese e t krkuara nga tregu si dhe t bashkpunojn. Rezultatet mt mira do t arrihen n zona ku do t mbillen siperfaqe te gjera me arre dhe rritesit do teorganizohen n shoqata e do te perfitojne nga njohurite dhe eksperienca e njeri tjetrit,duke vepruar te organizuar edhe ne marredhenie me tregun, apo me mbshtetje financiarepr kontributin mjedisor.

Karakteristikatbio

ekologjike

Romakt e quanin Arren Juglans regia ", si frut (lwnde) mbretror te Jupiterit."Historia e hershme tregon se emri arra e anglise, erdhi nga Persia e lasht, ku ata ishinrezervuar pr mbretr. Kshtu, qw arra shpesh thirret si "Arre e Persise". Arrat janwtregtuar prgjat rrugs sw mendafshit midis Azis dhe Lindjes s Mesme. Karvantdergonin arrat n zona shumw te largta dhe prfundimisht transporti e tregtia finalerealizoheshin prmes tregtis detit, e pikerisht kjo ndikoi ne prhapjen e popullaritetit tarres nw cdo anw te botes. Tregtaret angleze te detit e transportuan kete produkt prtregti pothuaj ne portet e mbar botns e kjo duket ishte shkaku qe u b e njohur si "Arraangleze." Anglia, n fakt, asnjher nuk u ka kultivuar t arren per treg.

Ne shume zona te vendit tone, e vecanerisht ne Luginen e Valit ne Martanesh, arra rritetne gjendje natyrore. Nuk janw bwrw studime tw mirwfillta pwr tw vwrtetuar nese wshtwe ardhur apo ka qene e vendit. Arra sht nj nga drurt madhshtor t vendit ton, qarrin 25-30 m n lartsi dhe mbi 1 m n diametr. Jeton 100-200 vjet dhe konsiderohet eplakur n moshn 150 vjet. Trungu zakonisht sht i shkurtr (1.5-2 m), n mosh t resht i rregullt dhe cilindrik. Lvorja pr nj koh t gjat sht e lmuar, me shklqim,me ngjyr hiri t argjent, m von pson arje gjatsore, t rregullta, t thella.

Sistemi rrnjor n mosh t re sht boshtor me rritje t fuqishme. Rritja e rrnjsboshtore ngadalsohet nga mosha 10-12 vjet dhe ndrpritet nga mosha 30-35 vjet, kur

arrin gjatsin 6-7 m. Rrnjt e dyta fillojn t zhvillohen fuqimisht rreth moshs 5vjeare, dukearritur gjatsin e rrnjs boshtore rreth moshs 10-15 vjet. N moshn 60-80 vjetsistemi rrnjor zhvillohet n siprfaqe t toks, n nj thellsi t vogl (10 cm), duke ushtrir n nj largsi 12-14 m nga trungu. Rrnjt e arrs nuk kan aftsi t krijojnmikoriza.


7/66

Kurora n fillim sht asimetrike dhe me koh vetrregullohet duke u zhvilluarproporcionalisht duke marr nj form t rregullt sferike, gjysmsfer, ose piramidale.Kurora e drurve t vetmuar sht e gjer dhe ka formn e adrs, duke arritur njdiametr prej 8-14 m (nganjher deri 18 m). Degzimi i arrs sht i rrall dhe ngaposht druri duket i xhveshur. Degzat e vogla, q ndodhen n periferi t kurors

mbizotrojn n raport me degt skeletike. Gjethet e mdha e mbulojn krejtsishtkurorn dhe japin nj hije t rnd.Gjethet jan t vendosura n mnyr t kmbyer, t prbra, me 5-9 fletsh eliptike osevezake, 6-12 cm t gjata, 3-8 cm t gjera, me maj, pothuaj t plota anash, pa push,aromatike.

Arra sht lloj me lule njseksore monoike. Lulet mashkullore jan t grumbulluara ngath ansor t varur, ndrsa ato femrore jan t grumbulluara n maj t bisqevedyvjear. elin n prill-maj. Fruti, q thirret arr (ose kak), prbhet prej buks, qndahet n dy thelpinj, prej gujavs dhe prej sharkut, q e mbshtjell. Piqet n vjesht.Arra fillon t frutifikoj rreth moshs 10-12 vjet, por n frutifikim t plot hyn pas

moshs 25 vjeare, duke arritur maksimumin e prodhimit n moshn 60 vjet.Prodhimtaria mesatare pr dru sht 21-35 kg n moshn 25 vjeare, duke arritur 50-70kg n moshen 60 vjet.


8/66

Zhvillohet normalisht n ato zona ku shuma e temperaturave aktive n periudhn evegjetacionit sht mbi 2000C. Ju reziston m mir temperaturave t larta, se sa

ngricave. Temperaturat e larta (mbi 35C) t shoqruara me thatsir shkaktojn djegiet bisqeve e sidomos t frutave. Kur kjo dukuri ndodh gjat muajve qershor-korrik frutate prodhuar jan t nj cilsie jo t mir. Ka krkesa pr lagshtin e toks, por duron mmir thatsirn se sa lagshtin e teprt t toks. Ujrat freatike duhet te jen n nje

thellsi 5-6 m, sepse prania e ujrave nntoksore n thellsi m t vogla shkaktonasfiksimin e rrnjve dhe tharjen e degve t poshtme t kurors.

Arra sht lloj me krkesa t mdha pr drit; n mosh t re duron nj hijezim t leht,por me kalimin e moshs krkon t jet krejtsisht e ekspozuar n diell.

Rezistenca ndaj temperaturave t ulta sht n vartsi t trashgimis, shrbimeveagroteknike, moshs dhe gjendjes sanitare t drurve, kushteve klimatike gjat periudhs


9/66

s vegjetacionit dhe gjendjes s qetsis s organeve t ndryshme n momentin e rastisjess temperaturave t ulta. Drurt me mosh t re dmtohen m shum, por, me kalimin emoshs, rezistenca rritet.

Arra zhvillohet n

zona me sasi tndryshmerreshjesh, porrezultatet m tmira merren nzonat me rreshje550-750 mm, t

shprndarauniformisht, dheme temperaturaaktive mbi

2000

C. Kapretendime prlagshtin e ajrit.Gjat periudhs s

vegjetacionitkrkon nj lagshti relative t ajrit ndrmjet 50-80%. N luginat ku lagshtia ajrore shtm e lart arra ka rritje t fuqishme, por rrezikohet t dmtohet nga ngricat dhe errat eftohta.

Nuk ka krkesa t mdha pr tokn. Shkon n tipe t ndryshme tokash, me thellsimesatare, t freskta e t prshkueshme; preferon tokat mesatarisht t rnda dhe ato

lymore. Nuk ka pretendime pr prbrjen kimike t toks, por sht shum krkuese prgjendjen fizike t saj. Toka dhe shtresat nntoksore duhet t jen t shkrifta, q tlejojn deprtimin e rrnjs boshtore n thellsi. Ju largohet tokave argjilore, t rnda, tpaprshkueshme dhe me uj freatik afr siprfaqes. N kto raste drurt kanprodhimtari t rregullt, preken leht nga smundjet kriptogamike, ndrsa rrnjt fillojnt kalbzohen. Gjithashtu kur mbillet n n toka t cekta, t varfra e t thata dhe nranishte arra ka zhvillim t dobt dhe jetgjatsi t vogl.

Vshtrimi prgjithshm mbi arrn e marrdhniet me tregun

Tregu krkon cdo produkt t arrs, trungun gjethin frutin, zhguallin. Mobilje, mblsira,bojrat e ilace, shpesh e kan prejardhjen nga arra. Druri sht m i cmuari, tepr ikrkuar nga tregjet vendas e t huaj. Gjysm i fort, me dizenjo t bukur, homogjen e mepak damar, i leht pr tu punuar e mjaft i plqyeshem nga pikpamja estetike.

Ndrsa krkesat pr drurin e frutin jan shtuar n 10 vjecarin e fundit, numri i arrave karn n rreth 350 mij nga 700 mij rrnj q ishin n vitin 1990. Totalisht tpashaartuara dhe rreth 60% prej tyre t shprndara n an t prrenjve e tokave


10/66

bujqsore, ndar ndrmjet fermerve n grumbuj t vegjl deri 0,2 ha, q si mesatare nzonat q konsiderohen t pasura arrijn deri n 10 rrnj pr ferme.

Pamja, forma e cilsit efrutave variojn s teprmi ngakokrr gungat e vogla e t

pathyeshme, deri teklevozhghollat, q sulmohen ekonsumohen nga zogjt akomapa rn nga pema. Prodhimimesatar leviz sipas stadit tzhvillimit t bimes e kushteveekologjike nga 10-50 kg perpem. Drure te vecant nlugina t freskta me tokpjellore prodhojn deri n 2 kv.

Pr shrbime harxhohet rreth 1dit pune pr rrnj n vit. Nukka sistem t organizuargrumbullimi.

Nuk ka organizim t fermerevesi dhe komunikim t rregulltme tregtart, prpunuesit e eksportuesit. sht nj pasuri totale e vlersuar n shkallkombtare 6-8 milion euro, pr t ciln krkesat e tregut jan n rritje.

Cfar shitet.

Prodhuesit n prgjithsi mbajn 20% deri 40 % t prodhimit pr nevojat e tyre,apodhurat pr t afrmit, dhe shesin pjesn q mbetet grumbulluesve t vegjl ose tregutlokal, (mesatarisht 20-50 kg/familje), me nj mim mesatar rreth 200 Lek/kg, ne zonat ethella rreth 100 lek/ kg. N cdo 10 fermer tre prej tyre her pas her kan nevoj tshesin durin e arrs pr shkak t moshs, s madhe infeksionit nga smundjet, apo arsyet tjera q cojn pronarin n vendim pr prerje.

Si shitet druri i arres

Objekt i ktij paragrafi nuk sht q t msoj fermeret kultivues e prodhues se si shitenprodhimet e tyre, por vetm t jepet pak informacion pr paradokset e ktij procesi.Frutat dhe trungu i arrs, kan shrbyer si produkte pr treg q n koh t lashta. Banorte zonave malore i kmbenin arrat me mallra industriale si kripn, vajin apo veshmbathjet.Arrat mbeten produktet t vecanta, me operator kryesues solid dhe dinamik, njkrkes vendase n rritje dhe mundsi interesante importi, zvendsim importi (arrat)


11/66

Tregu shqiptar gjithashtu ofron potencial pr futjen e suksesshme t produkteve t reja ttilla si likere arrorsh, lloje t tjera mblsirash.

Prpunimi i drurit, ka qen i kufizuar kryesisht si mjeshtri e dru gdhendjes brenda fshatit

apo krahins. Nse nuk ka aritur marrveshje me tregtarin, fermeri e nis prodhimin e tijpr n tregun e zons n ditn e pazarit. Pr cdo qark ku ka teprice prodhimi, ka tregtarq grumbullojn n tregjet e fshatrave krahas produkteve t tjera lokale krahas arraveedhe. Arrat n lvozhg vendase blihen nga operatort me100 deri 270 lek/kg dhe shitenme 300 lek/kg. Sasi t vogla arrash t prodhuara n vend hyjn n treg. Duke paturkufizime te theksuara n ligj, si lloj i rndsis s vecant, shitja e drurit sht vshtir tanalizohet. N fakt sht e vshtir t cmohen vlerat e nj trupi arre q ka arriturdimensionet pr gatr apo pr rimeso, ashtu si gabohet edhe kur vlersohet nj vepr artiose nj shishe ver e cmuar nga ata q nuk e njohin artin apo vern!

Fermeri shits gjndet gjithmon prpara rastsis si dhe presionit t ligjit edokumentacionit q duhet pr t prer llojet e rralla (n gjith jetn e nj fermeri, rastis

te shes vetm sasi shum t kufizuar drursh), pasi prballet me profesioniste qe kanvite qe merren me shitblerje te arrs. Blersit njohin cmimet sipas kategorive e kualitetit,shitsi nuk ka vecse nje ide te mjegullt. Pr m tepr duke e bler drurin n kmb,blersi prballet me difektet qe mund te ket druri pas prerjes, difekte qe nuk duken ngajashte: n momentin e fiksimit te cmimit ai ia cmon shtrenjte shitsit kte rrezik. Ne fundbleresi blen me cmimin me te ulet pasi eshte ne mjeshterine e tij, ndersa shitesi permungese eksperience nuk din te shes me cmimin me te mire.

Pyetje: Une kam tok pr t mbjell me kultura drusore, dikush mthot se arra ka kosto t ult mbjellje, a sht i vertte ky fakt ?

T lesh tokn bosh e pa prodhim q t digjet nga dielli e t gryhet nga shiu, mepretekstin se nuk i shlyen investimet, sht prllogaritje e gabuar, pasi edhe investimetper te mbjelle arren nuk jane te larta. Duhet mbajtur parasysh edhe qe arra mbillet medistanca shume te largta dhe n kushte t caktuara mund t sigurohet edhe subvencionimnga fonde te caktuara. Jane te shumte motivet per te mbjelle arren. sht nj aktivitetbujqsor e pyjor q ka pak risqe ekonomike dhe perspektiv pr fitime shum interesante.

Pyetje: Shum rekomandojn mbjelljen e plepit, pasi ai jep prodhiminm t lart t lnds ne koh t shkurtr, Sa lnd druri mund t

prodhohet nga arra ?

Kur kushtet jan t mira arra e vazhdon rritjen deri n 60 -70 vjet, dhe nga analizat edrurve t prer shihet q perimetri shtohet mesatarisht 2.5 - 3 cm ne vit. Nse ekonsiderojm psh 3cm ne vit, perimetri do te jet 210 cm ne moshn 70 vjet, nse trunguka lartesi 3.50 m, do te kete nje volum 1.228 m3. Po qe se e llogarisim mesataren 2.5 cmne vit, pr t arritur kt perimetr i duhen 14 vjet m tepr. N t dy rastet kur trungjet


12/66

jane relativisht te shkurtr me 60-80 drur pr hektar, rritja mesatare vjetore duket mbi 1m3 per hektar ne vit lende drusore e destinuar per gater. Kesaj i shtohet edhe sasia edrurit te punimit qe vjen nga trungu i dyte apo nga deget e trasha. E llogaritur ne vlereeshte pra me e larte se sa fletort e tjere me vlera t vecanta. Por pr ta vlersuar mirkt produkt duhet ditur se si shitet arra

Pyetje: Dikush e quan arrn dru te shenjt, dikush tjetr pr biznes, amund t na thoni se kur duhet prer pr tu shitur arra pr dru ?

Pervec rasteve kur shitja eshte domosdoshmeri pasi arrat duhen prere per motive urgjente(zgjerim rruge, ndertim....) ka edhe raste te tjera kur duhen bere shitje:

kur druret jane te pjekur, majat jane thare dhe eshte ndaluar rritja;

kur ka dme t menjhershme, plagosje n trung, thyerje te degve te mdha qfavorizojne kalbjen

kur trajtohen si pem per prodhim frutash e frutat rezultojn pa vlera tregu

kur kane arritur dimensione te konsiderueshme ( perimetrin mbi 2m ) e nuk rritenm. Duhet mbajtur parasysh q nse druret jan te shndetshm duhet pritur, pasimegjithese ne dukje nuk rriten, pakesohet blana por shtohet siperfaqja e myjs qsht me vler t lart;

kur eshte mbjelle ne masive dhe jane te domosdoshme rrallimet, ne keto raste duhenbere shitje

ne fund duhen br shitje kur ka nevoje per para, por duhet mbajtur parasysh q shtmkat ta presesh pr ta shitur nj dru q akoma vazhdon rritjen, po t mbajmparasysh qe nj dru i madh vazhdon t na jap fruta dhe sht shume me i vlefshemper njsi se sa nje trup me dimensione t vogla.


13/66

Pyetje: Si ta masim volumin e drurit t arrs q e ve n shitje ?

Pasi eshte percaktuar gjatesia e pershtateshme e trupit per punim, vleresimi i volumit

eshte nje operacion i lehte. Arrat kane shpesh trup te shkurter dhe eshte e lehte te maseshne kembe volumin real duke marre perimetrin (ose diametrin) ne mes te trupit. Volumimatet ne m3 reale. Per shembull ne tabelen me poshte jepen dimensionet e disa trupaveqe u eshte matur perimetri ne mes dhe gjatesia:

Asortimi dhetrupat qmund tenxirren , kurpresim njapem t arrs


14/66

Tendencaetreguttefrutave

Tregu i arrorve tregon disa tendenca t qarta zhvillimi, faktor q kontribuon pr treduktuar rrezikun e prgjithshm t investimeve t reja. Kto tendenca mund t

Shprndarja e importeve t arrorve n 2007, sipas tipit t produktit Burimi: Prpunimi it dhnave n Eurostat dhe t dhnat e INSTAT

prmblidhen si vijon: i) rritja e krkess s prgjithshme vendase; ii) zhvendosja ekrkess drejt arrorve t ngrnshm t qruar; iii) n kuadrin afatshkurtr, krkes e

orientuar nga buxheti pr produktet n lvozhg.Importet e arrorve jan rritur n mnyr domethnse nga 1999 deri 2007, duke u rriturnga 644,000 Euro n 1.4 milion Euro (+118%). Rreth 75% e vlers s importeve krijohetnga arrat n lvozhg dhe ato t qruara. Kur merren n konsiderat tregjet informale,kryesisht prfshir arrat n lvozhg, kjo prqindje do t ishte edhe m e madhe

Krkesat dhe operacionet e tregut t frutave

Tek tregu i shumics dallohen dy grupe: importues/paketues q furnizojn dyqanemblsirash, supermarkete dhe dyqanet pran tyre, si dhe grupi i dyt shits shumice tcilt veprojn n tregun e shumics dhe shprndajn tek shitsis m t vegjl arra dhe

fruta t tjera t thara n paketime t mdha (zakonisht thas) pr shitje me pesh n tregjedhe dyqanet e pakics. Grupi i par shet vetm produkte t importuara, ndrsa grupi idyt shet si produkte t importuara ashtu dhe vendi. Keto grupe furnizojne rreth 300prodhues mblsirsh t ndryshme, q e krkojn produktin t qruar, por n sasir tvogla. Pr shitjet n markete dy operues jan diferencuar nga t tjert: CONAD ofronvetm arror t paketuar t importuar, ndrsa Euromaxx ofron si t importuar ashtu dheprodhime shqiptare.

Gshtenja

11%

Arror t ngrnshm

1%

Bajame n lvozhg11%

Lajthi

t qruara

2%Arrat qruara

24%

Arra n

lvozhg

51%


15/66

Krkesa pr arra t qruara

Sa t kujtohen prodhuesit tan, t huajt e kan mbushur tregun. Arrat e qruara deri tanivijn nga importi dhe prbjn 80% t biznesit total t arrorve. Origjina e tyre shtGreqia. Vijn t amballazhuara n kuti kartoni prej 8, 10 dhe 12 kg; letr a vajisur q

ndalon kontaktin e drejtprdrejt t produkteve t qruara dhe kartonit t kutis. Ata janndar n n katr kategori: gjysm thelb (ajo m e muara, q vlen 10% m shum seproduktet me cilsi m t dobt), dhe 1/8 thelbit (pothuajse me t njjtin mim) dhethelpinj t fragmentuar.

mimi i arrave t qruara arriti 1,000Lek/kg n 2008; mimet pr arrat e qruara ishin 900 Lek/kg dhe pr ato 1/8 850 Lek/kg. Arrort e qruar u shiten shum tregtarvet shumics t nivelit t dyt, t cilt tregtojn npika shitje individuale. Kta tregtarshumice furnizojn dyqane pakice, tregje shumice t frutave dhe perimeve dhe mbltorenga Tirana dhe rrethe t tjer.

Varieteti kryesor i arrave t tregtuara n tregun e shumics Ali Demi importohetnprmjet Bullgaris dhe Rumanis nga vendet e Azis Qendrore dhe jan dhe madhsia e thelbit.

Arritja e tregut

Tregu shqiptar i arrorve t ngrnshm furnizohet gjersisht nga 85% e prodhimit vendasdhe 15% e arrorve t importuar.Nj pjes e madhe e prodhimit vendas transferohetdrejtprdrejt nga prodhuesit drejt konsumatorve prfundimtar nprmjet kontakteve t

drejtprdrejta me an t t afrmve dhe miqve. Nuk ka pengesa ligjore pr shitjen efrutave. Pengesat kryesore pr t arritur tregun jan (i)cilsia e ult e produktit pr shitje,(ii) mungesa e prvojs dhe dijeve pr trajtim, (iii) mungesa e kultivarve me cilsi tlarta pr t konkuruar n treg, (iv) mungesa e organizimit t fermerve pr tu lidhur egarantuar shitjen. Krkesa totale po rritet me nj tendenc relativisht t qndrueshme.Prodhimi vendas po rritet, po ashtu si dhe vlera e deklaruar e importeve (+19% n vlerbrenda 2003 dhe 2006). Pjesa e fitimit e tregtarve t shumics sht 3-10% ose midis10-20 lek/kg. Pjesa e fitimit pr produktet e tjera varion midis 2-5 lek/kg.

N trsi, ka nj deficit balanc tregu n rritje n arror t ngrnshm, sepse krkesa porritet m shpejt se prodhimi vendas. N 2007, importet arrorve t analizuar i kaluaneksportet me m shum se 1 M Eur. Zhvillimi i shprndarjes s organizuar ndikoi nzgjerimin e tregut. N rast se prodhimi vendas nuk rritet, fluksi i importeve do t rritet dhenj rritje e shpejt, e prgjithsuar e mimeve t tregtimit me shumic dhe pakic do tregjistrohet, me pasoj mbetjen n vend apo reduktimin e krkess vendase.


16/66

Import arra milion lek ne vitet 2003,04,05,06,07

0

50

100

150

Import arra lek 83.2 88.5 86.1 92.7 121.3

1 2 3 4 5

Importi ne ton arra n levozhge apo t qruara

Produkti 2003 2004 2005 2006 2007Arra n lvozhg 828.2 869.8 747.8 668.2 904.1Arra t qruara 16.6 75.4 104.5 141.3 144.8

shtja e par i prket bazs s dobt prodhuese: prodhimi i arrave, nuk sht imjaftueshm pr t prmbushur krkesn vendase.Nuk ka prodhim komercial: n faktbaza e prodhimit krijohet nga grumbulluesit e jo nga fermert, t cilt shpenzojn pak oseaspak burime pr tu kujdesur dhe prmirsuar bimt.

Futja e trajtimit pas vjeljes, seleksionimit, paketimit apo prgaditjes e paketimit sipas

krkesave t tregut do t ishte elsi pr t lehtsuar shitjen e arrave t prodhuara n vendn tregje. N veanti, organizimi i grumbullimit t arrave sht i domosdoshm pr tbindur tregtart e mdhenj q t furnizohen me nj pjes t produkteve t tyre ngafurnitort lokal.

Arrort e qruar t importit jan gjithashtu konkurrues pr sa i prket njtrajtshmris sprodukteve, paketimit dhe sistemit t furnizimit

Vlersim i bilancit s import eksportit

Artikulli i balancs Arra

Prodhimi 3,685Importi n lvozhg 668

Importi t qruara 141

Ekuivalenti t qruara 288

Total Importe 957

Eksporte -

Balanca 4,641


17/66

Vlersimii konsumit pr koke. 1.48Burimi: Instat, MAFCO, ACIT

Praktikat pas vjeljes jan shum t kufizuara:

Arrat lahen dhe thahen n natyr pas heqjes s lvores s jashtme pr t reduktuarlagshtin nga 30% n 12%-14%. Ky proces shpesh nuk kryhet si duhet dhe l shumpasoja negative n cilsin e arrave. Prve mass s reduktuar, pastrimi i paplot dhetharja e paprshtatshme jan t metat m t rndsishme t arrave t prodhuara n vendVlera e arrave t plota varet nga prmasa dhe bardhsia: arrat n ngjyr kafe jan mpak t vlefshme se ato n ngjyr m t bardh. Arrat e plota shiten t kalibruaraN pjesn e poshtme t zinxhirit, kushte t paprshtatshme magazinimi dhe sistemitregtimi bjn q shum konsumator t ruajn preferencn pr t marr produkte direkt

nga prodhuesi.N veanti, organizimi i grumbullimit t arrave sht i domosdoshm pr t bindurtregtart e mdhenj q t furnizohen me nj pjes t produkteve t tyre nga furnitortlokal.

Vjelja

Arra fillon t frutifikoj rreth moshs 10-12 vjet, por n frutifikim t plot hyn pasmoshs 25 vjeare, duke arritur maksimumin e prodhimit n moshn 60 vjet.

Prodhimtaria mesatare pr dru sht 21-35 kg n moshn 25 vjeare, duke arritur 50-70kg n moshen 60 vjet. Piqet n vjesht. Arrat konsiderohen t pjekura, kur zhgualli hapetdhe e lshon kokrrn,por arrat zakonisht nuk vilen deri sa fillojn shirat, t cilat hapinzhguajt dhe arrat e pjekura bien n tok. N praktiken e fermerve, sht edhe shkundja earrs me nj shkop t gjat, me t cilin goditen degat e llastret, duke krijuar dridhje tdegve deri sa lshojn kokkrat, Rekomandohet t bhet kujdes q t mos dmtohetlvorja. Kokrrat e pjekura, duhen vjel menjehere, pasi n kontakt me tokn infektohennga kpurdhat dhe skualifikohen tepr shpejt.

Kujdesi pas vjeljes:

Arrat mblidhen, nxirren nga sharku, hapen per te thare ne shtresa me trashesi 10-15cmdhe perzihen kohe pas kohe. Tharja vazhdon per 3-4 dite. Procesi I tharjes sht mir tfilloj jo m von se 24 or pas vjeljes. Tharja fillohet ps heqjes s zhguallit por pa e hapurlvozhgn. N kushtet q vlera e thelbinjve n treg sht n rritje, si dhe duke mbajturparasysh shkurtimin e kohs s tharjes, sht mir q tharja t bhet pr arra t thyera e tqruara. Pr tharjen cilsore sht me rndsi qarkullimi I rregullt I ajrit, prandaj


18/66

przgjidhen tip tabakash me mundesi qarkullim ajri, apo thast q prdoren pr tharjen eqepve. Tepmperatura optimale pr tharje sht 35 deri 40.5 grade celsius, dhe nsetemeratura tejkalohet, cilsia e thelbinjve ulet. Sasi t vogla mund t thahen mbi furr tsobes, apo sende t tjera t nxehta, por pa e kaluar temperaturen 40.5 0 C. Jan tnevojshme tre kater dit trajtim ne kt regjim. Nese temperature mbehat me e ulet,

duhen me shume dit. Progresi I tharjes kontrollohet duke par vazhdimisht fortsin eshtress ndarse te thelbinjve. Pr ti ruajtur arrat e thata rekomandohet vendosja e tyre nefrigorifer. Ngrija realizohet si me arrat me levozhg ashtu edhe pr thelbinjte. Ata duhenamballazhuar me kujdes n thas plastmasi q t mos marrin errat nga mjedisi. Ata eruajn shijen deri n nj vit, dhe nse ruhen n -17.8 grade celsius mund t ruajn shijenedhe pr dy vjet. N munges t frigoriferit, kerkohet ambiente t freskta, mundsishtnn12.8 grade celsiuss.


19/66

Pyetje: Ne e kemi ditur se arras ka nevoj pr pleherim, kohet e funditdgjojm shum se pr t shtuar prodhimin dhe kualtien e frutaveduhet aplikuar pleherimi: Cfra pleherash na rekomandohet tprdorim ?

Kt pyetje e bn nj fermer nga Shkodra: Prgjigje: Prpara se t marrim vendim dhe t

prcaktojm formuln dhe mnyrn e pleherimit duhet te kemi njohuri pr sistemin q kabima pr prdorimin e plehur kriprvae mineral e ujit: Sistemi rrnjor n mosh t resht boshtor me rritje t fuqishme. Rritja e rrnjs boshtore ngadalsohet nga mosha 10-12 vjet dhe ndrpritet nga mosha 30-35 vjet, kur arrin gjatsin 6-7 m. Rrnjt e dytafillojn t zhvillohen fuqimisht rreth moshs 5 vjeare, duke arritur gjatsin e rrnjsboshtore rreth moshs 10-15 vjet. N moshn 60-80 vjet sistemi rrnjor zhvillohet nsiprfaqe t toks, n nj thellsi t vogl (10 cm), duke u shtrir n nj largsi 12-14 mnga trungu.Cfaredo q te vendoset pr formuln e plehrimit duhet mbajtur parasysh se aiduhet futur n toke pr ta afruar tek sistemi rrrnjor. Duket m e arsyeshme q edhe pr tkursyer kohn, plehrimi t bhet I kombinuar n dimr, duke ruajtur sit thuash raportin12 % pleh azotik me 18 prqind fosfatike e t njjtn sasi me potasike, przier me plehun

organik, n raportin 1-25,5 kg przierje me 30 kg pleh organic per pemt n prodhim dhe200-500 gram przierje plehrash kimike me 5-10 kg organik per pemet e reja. Prpemt e reja n mvartsi t analizave t toks e rekomandimeve t specialistit tekstensionit, gjate 10 viteve te kshillohen receta per 1m: 80g superfosfat, 15g nitratkaliumi, 30g nitrat amoni, 60g sulfat amoni dhe 3-4 kg pleh organic. sht mir q plehuI przier mir t futet thelle ne toke duke hapur nj kanal n forme unaze ne pjesenperiferkie te kurores


20/66

Avantazhet e pleherimi I kombinuar

Shton pjellorin e toks


21/66

Lehtson rritjen e pems si t sistemit rrnjor, ashtu edhe drurit Shton lulzimin Rrit madhsin e frutit Prmrsohet cilsia e frutit me thelbinj t bardh e shije shu t mir

Armiq dhe smundje

Ngricat e papritura q vijn pas dimrave t but shpesh provokojn tharje t kurors nshkall t ndryshme e dmtim t prodhimit. Armillaria mellea e disa kpurdha t tjerashkatrrojn rrnjt e dobsojn rritjen e pems. Kurora sulmohet edhe nga bakteriozat(gjethet, sythet e reja, frutat) si dhe antrakoza. N fermat e krijuara pr prodhim intensiverekomandohet trajtimi kimik kundr Xanthomonas juglandis dhe Laspereysia pomonella.Admiruesit e bujqsis organike rekomandojme mulcirim sa m t mir si dhe kombinimt plehrave me ujitjen pr t ruajtur peme t e frutat nga infeksionet.

Psrse i rrzon kokrrat arra ime?

Nj kultivues arre n Dibr pyet: Kam nj arr t madhe, q pr vite ka prodhuar fruta mecilsi t mir. Dy vitet e fundit u dmtua nga ngricat nj pjes e kurors dhe nuk prodhoi.Kt vit lidhi shum kokrra, por ata nxihen dhe bien njra pas tjetrs. Cfra sht kjosmundje dhe si mund t parandalohet. Disa kokrra t mbetura duken t mira, por ketrat iarrijn ata para meje .

Prgjigje: Un besoj se prodhimi I vitit 2008 vuan asojat e thatsirs dhe nxehtsis semadhe t vers plot me zjarre t vitit 2007. Arrat jan t paujitura e t pa ushqyera meplehra. Megjith lulzimin e bollshm, rezervat ujore n tok pr t furnizuar kurorn e

frutat mund t jen t pamjaftueshme pr t realizuar zhvillim t plot t frutit. Kur pemasht e krkcnuar, ajo e prdor energjin q siguron s pari pr t mbijetuar dhe s dytipr t prodhuar frutat. Un shpresoj se me shirat e bollshme t ktij sezoni, dhe mevonesn e pranvers se sivjetshme arra juaj do t ket prodhim t bollshm e t mirkt vit.

Shartimi,Krasitja,RrallimiShartimi i arrs deri tani nuk sht aplikuar. sht eksperimentuar vite m par si nga ishfermat shtetrore ashtu edhe nga ish Instituti i Pemtaris. Nuk jan arritur rezultate tlarta, q krahas vshtirsive, e mugess s bazs materiale, shpjegohet edhe memungesen e elementeve te tregut, q mbshtesin teknologji t rejaPrse duhet shartuarArra e mbjelle me far, n t shumtn e hers nuk i ngjan s jms. Duhen 7-12 vjet tmsojm nes ka dal m e mire apo m e keqe. Pra sa do q t zgjedhim farn, nuk jemit sigurt se cfar do prodhoj pema e re.


22/66

Metodat

Literatura rekomandon per arren si shtimin vegjetativ nepermjet rrenjzimit me nxits tzons s rritjes( acidin giberlinik etj), dhe shartimet me disa teknika: (i) ne mjedise tembyllura ( dimeror) me temperature e lageshtire te kontrolluar, (ii)shartimin direkt ne

fidanishte me syth te fjetur ne periudhen e vegjetacionit, (iii) shartimin me kalem npranver

Shtimi me rrnjzim:

Pritet trungu per te nxitur formimin e kercenjve adventive. Ky veprim zakonishtbehet gjate sezonit te pushimit te vegjetacionit ose heret ne pranvere dhe ne vere kurka filluar rritja. Kur kercenjte adventive arrijne 20-25cm dhe baza e kercellit eshte forcuar (eshtearritur formimi i celulozes) behet prerja e copave dhe grumbullimi i tyre.

Zhytet dhe nxirret shpejt baza e seciles cope ne perzierje 7.00 ppm Indoli te AciditButirik (IBA) ne etanol. Futet baza e seciles cope ne thellesi prej 5cm ne nje perzierje 50/50 peat dhe perlitene nje kontenier kartoni. Prisni nga nje cope te vogel te seciles qoshe te bazes se kontenierit per te siguruarkullimin. Vendosni kontenieret ne sera ne vende hijezuara 50-70%. Perndryshe vendosni atone hijezim te plote 100%, p.sh. ne nje vend me drite por jo direkt nen rrezet e diellit. Copat rrenjezojne dhe rritja e kercenjve te rinj fillon pas rreth 35 ditesh. Kurkercenjte e rinj jane rreth 2.5-7.5 cm ato mund te trajtohen sikurse te gjithe bimet etjera perpara mbjelljes ne fushe te hapur.

Shartimi dimror n sera

Pdoret pothuaj teknologjia dhe makinat q prdoren pr shartimin e hardhise. Fidanishtet ehardhise e kan pothuaj t gatshme infrastrukturen. Afati i gjetjes prodhimit t kalemave shtnga dhjetori ne gjysmen e pare te shkurtit, duke e mundesuar ate edhe ne mars. Per nensharteseperdoren fidana njevjecar, per mbishartese kalema te marre nga llastare njevjecare te cilet duhette jen pjekur mire. Nnshartesa duhet t ket diameter ne qafen e rrenjes 1-1.2cm. Merret ngafidanishtja 12-15 dite perpara shartimit. Pastrohet nga dheu, shkurtohen rrnjt boshtore eanesore.Pas kesaj mbahet disa dit n temperature 26-28 grade C dhe lageshtire te ajrit jo me pak

se 85% pr t aktivizuar qelizat e meristemes apikale dhe kambiumit.Kalemat pr mbisharteszgjidhen nga llastare te shendetshem e te pjekur mire njevjecare, me gjatesi rreth 25 cm dhediameter rreth 8 mm, merren 3-4 dite perpara shartimit. Ashtu si ne rastin e shartimin te hardhiseprioritet i jepet shartimit me gjuhez, ku duhet mbajtur parasysh qe trashesia e dy komponentevenen e mbi shartese duhet te korespondoje.


23/66


24/66

Shartimi me kalem

Behen perpara vegjetacionit. Shartuesi kujdeset si pr kohn, qielli i mbuluar me re, tempratura ebute, mungesa e eres, prania e lageshtire te mire atmosferike,po kshtu kalemat duhet te jenegjysem te hapur dhe lartsia e vendit t shartimit t jet nga 1 deri 1.5 m nga toka. V endi ishartimit duhet t jet n ndricim t plote, kusht pr bashkimin e dy pjesve e znie t

shartimit.Jan dy mnyra q prdoren edhe pr pemet e tjera frutore: shartimi me carje te plot tnnsharteses, dhe shartimi nn lkur. N rastin e par, bhet me kujdes prerja dhe hapet ne mesne thellsi 4-5 cm. Kalemi sht rreth 10 cm i gjat me dy sythe, e diametr thuajse tbarabart. Bashkimi i kalemit me nen shartesen,realizohet me prerjen e kalemit mjaftlmuar n forme pyke, pr prputhje sa m t mir t kambiumit. Lidhja realizohetnprmjet dyllit si dhe vendoset nj tub plastik

Shartimi nn lvor

Kalemat merren q n dimr dhembahen n ambiente t freskta. Kur

pema n t ciln do behet shartimi,fillon celjen e sytheve fundi i prillitfillimi i mjajit, przgjidhen degt qdo shartohen deri n lartsi 2-3 m.Shartesat shkojn m mir n lartsi.Ajo zakonisht lngzon si n dimrashtu edhe n kohn e celjes ssytheve. Lngzimi sht shkakukryesor q dshton shartimi. Pr tshmangur lngzimi prerja e parbhet rreth 5 cm mbi pozicionin e

prerjes pr shartim rreth nj jav apo 10 dit para shartimit. Prerja e majs ul zhvillimin edegs dhe lngzimi ndalohet. Pasi je siguruar se nuk ka lngzim bhet prerja 5 cm mposhte dhe realizohet shartimi.

Teknika:

Dega q do shartohet duhet t jet dy her me e trash se kalemi. Prerja enshartess bhet rrafsh sin figur.

Bj nj prerje vertikale n lvore rreth 5 cm t gjat, me thellsi sa t hasshrezistencn e drurit

Prgatiti kalemin 10-15 cm t gjat, duke rere thell drurin n njrin krah, megjatsi rreth 6 cm. prpiqu t lesh dy tre sythe n kalem. Ktheje kalemin nga natjeter dhe qro leht lvoren e mbetur.

Duke hapur me kujdes levoren e prere n nshartese, futet mbishartesa midisdrurit dhe lvores s hapur.


25/66

Dy gozhde te vogla rreth 1.25 cm t gjata futen nga kalemi n dru pr t fiksuarat. Nj e tret mund t prdoret pr t mbyllur lvoren e nnshartess sic jepet nfigur.

Mbushet soiprfaqja e prer me dyll apo parafin dhe e gjith shartesa rrethohetme nj letr alumini. Lihen kapak t vegjl n afrsi t sytheve. Mbulohet e

gjitha me nj qeske plastike dhe lidhet. Kshill: Lidh fort nj shkop apo degz pak mbi shartesen si vend qndrim pr

zogjt, q ata t mos ndalojn mbi shartese e t dmtojn.

Mikro shumzimi

Kjo metode realizohet n kushte laboratorike duk eperdorur teknika in vitro. Kjoaplikohet vecanrisht pr t siguruar nnshartesa, apo edhe fidana, kur krkohet numr i

madh pr mbjellje. Pjes tindeve t bims, zakonishtrritjet n afrsi t skajit apomajs, merren nga bimtprindr q jan rritur n kushtet kontrolluara. Kto copzaquhen explante. Ktosterilizohen prpara se tvendosen ne mjedisin ushqyes. Bilanci i ushqyesve me hormonet bimore n kt mjedisprcakton tipin e rritjes s eksplantit. Gjat stadit t par, mjedisi mbshtet daljen e njbisku dhe m pas ai transformmohet n nj mjedis shumzimi, ku numri I bisqeve rritet

shum shpejt. Explantet m pas ndahen, dhe trajtohen me stimulues rrnjzimi, duke umbell prsri n mjedis shumzimi. Bimzat fillojn gradualisht t forcohen n mjedissere dhe m von n kushte natyore

Krasitja

Kurora n fillim sht asimetrike dhe me koh vetrregullohet duke u zhvilluarproporcionalisht duke marr nj form t rregullt sferike, gjysmsfer, ose piramidale.Kurora e drurve t vetmuar sht e gjer dhe ka formn e adrs, duke arritur nj

diametr prej 8-14 m (nganjher deri 18 m). Degzimi i arrs sht i rrall dhe ngaposht druri duket i xhveshur. Degzat e vogla, q ndodhen n periferi t kurorsmbizotrojn n raport me degt skeletike. Gjethet e mdha e mbulojn krejtsishtkurorn dhe japin nj hije t rnd.

Krastija aplikohet n blloqet e mbjella n vitet e para pr formimin e kurors. Prgjithsisht, arrakrasitet leht, momentet kryesore n rastin e masiveve me prdorim t dyfisht, pr lnd drusoree fruta, i jept rndsi formimit t trungut t drejt, si dhe rrijtes n larti. N


26/66

Krasitja dhe formimi Ifidanit

I. Operacionet perzgjedhjen e liderit te

kurores kur kemi dykonkurente. Lidhje tethjeshta te degeve,ndryshimi I drejtimit,prerja e konkurentit

II. Rasti kur deget e

siperme te kurores janete perkulura dhe nukkane mundesi tengrihen, a. gjendjafillestare, b.prerjaposhte nyjes sedegezimit, c. shperthimii dy llastareve pasprerjes, d.perzgjedhja eliderit

III. Zevendesimi iudheheqesit kur sythi imajes eshte demtuar


27/66

rastet kur fidanave t rinj u dmtohet sythi i majs prgjithsisht, ndrrohet lideri. Skicategon tratjimin e deges q caktohet pr zvndsimin e saj.

Rrallimet

Rrallimet rekomandohen si kur sht e bashkshoqruar, ashtu edhe kur mbjelljet jan

br t dendura dhe krurat prekin njra tjetren, duke paksuar potencialin prodhues. Arrasht lloj me krkesa t mdha pr drit; n mosh t re duron nj hijezim t leht, porme kalimin e moshs krkon t jet krejtsisht e ekspozuar n diell Prgjithesisht npraktiken e fermave shtetrore sht praktikuar kalimi i skemave nga 10 x10 n 20 x 10m pas moshes 10 vjecare.

Fara, Fidanat

Arra shumzohet kryesisht me far. Pr mbjellje seleksionohen arrat e mdha, osemesatare, me form t rrumbullakt ose pak ovale, me gujav t holl, e lmuar nga

jasht, me tul t bardh e t plot, q ndahet leht kur thyhet gujava. Kur mbjellja bhetn pranver arrat e seleksionuara shtratifikohen pr 60-90 dit n rr t lagt dhe ruhenn ambjente t ftohta me temperatur 0-5C. Kushtet e ruajtjes dhe lagshtiakontrollohen her pas here. Gjat shtratifikimit tregohet kujdes q n momentin embjelljes gujavat t jen paksa t hapura, ose t ken mbir, por rrnjza t mos kaloj 1cm.

Figur nr shtratifikimi i arres per ruajtje gjate dimrit

Pyetje: Prse nuk bhet mbjellja e fars direct n vjesht, por bhenharxhime pr shtratifikim?

Pergjigje: Farrat mijn n rregull nse mbillen n vjesht, por ka faktor t tjer qshkatojn dshtim. S pari temeratura ka luhatje t ndjeshme n muajt e dimrit. S dytisht luhatja e lagshtirs, q varion nga zhytje n uj pr jav t tra n thatsir te


28/66

tejzgjatur, duke penguar mbirjen. S treti cdo brejts n kt koh t vitit st n krkimt ushqimit, dhe shumica e tyre asgjsohet prej tyre

Pyetje: Bhet shume reklam pr t zgjedhur fidana sa m t mir pr

t ngritur nj bllok me arra. Un do dshiroja q t provoja t mbillnjaarr me far, pasi kam m tepr besim, pasi n t jjtjn mnyrshtohet arra n natyre. Cfar na kshillohet ?

Kjo sht pyetje shum interesante. Un do ju ftoja juve , q cdo anatar I familjes tprovoj t prodhoj fidananin e tij dhe t kujdeset e t ler si pasardhs n kt bot edhedrurin e tij t arrs. A kam m thjesht se sa thjesht t fussh rreht 2-3 cm thellsi ntok kokrrn e arrs. Kjo sht shum m e leht se sat shkosh deri n fidanishte, tpaguash e mbash n krah fidanin, si dhe t hapsh gjith at grop pr t mbjelle. Pas trevitesh Juve do t keni nj fidan shum m t shendetshm se sai ai qo do kishit sjellnga tregu. Rrjna e tij boshtore eshte rritur rreth tre her m tepr dhe I ka t gjitha

mundsit te gjeje ujin nntoksor e t garantoj rritje t sigurt t drurit, n lartsi shumm t madhe se do rritej fidani, Krahasoni dimensioned e drureve natyrore me at qembillen me fidana?? Juve do e e lini n dr t antrve t familjes nse secili do I mbjellfarat direct n fush, apo do I mbjelle paraprakisht n nje vazo, qeske me dhe apo goteplastike me vrime ne fund. Kjo do te jete preference personale. Avantazhet e atyre qe Imjellin heret psh ne shkurt, ne ambiente t mbrojtura, qndron n faktin se jane tmbrojtura nga urithi, dhepra apo te tjera brejtes te uritur q krkojn ushqim nn tok.

Ku t mbledhim fara

Shtimi natyror i arrs n vendin ton ka mundsuar shprthime t her pashershme dhenj larmi t madhe formash n shumicn e rretheve t vendit. Format me me interes janeato te evidentuara ne rrethet Diber (Dibra 1,2,3,4 dhe Deshat 1,2),Tropoje ( cipeholla eGashit,Valbona 1 dhe 2) , Librazhd (Gizavezhda 1,2, Librazhdi 1,2,3,4,), Berat( Barce),

Korce (Selckes), Vlore(Smokthines) etj. Ka ekzemplare tearrs se Sorentos (Vaietet italian) .

Si t prodhojm fidana

Mbjellja n fidanishte bhet n njthellsi 8-10 cm, n rrjeshta melargsi 25-30 cm ndrmjet tyre dhe6-10 cm fara nga fara. N nj metrlinear rrjesht mbillen 16-20 kokrraarra (rreth 150 g), pr t marr 11-13


29/66

fidan. Gjat mbjelljes bhet kujdes q maja e arrs t vendoset posht, pa dmtuarrrnjzn. Farat mbulohen me dherishte dhe me nj shtres 3-4 cm pleh t dekompozuarmir pr t evituar dmtimin nga ngricat. Shrbimet n fidanishte jan t njjta mekulturat e tjera. Pr t marr fidan me sistem rrnjor t zhvilluar mir rekomandohet qn vitin e par t kryhet prerja e rrnjs boshtore. Ky operacion kryhet n muajin maj kur

del ifti i dyt i gjetheve. Prerja e rrnjs bhet n thellsin 12-15 cm nga qafa e fidanitme bel ose me kazm t mpreht. Pas prerjes farishtja nivelohet dhe ujitet me uj tbollshm, pr t lehtsuar stresin e krijuar nga prerja e majs s rrnjs. Vitin e dytkryhen t njjtat shrbime.

Kur krkohen fidan t rritur rekomandohet q t bhet shprngulja e fidanve me moshnj ose dy vjeare. N shprngultore fidant mbillen n rreshta me largsi 60 cm-1 mdhe 40-50 cm fidani nga fidani. Pas shkuljes bhet krasitja e rrnjve dhe prerja e rrnjsboshtore 25 cm nga qafa e fidanit, si dhe priten degzat e thata e t dmtuara. Nshprngultora fidant mbahen 3-5 vjet. N vjeshtn e vitit t par hiqen lastart q dalin

nga krcelli, pr t evituar bigzimin e tij, si dhe degzat e rritura n mnyr t rregullt.N vitin e tret, kur fidant kan arritur lartsin 1.80-2 m, bhet formimi i kurors.Gjat ktij operacioni bhet shum kujdes pr t mos dmtuar sythat fundor, sepse searra i prballon me vshtirsi krasitjet pr formimin e kurors.

Domosdoshmria e ngritjes se koleksioneve

Vendi yne ka kushte te favorshme ekologjike pr t arritur efektivitet t lart n prohimsi dhe pr t prballuar tregun vendas edhe per te ekportuar. Kjo per faktin se kushtetklimatiko toksore u japin nje shije t vecant frutave te prodhura qofte edhe nga

kultivaret e importuar. Prmirsimi i cilsis se frutit dhe arritja e parametrave te tregut,qe lidhet edhe me rritjen e fitimit, krkon hartimin e nje strategjie kombtare, q ka si hapt par ngritjen e koleksionit me llojet e arrs m t krkuar nga tregu.

Pyetje: A mund t mbillet n numr t pakt, apo me cdo kusht duhenkijuar blloqe te mdha ?.

sht privilegj dhe pasoj e kualitetit dhe e rrallsis s saj, q mundet n mvartsi teterrenit, fermeri t mbjell nga nj deri n disa rrnj t kufizuara. N parim sht evshtir t bhet tregti me nj dru te vetem; apo me 40-50 kg fruta, por si i thon arra habuk vec, e kjo shpjegohet me ate qe industrialistet perdorues te ketij druri te vlefshm,

qoft e dhe t huaj vihen n krkim qoft edhe pr trupa t vecant .

Pyetje: Po, me gjithe keto porosi, m tepr kemi konfuzion se ku tambjellim: A ka realisht shum terrene qe mund te mbillen me arra?

Garancia m e mir sht prania natyore e saj pr rreth tokave apo prrenjve. Prndrysheduhet te verifikohet me kujdes nse shkon arra ne token ku do te mbillet Ka siperfaqe tepa numerta qe jane abandonuar nga bujqesia, me dhjetra kilometr buz prrenjsh e


30/66

lumenjsh, skarpata, an rrugsh e kanalesh, an ngastrash, kullotash e pyjesh q nukprdoren pr asgj tjetr por mund t prdoren fare mir pr tu mbjell me arra

Pyetje: Arra don vite te tera te filloje prodhimin, nga ana tjeter dikush

thote se ka rritje shum t shpejt, cila esht e verteta?

Kur mbillet n toka t mira, arra ka rritje shum m t shpejt nga sa besohet. Perimetrine lartesin e gjoksit t pronarit, rreth 130 cm nga toka i shprehur ne centimetra, shkonmesatarisht nga dy deri ne tre her me i madh se sa mosha e shprehur n vjet: kjo don tthot q nj dru ne moshn 70 vjecare arrin perimetrin ne mes 185 deri 210 cm. Dru tevecant mund t shtien q n moshn 35 - 40 vjec, pasi gatri e pranon q nga perimetri80 cm. Natyrisht q jane me te preferuarat pem t mdha, pr t cilat ka cmim shumem t lart pr njsi t volumit. Ndryshe nga sa mendohet rritja sht e shpejte, ebarabarte apo shpesh me e larte se shum halore.

Pyetje: A sht i vrtete q t mbjellsh nje dru arre sht si depozitkursimi

Shpesh llogjikohet si gabim q t mbjellsh pr t filluar t marrsh frutat e para pas 5-7vjetsh dhe me mundsi pr t prfituar nga vet druri pas 70 vjetsh. Por edhe nsefermeri nuk i kombinon t ardhurat psh duke shrytzuar diellin e tokn me kultura tedyta, prsri vlera e terrenit shtohet me cdo unaz q i shtohet trungut t arres. Nmomentin e mbjelljes duket sikur ke hapur librezn e kursimit, fmijs q niset pr nklasn e par t shkolls fillore. Cdo unaz e shtuar pr cdo vit ka fillar t bhet lendepunimi me cilesi te larte, dhe krahas interesave (frutave t prvitshm), lnda e druritperfaqeson nje kapitalin me interesa vjetore mbi 2-3 prqind.

Toka dhe zgjedhja e vendit

Para mbjelljes, sht mir t verifikohet nse terren u prshtatet krkesave t specieve qdo mbillen. Mnyra e vetme pr ta br sht t hapsh profile t thella 80cm deri n 1metr dhe t studjosh cilsit e toks

Struktura dhe tekstura

Fillimisht verifikohet struktura. Tokat e ngjeshura, t cekta dhe pak t ajrosure nuk jant prshtatshme, Ndrsa prezenca e shum rrnjve n thellsi sht tregues i kushteve tfavorshme. N vazhdim studiohet tekstura, pra prezenca n prqindje e rrs, argjils,lymit dhe prbrsve t tjer. Arrat u prshtaten tipeve t ndryshmeve t teksturave, sepseaftsia ujmbajtse e terrenit varet nga prqindja e argjils. N zonat me klim t that,n ver duhet t shmangen terrenet pa argjil, q thahen shpejt, prve zonave ku karezerva t mdha ujore n thellsi, q mund t arrihen nga rrnja boshtore e arrs. Kjo dot thot q kto shtresa t thella dhe t lagshta nuk duhet t jen t ndara nga siprfaqja


31/66

nga nj shtres e ngjeshur, t paprshkueshme nga rrenjt. Megjithse e krkonlagshtin e toks, ajo duron m mir thatsirn se sa lagshtin e teprt t toks. Ujratfreatike duhet te jen n nje thellsi 5-6 m, sepse prania e ujrave nntoksore n thellsim t vogla shkakton asfiksimin e rrnjve dhe tharjen e degve t poshtme t kurors .Arra e zakonshme vegjeton n terrene shum t ndryshme; duket t jet pak e ndjeshme

ndaj tipit t terrenit prve se kur ky sht shum acid. Pehashi m i prshtatshm shtmes 6,5 dhe 7,5; nuk duhet t mbillet nse pehashi sht m i ult se gjasht.

Pyetje: a ka rol forma e terrenit ne zhvillimin e arrs

sht e rndsishme t evitohet mbjellja n zona t ekspozuara ndaj ngrics pr shkak torografis, si pr shembull valzimet dhe funde luginash jo t ajrosura ku ajri I ftohtgrumbullohet. N zona t tilla, sythet fundore t arrs rrezikojn t ngrijn do pranver,nj ose m shum her, pr vet dimensioned krasitja sht e vshtir.

Si ta studjojm tokn pa vajtur n laborator

Studimi I bimsis ekzistuese dhe prania e llojeve q cdo fermer I njeh mund t jettregues t dobishm. Prezenca e nj numri t shumt arrash t mdha dhe me rritje tmir n lartsi e diametr sht treguesi m I mir dhe I sigurt. Shtogu I zi, frashri,vidhi, panja, dhe manaferrat nse kan rritje t mir n lartsi, jan tregues pr kushte tfavorshme pr mbjelljen e arrs

Para se t vendosimt mbjellim apo jo

Bazuar n rritjen n lartsi t arrs jan klasifikuar pes tipe stacionesh sipas thellsis s

toks, sipas strukturs, tekstures e sigurimit t ujit, sipas pehashit dhe sipasvegjetacionit spontan. Tipet e para dhe t dyta duket t jen m t prshtatshmet prprodhimin e arrave Stacionet e tipit t tret japin rezultate mesatare, t prmirsueshmeme shrbime kulturore. N stacionet e tipit t katrt dhe t pest rezultatet jan mediocre,edhe nse bhe shrbime intensive nga pronart.

Si konkluzion: Ku ta mbjellim arrn ?

Arra plqen terrenet e ajrosura, t thella, jo acide, t freskta por jo t

lagshta, duhet t mbillet n vnde t ndricuara, n zona ku sasia e

rreshjeve sht e mjaftueshme ose ku rezervat ujore t terrenit jan tbollshme. Prania e arrave t zakonshme t rritura mir, ajo e shtogut t zi

dhe e hithrave t bollshme dhe t mdha jan tregues t favorshm pr

mbjelljen e arrave


32/66

Mbjellja n blloqe

Mbjellja e fidanit, kujdes qafen e rrenjes Fidani duhet mbshtetur

Mbjelljet n objekt bhen me

fidan t prodhuar n farishte(2 vjear), ose nshprngultore (5-8 vjear).Skema e mbjelljes ndryshonn vartsi t pjelloris s toksdhe t synimit q ndiqet. Prprodhim lnde drusoreprdoren skemat 6x6 m dhe8x8 m, duke parashikuar q nmoshn 25-30 vjet t hiqetgjysma e drurve dhe largsitndrmjet drurve tdyfishohen. Pr prodhimfruti, n tokat e pjerrta e tvarfra zbatohet skema 12x12

m (70 drur/ha). N tokat e rrafshta e pjellore zakonisht prdoret mbjellja lineare nrreshta 25 m larg njri-tjetrit dhe 12-15 m brenda rreshtit (27-33 drur/ha).


33/66

Ndrmjet rreshtave mund t mbillen edhe drur t tjer frutor, t cilt kan rritje tshpejt dhe hyjn hert n frutifikim (vishnja, pjeshka, kajsia, kumbulla, etj.), me cikl tshkurtr prodhimi. Mbjellja bhet n gropa me madhsi 100x100x80 cm. Vitet e parafidant kan nevoj pr mbshtetje, prandaj pas mbjelljes vendosen hunj mbajts ndrejtim t ers zotruese dhe lidhen me fidant.

Blloqe te reja me arre te mbjella nga fermeret e Qarkut Shkoder ne tre vjetet e fundit(Ahmet Osja 2009)Rrethi Komuna Fshati Fermeri Rrenje

gjithsejM.Madhe Kastrat Rrapsh Ndok Shabi 1000

Shkrel Razem Gjelush Kroni 103Shkrel Dedaj Familja Sterkaj 100Shkrel Zogore Cen Arifi 92Shkrel Boge Ferme buze rruges 67Kelmed Selce Fermer Selce 260Kelmend Vukel Fermer Vukel 170

Shkoder Bushat Kukel Palok Milaj 97Oblike Muriqan Fermer Ishull Bune 71Dajc Dajc Fermer samesiol 64

Puke Gjegjan Gjegjan Fermer Gjegjan 1270Gojan Fermer Gojan 1540


34/66

Vitet e fundit fermert kanfilluar t mbjellin blloqe t rejame arr vecanrisht ne rrethet ekomunat e Qarkut t Shkodrs.Ekspertet e kulturave arrore

rekomandon edhe per arroretkonceptet e furtikulturesintensive e t specializuar (tipine kultivarit, dendsi t lartmbjellje, teknika modernemenaxhimi si dhe sherbimekulturore t mekanizuara, dukebr nj far distancimi ngafrutikultura e vjetr q

kombinonte prodhimin e frutit me at t frutit. Material gjenetik I zgjedhur (Hartley,Franquette, Parissiene, Serr, Sorrento) si dhe kultivaret autokton te zonave perkatese. N

italine e veriut krahas Hartlit, po futen ne prodhim edhe t tjer genotipe me origjina ngaKalifornia si Chandler, Hoard, Pedro e Serr, duke perdorur Franquettefranceze sipjalmuese Kto kultivar karakterizohen nga tipare cilesore dhe shija e fruit nuk mbetet

pas arrave tradicioale italiane apo shqiptare (Rajmonda Nako 2009).

N tabeln m poshte ballafaqohen karakteristikat e kultivimit tradicional te rrs meblloqet intensive qe jane ne hapat e para te krijimit sipas rekomandimeve

Krahasimi i trajtimit tradicional me trajtimin e permiresuar

Karakteristikat Trajtimi tradicional Blloqet e reja me arroreDrure per hektar 100 150 200-250Kosto e mbjelljes Ulet E larte mund te reduktohen nese

mbeshteten me material mbjelleste importuar fidanishtet lokale

Jete gjatesia ekonomike 40-50 vjet 30 vjetNiveli mekanizimit Ulet I kerkuar, por i kufizuar per

shkak te dimensioneve te vogla tefermave

Shpejtesia e amortizimit mesatare (kosto e ulet fillestare,por mesatare pas hyrjes nprodhim

E shkurter, por e pranueshme nekrahasim me blloqet frutore meprodhi intensiv

Reziqe te lidhura me teknikat mesatare mesatare

Menaxhimi i tokes Nuk aplikohet ujitja, sherbime tepakta Intensive, heqje me kimikate ebimeve konkurente pjeserisht apoplotesisht

Mbrojtja nga demtues e semundje E veshtire,pak efikase dhe pak eushtruar

Trajtime fitosanitare kunderXanthomonas juglandis dheLaspereysia pomonellaProdhim i integruar biologjik

Kujdesimet e krasitja Te pakta, krastijet aplikohenkryesisht per shendetesim

Kurora natyrale meudheheqes te modifikuar


35/66

Orientimi drejt prodhimit teshpejte, krasitje e mekanizuar

Pleherimi Pak Periodikisht duke kombinuarplehrat organike me kimike.Preferohet te shoqerohet mesistemin ujites

Ujitja Pergjithesisht nuk aplikohetvetem ne raste te rralla Orientim per ujitje sipas nevojaveper ujePerpspektivat ekonomike E kufizuar vecanaresisht ne

statukuone aktualeDuket optimale per sa i perketefektivitetit, dhe raportitshepenzime fitime

Hapat dhe rradha e veprimeve gjate mbjelljes

Pergatitja e tokes

Punim qilizem I tokesPiketimi dhe hapja e gropave 1*1*1 mGrumbullimi dhe prgatija e plehut (pleh organik 25-35kg, superfosfat 1-2 kg dhe kurka mungese kalciumi, gelqere e shuar, 3-4 kgMbushja e gropes, pergatija e fidanit, krasitja e rrenjeve, banjezimi me pleg organik teholluar n uj, mbjellja vendosja e hurit mbeshtetes, krasitja pas mbjelljes,(shpenzimet per rrenje perfshijne : cmimi i fidanit, cmimi i pergatitjes se tokes embjelljes, cmimi i plehrave orgaike e kimike

Shrbimet kulturore pr pemet ne rritje perfshijn

-punimi i vjeshtes e pleherimi, punimi i pranvers dhe dy prashtije (Bashke me punimin evjeshtes behet mbjellje bishtajoresh ose foragjere, (nse ka treg edhe bim mjeksoreshumevjecare) n pranver mulcirim ne rreze 1mPleherim 20-35 kg pleh organik, 1-2 kg superfosfat, 0,5-1kg nitrat dhe po aq potasKrasitje per formim kuroreKostoja: puna e krahut ne total 0.5 dite pune, pleherat organike + kimike 500 lekeKosto total per 1 vit per rrenje me rrogat mesatare aktuale 1000 leke

Shrbimet pr pemet n prodhim:

-punimi vjeshtor

-dy prashtije verore e mulcirim-pleherim i arrs dhe kulturave shoqeruesePleherim organik 50 kg/rrnje, 2 kg superfosfat, 1kg nitrat 1 kg potasKrasitje e rregullim kuroreKosto: pune krahu 1 dite pune; pleherat 500, kosto totale vjetore per rrenje 1500 leke


36/66

Aktivitetet Baza e prllogaritjes sshpezimve vjetore de perperiudhen

Shpenzimet/rrenje

Prodhimi dhe shitja,baza e llagaritjesper vitin dhe teardhmen

Teardhurat/rrenje

Bilanciprogresiv

Mbjellja(pune

materiale)

Shuma shte orientuse, mvaretnga cmimi I fidanit, me cfare

bhet qilizmi, sa pleh prdoret

1000 0 0 0

Sherbimetper 8 vjet

Shrbimet llogariten rreth 1/2pune, punime, trnsport plehu,krastije, blerje plehu,per 1 viti500 leke pune, 500 leke plehera

8000 0 0 -8000

Sherbimene prodhim(viti 9-15)

Shrbimet llogariten rreth 1 ditepune, punime, trnsport plehu,krastije, blerje plehu, e vjelje per1 viti 1000 leke pune, 500 lekebaze materiale

12000 Prodhimi ne vitin e8 rreth 1kg, ne vitine 15, 10 kg,mesatarja 5 kg nevit, gjithsej 40 kg

8000

-4000

Sherbimene prodhim16-25

Shrbimet llogariten rreth 1 ditepune, punime, trnsport plehu,krastije, blerje e transport plehu,

e vjelje per 1 viti 1000 leke pune,500 leke baze materiale

15000 Prodhimi ne vitinne vitin e 15, 10 kg,n vitin e 25

projektohen 25 kg ,mesatarja 20 kg,gjithsej ne 10 vjet200 kg: Te ardhurat200*200

40000 25000

Sherbimene prodhim26-40

Shrbimet llogariten rreth 1 ditepune, punime, trnsport plehu,krastije, blerje e transport plehu,e vjelje per 1 viti 1000 leke pune,500 leke baze materiale

22500 Prodhimi mesatarvjetor 30 kg/vit,gjithsej 450 kg, teardhurat 90000

90000

67500

Sherbime41-50 vjet

Shrbimet llogariten rreth 1 ditepune, punime, trnsport plehu,krastije, blerje e transport plehu,

e vjelje per 1 viti 1000 leke pune,500 leke baze materiale

15000 Prodhimi mesatarvjetor 45 kg/vit,gjithsej 450 kg, te

ardhurat 90000

90000

75000

Sherbimet51-70

Pleherim, vjlelje 20000 prodhim fruta 50 kgne vit gjithsej 1000kg

200000

180000

Bilanci nemoshen 70vjec

93500 428000

334500

Nse mbillet e bashleshoqeruar me foragjere, dritheraapo bime mjekesore, te ardhuratmund te rregjistrohen q pas vitit t pare, dhe ne vitin e 15 barazohen te ardhurat me

shpenzimet, pas ketij viti, e ardhura neto shtohet me rritjen e volumit te kurores.


37/66

KLASIFIKIMIIARRAVETEDIBRES

Arra eshte pjese e mjedisit rural kudo ne Diber. E shmangur nga tokat pjellore qe kane paturprioritet per dritherat e perimet, arra takohet ne kufirin midis tokave bujqesore e perrenjve, anes

se kanaleve, rrugeve, ne mezhdat e shpatinat e brezareve te krijuara ne tokat bujqesore te pjerrta,ne buze te livadheve, kullotave, pyjeve etj.Ky studim synon te jape nje kontribut modest nenjohjen ruajtjen dhe permiresimin e genofondit te cmueshem te kesaj kulture.

Shtrimi i problemit

Arra, nje nga perfaqesuesit e gjinise Juglans L, ka ndryshueshmeri te madhe te treguesvemorfologjike. Ka variacion te theksuar si forma e madhesia e frutit, pamja, ngjyra dhe trashesia eguackes, shtresat midis thelbinjve dhe ato qe i rrethojne, forma e pjeses se poshteme dhe asaj tesiperme te frutit, madhesia dhe forma se gjetheve etj. Gjate gjithe historise se studimit te arres ieshte kushtuar vemendje e madhe ndryshueshmerise brenda llojit, percaktimit te kufinjve

morfologjike te ndryshimit dhe vendosjes ne kufinjte e llojit te grupeve plotesuese taksonomike,qe lejojne te percaktohet me qarte larmia e llojit (Rihter 1986)i .I pari ne kufinjte e Juglans regia L. Dekandol (De Candolleii, 1883) dallon dy forma te Juglansregia L var vera DC e sotmja apo e kultivuara dhe Juglans regia L var dura hort DC e eger meguacke te forte.

Metodika e punes

Objekt i studimit jane arrat qe ndodhen ne mes tokave bujqesore e ne ane te perrenjve nekrahinen e Dibres (rrethet aktuale Bulqize e Peshkopi).

Perzgjedhja e formave te vecanta

Mbi bazen e inventarit total te arrave, si dhe mostrave te frutave te vjele, si dhe kritereveparaprakisht te caktuara behet klasifikimi i tyre si me poshte:

1. Arrat kokerrmedha. Jane njohur si forme e vacante nga De Candolle (1864) nenemertimin Juglans regia L var. macrocarpa.

Kriteret e percaktimit:

Pesha e kokrres se pjekur te thare mbi 10 g

Gjatesia e frutit mbi 6-7 cm Levozhga me plasaritje te dukshme Thelbi pergjithesisht nuk e mbush plotesisht zhguallin

2. Arrat levozhgeholla. Jane pershkruar nga dendrologu Loudon (1936) i cituar ngaShcepotev (1978) i emertuar Juglans regia L. var tenera DC

Kriteret e percaktimit

Guacka pergjithesisht e holle


38/66

Frutat thyhen lehtesisht me dore Fruti ne pjesen e majes eshte pa guacke, pergjithesisht mbulohet nga nje membrane gati

transparente. Frutat pergjithesisht hahen nga zogjte

3. Arrat kokerrgjata. Jane pershkruar nga Hegi (1927) dhe jane emeruar prej tij Juglans regiaL var elongata

Kriteret e percaktimit:

Kokerr e ngushte dhe e zgjatur Diametri mesatar i frutit ne pjesen me te gjere 2,5-3 cm Lartesia mesatare e frutit mbi 6,5 cm

4. Arra me fruta ne forme vile. Jane pershkruar nga De Candolle (1864) nen emertimin

Juglans regia L.var racemosa. Nga Smoljanova (1936) eshte emertuar Juglans regia Lforma fertilis


Ne nje bisht jane te lidhur 6-7 deri ne 20 fruta Pergjithesisht frutat jane te vegjel

Identifikimi: Mbi bazen e intervistave te banoreve te zones

5. Arrat me guacke te forte. Jane pershkruar fillimisht nga De Candolle i cili i ka emertuarJuglans regia var Dura DC

Kriteret e percaktimit Guacka shume e forte Thelbi nxirret me shume veshtiresi nga guacka Pergjithesisht shtresat perrreth dhe ne mes thelbinjve jane te drunjezuara

6. Arrat me guacke mesatarisht te forte (Arrat normale). Jane pershkruar nga Shcepotev(1978) i cili i klasifikon ne varietetin Juglans regia L var semidura DC

Kriteret e percaktimit: treguesit e tyre i perafrohet standartit te tregtimit boteror te tregtimit te arrave stazh

16832-71 raporti thelb peshe totale e kokrres eshte >= 50% guacka eshte e holle por e forte

7. Arrat qe lulezojne vone. Eshte pershkruar nga De Candolle i cili e ka emeruar Juglans regiaL. var Serotina


39/66


Individet qe lulezojne 2-3 jave me vone se sa te tjeret me te cilet ndodhen ne tenjejten lartesi mbi nivelin e detit

Percaktimi ne terren. Mbi bazen e intervistave paraprake me banoret e zones

a. Vezhgimi i fenofazave.Vezhgime ne terren per individet e identifikuar nga fillimi i lulezimitderi ne lidhjen e kokrrave. Afati i pjekjes se frutave

b. Matjet dendrometrike: Per individet e zgjedhur behen matje per keto tregues: Diametri nelartesine e gjoksit;

c. Lartesiad. Diametri i kurorese. Moshaf. Prodhimi mesatar vjetor: Eshte percaktuar nga intervistimi i banoreve lokal qe bejne vjeljen e

frutaveg. Vendndodhja: emri i fshatit, emri i komunes, lartesia mbi det,h. Treguesit per frutin:

Gjatesia mesatare e frutit: Behen matje te nje kampioni prej 100 kokrra, dhe llogaritetdimensioni mesatar

Diametri mesatar frutit: Behen matje te nje kampioni prej 100 kokrra, dhe llogaritet

dimensioni mesatar

Pesha me gjithe guacke: Llogaritet pesha e cdo kokrre ne vecanti dhe nxirret pesha mesatare e njekokrre te kompionin per drurin e marre ne studimPesha e thelbinjve: Veprohet ne te njejten menyre por duke marre ne konsiderate veten thelbinjte.Permbajtja e yndyres: eshte llogaritur ne laboratorin e analizave te ushqimeve ne Peshkopi.

REZULTATET DHE DISKUTIMI I TYRE

Format e arres te grumbulluara dhe te vrojtuara klasifikohen ne keto forma:

1. Arrat kokerrmedha2. Arrat levozhgeholla3. Arrat kokerrgjata4. Arrat ne forme vile5. Arrat levozhgeforta6. Arrat e me levozhgemesatare7. Arrat qe lulezojne vone

Arrat Kokerrmedha (Juglandis regia var macrocarpa DC ose J.Regia f. maxima) Vrojtimet janebere ne 20 drure treguesit e te cileve jepen ne tabelat nr 1,2 rezulton se kjo forme arre eshte eperhapur ne te gjithe krahinen e Dibres. Kokrra e madhe ka krijuar atraksion tek kultivuesit. Eperbashketa eshte kokrra e madhe, levozhga me shume plasaritje, thelbinjte te brishte si te fishkurdhe ne 80% te rasteve nuk e mbushin zhguallin.

Tab 1.Treguesit baze per druret e marre ne studim

Numri i Lartesia Mosha Lartesi Diamet Diametri i Prodhimi Tipi i Afati i Afati i


40/66

drurit mbi det a ri itrungut

kurores lulezimit lulezimit pjekjes

DV 305 650 35 12 30 11 35 PA 20/4-30/4 10-20.9Sk.273 920 76 19 45 19 80 PA 01-10.V 10-20.9ZP.132 610 96 27 110 22 130 PA 20-30.IV 1-10.9MO.233 980 67 18 44 17 90 PGJ 10-20.V 10-20.IX

SHO235 950 64 16 50 20 70 PA 01-10.V 10-20.IXSZ.143 620 24 12 32 10 30 PGJ 20-30.IV 01-10.IXSK.276 920 45 14 46 15 80 PGJ 01-10.V 10-20.IXSS.182 830 70 16 50 17 95 PA O1-10.V 10-20.IXTQ.13 620 25 9 32 9 30 PA 20-30.IV 01-10.IXZQ.555 480 26 11 27 8 19 PGJ 20-30.IV 01-10.IX

Tab.2 Arrat kokerrmedhaTe dhenat baze per frutat e marre ne studim

Te dhena per frutinNumri i drurit Gjatesia cm Gjeresia cm pesha e

kokrres gpesha e thelbitg

Raportithelb/peshetotale %

Permbajtja eyndyres%

DV 305 37,7 28,8 11,5 4,8 41,7 65Sk.273 41 33 15 7,8 52,0 55ZP.132 51 37 19 6 31,6 57MO.233 46 40 21 8,5 40,5 49SHO235 45 40 16 7 43,8 51SZ.143 52 39 18 8,2 45,6 61SK.276 50 40 19 9,7 51,1 55SS.182 45 40 15 6,5 43,3 52TQ.13 46 33 18 6 33,3 61ZQ.555 38 35 14 7,5 53,6 65Mesatare etreguesit

45,17 36,58 16,65 7,2 43,2 57,1

Shmangia tip 5,055261 3,964789 2,848489 1,436044 7,397934 5,704774

Kufinjte ebesimit(confidence)

3,133221 2,457353 1,765477 0,890052 4,585196 3,535785

Arrat levozhgeholla (juglandis regia var.tenera DC)

Vrojtimet jane bere ne 12 drure. Karakteristika e perbashket levozhga ne pergjithesi e holle, ne

afersi te majes mbetet vetem ne nje shtrese gjysem transparente. Kjo i ben qe te sherbejne si

ushqim per zogjte. Kane raport te larte te thelbit ne krahasim me kokrren.


41/66

Tab 3.Treguesit kryesor te frutit

Varieteti Emri ivendit

Numri iformes

gjatesia gjeresia Pesha ekokrres g

pesha ethelbit g

Raportithelb-frut

Permbajtja eyndyres %

ARRALH

SOPOT SZ.137 30 24 8 5,1 63,8 66

ARRALH

VILE DV.305 30 29,6 8,8 4,9 55,7 67

ARRALH

ARRAS A.113 29 24 6,8 3,8 55,9 69

ARRALH

ZDOJAN ZQ.11 33 27 7,1 4,3 60,6 71

ARRALH

BELLOVE

B202 28 22 6,5 3,9 60,0 54

ARRALH

TREBISHT

KT.111 41 30 10,7 5,5 51,4 60

ARRALH

OSTREN O.225 34 26 6,4 3,6 56,3 58

ARRALH

DOVOLAN

D.88 35 30 11 6 54,5 63

ARRALH

VLESHE SV.184 33 28 10,6 5,3 50,0 57

ARRALH

GURLURE

GL.312 33 32 8,4 4,6 54,8 51

Treguesit mesatar te grupit 32,6 27,26 8,43 4,7 56,28368 61,6Shmangia tip 3,747592 3,23323 1,796942 0,797217 4,177335 6,669999Kufinjte e besimit 2,322735 2,003937 1,113734 0,494111 2,589088 4,134026

Varianca 14,04444 10,45378 3,229 0,635556 17,45013 44,48889

Tab.4 Arrat levozhgeholla

Treguesit e drurit

Emri i vendit Numri iformes

Lartesiambi det

m

Mosha

Lartesia

Diametri i

trungut

Diametri i

kurores

Prodhimi mes

kg

Tipi ilulezi

mit

Afati ilulezimit

Afati ipjekjes

SOPOT SZ.137 610 60 12 55 17 45 PGJ 20-30.IV 20-30.8VILE DV.305 620 27 14 27 7 32 PA 20-30.IV 01-10.9ARRAS A.113 410 44 16 58 20 80 PGJ 20-30.IV 01-

10.IVZDOJAN ZQ.11 495 26 11 30 8 112 PA 20-30.IV 20-

30.VIIIBELLOVE B202 800 55 13 60 13 80 PGJ 01-10.V 01-

10.IX


42/66

TREBISHT KT.111 720 50 20 50 16 65 PA 20-30.IV 01-10.IX

OSTREN O.225 750 75 17 46 22 75 PA 01-10.5 10-20.IX

DOVOLAN D.88 650 22 11 28 9 15 PGJ 01-10.IX 01-10.IX

VLESHE SV.184 780 80 22 80 24 60 PGJ 01-10.V 10-20.IX

GUR LURE GL.312 820 70 19 62 16 40 PA 01-10.V 10-20.IX

Arrat kokerrgjata (j.regia var.Elongata ose J.regia var bartheriana DC)

Eshte forme relativisht e rralle. Jane gjetur dhe marre ne studim vetem 5 drure.Fruti eshte mbi 1.5

here me i gjate se sa i gjere.Thelbi ndahet me veshtiresi nga shtrati. Nuk ka preferenca te vecanta

nga kultivuesit pasi ka perqindje relativisht te ulet te thelbit.

Tab 5.Treguesit e frutitVarieteti Emri i

venditNumri iformes

gjatesia Gjeresia Pesha ekokrres g

pesha ethelbit g

Raportithelb-frut

Permbajtjae yndyres %

ARRA Gj ZDOJAN QZ.560 46 24 7,6 3,1 40,8 69ARRA Gj GJURAS SH.GJ.67 41 21 9,7 4,1 42,3 52ARRA Gj LUZNI L.267 52 35 11 4,9 44,5 64ARRA Gj TREBISH

TKT.112 47 27 10,1 4,8 47,5 58

ARRA Gj OSTREN O.223 46 26 10,6 5,1 48,1 55

Treguesit mesatar te grupit 46,4 26,6 9,8 4,4 44,64819 60,5Shmangia tip 3,911521 5,22494 1,324764 0,818535 3,195556 6,8775Kufinjte e besimit 2,424338 3,238387 0,821081 0,507323 1,980587 4,262634Varianca 15,3 27,3 1,755 0,67 10,21158 47,3Tab. 6. Arrat kokerrgjata

Treguesit e drureve

Emri ivendit

Numri iformes

Lartesia mbidet m

Mosha

Lartesia

Diametri itrungut

Diametri ikurores

Prodhimimesatarkg

Tipi ilulezimit

Afati ilulezimit

Afati ipjekjes

ZDOJAN QZ.560 545 27 12 39 8 12 PA 20-30.IV 01-10.IX

GJURAS SH.GJ.67 820 97 26 110 24 120 PA 01-10.V 10-20.IXLUZNI L267 590 80 19 58 22 55 PGJ 20-10.IV 01-10.IXTREBISH

TKT.112 690 80 20 50 18 110 PA 20-30.IV 01-10.IX

OSTREN O.223 750 46 16 46 17 65 PGJ 01-10.V 10-20.IX

Arrat ne forme vile (J.regia var.racemosa)


43/66

Eshte forme qe takohet shume rralle. Jane gjetur vetem tre individe qe jane vrojtuar.Karakteristika e perbashket 12-18 kokrra se bashku ne forme vile te ngjeshur. Kokrrat relativishtte vogla. Trungu i shkurter dhe kurora relativisht e vogel, prodhimtari te larte per njesi tesiperfaqes. Shume te ndjeshme karshi ngricave te pranveres.

Tab.7.Treguesit e frutitVarieteti Emri i vendit Numri iformes

Gjatesia Gjeresia pesha ekokrres g

Pesha ethelbit g

Raportithelb-frut


FRUTA FV TUCEP QT.163 30 26 6,1 2,9 47,5 67FRUTA FV SOFRACAN ZS.144 29 26 6,5 2,9 44,6 68FRUTA FV SOPOT ZS.146 32 29 10 5,2 52,0 70Treguesit mesatar te grupit 30,33333 27 7,533333 3,666667 48,05212 65Shmangia tip 1,527525 1,732051 2,145538 1,327906 3,718748 1,527525Kufinjte e besimit 0,946751 1,073515 1,329792 0,823028 2,304858 0,946751Varianca 2,333333 3 4,603333 1,763333 13,82908 2,333333Arrat ne forme vile

Tab. 8.Treguesit e frutit

Varieteti Emri i vendit Numri iformes

Lartesiambidet m

Mosha

Lartesia

Diametri itrungut

Diametri ikurores

Prodhimimesatar kg

Tipi ilulezimit

Afati ilulezimit

Afati ipjekjes

FRUTA FV TUCEP QT.163 620 45 11 48 9 50 PGJ 20-30.IV

01-10.IX

FRUTA FV SOFRACAN ZS.144 510 42 8 60 9 60 PGJ 10-20.IV

01-10.IX

FRUTA FV SOPOT ZS.146 550 90 12 80 25 110 PA 20-30.IV

01-10.IX

Arrat me lulezim te vone. (j.regia var serotina DC)Jane karakteristike pergjithesisht per zonat e larta ku diferenca ne lulezim eshte karakteristike perte gjithe bimet si rezultat i lartesise mbi det. Por me cilesi te vecanta te trungut, frutit, fenologjiseparaqitet arra e Radoveshit (e quajtur budallaqe) qe lulezon dy muaj pas kohes normale telulezimit. Ne vitin 1980 lulezimi ka filluar me 12 korrik dhe ka perfunduar me 17 korrik.Ne drejtim te lulezimit perben nje shmangie shume te madhe nga arrat e tjera cfar e ben nje formete jashtezakoneshme.

Tab 9.Treguesit e druritVarieteti Emri i vendit Numri i

formesLartesiambi det m

Mosha

Lartesia Diametri itrungut

Diametri ikurores

Prodhimimesatar kg

Tipi ilulezimit

Afati ilulezimit

Afati ipjekjes

L.VONE RADOVESH

R.227 720 150 16 90 18 100 HG 20.6-10.7

01-10.X

Arrat me lulezim te voneTab 10.Treguesit e drurit


44/66

Varieteti Emri i vendit Numri iformes

gjatesia Gjeresia pesha ekokrres g

pesha ethelbit g

Raportithelb-frut


L.VONE RADOVESH

R.227 28 25 5 2,3 46,0 58

Arrat levozhgeforta (J.regia var Dura DC)Jane mjaft te perhapura vecanerisht ne toka te cekta shkembore e te thata. Nuk perjashtohen rastetkur takohet edhe ne toka te thella e te fresketa, vecanerisht ne rastet kur mbjelljet jane bere ngandermarrje shteterore. Ne kete grup individesh dallohen qarte 4 nengrupe qe lidhen me formen efrutit, fortesine e shtreses, lidhjen e thelbit me keto shtresa si dhe hapesirat boshe brenda frutit. Temetat: fortesia e madhe e frutit, kokrra e vogel, veshtiresia ne nxjerrjen e thelbit, vlerat e ultatregtare. Anet pozitive: aftesia per tu pershtatur ne kushte te veshtira ekologjike, mundesia per tuperdorur si nenshartese kur arra mbillet me destinacion kryesor prodhim fruti. Druri ka vlera telarta vecanerisht tekstura.

Tab.11.Treguesit e frutit

Varieteti Emri i vendit Numri iformes gjatesia Gjeresia pesha ekokrres g pesha ethelbit g Raportithelb-frut Permbajtja eyndyres %

Arra LF VILE DV.301 27 24 6 2,2 36,7 69Arra LF MUSTAFE MA.116 29 27 8 3,5 43,8 68Arra LF ZDOJAN QZ.12 32 27 8,9 4,2 47,2 70Arra LF MUHURR M.172 39 26 7,8 3,4 43,6 65Arra LF STRIKCAN ZS.148 24 22 3,8 1,8 47,4 70Arra LF LUZNI L.268 37 26 9,8 4,4 44,9 70Arra LF LUZNI LH.263 34 25 8,1 3,7 45,7 68Arra LF OSTREN O.224 38 27 8 3,7 46,3 56Arra LF DOVOLAN D.84 36 26 9 4,7 52,2 64

Arra LF ZOGJE Z331 34 29 8,2 3,7 45,1 61Treguesit mesatar te grupit 33 25,9 7,76 3,53 45,2737 66,1Shmangia tip 4,966555 1,911951 1,706328 0,909273 3,899657 4,653553Kufinjte e besimit 3,078241 1,185016 1,057572 0,563562 2,416985 2,884245Varianca 24,66667 3,655556 2,911556 0,826778 15,20733 21,65556Tab. 12.Arrat levozhgefortaTreguesit e druritVarieteti Emri i vendit Numri i

formesLartesiambidet m

Mosha

Lartesia

Diametri itrungut

Diametri ikurores

Prodhimimesatar kg

Tipi ilulezimit

Afati ilulezimit

Afati ipjkejes

Arra LF VILE DV.301 570 40 10 40 12 60 PA 20-30.IV 01-10.IXArra LF MUSTAFE MA.116 550 60 15 65 17 80 PGJ 20-30.IV 01-10.IXArra LF ZDOJAN QZ.12 480 20 12 18 7 5 PGJ 20-30.4 01-10.9Arra LF MUHURR M.172 510 45 14 20 12 20 PA 20-30.IV 01-10.IXArra LF STRIKCAN ZS.148

Arra ne fermen bujqesore. Udhezues praktik per fermeret; Haki Kola, Draft i rishikuar ne 2012

Documents

Transcript of Arra ne fermen bujqesore. Udhezues praktik per fermeret; Haki Kola, Draft i rishikuar ne 2012