o

ARDfiL Arsmetet 1993

Del vart halde arsrn0t.e I Antal Sogelag den 27 . mal. Arsmeldlng ag rekneskap vert godkJende utan merknader. Del vart vedteke endrtngar I vedtekt.ene om val av styre og varamedlemer (§ 21. og at mm0tet skal fas15ette Arskontingenten (§ 5), Helle styrel vart attvalt, med UlIegg av Per VettJ, 0vre Antal sam varamann (5. 2). Arsmeldlng og rekneskap for 1992 er altgjevne pA s. 11.

FftJ'R. 09' NO

-'rdClI sogelCig

Arsml2ltet slutta seg til tanken om 4 fA nyopptrykk ay Jon Laberg 51 bok 'Ar-dal i Sogn', fr6 1932. Interessa for ;l f6 boke ut pI!! nytt skal no undersekast. Sjll s. 10, og innlegg i bladet.

Finst det utvandrar­minne i Anial? Kva minne finst framleis i bygda etter den store utvandringa til Amerika fsrre hundreAret? Er det nokon som har teke yare pi amen­kabrev, postkort, amerikabilete? Eller ymse dokument, ubrukte billettar, ikkje innlsyste sjekkar? Kanskje smykke, kJokker, ymse reidskapar? Kva med amerikanske slektsbeker?

Dette er nako Kulturkontoret I Ardal undrar pa I h0Ve Jublleet neste Ar. ag frelstar no a fA kart­lagt del mllUla etter utvandringa sam elUlo finst I bygda, Alle

husstandane bar fAtt tilsendt elt skJema, 'AKSJON trIVANDRING', der folk. kan f0re opp det del mAtte ha/kJelUle ttl av utvandrarmlnne. Soge1aget vtl oppmode alle om A slutte opp om denne aksJonen, og sende utfyllte skJema attende til Kulturkontoret. IkkJe mlnst er det vtkttg a fa adresser pa etterkomarar etter utvandra Ard01er, silk at desse kan fa tllsendt InforrnasJon om Jublleet I 1994. KanskJe kan mtnna nyttast ttl utsttlllng pA Ardal Synlngssenter neste ar, da etn ventar vttjlng av mange amer1kanarar'l

Barken 'Juno' drag fr~ Bergen den 8. mal' 1844 med del fyrsta ~rdQ/ene som utvandra til Amerika. Dei kom til New York p~ St. Hsnsana. Mad 'Juno' var og del fyrste som utvandra fr~ Aurfand, Ba/estrand, Leikanger, Leerdal og Sogndal. Det ar denne fyrste utvandringa som ska/ markarast mad f 50 -~rs jubilaum nasta ~r.

Palmyra Den 414-1945 vart DIS Palmyra angrepen av engelske fly medan bAten lossa brakkematerialar i Saltviki, Tangen (5. 2).

150 lag Ein rapport W Prosjekt Lagsarkiv omtalar 150 lag og organisasjonar - gamle og nye - som ein har greidd 6 spore opp i Ardal. (s. 3).

Ramsey Kan det vere nokon samanheng mellom Skottetoget i 1612 og plassen Rams"yni i Utladalen? Kjem namnet fn\ ein skotte som kom over fjellet og slo seg ned pal plassen? (s, 4),

Siste skulear

AIle grendeskulane i Ardat er nedlagde, I Seimsdalen skjedde dette for 30 ar sidan. No blir det jubileumsfest for siste k1assen i grenda. (5. 6-7).

Fin skyss Om eln staseleg lastebil med f"tgje opp Heirsnosi. (5. 12).

~~) -------------------------------Flyangrepet pi. DIS Palmyr a

Eln nn kveld I bytjlnga av april 1945 var ein gjeng ungdomar samla pa fOlballbana pa Tangen. Bana lc\g den gongen pfl. nata mellom Mekanlsk verkstad og AnodefabrtkJ<en. I SaItvtld lAg del tyske lasleskipel DIS Palmyra og lasta. Palmyra var ULStyrt med 4 luftvemkanoner og hadde derfor mannegastar ombord. Nekre av martne­gastane var egs<\. med de nne kvelden og sparka fotball. Bratt dukka elt fly opp. Medan del l1aug over Ardalsvalnel vart eit raudllysslgnal slept. FOlballspelet stoppa opp. og ein tysk gasl sa at han sprang IkkJe

om del sa korn lusen engelske fly. Like eUef Iyssignalet kom e1 b01gte med fly. Ned gtennom Nundalen og helm over vatnel og opna eId mot Palmyra. som straks svara pa angrepet med sltt anWuftsskyts. Det vart elt forferdeleg bnl.k fnl. all skytinga og flymotorduren. Fotballspelarane la pa sprang alIe som eln ned mol sJ0en. Bratt var del over og del vart sUlle. Men minuttet ettef korn el ny b0!gJe fly og del same gjenlok seg. Denne gongen kom Oya ned Moadalen. Korlels gJekk detle, vart nokon skada eller vart del store mateIi-

elle skadar? Me er vortne kJende med al Oe1re russarar vart skada. Ein fekk skote av begge f0tene medan andre fekk mtndre skadar. Dei heldt Ull Russelelren I Saltv1k1 som lc\g m1dt I skoUinJa. Em nordmann vart ogsA skada. Elt prosJektll vat At og svel han Utt I baken­den . Def mater1elle skadane vart Ikkje sA store. Men etter som Oya opna eld over Llndvtld sa vart aUe gardane pc\ Hrereld Uggande I skotl1nJa. Mest aUe husa fekk merke etter prosjektil. Ogsa gamle Dahls hotellet som b\g I Strond1 vart rAka. Ein stC1JTTe granat slo ut ein stein I trappa pa stovehuset I Neset. I eldhuset 1 Bontgarden kan eln framIets sJc\ hoi I veggen der kulene gjekk Inn. og der det kom ut atl. Den store krana Ul Verket I Saltvlk:1 har enno utbuUngar og hall fagverket etter kulene fri. Oya.

Nrerare omtale av dette interes­sante Ioigskapttlet lyt me kama attende tU ved elt selnare h0Ve.

0yrind Jevnuer

88aufightef, av same typen sam gjekk til Atsk pI Palmyra den 414-1945.

Styre og redaksjon

Jonny Asperhelm, leiar, Holmav. 4, Seimsdal(TIf. 056 61 515) 12Jyvlnd Jevnlker, Kongshaugv. 13, Selmsdal(Tlf. 056 61 311) 8jllm Llndl.nd , Naustv. 9, 5870 0vre Ardal(Tlf. 056 63 633) Wilken Selm Ly.ne, Seim, Selmsdal(Tlf. 056 61 252) Oddv.r Nltvik, R. Wickstremsv. 2, 5875 Ardalstangen(TIf. 056 81 5(6) Egil Jllrgen Lund(vatamedlem), langvollv. 25, 5875 Ardaistangen (TIt. 056 61 596) Per Vettl(varamedlem), Kyrkjev. 5, 5870 0vre Ardal(Tlf. 056 63 559)

Medlemlpengar 1993: kr 25.-. Bankgiro: 3730.25.01891 Postglro: 0825.08.22961 Post kan sendast til'eiaren.

13 Beaufighters Fri. boka 'Flyalann. Luftkr1gen over Norge 1939 - 1945' (Haisten, I...arsstuvold, Olsen, Stenersen. Sem & Stenersen a/s, Oslo 1991) bar vt saksa f0lgjande: 'Men den samme dagen 14. apr1l 1945J angrep 13 fly Ira 455 og 489 Squadron 'Y'!ke DI S Palmyra (2 954 br.t.J ved ArdaIstangen. Skipet var Iastet med .-----------" : ARDAl SOGELAG : IDette nummeret av I I ARDAl - F0R OG NO I I er berre sendl ul IiI dei I I 258 medlemene i I I 50gelagel . I .. _---------_ ..

brakkematertaler ttl tyskerne ved Ardal Verk og ftkk. store skader cia Oyene korn inn 0Stfra og be­skJet del. En av angnperne var Flying Officer Steve Sykes fra 455 Squadron. Han gtkk som vanllg lavt inn mot mAIet, men pA om­trent 400 meters hold ftkk flakart1llertstene pa Palmyra Oyel hans I stkle og sendte en str0m av granater mot Beauflghteren. De rev opp skrog og vtnger, og Sykes selv ble truffet bade I en arm og et ben. Ukevel fullferte han angrepet og grelde deretter A brlnge del skadede flyet t1lbake ttl Sumburgh. Senere ble han tlldelt den h0ye utmerkelsen DlsUngutshed Service Order for denne bragden'. (s, 2631.

Ku/emerKe i krena pA i<aien i Saltviki etter skyfinga mot Plllmyra. (Foto: Jonny Asperh8lm).

Ryangrepet mol Pelmyrs sette spar etter seg i Borligatden pi H.reid. Her kuJehoi I eldhuset. (Foto: Jonny Asperh8im).

DIS Palmyra BAten var eln dampbAt pa 2 954 bruttotonn. bygd I Flensburg, Tyskland, I 1944. Den hadde eln motor pa 2000 hestekrefter og kunne gJere 11 knop. BAten overlevde flyataket I aprtl 1945. Aret etter er baten pa norske hender, under namnet 'BrunIa­nes'. Elt;\r selnare fAr M.len namnet 'Basis'. I 1956 kJem

baten pA vest-tyske hender, med namnet ·Pollux'. I 1968 bUr bAten reglstrert t Panama og far namnet 'Blue Moon'. BAten gAr ned utanfor Kapp Sim den 25. ma11969. (Opplysn1ngane frA boka 'DeuUK±dands HandelsschifTe 1939 - 1945' av Karl-Heinz Schwadtkel,

150 lag registrerte

i Ardal Prosjekt ~sark1v er no slultf0rl I Afdal. Anne KrlsUn LAg0en. som var engasJert ved kulturkontoret for A arbelda med prosjektet. har levert eln oversynsrapport pA 70 sider. Her er omtala og reglstrert aIle laga I ArdaI - I fortld og noUd - sam tnnsamlaren har greldd a spomopp.

GamIemlaJonen 1 Vlkadalen vart skipa av Gurt Eldhusvoll . Del hadde lagsm0te der handarbetdel var el av del sentrale oppgAvene. Handarbetda vart sa lodda ut og pengane vart sende tU KinamJsJonen .

0vre Anial Smerlag, som vart skipa av Ole I. Svalheim, flnst sJelvsagt. IkkJe melr, men I sl Ud hadde laget 34 medlemer.

Fame. Muatkk1ag vart skipa den l5.Januar 1947 av Rolf Egge. Peder H0yum, Sverre Vehetm og Oddvln Hartvett. !.aget lever I beste velgAande. men hetter I dag 0vTe Areal Jan1tsjarkorps elter namnebyte 11971.

Rapporten avsl0rer at fA lag t Ardal har etterlate seg orona arldv. Lagshlstortkarar og h1stortkarar som ska! sloiva ArdaI sl lagssoge har llkevel fatt eln god lnnfaIlsport glennom det arbeldet som her er lagt. ned. Men del laga som framlels er akUve burde kanskje ha melr syn for s1 elga histor1e enn del 80m denne mpporten avs10rer.

ProsJekt Lagsarktu har vore eit samarbeid.stlltak meUom Kulturkontoret. Fylkesarldvet i Sagn og FJordane og Arbeid.smarknadsetaten.

Stelnar Lalpld

~~)--------------------------------Skottetoget 1612, Sinclair og Rams0yni i Utladalen

Ja, kva slags samanheng kan det vere her? Ramsayni i Utladalen, plass under Endregarden, 09 Skottetoget som mest vart utsletta ved Kringe" i Gud­brandsdalen i 16127 09 Sinclair, for dei fleste kjend som den som leia detta toget?

Me har setl nrerare pa delle . Mellem anna har me studert fielre artiklar av Tom Bryn I Norsk slektshJsLortsk Udsskrtft. Tom Bryn bur 1 Oslo. og har slekla 51 attende til Kongsberg og Arnal Andre opplysnlngar har v1 fra ArvId 0ygarden. som seier at bestemor hans fortalde at folkel t Rams0ynt relLa fm eln skotle med namnel Ramsay. Bestemor til ArvId heltte lnge­borg Hjelle, f. 1865 I RamS0ynl. def he budde Ul1 871 da he flytte Ul 0ygarden. I HV-bladet nr 10/1987 finn me eln artikkel av Ingvald Mann: 'Om operas Jon Knngen - eln klasslsk HV­aksJon', Mannen del her er tale om er obersU0ytnant Alexander Ramsay.

I Kalmarkrtgens tid (1611 -1613) regjerte Chr1stlan IV (Kvart) 1 Danmark - Noreg og Carl IX J Svertge. Carl IX pressa pa for A fA hamner 1 vest og gjorde ogsa krav pA Finnmark. Detle vart for mykJe for Chr1s­tian Kvart. Han }ysle til krtg. Svenskane matte ha flelre soldatar, I SkottIand var det lett a lelge etn haer med yrkes­soldatar. Ein oberst med narrmel Andrew Ramsay tok pa seg a organlsere dette . Brar hans, Alexander Ramsay, vart sett til a leta haeren . Dei korn 1 land t Romsdal med 500 - 600 mann. Som del fleste veit gjekk dette Ille. Ved Krtngen I Gudbrands­dalen vart mest hetie haeren utsletta. At kapteln Slnclatr vart drepen trur eln heng saman med at gudbrandsdalene trudde han var hrerf0raren. Men den verkelege lelaren, Ramsay, og 17 - 18 personar, vart tekne til fange og sende til K0benhanm. Her sat del 10 AT I fengsel , og Ramsay relste deretter til Eng­land.

~~~if.'~~ (Endreg8rden). Ksn nsmnst hs nol<o med gjent? (Foto: Jonny ASp6meim).

Sa attende til Tom Bryn. Han har skreve slektssoge for slekta s1. Den gar attende til Kongs­berg, der etn kar med naronet Thomas Thomassen Bryn var bergmuslkant. Far hans, som korn W Ardal. tok med seg famllien til Kongsberg etter at det gjekk dArleg med kopar­verket I Aretal . Dette var krtng 1730. Far til Thomas heltte Mons Styrernand og budde 1 Rams0ynl fer del relste ttl Kongsberg. Mons har skreve sonen Inn I kyTkJebakene pa Kongsberg som Thomas Mogensen Ramsay. Men I manntalsl1sta til S01vverket star han som Thomas Mogensen fra Ardal Verk. SA lenge Thomas levde kaUa han og S0nene seg for Ramsay. Men etter at Tho­mas daydde, kaUa S0nene seg for Bryn eUer plassen del budde pli.

Ein anar her korlels saman­hengen er mellom namna Ramsay og Ramsay. Dette har Bryn-slekta funne ut. Men etter som Ingeborg HJelle fortalde at det ha dde budd skottar pa Rams0)'Ill spekulerte del vtdare . Ser eln pa far til Mons Styrernand, finn eln han som Ola Paulsen. Han budde pa plassen Langvoll og var fadd omlag 1635. Kvar han kom fn1 er

det Ingen som veIL Men det kan vera at han er soneson til em skotsk soldat som korn over ijellet til Ardal eUer slaget ved Krtngen J 1612. Langvoll vart herja av et stor skrede 1 1683. Plas­sen vart pantsett. men pantet vart aldr1 Innlayst slik al plassen kom under garden Laegreld.

Me har ogsa vore 1 rettebakene til Ramsay 1 Skottland, men det er lkkJe mogleg a ftnna ut melr om Alexander Ramsay enn a t han tok dell krtgen pa svensk side.

0yvtnd Jevnaker

l

(

'Eirik-selet' under veling

PI\ fjelish!llen SkAr I Seimsdalen, vart det sist haust sett i gang vllliing av 'Elrik-selet'. Jergen Asperhelm, noverande eigar, har inng~tt avtale med 'Snelen gaolag' om rett til ;l nytta selet mot at laget tek pa seg etters),n og vedlikehald. 'Snelen gaolag' er eit lag som har til form~ 1 a halda dei gamle st"lsveganeved like og samstundes gjeva medlemene litt etterm iddagstrim.

Selet tilhlllyrde tidlegare Erik Haereid, og \/art bygt av faren Eirik Hilvardsson Hestetun Haereid sommaren 1906. Erik ei9de selet tram til midt pll 196O-talet. Dil seide han det til Halvard Asperheim, far t il Jlllrgen.

Erik Haereld fortel at tlllmmeret til selet vart skore pll sagi i Nundalen, slI naer som slste stokken. Denne vart skoren pll Moa dill storflaumen reiste med Nundalssagi fer dei vart ferdige.

Med stllltte fr~ 'Gren bok', har det no late seg gjort og filln skore nytt temmer i Offerdalen og fttt tloge det opp t il Skolir med hel ikopter. Sjlllive arbeidet vert utflllrt pa dugnad.

Sogelaget ser positivt pill dette t iltaket og vonar at f1eire av del gamle sela runctt om I Ardalsfjella kan verta berga fr~ nedfall. Er det nokon som feler seg kalla?

Egil Jergen Lund

Brakka i Saltviki

Sam 'Ardal for og no' skrelv I ferre u tgava, er tyskarbrakka I SalMk1 pa Tangen truleg den s ls te 80m star att I ortgLnal stand . SogeIaget bar Yore I kontakt med elgaren om a overta brakka, noko han seier seg vtlllg til. Det er mykJe arbeld med brakka for ho Ul domes kan brukast tll museum. Laget kan tenkJa seg el sam­ling av gJenstandar fra kr1gs­ttda I brakka, som foto. moblar og l1k:nande. Elt Ute stykke bortanfor brakka er det mura 0PP elt svaert ftnt amfi I natursteln. Det er truleg russtske Io1gsfangar som bar gJort arbeldet. Amflel bor takast yare pa og inngc\ som eln del av elt k:r1gsmuseum. Det er stkkert lesarar 80m kan fortelJ e meir om amflet. Me oppmodar del om a ta kontakl med Sogelaget. Sogelaget bar for tJda lkkJe mldlar til A setje I gang noko s taITe yoUng av brakka. Det er truleg elt left som kulturetaten I kommunen rna tao Men er det ook lnteres­serte med1emer , ogsA tkkJe­medlemer, 80m bar lyst og tid. sa er det beTTe a ta kon takt.

Det ~!.~~h~~!~~pr-r_o_s~~~e_k_t_e_t_..I:::::::::::;;;~I<lY>1n~d~J~.V1l~aIt~.r I Offerdaten i jr. Den skal f4 nytt bolverk. Spanande skal det bl1 A sj4 dette ferdig fordi det kanskje er bi\de den stlrste og et av del vanskelegaste oppg4vene som skal gjennomferast i heile restaureringsarbeidet.

No vii nok b~de forienging av 'lass­renna og venteleg ogd eit informa­sjonsopplegg vera synJege merke som m.ter publikum til sommaren, og vitna om at her er del framgang , sjllllY om enno mykje er ugjort.

Sogne1jell skaJ ha tur til Offerdalen med turistsr ein gong for veka . Er folk I Ardal medvetne om , nytta tilbodet sjelYe, og viljuge til 11 tipsa turistar om leva dei kan finna der ute 'led fjorden?

Steinar Legreid Melts i OfferdaJen (Foto: Jonny ASp6rheim).

SKULENI SEIMSDALEN

Skulehuset i Seimsdalen vart. som kjent bygd 11883. Sogelaget har no teke over huset for A ta vare pi det 09 'rai5ta fA det i stand att. sUk at ein kan ha ei gamal skulestove i bygda med innbu 09 milj" sUk det var far i tida. Det kunne mellom anna vera fint' visa tram ei slik skuiestove i sam band mad utvandrarjubileet neste ir. Me hadde sjelvsagt yona pi litt stenad frll "Gran bok", nako me diverre ikkje fekk.

Sisle lu-et del var skule her var I 1962/1963. Helge Seehus Brekke var dl1 1aerar. Me har hall e1n Uten pral med Jorgen Asperhelm sam vaT

eln av del sorn glekk her slsle <\ret del var skule.

Me starta J fyrstc klassen her oppe I skulehuset med Anna Selm Arebru 80m I~rar. Me kalla ho berre for "Iaerartnden". Ho Vat aktiv pA mange omnide. Del vat he 80m drelv helselaget. og cUes del 80m var av (orelnlngsliv her. Ho sam1a foreldre og anna bygdefolk uJ uUke soslale samkomer. Ho vaT mtdt· punktel pA alle sllke Ulste1Ungar. I skulehuset foregtekk det alIer meste. Me hadde og ungdomshuset. men der var del JuJetrefestar og 80m rege1 wnest. men det var no JuJetrefestane me var med Pli, Anna Sefm Arebru vru laemren vru- fro. me byrja I fyrst.ek1assen og ill me var halvfen::Jjge med 6. klassen. til Jul I 1961.

tkkje sa slor av veksl.

Han fekk no rom oppA "salen" der han skulle ordna seg. sa akuUe me i skulen dagen etler. Han spurde om alt mulegveil du , sUk al allskulle gA rett fore seg. Eg skuUe syna veg til skulen og sa lenkte eg al no skaJ eg vera lut, no aka! me gA snaraste vegen. Me gJekk ned til ungdomshusel, sa fylgde me velU ut, over "frammlgarden" og beml opp bakken til skulehusel. Del hadde snoa ganske mykje om natta. DA me korn til skulestova, var del andre komne. og stod der forvetne.Me kom Inn suppa.nde blaute etler A ha vabba opp bakkane I kmmsnoen. Helge bar seg veil du, over kva slags veg me hadde til skulen. Eg vat Oau for al eg hadde lokka han til delle, for del var tkkje detLe som var relte skulevegen. Eg skulle berTe syna han kor fort me kunne komma pA skulen, ego Odie vat fyrste dagen hans pd skulen. Del er sikkert etn dag han Helge m1nnesl sJ01v ag.

Noko med del fyrsle han gJorde var

A snu pultane t skulestova, for del stod sUk at me sag mol den veggen der bustaden var. Han snudde sUk al katetret vart oppover mol bak­ken. Elles levde han og anda for Idretlen. DA fYrste "sn0folga" korn. var del ut mod spade. rtver og krafser for a fA I saman del som var av sn0. for A fA ell"YJ>8 ill skiglllng. Me var og Cramme \led HavlJoml og trakka hoppbakke med han, Ja han drelv mod all. Han sprang, hoppa p3. sid og gJekk langenn. Han forsvann laurdagane. og kom aU seinl 60ndag,gkve1dane. med medalJe. Eltersom han budde hJA oss fyrste Arel. pA loftel. lrerde eg han gOOI a kJenna. Han var eln tidig kar. Han var em frtsk:us bAde t prat og nH'sle. Det var aldrt luske der han var. Han VaT nok gOOI Ukt. men del var noko uvandt veil du for del var ikkje snakk om A drtva bdnhard skuJe hetle tid. Han var Uksom eln av oss. Pt\ eln mAte hadde me melT respekl for "laerarlnden". sag me henne. var del hendene opp av lommene. sJolv pA god avstand.

Skulen var to-dell. Fyrste. andre og tredJe klasse gJekk em dag og sa Ijerde. fernte . sJetle og sJuande klasse nesle dag. Nlu- me byrja I Ijerde ml, var me t"storsteklassen".

I klassen Wr var Edel OIaug Vtken. OIaug Kastel.. Jorgen Asper-helm. OIav Nundal. Per EJrik Non:fbye og Johan EgU NundaI. [)esse var plL same alderssteget. DeJ andre var Ansgar Asperhelm. Arne Nundal og Aud Nundal. JaTle Nunda! gJekk 6g med oss, men var 1 lu- delre. I "m1nst.ek1assen" glekk Sletnar

Etter Jul I 1961 fekk me Helge Seehua Brekke scm Jrerar. Han var oppva.ksen I Vtk. DA han kom vart det et total omsnwng av skulemJJJoeL Han var ung. nelt ferdlg med artJum ru\r han korn her. og sa var han Idretlsmann til del grader. For det fYrste var del no stor stas al han s kulle bu hja 085. Me VaT nede og henta han pA kalen. for han kom med "langruta'·. Me hadde mod kJelke sa me skulle dra eakene hans pA. Han kom pdland. ung, utadvendt og rned godl humor, men Den gsmle skulestov8 i Seimsd8len, bygd i 1883. (Foto: Jonny Aspsrheim).

I

1

============~~~~~~~~~~(~ Ho sal framme ved katet.erel og c\t

Sis/e sku/ek1sssen i Seimsdal Skul9 (1963). Sit/ande hBilt tl vanstre: Par Seim og Steinsr Vikan. Framsta raJd<a frll venstra: OIsug Kast91, Aud Nundal og Edel OIsug Vi,k!Jn . Stllsnda bak(f. v): Arne NundsJ, Ansgar Asperheim. Johsn Egi NundaJ, Per Bnk Nordbye, Olav NundsJ og Jgr9an Asperheim. (FoIo: VsJborg Nordbye).

Viken. Per Selm. Ingonn Nundal. Bertl Nunda!. Joharma Nundal og Sonja Dalaker. Stelnar og Ede1 Olaug Vlken budde I bustaden I skulehuset saman med resten av famillen. Sletnar Sandvik og KjetU Hetlebakke gjekk og I k1nssen vlu- dUd.

Del eg hugsar best fni skuletida er nAr del vart v8r og me slapp ut. "Laerartnden" samla opp alIe gymnasUkktimane ho . for del var oppsell gymnasUkkUme kvar veke. Var det finl ver pi vtnleren , fekk me ta eln hell dag pA slgling. Me drog kJelkane opp helle dalen og sa.gl rOOI ul Sj0S. Del var Ingen 80m strodde I del tider, sa det vart god fart. Det hende me var uhe1dJge og tra1f em hest.edr11 og c:h\ var del brilstopp sa hdle doningen kvalde seg.

Om Wren var del mesl ein hdl dag oppe pA Haugane for 0. "sta ball" Del var omtrenl 80m A sleppa kalvane ut om Wren. Da var del av med skjortene og full Cart. "Spretla po. plnne" og "Husvtdl" var og nolae letkar sam var morosame. 1 Storedalen hadde me fotballbana vru-. SA hadde me blomstersamling til herbru1et.

I skulen starta kvar Ume med song. Det var ein salme og fyrste timen

var aUtid blbelsoge. Elles var songen Wpassa Caga som til domes "Alle fuglar smA del er" I naturfagUmane, Dagen vart avslulta rued "Fager kvelcissol am1ler". "Laerartnden" hadde Slenunegaffe1 og sa spelle ho orgel som ho ak­kompagnerte korel med. men del var IkkJe aIle som var ltka flinke A syngJa. Det som tkkje hadde sA god songstemme slapp A vera med . Del var ell par av del.

Avstraffing av ymse slag var berre aUkt me h0yrde om. Eg kan tkkje hugse al me vart sell t skammekroken eln gong. Men petkestokken kunne nok syngJa I kateterel. Del rauk nok til bAde dn og to blyantkvessarar som stod pA hJomet der. for lkkJe A anakka om petkestokkar.

Me hackle ordensmann. Denne hadde mellom anna a.tlBVBl'e1 for a fyIla vain pi "dampebegem" sam hang oppa panelomnane. for 11 fA fuktigare lufll rommet. DO. me hadde mal-frlm1nutt mAtte me vaska oss pA hendene. Me song fyrsl bordver8et. sA var del ut d0rene sa du hayroe bene sJogen og skrammelel. ul gangen og p8. bekken for A vaska hendene. SA etod. ho k1ar med eln tarkerull dA. me kom oppatl pA tmppa sA me fekk 10dca 088. SA var del Innatt A eta. DA var "Irerarlnden" med oss.

rusta sl. Del var etgentleg lkk,Ie pause. del var el opplrertng c:h\ og. I bordskikk og folkeskikk. Da kasla ho gferne f0lene plL kateterel og sal sUk og gumJa og At. kosts smulane pA golvel og sa. spurde ho gJeme: "Har nokon lagt merke til al eg gJome noko som ikkje passa seg nor'. Da velt du me rnerka 0S8 del 80m Ikkje hovde. og kunne svara pO. det. Ho hadde nok sine pedagoglske kunster og knep ho og.

Han He1ge. han hadde dn annan stil. Han var opp:laterl med vAt Ud. Han las beker for 068. og der frum han hlstorier. sa eg lenkte for meg sJ01v al hadde "lrerartnden" yore her og h0yrt delte. sa hadde ho teke bob I frll han. Det var oowboy­hlstorier og gevaer og revolvcrar og greler. DelekUv-aB'rerar hlnsldes den moralert me var opplaerd I. Men det var abeolutt lIlt.eratur som var aktuell for ungdom og det var d6. me byrja a skafl'a Wutanbygds-blad" 80m 'WIld West~ og 'TexasM

• Her I daten var del Ikkje sa godl som ell "Donald Duck" 11 fA. tak I. Elnaate bladel 80m var A fA tak I her I Selmsdalen var "A-magaslnel" . Del var faste abonnentar pA del bladet. Det del var mesl opptekne ava les.a om. var Jens Von Buslenekjold.

He1ge var sJol~ oppt.eken avat me skulle (a sklkke1eg opplaering, han og. NAr det gaJdl tobakk og alkohol. sA var han svaer a fortelJe kor gale del var. og del kunne han aldrl fA sagt oss nok.

He1ge relste fn\. AroaJ eller al del vaT

slutt med akule t Selmsdalen .

JOWlY Aaperhelm

Siste I.rsren f Salmsdal Skul6, Helga Sehus BreJd<e. (F% : Jgrgen

Asperheim).

~) Ard~a;I:J:.g:.:r~O:g~F~iS:k:.:f~O:"':n~i:n:g~h:a:r~~~;;;:~~~;;;;;;;;;;;;~~;;~~~~;;;;;;;;~;;~~ I det seinare arbeidd mad" fA setta i stand nokre BV husa i Nundalen. Oet er i fyrste omgang pi garden Haugstad dei vii setja i gang. Oette er eit enannt arbeid og ein rnA berre sjA opp til folk mad slikt pAgangsmot og inn­satsvilje. Sogelaget vart pi eit styremete vitja av Vidar Moen som synte bilele og fortalde om del arbeidat dei har gjort og kva planar dei har vidare mad Nundalen. Ett nErare samarbeid med Sogel8get vart og nemnt i samband mad' lage ei bok om Nundalen.

Vidar MoenJortel:

Oet heile starta med at eg var pA lelt etter slorvtlYakt til Aida! Jeger ag Fiskeforenlng. Eg bar laga meg

el IIsta over alle grunnelgarane t Ardal. leva del elg av omrade ag kva del har av Jakt. sa tenkle eg at I Nundalen el" del Ingen som bar Jakt, for eg vtlle lkkJe gydeleggja for nakan hel1er. Oet

Haugstad. sist vinter. (Foto: Vldaf Moen).

helle enda opp med jaktavtaJar med grunnetgaraneogeln Arleg avtale om vedl1kehald p~ Haugstad. Me relate ut t1l Nundalen og sAg

med eln gong at det bylja alA darleg t1l med husa pa garden. Me tenkte at det er relnt for gale at eln sUk gard som Haugstad berre skulle slA der og forfalla. Me vende oss til kulturkontoret

Dette blleret ef take p/J 'Andersgarden ', ca. 1953. Framme frIJ venstf8: Inge

Buhaug, SvanhUd ?(tenestejente). Lsi/a Bolstad. Anna Stokke, Gunnar Buhaug.

Bak fr' venstfa: L89f8r Jollennes Kvamme, Olav Jevnakef, Tomas Hauge, Oddvaf Buhaug, Arvid Hauge. (utlAnt av

Erik Buhaug. Ukjend fotograf).

utan ~ f6 noko hJe1p der. sa vende me oss til mllj0Vemlelaren I kommunen. Han vart oppgl0dd over tanken pA A berga husa, og snakka med folk fra fylkesadmJ­

.. __ ~c-c-c-c-C-,"C-C-"C-C-c-c-c--, rustrasjonen s om og vart lende pa saka. "51a ha de berre baella pao se."

Det er no skreve IntensJonsavtaie med alle grunnelgarane. men avtalen f0rese t at det vert gUt ofTenUeg st0nad UI prosjektet. Me bar fAtt stenad tilSti , bruer 0.1. men me rna ha det Ul husa og. og det har me tkkje f~tt enno. Me har att mldlar Ul fyrstehje1p, men no er det nedskJertngar sa eg vett tkkJe kva del gar I Ar. Me erl allefall tnnsWte fnl fylkesadmlrustra­sJonen. Gren bok

""'-----------' (c\r me nok mldlar fn1. trur ego

------------------------------~(~ Me har U1 no Iaga ny bru over elva. PA Haugstad har me repa· rert taket pA IAven og s1kra takel pA kArhusel, 80m vart restaurert I 1862 med nyU tak, nyu golY og panellnnvendlg. Huset rnA vera svsert gamalt sldan del hadde restaurertng pA dell 1862, og del burde sAJels ha stor Interesse (or kulturetaten. Haugstad er garden me fyTst konsenlrerer 08S om. Daglegstova star for tur. Det er elt hus som A.JFF fAr. Dette huset er svsert dArleg med lekkasjar krtng plpa sam og har stge. Nordveggen er temmeleg roten. Me lyt her laga ass eln base sA me har ein skJkkdeg plass A vera. Me lyt iage ny pipe, ta av takel som er der og Jekka oppatt fronten pA del sUk al me kan bygga oppall mUTen. Em rnA sklfta ut del rotne matertalane.

Fjl5Sen er etler mAten toUeg bra. Han bar sige l1ll pA mid ten. Del star el stor grua der, og de er truleg plpa pA denne som "tlyt­ter" treverkel l heUe husel

Det me kJem W A gjera pA del andre gardane, er A lAsa del av og slkra at del er leite, I fyrste omgang.

Haugstad-st0lane har me tenkl A bruka til Jakt. og ovsLe stelen gjeme Ul tur·bruk som alIe kan gjera nytLe av. Haugstad gard bar me Lenkt A nytta som ein base. Der er rype, orrfugl, hJort, til Uder reIn. Det er elt finl utgangspunkt bAde for erfame Jegrar og andre. I den samanheng tenkler eg speslell pA ungdom som vU lrere seg a. Jakte og bruke naturen.

EUes er det ell mM me har sell 06S al del 80m er I Nundalen . skal forsetta A vera der. Husa skat ordnast Ul at sl1k som del var, og m"blera del med del sam er a tt der ute. Haugstad er mest kompleU m"blerl.

Husel pA Torpen rasar nok saman nAr Ud som helsl I vtnter har taket fAU seg eln ekstra knekk. Men me har no muntJeg hUt lov til A overta Inventaret der, og del vU blt nyU ned til Haugstad, Det er masse Jorbruksreldskap 0.1. der sam me ynskJer A ta vare pA.

Del ska! no dannast elt style bestAande av 2 grunnelgarar, to fn\ AJFF, mllJovemletar og to UI.

Del er og no snakk om !\ laga gangveg fn1 0vre ArdaJ W Nundalen,

.lonny Aaperheim

Pa veg Opp Gamlevegen

Eln fin sommardag er delle bUetet tatl VI ser to bllar 80m har stogga pA vegen like nedanfor '1000 · meteren' p6 Helrsnosvegen. Delle vegstykkel var kreYjande (or Mde sJRf0r og bU med krappe svtngar, bratt og small Om nokon haade kurs mot avgrunnen, skulle stabbe8telnane hlndra delle.

Silane er typlske turtst og skyssbllar sllk VI kJenner del fril

andre turtststader, ld. Gelranger, opne 5 og 7-setarar.

Den fyrste bUen er ein Buick 1926 Standard Six sam Ulh0y'Tde Peder Opphe1m. Bilen bak er eln Cadillac 1927 80m Al(Vee var elgar Ul. Torftnn Heghetm kJ0pte selnare bllen og badde den W fyrst pA 50-taJeC

Bjorn LlndlAnd

Stadnamn i Strondi ID T .. " ....... 1Q1l:sg"''d ,wr' f!ld"" IMqr

ciS"" g<ml. IIpr .... del " "' .. " pa jordSlylt."'fr III g<mkmq u .. g .... 'd 0fI T" .IJIf'''. 7111}'*" " Igd .. TbJ' W,rd. IN" pi .. " "Jrlp sin dI'/ "tI",uk III flank .. l.agm" 01 "" .. " ,wre sdtk sf .. dl'/I// SIn 'lIn lAm, umJ"lJ"rdl!" 1i111gr>l.

m 11= ••••••• lI"m,1<'bQgI' ,'otr OR buus/I I'/(f .... fldn: FW/G .. "m" pd ""r IO'" buymp I" .. " .. tkr Lagrrld.

III ....... l '/toss un(t(>r Lagmd. 1::11'1 .. " 1I",.,,,,,,,thl!" ,wr ,Ie .. 14M 10m balk/I<

VI har f~tt I hende elt Ute hefte med gamle stadnamn for det omradel pA Ardalstangen der Verket ltgg I dag. I all 44 stadnamn og personnamn er m ed I hettet, alle med fork1ar1ngar. Ardal Karbon star bak tIltaket, med god hjelp av Anfinn M. Lregreld. SIgurd O. Lregreld og Wollert Kllngeberg. Materta1e fret stadnamrunnsamllnga I Ardal , ved Kulturkontoret, har og Yore nytta.

Hettet bar og med nokre gamle fota og ett kart over verks-omrA­del med plassertng av namna. Eit svcert overslktleg og fint hefte er det bUtt.

~~) ----------~~~----~~~~~ Smerkongen Carl Of stun Karl "vsttun som utvandra til USA fr~ "vre Ardal i 1913, d .. ydde nyleg vel 1 00 ~r gamal. Nedanfor utdrag av ein omtale i ei lokalavis.

Soldiers Crove. Carl Of stUD, 100 At- gama!. ern Soldiers Grove. deydde lorsdag 11. februar 1993. p~ Sannes Skogdalen plelehelm I Soldiers Crove. Han var fedd den 11. Januar 1893 I 0vre Ardal, Noreg. son til Peder og Mallena{Moen) Of stun. Han utvandra ul USA I 1913. og tok arbeld pA Ceorge Johnson sin fann mer Fennimore. Wisconsin. for a betale billetten over tll USA. Eller A ha arbeldd elU Ar pa denne farmen. vart han lreregut hJc\ eln sm0f- og ostemakar I Steuben. W1sconsln . Han arbeldde og styrde verksemder 1 Steuben. Cays Mills og Eastman. Wisconsin, fef han kj0ple elt melert t Soldiers Grove. I 1922 dreg han til Noreg ag gtfle seg med Malia Wee t 0vreArdal den 13. Januar 1923. Ekteparel drag derelter attende ttl USA. Carl var hetle Uvel medlem av Vfu Frelsars Luther-

ske kyrkJe I Soldiers Grove. medlem av bystyret t Soldiers Grove 1 mange c\r, og eln h0gtstAande fr1murar 1 LaBelle losJe nr 84 1 Viroqua, Han var frtmurar t 64 c\r. Han vat" prtsvtnnar I sm0r1agtng og vann mange stalS- og nasJo­nale prtsar for frarnlf'TIl sm0C. Carl etterlet seg 3 80ner, Myron (Shirley) I Soldiers Grove. Marvin I Janesvtlle og Peter (Eloise) I MadJson. 5 d0tre. Edythe Branstad 1 Soldiers Grove. Eleanor (Roy) Wagner I Portage. Caroline (Arnold) Ertckson t Madison, Sonya (Arlen) Skrerle I Madison og Margaret (James) Furley pc\. Grand Island. Florida, Carl etterlet seg og 17 barnebam. 21 oldebam. 3 nev0ar og 4 nleser. Kana hans d0ydde den 28. Juni 1982.

El m1nnegudstenesle vart balden t VAT Frelsars Lutherskc kyTkje I Soldiers Grove tysdag. 16. Cebruar. 1993 klokka 1300. Carl OCstun vart gravlagd pol. The Forest H1ll Cemetery' I SoldJers Grove. Wisconsin.

(Omselt au Oddvar Natvik).

Opptrykk av Laberg? Ardal Sogelag har planar om i lage eit opptrykk av den gamle bygdeboka ·Atdal i Sogn' av Jon Laberg. Boka kom ut 11932, og er sjetv pI antikvariat mest urAd' 16 tak I. Om Interessa er stor nok for A sikre seg denne klassikaren, vii Sogetaget setje I gang prosjektet. Boke vii truleg kome til' koste mellom 200 og 400 kr. VI vii gjerne tinne ut kOf stor Interessa er for eit opptrykk av 'Ardall Sogn', og ber del som kan tenkje seg , kj.pe boka sende oss slippen som IIgg ved dette nummeret. Oene er ikkje ei blndande tinging, men berre ein frei$1nad PI! , tinne ut kOf stort 9Ppleget p6 rwtrykket ken btl.

Ardal Sogelag, v/Jonny Asperheim, Holmavn. 4, 5875 Ardalstangen.

Mange medlemer! Ferre nummer av 'Ardal fef og no' gJekk ut til aUe hU5-standane 1 Ardal. med opp­modlng om a meIde seg Inn I Ardal Sogclag. Resultatet er over all forventntngll mtdten av mal var medJemstalet kome opp I 258. Styret 0nskJer alle bJarteleg vel­komne l!aget.

Oppmodlnga om a vere med a byggje opp e ll sogefond har og fatt god oppslutnad. Slate tala syner at det er kome kr 7580,- til fondet (mal 1993).

5tvret I So6:ela.eet vtl med dette fa takJee aUe som bar ijeve &Aver til Ardal So6:efond.

For" styJItJe ubeldet mecl .. ta vare pi gama1t og nyare hIstortsk mate­dale I AnIal bar stylet I oogeJaget oJ'l'l"tta elt elge!oDd.~ 5o¢ond. Peagane IIOJIl

111= Inn tn dette _et oIuIJ nyttaR tn stem: tIItak og InvesterIDgar for .. oUue bygda elt rIkt bllltortsk matedale for ettertlcla. Stylet I oogelagol avgJer nlr dol oIuIJ nyttaR pengar frl _ol. FoDdol oIuIJ lkI\le prinuert vere elt av_lngsfoDd. men elt Inyested"'': Oi WtAkWnd. GAver kaD _aot tn bankglro 3730.25.01891 eIler _tg\Io 08211.08_22961.

Arsmelding og

Ardal Sogclag vart oppa,ttsklpa pA arsm0tet 7/4-- 1992 pa Ardalstan­gen. Det var framm0tt 7 personar. Som styre vart valt:

Lelar: Jonny Asperhe1m, Kasserar: 0yv1nd Jevnaker. Skrtvar: 8J0m Llndland. Styremedlem: Oddvar Natv1k.. Wilken Selm Lysne

Varamedlem: EgU J0rgen Lund

Revtsor; Nlls 0ygarden

Valnemnd: Slgfrtd Hovland. EgO Jorgen Lund

ArdaI SogeIag hadde ein akUv penode pa 1950- og 60-talet med tnnsam1Jng og s1kr1ng av gJenstandar og dokument , ul.gJevtng av Arboker og medverknad I bygdebokarbeldet. Etter delle gjekk laget Inn I e1n dvaleUlstand sam Yarde U1 vtnte-

Ardal Sogelag

ren 1992. 011 hende det samstun­des to tlng som fekk elnsk1ldpersonar tlI A reagera og danna elt Intertmastyre for a fa Sogelage' I gang att. Plassen Tungetelgen vart uUyst for sal av kornmunen og skulehuset J Selmsdalen skulle rlvast. Det vart sendt oppmodlng til kommunen om overtaking av bAe elgedomane. Resultatet vart at det oppstarta laget fekk overta skulehuset kostnadsfrttt og at salet av Tungetelgen vart stogga og f0rebels 1agt pA Is. Sogelaget fekk eln nygande start pA verksemda s1.

Det bar I arbeldsAret fn\. fyrste m0tet l1ntertmsstyret 17/3·1992 og [ram UI Arsm0tet 27/5-1993 Yore halde 6 styrem0te, arsm0te og ein dugnadskveId med pak­king/ utsendlng.

Rekneskapfor1992 Inntekt Utlegg

Medlemspengar 5150.-GAver til Sogefond 5480.-Renteinntekter 798.99 Udegg til mlfte 590.70 Prenting 'Ardal fsr og no' 2600.-Porto utsending av bladet 2 S.O.-Filmar og kassettar 801 .50 Ny Iclis til Skulehuset 366.-Betalingsgebyr 35.-

11 428.99 7333.70

Bankpr111·1992 22191 .73 Bank pr 31/12-1992 26 136.03 Postgiro pr 31/12·1992 150.99

33620.72 33620.72

Ardalstangen 2./5-1993

"yvind Javnaker Nils "ygarden kasserar revisor

(~

1992

• Forutan del to nemnde bygningsprosJekta har Iaget arbeldd med el mogeleg overta­k1ng av brakka I SalMkl og fatt avklara elgedomsforholdet UJ Gruvehuset. • Det er glort lntervju pa band med "eire personar og dette arbeldet vii vt fortselJa med. • Eln bar diskutert opprettlng av Lokalhtstortsk arklv Of mogeIeghelter dette vi gt for laget. • Mogelege kjeIder, bAde doku­ment, bllete og UdJegare bandopptak er oppUsta og vtl bU unders0kt ruerare. • Sogelaget bar hatt kontakt med Arda! Jeger og F1skeforenJng om arbeldet del drtv I Nundalen. • Det har ogsa yore kontakt med Ardal Dykkarklubb am Delre interessante Uog som kan vera aktuelle og heva • KultursJefen bar deltek.e pa elt av styremota og bUtt Informert om kva !aget kJem ttl a drtva med. • Flelre av medlemene 1 styret er ogsa med t nemnda for Industr1museum. Sogetaget bar dlfor t1lgang UI desse kJeldene. • Laget bar s0kt om kulturmldlar og fatt kr 6 800,-. Det er sokt om mJdlar fra 'Gren bok' ul oppussln g av skulehuset.

Den store saka for Sogelaget bar vore utgJevtng av elt lnIonnasJonsskrtv, og pa stkt vonar e1n pa Arboker og anna stoff. Fyrste nummer av 'Arda! for og no' kom ut I november 1992 I elt opplag pA 2 500 eks. Det vart sendt t1l alle husstandane I Ardal, og til medlemene 1 Arda1slaget I Oslo. VI starta forstktig med 4 sider t A4 fonnat. Responsen var 8Va!rt god, noko som gay seg utslag t ator tIlstr0)'1lltng av med1emer. Ein tek slkte pa a auke omfanget av skrtvel etler kvart.

Med1emstalet pr 18/5-1993 var 258 personar.

Styrot

~~)---------------------------------

Fin skyss Tytnfaldene a/s tok tJdleg I bruk lastebllar til transport opp Helrsnosl. BUen vi ser pd bUelel er typlsk for korleis lastebUane sag ut fni Uda kring 1. verdskrtg til mJdten av 1920-talet. F0Tarpiassen er open moo berre el kalesJe til a trekkJe over I dar-leg YeT og dekka er BV kompakl gummt. Saerleg komfortabel kan ikkJe transporten vera sell med vare auge. Moo grusvegar f01gde del a11ud slaghol. vaskebrett og sloving I tUrtVf!T.

BUen pA blletel er eln Federal, ell amertkansk merke scm vart mykJe nytla til lastebUar og hussar fOT

krlgen. Arsmodellen er kring 1920. Delle vaT den minsle av Tytnfaldene sine Jastebllar. Han ekslsterte Cram til krigsutbrotet og var dA sam den slsle av selskapet sine lastebtlar ombygd Ulluftfylte dekk. s ilk vi nyttar I dag.

(Biletet utftint av Ranvelg Haste/un).

allelet er tatt pd veg mot Sletterust mellom Innslag 15 og vegtunnelen. SJM0ren. sam har sett seg vel t1l reUe pA passasJersetet 1 hI/lYe fotograferlnga. er Knut Oppedal. Han vru- ein av del mest erfarne og pAlltelege sJM0mne I selskapet sl leneste. Om han vert det fort.a.1t at han allUd nytta snus, og med open f0mrplass vru- del berre A venda pA hovudet n Ar eln skulle senda ut el stn\Je.

DA del lukka f0rarhusa kom, mAtte eln leggja om vanane sIne og ordna seg pc\. annan mAte. Tydelegvts vru­del IkkJe allud sA lett A hugsa pA delle. Eln gong vart Knut observert energisk 1 sv1ng med A pussa vekk eln brun rosett pA innslda av slderutal

Av personane pA lasleplanet kjenner em aU frA venstre Per

Retwaclresse: Ardal 80gelag v/Jonny Asperheim Holmav.4. 5875 Ardalstangen

Nunda! 'pA Davehaugen'. AlfVee med skyggelue, bak han sit Ida Vee. Ole Hestetun 'Ola I garden'. med hatt 1 framgrunnen. og pc\. rnotsett side er det Trygve VetU sam ser seg a tlende.

I kva h0ve bUelet er leke. rnA vi berre gjette oss til. Pi planet finn vi flelre kvinner og barn. To av mann­folka h0yrer t1l blant bllplonemne J bygda og var med A sUfia forl0paren til Ardal BUlag. Detle er nok tkkJe arbeldsfolk pA veg at­lende til brakkene etter helga, men vi tror helIer at delle er ell elIer anna &erskUt h0ve. VI vel A tru at desse fotka er pA veg W opnmga av vegsambandet Tytnosen - Tytn. som fann stad 15. a ugust 1934. Ved detle h0vet val' d averande slortlngspresldent Johan Nygaardsvold t1l stades og han v:ttJa Ardal etter vegopnlnga. Aret etler vart Nygaardsvold statsmlnister og hadde denne stillinga til etler krigen .

DJem Llndland