Arıcılıkta Üstte Boş Ballıkla Kışlatmanın Kovan İçi Bağıl Nem, Sıcaklık ve Koloninin...
-
Upload
arimbalimpetegim -
Category
Documents
-
view
225 -
download
0
Transcript of Arıcılıkta Üstte Boş Ballıkla Kışlatmanın Kovan İçi Bağıl Nem, Sıcaklık ve Koloninin...
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
1/76
TRKYE CUMHURYETANKARA NVERSTES
SALIK BLMLER ENSTTS
ARICILIKTA STTE BO BALLIKLA
KILATMANIN KOVAN BAIL NEM
SICAKLIK VE KOLONNN
YAAMA GC
ZERNE ETKLER
Nesimi KAYA
ZOOTEKN ANABLM DALIYKSEK LSANS TEZ
DANIMAN
Prof.Dr. znur POYRAZ
2007 ANKARA
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
2/76
ii
Ankara niversitesi Salk Bilimleri Enstits
Zootekni Anabilim Dal Yksek Lisans Program
erevesinde yrtlm olan bu alma, aadaki jri tarafndan
Yksek Lisans Tezi olarak kabul edilmitir.
Tez Savunma Tarihi: 24/ 01/ 2007
mza
Prof. Dr. Ceyhan ZBEYAZAnkara nv. Veteriner Fak.
Jri Bakan
mza mza
Prof. Dr. Halil AKAPINAR Prof. Dr. znur POYRAZAnkara nv. Veteriner Fak. Ankara nv. Veteriner Fak.
mza mzaProf. Dr. Zafer KARAER Do. Dr. Necmettin NALAnkara nv. Veteriner Fak. Ankara nv. Veteriner Fak.
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
3/76
iii
NDEKLER
Kabul ve Onay indekiler Simgeler ve Ksaltmalar nsz ekiller izelgeler 1. GR 11.1. Genel Bilgiler 1.2. Literatr Bilgisi 1.2.1. Klatmann Tarihesi
1.2.2. Temel Kavramlar 1.2.2.1. K Sresince Arlarn Davran 1.2.2.2. Is retimi ve Oksijen Gereksinimi 1.2.2.3. Kovanda Hava Akm 1.2.2.4. Isl Dzenleme 1.2.2.4.1. Kuluka Blgesinde Mikro Klima Oluumu 1.2.2.4.2. Kovandaki Bo Ksmlarn Mikro Klimas 1.2.2.5. Kovanda Su Buhar Oluumu 1.2.3. Kn Koloni lmleri ve Nedenleri 2. GERE VE YNTEM 332.1. Gere 2.1.1. Bal Ars 2.1.2. Ekipman 2.1.2.1. Kovan 2.1.2.2. Scaklk ve Nem Kaydedici 2.2. Yntem 2.2.1. Verilerin Elde Edilmesi 2.2.2. Verilerin Deerlendirilmesi 3. BULGULAR 373.1. Scaklk 3.2.Bal Nem 3.3.Yaama Gc 544.TARTIMA 554.1. Scaklk 4.2. Bal Nem 4.3. Yaama Gc 5. SONU VE NERLER 62ZET 63SUMMARY 64KAYNAKLAR 65ZGEM 68
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
4/76
iv
NSZ
Bu aratrma, stte bo ballkla klatma metodunun klatmada en nemli kovanii parametreler olan scaklk ve bal neme etkisinin belirlenmesi amacylayaplmtr.
Aratrmada kullanlan ar materyali Danman Prof. Dr. znur POYRAZtarafndan salanmtr. Kullanlan ekipman yurt dndan temin edildii ve pahalolduu iin rnek says snrl kalm, her kovanda ancak bir cihaz kullanlmtr.
Bu almann yrtlmesinde gerek ar materyalini salayan, gerekse heraamada tevik ve desteini esirgemeyen deerli hocam Prof. Dr. znur POYRAZa,bilgi ve deneyimlerinden yararlandm Prof. Dr. Ceyhan ZBEYAZa ve Prof. Dr.Zafer KARAERe, verilerin istatistik deerlendirilmesinde yardmlarn grdmDo. Dr. Mehmet Nurullah ORMANa, saha almasnda ve tez yazm
aamalarnda karlatm engelleri amadaki katklarndan dolay i arkadalarmMustafa GVEN ve Mahmut DN ile Zootekni Ana Bilim Dal retim yelerineteekkrlerimi ve sayglarm sunarm.
Bu aratrma ve elde edilen sonularn arclkla ilgili herkes iin yararlolmasn diliyorum.
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
5/76
v
SMGELER VE KISALTMALAR
C Celsiuscm SantimetreDG Deneme Grubug Graml Litrekg KilogramKG Kontrol Grubum Metremg Miligrammm Milimetre
Met MeteorolojiNis NisanOc OcakOrt OrtalamaStd Standartub ubat
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
6/76
vi
EKLLER DZNekil No ve Ad Sayfa N1.1. Giri dnda her yandan kapal bir kovann iinde havann salkm
zerinden hareketi 13
1.2. Her ynden kapal bir kovanda giri aklnda hava hareketi 14
1.3. Kuluka blgesinde gn iinde scaklk, bal nem ve mutlak nem
deerlerinde grlen deiim 17
1.4. Kartlarnda arl bir kovan iinde scaklk durumu 18
1.5. K salkmnda yatay ve dikey eksende scaklk deiimi 19
1.6. Havada, bo kovan iinde ve bo aa kt iinde scaklk (a),
mutlak nem (b) ve bal nem (c) deerlerinin deiimleri 20
1.7. Salam bir kovanda kuluka blgesinde ve taban tahtasnda gnlkmutlak nem deiimi
1.8. Kovan dnda ve iinde gnlk mutlak nem deiimi 232.1. Veri kaydedici cihazn boyutlar (mm) 34
2.2. Veri kaydedici cihazlarn grnts 34
3.1. Kontrol, deneme kovanlar ve evrenin gnlk ortalama scaklk (C) grafii 40
3.2. Kontrol, deneme kovanlar ve evrenin gnlk ortalama bal nem (%) grafii 41
3.3. Aylara gre scaklk (C) ortalamalarnn deiimi 433.4. Gn ii scaklk (C) ortalamalarnn Ocak ubat ve Mart Nisan
dnemlerine ayrlarak gsterilmesi 45
3.5. Saatlik scaklk (C) deerlerinin deneme ortalamalarnn gn iinde
deiim erileri 47
3.6. Aylara gre bal nem (%) ortalamalarnn deiimi 49
3.7. Gn ii bal nem (%) ortalamalarnn Ocak ubat ve Mart Nisan
dnemlerine ayrlarak gsterilmesi 51
3.8. Saatlik bal nem (%) deerlerinin deneme ortalamalarnn gn iindedeiim erileri 53
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
7/76
vii
ZELGELER DZN
izelge No ve Ad S1.1. Kn bir gnlk bal tketimi eitlii 11
1.2. Baln bileimi 11
1.3. Bal ekerlerinin kimyasal bileimi 11
1.4. Almanyada ticari bal ars kolonilerinin farkl hava scaklklarnda bir
gnde tkettikleri ortalama eker miktarlar 12
1.5. Soutucuda bekletilen kolonilerin dayanma sreleri 15
1.6. Hava scaklna gre doymu havann mutlak nem miktar 21
1.7. Deiik lkelerde kn koloni kayplar 263.1. Kontrol ve deneme grubu kovanlar ile evrenin scaklk ve bal nem
deerleri (gnlk ortalamalar) 38
3.2. Aylara gre scaklk deerleri 42
3.3. Minimum scaklk istatistii 43
3.4. Gn ii scaklk (C) ortalamalarnn Ocak ubat ve Mart Nisandnemlerindeki deiimi 44
3.5. Saatlik scaklk (C) deerlerinin deneme ortalamalarnn gn iindedeiimi 46
3.6. Aylara gre bal nem (%) deerleri 48
3.7. Gn ii bal nem (%) ortalamalarnn Ocak ubat ve Mart Nisandnemlerindeki deiimi 50
3.8. Saatlik bal nem (%) deerlerinin deneme ortalamalarnn gn iindedeiimi 52
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
8/76
1
1. GR1.1. Genel Bilgiler
nsanlarn arlarla olan ilikisi, kayalklarda ve aa kovuklarnda bulduklar yabani
ar kolonilerinden bal elde etmeyi renmeleriyle balamtr. 19. yzylda ekerin
saflatrlmas baarlncaya kadar bal yegne tatlandrc olmutur. Bal yalnzca gda
olarak deerlendirilmemi, ayn zamanda bir ila olarak da kullanlmtr.
nsanlar ar rnlerini daha fazla ve kolay elde edebilmenin yollarn bulmak
amacyla arlar zerinde almlar ve gzlemler yapmlardr. Arlarn sosyal
dzeni birok dnrn ilgisini ekmitir. Arlarn topluluk iindeki sosyal
dzenleri ile insan yaamnn toplumsal dzeni arasnda benzerlikler kurulmutur.
Arlar hakknda bugne kadar elde edilen bilgiler gnmz arcsnn arlara
hkmetmesine olanak salamaktadr. Modern arc ilkel bal toplayclar ve
avclarnn aksine ar rnlerini kolayca elde edebilmektedir.
nsanlar bal arlar hakknda pek ok ey renmi olsalar da arlar ilk hallerine
gre pek deimemitir. Tarmsal retimde yararlanlan pek ok bitki ve hayvan
trnn aksine gnmz bal ars binlerce yl nce yaayan bal arlarnn aynsdr.
Ksacas insanlar arlar evcilletirememitir. Arlar hala doadaki yabani yaamlarn
devam ettirmektedirler. nsanlar arlar retim amacyla bulundurmakta, daha fazla
verim alabilmek iin ynetmekte, ancak dier evcil hayvanlar ve bitkiler kadar
davranlarn ve remesini kontrol edememektedirler (Anonim, 2006c).
Yeryzndeki her canl trnn bulunduu evrede yaamn srdrebilmek
iin bir arada yaad dier canllardan farkllk gsteren bir stratejisi vardr. Eer
her canl trnn stratejisi farkl olmasayd, ayn kaynaklardan beslenen iki canl
trnden birisi dierine zamanla stnlk salayarak dier canl trnn ortadan
kalkmasna neden olurdu. Bal arlarnn yaamlarnn baz zellikleri, onlarn aynkaynaktan beslenmelerine ramen dier bcek ve ar trleriyle ayn yaam alannda
birlikte var olmalarna imkn vermektedir.
Bal arlar ve baz ar trleri koloni halinde yaarlar, ieklerden nektar ve
polen toplarlar. Yaz sonlarnda birka yz arl koloni oluturan dier ar trleri yln
bir blmnde yalnz yaarlar. Bu trlerde ana arlar sonbaharda iftleir ve k
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
9/76
2
korunakl bir yerde uyur vaziyette geirdikten sonra ilkbaharda yalnz bana koloni
olutururlar. Bal arlarn dier ar trlerinden ayran en nemli zellikleri koloninin
tek yllk olmamasdr. Bal arlar sabit bir koloni yapar ve k ayn yerde geirirler.
lkbahar gelince de koloni olarak faaliyete geer ve dier ar trlerine gre avantaj
salarlar. Klar souk geen yerlerde Nisan ortasndan Haziran sonuna kadar
devam eden birka haftalk ieklenme mevsiminde dier ar trlerine sayca
stnlk salamak bal arsnn hayatta kalma stratejisini oluturmaktadr. Koloni
yln geriye kalan 40 haftasnda en ok gnlk tketimine yetecek kadar besin
toplayabilir, ounlukla tkettii kadarn toplayamaz ve mevcut stoklarn kullanr.
Bal arlarnn Asyann tropikal ormanlarndan dnyaya yayld kabul
edilmektedir. Akta yuva yapan tropikal ar trlerinden Apis dorsata ve Apis
floreann aksine Apis cerena kapal ortamlarda yuva yapmaktadr. Apis cerenanntropik blgelerden dnyaya yaylrken souk iklime sahip blgelere geldike yuva
iindeki snn yazlar bir problem olmaktan kt, klar ise kapal alanda binlerce
arnn vcut ssndan yararlanarak souktan korunmalarnn mmkn olduu
dnlmektedir. Bu defa kn souktan korunmak iin kovanda yeterli bal stoku
yapmalar gibi yeni bir sorunla kar karya kalmlardr. te, ticari arclk
iletmeciliine olanak tanyan ve karl klan ey de koloninin bu bal stoku yapma
drtsdr (Gould ve Gould, 1988).
Binlerce yl nce arlarn besinlerini yuvalarndan alarak bal toplayaninsanolu, zamanla bal arlarn kovanda yaatmay baarm, yzyllar boyunca
arlarn hareketlerini daha fazla denetim altna almak ve kovan iinde olup bitenleri
anlamak iin uramtr. Bu amala ilk gzlem kovan 1678de Pariste yaplmtr.
Bundan bir asr sonra Huberin birok erevenin bir kitabn yapraklar gibi asld,
gerektiinde alp incelenebilen plaka kovan ortaya kmtr (Gen ve Dodololu,
2003).
Bal ars 16. yzyla kadar sadece eski dnyada (Avrupa, Afrika, Yakn Dou)
yaylm ve gelime gstermi, 16. yzyldan itibaren insan eliyle yeni dnyayatanmtr. Yksek uyum yetenei sayesinde kutup blgeleri dnda, farkl ekolojik
koullara sahip dnyann her tarafna yaylmtr (Gener, 1996).
Modern arclk, Amerikal arc L. L. Langsrothun 1851 ylnda bugn kendi
adyla anlan ereveli kovan bulmasyla balamtr. Arclkta bu yllardan sonra
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
10/76
3
teknik ve bilimsel gelimeler hz kazanm ve gnmzdeki dzeyine ulamtr.
Arlarn biyolojileri, yksek verim iin ihtiya duyulan yntemler aratrlm,
aratrmalardan elde edilen bilimsel sonular arcla entegre edilerek bugnk
noktaya gelinmitir (Gen ve Dodololu, 2003).
Teknik arcln temel gereklerinden biri en ileri ar ynetimi tekniklerini
uygulamaktr. Arclkta yl boyunca yaplacak almalar mevsimsel olarak farkl
uygulamalar gerektirmekte, mevsimsel ynetim tekniklerinin doru bir ekilde
uygulanmas bir sonraki dnemdeki baarnn temelini oluturmaktadr. Her
mevsimin kendisine zg sorunlar vardr. Bu sorunlar ar davranndan
kaynaklanan sorunlar, arcnn kendisinden kaynaklanan sorunlardan olumaktadr.
Bu sorunlarla ba edebilmek iin etkin ve verimli bir ekilde uygulanmas gereken
birok uygulama bulunmaktadr. En ok uygulanan ve en iyi bilinen ynetimmetotlar bile doru bir ekilde uygulanmad takdirde yararsz olmaktadr. Bu
yntemler belli bir amaca ynelik olmas, kolay anlalabilmesi, basit ilkeler ve ilem
basamaklarna gre yrtlebilmesi ve ar davran ile ilgili gzlemlere dayal
olmas halinde baarl olmaktadr.
Arclkta isim yapm pek ok arc kendine zg ynetim sistemlerini
oluturmu ve bu yntemleri baarl bir ekilde uygulamtr. Bu yntemlerden
bazlar artk birer kural halini almtr. Baz yntemlerse ortak zellikler
gstermekle birlikte evrenselleememekte ancak belli koullarda geerliliinikorumaktadr. Her arc temel yntemler nda iinde bulunduu artlarla uyumlu
olan bir ynetim sistemi belirlemelidir. Bu sistem, basit, iyi sonu alnan, baars
kantlanm, arlarn en az rahatsz edildii, en az igc ile gerekletirilebilen az
saydaki uygulamadan olumaldr (Wedmore, 1976).
Arclkta koloni kayplarnn en fazla grld dnem, erken ilkbaharda
kovanlarn ilk inceleme amacyla ald ubat ve Mart aylardr. Kayplarn daha
ok klatma srasnda meydana gelmesi bu konunun arclkta en ok aratrlan ve
tartlan uygulamalardan biri olmasnn nedenidir. Basit gibi grnen bu konudahala aratrma yaplyor olmas ve yaplan yeni aratrmalarn da yeni tartmalar
yaratmas yadrganmamaldr. Bilinen btn nlemler alnmasna ramen k
kayplarnn hala % 8 10un altna drlememi olmas yeni aratrmalarn
yaplmasnda uyarc rol oynamaktadr. lkbahar ve yaz gibi aktif dnemlerde lme
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
11/76
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
12/76
5
muhalif kalanlar ise stten havalandrmann doaya ters bir dnce olduunu ifade
etmilerdir. Bu dnceye gre, eer arlara kalsa onlar kovanda bulunan her delii
propolisle kapatarak hava girii iin yalnzca giri deliini ak brakma davran
gstermekte; bu ekilde kendilerini souktan korumaya, scak tutmaya gayret
etmektedirler.
Arlarn geleneksel zararllarnn, zellikle bal mumu gvesinin gelebilecei
veya yumurtalarn brakabilecei her trl atlak ve aklklar kapatmaya
altklar bilinmektedir. Arlarn 9,5 mm den (ar mesafesi*) daha geni aklklara
petek yaparken; 5 mm den daha dar olan ve bir arnn rahata geemeyecei
aklklar ise propolis veya propolis balmumu karm ile kapattklar; bu iki mesafe
arasnda kalan aklklar ise bo braktklar gzlenmitir. Delikler dairesel
olduklarnda; arlar galvanizli sac zerindeki 1,6 mm apndaki delikleri propolis ilekapattklar, ancak bu delikler 3,2 mm ve daha byk ise bu ldeki yuvarlak
delikleri kapatmadklar gzlenmitir (Wedmore, 1947).
Wedmore (1947) arlarn rt tahtasnda veya rt bezinde iinden
girebilecekleri genilikte bir delie rastladklarnda asla kapatmadklarn, byle bir
k muhafaza ettiklerini gzlemlemitir. Bir denemede kovan stne ortasnda 2,5
cm apnda bir delik olan bir cam konulmu, ak deliin tam stne iinde metil
salisilat (aromatik madde) bulunan bir kutu yerletirilmitir. Arlar deliin tam
altndaki erevelerden yukar doru yaptklar bal mumunu tam deliin altnageldiinde ykseltmeye son vermi ve delii kapatmayarak ak brakmlardr.
Arlarn, kovan iindeki yark, atlak ve delikleri kapatrken ayn anda hem
geleneksel dmanlarndan korunmay, hem de havalandrmay gzeterek hareket
ettikleri sonucuna varlmaktadr.
* Ar mesafesi Rahip L. L. Langstroth tarafndan 1851de bulunmutur. Bu terim bir yabani balars kolonisinin yapt doal petekler arasnda gezinmek zere brakt boluutanmlamaktadr. Ar mesafesi 0.63 0,95 mm (Morse, 1990) yada 7,5 1,5 mm (Anonim,2006c) arasnda ifade edilmektedir.
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
13/76
6
Wedmorea (1947) gre, arclar i rt malzemesi zerinde havalandrma
amacyla aklk braklmas gerekliliini anlayncaya kadar birok kayplar
verilmitir. Baz arclar, havalandrmay salamak amacyla kovan arka yznde
havalandrma delikleri amlardr.
Binalarn at boluklarna yerleen bal arlarnn yerletikleri yerlerde stten
hava geirmeyen bir yaltm olmas mmkn deildir. Bu kolonilerin havann
serbeste hareket ettii bu ortamlarda byk petekler yaparak gayet iyi bir gelime
gsterdikleri ve uzun yllar boyunca varlklarn srdrdkleri bilinmektedir.
rm aalarda yerleen bal ars kolonileri incelendiinde ounlukla bu doal
yerleim yerlerinin stten de bir ka sahip olduu grlmtr.
Pettigrewin 1875de savunduu grlerin hal aksini savunanlar
bulunmaktadr. Wedmore (1947) Eski sepet kovanlarn, sepetten yaplm geirgenkapaklarnn akta klatlan kolonilerde arlarca iten tamamen su geirmez bir
ekilde yaltld halde, kapan hemen bitiminden itibaren yan yzeylerin
kapaktaki gibi propolis ve balmumu ile kapatlmad; sepet iine krkle youn
duman verildiinde yan yzeylerden hemen duman szd, sepetin boaltlarak su ile
doldurulmas halinde de suyun kolayca kendine k yerleri bulduunu
belirtmektedir. Souk ve nemli havann hkim olduu Hollandada geleneksel olarak
kullanlan Hollanda tipi uzun sepet kovanlarda giri delii altta deil, kuluka
peteklerinden yukarda sepetin orta st blmnde bulunmaktayd.ngiliz arclnn nclerinden Frank Cheshire bundan iki yzyl nce plaka
haline getirilmi veya ince minder gibi paketlenmi geirgen malzemeden yaplm
rt malzemesi kullanlmasnn ncln yapmtr (Wedmore, 1947).
Amerika Birleik Devletlerinin nc arclarndan Langstroth ise karlabilir
petekli kovan gelitirme srecinde havalandrma ile ilgili baz nemli gzlemlerde
bulunmu, kulukaln iyi bir ekilde havalandrlmasn, atk gazlarn yukardan
kn salayan bir kovan tipinin gelitirilmesini ve piyasaya sunulmasn
amalamtr. Grleri, o zamanki arclarn, arlarn scak tutulmas eklindekiinan ile ters dtnden kabul grmemi, ancak zamanla hak ettii ilgiyi
uyandrmtr.
Wedmorea (1947) gre, Langstrothun yazlarndan nemin souktan daha
nemli olduu, kn en byk problemin kovan iinde younlaan nem olduu,
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
14/76
7
ieride biriken nem ve zararl gazlarn aadan yukar havalandrmayla kulukalk
zerindeki bir aklktan dar atlabilecei ynnde net bir fikre ulat
anlalmaktadr.
1853 ylna ait bir yazsnda Nem, souk iklim arclarnn ba etmek zorunda
olduklar, arlarn iinde bulunduu ortamn fenalamasna, en iyi arlarnn yok
olmasna neden olan, arlar iin en tehlikeli dmanlardan birisidir. Arlar taban
akta braklm ve ieri serbeste havann girdii kovanlarda, hatta alt ak
kovanlarda bile yaayabilirler. demitir. Langstroth 1857de, iinde eritler halinde
kesilmi ambalaj ktlar bulunan, kelerinden 1,25 cm ykseltilen bo ballk
yerletirilmi kovanlarn hi birinde nem izine rastlamadn bildirmitir.
Langstroth 1882de kovan kapann hangi malzemeden yaplrsa yaplsn
mutlaka ierideki fazla nemin dar atlmasna imkan verecek ekilde olmasgerektiini, zellikle ok souk havalarda klatlan zayf koloniler iin bu konunun
byk nem tadn ifade etmitir (Wedmore, 1947; s.:14 15).
1.2.2. Temel Kavramlar1.2.2.1. K Sresince Arlarn DavranArlar etin kartlarna kar koymak ve hayatta kalabilmek iin salkm
olutururlar. Arlarn k sresince gereksinimlerini daha iyi anlayabilmek iin k
salkmndaki davranlarnn anlalmas gerekir.
Bal arlar metabolizma asndan soukkanldr, vcut scaklklar deikendir.
Ancak bu arlarn vcut scaklklarn kontrol etme yetenekleri olmad anlamna
gelmez. Aktif durumdaki arlar normalde endotermiktir ve vcut scakln ortam
scaklndan daha yksek tutarlar (Goodman, 2003).
Ar gs blgesinin scakln daima ortam scaklnn 20 oC zerindetutmaya alr. Eer ortam scakl ykselirse arnn vcut scakl da ayn oranda
ykselir. Ancak arnn vcut scakl ortam scakln srekli bu ekilde takip
edemez. Eer ortam scakl 40 oCye ularsa, yksek scaklktan olumsuz
etkilenmemek iin vcut scakl 40 oCnin altnda (38 oC) kalr. Ortam scakl
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
15/76
8
ykselmeye devam eder ve 50 oCye ularsa hzl bir lm meydana gelir. Ortam
scakl 10 oCnin altna derse, hayatta kalabilmek iin gs blgesinin
scakln artrmak zorundadr. Gs blgesinin scakl 8 oCye dtnde ar
koma durumuna gelmektedir (Marceau, 1982).
Ortam scakl 28 oCnin altna dtnde bal arlar gs kaslarnn
harekete geirilmesi (shivering) ile snrlar. Bu ilem, kanat kaslarnn kanatlarla
balantsnn kesilerek s retimi iin hzl bir ekilde kaslp gevetilmesi eklinde
gereklemektedir. Bu esnada kaslar normal bir uma hareketindeki gibi
senkronizedir, ancak uutakinin 1/10u kadar kas kaslmas meydana gelir. Bu
yerinde uma hareketi srasnda arlar sabit durumda grlrler, her hangi bir kanat
veya gs hareketi gzlenmez. Bu hareketsizlik kaslarn karlkl olarak hareket
ettirilmesi nedeniyle kas liflerinin boyutunda herhangi bir deiim olmamas vegs blgesinin eklinin ayn kalmasyla salanmaktadr (Goodman, 2003; s.:154).
Tek bana bir arnn kn hayatta kalmas mmkn deildir. nk bal arlar
k uykusuna yatmazlar (Owens, 1971). Salkm haline gelen kolonide arlar
metabolizmalarn yavalatsalar da gerekli s retimini yapacak kadar aktif durumda
kalrlar. Salkm oluumu aamal olarak gerekletirilir:
Scaklk 20 oCden yksek iken: az nce anlatlan tek arnn davranuygulanr.
Scaklk 14 19 oC arasnda iken: arlar 20 ile 200 ardan oluan kkgruplar oluturur.
Scaklk 10 14 oC arasnda iken: kk gruplar ana arnn bulunduugrubun etrafnda salkm oluturmak zere toplanrlar.
Salkm oluturulduunda ayn scaklk derecesine sahip olan hatlar (izotermler)
ortaya kar (ekil 1.4.). En dta bulunan arlar gs blgesinin scakln daha
yksek tutabilmek iin karn blgeleri da, balar ie dnk olarak salkmda
hareketsiz durumda kalrlar. Ortam scakl dmeye devam ettiinde en d
katmanda scaklk en az 8 oCde tutulmaya allr. Salkmda s kaybnn
azaltlabilmesi iin sk bir yaltkan tabaka oluumu salanr. Bu ekilde en youn ar
katman 13 oC hattnda oluur, en scak hat 24 oC dir. Merkezde konumlanan arlar
salkmn dnda en az 8 oC scakln salanabilmesi iin s retirler. Merkezdeki
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
16/76
9
arlar s retiminde bal ve havaya ihtiya duyduklar iin daha gevek
konumlanmlardr (Marceau, 1982).
Stabentheiner ve ark.na (2002) gre, k salkmnda merkezde uu kaslarnn
kaslp gevetilmesiyle endotermik s retimini gerekletiren, dta da salkm
sararak manto oluturan arlar bir sper organizma modeli ile sl dzenleme
yapmaktadrlar. Kovan iinde salkmdan 3 cm ilerideki scaklk 0,9; 6,3 oC iken
salkmn dndaki petekte konumlanan arlarn gs evresinin scaklk ortalamas
12,1 oC, karn blgesi 9 oC dir. Merkez petekte d hatta konumlanan arlarn, d hat
ile salkm merkezi arasnda konumlanan arlarn ve merkezdeki arlarn gs blge
scaklklar srasyla 16,9, 22,8 ve 30,4 oC bulunmutur. Yazarlara gre, salkmn en
dndaki arlarn % 3ten daha aznn gs blgesi scakl 9 oCnin altnda
llmtr.1.2.2.2. Is retimi ve Oksijen GereksinimiArlarca s retimi baln ierdii ekerlerdeki karbon ve hidrojenin oksidasyonu
yoluyla yaplmaktadr. nsan kan akcierlerin geni yzey alanna sahip hcrelerine
klcal damarlar yoluyla ular. Arda ise hava trake ad verilen ve kanla sarl klcal
boluklarda bulunur. Bu tersine dzenleme klcal borularda sv hareketinin fazladirenle karlamasna karn havann daha az direnle hareket etmesiyle
aklanmaktadr. nsan kan vcudun her yerine damarlar yoluyla iletilirken gittii
yere snn iletimini, yenilenme iin gerekli maddelerin tanmasn ve metabolizma
atklarnn alnmasn salar. Dolamla akcierlere geri dnen kan buradan geerken
oksidasyonla yeniden temizlenir (Wedmore, 1947).
Arda ise trakelerin en ince blmleri o kadar kktr ki, ancak gl
mikroskoplarla ayrt edilebilirler. Trake a arnn kanatlarnn bir blm dnda
btn vcuduna yaylmtr. Oksidasyon ilemi vcudun her yerinde yapld iin sretimi ayn yerde gereklemekte ve insanda olduu gibi kanla tanmas
gerekmemektedir. Bu sayede vcudun her ksmnn daha etkin bir ekilde snmas ve
hareketliliin aniden artrlmas mmkn olur. Ayn srete insan, arya oranla ok
daha fazla s retmek durumunda kalr. Arda btn fizyolojik sreler insan
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
17/76
10
vcuduna kyasla ok daha hzlandrlm tarzda oluur. Arnn kk boyutu,
dolam ann hacmine oranla salad yzey alannn insannkinden yz kat fazla
olmasn salar. Kanallarn eper kalnlnn ok daha ince olmas da oksidasyon
ilemlerinin sresini ksaltan bir faktrdr. Bu nedenle ar, vcut arlna kyasla
yz kat daha fazla enerji retebilir (Wedmore, 1947).
Arlar durgun halde iken birden aktif bir duruma geebilirler. Dinlenen bir
arnn umaya balamasyla birlikte oksijen tketiminde 50 kat art meydana gelir.
Dinlenme halinden sonra ok youn bir aktiviteye balayan bir insanda bu art 24
kat olmaktadr. Havada asl durumda uan bir arnn kaslarnn tkettii oksijen
miktar bir saatte, bir gram kas iin 79 94 ml olarak llmtr. Dinlenen bir
arnn metabolizma hz uan bir arnn 1/50 100 kadardr (Goodman, 2003).
Is ekerin sindirimi ile retilmektedir. Bu nedenle ar eker tkettii zamanekerin metabolizmas iin oksijene ihtiya duyar. ekerin metabolize edilmesiyle su
buhar, karbondioksit ve s meydana gelir. % 17 su ieren bir bal veya eker urubu
3040 Kcal/kg enerji verir. Marceaua (1982) gre, k boyunca gerekli ortalama bal
miktar yaklak olarak 10 kg/kovan kadardr ve yaklak 8 Watt srekli enerji
retimine olanak salar.
Klama srasnda tketilen 10 kg eker urubunun sindirimi iin bir koloninin
en az 1,75 l/saat/kovan oksijene ihtiyac vardr. En az % 7 oksijen ve en fazla % 10
karbondioksit konsantrasyonlarnda yaayabilen bir bal ars kolonisinin, oksijen iin300 l/kovan/gn, karbondioksitin uzaklatrlmas iin 600 l/kovan/gn hava ihtiyac
olduu hesaplanmtr. 0,6 m3 hacmindeki bir kovanda bu lde bir havalandrma
iin 600 l/gn hava deiimi gereklidir. Uygulamada srekli bir havalandrma ile
gnde 10 kez kovan havasnn deiimi salanarak salkl bir kovan ii atmosfer
olumaldr (Marceau, 1982).
Browna (1989) gre, bir koloni 15 Kasm ile 15 ubat tarihleri arasndaki 100
gnde ortalama 4,5 kg bal tketmektedir. % 18 su ieren bir baln sindirimi iin
gerekli oksijen miktar ile ortaya kan rnler izelge 1.1.de gsterilmitir.
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
18/76
11
izelge 1.1. Kn bir gnlk bal tketimi eitlii (Brown 1989).Bir k
gnnde
C6H12O6 + 6O2 6CO2 + 6H2O +
28,3556,7 g bal 0,028 m3 O2 0,028 m
3 CO2 + 1,000 damlack su buhar + 3,54 W
Brown (1989) gerekli oksijenin salanmas iin kovan havasnn srekli bir
hava akmyla her 12 saatte bir deitirilmesi gerektiini bildirmektedir.
Balda bulunan fruktoz ve glukoz C6H12O6 kimyasal yapsndadr; ancak
atomlarn dizilii ve yerleimi farkldr. Ortalama bir baln bileimi izelge 1.2.de
verilmitir.
izelge 1.2. Baln bileimi (Wedmore, 1947).
Bileen % Oran
Fruktoz 41
Glukoz 34
Su 17
Sakaroz 2
Mineral vb 6
Toplam 100
ekerlerin kimyasal bileimi aadaki ekilde hesaplanm ve izelge 1.3.de
verilmitir. Hidrokarbonlar enerji kayna, protein ve mineraller ise yapc unsurlar
olarak deerlendirilmektedir.
izelge 1.3. Bal ekerlerinin kimyasal bileimi (Wedmore, 1947).Bal ekerlerinin Kimyasal
Bileimi% Oran
Karbon 29,6
Hidrojen 4,9
Oksijen 39,5
Serbest su 17,0
Molekler bal su 3,0
Mineraller vb. 6,0
Toplam 100
Baln karbondioksit haline tamamen oksidasyonu srasnda % 29,6 oranndaki
karbon iin % 78,9 oksijen gerekecektir. Hidrojenin oksidasyonu iin % 43,2 ilave
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
19/76
12
oksijen gerekeceinden toplam oksijen gereksinimi % 123,1 olarak belirmektedir. Bu
miktarn % 39,5i baln yapsndan karlandnda % 83,6snn atmosferden
alnmas gerekecektir. 453,6 g baln tketimi iin % 83,6 ilave oksijen
gerekmektedir. Bu miktarda oksijen iin 1540 l hava gerekmektedir. Ortaya kan
karbondioksit ve suyun uzaklatrlmas iin ok daha fazla miktarda havaya ihtiya
duyulmaktadr (Wedmore, 1947).
Farkl byklkteki kulukal ve kulukasz bal ars kolonilerinin hava
scaklklarna gre bir gnde tkettikleri eker miktarlar izelge 1.4.de
gsterilmitir.
izelge 1.4. Almanyada ticari bal ars kolonilerinin farkl hava scaklklarnda bir gndetkettikleri ortalama eker miktarlar (Bdel, 1960).
On petekli, kulukal ar kolonisi
D hava scakl oC 0 5 10 15 20 25 30
Gnlk eker tketimi g 80 75 68 61 52 38 17
Alt petekli kulukasz ar kolonisi
D hava scakl oC 20 15 10 5 0 5
Gnlk eker tketimi g 38 31 27 21 15 6
On petekli iyi gelimi, kulukal ar kolonisi
D hava scakl oC 0 5 10 15 20 25 30
Gnlk eker tketimi g 100 92 82 58 50 42 17
Alt petekli, kulukal ar kolonisi
D hava scakl oC 0 5 10 15 20
Gnlk eker tketimi g 50 48 44 40 38
Bdele (1960) gre, kn arlarn gnlk eker tketimi koloni mevcuduna,
kuluka faaliyeti olmasna ve d hava scaklna bal olarak deimektedir
(izelge 1.4.).
1.2.2.3. Kovanda Hava AkmGiri dnda her yandan kapal bir kovanda k salkm zerinden hava hareketi ekil
1.1.de aklanmaktadr.
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
20/76
13
ekil 1.1. Giri dnda her yandan kapal bir kovann iinde havann salkm zerinden hareketi(Wedmore, 1947).
ekil 1.1.de giri dnda her yandan tamamen kapal bir kovanda ortada
konumlanm k salkm grlmektedir. Eer salkm kovan yzeylerinden birisine
yakn konumlanrsa yakn durduu yzeydeki hava akm uzak durduu yne gre
daha az gerekleir.
erideki hava, salkm tarafndan oluturulan s nedeniyle harekete geer.
Isnan hava daha hafiftir. Salkm etrafndaki hava rzgrla deimedii takdirde
oklarla gsterildii gibi hareket eder. En st seviyeye kadar ykselen hava akm
yanlara doru alalr, tabana gelince tekrar salkmn iinden yukar ykselir. Salkm
kovan iindeki en scak blge olduundan, iinden veya etrafndan yukar doru
ykselen hava snr. Hava salkmdan uzaklanca arpt yzeylere s iletir, yanlara
ilerledike s kaybeder. Havann izledii rota ekil 1.1.de gsterildii kadar
simetrik ve dzenli olmayabilir. Dardan farkl ynlerden esen rzgrn da etkisiyle
kvrmlar ve dzensizlikler gsterebilir (Wedmore, 1947).
Eer hava akm imdiye kadar akland dzende srekli hareketine devam
etseydi, salkmn iinden her geiinden sonra biraz daha kirlenir, sonuta bu hava
yenilenmedii iin arlar havaszlktan lrlerdi.
Kovan evresindeki hava durgunsa, arlarn hayatta kalmalar iin gereken hava
giri delii etrafndaki kk scaklk farknn yaratt akmla kovan iine
girmektedir (ekil 1.2.).
Kovan girii
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
21/76
14
ekil 1.2. Her ynden kapal bir kovanda giri aklnda hava hareketi (Wedmore,1947).
Kovanda yukardan aa doru ynelen hava, giri deliine yaklatnda
kovan dndaki havadan daha scaktr. Bu scaklk fark nedeniyle dardan ieri
doru kk bir hava akm gerekleir. Kovanda ykselen hava geni kovan
yzeyine yaylr, tanan s kovan ii ve d arasndaki scaklk fark yoluyla
uzaklam olur. Ykselen hava kovan st yzeyinde bulabildii her aklktan dar
kar. Kovanda fare girii iin muhafaza varsa, kovan havasnda daha snrl bir
yenilenme gerekleir. Giri delii dnda hibir yerden hava almayan bu tip
kovanlarda, havadaki karbondioksit miktarnn % 5e kadar ykseldii grlmtr.
Bu oranda karbondioksit ieren bir havann oksijen ierii solunum iin gereken
miktarn 1/5i kadardr (Wedmore, 1947).
1.2.2.4. Isl DzenlemeArnn fiziksel evresi, ar ve bulunduu ortam arasnda tm etkileimleri kapsar. Bu
ortam d evreden kovan iine ynelen etkenler (iklim, hava koullar, arcnn
teknik mdahaleleri) ve kovan iindeki malzemelerin (petekler ve ierikleri, kovan
yzeyleri, petekler arasndaki hava) tamamndan olumaktadr. Arlar yaam
alanlarnda scakl kontrol yetenekleri sayesinde, fiziksel etkenlere kar birdereceye kadar nlem alabilmektedirler. Arlarn optimum yaam artlarn bilmek
arclar iin pratik deer tamaktadr(Bdel, 1960).
Winston (1987) arlarn scakl hassas olarak alglama, kuluka scakln
kontrol edebilme ve sl dzenleme iin uygun davran (stma, soutma) belirleme
yeteneinde olduklarn bildirmektedir. Arlar antenlerinin 5. segmentindeki
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
22/76
15
alglayclar ile 0,25 oC kadar kk scaklk farklarn alglayabilmektedirler
(Seeley, 1985, Winston, 1987).
Tek bir arnn hava artlarn dzenleme kabiliyeti snrl iken; bir ar kolonisi
kovan gibi kapal bir alann havasn koloni yararlar dorultusunda dzenleyebilir.
Kovan iinde mikro klima yaratlmas sl dzenleme yoluyla yaplmaktadr. Isl
dzenleme sadece kovan ii scakln ykseltilmesinde deil, bazen i scakln
drlmesinde de kullanlmaktadr. Isl dzenleme uygulamalar kovan iindeki
nem miktar ile yakndan ilikilidir (Bdel, 1960).
Owens (1971) tarafndan laboratuar artlarnda soutucuda tutulan 5 koloninin
sl dzenleme ile soua dayanma sreleri izelge 1.5.de verilmitir.
izelge 1.5. Soutucuda bekletilen kolonilerin dayanma sreleri (Owens, 1971).
Soutucuda Kal Sresi (Gn) Ortalama Scaklk Derecesi (oC)
35 32,6
41 33,7
74 19,6
84 24,2 *
106 19,1
Seeleyin (1985) bildirdiine gre, Lindauer Gney talya, Salernoda volkanik
blgeye kovan yerletirerek koloninin yksek scaklk ortamndaki davranlarn
incelemitir. D scaklk 60 oCye, ayn yerde bulunan bir bo kovann scakl 41
oCye ykseldii halde arl kovan ii scaklk asla 36 oCyi amamtr. Yksek
scakl drebilmek ii arlar aamal olarak birka yntem uygulamlardr. nce
ergin arlar kovana dalarak yelpazelemeye balamlar, sonra su buharlamas
yoluyla serinlemeye almlar, en sonunda kovan ksmen boaltmlardr.
* Bu koloni deneme sresinde iki gn boyunca 45,5 oCde tutulmutur.
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
23/76
16
Seeley (1985) yelpazeleme yaparak havalandrma faaliyetinin kovan ii
scaklk 36 oCye geldiinde balatldn, arlarn gruplar halinde kovan iine
dalarak mevcut hava akmn glendirecek ekilde yelpazeleme yaptklarn, bir
grup arnn da giri deliine doru konumlanarak yelpazeleme yaptn
bildirmektedir. Seeleye (1985) gre, giri deliinde yelpazeleme yapan ar grubu
olmasa kovan giriinden dar doru bir hava akm olmas mmkn
grlmemektedir. Bir ar kolonisi s retiminde olduu gibi serinletmede de ayn
baary gstermektedir.
Arlarn sl dzenleme kabiliyetleri ok kk mesafelerde etkili olabilmekte,
bu yetenekle daha sonra bir mikro klima alan yaratlmas organize edilmektedir.
Arlar evreleyen kk hava katmanlar arlarn srekli ve rastgele hareketleri ile
yer deitirirler. Bu hareketlerin toplamnda kitlesel bir s iletimi gereklemektedir.Kk giri deliinin fakl hava scakl da bu deiime hareket kazandrr. Fiziksel
farklar ne kadar kk olursa, arlarca igal edilmeyen yerlere doru hava dolam,
dolaysyla da s transferi o kadar yavalar.
Ar mevcudu yeterli bir kovanda hava miktar snrldr. 37x22,3 cm
ebatlarndaki petein bir yzndeki boluun hacmi, gzlerindeki hava hari,
yaklak 1 litredir. Yani 10 petekli bir kovan iinde yaklak 20 litre hava
bulunmaktadr. 60* litre hacmindeki bir kovanda bulunan 20 litre boluun 10 litresi
ierideki arlarca doldurulunca, geriye iinde mikro klima oluturulan 10 litrelik birhacim kalmaktadr (Bdel, 1960).
Kovanda arlarca ortama verilen s ve gne nlar yoluyla salanan s art
olarak kaydedilirken, s kayb tarafnda ise beslenme ile meydana gelen eitli enerji
kayplar, zellikle d scaklk ve kovan yapsndan ileri gelen s kayplar
bulunmaktadr. Is kayb, arlarca kovanda scaklk kontrol iin s retimi (sl
dzenleme) ile dengelenmektedir.
*Bdele (1960) gre, Dadant tipi 10 ereveli kovann hacmi 60l. Wedmorea (1976) gre,Dadant tipi 10 ereveli kovann i boyutlar 46,51x42,86x29,52 cm, hacmi 58,84l, standartLangstroth tipi kovann i boyutlar 46,51x37,30x24,36 cm, hacmi 42,26 l dir. Cranee (1990)gre, Dadant tipi kovan 58,76 l, Langstroth tipi kovanlar ise 38,94 ile 44,99 l, hacmindedir.Denemede kullanlan kulukalklarn (46x37,5x26 cm) hacmi 44,85l, ballklarn (46x37,5x17cm) hacmi 29,32 l dir.
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
24/76
17
1.2.2.4.1. Kuluka Blgesinde Mikro Klima OluumuKovann herhangi bir blgesinde olduu gibi petekler zerinde de srekli bir scaklk
deiiklii meydana gelmektedir. Arlarn rahatsz edilmeleri sonucu yaanan
dzensizlik ve kulukasz dnemde s kaynanda (salkmn merkezinde) meydana
gelen deiiklikler scaklk dalgalanmalarna neden olmaktadr. Kovan ii scakln
izledii seyir, d scaklk ve arlarn deien etkinlikleri ile belirlenmektedir (ekil
1.3.).
ekil 1.3. Kuluka blgesinde gn iinde scaklk, bal nem ve mutlaknem deerlerinde grlen deiim (Bdel, 1960).
Arlarla tamamen kaplanm bir kuluka peteinin scaklk dengesi genellikle
kovan tipinden bamszdr. Kuluka peteinin yzeyinde scaklk 34 oC, petek
ortasndaki scaklk deeri ise 34,8 0,3 oC dir.
Kuluka blgesinde ylan ar kitlesi ile kovan duvarlar arasnda scaklk
dengesi tamamen doal yollarla kurulur. Bdele (1960) gre, ok iyi izole edilseler
Mutlak Nem
Bal NemOrt %42.7
Ort. 34.3 oC
Scaklk
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
25/76
18
dahi souk dneme girilince kovan giriinden uzak keler de dahil olmak zere
kovann byk blmnde sfrn altnda scaklklar grlebilir (ekil 1.4.).
ekil 1.4. Kartlarnda arl bir kovan iinde scaklk durumu (Bdel,1960).
Her ar hareketli bir s kaynadr. Bununla birlikte arlar yoluyla gerekleen
aktif s transferi snrldr. Nektardaki suyun uzaklatrlmas iin arlarn
yelpazeleme yapmas kovanda hava dolamn ve s transferini artrmaktadr. Pasif
s transferi (gne nlarnn salad s ve arlarn vcut ss) fizik kurallarna
gre gerekleir (Bdel, 1960).
Bdele gre, ekil 1.4.de gsterilen rnekte s kayplarnn % 32si
radyasyonla, % 59u bal peteklerinden kondksiyonla, % 9u konveksiyonla
meydana gelmektedir.
Arlarn k salkmnda bulunduklar petekler arasnda kalm dilimler ar diski
olarak adlandrlmaktadr. Ar diskini evreleyen hava katman diskten salnan sy
datan ve scak bir cismi evreleyen bir ortam niteliindedir. Is iletimi bu hava
katmannda oluan hareketler ile gerekleir (ekil 1.5.).
KovanGirii
- 4 oC
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
26/76
19
ekil 1.5. K salkmnda yatay ve dikey eksende scaklk deiimi (Bdel, 1960).
Kuluka alannda rastlanan sabit scaklk ortamna karn, k salkmnda
dardaki souk hava nedeniyle kovan yzeylerinden youn bir s transferi meydana
gelmektedir.
Wedmore (1947) bilinen malzemelerden yaplm kovanlarn ok sk bir
ekilde izole edilmedikleri srece yzeylerinin i tarafndaki scakln kovan
dndaki hava scaklndan bir veya en fazla iki derece daha yksek olabileceini
bildirmektedir.
1.2.2.4.2. Kovandaki Bo Ksmlarn Mikro Klimas
Kovan iindeki mikro klimann scaklk deerleri sabahn ilerleyen saatlerine kadargece hkim olan hava artlarna gre oluurken, gn ortasndaki hava artlar ancak
akam olduunda ieriye yansmaya balar. Dardaki havann nem oranndaki
deiimler ise e zamanl olarak kovan iine yansmaktadr. Arlar iin mutlak nem
ve hava scaklna bal olarak deien bal nem oran nem tamaktadr. Kovan
Salkm
Salkm
Bitiik
HavaKatman
BitiikHavaK
atman
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
27/76
20
evreleyen atmosferdeki scaklk, mutlak nem ve bal nem deiimleri ve kovan
iine yansmalar ekil 1.6.da gsterilmitir (Bdel, 1960).
ekil 1.6. Havada, bo kovan iinde ve bo aa kt iinde scaklk (a), mutlak nem (b)ve bal nem (c) deerlerinin deiimleri (Bdel, 1960).
Bdel (1960) tarafndan oluturulan ekil 1.6. a, b, ve c grafiklerinin
incelenmesi halinde, saat 06.00 ile saat 22.00 arasnda hava scakl, bo kovan ii
scakl, bo kovanda mutlak nem ve bal nem deiimleri ayrntl olarak
Hava Scakl
Bo Kovan Scakl
Bo AaKtnn Scakl
Saat
Kovan i Nem D Havann Nemi
Nem
Kovan i Bal Nem
D Havann Bal
BalNem
Saat
Saat
Nemli ve Bulutlu Bir Gn
c
b
a
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
28/76
21
izlenebilmektedir. Hava scaklnn en yksek deerine (22 oC) ulat saat 17.00
de ekil 1.6. ada kovan ii scaklk (18,7 oC), ekil 1.6. bde mutlak nem (8,5 mg/l),
ekil 1.6.cde bal nem (% 72) en yksek deerine yakn deerler gstermektedir.
Kovan ii scaklk hava scaklndan 2 saat sonra saat 19.00da en yksek deerini
almaktadr. Bal nem deerinin kovan ii scakln en yksek deerini ald saat
19.00dan 5 saat nce, saat 14.00den itibaren dmeye balad grlmektedir.
Owensa (1971) gre, klatmada standart kovanlarn i scaklk deiimleri,
d scaklk deiimini 1 2 saat, izolasyon uygulanan kovanlarda ise 6 8 saat
geriden izlemektedir. Kovan ii scaklklar hibir zaman hava scaklnn en yksek
ve en dk deerlerine ulamamakta, ancak d hava scaklna gre azalp
ykselmektedir.
1.2.2.5. Kovanda Su Buhar OluumuBelirli bir miktar hava snrl miktarda suyu tayabilir. Su buhar ile doyma noktasn
belirleyen husus havann scakldr. Hava zaten bir miktar nem tayorsa bu
durumda doyma noktasna gelinceye kadar yeni nem tayabilir. Eer doyma
noktasna gelmi nemli havann scakl drlrse, suyun bir ksmnn havadan
ayrlmas gerekir; nk souk hava scak havaya gre daha az nem tayabilir.Havadaki fazla nem derhal yakndaki bir souk yzey zerinde younlar veya
atmosferde bulut veya sis olarak grlr. Nemle doymu havann scakl
ykseltilirse bu durumda havann ilave nem tama kapasitesi artar (izelge 1.6).
izelge 1.6. Hava scaklna gre doymu havann mutlak nem miktar (Bdel, 1960).
Hava scakl oC 10 0 10 20 35
Havadaki su buharnn en
yksek miktar mg/l2 5 9 23 40
Arlar kn tkettikleri baln bileiminde bulunan su ve sindirim siteminde
oluan serbest suyu, dklama uuuna klabilen havalarda boaltm sistemlerinden
atmaktadrlar. Kovan dna kn mmkn olmad uzun sren souk havalarda
ise atk suyu kana geirerek, solunumla oluan su ile birlikte trakelerden
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
29/76
22
buharlatrmaya alrlar.Yazara gre kt havalandrma nedeniyle kovandan
atlamayan nem trakelerden buharlamay engellemektedir (Wedmore, 1947, s.:70).
Wedmore (1947) sindirim sistemindeki atk suyun kan ve trakeler yoluyla
atlmas ileminin enerji gerektiren klfetli bir i olduunu, atk suyun daha az olmas
halinde arlarn daha ok kat dky sindirim sisteminde tutabileceini, atk su
nedeniyle iki dklama aras srenin ksaldn bildirmektedir.
Verrona (1955) gre, bir kovanda ii arlar normalde nemle ilgili
deiikliklere bir reaksiyon gstermemektedir. i arlar ne kuru hava, nede ar
nemli hava ortamnda harekete gemilerdir. Sadece scakln ar ykselmesi
zerine kovana su getirip yelpazeleme ile mdahalede bulunmaktadrlar. Bu nedenle
kovanda su ile ilgili dzenleme, sl dzenlemenin bir sonucu olarak ortaya
kmaktadr.Bdel (1948) ise, arlarn kovan iinde su buhar dzeyini ayarlama
kabiliyetinde olabileceklerini, ancak bu davrann sl dzenlemeye gre ncelikli
olduunu bildirmektedir. Bdele (1948) gre, kuluka blgesinde bal nemin
nadiren deimesi, farkl lmlerin ok nadir olmas bu hipotezi desteklemektedir.
Bdel (1960) kovan iinde farkl blgelerde (ekil 1.7.) ve kovan ii ile
dndaki havada (ekil 1.8.) gnlk mutlak nem deiimlerini aadaki gibi
belirlemitir.
ekil 1.7 Salam bir kovanda kuluka blgesinde ve taban tahtasnda gnlk mutlak nem
deiimi (Bdel, 1960).
Kuluka Blgesinde
Kovan Tabannda
Saat
MutlakNem
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
30/76
23
Bdel (1960) arl bir kovanda belli bir anda havadaki su buhar miktarnn
(mutlak nem) zamana bal olarak deikenlik gsterdiini (ekil 1.7., 1.8.), kuluka
blgesindeki havann nem miktarnn daha dk, bal nemin sabit olduunu;
kovann en souk blgesinin ayn zamanda bal nemin de en yksek blm
olduunu bildirmektedir.
ekil 1.8. Kovan dnda ve iinde gnlk mutlak nem deiimi (Bdel, 1960).
Wohlgemuth (1957) deneysel kovanlarda termoelektrik psikrometre ile yapt
lmlerde, normal artlar altnda kovan ii havann su buhar ieriinin her yerde
ayn olduunu, scakl sabit olan kuluka blgesinde bal nem orannn % 40olduunu, kuluka blgesinde scakl drmek zere yelpazeleme yapldnda
bile buharlama ile o blgenin bal nem orannn sabit tutulduunu, bu esnada dier
yerlerde daha dk bal nem oran gzlendiini bildirmektedir.
Michenere (1974) gre, souk bir ortamda solunumla aa kan su buhar
kuluka blgesinin bal nemini % 50 70 aralna ykseltmekte ve su buhar bazen
d yzeylerde younlamaktadr. Buna gre zel bir nem kontrol olduuna dair bir
kant bulunmamaktadr. nk buharlama olan yzey soumakta, bu olay o andaki
scakla bal olarak bal nemi deitirmektedir. Havann ilave nem balamakapasitesi, tad nem miktarna ve o andaki scakla gre deimektedir. Scaklk
ve nem kontrolnn arlar iin ayn anda yrtlmesi gereken faaliyetler olmad
anlalmaktadr. Scakln birincil nem tayan faktr olduu, hassas bir ekilde
dzenlenebildii, kovan ii hava neminin ise scaklk, hava ve ortam nemi
Dardaki Havada Nem
MutlakNem
Kovan indeMutlak Nem
MART
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
31/76
24
koullarnda gerekli deiimlere urad anlalmaktadr (Michener, 1974, s.: 207
208)
1.2.3. Kn Koloni lmleri ve NedenleriFurgalann (1997) bildirdiine gre, k kayplarnn oran ortalama % 15
dolayndadr. K kt durumda atlatan kolonilerin verim kaybnn mali deeri,
byk ihtimalle kn veya erken ilkbaharda kaybedilen kolonilerin mali deerinin
zerindedir. Yazar tarafndan yaplan aratrmada kayplarn oran % 20 25 olarak
bulunmutur.
Dewey (1999) doru arclk uygulamalar ile yaplan baarl bir klatmadakayplarn % 10dan daha az olmas gerektiini, klatlan koloni byklnn
nemli olduunu, skoyada yaplan bir denemede 18000 arl bir kolonide ar
lmleri koloninin % 35i orannda iken, 4500 arl bir koloninin ar kaybnn % 85
olduunu bildirmektedir.
Prosta (1994) gre, klatmada kovan ii havalandrmann yetersiz olmas
peteklerde, yan yzeylerde ve taban tahtasnda kf geliimine neden olmaktadr. Bu
durum k sonlarnda balayan kuluka faaliyetini olumsuz etkilemektedir. Prost,
Canteneurun yrtt bir aratrmada, k kayplarnn % 10 50 arasndadeitiini, kayplarn sebeplerinin azalan nem derecesiyle,
1.Yetersiz besin stoku,2.Kolonilerin zayfl,3.Kt konumlanm, nemli kovanlar, fare ve dier k zararllar,4.Hastalklar: Nosemosis, Akarisis
olarak sralandn belirtmektedir.
Pedersen ve ark. (1995, 1996) Kanadada 1988 1995 arasnda yaptklar
denemelerde, akta klatmay ierde klatmaya, akta tek katl kovanlardaklatmay akta iki katl ve katl paket kovanlarda klatmaya gre daha baarl
bulmu; kayplar % 8 22 aralnda meydana gelmitir. Klatlan tek katl 542
kolonide lm oran % 8 iken, 66 adet iki katl olarak klatlan kolonilerden 16
adedi lm, kayp oran % 25e yaklamtr. 1994 knda Mart ayna kadar
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
32/76
25
tamamen kar altnda gml kalan 40 koloniden sadece bir kayp verildii
bildirilmektedir.
Sugden ve ark. (1988) Minnesotada uygulanan hafif izolasyonla klatma ve
Kanadada yaygn olan sk izolasyonlu 4l paket ynteminin 2 ve 3 katl
kovanlardaki klatma performanslarn karlatrm ve en iyi sonucun 3 katl hafif
izolasyonlu deneme grubundan elde edildiini bildirmitir.
Dodololu ve ark. (2004) ahap ve strafor kovanlar karlatrdklar bir
aratrmada, denemeye alnan ahap kovanlarda koloni kayp oran % 14, strafor
kovanlarda % 33 olarak geeklemi; ahap kovanlarda % 37, strafor kovanlarda %
47 populasyon kayb meydana gelmitir.
Erzurum koullarnda en uygun klatma ynteminin saptanmas amacyla
yaplan bir aratrmada, izolesiz olarak akta klatlan kolonilerin ou (% 72,7)kn lm; yaayabilenlerde ise ahap kovanlar iin % 45,52, strafor kovanlar iin
% 64,82 orannda populasyon kayb olmutur (Gen ve Kaftanolu, 1993).
Eckert ve Shawn (1960) bildirdiine gre, Kanadada 1921 1926 arasnda
akta ve mahzende klatlan 395 koloninin karlatrlmasnda; akta klatlan
koloniler mahzende klatlanlara gre daha iyi sonular vermi, akta klatlan
koloniler ayn yl kovan bana ortalama 11 kg daha ok bal retmilerdir. New York
eyaletinde 75000 koloninin snd ok sert geen 1939 1940 knda ise
incelenen 2049 koloniden sk izolasyon uygulananlarda lm oran % 2,8, zayfizolasyon uygulananlarda % 62,9, izolasyon uygulanmayanlarda % 50,8 olmutur.
Yazarlara gre, kn kovan tabannda giriten grlebilecek ekilde buz oluumunun
sebebi, kovan st blmlerinde younlaarak donan su buharnn eriyerek tabanda
birikmesidir. Bu damlalarn arlarn zerine dmesi halinde arlar iin olduka
rahatszlk yaratmaktadr.
Haubruge ve ark. (2005) aadaki izelgede koloni lmlerini rakamsal olarak
ortaya koyan almalarn sonularn derlemitir (izelge 1.7.).
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
33/76
26
izelge 1.7. Deiik lkelerde kn koloni kayplar (Haubruge ve ark., 2005).
lkeKoloni lm
Oran %
Ort.lm
Oran %Yl Referanslar
Almanya 17,861,1 29 2003 Otten, 2003
ngiltere 40 1992 Brown, 2000
080 30 2002 Ulz, 2003Avusturya
28,2 2003 Otten, 2003
070 1999 Bruneau & Jacobs, 1999
22 2002 Simoens & Jacobs, 2004
34 2003 Lefebvre & Bruneau, 2003
6,118,4 14,6 2004 Lefebvre & Bruneau, 2005
Belika
084 17 2005 Haubruge and Al, 2005
Kanada 3758 2003 To stop & Desjardins, 2003
spanya 1090 2004 Anonymity, 2005
Fransa 0,68 2004 Anonymity, 2004
Lihtenstayn 18 2003 Biedermann, 2003
Lksenburg 18,1 2003 Otten, 2003
32 1998
33 1999
http://www.beekeeping.com/articles/fr/oxalic_
2.htm
764 23,2 2003 Cart track & Al, 2003svire
26,4 2003 Otten, 2003
ABD 4060 2005 Salisbury, 2005
ABD (California) 50 2005 Salisbury, 2005
44 1993
45 1994ABD (Wisconsin)
29 1995
Phibbs, 1996
5370 1996 Finlcy &Al, 1996
5560 1997 Frecon, 1997
31,751 2001
12,314,3 2002
30 2003
4050 2004
ABD
(Pennsylvania)
23,836 2005
Charon & Al, 2005
Haubruge ve ark.na (2005) gre, sonular lkeden lkeye, ayn lke iinde,
yldan yla, arlklar arasnda, bir aratrmadan dierine nemli bir varyasyon
gstermektedir. Yinede bu izelge, bu tr kaytlarn tutulduu lkelerde anormal
dzeyde koloni kayplar olduunu gstermektedir.
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
34/76
27
Owens (1971) A.B.D. Wisconsinde 5 yl sren, 1200000 scaklk verisi
kaydettii aratrmasnda, salkmn kovan merkezinin gney bat ynnde
konumlanmay tercih ettiini, bunun gnein stc etkisini iaret ettiini, gl
kolonilerin zayf olanlara gre salkmn bykln ve pozisyonunu daha ok
deitirdiklerini tespit etmitir. Uzun sre sfrn altnda scaklklara maruz kalan k
salkmnn giderek g kaybettiini, ypranmann polen eksiklii ile arlatn, bu
srecin izole edilen kolonilerde edilmeyenlere gre daha yava ilerlediini
bildirmektedir.
Khalifman (1953) eski Sovyetler Birliinde k salkmnda izolasyondan
sorumlu d katmann s yaltmndaki etkinliini ortaya koymak iin yaplan bir
aratrmada, akta klatlan birka kovann n cephesi dndaki yzeylerinin yerine
kafes tel takldn bildirmektedir. Koloniler Kasm ayndan itibaren rzgrdankorumal bir yerde akta braklmtr. Blgede Ocak ve ubat aylarnda en dk
scaklk srasyla 30 ve 20 oC olarak kaydedilmitir. Bu denemede, oluturduu
salkm dnda hibir korumas olmayan koloniler k atlatmlar, baharda zayf
dmelerine ramen sonbaharda gelecek ka yetecek miktarda bal stoku yapmay
baarmlardr.
Johansson ve Johanssona (1978) gre, bal arlarnn klatlmalarnda yaplan
dzenlemelerin ou insann kendi rahat ile ilgili tercihlerinden esinlenmitir. Kuzey
Avrupada arclar geleneksel olarak kovanlarn ar evlerinde ya da bir takmyaltkan d kaplamalar yaparak akta klatmaktadr. Arlarn bu ekilde, yetersiz
havalandrma artlarnda s yaltm iin yaltkanlarla kaplanmas yerine, ngilterede
yaltm yaplmadan, daha fazla i hacim, bal ve polen stoku ile akta klatma
benimsenmitir. A.B.Dde bir zamanlar drt kovan bir arada, dta kalan yzeyler
kaplanarak klatma tercih edilmekteydi. Son zamanlarda ift katl malzemeden
kovan yaplmas, ar yaltm ve sarmalama yaplmas ve ierde klatma
uygulamalar rabet grmemektedir. Is yaltm kovanda nemli sorunlara yol
aabilmektedir. Gneli fakat souk bir gnde, siyah renkli malzemeyle kaplanmbir kovanda, kovan ii scakln gnein etkisiyle ykselmesi sonucu baz arlar
kovan dna kmakta ve souktan hareketsiz kalarak lmektedirler. Sk yaltm
uygulanm kovanlar ise scaklk deiimlerini kovan iine 6 8 saat gecikme ile
ilettiinden bazen scak gnlerde scaklk ykselii kovan iinde hissedilinceye kadar
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
35/76
28
hava yeniden soumakta, arlar iin ok nemli olan dklama uuu frsat
karlm olmaktadr. Kesintisiz souk havann hkm srd, souk hava
nedeniyle kovan dna kamadklar dnemde arlar kovan iine dk
yapmaktadrlar. Dkda bulunan hastalk etmeni mikroorganizmalarn enfeksiyona
neden olmalar ilkbahar kayplarn artrmaktadr. Kovan iinde bal nemin artmas,
uzaklatrlamayan nemin souk yzeylere arparak younlamas kovan ii artlarn
daha da arlamasnda etkili olmaktadr.
Wedmore (1976) klatmada kovanlarn en hassas yerinin tavan olduunu,
kovan iinde oluan nemin kapakta younlatn, younlaan nemin arlar iin ok
zararl olduunu belirterek; kapak ile i rt arasnda mutlaka boluk braklmasn,
yukardan havalandrma ile bu nemin uzaklatrlmasn nermektedir. Wedmorea
gre kovanlara iyi yaltm uygulayarak kn souk havada ierideki snnkorunaca, yazn da dardaki snn kovana geiinin nlenecei dnlerek ok
nemli bir husus gzden karlmaktadr. Kn kovana arpan gne nlarnn
uyarc etkisi kuluka faaliyetini balatmaktadr. zole edilmeyen kovanlarda gnein
etkisiyle balayan erken kuluka faaliyeti yaltm uygulanmayan kovanlardaki
yksek besin tketimini fazlasyla telafi etmektedir. Bal arlar ok ar k koullar
altnda, uygun yer seimi ve rutubetin nlenmesi kaydyla baaryla akta
klatlabilmektedir. Ancak yeterli havalandrlmayan kovanlarda uzun sren souk
dnemlerden sonra ar lmleri ve koloni kayplar artmaktadr.Gojmerac (1980) bal arlarnn k salkmnda yzeyden radyasyonla
kaybedilen miktarda sy, bal metabolize ederek salamaya devam ettiklerini
belirtmektedir. Her 1197 g bal tketildiinde kovan iinde 1 litre su aa
kmaktadr. Yln dier dnemlerinde su buharnn kovandan atlmas bir sorun
olmazken, kn kovan iindeki souk yzeylere arparak younlar ve donar.
Scaklklar ykseldike bu buzlar erir ve salkmn zerine damlar. Gl bir koloni
byle bir durumda canl kalabilirken, zayf bir koloni iin bu lmcl olabilir.
Gojmeraca gre nemin uzaklatrlmas iin havalandrma yaplrsa s kaybnn vebal tketiminin artaca grnn geerli olmad yaplan lmlerle
kantlanmtr. Klatlan kovann gney ynndeki st kenar ortasnda 2,54 cm
apnda bir havalandrma delii alarak, yada kapakta yaltm uygulanp i rt ile
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
36/76
29
kapak arasndaki bolua nem tutan malzeme yerletirilerek ierideki nemin arlar
etkilemesi nlenmelidir.
Morse (1990,1994) bal arlarnn klama gc zerinde yaplan aratrmalarn
sk k yaltmnn yararl olmadn ortaya kardn belirterek, yaltm
yaplacaksa plastik malzemeden kanlmasn, ksmen havay geirme zellii
bulunan suya dayankl siyah kat kullanlmasn nermektedir. Metabolik su, eker
ve ya gibi organik maddelerin oksidasyonu ile ortaya kmaktadr. Bu su kovan
iinde ar miktarda younlar, kovan iini, peteklerin yzeylerini ve arlar slatrsa
koloninin lmne neden olabilir. Morsea gre baarl bir klatma yapldnn
sylenebilmesi iin k salkmnn kovanda bal bulunan yerlere doru hareket
edebilmesi ve arlarn dklama uuuna kmalarn kolaylatran nlemlerin
alnmas gerekmektedir. Yaltmn etkinlii en iyi ilkbahar incelemesi ile grlebilir.Bu incelemede kovanlarn ii kuru olmaldr.
Macee (1976) gre, k kayplar kovandaki yetersiz havalandrmaya bal
olabilmektedir. Rutubetli, kt havalandrlan kovanlarda oluan nemin bal
tarafndan emilecei, bu baln tketilmesinin de arlarda ishali tevik edeceini
bildirmektedir. Arlarn solunum yaparak meydana getirdikleri nemin hava akmyla
uzaklatrlmas iin geni bir kovan giri akl braklmasn, iinden hava geiren
bir st rt malzemesinin kullanlmasn, ahap bir rt tahtas kullanlacaksa
ortasnda yeterli bir delik bulunmasn, kovan kapann altnda ierideki havannhareket etmesine olanak salayacak bir boluun braklmasn nermektedir.
Jaycox (1985) klatmadan nce bo ballklarn ve ana ar zgarasnn
alnmasn, eer bo peteklerin depolanabilecei uygun bir yer yoksa ballklarn
kulukaln stnde braklabileceini, kovan iinin nemli olmasnn ishali artran
faktrlerden biri olabileceini bildirmektedir. Jaycoxa (1985) gre, ar biyolojisi ve
ar ynetim metotlar hakknda artan bilgi dzeyine ramen, k lmlerinin oran
hala yksektir. Koloni mevcudu ok gl ve ok zayf kolonilerdeki k kayplar
orta byklkteki kolonilere gre daha fazla olmaktadr.Sammataro ve Avitabile (1998) kn bal arlarnn metabolik aktiviteleri
sonucu meydana gelen su buharnn mutlaka uzaklamas gerektiini, souk
mevsimde havalandrmann en az scak mevsimde olduu kadar nemli olduunu
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
37/76
30
belirterek, kulukaln stne bo, kabartlm petekli veya iinde nem emici
malzeme olan bo ballk veya kovan konulmasn nermektedir.
Szabo (1988) Kanada Albertada havalandrma amacyla kovanlarda alan st
havalandrma deliini gzlemledii almada, bo kovan ii blmlerin ve salkmn
scaklklarn kaydetmitir. Arlarn bulunmad taban tahtasna yakn blmlerin
scakl hava scaklndan 1 5 oC derece daha yksek bulunmutur. Dardaki
hava scakl 25 oC derece iken tabandaki scaklk 22 oC llmtr.
Scott (2004), arclarn sonbahar bakmn tamamladktan sonra havalar
snncaya kadar bir daha kovan ii inceleme iin kovanlarn almamas
uygulamasnn hatal olduunu, souk havalarda kovann almasnn arlara zarar
verip k salkmn bozmayacan, sonbahar souklarndan sonra ve erken
ilkbahardaki souk dnemlerden sonra rutubet kontrol yaplarak gerekli nlemlerinalnmasn nermektedir.
Szaboya (2004) gre, klatlan kovanlara stten giri ve havalandrma delii
(1 x 5 cm) almas k kayplarn azaltan ve kuluka geliimini tevik eden bir
uygulamadr. stten delikli kovanlardaki koloniler k salkmnda sl dzenleme,
dklama ve havalandrma hususlarnda daha etkin davranabilmektedir.
Cranein (1990) bildirdiine gre, Alaska Fairbanksde kovanlar ste ilerine
cam yn doldurulmu bo ballklar konulduktan sonra ikili halde yaltkanlarla
sarlarak klatlmtr.Oskay (2003) ka giren kolonilerde btn petekleri kararak arlarn peteksiz
bir ekilde k salkm oluturmalarn salam, kulukalklarn dip tahtas karlp
yerine sinek teli taklmtr. Sonbaharda btn petekleri alnan kolonilere 3er litre
urup ve 0,5er kg polenli kek verilmitir. Oskaya gre, dip tahtasnn sinek teliyle
deitirilmesi havalandrma asndan nemlidir. Klasik klatma ynteminde kovan
iinde oluan karbondioksit ve nem koloninin sonunu hazrlayan iki etkendir.
Jeffree (1959) skoya Aberdeende 153 adet muhtelif byklkteki (ok
kk, byk, iki veya koloninin birletirilmesiyle elde edilen ok gl)kolonilerle yaplan klatma denemesinde, ok kk kolonilerin klatmada ok
dezavantajl durumda olduklarn, salkmda 6,25 cm2 alanda kaybedilen snn yerine
konmas iin 30dan daha az sayda arya i dtn bildirmektedir. Jeffreeye
(1959) gre, ok byk koloniler yzeyden kaybedilen snn telafisi iin salkm
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
38/76
31
merkezinde ok yksek scaklklarn elde edilmesi gereklilii yznden kt
klamaktadr. Klatmada Kasm aynda optimum koloni bykl 11000, Nosema
Apis ile bulakl kolonilerde ise bu say 14000 olarak tespit edilmitir.
Gen ve Kaftanolu (1993) ka girerken kolonilerin gen ve genetik kapasitesi
yksek ana arlara sahip olmalar, salam ve havalandrmas yeterli kovanlarda
bulunmalar, ar k koullarna kar korunmalar, klk besin stokunun yeterli
nitelik ve nicelikte olmas ve hastalk etmenlerinin bulunmamas gerekliliini
bildirmektedir.
Arlarn solunumla meydana getirdikleri nemin ieride birikerek arlar
etkilememesi iin hava akmyla kovandan uzaklatrlmas gerekir. Bunun iin
iinden hava geiren bir st rt malzemesinin kullanlmas, i ve d kapakta yeterli
havalandrma delikleri braklmas ve stte nem emici madde (saman, tala, kepek,kuru yaprak, gazete kd) bulundurulmas gerekir (Eckert ve Shaw, 1960;
Wedmore, 1976; Johansson ve Johansson, 1978; Gen ve Kaftanolu, 1993).
Ksolu (1997) Trakya blgesinde farkl klatma yntemlerinin yaama gc
ve koloni populasyon geliimi zerine etkilerini aratrmtr. Yaplan denemede,
stte bo ballkla klatma yntemi ile dier yntemler arasnda koloni kayb ve arl
ereve saysnda istatistik asndan bir fakllk bulunmamtr. Kuluka geliiminin
incelenmesi sonucu, arlarn klamada bo balla kmadklar, ancak Mays ve
Haziran aynda ar kolonisinin geni alanda dalmasndan dolay kulukageliiminin olumsuz etkilendiinin tespit edildiini bildirmektedir.
Klatma Trkiye arcl iin de byk nem tamaktadr. Trkiyede
alternatif klatma yntemlerinin bilinmemesi nedeniyle ve iklim koullarnn da
etkisiyle her yl klatma srasnda nemli miktarda ar kayplar olmakta ve
yaayabilen kolonilerde koloni bana verim beklenilenin altnda gereklemektedir
(Gen ve Kaftanolu, 1993).
Literatr bildirilerinden de anlalaca gibi klatma konusu teden beri ar
yetitiricilerinin ve aratrclarn ilgi oda olmutur.Yaplan literatr taramalar sonucunda, Bdel (1948, 1960), Verron (1955),
Wohlgemuth (1957), Owens (1971), Szabo (1988) tarafndan yaplan almalarda
kovan ii scaklk ve nem deiimlerini inceledikleri anlalmtr. Ancak bu
almaya kadar kovan iinde oluan ar nemi uzaklatracak bir uygulamann
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
39/76
32
kovan ii nem dzeyi zerine etkisini len bir yayna rastlanmamtr. Bu nedenle
bu almayla, stte bo ballkla klatmann kovan ii scaklk ve bal nem deerleri
zerine etkisi saysal olarak tespit edilmeye allmtr.
Kovan iinde klatma boyunca saatlik veri kayd yaplmas zor bir ilemdir.
Bu kaytlar alnrken kovan iindeki ortam artlarnda deiiklie ve arlarda
rahatszla neden olmadan kayt yaplabilmesi arttr. Bu zorluklar manuel olmayan,
yani otomatik kayt yapabilen ve kovan iindeki boluklara (0,95 cm) rahata
yerletirilebilecek kadar kk boyutlarda bir cihazla alabilirdi. Byle bir cihazn
yurt dnda varl aratrlm ve sadece A.B.D.de yerleik bir firma tarafndan
retildii saptanmtr (Anonim, 2006a).
Bu almann amac, arclkta stte bo ballkla klatma ynteminin kovan ii
bal nem, scaklk ve kolonilerin yaama gc zerine etkilerini aratrarak, kmevsiminde kovan iinde oluan ar nemin uzaklatrlmasn salayacak maliyet
etkin ve basit bir yntemin uygulanabilirliini ve etkinliini ortaya koymaktr.
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
40/76
33
2. GERE VE YNTEM
2.1. Gere
2.1.1.Bal Ars Aratrmada Ankara li, Beypazar lesi, Sekli Kynde bulunan, 6 adet koloni
kullanlmtr. almada kullanlacak koloniler Anadolu topografyasnda sakl
kalm ceplerden biri olduu belirtilen (Frat ve Karacaolu, 1995) Beypazar
lesinde yksek birrneklik gsteren Orta Anadolu bal ars (Apis mellifera
anatolica) Beypazar ekotipi davran ve d grnndeki yerel arlardr. Arlarn
organik yntemlerle bal retiminde kullanlyor olmas ve bir enfeksiyon belirtisi
olmamas nedeniyle yldan bu yana hibir tedavi yaplmam ve ila
kullanlmamtr. Bu aratrma ncesinde de bir tedavi uygulanmamtr.
2.1.2. Ekipman2.1.2.1. KovanAratrmada Langstroth tipi ahap kovanlar kullanlmtr. Kulukalklarn ve
ballklarn i lleri 46x37,5x26 cm ve 46x37,5x17 cm dir.
2.1.2.2. Scaklk ve Nem Kaydedici
Klatma sresince scaklk ve bal nem deerlerinin lmnde ekil 2.1., 2.2.degrlen, 16 mm apnda, 6 mm yksekliinde, silindir eklindeki metal yapl 6 adet
Dallas Maxim DS 1923 veri kaydedici (Data Logger) kullanlmtr.
Cihazlarn kurulumu iin DS9490R USB aparat, DS1402RP8 okuyucu ara yz
kablosu, kurulum program ve diz st bilgisayar kullanlmtr.
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
41/76
34
ekil2.1. Veri kaydedici cihazn boyutlar (mm).
ekil 2.2. Veri kaydedici cihazlarn grnts.
16,31 mm
6.35 mm
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
42/76
35
2.2. YntemBu almada kullanlacak deneme materyali Beypazar lesinin Sekli Kyndeki
bir zel arlktan temin edilmitir. Bu amala, 01 02.11.2005 tarihlerinde 21 adet
koloninin iinden bir nceki yl oul veren 6 adet koloniden oluan kovanlarn
denemede kullanlmak zere hazrlanmasna ynelik bir alma yaplmtr.
Kolonilerin gleri ar says bakmndan 8 arl ereve olacak ekilde eitlenmitir.
almada gruplar oluturan kovanlar rastgele seilmitir. Kontrol grubuna
(KG) ait 3 adet kovan standart tek katl olarak, deneme grubuna (DG) ait 3 adet
kovan zerine bo ballk yerletirilerek akta klatlmtr. Her iki grupta da
kulukalk zerine Trkiyede yaygn olarak kullanlan ve 2,5x15 cm boyutunda
urupluk delii olan keten kuma rt bezi yerletirilmitir.Veri kaydediciler (Anonim, 2006a), diz st bilgisayarda saatte bir scaklk ve
nem lmek zere programlandktan sonra petek takviye teli ile kenarlarndan
sabitlenerek, kovanlarn arka cephesi orta noktasndan 10 cm aaya, salkmdan
yaklak 7 10 cm uzaa yerletirilmitir. 19.1.2006 tarihinde balatlan veri kayt
aamasna 12.4.2006 gn saat 08.00 itibar ile son verilmitir.
2.2.1. Verilerin Elde EdilmesiDenemenin sonlandrlmasn mteakip kovanlardan alnan cihazlardaki veriler USB
aparat ve bilgisayar program kullanlarak Excel tablolarna aktarlmtr. Deneme
sresince her kovanda 2.001 adet scaklk, 2.001 adet bal nem verisi olmak zere
toplam 12.006 adet scaklk, 12.006 adet bal nem verisi kaydedilmitir.
Ayrca Devlet Meteoroloji leri Genel Mdrlnden deneme gnlerine ait
2.001 adet scaklk ve 250adet bal nem verisi alnmtr. Meteoroloji scaklk
verileri gnde 24 adet iken, bal nem kaytlar gnde veri iermektedir. Bunedenle Meteorolojiden alnan bal nem verileri scaklk verilerine gre az
saydadr.
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
43/76
36
2.2.2. Verilerin Deerlendirilmesi Deneme boyunca elde edilen scaklk ve nem verileri ile gnlk ve saatlik
ortalamalar hesaplanm, ortalamalar kullanlarak izelgeler oluturulmu ve
grafikler izilmitir.
alma ile ilgili istatistiksel deerlendirmede, ortalama deerler, ortalamalarn
standart hatas, minimum ve maksimum deerler SPSS program ile hesaplanmtr
(SPSS Inc., 2005). Aylara gre kontrol ve deneme gruplar aras farklarn nem
kontrolnde Mann Whitney U test uygulanmtr (Conover, 1999).
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
44/76
37
3. BULGULARDeneme boyunca kontrol ve deneme gruplarnda belirlenen ve meteorolojiden elde
edilen gnlk ortalama scaklk ve bal nem deerleri izelge 3.1.de verilmi, ayn
deerler ekil 3.1. ve 3.2.de grafik olarak gsterilmitir. Kontrol ve deneme
gruplarndaki ortalama scaklklar srasyla 7,2 ve 6,6 oC, bal nem ortalamalar ise
ayn srayla % 99,7 ve % 87,2 olarak gereklemitir.
3.1. Scaklk
Kontrol ve deneme kovanlarnda belirlenen gnlk ortalama scaklk deerleri ile
meteoroloji kaytlar izelge 3.1.de, aylar itibariyle belirlenen scaklk deerleri de
ortalama, ortalamann standart hatas, minimum ve maksimum deerler olarak
izelge 3.2.de verilmi, ekil 3.3.de de grafik olarak gsterilmitir.
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
45/76
38
izelge 3.1. Kontrol ve deneme grubu kovanlar ile evrenin scaklk ve bal nem deerleri(gnlk ortalamalar).
Tarih
Met.
B.Nem
%
Met.
Sc.C
KG 1
B.Nem%
KG 1
Sc.C
KG 2
B.Nem%
KG 2
Sc.C
KG 3
B.Nem%
KG 3
Sc.C
KG Ort
B.Nem%
KG
Ort.Sc. C
DG 1
B.Nem%
DG 1
Sc.C
DG 2
B.Nem%
DG 2
Sc.C
DG 3
B.Nem%
DG 3
Sc.C
DG Ort.
B.Nem%
DG
Ort.Sc.
C
Gen.Ort. 70 3,80 99,10 6,74 101,72 7,55 98,31 7,25 99,7 7,2 84,59 9,62 95,17 4,12 82,04 6,09 87,3 6,6
19.1 90 -0, 11 10 5,9 0 2 ,3 7 103 ,8 1 2 ,6 7 1 00, 42 2 ,0 2 10 3,3 8 2 ,35 94, 14 4 ,71 100 ,6 4 1 ,0 5 8 9, 27 1 ,2 9 94 ,6 8 2, 35
20.1 65 -0,40 105,67 1,51 103,23 2,14 99,49 1,60 102,79 1,75 94, 30 5,07 98,71 0,68 79,48 1,69 90,83 2,48
21.1 68 -1,33 105,32 1,27 103,21 1,68 99,65 0,76 102,73 1,24 95, 66 4,69 98,24 -0,19 84,78 0,66 92,90 1,72
22.1 73 -2, 04 10 6,3 7 1 ,0 9 103 ,3 5 1 ,3 7 1 01, 73 0 ,4 5 10 3,8 2 0 ,97 95, 84 4 ,55 9 9, 19 -0,6 0 8 7, 68 -0 ,3 9 9 4,2 4 1, 19
23.1 91 -0,50 105,89 2,41 102,41 2,96 100,37 1,91 102,89 2,43 95, 68 4,67 98,23 1,03 87,93 1,67 93,94 2,46
24.1 84 -3,77 105,74 0,46 103,19 0,99 99,73 0,61 102,89 0,69 93, 50 3,90 97,46 -0,54 85,06 0,45 92,00 1,27
25.1 90 -4, 19 10 5,8 4 -0 ,0 5 1 03 ,5 1 0 ,3 2 98 ,9 1 -0 ,2 3 1 02,7 5 0 ,02 94, 37 3 ,67 9 8, 00 -1,5 0 8 8, 87 -0 ,3 2 9 3,7 5 0, 61
26.1 81 -3, 99 10 5,2 6 0 ,1 8 103 ,7 5 0 ,9 3 1 02, 84 0 ,0 7 10 3,9 5 0 ,39 93, 57 4 ,32 9 9, 69 -1,0 2 8 7, 70 -0 ,0 3 9 3,6 5 1, 09
27.1 80 - 7,66 107 ,01 -2 ,27 104 ,48 -1 ,50 104 ,88 -2 ,30 105 ,46 -2 ,02 93,81 2 ,20 102,25 - 4,04 89,13 -2 ,96 95,06 -1 ,60
28.1 76 - 7,88 107 ,67 -1 ,71 104 ,26 -0 ,79 106 ,30 -2 ,05 106 ,08 -1 ,51 94,51 3 ,00 102,11 - 3,58 91,51 -2 ,61 96,04 -1 ,06
29.1 78 -12,38 107 ,00 -4 ,39 105 ,14 -3 ,44 106 ,67 -4 ,55 106 ,27 -4 ,13 91,41 1 ,10 102 ,27 - 6 ,47 92,83 -5 ,97 95,50 -3 ,78
30.1 74 -14,48 105 ,17 -6 ,68 105 ,18 -5 ,52 104 ,60 -6 ,82 104 ,98 -6 ,34 91,51 1 ,39 102 ,12 - 9 ,12 90,32 -7 ,44 94,65 -5 ,0631.1 72 -13,55 104 ,63 -7 ,97 104 ,60 -6 ,75 103 ,91 -8 ,29 104 ,38 -7 ,67 94,00 -0 ,60 102 ,44 -10,78 94,53 -9 ,61 96,99 -6 ,99
1.2 75 -10,56 105 ,36 -5 ,74 105 ,18 -4 ,81 104 ,77 -6 ,14 105 ,10 -5 ,56 93,83 0 ,34 102 ,97 - 8 ,55 98,46 -7 ,36 98,42 -5 ,19
2.2 73 - 6,09 106 ,16 -2 ,67 104 ,98 -1 ,73 105 ,79 -2 ,99 105 ,64 -2 ,46 94,26 1 ,60 103,69 -4 ,88 98,74 -4 ,23 98,90 -2 ,50
3.2 80 -2, 07 10 6,5 0 0 ,4 1 105 ,5 3 1 ,2 4 1 06, 44 -0 ,0 1 1 06,1 6 0 ,55 94, 99 4 ,11 104 ,3 3 - 1,6 1 9 8, 56 -0 ,7 6 9 9,2 9 0, 58
4.2 81 -2, 05 10 7,0 1 0 ,9 6 106 ,0 4 1 ,5 8 1 07, 41 0 ,7 0 10 6,8 2 1 ,08 91, 77 3 ,98 105 ,3 4 -0 ,6 5 9 8, 84 -0 ,0 9 9 8,6 5 1, 08
5.2 78 -1, 46 10 7,0 1 1 ,3 0 105 ,5 5 2 ,0 2 1 05, 31 1 ,14 10 5,9 6 1 ,48 93, 38 4 ,00 104 ,4 1 -0 ,4 0 9 7, 13 -0 ,0 1 9 8,3 1 1, 20
6.2 92 1,27 106,92 2,32 104,64 2,88 103,97 2,17 105,18 2,45 94, 48 4,59 102,80 0,84 96,50 1,65 97,93 2,36
7.2 92 -0, 83 10 6,8 4 2 ,0 9 104 ,0 5 3 ,0 0 1 01, 74 2 ,35 10 4,2 1 2 ,48 91, 93 4 ,44 101 ,6 4 1 ,2 2 9 5, 54 2 ,5 9 96 ,3 7 2, 75
8.2 91 -0, 94 10 7,0 9 1 ,9 5 103 ,4 7 2 ,7 9 1 01, 09 2 ,33 10 3,8 8 2 ,36 92, 54 4 ,19 100 ,8 9 0 ,9 9 9 2, 96 2 ,5 5 95 ,4 6 2, 58
9.2 82 -0, 13 10 6,2 5 2 ,2 4 104 ,1 8 3 ,0 6 1 03, 20 2 ,19 10 4,5 4 2 ,50 95, 06 4 ,61 101 ,0 8 1 ,1 1 9 2, 19 2 ,0 7 96 ,1 1 2, 60
10.2 89 0,96 103,99 2,49 103,75 3,21 102,38 2,31 103,37 2,67 95, 98 4,30 100,83 1,39 96,99 1,44 97,93 2,37
11.2 91 2,63 103,47 3,87 103,05 4,80 101,81 4,01 102,78 4,23 94, 82 5,55 100,41 2,91 95,23 3,29 96,82 3,92
12.2 93 -0, 22 10 4,2 6 2 ,4 3 103 ,1 5 3 ,4 6 1 01, 66 2 ,80 10 3,0 2 2 ,90 92, 61 4 ,84 100 ,1 5 1 ,7 2 9 3, 64 2 ,6 1 95 ,4 7 3, 06
13.2 78 -3, 66 10 6,7 9 -0 ,0 7 104 ,6 8 0 ,7 4 1 05, 21 -0 ,0 4 10 5,5 6 0 ,21 93, 40 4 ,00 103 ,5 0 - 1,7 8 9 5, 19 -1 ,3 1 97 ,3 6 0, 31
14.2 80 -5, 33 10 7,3 5 0 ,2 7 106 ,2 8 0 ,9 5 1 07, 49 -0 ,0 8 1 07,0 4 0 ,38 91, 16 3 ,40 104 ,7 4 - 1,6 3 9 3, 40 -0 ,9 9 9 6,4 3 0, 26
15.2 70 - 6,04 108 ,16 -2 ,00 107 ,70 -1 ,25 108 ,24 -2 ,13 108 ,03 -1 ,79 90,37 2 ,31 104,86 -3 ,64 87,78 -2 ,44 94,34 -1 ,26
16.2 70 - 9,40 107 ,21 -4 ,08 107 ,70 -3 ,11 107 ,21 -4 ,63 107 ,37 -3 ,94 91,93 1 ,12 104,76 -6 ,60 95,17 -5 ,74 97,29 -3 ,74
17.2 77 - 6,20 106 ,35 -4 ,16 108 ,92 -2 ,84 106 ,07 -4 ,28 107 ,11 -3 ,76 91,54 -0 ,08 104 ,16 - 6 ,22 98,67 -5 ,15 98,12 -3 ,82
18.2 90 -0, 28 107 ,1 1 -0 ,1 5 106 ,1 6 0 ,9 1 1 07, 02 -0 ,4 8 10 6,7 6 0, 09 96, 69 2 ,68 104 ,9 5 - 2,0 7 9 8, 29 -0 ,6 0 99 ,9 8 0,0 1
19.2 89 0,35 106,88 2,85 105,27 4,17 106,30 3,17 106,15 3,40 95, 84 4,88 104,89 1,07 97,55 2,26 99,43 2,74
20.2 86 2,37 106,46 4,74 105,02 6,05 105,65 4,91 105,71 5,23 94, 75 6,99 103,36 3,21 97,28 4,18 98,46 4,79
21.2 83 2,69 106,62 4,99 104,99 6,33 105,95 5,71 105,85 5,67 92, 84 7,64 102,93 3,71 96,86 4,40 97,54 5,25
22.2 92 -0, 73 107 ,0 9 3 ,2 3 105 ,0 9 4 ,3 6 1 07, 08 3 ,42 10 6,4 2 3, 67 89, 44 6, 05 104 ,0 3 1 ,6 2 9 7, 13 2 ,4 5 96 ,8 6 3,3 7
23.2 91 -1, 11 107 ,2 0 3 ,1 2 104 ,6 6 4 ,4 5 1 06, 16 3 ,26 10 6,0 1 3, 61 92, 10 5 ,74 103 ,0 9 1 ,6 6 9 7, 11 2 ,5 1 97 ,4 3 3,3 0
24.2 78 3,46 106,88 3,92 104,60 5,13 105,07 3,86 105,52 4,30 93, 22 6,36 102,54 2,35 97,63 3,95 97,80 4,22
25.2 68 7 ,3 4 105 ,8 5 7 ,5 2 103 ,9 1 8 ,7 3 1 04, 30 7 ,48 10 4,6 9 7, 91 89, 16 1 2, 46 101 ,9 2 4 ,2 1 9 8, 06 6 ,1 5 96 ,3 8 7,6 1
26.2 72 7 ,6 5 105 ,0 5 1 0, 49 102 ,4 2 11, 84 1 01, 62 1 1, 98 10 3,0 3 1 1, 44 66, 80 2 4, 89 1 01 ,4 4 6 ,8 3 9 7, 15 8 ,9 6 88 ,4 6 13 ,5 6
27.2 74 6 ,2 1 103 ,1 4 9 ,6 8 101 ,2 8 10, 38 97 ,7 3 1 0, 37 10 0,7 2 1 0, 14 56, 56 2 4, 10 101 ,8 4 6 ,9 6 9 4, 88 7 ,5 8 84 ,4 2 12 ,8 8
28.2 70 6,93 101,13 7,21 100,61 8,65 96,04 7,91 99,26 7,92 68, 53 12,34 101,73 5,66 90,13 6,89 86,80 8,29
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
46/76
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
47/76
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
48/76
41
40
45
50
55
60
65
70
75
80
85
90
95
100
105
110
GenelOrt
Ort.21.1
Ort.24.1
Ort.27.1
Ort.30.1
Or t.2.2
Ort.5.2
Ort.8.2
Ort.11.2
Ort.14.2
Ort.17.2
Ort.20.2
Ort.23.2
Ort.26.2
Ort.1.3
Ort.4.3
Ort.7.3
Ort.10.3
Ort.13.3
Ort.16.3
Ort.19.3
Ort.22.3
Ort.25.3
Ort.28.3
Gn
BalNem%
Meteo Nem
KG Ort Nem
DG Ort Nem
ekil 3.2. Kontrol, deneme kovanlar ve evrenin gnlk ortalama bal nem (%) grafii.
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
49/76
42
izelge 3.2. Aylara gre scaklk (C) deerleri.
Aylar Kovanlar N En Dk En Yksek Ortalama Std. HataKG 1 312 13,52 5,64 1,06 0,21837
KG 2 312 11,93 6,66 0,37 0,19931
KG 3 312 12,50 4,60 1,29 0,2029GENEL 936 13,52 6,66 0,91 0,12007
DG 1 312 3,90 7,14 3,28 0,11754
DG 2 312 14,98 3,65 2,69 0,22863
DG 3 312 13,54 4,10 1,81 0,21303
Ocak
GENEL 936 14,98 7,14 0,40 0,14066KG 1 672 10,49 17,68 2,11 0,17207
KG 2 672 9,41 17,69 3,10 0,17189
KG 3 672 10,00 19,70 2,18 0,1786
GENEL 2016 10,49 19,67 2,47 0,10104DG 1 672 2,90 29,66 6,12 0,24186
DG 2 672 12,46 10,68 0,33 0,16033
DG 3 672 11,01 12,64 1,31 0,16244
ubat
GENEL 2016 12,46 29,66 2,59 0,12429KG 1 744 2,92 24,69 10,64 0,19807
KG 2 744 1,37 23,69 11,30 0,17295
KG 3 744 1,90 24,2 11,16 0,1799
GENEL 2232 2,92 24,69 11,04 0,10632DG 1 744 1,60 29,16 12,97 0,19079
DG 2 744 4,90 17,19 7,37 0,14737
DG 3 744 1,94 22,66 9,95 0,16108
Mart
GENEL 2232 4,90 29,16 10,10 0,10809KG 1 273 4,63 26,19 16,38 0,34438
KG 2 273 7,16 26,69 17,28 0,30094KG 3 273 7,64 28,16 18,80 0,33058
GENEL 819 4,63 28,16 17,48 0,19109DG 1 273 5,62 25,68 16,33 0,31577
DG 2 273 3,15 20,20 12,33 0,25707
DG 3 273 7,62 24,66 16,33 0,25566
Nisan
GENEL 819 3,15 25,68 15,00 0,17312
izelge 3.2.ye gre Ocak, ubat, Mart ve Nisan aylarnda kontrol grubu
kovanlarnda scaklk ortalamalar srasyla 0,91, 2,47, 11,04, 17,48 C olarak,
deneme grubu kovanlarnda scaklk ortalamalar srasyla 0,41, 2,59, 10,10 ve
15,00 C olarak gereklemitir. Ayn izelgeden izlenebilecei gibi Ocak ve ubat
aylarnda deneme grubu kovanlarnn scaklk deerleri kontrol grubu kovanlarna
gre yksek bulunurken, Mart ve Nisan aylarnda ise kontrol grubu kovanlarnn
scaklk deerleri deneme grubu kovanlarna gre daha yksek kmtr.
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
50/76
43
Scaklk iin yaplan deerlendirmede, Ocak, ubat ve Mart aylarnda deneme
ve kontrol gruplar arasndaki fark istatistik olarak nemsiz bulunmutur. Nisan
aynda ise deneme grubu scaklk ortalamas kontrol grubuna gre dk saptanm
ve bu farkllk istatistik olarak nemli bulunmutur (P < 0.05). izelge 3.2.de
verilen deerler ekil 3.3.de grafik halinde gsterilmitir.
Kontrol
Deneme
Grup
Dot/Lines show Means
1 2 3 4
Aylar
0,00
5,00
10,00
15,00
Sc(C
)
ekil 3.3. Aylara gre scaklk (C) ortalamalarnn deiimi.
Deneme blgesinde 1976 2006 yllar arasnda en souk gn deerleri
izelge 3.3.de verilmitir. Deneme blgesinde kaydedilen Meteoroloji Genel
Mdrl istatistiklerine gre (Anonim, 2006b) yrede 2006 ylnda, 1975 ylndan
bu yana en souk geen k mevsimi yaanmtr.
izelge 3.3. Minimum scaklk (C) istatistii.
1976 2006stasyon Ad Yl Ay Gn Deer (oC)
Beypazar 1985 2 22 17,7
Beypazar 2006 1 31 19,1
Ocak ubat Mart Nisan
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
51/76
44
izelge 3.1.in oluturulmasnda kullanlan saatlik scaklk verileri Ocak
ubat ve Mart Nisan ay deiimlerinin farkllatnn grlmesi zerine ayn
saatte elde edilen verilerin ortalamalar Ocak ubat ve Mart Nisan dnemlerine
ayrlarak bir gnde gsterilmitir (izelge, ekil 3.4).
izelge 3.4. Gn ii scaklk (C) ortalamalarnn Ocak ubat ve Mart Nisandnemlerindeki deiimi.
SaatMet.Sc.
Ort.Met.Sc.Ocub
KG Ort.Sc.Ocub
DG Ort.Sc.Ocub.
Met. Sc.MartNis.
KG Ort.Sc.MartNis.
DG Ort.Sc.MartNis.
00:00 1,56 3,55 0,35 1,20 6,42 10,49 10,03
01:00 1,22 3,73 0,09 0,97 5,93 9,89 9,48
02:00 0,93 3,93 0,09 0,76 5,56 9,46 9,02
03:00 0,69 4,07 0,25 0,57 5,23 8,98 8,53
04:00 0,48 4,15 0,45 0,41 4,90 8,56 8,0705:00 0,30 4,18 0,57 0,28 4,58 8,11 7,62
06:00 0,60 4,23 0,70 0,15 5,20 7,93 7,34
07:00 2,02 3,79 0,79 0,02 7,55 8,69 7,73
08:00 3,61 2,52 0,43 0,13 9,45 10,18 8,62
09:00 5,18 1,38 0,52 0,47 11,22 11,55 9,53
10:00 6,09 0,46 1,63 1,10 12,49 13,30 10,88
11:00 6,94 0,06 2,60 1,75 13,66 14,94 12,18
12:00 7,56 0,60 3,41 2,40 14,36 16,22 13,43
13:00 7,85 0,63 4,02 2,95 14,90 17,32 14,50
14:00 7,71 0,44 4,26 3,37 14,81 18,25 15,44
15:00 7,39 0,05 4,18 3,53 14,66 18,43 15,93
16:00 6,71 0,56 3,72 3,45 13,80 18,19 16,08
17:00 5,64 1,30 2,98 3,19 12,41 17,35 15,71
18:00 4,64 1,79 2,38 2,76 10,91 15,95 14,62
19:00 4,00 2,13 1,94 2,42 9,99 14,60 13,51
20:00 3,28 2,60 1,61 2,20 9,02 13,46 12,64
21:00 2,82 2,65 1,32 1,97 8,16 12,53 11,90
22:00 2,43 2,84 1,03 1,75 7,58 11,75 11,20
23:00 2,05 3,04 0,77 1,60 7,01 11,17 10,65
Ort. 3,82 2,13 1,40 1,64 9,58 12,80 11,44
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
52/76
45
-10,00
-5,00
0,00
5,00
10,00
15,00
20,00
25,00
00:00 01:00 02:00 03:00 04:00 05:00 06:00 07:00 08:00 09:00 10:00 11:00 12:00 13:00 14:00 15:00 16:00 17:00 18:00 19:00 20:00
Saat
ScaklkC.
ekil 3.4. Gn ii scaklk (C) ortalamalarnn Ocak ubat ve Mart Nisan dnemlerine ayrlarak gsterilmesi. Alttaki gragrup Mart Nisan aylarndaki deiimi gstermektedir.
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
53/76
46
Deneme sresinde kaydedilen saatlik scaklk (oC) deerlerinin ortalamalar
alnarak gnlk deiimi karlm, izelge 3.5. ve ekil 3.5.de gsterilmitir.
izelge 3.5. Saatlik scaklk (C) deerlerinin deneme ortalamalarnn gn
iinde deiimi.
Saat Met. Scaklk KG Ort. Scaklk DG Ort. Scaklk
00:00 1,56 5,54 5,72
01:00 1,22 5,11 5,32
02:00 0,93 4,80 4,99
03:00 0,69 4,48 4,65
04:00 0,48 4,16 4,33
05:00 0,30 3,87 4,04
06:00 0,60 3,71 3,83
07:00 2,02 4,06 3,9508:00 3,61 5,00 4,47
09:00 5,18 6,35 5,24
10:00 6,09 7,53 6,05
11:00 6,94 8,84 7,03
12:00 7,56 9,90 7,98
13:00 7,85 10,75 8,79
14:00 7,71 11,34 9,48
15:00 7,39 11,39 9,80
16:00 6,71 11,04 9,84
17:00 5,64 10,25 9,53
18:00 4,64 9,25 8,76
19:00 4,00 8,35 8,03
20:00 3,28 7,61 7,48
21:00 2,82 6,99 6,99
22:00 2,43 6,46 6,53
23:00 2,05 6,03 6,18
Ort. 3,82 7,20 6,63
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
54/76
47
-1,00
4,00
9,00
00:00
01:00
02:00
03:00
04:00
05:00
06:00
07:00
08:00
09:00
10:00
11:00
12:00
13:00
14:00
15:00
16:00
17:00
18:00
19:00
20:00
21:00
Saat
ScaklkC
ekil 3.5. Saatlik scaklk (C) deerlerinin deneme ortalamalarnn gn iinde deiim erileri.
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
55/76
48
3.2. Bal NemKontrol ve deneme kovanlarnda belirlenen gnlk ortalama bal nem deerleri ile
meteoroloji kaytlar izelge 3.1.de, aylara gre belirlenen bal nem deerleri de
ortalama, ortalamann standart hatas, minimum ve maksimum deerler olarak
izelge 3.6.da verilmi, ekil 3.6.da grafik olarak gsterilmitir.
izelge 3.6. Aylara gre bal nem (%) deerleri.
Aylar Kovanlar N En Dk En Yksek Ortalama Std. HataKG 1 312 102,16 109,90 105,95 0,07249
KG 2 312 100,51 107,67 103,85 0,06692
KG 3 312 95,45 109,54 102,26 0,19221
GENEL 936 95,45 109,90 104,02 0,08728
DG 1 312 74,59 102,76 94,02 0,31768
DG 2 312 95,52 105,07 100,10 0,12280
DG 3 312 66,70 100,70 88,39 0,30440
Oc
ak
GENEL 936 66,65 105,07 94,17 0,21815KG 1 672 98,84 109,90 106,07 0,07268
KG 2 672 99,03 111,35 104,74 0,08083
KG 3 672 91,86 110,00 104,38 0,12586
GENEL 2016 91,86 111,35 105,06 0,05773DG 1 672 42,09 103,23 89,99 0,41158
DG 2 672 97,97 107,82 102,97 0,06879
DG 3 672 66,70 102,20 95,96 0,13880
ubat
GENEL 2016 42,09 107,82 96,31 0,18821KG 1 744 58,02 104,02 93,20 0,20034
KG 2 744 94,54 106,73 100,07 0,07188
KG 3 744 72,35 106,72 94,58 0,18245
GENEL 2232 58,02 106,73 95,95 0,11258DG 1 744 55,26 99,45 77,42 0,26275
DG 2 744 78,99 105,07 93,97 0,22987
DG 3 744 43,10 99,30 74,34 0,38640
Mart
GENEL 2232 43,08 105,07 81,91 0,25184KG 1 273 63,31 101,21 90,20 0,36813
KG 2 273 90,45 100,51 96,30 0,14083
KG 3 273 68,36 97,53 88,97 0,32379
GENEL 819 63,31 101,21 91,82 ,20347DG 1 273 61,88 97,96 80,05 0,41383
DG 2 273 66,16 86,93 73,55 0,28238
DG 3 273 32,14 95,78 61,48 0,63031
Nisan
GENEL 819 32,14 97,96 71,69 0,37974
-
8/7/2019 Arclkta stte Bo Ballkla Klatmann Kovan i Bal Nem, Scaklk ve Koloninin Yaama Gc zerine Etkileri
56/76
49
izelge 3.6.da da grlebilecei gibi Ocak, ubat, Mart ve Nisan aylarnda
kontrol gruplarnda bal nem srasyla % 104,02, % 105,06, % 95,95, % 91,82
olarak, deneme gruplarnda srasyla % 94,17, % 96,31, % 81,91 ve % 71,69 olarak
gereklemitir. ncelenen aylarda deneme gruplar bal n