ARAŞTIRMA YÖNTEM VE TEKNİKLERİkuzemue.kku.edu.tr/uploads/kmyo/1.donem/otomasyon/... ·...
Transcript of ARAŞTIRMA YÖNTEM VE TEKNİKLERİkuzemue.kku.edu.tr/uploads/kmyo/1.donem/otomasyon/... ·...
1
ARAŞTIRMA YOumlNTEM VE TEKNİKLERİ
DERSİN AMACI Bu derste oumlğrenciye araştırma yapma yeterliklerini kazandırmak amaccedillanmaktadır
OumlĞRENME CcedilIKTILARI VE YETERLİKLER
1 Araştırma yapmak
2 Araştırma raporu hazırlamak
3 Araştırmayı sunmak
DERSİN İCcedilERİĞİ VE DAĞILIMI
Hafta ModuumlllerİccedilerikKonular
1 Araştırma Konularını Seccedilme
2 Araştırma Konularını Seccedilme
3 Kaynak Araştırması Yapma
4 Kaynak Araştırması Yapma
5 Araştırma Sonuccedillarını Değerlendirme
6 Araştırma Sonuccedillarını Değerlendirme
7 Araştırma Sonuccedillarını Rapor Hacircline Doumlnuumlştuumlrme
8 Araştırma Sonuccedillarını Rapor Hacircline Doumlnuumlştuumlrme
9 Araştırma Yapma
10 Araştırma Yapma
11 Araştırma Raporu Hazırlama
12 Araştırma Raporu Hazırlama
13 Araştırma Yapma
14 Sunumu Yapma
2
DERSİN İCcedilERİĞİ
UumlNİTE 1 ARAŞTIRMA KONULARINI SECcedilME
1 Araştırmada temel kavramlar
a Bilgi
b Bilim
c Araştırma
d Bilimsel youmlntem
Bilimsel youmlntemin aşamaları
e Bilimsel araştırma
f Bilimsel araştırma ccedileşitleri
g Temel araştırmalar
h Uygulamalı araştırmalar
2 Araştırmanın gereği ve oumlnemi
3 Araştırmanın konusu (problem)
aAraştırma konusunun seccedilimine etki eden faktoumlrler b Değişken ve değişken tuumlrleri 4 Problem cuumlmlesi
a Problem cuumlmlesinde bulunması gereken nitelikler b Alt problemler 5 İlgili kaynaklar (kaynak taraması)
6 Araştırma probleminin cevabı (hipotez)
7 Amaccedil ve ifadelendirilmesi
8 Oumlnem
9 Araştırmanın dayandığı temeller (varsayımlar)
10 Sınırlılıklar
11 Tanımlar
UumlNİTE 2 KAYNAK ARAŞTIRMASI YAPMA
1 Araştırmanın youmlntemi
2 Evren ve oumlrneklem
a Oumlrnekleme youmlntemleri
3 Verilerin toplanması
a Verilerin toplanmasında kullanılan youmlntemler b Goumlzlem c Goumlruumlşme d Yazışma (anket test) e Deney f Belge taraması
3
UumlNİTE 3 ARAŞTIRMA SONUCcedilLARINI DEĞERLENDİRME
1 Sonuccedilların değerlendirilmesi
a Verilerin sınıflaması
b Verilerin sıralaması ve frekanslarının ccedilalışması
c Verilerin tablo ve grafikte goumlsterilmesi
d Verilerin yuumlzdelik olarak goumlsterilmesi
2 Bulgular ve yorumlar
a Bulguların oumlzellikleri
b Sonuccedil ve oumlneriler
UumlNİTE 4 ARAŞTIRMA SONUCcedilLARINI RAPOR HAcircLİNE DOumlNUumlŞTUumlRME
1 Araştırma raporunun boumlluumlmleri
2 Araştırmanın yazımında dikkat edilmesi gereken kurallar
a Kullanılacak dilin oumlzellikleri
b Kacircğıt duumlzeni
c Kapak duumlzeni
d Başlık ve paragraf yazımı
e Şekil ve tabloların yazımı
f Dipnot ve kaynakccedilanın yazımı
UumlNİTE 5 SUNUMA HAZIRLANMA
1 Hazırlanma planlama youmlntemleri
2 Sunumun amaccedil iccedilerik ve organizasyonu uumlzerinde odaklanma
3 Sunumun goumlrsel-işitsel araccedillarteknoloji ile desteklenmesi
4 Fiziksel ve teknolojik donanım
5 İzleyici katılımcıların tanımı
6 Sunumun etkileşimli hareket planı - yazılım ve prova
UumlNİTE 6 SUNUM
1 Belirli soruları yanıtladıktan sonra youmlntem saptama
2 Powerpoint slaytların yazımı
3 Goumlrsel- işitsel malzemenin seccedilimi
4 Sunum odasının denetimi
5 Sunucunun kendini hazırlaması
6 Hazırlanan sunumun etkileşimle işlevselleşmesi
7 Oumlzetleme ve geri besleme teknikleri
8 İzleyiciler youmlnuumlnden sunumun değerlendirmesi
9 Sunumlarda yapılması yapılmaması gerekenler
4
ARAŞTIRMA YOumlNTEM VE TEKNİKLERİ
Ders Hocası Yrd Doccedil Dr Huumlseyin CEYLAN
Elektronik posta husceylanhotmailcom
Yararlanılacak Kaynaklar
1 Arseven A (1994) Alan Araştırma Youmlntemi İlkeler Teknikler Oumlrnekler Tekışık
Matbaası Ankara
2 Karasar N (1994) Bilimsel Araştırma Youmlntemi Kavramlar İlkeler Teknikler 7 Bs 3A
Araştırma Eğitim Danışmanlık Ltd Şti Ankara 1995
3 Saim K (1995) Bilimsel Araştırma ve İstatistik Teknikleri Tekışık Web Ofset Tesisleri
Ankara
4 Turkdoğan O (1995) Bilimsel Duumlşuumlnme ve Araştırma Metodolojisi MEB Yay
İstanbul
1HAFTA
DERSİN OumlZETİ
Konu Başlıkları
Bilimsel Bilgi Nedir
Bilim Nedir
Bilimsel Bilginin Oumlzellikleri Nelerdir
5
BİLİM NEDİR
Bilimin ne olduğu konusunda fikir edinebilmek iccedilin kısa oumlzluuml veya uzun ya da accedilık ve
kesin bir tanım yapmak yanıltıcı bir ccedilabadır Bilim tanımı yapanların hedefleri başkalarım
bilim konusunda aydınlatmak ve fikir sahibi yapmak değil aksine duumlnya ve onu
yorumlamanın bir aracı olan bilimsel yaklaşım konusunda nasıl bir tavır aldıklarını ortaya
koymak iccedilindir Bu nedenle de biz bilimi tanımlamak yerine bilimin ne olduğunu accedilıklamaya
ccedilalışalım Ccediluumlnkuuml bilimin konusu dinamiktir suumlratle değişmektedir Kapsamım belirlemekte
zordur Fakat bilim kavramını da accedilıklamamız gerekir
Bilim kavramının anlamını accedilıklamak uumlzere atılacak ilk adım bu kavramın terimsel
koumlkuumlne inmektedir Bilim (science) soumlzcuumlğuuml latince bilmek (scire) koumlkuumlnden tuumlremiş bir
terimdir ve bilinen şey (scientia) veya bilgi anlamına gelir
Bu bakımdan terimsel koumlkeninden bakarak bilimi geccedilerliliği kabul edilmiş sistemli
bilgiler kuumlmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Bilim bir uumlruumlnduumlr Bununla birilikte soumlz
konusu bilgilerin mantıksal ve olgusal bakımdan birbirleri ile ilgili olduğu ve bir buumltuumln
oluşturduğu belirtilmektedir O halde bilim en genel anlamıyla nesnel sağlamlığı olan neden-
sonuccedil ilişkilerinin ifade edildiği sistematik bilgiler kuumlmesidir Ancak bilim bu anlamda ele
alındığında kapsamı ccedilok geniş tutulmuş her tuumlrluuml bilgiyi iccediline alacak biccedilimde tanımlanmış
olur Oysa her bilgi dalı bilim olmadığı gibi bilim adını taşımakla birlikte bilimselliğe aykırı
duumlşen bilgi dalları da vardır
Oumlrneğin teoloji doğauumlstuuml veya deneyuumlstuuml bir varlık alanıyla ilgili bilgiler kuumlmesidir
Bu bilgilerin konusunu oluşturan kavramlar goumlzle goumlruumlluumlr elle tutulur bir gerccedilekliğe sahip
değildir Tersine bu kavramlar ancak goumlzlem ve deney dışı yollarla kavranabilecek olayları
dile getirir Bir başka oumlrnek de belli goumlk cisimlerinin youmlnettiği ve insanların denetlediği
goumlruumlşuumlne sahip olan ve astronomik olaylarda doğauumlstuuml guumlccedillerin varlığını savunun yıldız bilimi
bilim sayılmaz
Bu nedenle bilimi sadece sistemli bilgiler kuumlmesi olarak tanımlamak yeterli değildir
Başka bir deyimle tanımın kapsamını daraltmak gerekir Sistemli bilgiler iccedilinde bilimsel
olanları ayırabilmek iccedilin başvurulacak en oumlnemli oumllccediluumlt konusuyla ilgilidir Yukarıdaki
oumlrneklerden de anlaşılacağı gibi bir bilgi dalının bilim olabilmesi iccedilin her şeyden oumlnce
konusunun goumlzlenebilir (ampirik-deneysel) bir varlık alanı ve nesnel bir gerccedilekliği
bulunmalıdır
Burada ampiriklik bilginin konusunu oluşturan olayların goumlzlenebilir olması
nesnellikse bu goumlzlemin herkese accedilık bulunması demektir Bir bilgi ancak ccedileşitli goumlzlemciler
tarafından goumlzlenebilir bir konuya sahip olması halinde bilimsellik oumlzelliğini kazanır
6
Herkesccedile paylaşılabilir goumlzlemlere kapalı olay veya nesneleri konu alan bir bilgi dalının bilim
olduğundan soumlz etmek muumlmkuumln değildir
Kısaca ilk oumllccediluumlte goumlre bilim ampirik ve nesnel konusu olan sistematik bilgilerdir
Ancak bu anlamda bile bilim değişik nitelikteki bilgileri iccediline alacak bir genişliktedir Başka
bir deyimle konusu goumlzlenebilir ve nesnel olmakla birlikte bilimsel olmayan bazı bilgiler
vardır Bu nedenle bilimin sınırını ccedilizmek iccedilin ikinci bir oumllccediluumlte başvurmak gerekir Bu da
bilimin amacı ile ilgilidir Bilim kendine oumlzguuml belli bir amaca sahip olmak bakımından da
oumlteki bilgilerden ayrılır
Bilim birbirine bağlı ve birbirini izleyen uumlccedil aşamadan geccedilerek son amacını
gerccedilekleştirir Her bilimde bu amaca ulaşmak iccedilin izlenen aşamalar şunlardır
a) Goumlzleme dayanarak konusunu oluşturan olay ve nesneleri (kısaca olguları)
kavramak tanımlamak ve sınıflandırmak uumlzere ccediloumlzuumlmleyerek ispatlamak
b) Olgular arasında nedensellik ilişkileri kurmak ve bu ilişkileri goumlzlem yoluyla
sınayıp gerccedilekleyerek accedilıklamak
c) Ccedileşitli derecelerde gerccedileklenmiş ilişkileri genellikler yasalar kurumlar halinde dile
getirip bunlardan kalkarak gelecekle ilgili ccedilıkarımlarda bulunmaktır
Kısacası bilimin son amacı ispatlama ve accedilıklamalara dayanarak konusuna giren
olayların alacağı biccedilim ve izleyeceği doğrultu uumlzerinde oumlnceden ccedilıkarımlar yapmaktır Bilimi
boş bir uğraş ya da salt bilgisel bir doyum kaynağı olmaktan ccedilıkaran bu oumlzelliğidir Başka bir
deyimle bilimin pratik yarar ve oumlnemi bu ccedilıkarımcı oumlzelliğinde yatar Ancak bu ccedilıkarımlar
yoluyla bilim insana yaşam ve doğayı denetleme olanağı sunar
Bilginin konusunu oluşturan olay ve nesnelerin goumlzlenebilir oluşuyla bu goumlzlemlerin
herkese accedilık oluşu (nesnellik) bilgiye bilimsellik oumlzelliğini verir
Bilim temelde insanoğlunun kendisini ve ccedilevresini daha iyi tanıyıp gerektiğinde
etkileyebilme ona egemen olup kendi kontroluuml altına alma şeklindeki doğal istek ve
guumlduumlsuumlnden kaynaklanmaktadır
Bilimin temel işlevleri anlama (verstehen) accedilıklama (erklaeren) ve kontrol olarak
ifade edilebilir (Hayman 1975 s6)
7
BİLİMSEL BİLGİ
Bu başlık altında anlatılanlar ccedilok genel anlamda bilimsel bilgi ve bilimin tarihsel suumlreccedil
iccedilerisindeki kısa gelişimini aktararak oumlğrenme merakını artırmak ve bilimin gelişim suumlrecine
ilgi uyandırmak amacıyla dile getirilmiştir
İnsanoğlu var olduğundan beri uumlzerinde yaşadığı duumlnyayı ccedilevresini kuşatan evreni ve
hayatı anlamlandırma ccedilabası iccedilerisinde olmuştur Varlığı anlama ve yaşamı anlamlandırma
ccedilabası insanoğlunun yeryuumlzuumlndeki seruumlvenini şekillendiren en temel etken olmuştur
Yeryuumlzuumlnde yaşamını kolaylaştırma geccedilmişi ve geleceği anlamlandırma ccedilabası iccedilersinde olan
insan suumlrekli oumlğrenmeye ve bilgi edinmeye gayret etmiştir
Bu gayret sonucudur ki insanlığa ait bilgi birikimi bin yılları bulan bir doumlnemden
geccedilmiş ve guumlnuumlmuumlze kadar ulaşmıştır İnsanlığa ait olan bu bilgi mirasında her millet kendi
oumlzelliklerine goumlre pay sahibi olmuş ve mirasın gelişimine katkıda bulunmuştur
İnsanlığa ait bilgi mirasına medeniyet diyecek olursak tarihsel suumlreccedil iccedilerisinde şu
tespiti yapabiliriz Medeniyet bir bayrak yarışı gibidir Bayrak yarışlarında bir koşucu bayrağı
alır belirli bir mesafe gittikten sonra bir başkasına devreder ve yarış boumlylece suumlrer Medeniyet
yarışı da buna benzer Duumlnya uumlzerindeki bilgi mirası bir toplumun elinde şekillenir belli bir
doumlnem gelişir ve zamanı gelince bir başka topluluğun eline geccediler o toplum da gelişir ve yine
devredilir Bu boumlyle devam edip gider Burada anlatılan duumlnyamızın gerccedileğidir Bilgi bir
doumlnem Hint ve Ccedilinrsquode bir doumlnem Arabistan ve Mısırrsquoda bir doumlnem Tuumlrklerde en yuumlksek
devrini yaşamış ve bayrak başka toplumlara teslim edilmiştir
Bu insanlık mirasında Asteklerrsquoden Babilrsquoe Suumlmerlerrsquoden Perslere Yunanrsquodan
Romarsquoya ve daha sayamadığımız birccedilok topluluğa ait katkılar bulunmaktadır Şu anda duumlnya
uumlzerinde bu medeniyetin taşıyıcısı durumunda olan topluluk ise batı adını verdiğimiz milletler
grubudur
Batı insanlığa ait bilgi mirasını esasen 16 yuumlzyıllarda eline almış ve buguumlnlere kadar
taşımıştır Bir guumln onlarda bayrağı bir başka medeniyete teslim edeceklerdir
Batının elinde şekillenen bilgi medeniyetine en genel
anlamda pozitif bilim denmektedir Pozitif bilimin
koumlkleri doğal olarak ccedilok eskilere dayansa da Avrupa
da gelişimi Galileo ile başlatılabilir Galileo yaptığı
araştırmalarla insanlığa yeni ipuccedilları sunmuş ve
duumlnya uumlzerinde ccedilok ciddi değişimlere sebep olacak
bilgi suumlrecini başlatmıştır Galileorsquonun bulduğu
eylemsizlik kuramı batılıların tasavvur ettikleri evren
anlayışını koumlkten değiştirmiş ve batıda ciddi bir Resim 11 Galileo ve Engizisyon
8
zihinsel değişimin temellerini atmıştır Eylemsizlik kavramıyla yola ccedilıkan Galileo duumlnyanın
doumlnebileceğini anlamış ve bunu bir iddia olarak ortaya atmıştır O zamana kadar duumlnyayı
evrenin en altında duran sabit bir yer olarak duumlşuumlnen batılı zihniyeti bu bulguyla ciddi
sarsıntılara maruz kalmış ve hatta bu buumlyuumlk bilim adamını engizisyon mahkemelerinde
yargılayarak idamını istemişlerdir Galileo da baskılar karşısında geri adım atarak duumlnyanın
doumlnduumlğuuml iddiasından vazgeccedilmiştir
Duumlnyanın doumlnuumlyor olmasının Avruparsquoda bu kadar ciddi etkiler yapmasını anlamak
bizim medeniyetimiz iccedilin zordur Ccediluumlnkuuml bizdeki evren anlayışı batıdakine benzemez
Galileorsquonun engizisyonda yargılandığı doumlnemlerde bizler zaten Duumlnyanın doumlnduumlğuumlnuuml biliyor
ve hatta yıldızların ve Guumlneşin hareketlerini tespit etmeye ccedilalışıyorduk Bu yuumlzden bu bilgi
bizim iccedilin yeni değildi Aynı zamanda bizi etkilememesinin bir diğer nedeni ise bizdeki dini
anlayışın Hıristiyanlıktan farklı olmasıydı Bizdeki dini anlayış belirli bir evren tipini zorunlu
tutmuyordu Hıristiyan inanışına goumlre duumlnya evrenin en alt katıydı ve zaten aşağılık olan insan
burada yaşıyordu Evrenin en uumlstuumlnde ise tanrı bulunuyordu ve tanrı ile insanın arasında
bulunan diğer katlarda yuumlce insanlar yani rahipler ve ruhban sınıfı bulunuyordu Bu sınıf
insanla tanrı arasında aracılık vazifesini yerine getiriyor ve tanrının isteklerini insana insanın
isteklerini ise tanrıya iletmekle goumlrevli bulunuyorlardı İşte bu dini inanıştan dolayıdır ki
Galileorsquonun ortaya attığı duumlşuumlnceler Avruparsquoda ciddi sarsıntılara yol accedilmış ve bilim kiliseyle
muumlcadele etmek zorunda kalmıştır Kendi kutsal konumlarını kaybetmek istemeyen ruhban
sınıfı bu yeni goumlruumlşlere karşı muumlcadele etmiştir
Galileorsquonun bulgularıyla beslenen yeni fizik anlayışı Nevtonrsquola en kusursuz doumlnemine
ulaşmıştır Nevtonrsquoun bulgularıyla insanlar artık evreni tamamen ccediloumlzebileceklerine ve hatta
ele geccedilirebileceklerine inanmışlardır Nevtonrsquoun kurduğu mekanik fizik anlayışı şunu
gerektiriyordu Eğer biz nedenleri bilirsek her şeyin ccediloumlzuumlmuumlne ulaşabilir ve evrenin buumltuumln
sırlarını ccediloumlzebiliriz Bu fizik anlayışıyla yanılmaz ve kesin doğruların varlığına ve evrenin
tuumlm sırlarının ccediloumlzuumllebileceğine inanılmaya başlanmıştır İşte duumlnyanın hiccedilbir yerinde ve hiccedilbir
zaman değişmeyecek kesin ve yanılmaz doğruların elde edilebileceğini iddia eden bu bilim
goumlruumlşuumlne pozitif bilim denmiştir İnsanlık pozitif bilimin verdiği inanccedilla evrenin buumltuumln
sırlarını ccediloumlzebileceğini duumlşuumlnmuumlş geccedilmiş ve geleceğe dair tuumlm sırların insan aklı ve ccedilabasıyla
elde edilebileceğine inanmıştır
Buguumln hala bilime dair birccedilok tanımlama ve tespit bu pozitif bilim inancına bağlı
olarak ortaya konmakta ve anlatılmaya ccedilalışılmaktadır Pozitif bilim inancı iccedilerisinde bilim
ccedileşitli oumlzelliklerle tanımlanır
Bilime youmlnelik bu tuumlr oumlzellikler uzun bir suumlre varlığını ve inandırıcılığını korumuştur
Bahsedilen bu oumlzellikler pozitif bilim goumlruumlşuumlnuumln bir sonucu ve ccedilıkarımlarıdır Pozitif bilim ise
yerini 19 yuumlzyılın sonlarında ve 20 yuumlzyılın başlarında daha farklı ve değişik goumlruumlşlere
bırakmıştır Pozitif bilim inancındaki en koumlkluuml değişimi Einstein ve Max Planck yapmıştır Bu
iki buumlyuumlk bilim adamı pozitif bilimin evreni ccediloumlzeceği ve değişmez doğruları bulabileceği
inancını değiştirmişlerdir Einsteinrsquoın Roumllativitesi ve Max Planckrsquoın Kuantum Fiziği
insanlığın bilim anlayışını farklı bir youmlne kaydırmıştır Bu bilim adamlarının bulgularından
9
sonra bilimin tarafsız ve nesnel olmadığı duumlşuumlnuumllmeye başlanmıştır Bilimsel bilgide
objektifliğin değil suumlbjektifliğin var olduğu kesinliğin değil olasılığın kendisini goumlsterdiğini
bu bilim adamları ortaya koymuşlardır Bu nedenle pozitif bilim 20 yuumlzyılın ilk yarısından
sonra yerini modern bilime bırakmış ve bu anlayışta da ciddi değişimler meydana getirmiştir
Oumlrneğin Einstein insanın evreni ccediloumlzemeyeceğini sadece onu yorumlayabileceğini ileri
suumlrmuumlştuumlr Yani insanın yapabileceği evrenin sırlarını ccediloumlzebileceğini değil onu belli bir
zaman ve durum aralığı iccedilerisinde kendisine goumlre yorumlayabileceğini dile getirmiştir Max
Planck ise yapılan bilimsel ccedilalışmalarda kesinliğin değil ihtimallerin ve ihtimal hesaplarının
esas olduğunu ortaya koymuştur Bu iki goumlruumlş pozitif bilimi tamamen ortadan kaldırmamıştır
Bu bilim adamlarının bulgularından sonra şu ortaya ccedilıkmıştır Kesin doğrular olarak
adlandırılan bilimsel bilgiler normal boyuttaki durumlar iccedilin geccedilerlidir Makro ve mikro
duumlzeydeki bilimsel araştırmalarda kesinlik ve nesnellik yoktur Tam aksine bu duumlzeydeki
araştırmalarda kişisellik ve olasılık esastır Oumlrneğin atom parccedilalanarak atom altı duumlnya
incelendiğinde hem bilim adamının kişisel tercihleri deney ve goumlzlemi etkilemektedir ve hem
de bulduğu veriler kesin doğru olmaktan uzak sadece doğru olma ihtimali olan bilgiler
durumuna duumlşmektedir Einstein ve Max Planckrsquola bilim duumlnyasına kazandırılan en temel iki
oumlzellik bilimde makro ve mikro duumlzeylerde nesnelliğin ve kesinliğin olamayacağıdır Mesela
atom altı duumlnyasını incelerken nesnelliğin ve kesinliğin olamayacağına dair kuumlccediluumlk bir oumlrneği
burada ele alalım Normal bir termometreyle bir oda sıcaklığı oumllccediluumllduumlğuumlnde elde edilen bilgi
kesin gibi goumlzuumlkebilir Oda sıcaklığı oumllccediluumlluumlrken termometredeki ıssı odaya geccedilecektir fakat bu
ısı ccedilok duumlşuumlk olduğundan odanın sıcaklığının oumllccediluumlmuumlne ciddi bir etki yapmayacaktır ve
yaptığımız oumllccediluumlm doğru olarak duumlşuumlnuumllecektir Fakat aynı oumllccediluumlmuuml elektron ve protonlar
duumlzeyinde yaptığımızda kullanacağımız oumllccediluumlm aleti ne kadar kuumlccediluumlk olursa olsun sonucu ccedilok
buumlyuumlk oranda etkileyecektir Elektronlar ccedilok kuumlccediluumlk parccedilacıklar olduğu iccedilin ısıyı oumllccedilmek
amacıyla kullanacağımız herhangi bir oumllccediluumlm aracı sonucu ccedilok buumlyuumlk oranda değiştirecektir
Bu oda sıcaklığını kitaplık kadar buumlyuumlk bir termometreyle oumllccedilmeye benzeyecektir ki sonuccedil
asla kesine yakın olmayacaktır Ccediluumlnkuuml kitaplık kadar buumlyuumlk olan bir termometrenin sıcaklığı
ister istemez oda sıcaklığını buumlyuumlk oumllccediluumlde değiştirecektir
Max Planck ve Einsteinrsquola başlayan bilimsel bilgideki bu değişim buguumln daha
inanılmaz duumlzeylere varmıştır Post modern yaklaşım tabiri altında toplanabilecek bu anlayış
değişimleri bilimsel bilginin doğruluk değişmezlik nesnellik gibi oumlzelliklerini ciddi
boyutlarda sarsıntıya uğratacak duumlzeylere erişmiştir Bu nedenle bilimsel bilginin gelişimi
ciddi emek ve gayret sarf edilerek araştırılması ve oumlğrenilmesi gereken bir konu olarak
karşımıza ccedilıkmaktadır
10
BİLİMSEL BİLGİNİN OumlZELLİKLERİ
Bilimsel bilgi bilimsel metotlarla elde edilen bilgi tuumlruumlduumlr Bilimsel youmlntemler akıl
deney ve goumlzlemlere dayanmaktadır Bir bilginin bilimsel olabilmesi iccedilin youmlntemsel olması
gerekir Bilimsel bilgi objektif sistemli tutarlı ve eleştiriye accedilık bilgidir Bilimsel bilgiyi
buumlyuuml fal edebiyat ya da sanat gibi bilgi tuumlrlerinden ayıran temel oumlzellik bilimsel bilginin
konusunun ampirik (goumlrguumll) ve nesnel gerccedileklik olmasıdır Goumlrguumllluumlk bilginin konusunu
oluşturan olay ya da nesnelerin goumlzlemlenebilir olması anlamına gelir
Bilimsel bilginin kendine oumlzguuml bir takım oumlzellikleri vardır Bunlar şoumlyle sıralayabiliriz
Tarafsızlık İlkesi Bilimsel bilgi insanlar arasında din Dil millet ve ırk ayrımı
olmaksızın geccedilerlidir Bilimsel bilgi insanlığın ortak malıdır Onun bilimi benim bilimim
ayrımı olamaz Ayrıca tarafsızlık olguları değer yargılarının oumltesinde olduğu gibi
algılanmaktadır Ancak bilimdeki bu tarafsızlık mutlak değil sınırlıdır
Doğru Oumllccediluuml Bilimin gelişme ve olgunluk duumlzeyi oumllccedilme (nesnel ve olaylara sayı
verme) tekniğidir Yalnız nicelikler değil niteliklerde sayı ile değerlendirilebilir Oumllccedilme ve
oumllccedilekleme guumlvenirlik (her oumllccedilmede aynı sonucun alınması) ve geccedilerlilik (oumllccedilmek istenen
gerccedilekten oumllccediluumllmesi) oumlnemli kavramlardır
Kanıtlama Niteliği Bilimsel verilerin her şart ve durumda yenilenmesi ve sonuccedilların
gerccedilekleşmesi gerekir(Suyun yuumlz derecede kaynaması)
Genelleyici Olması Bilimin bu oumlzelliği olaylar arasında neden-sonuccedil ilişkisi kurmak
suretiyle genel kavramlara ulaşmaktır Bilimin bulguları aynı durumdaki tuumlm olaylar iccedilin
geccedilerlidir Bulgular buumltuumlnuuml iccedilerir Oumlrneğin oumlnermeler tuumlm metaller ısı karşısında genleşir
şeklinde değil de ısınan metal genleşir şeklinde ifade olunur
Olması gerekenle değil de olanla uğraşması Olması gereken olaylar isteklerimize
duygularımıza bağlı kalır ve değer yargılarının konusudur Bu değerlendirmeler değer
sistemine ve inanccedil sistemine goumlre değişir Oysa bilim var olanı araştırır
Nesneldir Bilimin bulguları kişisel goumlruumlş ve beğenilerden uzaktır Herkes
tarafından ortak olarak goumlzlemlenebilecek ve değerlendirilebilecek doğruları iccedilerir
Mantıksaldır Bilimin bulguları akla ters duumlşmez
Sağlam ve değişmez gerccedileklerdir Bilimsel bilgiyle elde edilen veriler zaman
iccedilerisinde değişmez Tutarlı ve kalıcıdır
11
Statik ve dinamik olması Bilim sadece statik bir bilgi değildir sınırları daha oumlnce
belirttiğimiz gibi devamlı gelişir Bilim aslında bir bilgi kuumltlesi buna devamlı eklenen yeni
bilgilerdir Burada şu soru sorulabilir bilimsel bilginin oumlzellikleri bunlarla sınırlımıdır
Bilimin buumltuumln oumlzelliklerini saymak olası değil ayrıca her bilim adamı bilimin bazı oumlzelliklerini
oumlne ccedilıkarır yanı bilim anlayışına goumlre değişik oumlzelliklerini vurgulayabilir Oumlrneğin bilimin
OLGUSAL ELEŞTİRİCİ SECcedilİCİ liği gibi oumlnemli oumlzellikleri de vardır
Bu oumlzelliklerinden bazıları DOĞA BİLİMrsquolerinde bazıları KUumlLTUumlR BİLİMrsquolerinde
oumlne ccedilıkmaktadır
12
BOumlLUumlM DEĞERLENDİRME SORULARI-I
1 Bilginin konusunu oluşturan olayların goumlzlenebilir olmasına ne denir a) Ampiriklik b) Suumlbjektiflik c) Nesnellik d) Objektiflik e) Genelleyicilik 2 Bilimsellikte goumlzlemlerin herkese accedilık olmasına ne denir a) Ampiriklik b) Suumlbjektiflik c) Nesnellik d) Objektiflik e) Genelleyicilik 3 Duumlnyanın hiccedilbir yerinde ve hiccedilbir zaman değişmeyecek kesin ve yanılmaz doğruların elde edilebileceğini iddia eden bu bilim dalı nedir a) Astronomi Bilimi b) Suumlbjektif Bilim c) Nesnel Bilim d) Objektif Bilim e) Pozitif Bilim 4 Bilimin tarafsız olmadığının duumlşuumlnuumllmesi hangi bilim adamlarıyla başlamıştır a) Einstein_Newton b) Newton_Max Planck c) Einstein_Max Planck d) Newton_Galileo e) Einstein_Galileo 5 Evreni belli bir zaman ve durum aralığı iccedilerisinde kendisine goumlre yorumlayabileceğini dile getiren bilim adamı kimdir a) Galileo b) Max Planck c) Newton d) Einstein e) Max Weber 6 Yapılan bilimsel ccedilalışmalarda kesinliğin değil ihtimallerin ve ihtimal hesaplarının esas olduğunu ortaya koyan bilim adamı kimdir a) Galileo b) Max Planck c) Newton d) Einstein e) Max Weber
13
7 Bilginin konusunu oluşturan olay ya da nesnelerin goumlzlemlenebilir olması anlamına gelir a) Goumlrguumllluumlk b) Nesnellik c) Objektiflik d) Suumlbjektiflik e) Olasılık 8 Bilimin sınırlarının devamlı gelişmesi bilimsel bilginin hangi oumlzelliğine girer a) Statik b) Nesnellik c) Durağan d) Esnek e) Dinamik 9 Bilimin bulguları kişisel goumlruumlş ve beğenilerden uzak olması aşağıdaki hangi oumlzellikle tanımlanır a) Statik b) Nesnellik c) Mantıksal d) Suumlbjektiflik e) Dinamik 10 Bilimin bulgularının aynı durumdaki tuumlm olaylar iccedilin geccedilerli olması hangi oumlzellikle accedilıklanır a) Genelleyici b) Nesnellik c) Statik d) Buumltuumlnleyici e) Dinamik 11 Bilimsel verilerin her şart ve durumda yenilenmesi ve sonuccedilların aynı şekilde gerccedilekleşmesi bilimin hangi oumlzelliğiyle accedilıklanır a) Genelleyici b) Kanıtlama Niteliği c) Deney d) Oumllccedilme e) Dinamik
2
DERSİN İCcedilERİĞİ
UumlNİTE 1 ARAŞTIRMA KONULARINI SECcedilME
1 Araştırmada temel kavramlar
a Bilgi
b Bilim
c Araştırma
d Bilimsel youmlntem
Bilimsel youmlntemin aşamaları
e Bilimsel araştırma
f Bilimsel araştırma ccedileşitleri
g Temel araştırmalar
h Uygulamalı araştırmalar
2 Araştırmanın gereği ve oumlnemi
3 Araştırmanın konusu (problem)
aAraştırma konusunun seccedilimine etki eden faktoumlrler b Değişken ve değişken tuumlrleri 4 Problem cuumlmlesi
a Problem cuumlmlesinde bulunması gereken nitelikler b Alt problemler 5 İlgili kaynaklar (kaynak taraması)
6 Araştırma probleminin cevabı (hipotez)
7 Amaccedil ve ifadelendirilmesi
8 Oumlnem
9 Araştırmanın dayandığı temeller (varsayımlar)
10 Sınırlılıklar
11 Tanımlar
UumlNİTE 2 KAYNAK ARAŞTIRMASI YAPMA
1 Araştırmanın youmlntemi
2 Evren ve oumlrneklem
a Oumlrnekleme youmlntemleri
3 Verilerin toplanması
a Verilerin toplanmasında kullanılan youmlntemler b Goumlzlem c Goumlruumlşme d Yazışma (anket test) e Deney f Belge taraması
3
UumlNİTE 3 ARAŞTIRMA SONUCcedilLARINI DEĞERLENDİRME
1 Sonuccedilların değerlendirilmesi
a Verilerin sınıflaması
b Verilerin sıralaması ve frekanslarının ccedilalışması
c Verilerin tablo ve grafikte goumlsterilmesi
d Verilerin yuumlzdelik olarak goumlsterilmesi
2 Bulgular ve yorumlar
a Bulguların oumlzellikleri
b Sonuccedil ve oumlneriler
UumlNİTE 4 ARAŞTIRMA SONUCcedilLARINI RAPOR HAcircLİNE DOumlNUumlŞTUumlRME
1 Araştırma raporunun boumlluumlmleri
2 Araştırmanın yazımında dikkat edilmesi gereken kurallar
a Kullanılacak dilin oumlzellikleri
b Kacircğıt duumlzeni
c Kapak duumlzeni
d Başlık ve paragraf yazımı
e Şekil ve tabloların yazımı
f Dipnot ve kaynakccedilanın yazımı
UumlNİTE 5 SUNUMA HAZIRLANMA
1 Hazırlanma planlama youmlntemleri
2 Sunumun amaccedil iccedilerik ve organizasyonu uumlzerinde odaklanma
3 Sunumun goumlrsel-işitsel araccedillarteknoloji ile desteklenmesi
4 Fiziksel ve teknolojik donanım
5 İzleyici katılımcıların tanımı
6 Sunumun etkileşimli hareket planı - yazılım ve prova
UumlNİTE 6 SUNUM
1 Belirli soruları yanıtladıktan sonra youmlntem saptama
2 Powerpoint slaytların yazımı
3 Goumlrsel- işitsel malzemenin seccedilimi
4 Sunum odasının denetimi
5 Sunucunun kendini hazırlaması
6 Hazırlanan sunumun etkileşimle işlevselleşmesi
7 Oumlzetleme ve geri besleme teknikleri
8 İzleyiciler youmlnuumlnden sunumun değerlendirmesi
9 Sunumlarda yapılması yapılmaması gerekenler
4
ARAŞTIRMA YOumlNTEM VE TEKNİKLERİ
Ders Hocası Yrd Doccedil Dr Huumlseyin CEYLAN
Elektronik posta husceylanhotmailcom
Yararlanılacak Kaynaklar
1 Arseven A (1994) Alan Araştırma Youmlntemi İlkeler Teknikler Oumlrnekler Tekışık
Matbaası Ankara
2 Karasar N (1994) Bilimsel Araştırma Youmlntemi Kavramlar İlkeler Teknikler 7 Bs 3A
Araştırma Eğitim Danışmanlık Ltd Şti Ankara 1995
3 Saim K (1995) Bilimsel Araştırma ve İstatistik Teknikleri Tekışık Web Ofset Tesisleri
Ankara
4 Turkdoğan O (1995) Bilimsel Duumlşuumlnme ve Araştırma Metodolojisi MEB Yay
İstanbul
1HAFTA
DERSİN OumlZETİ
Konu Başlıkları
Bilimsel Bilgi Nedir
Bilim Nedir
Bilimsel Bilginin Oumlzellikleri Nelerdir
5
BİLİM NEDİR
Bilimin ne olduğu konusunda fikir edinebilmek iccedilin kısa oumlzluuml veya uzun ya da accedilık ve
kesin bir tanım yapmak yanıltıcı bir ccedilabadır Bilim tanımı yapanların hedefleri başkalarım
bilim konusunda aydınlatmak ve fikir sahibi yapmak değil aksine duumlnya ve onu
yorumlamanın bir aracı olan bilimsel yaklaşım konusunda nasıl bir tavır aldıklarını ortaya
koymak iccedilindir Bu nedenle de biz bilimi tanımlamak yerine bilimin ne olduğunu accedilıklamaya
ccedilalışalım Ccediluumlnkuuml bilimin konusu dinamiktir suumlratle değişmektedir Kapsamım belirlemekte
zordur Fakat bilim kavramını da accedilıklamamız gerekir
Bilim kavramının anlamını accedilıklamak uumlzere atılacak ilk adım bu kavramın terimsel
koumlkuumlne inmektedir Bilim (science) soumlzcuumlğuuml latince bilmek (scire) koumlkuumlnden tuumlremiş bir
terimdir ve bilinen şey (scientia) veya bilgi anlamına gelir
Bu bakımdan terimsel koumlkeninden bakarak bilimi geccedilerliliği kabul edilmiş sistemli
bilgiler kuumlmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Bilim bir uumlruumlnduumlr Bununla birilikte soumlz
konusu bilgilerin mantıksal ve olgusal bakımdan birbirleri ile ilgili olduğu ve bir buumltuumln
oluşturduğu belirtilmektedir O halde bilim en genel anlamıyla nesnel sağlamlığı olan neden-
sonuccedil ilişkilerinin ifade edildiği sistematik bilgiler kuumlmesidir Ancak bilim bu anlamda ele
alındığında kapsamı ccedilok geniş tutulmuş her tuumlrluuml bilgiyi iccediline alacak biccedilimde tanımlanmış
olur Oysa her bilgi dalı bilim olmadığı gibi bilim adını taşımakla birlikte bilimselliğe aykırı
duumlşen bilgi dalları da vardır
Oumlrneğin teoloji doğauumlstuuml veya deneyuumlstuuml bir varlık alanıyla ilgili bilgiler kuumlmesidir
Bu bilgilerin konusunu oluşturan kavramlar goumlzle goumlruumlluumlr elle tutulur bir gerccedilekliğe sahip
değildir Tersine bu kavramlar ancak goumlzlem ve deney dışı yollarla kavranabilecek olayları
dile getirir Bir başka oumlrnek de belli goumlk cisimlerinin youmlnettiği ve insanların denetlediği
goumlruumlşuumlne sahip olan ve astronomik olaylarda doğauumlstuuml guumlccedillerin varlığını savunun yıldız bilimi
bilim sayılmaz
Bu nedenle bilimi sadece sistemli bilgiler kuumlmesi olarak tanımlamak yeterli değildir
Başka bir deyimle tanımın kapsamını daraltmak gerekir Sistemli bilgiler iccedilinde bilimsel
olanları ayırabilmek iccedilin başvurulacak en oumlnemli oumllccediluumlt konusuyla ilgilidir Yukarıdaki
oumlrneklerden de anlaşılacağı gibi bir bilgi dalının bilim olabilmesi iccedilin her şeyden oumlnce
konusunun goumlzlenebilir (ampirik-deneysel) bir varlık alanı ve nesnel bir gerccedilekliği
bulunmalıdır
Burada ampiriklik bilginin konusunu oluşturan olayların goumlzlenebilir olması
nesnellikse bu goumlzlemin herkese accedilık bulunması demektir Bir bilgi ancak ccedileşitli goumlzlemciler
tarafından goumlzlenebilir bir konuya sahip olması halinde bilimsellik oumlzelliğini kazanır
6
Herkesccedile paylaşılabilir goumlzlemlere kapalı olay veya nesneleri konu alan bir bilgi dalının bilim
olduğundan soumlz etmek muumlmkuumln değildir
Kısaca ilk oumllccediluumlte goumlre bilim ampirik ve nesnel konusu olan sistematik bilgilerdir
Ancak bu anlamda bile bilim değişik nitelikteki bilgileri iccediline alacak bir genişliktedir Başka
bir deyimle konusu goumlzlenebilir ve nesnel olmakla birlikte bilimsel olmayan bazı bilgiler
vardır Bu nedenle bilimin sınırını ccedilizmek iccedilin ikinci bir oumllccediluumlte başvurmak gerekir Bu da
bilimin amacı ile ilgilidir Bilim kendine oumlzguuml belli bir amaca sahip olmak bakımından da
oumlteki bilgilerden ayrılır
Bilim birbirine bağlı ve birbirini izleyen uumlccedil aşamadan geccedilerek son amacını
gerccedilekleştirir Her bilimde bu amaca ulaşmak iccedilin izlenen aşamalar şunlardır
a) Goumlzleme dayanarak konusunu oluşturan olay ve nesneleri (kısaca olguları)
kavramak tanımlamak ve sınıflandırmak uumlzere ccediloumlzuumlmleyerek ispatlamak
b) Olgular arasında nedensellik ilişkileri kurmak ve bu ilişkileri goumlzlem yoluyla
sınayıp gerccedilekleyerek accedilıklamak
c) Ccedileşitli derecelerde gerccedileklenmiş ilişkileri genellikler yasalar kurumlar halinde dile
getirip bunlardan kalkarak gelecekle ilgili ccedilıkarımlarda bulunmaktır
Kısacası bilimin son amacı ispatlama ve accedilıklamalara dayanarak konusuna giren
olayların alacağı biccedilim ve izleyeceği doğrultu uumlzerinde oumlnceden ccedilıkarımlar yapmaktır Bilimi
boş bir uğraş ya da salt bilgisel bir doyum kaynağı olmaktan ccedilıkaran bu oumlzelliğidir Başka bir
deyimle bilimin pratik yarar ve oumlnemi bu ccedilıkarımcı oumlzelliğinde yatar Ancak bu ccedilıkarımlar
yoluyla bilim insana yaşam ve doğayı denetleme olanağı sunar
Bilginin konusunu oluşturan olay ve nesnelerin goumlzlenebilir oluşuyla bu goumlzlemlerin
herkese accedilık oluşu (nesnellik) bilgiye bilimsellik oumlzelliğini verir
Bilim temelde insanoğlunun kendisini ve ccedilevresini daha iyi tanıyıp gerektiğinde
etkileyebilme ona egemen olup kendi kontroluuml altına alma şeklindeki doğal istek ve
guumlduumlsuumlnden kaynaklanmaktadır
Bilimin temel işlevleri anlama (verstehen) accedilıklama (erklaeren) ve kontrol olarak
ifade edilebilir (Hayman 1975 s6)
7
BİLİMSEL BİLGİ
Bu başlık altında anlatılanlar ccedilok genel anlamda bilimsel bilgi ve bilimin tarihsel suumlreccedil
iccedilerisindeki kısa gelişimini aktararak oumlğrenme merakını artırmak ve bilimin gelişim suumlrecine
ilgi uyandırmak amacıyla dile getirilmiştir
İnsanoğlu var olduğundan beri uumlzerinde yaşadığı duumlnyayı ccedilevresini kuşatan evreni ve
hayatı anlamlandırma ccedilabası iccedilerisinde olmuştur Varlığı anlama ve yaşamı anlamlandırma
ccedilabası insanoğlunun yeryuumlzuumlndeki seruumlvenini şekillendiren en temel etken olmuştur
Yeryuumlzuumlnde yaşamını kolaylaştırma geccedilmişi ve geleceği anlamlandırma ccedilabası iccedilersinde olan
insan suumlrekli oumlğrenmeye ve bilgi edinmeye gayret etmiştir
Bu gayret sonucudur ki insanlığa ait bilgi birikimi bin yılları bulan bir doumlnemden
geccedilmiş ve guumlnuumlmuumlze kadar ulaşmıştır İnsanlığa ait olan bu bilgi mirasında her millet kendi
oumlzelliklerine goumlre pay sahibi olmuş ve mirasın gelişimine katkıda bulunmuştur
İnsanlığa ait bilgi mirasına medeniyet diyecek olursak tarihsel suumlreccedil iccedilerisinde şu
tespiti yapabiliriz Medeniyet bir bayrak yarışı gibidir Bayrak yarışlarında bir koşucu bayrağı
alır belirli bir mesafe gittikten sonra bir başkasına devreder ve yarış boumlylece suumlrer Medeniyet
yarışı da buna benzer Duumlnya uumlzerindeki bilgi mirası bir toplumun elinde şekillenir belli bir
doumlnem gelişir ve zamanı gelince bir başka topluluğun eline geccediler o toplum da gelişir ve yine
devredilir Bu boumlyle devam edip gider Burada anlatılan duumlnyamızın gerccedileğidir Bilgi bir
doumlnem Hint ve Ccedilinrsquode bir doumlnem Arabistan ve Mısırrsquoda bir doumlnem Tuumlrklerde en yuumlksek
devrini yaşamış ve bayrak başka toplumlara teslim edilmiştir
Bu insanlık mirasında Asteklerrsquoden Babilrsquoe Suumlmerlerrsquoden Perslere Yunanrsquodan
Romarsquoya ve daha sayamadığımız birccedilok topluluğa ait katkılar bulunmaktadır Şu anda duumlnya
uumlzerinde bu medeniyetin taşıyıcısı durumunda olan topluluk ise batı adını verdiğimiz milletler
grubudur
Batı insanlığa ait bilgi mirasını esasen 16 yuumlzyıllarda eline almış ve buguumlnlere kadar
taşımıştır Bir guumln onlarda bayrağı bir başka medeniyete teslim edeceklerdir
Batının elinde şekillenen bilgi medeniyetine en genel
anlamda pozitif bilim denmektedir Pozitif bilimin
koumlkleri doğal olarak ccedilok eskilere dayansa da Avrupa
da gelişimi Galileo ile başlatılabilir Galileo yaptığı
araştırmalarla insanlığa yeni ipuccedilları sunmuş ve
duumlnya uumlzerinde ccedilok ciddi değişimlere sebep olacak
bilgi suumlrecini başlatmıştır Galileorsquonun bulduğu
eylemsizlik kuramı batılıların tasavvur ettikleri evren
anlayışını koumlkten değiştirmiş ve batıda ciddi bir Resim 11 Galileo ve Engizisyon
8
zihinsel değişimin temellerini atmıştır Eylemsizlik kavramıyla yola ccedilıkan Galileo duumlnyanın
doumlnebileceğini anlamış ve bunu bir iddia olarak ortaya atmıştır O zamana kadar duumlnyayı
evrenin en altında duran sabit bir yer olarak duumlşuumlnen batılı zihniyeti bu bulguyla ciddi
sarsıntılara maruz kalmış ve hatta bu buumlyuumlk bilim adamını engizisyon mahkemelerinde
yargılayarak idamını istemişlerdir Galileo da baskılar karşısında geri adım atarak duumlnyanın
doumlnduumlğuuml iddiasından vazgeccedilmiştir
Duumlnyanın doumlnuumlyor olmasının Avruparsquoda bu kadar ciddi etkiler yapmasını anlamak
bizim medeniyetimiz iccedilin zordur Ccediluumlnkuuml bizdeki evren anlayışı batıdakine benzemez
Galileorsquonun engizisyonda yargılandığı doumlnemlerde bizler zaten Duumlnyanın doumlnduumlğuumlnuuml biliyor
ve hatta yıldızların ve Guumlneşin hareketlerini tespit etmeye ccedilalışıyorduk Bu yuumlzden bu bilgi
bizim iccedilin yeni değildi Aynı zamanda bizi etkilememesinin bir diğer nedeni ise bizdeki dini
anlayışın Hıristiyanlıktan farklı olmasıydı Bizdeki dini anlayış belirli bir evren tipini zorunlu
tutmuyordu Hıristiyan inanışına goumlre duumlnya evrenin en alt katıydı ve zaten aşağılık olan insan
burada yaşıyordu Evrenin en uumlstuumlnde ise tanrı bulunuyordu ve tanrı ile insanın arasında
bulunan diğer katlarda yuumlce insanlar yani rahipler ve ruhban sınıfı bulunuyordu Bu sınıf
insanla tanrı arasında aracılık vazifesini yerine getiriyor ve tanrının isteklerini insana insanın
isteklerini ise tanrıya iletmekle goumlrevli bulunuyorlardı İşte bu dini inanıştan dolayıdır ki
Galileorsquonun ortaya attığı duumlşuumlnceler Avruparsquoda ciddi sarsıntılara yol accedilmış ve bilim kiliseyle
muumlcadele etmek zorunda kalmıştır Kendi kutsal konumlarını kaybetmek istemeyen ruhban
sınıfı bu yeni goumlruumlşlere karşı muumlcadele etmiştir
Galileorsquonun bulgularıyla beslenen yeni fizik anlayışı Nevtonrsquola en kusursuz doumlnemine
ulaşmıştır Nevtonrsquoun bulgularıyla insanlar artık evreni tamamen ccediloumlzebileceklerine ve hatta
ele geccedilirebileceklerine inanmışlardır Nevtonrsquoun kurduğu mekanik fizik anlayışı şunu
gerektiriyordu Eğer biz nedenleri bilirsek her şeyin ccediloumlzuumlmuumlne ulaşabilir ve evrenin buumltuumln
sırlarını ccediloumlzebiliriz Bu fizik anlayışıyla yanılmaz ve kesin doğruların varlığına ve evrenin
tuumlm sırlarının ccediloumlzuumllebileceğine inanılmaya başlanmıştır İşte duumlnyanın hiccedilbir yerinde ve hiccedilbir
zaman değişmeyecek kesin ve yanılmaz doğruların elde edilebileceğini iddia eden bu bilim
goumlruumlşuumlne pozitif bilim denmiştir İnsanlık pozitif bilimin verdiği inanccedilla evrenin buumltuumln
sırlarını ccediloumlzebileceğini duumlşuumlnmuumlş geccedilmiş ve geleceğe dair tuumlm sırların insan aklı ve ccedilabasıyla
elde edilebileceğine inanmıştır
Buguumln hala bilime dair birccedilok tanımlama ve tespit bu pozitif bilim inancına bağlı
olarak ortaya konmakta ve anlatılmaya ccedilalışılmaktadır Pozitif bilim inancı iccedilerisinde bilim
ccedileşitli oumlzelliklerle tanımlanır
Bilime youmlnelik bu tuumlr oumlzellikler uzun bir suumlre varlığını ve inandırıcılığını korumuştur
Bahsedilen bu oumlzellikler pozitif bilim goumlruumlşuumlnuumln bir sonucu ve ccedilıkarımlarıdır Pozitif bilim ise
yerini 19 yuumlzyılın sonlarında ve 20 yuumlzyılın başlarında daha farklı ve değişik goumlruumlşlere
bırakmıştır Pozitif bilim inancındaki en koumlkluuml değişimi Einstein ve Max Planck yapmıştır Bu
iki buumlyuumlk bilim adamı pozitif bilimin evreni ccediloumlzeceği ve değişmez doğruları bulabileceği
inancını değiştirmişlerdir Einsteinrsquoın Roumllativitesi ve Max Planckrsquoın Kuantum Fiziği
insanlığın bilim anlayışını farklı bir youmlne kaydırmıştır Bu bilim adamlarının bulgularından
9
sonra bilimin tarafsız ve nesnel olmadığı duumlşuumlnuumllmeye başlanmıştır Bilimsel bilgide
objektifliğin değil suumlbjektifliğin var olduğu kesinliğin değil olasılığın kendisini goumlsterdiğini
bu bilim adamları ortaya koymuşlardır Bu nedenle pozitif bilim 20 yuumlzyılın ilk yarısından
sonra yerini modern bilime bırakmış ve bu anlayışta da ciddi değişimler meydana getirmiştir
Oumlrneğin Einstein insanın evreni ccediloumlzemeyeceğini sadece onu yorumlayabileceğini ileri
suumlrmuumlştuumlr Yani insanın yapabileceği evrenin sırlarını ccediloumlzebileceğini değil onu belli bir
zaman ve durum aralığı iccedilerisinde kendisine goumlre yorumlayabileceğini dile getirmiştir Max
Planck ise yapılan bilimsel ccedilalışmalarda kesinliğin değil ihtimallerin ve ihtimal hesaplarının
esas olduğunu ortaya koymuştur Bu iki goumlruumlş pozitif bilimi tamamen ortadan kaldırmamıştır
Bu bilim adamlarının bulgularından sonra şu ortaya ccedilıkmıştır Kesin doğrular olarak
adlandırılan bilimsel bilgiler normal boyuttaki durumlar iccedilin geccedilerlidir Makro ve mikro
duumlzeydeki bilimsel araştırmalarda kesinlik ve nesnellik yoktur Tam aksine bu duumlzeydeki
araştırmalarda kişisellik ve olasılık esastır Oumlrneğin atom parccedilalanarak atom altı duumlnya
incelendiğinde hem bilim adamının kişisel tercihleri deney ve goumlzlemi etkilemektedir ve hem
de bulduğu veriler kesin doğru olmaktan uzak sadece doğru olma ihtimali olan bilgiler
durumuna duumlşmektedir Einstein ve Max Planckrsquola bilim duumlnyasına kazandırılan en temel iki
oumlzellik bilimde makro ve mikro duumlzeylerde nesnelliğin ve kesinliğin olamayacağıdır Mesela
atom altı duumlnyasını incelerken nesnelliğin ve kesinliğin olamayacağına dair kuumlccediluumlk bir oumlrneği
burada ele alalım Normal bir termometreyle bir oda sıcaklığı oumllccediluumllduumlğuumlnde elde edilen bilgi
kesin gibi goumlzuumlkebilir Oda sıcaklığı oumllccediluumlluumlrken termometredeki ıssı odaya geccedilecektir fakat bu
ısı ccedilok duumlşuumlk olduğundan odanın sıcaklığının oumllccediluumlmuumlne ciddi bir etki yapmayacaktır ve
yaptığımız oumllccediluumlm doğru olarak duumlşuumlnuumllecektir Fakat aynı oumllccediluumlmuuml elektron ve protonlar
duumlzeyinde yaptığımızda kullanacağımız oumllccediluumlm aleti ne kadar kuumlccediluumlk olursa olsun sonucu ccedilok
buumlyuumlk oranda etkileyecektir Elektronlar ccedilok kuumlccediluumlk parccedilacıklar olduğu iccedilin ısıyı oumllccedilmek
amacıyla kullanacağımız herhangi bir oumllccediluumlm aracı sonucu ccedilok buumlyuumlk oranda değiştirecektir
Bu oda sıcaklığını kitaplık kadar buumlyuumlk bir termometreyle oumllccedilmeye benzeyecektir ki sonuccedil
asla kesine yakın olmayacaktır Ccediluumlnkuuml kitaplık kadar buumlyuumlk olan bir termometrenin sıcaklığı
ister istemez oda sıcaklığını buumlyuumlk oumllccediluumlde değiştirecektir
Max Planck ve Einsteinrsquola başlayan bilimsel bilgideki bu değişim buguumln daha
inanılmaz duumlzeylere varmıştır Post modern yaklaşım tabiri altında toplanabilecek bu anlayış
değişimleri bilimsel bilginin doğruluk değişmezlik nesnellik gibi oumlzelliklerini ciddi
boyutlarda sarsıntıya uğratacak duumlzeylere erişmiştir Bu nedenle bilimsel bilginin gelişimi
ciddi emek ve gayret sarf edilerek araştırılması ve oumlğrenilmesi gereken bir konu olarak
karşımıza ccedilıkmaktadır
10
BİLİMSEL BİLGİNİN OumlZELLİKLERİ
Bilimsel bilgi bilimsel metotlarla elde edilen bilgi tuumlruumlduumlr Bilimsel youmlntemler akıl
deney ve goumlzlemlere dayanmaktadır Bir bilginin bilimsel olabilmesi iccedilin youmlntemsel olması
gerekir Bilimsel bilgi objektif sistemli tutarlı ve eleştiriye accedilık bilgidir Bilimsel bilgiyi
buumlyuuml fal edebiyat ya da sanat gibi bilgi tuumlrlerinden ayıran temel oumlzellik bilimsel bilginin
konusunun ampirik (goumlrguumll) ve nesnel gerccedileklik olmasıdır Goumlrguumllluumlk bilginin konusunu
oluşturan olay ya da nesnelerin goumlzlemlenebilir olması anlamına gelir
Bilimsel bilginin kendine oumlzguuml bir takım oumlzellikleri vardır Bunlar şoumlyle sıralayabiliriz
Tarafsızlık İlkesi Bilimsel bilgi insanlar arasında din Dil millet ve ırk ayrımı
olmaksızın geccedilerlidir Bilimsel bilgi insanlığın ortak malıdır Onun bilimi benim bilimim
ayrımı olamaz Ayrıca tarafsızlık olguları değer yargılarının oumltesinde olduğu gibi
algılanmaktadır Ancak bilimdeki bu tarafsızlık mutlak değil sınırlıdır
Doğru Oumllccediluuml Bilimin gelişme ve olgunluk duumlzeyi oumllccedilme (nesnel ve olaylara sayı
verme) tekniğidir Yalnız nicelikler değil niteliklerde sayı ile değerlendirilebilir Oumllccedilme ve
oumllccedilekleme guumlvenirlik (her oumllccedilmede aynı sonucun alınması) ve geccedilerlilik (oumllccedilmek istenen
gerccedilekten oumllccediluumllmesi) oumlnemli kavramlardır
Kanıtlama Niteliği Bilimsel verilerin her şart ve durumda yenilenmesi ve sonuccedilların
gerccedilekleşmesi gerekir(Suyun yuumlz derecede kaynaması)
Genelleyici Olması Bilimin bu oumlzelliği olaylar arasında neden-sonuccedil ilişkisi kurmak
suretiyle genel kavramlara ulaşmaktır Bilimin bulguları aynı durumdaki tuumlm olaylar iccedilin
geccedilerlidir Bulgular buumltuumlnuuml iccedilerir Oumlrneğin oumlnermeler tuumlm metaller ısı karşısında genleşir
şeklinde değil de ısınan metal genleşir şeklinde ifade olunur
Olması gerekenle değil de olanla uğraşması Olması gereken olaylar isteklerimize
duygularımıza bağlı kalır ve değer yargılarının konusudur Bu değerlendirmeler değer
sistemine ve inanccedil sistemine goumlre değişir Oysa bilim var olanı araştırır
Nesneldir Bilimin bulguları kişisel goumlruumlş ve beğenilerden uzaktır Herkes
tarafından ortak olarak goumlzlemlenebilecek ve değerlendirilebilecek doğruları iccedilerir
Mantıksaldır Bilimin bulguları akla ters duumlşmez
Sağlam ve değişmez gerccedileklerdir Bilimsel bilgiyle elde edilen veriler zaman
iccedilerisinde değişmez Tutarlı ve kalıcıdır
11
Statik ve dinamik olması Bilim sadece statik bir bilgi değildir sınırları daha oumlnce
belirttiğimiz gibi devamlı gelişir Bilim aslında bir bilgi kuumltlesi buna devamlı eklenen yeni
bilgilerdir Burada şu soru sorulabilir bilimsel bilginin oumlzellikleri bunlarla sınırlımıdır
Bilimin buumltuumln oumlzelliklerini saymak olası değil ayrıca her bilim adamı bilimin bazı oumlzelliklerini
oumlne ccedilıkarır yanı bilim anlayışına goumlre değişik oumlzelliklerini vurgulayabilir Oumlrneğin bilimin
OLGUSAL ELEŞTİRİCİ SECcedilİCİ liği gibi oumlnemli oumlzellikleri de vardır
Bu oumlzelliklerinden bazıları DOĞA BİLİMrsquolerinde bazıları KUumlLTUumlR BİLİMrsquolerinde
oumlne ccedilıkmaktadır
12
BOumlLUumlM DEĞERLENDİRME SORULARI-I
1 Bilginin konusunu oluşturan olayların goumlzlenebilir olmasına ne denir a) Ampiriklik b) Suumlbjektiflik c) Nesnellik d) Objektiflik e) Genelleyicilik 2 Bilimsellikte goumlzlemlerin herkese accedilık olmasına ne denir a) Ampiriklik b) Suumlbjektiflik c) Nesnellik d) Objektiflik e) Genelleyicilik 3 Duumlnyanın hiccedilbir yerinde ve hiccedilbir zaman değişmeyecek kesin ve yanılmaz doğruların elde edilebileceğini iddia eden bu bilim dalı nedir a) Astronomi Bilimi b) Suumlbjektif Bilim c) Nesnel Bilim d) Objektif Bilim e) Pozitif Bilim 4 Bilimin tarafsız olmadığının duumlşuumlnuumllmesi hangi bilim adamlarıyla başlamıştır a) Einstein_Newton b) Newton_Max Planck c) Einstein_Max Planck d) Newton_Galileo e) Einstein_Galileo 5 Evreni belli bir zaman ve durum aralığı iccedilerisinde kendisine goumlre yorumlayabileceğini dile getiren bilim adamı kimdir a) Galileo b) Max Planck c) Newton d) Einstein e) Max Weber 6 Yapılan bilimsel ccedilalışmalarda kesinliğin değil ihtimallerin ve ihtimal hesaplarının esas olduğunu ortaya koyan bilim adamı kimdir a) Galileo b) Max Planck c) Newton d) Einstein e) Max Weber
13
7 Bilginin konusunu oluşturan olay ya da nesnelerin goumlzlemlenebilir olması anlamına gelir a) Goumlrguumllluumlk b) Nesnellik c) Objektiflik d) Suumlbjektiflik e) Olasılık 8 Bilimin sınırlarının devamlı gelişmesi bilimsel bilginin hangi oumlzelliğine girer a) Statik b) Nesnellik c) Durağan d) Esnek e) Dinamik 9 Bilimin bulguları kişisel goumlruumlş ve beğenilerden uzak olması aşağıdaki hangi oumlzellikle tanımlanır a) Statik b) Nesnellik c) Mantıksal d) Suumlbjektiflik e) Dinamik 10 Bilimin bulgularının aynı durumdaki tuumlm olaylar iccedilin geccedilerli olması hangi oumlzellikle accedilıklanır a) Genelleyici b) Nesnellik c) Statik d) Buumltuumlnleyici e) Dinamik 11 Bilimsel verilerin her şart ve durumda yenilenmesi ve sonuccedilların aynı şekilde gerccedilekleşmesi bilimin hangi oumlzelliğiyle accedilıklanır a) Genelleyici b) Kanıtlama Niteliği c) Deney d) Oumllccedilme e) Dinamik
3
UumlNİTE 3 ARAŞTIRMA SONUCcedilLARINI DEĞERLENDİRME
1 Sonuccedilların değerlendirilmesi
a Verilerin sınıflaması
b Verilerin sıralaması ve frekanslarının ccedilalışması
c Verilerin tablo ve grafikte goumlsterilmesi
d Verilerin yuumlzdelik olarak goumlsterilmesi
2 Bulgular ve yorumlar
a Bulguların oumlzellikleri
b Sonuccedil ve oumlneriler
UumlNİTE 4 ARAŞTIRMA SONUCcedilLARINI RAPOR HAcircLİNE DOumlNUumlŞTUumlRME
1 Araştırma raporunun boumlluumlmleri
2 Araştırmanın yazımında dikkat edilmesi gereken kurallar
a Kullanılacak dilin oumlzellikleri
b Kacircğıt duumlzeni
c Kapak duumlzeni
d Başlık ve paragraf yazımı
e Şekil ve tabloların yazımı
f Dipnot ve kaynakccedilanın yazımı
UumlNİTE 5 SUNUMA HAZIRLANMA
1 Hazırlanma planlama youmlntemleri
2 Sunumun amaccedil iccedilerik ve organizasyonu uumlzerinde odaklanma
3 Sunumun goumlrsel-işitsel araccedillarteknoloji ile desteklenmesi
4 Fiziksel ve teknolojik donanım
5 İzleyici katılımcıların tanımı
6 Sunumun etkileşimli hareket planı - yazılım ve prova
UumlNİTE 6 SUNUM
1 Belirli soruları yanıtladıktan sonra youmlntem saptama
2 Powerpoint slaytların yazımı
3 Goumlrsel- işitsel malzemenin seccedilimi
4 Sunum odasının denetimi
5 Sunucunun kendini hazırlaması
6 Hazırlanan sunumun etkileşimle işlevselleşmesi
7 Oumlzetleme ve geri besleme teknikleri
8 İzleyiciler youmlnuumlnden sunumun değerlendirmesi
9 Sunumlarda yapılması yapılmaması gerekenler
4
ARAŞTIRMA YOumlNTEM VE TEKNİKLERİ
Ders Hocası Yrd Doccedil Dr Huumlseyin CEYLAN
Elektronik posta husceylanhotmailcom
Yararlanılacak Kaynaklar
1 Arseven A (1994) Alan Araştırma Youmlntemi İlkeler Teknikler Oumlrnekler Tekışık
Matbaası Ankara
2 Karasar N (1994) Bilimsel Araştırma Youmlntemi Kavramlar İlkeler Teknikler 7 Bs 3A
Araştırma Eğitim Danışmanlık Ltd Şti Ankara 1995
3 Saim K (1995) Bilimsel Araştırma ve İstatistik Teknikleri Tekışık Web Ofset Tesisleri
Ankara
4 Turkdoğan O (1995) Bilimsel Duumlşuumlnme ve Araştırma Metodolojisi MEB Yay
İstanbul
1HAFTA
DERSİN OumlZETİ
Konu Başlıkları
Bilimsel Bilgi Nedir
Bilim Nedir
Bilimsel Bilginin Oumlzellikleri Nelerdir
5
BİLİM NEDİR
Bilimin ne olduğu konusunda fikir edinebilmek iccedilin kısa oumlzluuml veya uzun ya da accedilık ve
kesin bir tanım yapmak yanıltıcı bir ccedilabadır Bilim tanımı yapanların hedefleri başkalarım
bilim konusunda aydınlatmak ve fikir sahibi yapmak değil aksine duumlnya ve onu
yorumlamanın bir aracı olan bilimsel yaklaşım konusunda nasıl bir tavır aldıklarını ortaya
koymak iccedilindir Bu nedenle de biz bilimi tanımlamak yerine bilimin ne olduğunu accedilıklamaya
ccedilalışalım Ccediluumlnkuuml bilimin konusu dinamiktir suumlratle değişmektedir Kapsamım belirlemekte
zordur Fakat bilim kavramını da accedilıklamamız gerekir
Bilim kavramının anlamını accedilıklamak uumlzere atılacak ilk adım bu kavramın terimsel
koumlkuumlne inmektedir Bilim (science) soumlzcuumlğuuml latince bilmek (scire) koumlkuumlnden tuumlremiş bir
terimdir ve bilinen şey (scientia) veya bilgi anlamına gelir
Bu bakımdan terimsel koumlkeninden bakarak bilimi geccedilerliliği kabul edilmiş sistemli
bilgiler kuumlmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Bilim bir uumlruumlnduumlr Bununla birilikte soumlz
konusu bilgilerin mantıksal ve olgusal bakımdan birbirleri ile ilgili olduğu ve bir buumltuumln
oluşturduğu belirtilmektedir O halde bilim en genel anlamıyla nesnel sağlamlığı olan neden-
sonuccedil ilişkilerinin ifade edildiği sistematik bilgiler kuumlmesidir Ancak bilim bu anlamda ele
alındığında kapsamı ccedilok geniş tutulmuş her tuumlrluuml bilgiyi iccediline alacak biccedilimde tanımlanmış
olur Oysa her bilgi dalı bilim olmadığı gibi bilim adını taşımakla birlikte bilimselliğe aykırı
duumlşen bilgi dalları da vardır
Oumlrneğin teoloji doğauumlstuuml veya deneyuumlstuuml bir varlık alanıyla ilgili bilgiler kuumlmesidir
Bu bilgilerin konusunu oluşturan kavramlar goumlzle goumlruumlluumlr elle tutulur bir gerccedilekliğe sahip
değildir Tersine bu kavramlar ancak goumlzlem ve deney dışı yollarla kavranabilecek olayları
dile getirir Bir başka oumlrnek de belli goumlk cisimlerinin youmlnettiği ve insanların denetlediği
goumlruumlşuumlne sahip olan ve astronomik olaylarda doğauumlstuuml guumlccedillerin varlığını savunun yıldız bilimi
bilim sayılmaz
Bu nedenle bilimi sadece sistemli bilgiler kuumlmesi olarak tanımlamak yeterli değildir
Başka bir deyimle tanımın kapsamını daraltmak gerekir Sistemli bilgiler iccedilinde bilimsel
olanları ayırabilmek iccedilin başvurulacak en oumlnemli oumllccediluumlt konusuyla ilgilidir Yukarıdaki
oumlrneklerden de anlaşılacağı gibi bir bilgi dalının bilim olabilmesi iccedilin her şeyden oumlnce
konusunun goumlzlenebilir (ampirik-deneysel) bir varlık alanı ve nesnel bir gerccedilekliği
bulunmalıdır
Burada ampiriklik bilginin konusunu oluşturan olayların goumlzlenebilir olması
nesnellikse bu goumlzlemin herkese accedilık bulunması demektir Bir bilgi ancak ccedileşitli goumlzlemciler
tarafından goumlzlenebilir bir konuya sahip olması halinde bilimsellik oumlzelliğini kazanır
6
Herkesccedile paylaşılabilir goumlzlemlere kapalı olay veya nesneleri konu alan bir bilgi dalının bilim
olduğundan soumlz etmek muumlmkuumln değildir
Kısaca ilk oumllccediluumlte goumlre bilim ampirik ve nesnel konusu olan sistematik bilgilerdir
Ancak bu anlamda bile bilim değişik nitelikteki bilgileri iccediline alacak bir genişliktedir Başka
bir deyimle konusu goumlzlenebilir ve nesnel olmakla birlikte bilimsel olmayan bazı bilgiler
vardır Bu nedenle bilimin sınırını ccedilizmek iccedilin ikinci bir oumllccediluumlte başvurmak gerekir Bu da
bilimin amacı ile ilgilidir Bilim kendine oumlzguuml belli bir amaca sahip olmak bakımından da
oumlteki bilgilerden ayrılır
Bilim birbirine bağlı ve birbirini izleyen uumlccedil aşamadan geccedilerek son amacını
gerccedilekleştirir Her bilimde bu amaca ulaşmak iccedilin izlenen aşamalar şunlardır
a) Goumlzleme dayanarak konusunu oluşturan olay ve nesneleri (kısaca olguları)
kavramak tanımlamak ve sınıflandırmak uumlzere ccediloumlzuumlmleyerek ispatlamak
b) Olgular arasında nedensellik ilişkileri kurmak ve bu ilişkileri goumlzlem yoluyla
sınayıp gerccedilekleyerek accedilıklamak
c) Ccedileşitli derecelerde gerccedileklenmiş ilişkileri genellikler yasalar kurumlar halinde dile
getirip bunlardan kalkarak gelecekle ilgili ccedilıkarımlarda bulunmaktır
Kısacası bilimin son amacı ispatlama ve accedilıklamalara dayanarak konusuna giren
olayların alacağı biccedilim ve izleyeceği doğrultu uumlzerinde oumlnceden ccedilıkarımlar yapmaktır Bilimi
boş bir uğraş ya da salt bilgisel bir doyum kaynağı olmaktan ccedilıkaran bu oumlzelliğidir Başka bir
deyimle bilimin pratik yarar ve oumlnemi bu ccedilıkarımcı oumlzelliğinde yatar Ancak bu ccedilıkarımlar
yoluyla bilim insana yaşam ve doğayı denetleme olanağı sunar
Bilginin konusunu oluşturan olay ve nesnelerin goumlzlenebilir oluşuyla bu goumlzlemlerin
herkese accedilık oluşu (nesnellik) bilgiye bilimsellik oumlzelliğini verir
Bilim temelde insanoğlunun kendisini ve ccedilevresini daha iyi tanıyıp gerektiğinde
etkileyebilme ona egemen olup kendi kontroluuml altına alma şeklindeki doğal istek ve
guumlduumlsuumlnden kaynaklanmaktadır
Bilimin temel işlevleri anlama (verstehen) accedilıklama (erklaeren) ve kontrol olarak
ifade edilebilir (Hayman 1975 s6)
7
BİLİMSEL BİLGİ
Bu başlık altında anlatılanlar ccedilok genel anlamda bilimsel bilgi ve bilimin tarihsel suumlreccedil
iccedilerisindeki kısa gelişimini aktararak oumlğrenme merakını artırmak ve bilimin gelişim suumlrecine
ilgi uyandırmak amacıyla dile getirilmiştir
İnsanoğlu var olduğundan beri uumlzerinde yaşadığı duumlnyayı ccedilevresini kuşatan evreni ve
hayatı anlamlandırma ccedilabası iccedilerisinde olmuştur Varlığı anlama ve yaşamı anlamlandırma
ccedilabası insanoğlunun yeryuumlzuumlndeki seruumlvenini şekillendiren en temel etken olmuştur
Yeryuumlzuumlnde yaşamını kolaylaştırma geccedilmişi ve geleceği anlamlandırma ccedilabası iccedilersinde olan
insan suumlrekli oumlğrenmeye ve bilgi edinmeye gayret etmiştir
Bu gayret sonucudur ki insanlığa ait bilgi birikimi bin yılları bulan bir doumlnemden
geccedilmiş ve guumlnuumlmuumlze kadar ulaşmıştır İnsanlığa ait olan bu bilgi mirasında her millet kendi
oumlzelliklerine goumlre pay sahibi olmuş ve mirasın gelişimine katkıda bulunmuştur
İnsanlığa ait bilgi mirasına medeniyet diyecek olursak tarihsel suumlreccedil iccedilerisinde şu
tespiti yapabiliriz Medeniyet bir bayrak yarışı gibidir Bayrak yarışlarında bir koşucu bayrağı
alır belirli bir mesafe gittikten sonra bir başkasına devreder ve yarış boumlylece suumlrer Medeniyet
yarışı da buna benzer Duumlnya uumlzerindeki bilgi mirası bir toplumun elinde şekillenir belli bir
doumlnem gelişir ve zamanı gelince bir başka topluluğun eline geccediler o toplum da gelişir ve yine
devredilir Bu boumlyle devam edip gider Burada anlatılan duumlnyamızın gerccedileğidir Bilgi bir
doumlnem Hint ve Ccedilinrsquode bir doumlnem Arabistan ve Mısırrsquoda bir doumlnem Tuumlrklerde en yuumlksek
devrini yaşamış ve bayrak başka toplumlara teslim edilmiştir
Bu insanlık mirasında Asteklerrsquoden Babilrsquoe Suumlmerlerrsquoden Perslere Yunanrsquodan
Romarsquoya ve daha sayamadığımız birccedilok topluluğa ait katkılar bulunmaktadır Şu anda duumlnya
uumlzerinde bu medeniyetin taşıyıcısı durumunda olan topluluk ise batı adını verdiğimiz milletler
grubudur
Batı insanlığa ait bilgi mirasını esasen 16 yuumlzyıllarda eline almış ve buguumlnlere kadar
taşımıştır Bir guumln onlarda bayrağı bir başka medeniyete teslim edeceklerdir
Batının elinde şekillenen bilgi medeniyetine en genel
anlamda pozitif bilim denmektedir Pozitif bilimin
koumlkleri doğal olarak ccedilok eskilere dayansa da Avrupa
da gelişimi Galileo ile başlatılabilir Galileo yaptığı
araştırmalarla insanlığa yeni ipuccedilları sunmuş ve
duumlnya uumlzerinde ccedilok ciddi değişimlere sebep olacak
bilgi suumlrecini başlatmıştır Galileorsquonun bulduğu
eylemsizlik kuramı batılıların tasavvur ettikleri evren
anlayışını koumlkten değiştirmiş ve batıda ciddi bir Resim 11 Galileo ve Engizisyon
8
zihinsel değişimin temellerini atmıştır Eylemsizlik kavramıyla yola ccedilıkan Galileo duumlnyanın
doumlnebileceğini anlamış ve bunu bir iddia olarak ortaya atmıştır O zamana kadar duumlnyayı
evrenin en altında duran sabit bir yer olarak duumlşuumlnen batılı zihniyeti bu bulguyla ciddi
sarsıntılara maruz kalmış ve hatta bu buumlyuumlk bilim adamını engizisyon mahkemelerinde
yargılayarak idamını istemişlerdir Galileo da baskılar karşısında geri adım atarak duumlnyanın
doumlnduumlğuuml iddiasından vazgeccedilmiştir
Duumlnyanın doumlnuumlyor olmasının Avruparsquoda bu kadar ciddi etkiler yapmasını anlamak
bizim medeniyetimiz iccedilin zordur Ccediluumlnkuuml bizdeki evren anlayışı batıdakine benzemez
Galileorsquonun engizisyonda yargılandığı doumlnemlerde bizler zaten Duumlnyanın doumlnduumlğuumlnuuml biliyor
ve hatta yıldızların ve Guumlneşin hareketlerini tespit etmeye ccedilalışıyorduk Bu yuumlzden bu bilgi
bizim iccedilin yeni değildi Aynı zamanda bizi etkilememesinin bir diğer nedeni ise bizdeki dini
anlayışın Hıristiyanlıktan farklı olmasıydı Bizdeki dini anlayış belirli bir evren tipini zorunlu
tutmuyordu Hıristiyan inanışına goumlre duumlnya evrenin en alt katıydı ve zaten aşağılık olan insan
burada yaşıyordu Evrenin en uumlstuumlnde ise tanrı bulunuyordu ve tanrı ile insanın arasında
bulunan diğer katlarda yuumlce insanlar yani rahipler ve ruhban sınıfı bulunuyordu Bu sınıf
insanla tanrı arasında aracılık vazifesini yerine getiriyor ve tanrının isteklerini insana insanın
isteklerini ise tanrıya iletmekle goumlrevli bulunuyorlardı İşte bu dini inanıştan dolayıdır ki
Galileorsquonun ortaya attığı duumlşuumlnceler Avruparsquoda ciddi sarsıntılara yol accedilmış ve bilim kiliseyle
muumlcadele etmek zorunda kalmıştır Kendi kutsal konumlarını kaybetmek istemeyen ruhban
sınıfı bu yeni goumlruumlşlere karşı muumlcadele etmiştir
Galileorsquonun bulgularıyla beslenen yeni fizik anlayışı Nevtonrsquola en kusursuz doumlnemine
ulaşmıştır Nevtonrsquoun bulgularıyla insanlar artık evreni tamamen ccediloumlzebileceklerine ve hatta
ele geccedilirebileceklerine inanmışlardır Nevtonrsquoun kurduğu mekanik fizik anlayışı şunu
gerektiriyordu Eğer biz nedenleri bilirsek her şeyin ccediloumlzuumlmuumlne ulaşabilir ve evrenin buumltuumln
sırlarını ccediloumlzebiliriz Bu fizik anlayışıyla yanılmaz ve kesin doğruların varlığına ve evrenin
tuumlm sırlarının ccediloumlzuumllebileceğine inanılmaya başlanmıştır İşte duumlnyanın hiccedilbir yerinde ve hiccedilbir
zaman değişmeyecek kesin ve yanılmaz doğruların elde edilebileceğini iddia eden bu bilim
goumlruumlşuumlne pozitif bilim denmiştir İnsanlık pozitif bilimin verdiği inanccedilla evrenin buumltuumln
sırlarını ccediloumlzebileceğini duumlşuumlnmuumlş geccedilmiş ve geleceğe dair tuumlm sırların insan aklı ve ccedilabasıyla
elde edilebileceğine inanmıştır
Buguumln hala bilime dair birccedilok tanımlama ve tespit bu pozitif bilim inancına bağlı
olarak ortaya konmakta ve anlatılmaya ccedilalışılmaktadır Pozitif bilim inancı iccedilerisinde bilim
ccedileşitli oumlzelliklerle tanımlanır
Bilime youmlnelik bu tuumlr oumlzellikler uzun bir suumlre varlığını ve inandırıcılığını korumuştur
Bahsedilen bu oumlzellikler pozitif bilim goumlruumlşuumlnuumln bir sonucu ve ccedilıkarımlarıdır Pozitif bilim ise
yerini 19 yuumlzyılın sonlarında ve 20 yuumlzyılın başlarında daha farklı ve değişik goumlruumlşlere
bırakmıştır Pozitif bilim inancındaki en koumlkluuml değişimi Einstein ve Max Planck yapmıştır Bu
iki buumlyuumlk bilim adamı pozitif bilimin evreni ccediloumlzeceği ve değişmez doğruları bulabileceği
inancını değiştirmişlerdir Einsteinrsquoın Roumllativitesi ve Max Planckrsquoın Kuantum Fiziği
insanlığın bilim anlayışını farklı bir youmlne kaydırmıştır Bu bilim adamlarının bulgularından
9
sonra bilimin tarafsız ve nesnel olmadığı duumlşuumlnuumllmeye başlanmıştır Bilimsel bilgide
objektifliğin değil suumlbjektifliğin var olduğu kesinliğin değil olasılığın kendisini goumlsterdiğini
bu bilim adamları ortaya koymuşlardır Bu nedenle pozitif bilim 20 yuumlzyılın ilk yarısından
sonra yerini modern bilime bırakmış ve bu anlayışta da ciddi değişimler meydana getirmiştir
Oumlrneğin Einstein insanın evreni ccediloumlzemeyeceğini sadece onu yorumlayabileceğini ileri
suumlrmuumlştuumlr Yani insanın yapabileceği evrenin sırlarını ccediloumlzebileceğini değil onu belli bir
zaman ve durum aralığı iccedilerisinde kendisine goumlre yorumlayabileceğini dile getirmiştir Max
Planck ise yapılan bilimsel ccedilalışmalarda kesinliğin değil ihtimallerin ve ihtimal hesaplarının
esas olduğunu ortaya koymuştur Bu iki goumlruumlş pozitif bilimi tamamen ortadan kaldırmamıştır
Bu bilim adamlarının bulgularından sonra şu ortaya ccedilıkmıştır Kesin doğrular olarak
adlandırılan bilimsel bilgiler normal boyuttaki durumlar iccedilin geccedilerlidir Makro ve mikro
duumlzeydeki bilimsel araştırmalarda kesinlik ve nesnellik yoktur Tam aksine bu duumlzeydeki
araştırmalarda kişisellik ve olasılık esastır Oumlrneğin atom parccedilalanarak atom altı duumlnya
incelendiğinde hem bilim adamının kişisel tercihleri deney ve goumlzlemi etkilemektedir ve hem
de bulduğu veriler kesin doğru olmaktan uzak sadece doğru olma ihtimali olan bilgiler
durumuna duumlşmektedir Einstein ve Max Planckrsquola bilim duumlnyasına kazandırılan en temel iki
oumlzellik bilimde makro ve mikro duumlzeylerde nesnelliğin ve kesinliğin olamayacağıdır Mesela
atom altı duumlnyasını incelerken nesnelliğin ve kesinliğin olamayacağına dair kuumlccediluumlk bir oumlrneği
burada ele alalım Normal bir termometreyle bir oda sıcaklığı oumllccediluumllduumlğuumlnde elde edilen bilgi
kesin gibi goumlzuumlkebilir Oda sıcaklığı oumllccediluumlluumlrken termometredeki ıssı odaya geccedilecektir fakat bu
ısı ccedilok duumlşuumlk olduğundan odanın sıcaklığının oumllccediluumlmuumlne ciddi bir etki yapmayacaktır ve
yaptığımız oumllccediluumlm doğru olarak duumlşuumlnuumllecektir Fakat aynı oumllccediluumlmuuml elektron ve protonlar
duumlzeyinde yaptığımızda kullanacağımız oumllccediluumlm aleti ne kadar kuumlccediluumlk olursa olsun sonucu ccedilok
buumlyuumlk oranda etkileyecektir Elektronlar ccedilok kuumlccediluumlk parccedilacıklar olduğu iccedilin ısıyı oumllccedilmek
amacıyla kullanacağımız herhangi bir oumllccediluumlm aracı sonucu ccedilok buumlyuumlk oranda değiştirecektir
Bu oda sıcaklığını kitaplık kadar buumlyuumlk bir termometreyle oumllccedilmeye benzeyecektir ki sonuccedil
asla kesine yakın olmayacaktır Ccediluumlnkuuml kitaplık kadar buumlyuumlk olan bir termometrenin sıcaklığı
ister istemez oda sıcaklığını buumlyuumlk oumllccediluumlde değiştirecektir
Max Planck ve Einsteinrsquola başlayan bilimsel bilgideki bu değişim buguumln daha
inanılmaz duumlzeylere varmıştır Post modern yaklaşım tabiri altında toplanabilecek bu anlayış
değişimleri bilimsel bilginin doğruluk değişmezlik nesnellik gibi oumlzelliklerini ciddi
boyutlarda sarsıntıya uğratacak duumlzeylere erişmiştir Bu nedenle bilimsel bilginin gelişimi
ciddi emek ve gayret sarf edilerek araştırılması ve oumlğrenilmesi gereken bir konu olarak
karşımıza ccedilıkmaktadır
10
BİLİMSEL BİLGİNİN OumlZELLİKLERİ
Bilimsel bilgi bilimsel metotlarla elde edilen bilgi tuumlruumlduumlr Bilimsel youmlntemler akıl
deney ve goumlzlemlere dayanmaktadır Bir bilginin bilimsel olabilmesi iccedilin youmlntemsel olması
gerekir Bilimsel bilgi objektif sistemli tutarlı ve eleştiriye accedilık bilgidir Bilimsel bilgiyi
buumlyuuml fal edebiyat ya da sanat gibi bilgi tuumlrlerinden ayıran temel oumlzellik bilimsel bilginin
konusunun ampirik (goumlrguumll) ve nesnel gerccedileklik olmasıdır Goumlrguumllluumlk bilginin konusunu
oluşturan olay ya da nesnelerin goumlzlemlenebilir olması anlamına gelir
Bilimsel bilginin kendine oumlzguuml bir takım oumlzellikleri vardır Bunlar şoumlyle sıralayabiliriz
Tarafsızlık İlkesi Bilimsel bilgi insanlar arasında din Dil millet ve ırk ayrımı
olmaksızın geccedilerlidir Bilimsel bilgi insanlığın ortak malıdır Onun bilimi benim bilimim
ayrımı olamaz Ayrıca tarafsızlık olguları değer yargılarının oumltesinde olduğu gibi
algılanmaktadır Ancak bilimdeki bu tarafsızlık mutlak değil sınırlıdır
Doğru Oumllccediluuml Bilimin gelişme ve olgunluk duumlzeyi oumllccedilme (nesnel ve olaylara sayı
verme) tekniğidir Yalnız nicelikler değil niteliklerde sayı ile değerlendirilebilir Oumllccedilme ve
oumllccedilekleme guumlvenirlik (her oumllccedilmede aynı sonucun alınması) ve geccedilerlilik (oumllccedilmek istenen
gerccedilekten oumllccediluumllmesi) oumlnemli kavramlardır
Kanıtlama Niteliği Bilimsel verilerin her şart ve durumda yenilenmesi ve sonuccedilların
gerccedilekleşmesi gerekir(Suyun yuumlz derecede kaynaması)
Genelleyici Olması Bilimin bu oumlzelliği olaylar arasında neden-sonuccedil ilişkisi kurmak
suretiyle genel kavramlara ulaşmaktır Bilimin bulguları aynı durumdaki tuumlm olaylar iccedilin
geccedilerlidir Bulgular buumltuumlnuuml iccedilerir Oumlrneğin oumlnermeler tuumlm metaller ısı karşısında genleşir
şeklinde değil de ısınan metal genleşir şeklinde ifade olunur
Olması gerekenle değil de olanla uğraşması Olması gereken olaylar isteklerimize
duygularımıza bağlı kalır ve değer yargılarının konusudur Bu değerlendirmeler değer
sistemine ve inanccedil sistemine goumlre değişir Oysa bilim var olanı araştırır
Nesneldir Bilimin bulguları kişisel goumlruumlş ve beğenilerden uzaktır Herkes
tarafından ortak olarak goumlzlemlenebilecek ve değerlendirilebilecek doğruları iccedilerir
Mantıksaldır Bilimin bulguları akla ters duumlşmez
Sağlam ve değişmez gerccedileklerdir Bilimsel bilgiyle elde edilen veriler zaman
iccedilerisinde değişmez Tutarlı ve kalıcıdır
11
Statik ve dinamik olması Bilim sadece statik bir bilgi değildir sınırları daha oumlnce
belirttiğimiz gibi devamlı gelişir Bilim aslında bir bilgi kuumltlesi buna devamlı eklenen yeni
bilgilerdir Burada şu soru sorulabilir bilimsel bilginin oumlzellikleri bunlarla sınırlımıdır
Bilimin buumltuumln oumlzelliklerini saymak olası değil ayrıca her bilim adamı bilimin bazı oumlzelliklerini
oumlne ccedilıkarır yanı bilim anlayışına goumlre değişik oumlzelliklerini vurgulayabilir Oumlrneğin bilimin
OLGUSAL ELEŞTİRİCİ SECcedilİCİ liği gibi oumlnemli oumlzellikleri de vardır
Bu oumlzelliklerinden bazıları DOĞA BİLİMrsquolerinde bazıları KUumlLTUumlR BİLİMrsquolerinde
oumlne ccedilıkmaktadır
12
BOumlLUumlM DEĞERLENDİRME SORULARI-I
1 Bilginin konusunu oluşturan olayların goumlzlenebilir olmasına ne denir a) Ampiriklik b) Suumlbjektiflik c) Nesnellik d) Objektiflik e) Genelleyicilik 2 Bilimsellikte goumlzlemlerin herkese accedilık olmasına ne denir a) Ampiriklik b) Suumlbjektiflik c) Nesnellik d) Objektiflik e) Genelleyicilik 3 Duumlnyanın hiccedilbir yerinde ve hiccedilbir zaman değişmeyecek kesin ve yanılmaz doğruların elde edilebileceğini iddia eden bu bilim dalı nedir a) Astronomi Bilimi b) Suumlbjektif Bilim c) Nesnel Bilim d) Objektif Bilim e) Pozitif Bilim 4 Bilimin tarafsız olmadığının duumlşuumlnuumllmesi hangi bilim adamlarıyla başlamıştır a) Einstein_Newton b) Newton_Max Planck c) Einstein_Max Planck d) Newton_Galileo e) Einstein_Galileo 5 Evreni belli bir zaman ve durum aralığı iccedilerisinde kendisine goumlre yorumlayabileceğini dile getiren bilim adamı kimdir a) Galileo b) Max Planck c) Newton d) Einstein e) Max Weber 6 Yapılan bilimsel ccedilalışmalarda kesinliğin değil ihtimallerin ve ihtimal hesaplarının esas olduğunu ortaya koyan bilim adamı kimdir a) Galileo b) Max Planck c) Newton d) Einstein e) Max Weber
13
7 Bilginin konusunu oluşturan olay ya da nesnelerin goumlzlemlenebilir olması anlamına gelir a) Goumlrguumllluumlk b) Nesnellik c) Objektiflik d) Suumlbjektiflik e) Olasılık 8 Bilimin sınırlarının devamlı gelişmesi bilimsel bilginin hangi oumlzelliğine girer a) Statik b) Nesnellik c) Durağan d) Esnek e) Dinamik 9 Bilimin bulguları kişisel goumlruumlş ve beğenilerden uzak olması aşağıdaki hangi oumlzellikle tanımlanır a) Statik b) Nesnellik c) Mantıksal d) Suumlbjektiflik e) Dinamik 10 Bilimin bulgularının aynı durumdaki tuumlm olaylar iccedilin geccedilerli olması hangi oumlzellikle accedilıklanır a) Genelleyici b) Nesnellik c) Statik d) Buumltuumlnleyici e) Dinamik 11 Bilimsel verilerin her şart ve durumda yenilenmesi ve sonuccedilların aynı şekilde gerccedilekleşmesi bilimin hangi oumlzelliğiyle accedilıklanır a) Genelleyici b) Kanıtlama Niteliği c) Deney d) Oumllccedilme e) Dinamik
4
ARAŞTIRMA YOumlNTEM VE TEKNİKLERİ
Ders Hocası Yrd Doccedil Dr Huumlseyin CEYLAN
Elektronik posta husceylanhotmailcom
Yararlanılacak Kaynaklar
1 Arseven A (1994) Alan Araştırma Youmlntemi İlkeler Teknikler Oumlrnekler Tekışık
Matbaası Ankara
2 Karasar N (1994) Bilimsel Araştırma Youmlntemi Kavramlar İlkeler Teknikler 7 Bs 3A
Araştırma Eğitim Danışmanlık Ltd Şti Ankara 1995
3 Saim K (1995) Bilimsel Araştırma ve İstatistik Teknikleri Tekışık Web Ofset Tesisleri
Ankara
4 Turkdoğan O (1995) Bilimsel Duumlşuumlnme ve Araştırma Metodolojisi MEB Yay
İstanbul
1HAFTA
DERSİN OumlZETİ
Konu Başlıkları
Bilimsel Bilgi Nedir
Bilim Nedir
Bilimsel Bilginin Oumlzellikleri Nelerdir
5
BİLİM NEDİR
Bilimin ne olduğu konusunda fikir edinebilmek iccedilin kısa oumlzluuml veya uzun ya da accedilık ve
kesin bir tanım yapmak yanıltıcı bir ccedilabadır Bilim tanımı yapanların hedefleri başkalarım
bilim konusunda aydınlatmak ve fikir sahibi yapmak değil aksine duumlnya ve onu
yorumlamanın bir aracı olan bilimsel yaklaşım konusunda nasıl bir tavır aldıklarını ortaya
koymak iccedilindir Bu nedenle de biz bilimi tanımlamak yerine bilimin ne olduğunu accedilıklamaya
ccedilalışalım Ccediluumlnkuuml bilimin konusu dinamiktir suumlratle değişmektedir Kapsamım belirlemekte
zordur Fakat bilim kavramını da accedilıklamamız gerekir
Bilim kavramının anlamını accedilıklamak uumlzere atılacak ilk adım bu kavramın terimsel
koumlkuumlne inmektedir Bilim (science) soumlzcuumlğuuml latince bilmek (scire) koumlkuumlnden tuumlremiş bir
terimdir ve bilinen şey (scientia) veya bilgi anlamına gelir
Bu bakımdan terimsel koumlkeninden bakarak bilimi geccedilerliliği kabul edilmiş sistemli
bilgiler kuumlmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Bilim bir uumlruumlnduumlr Bununla birilikte soumlz
konusu bilgilerin mantıksal ve olgusal bakımdan birbirleri ile ilgili olduğu ve bir buumltuumln
oluşturduğu belirtilmektedir O halde bilim en genel anlamıyla nesnel sağlamlığı olan neden-
sonuccedil ilişkilerinin ifade edildiği sistematik bilgiler kuumlmesidir Ancak bilim bu anlamda ele
alındığında kapsamı ccedilok geniş tutulmuş her tuumlrluuml bilgiyi iccediline alacak biccedilimde tanımlanmış
olur Oysa her bilgi dalı bilim olmadığı gibi bilim adını taşımakla birlikte bilimselliğe aykırı
duumlşen bilgi dalları da vardır
Oumlrneğin teoloji doğauumlstuuml veya deneyuumlstuuml bir varlık alanıyla ilgili bilgiler kuumlmesidir
Bu bilgilerin konusunu oluşturan kavramlar goumlzle goumlruumlluumlr elle tutulur bir gerccedilekliğe sahip
değildir Tersine bu kavramlar ancak goumlzlem ve deney dışı yollarla kavranabilecek olayları
dile getirir Bir başka oumlrnek de belli goumlk cisimlerinin youmlnettiği ve insanların denetlediği
goumlruumlşuumlne sahip olan ve astronomik olaylarda doğauumlstuuml guumlccedillerin varlığını savunun yıldız bilimi
bilim sayılmaz
Bu nedenle bilimi sadece sistemli bilgiler kuumlmesi olarak tanımlamak yeterli değildir
Başka bir deyimle tanımın kapsamını daraltmak gerekir Sistemli bilgiler iccedilinde bilimsel
olanları ayırabilmek iccedilin başvurulacak en oumlnemli oumllccediluumlt konusuyla ilgilidir Yukarıdaki
oumlrneklerden de anlaşılacağı gibi bir bilgi dalının bilim olabilmesi iccedilin her şeyden oumlnce
konusunun goumlzlenebilir (ampirik-deneysel) bir varlık alanı ve nesnel bir gerccedilekliği
bulunmalıdır
Burada ampiriklik bilginin konusunu oluşturan olayların goumlzlenebilir olması
nesnellikse bu goumlzlemin herkese accedilık bulunması demektir Bir bilgi ancak ccedileşitli goumlzlemciler
tarafından goumlzlenebilir bir konuya sahip olması halinde bilimsellik oumlzelliğini kazanır
6
Herkesccedile paylaşılabilir goumlzlemlere kapalı olay veya nesneleri konu alan bir bilgi dalının bilim
olduğundan soumlz etmek muumlmkuumln değildir
Kısaca ilk oumllccediluumlte goumlre bilim ampirik ve nesnel konusu olan sistematik bilgilerdir
Ancak bu anlamda bile bilim değişik nitelikteki bilgileri iccediline alacak bir genişliktedir Başka
bir deyimle konusu goumlzlenebilir ve nesnel olmakla birlikte bilimsel olmayan bazı bilgiler
vardır Bu nedenle bilimin sınırını ccedilizmek iccedilin ikinci bir oumllccediluumlte başvurmak gerekir Bu da
bilimin amacı ile ilgilidir Bilim kendine oumlzguuml belli bir amaca sahip olmak bakımından da
oumlteki bilgilerden ayrılır
Bilim birbirine bağlı ve birbirini izleyen uumlccedil aşamadan geccedilerek son amacını
gerccedilekleştirir Her bilimde bu amaca ulaşmak iccedilin izlenen aşamalar şunlardır
a) Goumlzleme dayanarak konusunu oluşturan olay ve nesneleri (kısaca olguları)
kavramak tanımlamak ve sınıflandırmak uumlzere ccediloumlzuumlmleyerek ispatlamak
b) Olgular arasında nedensellik ilişkileri kurmak ve bu ilişkileri goumlzlem yoluyla
sınayıp gerccedilekleyerek accedilıklamak
c) Ccedileşitli derecelerde gerccedileklenmiş ilişkileri genellikler yasalar kurumlar halinde dile
getirip bunlardan kalkarak gelecekle ilgili ccedilıkarımlarda bulunmaktır
Kısacası bilimin son amacı ispatlama ve accedilıklamalara dayanarak konusuna giren
olayların alacağı biccedilim ve izleyeceği doğrultu uumlzerinde oumlnceden ccedilıkarımlar yapmaktır Bilimi
boş bir uğraş ya da salt bilgisel bir doyum kaynağı olmaktan ccedilıkaran bu oumlzelliğidir Başka bir
deyimle bilimin pratik yarar ve oumlnemi bu ccedilıkarımcı oumlzelliğinde yatar Ancak bu ccedilıkarımlar
yoluyla bilim insana yaşam ve doğayı denetleme olanağı sunar
Bilginin konusunu oluşturan olay ve nesnelerin goumlzlenebilir oluşuyla bu goumlzlemlerin
herkese accedilık oluşu (nesnellik) bilgiye bilimsellik oumlzelliğini verir
Bilim temelde insanoğlunun kendisini ve ccedilevresini daha iyi tanıyıp gerektiğinde
etkileyebilme ona egemen olup kendi kontroluuml altına alma şeklindeki doğal istek ve
guumlduumlsuumlnden kaynaklanmaktadır
Bilimin temel işlevleri anlama (verstehen) accedilıklama (erklaeren) ve kontrol olarak
ifade edilebilir (Hayman 1975 s6)
7
BİLİMSEL BİLGİ
Bu başlık altında anlatılanlar ccedilok genel anlamda bilimsel bilgi ve bilimin tarihsel suumlreccedil
iccedilerisindeki kısa gelişimini aktararak oumlğrenme merakını artırmak ve bilimin gelişim suumlrecine
ilgi uyandırmak amacıyla dile getirilmiştir
İnsanoğlu var olduğundan beri uumlzerinde yaşadığı duumlnyayı ccedilevresini kuşatan evreni ve
hayatı anlamlandırma ccedilabası iccedilerisinde olmuştur Varlığı anlama ve yaşamı anlamlandırma
ccedilabası insanoğlunun yeryuumlzuumlndeki seruumlvenini şekillendiren en temel etken olmuştur
Yeryuumlzuumlnde yaşamını kolaylaştırma geccedilmişi ve geleceği anlamlandırma ccedilabası iccedilersinde olan
insan suumlrekli oumlğrenmeye ve bilgi edinmeye gayret etmiştir
Bu gayret sonucudur ki insanlığa ait bilgi birikimi bin yılları bulan bir doumlnemden
geccedilmiş ve guumlnuumlmuumlze kadar ulaşmıştır İnsanlığa ait olan bu bilgi mirasında her millet kendi
oumlzelliklerine goumlre pay sahibi olmuş ve mirasın gelişimine katkıda bulunmuştur
İnsanlığa ait bilgi mirasına medeniyet diyecek olursak tarihsel suumlreccedil iccedilerisinde şu
tespiti yapabiliriz Medeniyet bir bayrak yarışı gibidir Bayrak yarışlarında bir koşucu bayrağı
alır belirli bir mesafe gittikten sonra bir başkasına devreder ve yarış boumlylece suumlrer Medeniyet
yarışı da buna benzer Duumlnya uumlzerindeki bilgi mirası bir toplumun elinde şekillenir belli bir
doumlnem gelişir ve zamanı gelince bir başka topluluğun eline geccediler o toplum da gelişir ve yine
devredilir Bu boumlyle devam edip gider Burada anlatılan duumlnyamızın gerccedileğidir Bilgi bir
doumlnem Hint ve Ccedilinrsquode bir doumlnem Arabistan ve Mısırrsquoda bir doumlnem Tuumlrklerde en yuumlksek
devrini yaşamış ve bayrak başka toplumlara teslim edilmiştir
Bu insanlık mirasında Asteklerrsquoden Babilrsquoe Suumlmerlerrsquoden Perslere Yunanrsquodan
Romarsquoya ve daha sayamadığımız birccedilok topluluğa ait katkılar bulunmaktadır Şu anda duumlnya
uumlzerinde bu medeniyetin taşıyıcısı durumunda olan topluluk ise batı adını verdiğimiz milletler
grubudur
Batı insanlığa ait bilgi mirasını esasen 16 yuumlzyıllarda eline almış ve buguumlnlere kadar
taşımıştır Bir guumln onlarda bayrağı bir başka medeniyete teslim edeceklerdir
Batının elinde şekillenen bilgi medeniyetine en genel
anlamda pozitif bilim denmektedir Pozitif bilimin
koumlkleri doğal olarak ccedilok eskilere dayansa da Avrupa
da gelişimi Galileo ile başlatılabilir Galileo yaptığı
araştırmalarla insanlığa yeni ipuccedilları sunmuş ve
duumlnya uumlzerinde ccedilok ciddi değişimlere sebep olacak
bilgi suumlrecini başlatmıştır Galileorsquonun bulduğu
eylemsizlik kuramı batılıların tasavvur ettikleri evren
anlayışını koumlkten değiştirmiş ve batıda ciddi bir Resim 11 Galileo ve Engizisyon
8
zihinsel değişimin temellerini atmıştır Eylemsizlik kavramıyla yola ccedilıkan Galileo duumlnyanın
doumlnebileceğini anlamış ve bunu bir iddia olarak ortaya atmıştır O zamana kadar duumlnyayı
evrenin en altında duran sabit bir yer olarak duumlşuumlnen batılı zihniyeti bu bulguyla ciddi
sarsıntılara maruz kalmış ve hatta bu buumlyuumlk bilim adamını engizisyon mahkemelerinde
yargılayarak idamını istemişlerdir Galileo da baskılar karşısında geri adım atarak duumlnyanın
doumlnduumlğuuml iddiasından vazgeccedilmiştir
Duumlnyanın doumlnuumlyor olmasının Avruparsquoda bu kadar ciddi etkiler yapmasını anlamak
bizim medeniyetimiz iccedilin zordur Ccediluumlnkuuml bizdeki evren anlayışı batıdakine benzemez
Galileorsquonun engizisyonda yargılandığı doumlnemlerde bizler zaten Duumlnyanın doumlnduumlğuumlnuuml biliyor
ve hatta yıldızların ve Guumlneşin hareketlerini tespit etmeye ccedilalışıyorduk Bu yuumlzden bu bilgi
bizim iccedilin yeni değildi Aynı zamanda bizi etkilememesinin bir diğer nedeni ise bizdeki dini
anlayışın Hıristiyanlıktan farklı olmasıydı Bizdeki dini anlayış belirli bir evren tipini zorunlu
tutmuyordu Hıristiyan inanışına goumlre duumlnya evrenin en alt katıydı ve zaten aşağılık olan insan
burada yaşıyordu Evrenin en uumlstuumlnde ise tanrı bulunuyordu ve tanrı ile insanın arasında
bulunan diğer katlarda yuumlce insanlar yani rahipler ve ruhban sınıfı bulunuyordu Bu sınıf
insanla tanrı arasında aracılık vazifesini yerine getiriyor ve tanrının isteklerini insana insanın
isteklerini ise tanrıya iletmekle goumlrevli bulunuyorlardı İşte bu dini inanıştan dolayıdır ki
Galileorsquonun ortaya attığı duumlşuumlnceler Avruparsquoda ciddi sarsıntılara yol accedilmış ve bilim kiliseyle
muumlcadele etmek zorunda kalmıştır Kendi kutsal konumlarını kaybetmek istemeyen ruhban
sınıfı bu yeni goumlruumlşlere karşı muumlcadele etmiştir
Galileorsquonun bulgularıyla beslenen yeni fizik anlayışı Nevtonrsquola en kusursuz doumlnemine
ulaşmıştır Nevtonrsquoun bulgularıyla insanlar artık evreni tamamen ccediloumlzebileceklerine ve hatta
ele geccedilirebileceklerine inanmışlardır Nevtonrsquoun kurduğu mekanik fizik anlayışı şunu
gerektiriyordu Eğer biz nedenleri bilirsek her şeyin ccediloumlzuumlmuumlne ulaşabilir ve evrenin buumltuumln
sırlarını ccediloumlzebiliriz Bu fizik anlayışıyla yanılmaz ve kesin doğruların varlığına ve evrenin
tuumlm sırlarının ccediloumlzuumllebileceğine inanılmaya başlanmıştır İşte duumlnyanın hiccedilbir yerinde ve hiccedilbir
zaman değişmeyecek kesin ve yanılmaz doğruların elde edilebileceğini iddia eden bu bilim
goumlruumlşuumlne pozitif bilim denmiştir İnsanlık pozitif bilimin verdiği inanccedilla evrenin buumltuumln
sırlarını ccediloumlzebileceğini duumlşuumlnmuumlş geccedilmiş ve geleceğe dair tuumlm sırların insan aklı ve ccedilabasıyla
elde edilebileceğine inanmıştır
Buguumln hala bilime dair birccedilok tanımlama ve tespit bu pozitif bilim inancına bağlı
olarak ortaya konmakta ve anlatılmaya ccedilalışılmaktadır Pozitif bilim inancı iccedilerisinde bilim
ccedileşitli oumlzelliklerle tanımlanır
Bilime youmlnelik bu tuumlr oumlzellikler uzun bir suumlre varlığını ve inandırıcılığını korumuştur
Bahsedilen bu oumlzellikler pozitif bilim goumlruumlşuumlnuumln bir sonucu ve ccedilıkarımlarıdır Pozitif bilim ise
yerini 19 yuumlzyılın sonlarında ve 20 yuumlzyılın başlarında daha farklı ve değişik goumlruumlşlere
bırakmıştır Pozitif bilim inancındaki en koumlkluuml değişimi Einstein ve Max Planck yapmıştır Bu
iki buumlyuumlk bilim adamı pozitif bilimin evreni ccediloumlzeceği ve değişmez doğruları bulabileceği
inancını değiştirmişlerdir Einsteinrsquoın Roumllativitesi ve Max Planckrsquoın Kuantum Fiziği
insanlığın bilim anlayışını farklı bir youmlne kaydırmıştır Bu bilim adamlarının bulgularından
9
sonra bilimin tarafsız ve nesnel olmadığı duumlşuumlnuumllmeye başlanmıştır Bilimsel bilgide
objektifliğin değil suumlbjektifliğin var olduğu kesinliğin değil olasılığın kendisini goumlsterdiğini
bu bilim adamları ortaya koymuşlardır Bu nedenle pozitif bilim 20 yuumlzyılın ilk yarısından
sonra yerini modern bilime bırakmış ve bu anlayışta da ciddi değişimler meydana getirmiştir
Oumlrneğin Einstein insanın evreni ccediloumlzemeyeceğini sadece onu yorumlayabileceğini ileri
suumlrmuumlştuumlr Yani insanın yapabileceği evrenin sırlarını ccediloumlzebileceğini değil onu belli bir
zaman ve durum aralığı iccedilerisinde kendisine goumlre yorumlayabileceğini dile getirmiştir Max
Planck ise yapılan bilimsel ccedilalışmalarda kesinliğin değil ihtimallerin ve ihtimal hesaplarının
esas olduğunu ortaya koymuştur Bu iki goumlruumlş pozitif bilimi tamamen ortadan kaldırmamıştır
Bu bilim adamlarının bulgularından sonra şu ortaya ccedilıkmıştır Kesin doğrular olarak
adlandırılan bilimsel bilgiler normal boyuttaki durumlar iccedilin geccedilerlidir Makro ve mikro
duumlzeydeki bilimsel araştırmalarda kesinlik ve nesnellik yoktur Tam aksine bu duumlzeydeki
araştırmalarda kişisellik ve olasılık esastır Oumlrneğin atom parccedilalanarak atom altı duumlnya
incelendiğinde hem bilim adamının kişisel tercihleri deney ve goumlzlemi etkilemektedir ve hem
de bulduğu veriler kesin doğru olmaktan uzak sadece doğru olma ihtimali olan bilgiler
durumuna duumlşmektedir Einstein ve Max Planckrsquola bilim duumlnyasına kazandırılan en temel iki
oumlzellik bilimde makro ve mikro duumlzeylerde nesnelliğin ve kesinliğin olamayacağıdır Mesela
atom altı duumlnyasını incelerken nesnelliğin ve kesinliğin olamayacağına dair kuumlccediluumlk bir oumlrneği
burada ele alalım Normal bir termometreyle bir oda sıcaklığı oumllccediluumllduumlğuumlnde elde edilen bilgi
kesin gibi goumlzuumlkebilir Oda sıcaklığı oumllccediluumlluumlrken termometredeki ıssı odaya geccedilecektir fakat bu
ısı ccedilok duumlşuumlk olduğundan odanın sıcaklığının oumllccediluumlmuumlne ciddi bir etki yapmayacaktır ve
yaptığımız oumllccediluumlm doğru olarak duumlşuumlnuumllecektir Fakat aynı oumllccediluumlmuuml elektron ve protonlar
duumlzeyinde yaptığımızda kullanacağımız oumllccediluumlm aleti ne kadar kuumlccediluumlk olursa olsun sonucu ccedilok
buumlyuumlk oranda etkileyecektir Elektronlar ccedilok kuumlccediluumlk parccedilacıklar olduğu iccedilin ısıyı oumllccedilmek
amacıyla kullanacağımız herhangi bir oumllccediluumlm aracı sonucu ccedilok buumlyuumlk oranda değiştirecektir
Bu oda sıcaklığını kitaplık kadar buumlyuumlk bir termometreyle oumllccedilmeye benzeyecektir ki sonuccedil
asla kesine yakın olmayacaktır Ccediluumlnkuuml kitaplık kadar buumlyuumlk olan bir termometrenin sıcaklığı
ister istemez oda sıcaklığını buumlyuumlk oumllccediluumlde değiştirecektir
Max Planck ve Einsteinrsquola başlayan bilimsel bilgideki bu değişim buguumln daha
inanılmaz duumlzeylere varmıştır Post modern yaklaşım tabiri altında toplanabilecek bu anlayış
değişimleri bilimsel bilginin doğruluk değişmezlik nesnellik gibi oumlzelliklerini ciddi
boyutlarda sarsıntıya uğratacak duumlzeylere erişmiştir Bu nedenle bilimsel bilginin gelişimi
ciddi emek ve gayret sarf edilerek araştırılması ve oumlğrenilmesi gereken bir konu olarak
karşımıza ccedilıkmaktadır
10
BİLİMSEL BİLGİNİN OumlZELLİKLERİ
Bilimsel bilgi bilimsel metotlarla elde edilen bilgi tuumlruumlduumlr Bilimsel youmlntemler akıl
deney ve goumlzlemlere dayanmaktadır Bir bilginin bilimsel olabilmesi iccedilin youmlntemsel olması
gerekir Bilimsel bilgi objektif sistemli tutarlı ve eleştiriye accedilık bilgidir Bilimsel bilgiyi
buumlyuuml fal edebiyat ya da sanat gibi bilgi tuumlrlerinden ayıran temel oumlzellik bilimsel bilginin
konusunun ampirik (goumlrguumll) ve nesnel gerccedileklik olmasıdır Goumlrguumllluumlk bilginin konusunu
oluşturan olay ya da nesnelerin goumlzlemlenebilir olması anlamına gelir
Bilimsel bilginin kendine oumlzguuml bir takım oumlzellikleri vardır Bunlar şoumlyle sıralayabiliriz
Tarafsızlık İlkesi Bilimsel bilgi insanlar arasında din Dil millet ve ırk ayrımı
olmaksızın geccedilerlidir Bilimsel bilgi insanlığın ortak malıdır Onun bilimi benim bilimim
ayrımı olamaz Ayrıca tarafsızlık olguları değer yargılarının oumltesinde olduğu gibi
algılanmaktadır Ancak bilimdeki bu tarafsızlık mutlak değil sınırlıdır
Doğru Oumllccediluuml Bilimin gelişme ve olgunluk duumlzeyi oumllccedilme (nesnel ve olaylara sayı
verme) tekniğidir Yalnız nicelikler değil niteliklerde sayı ile değerlendirilebilir Oumllccedilme ve
oumllccedilekleme guumlvenirlik (her oumllccedilmede aynı sonucun alınması) ve geccedilerlilik (oumllccedilmek istenen
gerccedilekten oumllccediluumllmesi) oumlnemli kavramlardır
Kanıtlama Niteliği Bilimsel verilerin her şart ve durumda yenilenmesi ve sonuccedilların
gerccedilekleşmesi gerekir(Suyun yuumlz derecede kaynaması)
Genelleyici Olması Bilimin bu oumlzelliği olaylar arasında neden-sonuccedil ilişkisi kurmak
suretiyle genel kavramlara ulaşmaktır Bilimin bulguları aynı durumdaki tuumlm olaylar iccedilin
geccedilerlidir Bulgular buumltuumlnuuml iccedilerir Oumlrneğin oumlnermeler tuumlm metaller ısı karşısında genleşir
şeklinde değil de ısınan metal genleşir şeklinde ifade olunur
Olması gerekenle değil de olanla uğraşması Olması gereken olaylar isteklerimize
duygularımıza bağlı kalır ve değer yargılarının konusudur Bu değerlendirmeler değer
sistemine ve inanccedil sistemine goumlre değişir Oysa bilim var olanı araştırır
Nesneldir Bilimin bulguları kişisel goumlruumlş ve beğenilerden uzaktır Herkes
tarafından ortak olarak goumlzlemlenebilecek ve değerlendirilebilecek doğruları iccedilerir
Mantıksaldır Bilimin bulguları akla ters duumlşmez
Sağlam ve değişmez gerccedileklerdir Bilimsel bilgiyle elde edilen veriler zaman
iccedilerisinde değişmez Tutarlı ve kalıcıdır
11
Statik ve dinamik olması Bilim sadece statik bir bilgi değildir sınırları daha oumlnce
belirttiğimiz gibi devamlı gelişir Bilim aslında bir bilgi kuumltlesi buna devamlı eklenen yeni
bilgilerdir Burada şu soru sorulabilir bilimsel bilginin oumlzellikleri bunlarla sınırlımıdır
Bilimin buumltuumln oumlzelliklerini saymak olası değil ayrıca her bilim adamı bilimin bazı oumlzelliklerini
oumlne ccedilıkarır yanı bilim anlayışına goumlre değişik oumlzelliklerini vurgulayabilir Oumlrneğin bilimin
OLGUSAL ELEŞTİRİCİ SECcedilİCİ liği gibi oumlnemli oumlzellikleri de vardır
Bu oumlzelliklerinden bazıları DOĞA BİLİMrsquolerinde bazıları KUumlLTUumlR BİLİMrsquolerinde
oumlne ccedilıkmaktadır
12
BOumlLUumlM DEĞERLENDİRME SORULARI-I
1 Bilginin konusunu oluşturan olayların goumlzlenebilir olmasına ne denir a) Ampiriklik b) Suumlbjektiflik c) Nesnellik d) Objektiflik e) Genelleyicilik 2 Bilimsellikte goumlzlemlerin herkese accedilık olmasına ne denir a) Ampiriklik b) Suumlbjektiflik c) Nesnellik d) Objektiflik e) Genelleyicilik 3 Duumlnyanın hiccedilbir yerinde ve hiccedilbir zaman değişmeyecek kesin ve yanılmaz doğruların elde edilebileceğini iddia eden bu bilim dalı nedir a) Astronomi Bilimi b) Suumlbjektif Bilim c) Nesnel Bilim d) Objektif Bilim e) Pozitif Bilim 4 Bilimin tarafsız olmadığının duumlşuumlnuumllmesi hangi bilim adamlarıyla başlamıştır a) Einstein_Newton b) Newton_Max Planck c) Einstein_Max Planck d) Newton_Galileo e) Einstein_Galileo 5 Evreni belli bir zaman ve durum aralığı iccedilerisinde kendisine goumlre yorumlayabileceğini dile getiren bilim adamı kimdir a) Galileo b) Max Planck c) Newton d) Einstein e) Max Weber 6 Yapılan bilimsel ccedilalışmalarda kesinliğin değil ihtimallerin ve ihtimal hesaplarının esas olduğunu ortaya koyan bilim adamı kimdir a) Galileo b) Max Planck c) Newton d) Einstein e) Max Weber
13
7 Bilginin konusunu oluşturan olay ya da nesnelerin goumlzlemlenebilir olması anlamına gelir a) Goumlrguumllluumlk b) Nesnellik c) Objektiflik d) Suumlbjektiflik e) Olasılık 8 Bilimin sınırlarının devamlı gelişmesi bilimsel bilginin hangi oumlzelliğine girer a) Statik b) Nesnellik c) Durağan d) Esnek e) Dinamik 9 Bilimin bulguları kişisel goumlruumlş ve beğenilerden uzak olması aşağıdaki hangi oumlzellikle tanımlanır a) Statik b) Nesnellik c) Mantıksal d) Suumlbjektiflik e) Dinamik 10 Bilimin bulgularının aynı durumdaki tuumlm olaylar iccedilin geccedilerli olması hangi oumlzellikle accedilıklanır a) Genelleyici b) Nesnellik c) Statik d) Buumltuumlnleyici e) Dinamik 11 Bilimsel verilerin her şart ve durumda yenilenmesi ve sonuccedilların aynı şekilde gerccedilekleşmesi bilimin hangi oumlzelliğiyle accedilıklanır a) Genelleyici b) Kanıtlama Niteliği c) Deney d) Oumllccedilme e) Dinamik
5
BİLİM NEDİR
Bilimin ne olduğu konusunda fikir edinebilmek iccedilin kısa oumlzluuml veya uzun ya da accedilık ve
kesin bir tanım yapmak yanıltıcı bir ccedilabadır Bilim tanımı yapanların hedefleri başkalarım
bilim konusunda aydınlatmak ve fikir sahibi yapmak değil aksine duumlnya ve onu
yorumlamanın bir aracı olan bilimsel yaklaşım konusunda nasıl bir tavır aldıklarını ortaya
koymak iccedilindir Bu nedenle de biz bilimi tanımlamak yerine bilimin ne olduğunu accedilıklamaya
ccedilalışalım Ccediluumlnkuuml bilimin konusu dinamiktir suumlratle değişmektedir Kapsamım belirlemekte
zordur Fakat bilim kavramını da accedilıklamamız gerekir
Bilim kavramının anlamını accedilıklamak uumlzere atılacak ilk adım bu kavramın terimsel
koumlkuumlne inmektedir Bilim (science) soumlzcuumlğuuml latince bilmek (scire) koumlkuumlnden tuumlremiş bir
terimdir ve bilinen şey (scientia) veya bilgi anlamına gelir
Bu bakımdan terimsel koumlkeninden bakarak bilimi geccedilerliliği kabul edilmiş sistemli
bilgiler kuumlmesi olarak tanımlamak muumlmkuumlnduumlr Bilim bir uumlruumlnduumlr Bununla birilikte soumlz
konusu bilgilerin mantıksal ve olgusal bakımdan birbirleri ile ilgili olduğu ve bir buumltuumln
oluşturduğu belirtilmektedir O halde bilim en genel anlamıyla nesnel sağlamlığı olan neden-
sonuccedil ilişkilerinin ifade edildiği sistematik bilgiler kuumlmesidir Ancak bilim bu anlamda ele
alındığında kapsamı ccedilok geniş tutulmuş her tuumlrluuml bilgiyi iccediline alacak biccedilimde tanımlanmış
olur Oysa her bilgi dalı bilim olmadığı gibi bilim adını taşımakla birlikte bilimselliğe aykırı
duumlşen bilgi dalları da vardır
Oumlrneğin teoloji doğauumlstuuml veya deneyuumlstuuml bir varlık alanıyla ilgili bilgiler kuumlmesidir
Bu bilgilerin konusunu oluşturan kavramlar goumlzle goumlruumlluumlr elle tutulur bir gerccedilekliğe sahip
değildir Tersine bu kavramlar ancak goumlzlem ve deney dışı yollarla kavranabilecek olayları
dile getirir Bir başka oumlrnek de belli goumlk cisimlerinin youmlnettiği ve insanların denetlediği
goumlruumlşuumlne sahip olan ve astronomik olaylarda doğauumlstuuml guumlccedillerin varlığını savunun yıldız bilimi
bilim sayılmaz
Bu nedenle bilimi sadece sistemli bilgiler kuumlmesi olarak tanımlamak yeterli değildir
Başka bir deyimle tanımın kapsamını daraltmak gerekir Sistemli bilgiler iccedilinde bilimsel
olanları ayırabilmek iccedilin başvurulacak en oumlnemli oumllccediluumlt konusuyla ilgilidir Yukarıdaki
oumlrneklerden de anlaşılacağı gibi bir bilgi dalının bilim olabilmesi iccedilin her şeyden oumlnce
konusunun goumlzlenebilir (ampirik-deneysel) bir varlık alanı ve nesnel bir gerccedilekliği
bulunmalıdır
Burada ampiriklik bilginin konusunu oluşturan olayların goumlzlenebilir olması
nesnellikse bu goumlzlemin herkese accedilık bulunması demektir Bir bilgi ancak ccedileşitli goumlzlemciler
tarafından goumlzlenebilir bir konuya sahip olması halinde bilimsellik oumlzelliğini kazanır
6
Herkesccedile paylaşılabilir goumlzlemlere kapalı olay veya nesneleri konu alan bir bilgi dalının bilim
olduğundan soumlz etmek muumlmkuumln değildir
Kısaca ilk oumllccediluumlte goumlre bilim ampirik ve nesnel konusu olan sistematik bilgilerdir
Ancak bu anlamda bile bilim değişik nitelikteki bilgileri iccediline alacak bir genişliktedir Başka
bir deyimle konusu goumlzlenebilir ve nesnel olmakla birlikte bilimsel olmayan bazı bilgiler
vardır Bu nedenle bilimin sınırını ccedilizmek iccedilin ikinci bir oumllccediluumlte başvurmak gerekir Bu da
bilimin amacı ile ilgilidir Bilim kendine oumlzguuml belli bir amaca sahip olmak bakımından da
oumlteki bilgilerden ayrılır
Bilim birbirine bağlı ve birbirini izleyen uumlccedil aşamadan geccedilerek son amacını
gerccedilekleştirir Her bilimde bu amaca ulaşmak iccedilin izlenen aşamalar şunlardır
a) Goumlzleme dayanarak konusunu oluşturan olay ve nesneleri (kısaca olguları)
kavramak tanımlamak ve sınıflandırmak uumlzere ccediloumlzuumlmleyerek ispatlamak
b) Olgular arasında nedensellik ilişkileri kurmak ve bu ilişkileri goumlzlem yoluyla
sınayıp gerccedilekleyerek accedilıklamak
c) Ccedileşitli derecelerde gerccedileklenmiş ilişkileri genellikler yasalar kurumlar halinde dile
getirip bunlardan kalkarak gelecekle ilgili ccedilıkarımlarda bulunmaktır
Kısacası bilimin son amacı ispatlama ve accedilıklamalara dayanarak konusuna giren
olayların alacağı biccedilim ve izleyeceği doğrultu uumlzerinde oumlnceden ccedilıkarımlar yapmaktır Bilimi
boş bir uğraş ya da salt bilgisel bir doyum kaynağı olmaktan ccedilıkaran bu oumlzelliğidir Başka bir
deyimle bilimin pratik yarar ve oumlnemi bu ccedilıkarımcı oumlzelliğinde yatar Ancak bu ccedilıkarımlar
yoluyla bilim insana yaşam ve doğayı denetleme olanağı sunar
Bilginin konusunu oluşturan olay ve nesnelerin goumlzlenebilir oluşuyla bu goumlzlemlerin
herkese accedilık oluşu (nesnellik) bilgiye bilimsellik oumlzelliğini verir
Bilim temelde insanoğlunun kendisini ve ccedilevresini daha iyi tanıyıp gerektiğinde
etkileyebilme ona egemen olup kendi kontroluuml altına alma şeklindeki doğal istek ve
guumlduumlsuumlnden kaynaklanmaktadır
Bilimin temel işlevleri anlama (verstehen) accedilıklama (erklaeren) ve kontrol olarak
ifade edilebilir (Hayman 1975 s6)
7
BİLİMSEL BİLGİ
Bu başlık altında anlatılanlar ccedilok genel anlamda bilimsel bilgi ve bilimin tarihsel suumlreccedil
iccedilerisindeki kısa gelişimini aktararak oumlğrenme merakını artırmak ve bilimin gelişim suumlrecine
ilgi uyandırmak amacıyla dile getirilmiştir
İnsanoğlu var olduğundan beri uumlzerinde yaşadığı duumlnyayı ccedilevresini kuşatan evreni ve
hayatı anlamlandırma ccedilabası iccedilerisinde olmuştur Varlığı anlama ve yaşamı anlamlandırma
ccedilabası insanoğlunun yeryuumlzuumlndeki seruumlvenini şekillendiren en temel etken olmuştur
Yeryuumlzuumlnde yaşamını kolaylaştırma geccedilmişi ve geleceği anlamlandırma ccedilabası iccedilersinde olan
insan suumlrekli oumlğrenmeye ve bilgi edinmeye gayret etmiştir
Bu gayret sonucudur ki insanlığa ait bilgi birikimi bin yılları bulan bir doumlnemden
geccedilmiş ve guumlnuumlmuumlze kadar ulaşmıştır İnsanlığa ait olan bu bilgi mirasında her millet kendi
oumlzelliklerine goumlre pay sahibi olmuş ve mirasın gelişimine katkıda bulunmuştur
İnsanlığa ait bilgi mirasına medeniyet diyecek olursak tarihsel suumlreccedil iccedilerisinde şu
tespiti yapabiliriz Medeniyet bir bayrak yarışı gibidir Bayrak yarışlarında bir koşucu bayrağı
alır belirli bir mesafe gittikten sonra bir başkasına devreder ve yarış boumlylece suumlrer Medeniyet
yarışı da buna benzer Duumlnya uumlzerindeki bilgi mirası bir toplumun elinde şekillenir belli bir
doumlnem gelişir ve zamanı gelince bir başka topluluğun eline geccediler o toplum da gelişir ve yine
devredilir Bu boumlyle devam edip gider Burada anlatılan duumlnyamızın gerccedileğidir Bilgi bir
doumlnem Hint ve Ccedilinrsquode bir doumlnem Arabistan ve Mısırrsquoda bir doumlnem Tuumlrklerde en yuumlksek
devrini yaşamış ve bayrak başka toplumlara teslim edilmiştir
Bu insanlık mirasında Asteklerrsquoden Babilrsquoe Suumlmerlerrsquoden Perslere Yunanrsquodan
Romarsquoya ve daha sayamadığımız birccedilok topluluğa ait katkılar bulunmaktadır Şu anda duumlnya
uumlzerinde bu medeniyetin taşıyıcısı durumunda olan topluluk ise batı adını verdiğimiz milletler
grubudur
Batı insanlığa ait bilgi mirasını esasen 16 yuumlzyıllarda eline almış ve buguumlnlere kadar
taşımıştır Bir guumln onlarda bayrağı bir başka medeniyete teslim edeceklerdir
Batının elinde şekillenen bilgi medeniyetine en genel
anlamda pozitif bilim denmektedir Pozitif bilimin
koumlkleri doğal olarak ccedilok eskilere dayansa da Avrupa
da gelişimi Galileo ile başlatılabilir Galileo yaptığı
araştırmalarla insanlığa yeni ipuccedilları sunmuş ve
duumlnya uumlzerinde ccedilok ciddi değişimlere sebep olacak
bilgi suumlrecini başlatmıştır Galileorsquonun bulduğu
eylemsizlik kuramı batılıların tasavvur ettikleri evren
anlayışını koumlkten değiştirmiş ve batıda ciddi bir Resim 11 Galileo ve Engizisyon
8
zihinsel değişimin temellerini atmıştır Eylemsizlik kavramıyla yola ccedilıkan Galileo duumlnyanın
doumlnebileceğini anlamış ve bunu bir iddia olarak ortaya atmıştır O zamana kadar duumlnyayı
evrenin en altında duran sabit bir yer olarak duumlşuumlnen batılı zihniyeti bu bulguyla ciddi
sarsıntılara maruz kalmış ve hatta bu buumlyuumlk bilim adamını engizisyon mahkemelerinde
yargılayarak idamını istemişlerdir Galileo da baskılar karşısında geri adım atarak duumlnyanın
doumlnduumlğuuml iddiasından vazgeccedilmiştir
Duumlnyanın doumlnuumlyor olmasının Avruparsquoda bu kadar ciddi etkiler yapmasını anlamak
bizim medeniyetimiz iccedilin zordur Ccediluumlnkuuml bizdeki evren anlayışı batıdakine benzemez
Galileorsquonun engizisyonda yargılandığı doumlnemlerde bizler zaten Duumlnyanın doumlnduumlğuumlnuuml biliyor
ve hatta yıldızların ve Guumlneşin hareketlerini tespit etmeye ccedilalışıyorduk Bu yuumlzden bu bilgi
bizim iccedilin yeni değildi Aynı zamanda bizi etkilememesinin bir diğer nedeni ise bizdeki dini
anlayışın Hıristiyanlıktan farklı olmasıydı Bizdeki dini anlayış belirli bir evren tipini zorunlu
tutmuyordu Hıristiyan inanışına goumlre duumlnya evrenin en alt katıydı ve zaten aşağılık olan insan
burada yaşıyordu Evrenin en uumlstuumlnde ise tanrı bulunuyordu ve tanrı ile insanın arasında
bulunan diğer katlarda yuumlce insanlar yani rahipler ve ruhban sınıfı bulunuyordu Bu sınıf
insanla tanrı arasında aracılık vazifesini yerine getiriyor ve tanrının isteklerini insana insanın
isteklerini ise tanrıya iletmekle goumlrevli bulunuyorlardı İşte bu dini inanıştan dolayıdır ki
Galileorsquonun ortaya attığı duumlşuumlnceler Avruparsquoda ciddi sarsıntılara yol accedilmış ve bilim kiliseyle
muumlcadele etmek zorunda kalmıştır Kendi kutsal konumlarını kaybetmek istemeyen ruhban
sınıfı bu yeni goumlruumlşlere karşı muumlcadele etmiştir
Galileorsquonun bulgularıyla beslenen yeni fizik anlayışı Nevtonrsquola en kusursuz doumlnemine
ulaşmıştır Nevtonrsquoun bulgularıyla insanlar artık evreni tamamen ccediloumlzebileceklerine ve hatta
ele geccedilirebileceklerine inanmışlardır Nevtonrsquoun kurduğu mekanik fizik anlayışı şunu
gerektiriyordu Eğer biz nedenleri bilirsek her şeyin ccediloumlzuumlmuumlne ulaşabilir ve evrenin buumltuumln
sırlarını ccediloumlzebiliriz Bu fizik anlayışıyla yanılmaz ve kesin doğruların varlığına ve evrenin
tuumlm sırlarının ccediloumlzuumllebileceğine inanılmaya başlanmıştır İşte duumlnyanın hiccedilbir yerinde ve hiccedilbir
zaman değişmeyecek kesin ve yanılmaz doğruların elde edilebileceğini iddia eden bu bilim
goumlruumlşuumlne pozitif bilim denmiştir İnsanlık pozitif bilimin verdiği inanccedilla evrenin buumltuumln
sırlarını ccediloumlzebileceğini duumlşuumlnmuumlş geccedilmiş ve geleceğe dair tuumlm sırların insan aklı ve ccedilabasıyla
elde edilebileceğine inanmıştır
Buguumln hala bilime dair birccedilok tanımlama ve tespit bu pozitif bilim inancına bağlı
olarak ortaya konmakta ve anlatılmaya ccedilalışılmaktadır Pozitif bilim inancı iccedilerisinde bilim
ccedileşitli oumlzelliklerle tanımlanır
Bilime youmlnelik bu tuumlr oumlzellikler uzun bir suumlre varlığını ve inandırıcılığını korumuştur
Bahsedilen bu oumlzellikler pozitif bilim goumlruumlşuumlnuumln bir sonucu ve ccedilıkarımlarıdır Pozitif bilim ise
yerini 19 yuumlzyılın sonlarında ve 20 yuumlzyılın başlarında daha farklı ve değişik goumlruumlşlere
bırakmıştır Pozitif bilim inancındaki en koumlkluuml değişimi Einstein ve Max Planck yapmıştır Bu
iki buumlyuumlk bilim adamı pozitif bilimin evreni ccediloumlzeceği ve değişmez doğruları bulabileceği
inancını değiştirmişlerdir Einsteinrsquoın Roumllativitesi ve Max Planckrsquoın Kuantum Fiziği
insanlığın bilim anlayışını farklı bir youmlne kaydırmıştır Bu bilim adamlarının bulgularından
9
sonra bilimin tarafsız ve nesnel olmadığı duumlşuumlnuumllmeye başlanmıştır Bilimsel bilgide
objektifliğin değil suumlbjektifliğin var olduğu kesinliğin değil olasılığın kendisini goumlsterdiğini
bu bilim adamları ortaya koymuşlardır Bu nedenle pozitif bilim 20 yuumlzyılın ilk yarısından
sonra yerini modern bilime bırakmış ve bu anlayışta da ciddi değişimler meydana getirmiştir
Oumlrneğin Einstein insanın evreni ccediloumlzemeyeceğini sadece onu yorumlayabileceğini ileri
suumlrmuumlştuumlr Yani insanın yapabileceği evrenin sırlarını ccediloumlzebileceğini değil onu belli bir
zaman ve durum aralığı iccedilerisinde kendisine goumlre yorumlayabileceğini dile getirmiştir Max
Planck ise yapılan bilimsel ccedilalışmalarda kesinliğin değil ihtimallerin ve ihtimal hesaplarının
esas olduğunu ortaya koymuştur Bu iki goumlruumlş pozitif bilimi tamamen ortadan kaldırmamıştır
Bu bilim adamlarının bulgularından sonra şu ortaya ccedilıkmıştır Kesin doğrular olarak
adlandırılan bilimsel bilgiler normal boyuttaki durumlar iccedilin geccedilerlidir Makro ve mikro
duumlzeydeki bilimsel araştırmalarda kesinlik ve nesnellik yoktur Tam aksine bu duumlzeydeki
araştırmalarda kişisellik ve olasılık esastır Oumlrneğin atom parccedilalanarak atom altı duumlnya
incelendiğinde hem bilim adamının kişisel tercihleri deney ve goumlzlemi etkilemektedir ve hem
de bulduğu veriler kesin doğru olmaktan uzak sadece doğru olma ihtimali olan bilgiler
durumuna duumlşmektedir Einstein ve Max Planckrsquola bilim duumlnyasına kazandırılan en temel iki
oumlzellik bilimde makro ve mikro duumlzeylerde nesnelliğin ve kesinliğin olamayacağıdır Mesela
atom altı duumlnyasını incelerken nesnelliğin ve kesinliğin olamayacağına dair kuumlccediluumlk bir oumlrneği
burada ele alalım Normal bir termometreyle bir oda sıcaklığı oumllccediluumllduumlğuumlnde elde edilen bilgi
kesin gibi goumlzuumlkebilir Oda sıcaklığı oumllccediluumlluumlrken termometredeki ıssı odaya geccedilecektir fakat bu
ısı ccedilok duumlşuumlk olduğundan odanın sıcaklığının oumllccediluumlmuumlne ciddi bir etki yapmayacaktır ve
yaptığımız oumllccediluumlm doğru olarak duumlşuumlnuumllecektir Fakat aynı oumllccediluumlmuuml elektron ve protonlar
duumlzeyinde yaptığımızda kullanacağımız oumllccediluumlm aleti ne kadar kuumlccediluumlk olursa olsun sonucu ccedilok
buumlyuumlk oranda etkileyecektir Elektronlar ccedilok kuumlccediluumlk parccedilacıklar olduğu iccedilin ısıyı oumllccedilmek
amacıyla kullanacağımız herhangi bir oumllccediluumlm aracı sonucu ccedilok buumlyuumlk oranda değiştirecektir
Bu oda sıcaklığını kitaplık kadar buumlyuumlk bir termometreyle oumllccedilmeye benzeyecektir ki sonuccedil
asla kesine yakın olmayacaktır Ccediluumlnkuuml kitaplık kadar buumlyuumlk olan bir termometrenin sıcaklığı
ister istemez oda sıcaklığını buumlyuumlk oumllccediluumlde değiştirecektir
Max Planck ve Einsteinrsquola başlayan bilimsel bilgideki bu değişim buguumln daha
inanılmaz duumlzeylere varmıştır Post modern yaklaşım tabiri altında toplanabilecek bu anlayış
değişimleri bilimsel bilginin doğruluk değişmezlik nesnellik gibi oumlzelliklerini ciddi
boyutlarda sarsıntıya uğratacak duumlzeylere erişmiştir Bu nedenle bilimsel bilginin gelişimi
ciddi emek ve gayret sarf edilerek araştırılması ve oumlğrenilmesi gereken bir konu olarak
karşımıza ccedilıkmaktadır
10
BİLİMSEL BİLGİNİN OumlZELLİKLERİ
Bilimsel bilgi bilimsel metotlarla elde edilen bilgi tuumlruumlduumlr Bilimsel youmlntemler akıl
deney ve goumlzlemlere dayanmaktadır Bir bilginin bilimsel olabilmesi iccedilin youmlntemsel olması
gerekir Bilimsel bilgi objektif sistemli tutarlı ve eleştiriye accedilık bilgidir Bilimsel bilgiyi
buumlyuuml fal edebiyat ya da sanat gibi bilgi tuumlrlerinden ayıran temel oumlzellik bilimsel bilginin
konusunun ampirik (goumlrguumll) ve nesnel gerccedileklik olmasıdır Goumlrguumllluumlk bilginin konusunu
oluşturan olay ya da nesnelerin goumlzlemlenebilir olması anlamına gelir
Bilimsel bilginin kendine oumlzguuml bir takım oumlzellikleri vardır Bunlar şoumlyle sıralayabiliriz
Tarafsızlık İlkesi Bilimsel bilgi insanlar arasında din Dil millet ve ırk ayrımı
olmaksızın geccedilerlidir Bilimsel bilgi insanlığın ortak malıdır Onun bilimi benim bilimim
ayrımı olamaz Ayrıca tarafsızlık olguları değer yargılarının oumltesinde olduğu gibi
algılanmaktadır Ancak bilimdeki bu tarafsızlık mutlak değil sınırlıdır
Doğru Oumllccediluuml Bilimin gelişme ve olgunluk duumlzeyi oumllccedilme (nesnel ve olaylara sayı
verme) tekniğidir Yalnız nicelikler değil niteliklerde sayı ile değerlendirilebilir Oumllccedilme ve
oumllccedilekleme guumlvenirlik (her oumllccedilmede aynı sonucun alınması) ve geccedilerlilik (oumllccedilmek istenen
gerccedilekten oumllccediluumllmesi) oumlnemli kavramlardır
Kanıtlama Niteliği Bilimsel verilerin her şart ve durumda yenilenmesi ve sonuccedilların
gerccedilekleşmesi gerekir(Suyun yuumlz derecede kaynaması)
Genelleyici Olması Bilimin bu oumlzelliği olaylar arasında neden-sonuccedil ilişkisi kurmak
suretiyle genel kavramlara ulaşmaktır Bilimin bulguları aynı durumdaki tuumlm olaylar iccedilin
geccedilerlidir Bulgular buumltuumlnuuml iccedilerir Oumlrneğin oumlnermeler tuumlm metaller ısı karşısında genleşir
şeklinde değil de ısınan metal genleşir şeklinde ifade olunur
Olması gerekenle değil de olanla uğraşması Olması gereken olaylar isteklerimize
duygularımıza bağlı kalır ve değer yargılarının konusudur Bu değerlendirmeler değer
sistemine ve inanccedil sistemine goumlre değişir Oysa bilim var olanı araştırır
Nesneldir Bilimin bulguları kişisel goumlruumlş ve beğenilerden uzaktır Herkes
tarafından ortak olarak goumlzlemlenebilecek ve değerlendirilebilecek doğruları iccedilerir
Mantıksaldır Bilimin bulguları akla ters duumlşmez
Sağlam ve değişmez gerccedileklerdir Bilimsel bilgiyle elde edilen veriler zaman
iccedilerisinde değişmez Tutarlı ve kalıcıdır
11
Statik ve dinamik olması Bilim sadece statik bir bilgi değildir sınırları daha oumlnce
belirttiğimiz gibi devamlı gelişir Bilim aslında bir bilgi kuumltlesi buna devamlı eklenen yeni
bilgilerdir Burada şu soru sorulabilir bilimsel bilginin oumlzellikleri bunlarla sınırlımıdır
Bilimin buumltuumln oumlzelliklerini saymak olası değil ayrıca her bilim adamı bilimin bazı oumlzelliklerini
oumlne ccedilıkarır yanı bilim anlayışına goumlre değişik oumlzelliklerini vurgulayabilir Oumlrneğin bilimin
OLGUSAL ELEŞTİRİCİ SECcedilİCİ liği gibi oumlnemli oumlzellikleri de vardır
Bu oumlzelliklerinden bazıları DOĞA BİLİMrsquolerinde bazıları KUumlLTUumlR BİLİMrsquolerinde
oumlne ccedilıkmaktadır
12
BOumlLUumlM DEĞERLENDİRME SORULARI-I
1 Bilginin konusunu oluşturan olayların goumlzlenebilir olmasına ne denir a) Ampiriklik b) Suumlbjektiflik c) Nesnellik d) Objektiflik e) Genelleyicilik 2 Bilimsellikte goumlzlemlerin herkese accedilık olmasına ne denir a) Ampiriklik b) Suumlbjektiflik c) Nesnellik d) Objektiflik e) Genelleyicilik 3 Duumlnyanın hiccedilbir yerinde ve hiccedilbir zaman değişmeyecek kesin ve yanılmaz doğruların elde edilebileceğini iddia eden bu bilim dalı nedir a) Astronomi Bilimi b) Suumlbjektif Bilim c) Nesnel Bilim d) Objektif Bilim e) Pozitif Bilim 4 Bilimin tarafsız olmadığının duumlşuumlnuumllmesi hangi bilim adamlarıyla başlamıştır a) Einstein_Newton b) Newton_Max Planck c) Einstein_Max Planck d) Newton_Galileo e) Einstein_Galileo 5 Evreni belli bir zaman ve durum aralığı iccedilerisinde kendisine goumlre yorumlayabileceğini dile getiren bilim adamı kimdir a) Galileo b) Max Planck c) Newton d) Einstein e) Max Weber 6 Yapılan bilimsel ccedilalışmalarda kesinliğin değil ihtimallerin ve ihtimal hesaplarının esas olduğunu ortaya koyan bilim adamı kimdir a) Galileo b) Max Planck c) Newton d) Einstein e) Max Weber
13
7 Bilginin konusunu oluşturan olay ya da nesnelerin goumlzlemlenebilir olması anlamına gelir a) Goumlrguumllluumlk b) Nesnellik c) Objektiflik d) Suumlbjektiflik e) Olasılık 8 Bilimin sınırlarının devamlı gelişmesi bilimsel bilginin hangi oumlzelliğine girer a) Statik b) Nesnellik c) Durağan d) Esnek e) Dinamik 9 Bilimin bulguları kişisel goumlruumlş ve beğenilerden uzak olması aşağıdaki hangi oumlzellikle tanımlanır a) Statik b) Nesnellik c) Mantıksal d) Suumlbjektiflik e) Dinamik 10 Bilimin bulgularının aynı durumdaki tuumlm olaylar iccedilin geccedilerli olması hangi oumlzellikle accedilıklanır a) Genelleyici b) Nesnellik c) Statik d) Buumltuumlnleyici e) Dinamik 11 Bilimsel verilerin her şart ve durumda yenilenmesi ve sonuccedilların aynı şekilde gerccedilekleşmesi bilimin hangi oumlzelliğiyle accedilıklanır a) Genelleyici b) Kanıtlama Niteliği c) Deney d) Oumllccedilme e) Dinamik
6
Herkesccedile paylaşılabilir goumlzlemlere kapalı olay veya nesneleri konu alan bir bilgi dalının bilim
olduğundan soumlz etmek muumlmkuumln değildir
Kısaca ilk oumllccediluumlte goumlre bilim ampirik ve nesnel konusu olan sistematik bilgilerdir
Ancak bu anlamda bile bilim değişik nitelikteki bilgileri iccediline alacak bir genişliktedir Başka
bir deyimle konusu goumlzlenebilir ve nesnel olmakla birlikte bilimsel olmayan bazı bilgiler
vardır Bu nedenle bilimin sınırını ccedilizmek iccedilin ikinci bir oumllccediluumlte başvurmak gerekir Bu da
bilimin amacı ile ilgilidir Bilim kendine oumlzguuml belli bir amaca sahip olmak bakımından da
oumlteki bilgilerden ayrılır
Bilim birbirine bağlı ve birbirini izleyen uumlccedil aşamadan geccedilerek son amacını
gerccedilekleştirir Her bilimde bu amaca ulaşmak iccedilin izlenen aşamalar şunlardır
a) Goumlzleme dayanarak konusunu oluşturan olay ve nesneleri (kısaca olguları)
kavramak tanımlamak ve sınıflandırmak uumlzere ccediloumlzuumlmleyerek ispatlamak
b) Olgular arasında nedensellik ilişkileri kurmak ve bu ilişkileri goumlzlem yoluyla
sınayıp gerccedilekleyerek accedilıklamak
c) Ccedileşitli derecelerde gerccedileklenmiş ilişkileri genellikler yasalar kurumlar halinde dile
getirip bunlardan kalkarak gelecekle ilgili ccedilıkarımlarda bulunmaktır
Kısacası bilimin son amacı ispatlama ve accedilıklamalara dayanarak konusuna giren
olayların alacağı biccedilim ve izleyeceği doğrultu uumlzerinde oumlnceden ccedilıkarımlar yapmaktır Bilimi
boş bir uğraş ya da salt bilgisel bir doyum kaynağı olmaktan ccedilıkaran bu oumlzelliğidir Başka bir
deyimle bilimin pratik yarar ve oumlnemi bu ccedilıkarımcı oumlzelliğinde yatar Ancak bu ccedilıkarımlar
yoluyla bilim insana yaşam ve doğayı denetleme olanağı sunar
Bilginin konusunu oluşturan olay ve nesnelerin goumlzlenebilir oluşuyla bu goumlzlemlerin
herkese accedilık oluşu (nesnellik) bilgiye bilimsellik oumlzelliğini verir
Bilim temelde insanoğlunun kendisini ve ccedilevresini daha iyi tanıyıp gerektiğinde
etkileyebilme ona egemen olup kendi kontroluuml altına alma şeklindeki doğal istek ve
guumlduumlsuumlnden kaynaklanmaktadır
Bilimin temel işlevleri anlama (verstehen) accedilıklama (erklaeren) ve kontrol olarak
ifade edilebilir (Hayman 1975 s6)
7
BİLİMSEL BİLGİ
Bu başlık altında anlatılanlar ccedilok genel anlamda bilimsel bilgi ve bilimin tarihsel suumlreccedil
iccedilerisindeki kısa gelişimini aktararak oumlğrenme merakını artırmak ve bilimin gelişim suumlrecine
ilgi uyandırmak amacıyla dile getirilmiştir
İnsanoğlu var olduğundan beri uumlzerinde yaşadığı duumlnyayı ccedilevresini kuşatan evreni ve
hayatı anlamlandırma ccedilabası iccedilerisinde olmuştur Varlığı anlama ve yaşamı anlamlandırma
ccedilabası insanoğlunun yeryuumlzuumlndeki seruumlvenini şekillendiren en temel etken olmuştur
Yeryuumlzuumlnde yaşamını kolaylaştırma geccedilmişi ve geleceği anlamlandırma ccedilabası iccedilersinde olan
insan suumlrekli oumlğrenmeye ve bilgi edinmeye gayret etmiştir
Bu gayret sonucudur ki insanlığa ait bilgi birikimi bin yılları bulan bir doumlnemden
geccedilmiş ve guumlnuumlmuumlze kadar ulaşmıştır İnsanlığa ait olan bu bilgi mirasında her millet kendi
oumlzelliklerine goumlre pay sahibi olmuş ve mirasın gelişimine katkıda bulunmuştur
İnsanlığa ait bilgi mirasına medeniyet diyecek olursak tarihsel suumlreccedil iccedilerisinde şu
tespiti yapabiliriz Medeniyet bir bayrak yarışı gibidir Bayrak yarışlarında bir koşucu bayrağı
alır belirli bir mesafe gittikten sonra bir başkasına devreder ve yarış boumlylece suumlrer Medeniyet
yarışı da buna benzer Duumlnya uumlzerindeki bilgi mirası bir toplumun elinde şekillenir belli bir
doumlnem gelişir ve zamanı gelince bir başka topluluğun eline geccediler o toplum da gelişir ve yine
devredilir Bu boumlyle devam edip gider Burada anlatılan duumlnyamızın gerccedileğidir Bilgi bir
doumlnem Hint ve Ccedilinrsquode bir doumlnem Arabistan ve Mısırrsquoda bir doumlnem Tuumlrklerde en yuumlksek
devrini yaşamış ve bayrak başka toplumlara teslim edilmiştir
Bu insanlık mirasında Asteklerrsquoden Babilrsquoe Suumlmerlerrsquoden Perslere Yunanrsquodan
Romarsquoya ve daha sayamadığımız birccedilok topluluğa ait katkılar bulunmaktadır Şu anda duumlnya
uumlzerinde bu medeniyetin taşıyıcısı durumunda olan topluluk ise batı adını verdiğimiz milletler
grubudur
Batı insanlığa ait bilgi mirasını esasen 16 yuumlzyıllarda eline almış ve buguumlnlere kadar
taşımıştır Bir guumln onlarda bayrağı bir başka medeniyete teslim edeceklerdir
Batının elinde şekillenen bilgi medeniyetine en genel
anlamda pozitif bilim denmektedir Pozitif bilimin
koumlkleri doğal olarak ccedilok eskilere dayansa da Avrupa
da gelişimi Galileo ile başlatılabilir Galileo yaptığı
araştırmalarla insanlığa yeni ipuccedilları sunmuş ve
duumlnya uumlzerinde ccedilok ciddi değişimlere sebep olacak
bilgi suumlrecini başlatmıştır Galileorsquonun bulduğu
eylemsizlik kuramı batılıların tasavvur ettikleri evren
anlayışını koumlkten değiştirmiş ve batıda ciddi bir Resim 11 Galileo ve Engizisyon
8
zihinsel değişimin temellerini atmıştır Eylemsizlik kavramıyla yola ccedilıkan Galileo duumlnyanın
doumlnebileceğini anlamış ve bunu bir iddia olarak ortaya atmıştır O zamana kadar duumlnyayı
evrenin en altında duran sabit bir yer olarak duumlşuumlnen batılı zihniyeti bu bulguyla ciddi
sarsıntılara maruz kalmış ve hatta bu buumlyuumlk bilim adamını engizisyon mahkemelerinde
yargılayarak idamını istemişlerdir Galileo da baskılar karşısında geri adım atarak duumlnyanın
doumlnduumlğuuml iddiasından vazgeccedilmiştir
Duumlnyanın doumlnuumlyor olmasının Avruparsquoda bu kadar ciddi etkiler yapmasını anlamak
bizim medeniyetimiz iccedilin zordur Ccediluumlnkuuml bizdeki evren anlayışı batıdakine benzemez
Galileorsquonun engizisyonda yargılandığı doumlnemlerde bizler zaten Duumlnyanın doumlnduumlğuumlnuuml biliyor
ve hatta yıldızların ve Guumlneşin hareketlerini tespit etmeye ccedilalışıyorduk Bu yuumlzden bu bilgi
bizim iccedilin yeni değildi Aynı zamanda bizi etkilememesinin bir diğer nedeni ise bizdeki dini
anlayışın Hıristiyanlıktan farklı olmasıydı Bizdeki dini anlayış belirli bir evren tipini zorunlu
tutmuyordu Hıristiyan inanışına goumlre duumlnya evrenin en alt katıydı ve zaten aşağılık olan insan
burada yaşıyordu Evrenin en uumlstuumlnde ise tanrı bulunuyordu ve tanrı ile insanın arasında
bulunan diğer katlarda yuumlce insanlar yani rahipler ve ruhban sınıfı bulunuyordu Bu sınıf
insanla tanrı arasında aracılık vazifesini yerine getiriyor ve tanrının isteklerini insana insanın
isteklerini ise tanrıya iletmekle goumlrevli bulunuyorlardı İşte bu dini inanıştan dolayıdır ki
Galileorsquonun ortaya attığı duumlşuumlnceler Avruparsquoda ciddi sarsıntılara yol accedilmış ve bilim kiliseyle
muumlcadele etmek zorunda kalmıştır Kendi kutsal konumlarını kaybetmek istemeyen ruhban
sınıfı bu yeni goumlruumlşlere karşı muumlcadele etmiştir
Galileorsquonun bulgularıyla beslenen yeni fizik anlayışı Nevtonrsquola en kusursuz doumlnemine
ulaşmıştır Nevtonrsquoun bulgularıyla insanlar artık evreni tamamen ccediloumlzebileceklerine ve hatta
ele geccedilirebileceklerine inanmışlardır Nevtonrsquoun kurduğu mekanik fizik anlayışı şunu
gerektiriyordu Eğer biz nedenleri bilirsek her şeyin ccediloumlzuumlmuumlne ulaşabilir ve evrenin buumltuumln
sırlarını ccediloumlzebiliriz Bu fizik anlayışıyla yanılmaz ve kesin doğruların varlığına ve evrenin
tuumlm sırlarının ccediloumlzuumllebileceğine inanılmaya başlanmıştır İşte duumlnyanın hiccedilbir yerinde ve hiccedilbir
zaman değişmeyecek kesin ve yanılmaz doğruların elde edilebileceğini iddia eden bu bilim
goumlruumlşuumlne pozitif bilim denmiştir İnsanlık pozitif bilimin verdiği inanccedilla evrenin buumltuumln
sırlarını ccediloumlzebileceğini duumlşuumlnmuumlş geccedilmiş ve geleceğe dair tuumlm sırların insan aklı ve ccedilabasıyla
elde edilebileceğine inanmıştır
Buguumln hala bilime dair birccedilok tanımlama ve tespit bu pozitif bilim inancına bağlı
olarak ortaya konmakta ve anlatılmaya ccedilalışılmaktadır Pozitif bilim inancı iccedilerisinde bilim
ccedileşitli oumlzelliklerle tanımlanır
Bilime youmlnelik bu tuumlr oumlzellikler uzun bir suumlre varlığını ve inandırıcılığını korumuştur
Bahsedilen bu oumlzellikler pozitif bilim goumlruumlşuumlnuumln bir sonucu ve ccedilıkarımlarıdır Pozitif bilim ise
yerini 19 yuumlzyılın sonlarında ve 20 yuumlzyılın başlarında daha farklı ve değişik goumlruumlşlere
bırakmıştır Pozitif bilim inancındaki en koumlkluuml değişimi Einstein ve Max Planck yapmıştır Bu
iki buumlyuumlk bilim adamı pozitif bilimin evreni ccediloumlzeceği ve değişmez doğruları bulabileceği
inancını değiştirmişlerdir Einsteinrsquoın Roumllativitesi ve Max Planckrsquoın Kuantum Fiziği
insanlığın bilim anlayışını farklı bir youmlne kaydırmıştır Bu bilim adamlarının bulgularından
9
sonra bilimin tarafsız ve nesnel olmadığı duumlşuumlnuumllmeye başlanmıştır Bilimsel bilgide
objektifliğin değil suumlbjektifliğin var olduğu kesinliğin değil olasılığın kendisini goumlsterdiğini
bu bilim adamları ortaya koymuşlardır Bu nedenle pozitif bilim 20 yuumlzyılın ilk yarısından
sonra yerini modern bilime bırakmış ve bu anlayışta da ciddi değişimler meydana getirmiştir
Oumlrneğin Einstein insanın evreni ccediloumlzemeyeceğini sadece onu yorumlayabileceğini ileri
suumlrmuumlştuumlr Yani insanın yapabileceği evrenin sırlarını ccediloumlzebileceğini değil onu belli bir
zaman ve durum aralığı iccedilerisinde kendisine goumlre yorumlayabileceğini dile getirmiştir Max
Planck ise yapılan bilimsel ccedilalışmalarda kesinliğin değil ihtimallerin ve ihtimal hesaplarının
esas olduğunu ortaya koymuştur Bu iki goumlruumlş pozitif bilimi tamamen ortadan kaldırmamıştır
Bu bilim adamlarının bulgularından sonra şu ortaya ccedilıkmıştır Kesin doğrular olarak
adlandırılan bilimsel bilgiler normal boyuttaki durumlar iccedilin geccedilerlidir Makro ve mikro
duumlzeydeki bilimsel araştırmalarda kesinlik ve nesnellik yoktur Tam aksine bu duumlzeydeki
araştırmalarda kişisellik ve olasılık esastır Oumlrneğin atom parccedilalanarak atom altı duumlnya
incelendiğinde hem bilim adamının kişisel tercihleri deney ve goumlzlemi etkilemektedir ve hem
de bulduğu veriler kesin doğru olmaktan uzak sadece doğru olma ihtimali olan bilgiler
durumuna duumlşmektedir Einstein ve Max Planckrsquola bilim duumlnyasına kazandırılan en temel iki
oumlzellik bilimde makro ve mikro duumlzeylerde nesnelliğin ve kesinliğin olamayacağıdır Mesela
atom altı duumlnyasını incelerken nesnelliğin ve kesinliğin olamayacağına dair kuumlccediluumlk bir oumlrneği
burada ele alalım Normal bir termometreyle bir oda sıcaklığı oumllccediluumllduumlğuumlnde elde edilen bilgi
kesin gibi goumlzuumlkebilir Oda sıcaklığı oumllccediluumlluumlrken termometredeki ıssı odaya geccedilecektir fakat bu
ısı ccedilok duumlşuumlk olduğundan odanın sıcaklığının oumllccediluumlmuumlne ciddi bir etki yapmayacaktır ve
yaptığımız oumllccediluumlm doğru olarak duumlşuumlnuumllecektir Fakat aynı oumllccediluumlmuuml elektron ve protonlar
duumlzeyinde yaptığımızda kullanacağımız oumllccediluumlm aleti ne kadar kuumlccediluumlk olursa olsun sonucu ccedilok
buumlyuumlk oranda etkileyecektir Elektronlar ccedilok kuumlccediluumlk parccedilacıklar olduğu iccedilin ısıyı oumllccedilmek
amacıyla kullanacağımız herhangi bir oumllccediluumlm aracı sonucu ccedilok buumlyuumlk oranda değiştirecektir
Bu oda sıcaklığını kitaplık kadar buumlyuumlk bir termometreyle oumllccedilmeye benzeyecektir ki sonuccedil
asla kesine yakın olmayacaktır Ccediluumlnkuuml kitaplık kadar buumlyuumlk olan bir termometrenin sıcaklığı
ister istemez oda sıcaklığını buumlyuumlk oumllccediluumlde değiştirecektir
Max Planck ve Einsteinrsquola başlayan bilimsel bilgideki bu değişim buguumln daha
inanılmaz duumlzeylere varmıştır Post modern yaklaşım tabiri altında toplanabilecek bu anlayış
değişimleri bilimsel bilginin doğruluk değişmezlik nesnellik gibi oumlzelliklerini ciddi
boyutlarda sarsıntıya uğratacak duumlzeylere erişmiştir Bu nedenle bilimsel bilginin gelişimi
ciddi emek ve gayret sarf edilerek araştırılması ve oumlğrenilmesi gereken bir konu olarak
karşımıza ccedilıkmaktadır
10
BİLİMSEL BİLGİNİN OumlZELLİKLERİ
Bilimsel bilgi bilimsel metotlarla elde edilen bilgi tuumlruumlduumlr Bilimsel youmlntemler akıl
deney ve goumlzlemlere dayanmaktadır Bir bilginin bilimsel olabilmesi iccedilin youmlntemsel olması
gerekir Bilimsel bilgi objektif sistemli tutarlı ve eleştiriye accedilık bilgidir Bilimsel bilgiyi
buumlyuuml fal edebiyat ya da sanat gibi bilgi tuumlrlerinden ayıran temel oumlzellik bilimsel bilginin
konusunun ampirik (goumlrguumll) ve nesnel gerccedileklik olmasıdır Goumlrguumllluumlk bilginin konusunu
oluşturan olay ya da nesnelerin goumlzlemlenebilir olması anlamına gelir
Bilimsel bilginin kendine oumlzguuml bir takım oumlzellikleri vardır Bunlar şoumlyle sıralayabiliriz
Tarafsızlık İlkesi Bilimsel bilgi insanlar arasında din Dil millet ve ırk ayrımı
olmaksızın geccedilerlidir Bilimsel bilgi insanlığın ortak malıdır Onun bilimi benim bilimim
ayrımı olamaz Ayrıca tarafsızlık olguları değer yargılarının oumltesinde olduğu gibi
algılanmaktadır Ancak bilimdeki bu tarafsızlık mutlak değil sınırlıdır
Doğru Oumllccediluuml Bilimin gelişme ve olgunluk duumlzeyi oumllccedilme (nesnel ve olaylara sayı
verme) tekniğidir Yalnız nicelikler değil niteliklerde sayı ile değerlendirilebilir Oumllccedilme ve
oumllccedilekleme guumlvenirlik (her oumllccedilmede aynı sonucun alınması) ve geccedilerlilik (oumllccedilmek istenen
gerccedilekten oumllccediluumllmesi) oumlnemli kavramlardır
Kanıtlama Niteliği Bilimsel verilerin her şart ve durumda yenilenmesi ve sonuccedilların
gerccedilekleşmesi gerekir(Suyun yuumlz derecede kaynaması)
Genelleyici Olması Bilimin bu oumlzelliği olaylar arasında neden-sonuccedil ilişkisi kurmak
suretiyle genel kavramlara ulaşmaktır Bilimin bulguları aynı durumdaki tuumlm olaylar iccedilin
geccedilerlidir Bulgular buumltuumlnuuml iccedilerir Oumlrneğin oumlnermeler tuumlm metaller ısı karşısında genleşir
şeklinde değil de ısınan metal genleşir şeklinde ifade olunur
Olması gerekenle değil de olanla uğraşması Olması gereken olaylar isteklerimize
duygularımıza bağlı kalır ve değer yargılarının konusudur Bu değerlendirmeler değer
sistemine ve inanccedil sistemine goumlre değişir Oysa bilim var olanı araştırır
Nesneldir Bilimin bulguları kişisel goumlruumlş ve beğenilerden uzaktır Herkes
tarafından ortak olarak goumlzlemlenebilecek ve değerlendirilebilecek doğruları iccedilerir
Mantıksaldır Bilimin bulguları akla ters duumlşmez
Sağlam ve değişmez gerccedileklerdir Bilimsel bilgiyle elde edilen veriler zaman
iccedilerisinde değişmez Tutarlı ve kalıcıdır
11
Statik ve dinamik olması Bilim sadece statik bir bilgi değildir sınırları daha oumlnce
belirttiğimiz gibi devamlı gelişir Bilim aslında bir bilgi kuumltlesi buna devamlı eklenen yeni
bilgilerdir Burada şu soru sorulabilir bilimsel bilginin oumlzellikleri bunlarla sınırlımıdır
Bilimin buumltuumln oumlzelliklerini saymak olası değil ayrıca her bilim adamı bilimin bazı oumlzelliklerini
oumlne ccedilıkarır yanı bilim anlayışına goumlre değişik oumlzelliklerini vurgulayabilir Oumlrneğin bilimin
OLGUSAL ELEŞTİRİCİ SECcedilİCİ liği gibi oumlnemli oumlzellikleri de vardır
Bu oumlzelliklerinden bazıları DOĞA BİLİMrsquolerinde bazıları KUumlLTUumlR BİLİMrsquolerinde
oumlne ccedilıkmaktadır
12
BOumlLUumlM DEĞERLENDİRME SORULARI-I
1 Bilginin konusunu oluşturan olayların goumlzlenebilir olmasına ne denir a) Ampiriklik b) Suumlbjektiflik c) Nesnellik d) Objektiflik e) Genelleyicilik 2 Bilimsellikte goumlzlemlerin herkese accedilık olmasına ne denir a) Ampiriklik b) Suumlbjektiflik c) Nesnellik d) Objektiflik e) Genelleyicilik 3 Duumlnyanın hiccedilbir yerinde ve hiccedilbir zaman değişmeyecek kesin ve yanılmaz doğruların elde edilebileceğini iddia eden bu bilim dalı nedir a) Astronomi Bilimi b) Suumlbjektif Bilim c) Nesnel Bilim d) Objektif Bilim e) Pozitif Bilim 4 Bilimin tarafsız olmadığının duumlşuumlnuumllmesi hangi bilim adamlarıyla başlamıştır a) Einstein_Newton b) Newton_Max Planck c) Einstein_Max Planck d) Newton_Galileo e) Einstein_Galileo 5 Evreni belli bir zaman ve durum aralığı iccedilerisinde kendisine goumlre yorumlayabileceğini dile getiren bilim adamı kimdir a) Galileo b) Max Planck c) Newton d) Einstein e) Max Weber 6 Yapılan bilimsel ccedilalışmalarda kesinliğin değil ihtimallerin ve ihtimal hesaplarının esas olduğunu ortaya koyan bilim adamı kimdir a) Galileo b) Max Planck c) Newton d) Einstein e) Max Weber
13
7 Bilginin konusunu oluşturan olay ya da nesnelerin goumlzlemlenebilir olması anlamına gelir a) Goumlrguumllluumlk b) Nesnellik c) Objektiflik d) Suumlbjektiflik e) Olasılık 8 Bilimin sınırlarının devamlı gelişmesi bilimsel bilginin hangi oumlzelliğine girer a) Statik b) Nesnellik c) Durağan d) Esnek e) Dinamik 9 Bilimin bulguları kişisel goumlruumlş ve beğenilerden uzak olması aşağıdaki hangi oumlzellikle tanımlanır a) Statik b) Nesnellik c) Mantıksal d) Suumlbjektiflik e) Dinamik 10 Bilimin bulgularının aynı durumdaki tuumlm olaylar iccedilin geccedilerli olması hangi oumlzellikle accedilıklanır a) Genelleyici b) Nesnellik c) Statik d) Buumltuumlnleyici e) Dinamik 11 Bilimsel verilerin her şart ve durumda yenilenmesi ve sonuccedilların aynı şekilde gerccedilekleşmesi bilimin hangi oumlzelliğiyle accedilıklanır a) Genelleyici b) Kanıtlama Niteliği c) Deney d) Oumllccedilme e) Dinamik
7
BİLİMSEL BİLGİ
Bu başlık altında anlatılanlar ccedilok genel anlamda bilimsel bilgi ve bilimin tarihsel suumlreccedil
iccedilerisindeki kısa gelişimini aktararak oumlğrenme merakını artırmak ve bilimin gelişim suumlrecine
ilgi uyandırmak amacıyla dile getirilmiştir
İnsanoğlu var olduğundan beri uumlzerinde yaşadığı duumlnyayı ccedilevresini kuşatan evreni ve
hayatı anlamlandırma ccedilabası iccedilerisinde olmuştur Varlığı anlama ve yaşamı anlamlandırma
ccedilabası insanoğlunun yeryuumlzuumlndeki seruumlvenini şekillendiren en temel etken olmuştur
Yeryuumlzuumlnde yaşamını kolaylaştırma geccedilmişi ve geleceği anlamlandırma ccedilabası iccedilersinde olan
insan suumlrekli oumlğrenmeye ve bilgi edinmeye gayret etmiştir
Bu gayret sonucudur ki insanlığa ait bilgi birikimi bin yılları bulan bir doumlnemden
geccedilmiş ve guumlnuumlmuumlze kadar ulaşmıştır İnsanlığa ait olan bu bilgi mirasında her millet kendi
oumlzelliklerine goumlre pay sahibi olmuş ve mirasın gelişimine katkıda bulunmuştur
İnsanlığa ait bilgi mirasına medeniyet diyecek olursak tarihsel suumlreccedil iccedilerisinde şu
tespiti yapabiliriz Medeniyet bir bayrak yarışı gibidir Bayrak yarışlarında bir koşucu bayrağı
alır belirli bir mesafe gittikten sonra bir başkasına devreder ve yarış boumlylece suumlrer Medeniyet
yarışı da buna benzer Duumlnya uumlzerindeki bilgi mirası bir toplumun elinde şekillenir belli bir
doumlnem gelişir ve zamanı gelince bir başka topluluğun eline geccediler o toplum da gelişir ve yine
devredilir Bu boumlyle devam edip gider Burada anlatılan duumlnyamızın gerccedileğidir Bilgi bir
doumlnem Hint ve Ccedilinrsquode bir doumlnem Arabistan ve Mısırrsquoda bir doumlnem Tuumlrklerde en yuumlksek
devrini yaşamış ve bayrak başka toplumlara teslim edilmiştir
Bu insanlık mirasında Asteklerrsquoden Babilrsquoe Suumlmerlerrsquoden Perslere Yunanrsquodan
Romarsquoya ve daha sayamadığımız birccedilok topluluğa ait katkılar bulunmaktadır Şu anda duumlnya
uumlzerinde bu medeniyetin taşıyıcısı durumunda olan topluluk ise batı adını verdiğimiz milletler
grubudur
Batı insanlığa ait bilgi mirasını esasen 16 yuumlzyıllarda eline almış ve buguumlnlere kadar
taşımıştır Bir guumln onlarda bayrağı bir başka medeniyete teslim edeceklerdir
Batının elinde şekillenen bilgi medeniyetine en genel
anlamda pozitif bilim denmektedir Pozitif bilimin
koumlkleri doğal olarak ccedilok eskilere dayansa da Avrupa
da gelişimi Galileo ile başlatılabilir Galileo yaptığı
araştırmalarla insanlığa yeni ipuccedilları sunmuş ve
duumlnya uumlzerinde ccedilok ciddi değişimlere sebep olacak
bilgi suumlrecini başlatmıştır Galileorsquonun bulduğu
eylemsizlik kuramı batılıların tasavvur ettikleri evren
anlayışını koumlkten değiştirmiş ve batıda ciddi bir Resim 11 Galileo ve Engizisyon
8
zihinsel değişimin temellerini atmıştır Eylemsizlik kavramıyla yola ccedilıkan Galileo duumlnyanın
doumlnebileceğini anlamış ve bunu bir iddia olarak ortaya atmıştır O zamana kadar duumlnyayı
evrenin en altında duran sabit bir yer olarak duumlşuumlnen batılı zihniyeti bu bulguyla ciddi
sarsıntılara maruz kalmış ve hatta bu buumlyuumlk bilim adamını engizisyon mahkemelerinde
yargılayarak idamını istemişlerdir Galileo da baskılar karşısında geri adım atarak duumlnyanın
doumlnduumlğuuml iddiasından vazgeccedilmiştir
Duumlnyanın doumlnuumlyor olmasının Avruparsquoda bu kadar ciddi etkiler yapmasını anlamak
bizim medeniyetimiz iccedilin zordur Ccediluumlnkuuml bizdeki evren anlayışı batıdakine benzemez
Galileorsquonun engizisyonda yargılandığı doumlnemlerde bizler zaten Duumlnyanın doumlnduumlğuumlnuuml biliyor
ve hatta yıldızların ve Guumlneşin hareketlerini tespit etmeye ccedilalışıyorduk Bu yuumlzden bu bilgi
bizim iccedilin yeni değildi Aynı zamanda bizi etkilememesinin bir diğer nedeni ise bizdeki dini
anlayışın Hıristiyanlıktan farklı olmasıydı Bizdeki dini anlayış belirli bir evren tipini zorunlu
tutmuyordu Hıristiyan inanışına goumlre duumlnya evrenin en alt katıydı ve zaten aşağılık olan insan
burada yaşıyordu Evrenin en uumlstuumlnde ise tanrı bulunuyordu ve tanrı ile insanın arasında
bulunan diğer katlarda yuumlce insanlar yani rahipler ve ruhban sınıfı bulunuyordu Bu sınıf
insanla tanrı arasında aracılık vazifesini yerine getiriyor ve tanrının isteklerini insana insanın
isteklerini ise tanrıya iletmekle goumlrevli bulunuyorlardı İşte bu dini inanıştan dolayıdır ki
Galileorsquonun ortaya attığı duumlşuumlnceler Avruparsquoda ciddi sarsıntılara yol accedilmış ve bilim kiliseyle
muumlcadele etmek zorunda kalmıştır Kendi kutsal konumlarını kaybetmek istemeyen ruhban
sınıfı bu yeni goumlruumlşlere karşı muumlcadele etmiştir
Galileorsquonun bulgularıyla beslenen yeni fizik anlayışı Nevtonrsquola en kusursuz doumlnemine
ulaşmıştır Nevtonrsquoun bulgularıyla insanlar artık evreni tamamen ccediloumlzebileceklerine ve hatta
ele geccedilirebileceklerine inanmışlardır Nevtonrsquoun kurduğu mekanik fizik anlayışı şunu
gerektiriyordu Eğer biz nedenleri bilirsek her şeyin ccediloumlzuumlmuumlne ulaşabilir ve evrenin buumltuumln
sırlarını ccediloumlzebiliriz Bu fizik anlayışıyla yanılmaz ve kesin doğruların varlığına ve evrenin
tuumlm sırlarının ccediloumlzuumllebileceğine inanılmaya başlanmıştır İşte duumlnyanın hiccedilbir yerinde ve hiccedilbir
zaman değişmeyecek kesin ve yanılmaz doğruların elde edilebileceğini iddia eden bu bilim
goumlruumlşuumlne pozitif bilim denmiştir İnsanlık pozitif bilimin verdiği inanccedilla evrenin buumltuumln
sırlarını ccediloumlzebileceğini duumlşuumlnmuumlş geccedilmiş ve geleceğe dair tuumlm sırların insan aklı ve ccedilabasıyla
elde edilebileceğine inanmıştır
Buguumln hala bilime dair birccedilok tanımlama ve tespit bu pozitif bilim inancına bağlı
olarak ortaya konmakta ve anlatılmaya ccedilalışılmaktadır Pozitif bilim inancı iccedilerisinde bilim
ccedileşitli oumlzelliklerle tanımlanır
Bilime youmlnelik bu tuumlr oumlzellikler uzun bir suumlre varlığını ve inandırıcılığını korumuştur
Bahsedilen bu oumlzellikler pozitif bilim goumlruumlşuumlnuumln bir sonucu ve ccedilıkarımlarıdır Pozitif bilim ise
yerini 19 yuumlzyılın sonlarında ve 20 yuumlzyılın başlarında daha farklı ve değişik goumlruumlşlere
bırakmıştır Pozitif bilim inancındaki en koumlkluuml değişimi Einstein ve Max Planck yapmıştır Bu
iki buumlyuumlk bilim adamı pozitif bilimin evreni ccediloumlzeceği ve değişmez doğruları bulabileceği
inancını değiştirmişlerdir Einsteinrsquoın Roumllativitesi ve Max Planckrsquoın Kuantum Fiziği
insanlığın bilim anlayışını farklı bir youmlne kaydırmıştır Bu bilim adamlarının bulgularından
9
sonra bilimin tarafsız ve nesnel olmadığı duumlşuumlnuumllmeye başlanmıştır Bilimsel bilgide
objektifliğin değil suumlbjektifliğin var olduğu kesinliğin değil olasılığın kendisini goumlsterdiğini
bu bilim adamları ortaya koymuşlardır Bu nedenle pozitif bilim 20 yuumlzyılın ilk yarısından
sonra yerini modern bilime bırakmış ve bu anlayışta da ciddi değişimler meydana getirmiştir
Oumlrneğin Einstein insanın evreni ccediloumlzemeyeceğini sadece onu yorumlayabileceğini ileri
suumlrmuumlştuumlr Yani insanın yapabileceği evrenin sırlarını ccediloumlzebileceğini değil onu belli bir
zaman ve durum aralığı iccedilerisinde kendisine goumlre yorumlayabileceğini dile getirmiştir Max
Planck ise yapılan bilimsel ccedilalışmalarda kesinliğin değil ihtimallerin ve ihtimal hesaplarının
esas olduğunu ortaya koymuştur Bu iki goumlruumlş pozitif bilimi tamamen ortadan kaldırmamıştır
Bu bilim adamlarının bulgularından sonra şu ortaya ccedilıkmıştır Kesin doğrular olarak
adlandırılan bilimsel bilgiler normal boyuttaki durumlar iccedilin geccedilerlidir Makro ve mikro
duumlzeydeki bilimsel araştırmalarda kesinlik ve nesnellik yoktur Tam aksine bu duumlzeydeki
araştırmalarda kişisellik ve olasılık esastır Oumlrneğin atom parccedilalanarak atom altı duumlnya
incelendiğinde hem bilim adamının kişisel tercihleri deney ve goumlzlemi etkilemektedir ve hem
de bulduğu veriler kesin doğru olmaktan uzak sadece doğru olma ihtimali olan bilgiler
durumuna duumlşmektedir Einstein ve Max Planckrsquola bilim duumlnyasına kazandırılan en temel iki
oumlzellik bilimde makro ve mikro duumlzeylerde nesnelliğin ve kesinliğin olamayacağıdır Mesela
atom altı duumlnyasını incelerken nesnelliğin ve kesinliğin olamayacağına dair kuumlccediluumlk bir oumlrneği
burada ele alalım Normal bir termometreyle bir oda sıcaklığı oumllccediluumllduumlğuumlnde elde edilen bilgi
kesin gibi goumlzuumlkebilir Oda sıcaklığı oumllccediluumlluumlrken termometredeki ıssı odaya geccedilecektir fakat bu
ısı ccedilok duumlşuumlk olduğundan odanın sıcaklığının oumllccediluumlmuumlne ciddi bir etki yapmayacaktır ve
yaptığımız oumllccediluumlm doğru olarak duumlşuumlnuumllecektir Fakat aynı oumllccediluumlmuuml elektron ve protonlar
duumlzeyinde yaptığımızda kullanacağımız oumllccediluumlm aleti ne kadar kuumlccediluumlk olursa olsun sonucu ccedilok
buumlyuumlk oranda etkileyecektir Elektronlar ccedilok kuumlccediluumlk parccedilacıklar olduğu iccedilin ısıyı oumllccedilmek
amacıyla kullanacağımız herhangi bir oumllccediluumlm aracı sonucu ccedilok buumlyuumlk oranda değiştirecektir
Bu oda sıcaklığını kitaplık kadar buumlyuumlk bir termometreyle oumllccedilmeye benzeyecektir ki sonuccedil
asla kesine yakın olmayacaktır Ccediluumlnkuuml kitaplık kadar buumlyuumlk olan bir termometrenin sıcaklığı
ister istemez oda sıcaklığını buumlyuumlk oumllccediluumlde değiştirecektir
Max Planck ve Einsteinrsquola başlayan bilimsel bilgideki bu değişim buguumln daha
inanılmaz duumlzeylere varmıştır Post modern yaklaşım tabiri altında toplanabilecek bu anlayış
değişimleri bilimsel bilginin doğruluk değişmezlik nesnellik gibi oumlzelliklerini ciddi
boyutlarda sarsıntıya uğratacak duumlzeylere erişmiştir Bu nedenle bilimsel bilginin gelişimi
ciddi emek ve gayret sarf edilerek araştırılması ve oumlğrenilmesi gereken bir konu olarak
karşımıza ccedilıkmaktadır
10
BİLİMSEL BİLGİNİN OumlZELLİKLERİ
Bilimsel bilgi bilimsel metotlarla elde edilen bilgi tuumlruumlduumlr Bilimsel youmlntemler akıl
deney ve goumlzlemlere dayanmaktadır Bir bilginin bilimsel olabilmesi iccedilin youmlntemsel olması
gerekir Bilimsel bilgi objektif sistemli tutarlı ve eleştiriye accedilık bilgidir Bilimsel bilgiyi
buumlyuuml fal edebiyat ya da sanat gibi bilgi tuumlrlerinden ayıran temel oumlzellik bilimsel bilginin
konusunun ampirik (goumlrguumll) ve nesnel gerccedileklik olmasıdır Goumlrguumllluumlk bilginin konusunu
oluşturan olay ya da nesnelerin goumlzlemlenebilir olması anlamına gelir
Bilimsel bilginin kendine oumlzguuml bir takım oumlzellikleri vardır Bunlar şoumlyle sıralayabiliriz
Tarafsızlık İlkesi Bilimsel bilgi insanlar arasında din Dil millet ve ırk ayrımı
olmaksızın geccedilerlidir Bilimsel bilgi insanlığın ortak malıdır Onun bilimi benim bilimim
ayrımı olamaz Ayrıca tarafsızlık olguları değer yargılarının oumltesinde olduğu gibi
algılanmaktadır Ancak bilimdeki bu tarafsızlık mutlak değil sınırlıdır
Doğru Oumllccediluuml Bilimin gelişme ve olgunluk duumlzeyi oumllccedilme (nesnel ve olaylara sayı
verme) tekniğidir Yalnız nicelikler değil niteliklerde sayı ile değerlendirilebilir Oumllccedilme ve
oumllccedilekleme guumlvenirlik (her oumllccedilmede aynı sonucun alınması) ve geccedilerlilik (oumllccedilmek istenen
gerccedilekten oumllccediluumllmesi) oumlnemli kavramlardır
Kanıtlama Niteliği Bilimsel verilerin her şart ve durumda yenilenmesi ve sonuccedilların
gerccedilekleşmesi gerekir(Suyun yuumlz derecede kaynaması)
Genelleyici Olması Bilimin bu oumlzelliği olaylar arasında neden-sonuccedil ilişkisi kurmak
suretiyle genel kavramlara ulaşmaktır Bilimin bulguları aynı durumdaki tuumlm olaylar iccedilin
geccedilerlidir Bulgular buumltuumlnuuml iccedilerir Oumlrneğin oumlnermeler tuumlm metaller ısı karşısında genleşir
şeklinde değil de ısınan metal genleşir şeklinde ifade olunur
Olması gerekenle değil de olanla uğraşması Olması gereken olaylar isteklerimize
duygularımıza bağlı kalır ve değer yargılarının konusudur Bu değerlendirmeler değer
sistemine ve inanccedil sistemine goumlre değişir Oysa bilim var olanı araştırır
Nesneldir Bilimin bulguları kişisel goumlruumlş ve beğenilerden uzaktır Herkes
tarafından ortak olarak goumlzlemlenebilecek ve değerlendirilebilecek doğruları iccedilerir
Mantıksaldır Bilimin bulguları akla ters duumlşmez
Sağlam ve değişmez gerccedileklerdir Bilimsel bilgiyle elde edilen veriler zaman
iccedilerisinde değişmez Tutarlı ve kalıcıdır
11
Statik ve dinamik olması Bilim sadece statik bir bilgi değildir sınırları daha oumlnce
belirttiğimiz gibi devamlı gelişir Bilim aslında bir bilgi kuumltlesi buna devamlı eklenen yeni
bilgilerdir Burada şu soru sorulabilir bilimsel bilginin oumlzellikleri bunlarla sınırlımıdır
Bilimin buumltuumln oumlzelliklerini saymak olası değil ayrıca her bilim adamı bilimin bazı oumlzelliklerini
oumlne ccedilıkarır yanı bilim anlayışına goumlre değişik oumlzelliklerini vurgulayabilir Oumlrneğin bilimin
OLGUSAL ELEŞTİRİCİ SECcedilİCİ liği gibi oumlnemli oumlzellikleri de vardır
Bu oumlzelliklerinden bazıları DOĞA BİLİMrsquolerinde bazıları KUumlLTUumlR BİLİMrsquolerinde
oumlne ccedilıkmaktadır
12
BOumlLUumlM DEĞERLENDİRME SORULARI-I
1 Bilginin konusunu oluşturan olayların goumlzlenebilir olmasına ne denir a) Ampiriklik b) Suumlbjektiflik c) Nesnellik d) Objektiflik e) Genelleyicilik 2 Bilimsellikte goumlzlemlerin herkese accedilık olmasına ne denir a) Ampiriklik b) Suumlbjektiflik c) Nesnellik d) Objektiflik e) Genelleyicilik 3 Duumlnyanın hiccedilbir yerinde ve hiccedilbir zaman değişmeyecek kesin ve yanılmaz doğruların elde edilebileceğini iddia eden bu bilim dalı nedir a) Astronomi Bilimi b) Suumlbjektif Bilim c) Nesnel Bilim d) Objektif Bilim e) Pozitif Bilim 4 Bilimin tarafsız olmadığının duumlşuumlnuumllmesi hangi bilim adamlarıyla başlamıştır a) Einstein_Newton b) Newton_Max Planck c) Einstein_Max Planck d) Newton_Galileo e) Einstein_Galileo 5 Evreni belli bir zaman ve durum aralığı iccedilerisinde kendisine goumlre yorumlayabileceğini dile getiren bilim adamı kimdir a) Galileo b) Max Planck c) Newton d) Einstein e) Max Weber 6 Yapılan bilimsel ccedilalışmalarda kesinliğin değil ihtimallerin ve ihtimal hesaplarının esas olduğunu ortaya koyan bilim adamı kimdir a) Galileo b) Max Planck c) Newton d) Einstein e) Max Weber
13
7 Bilginin konusunu oluşturan olay ya da nesnelerin goumlzlemlenebilir olması anlamına gelir a) Goumlrguumllluumlk b) Nesnellik c) Objektiflik d) Suumlbjektiflik e) Olasılık 8 Bilimin sınırlarının devamlı gelişmesi bilimsel bilginin hangi oumlzelliğine girer a) Statik b) Nesnellik c) Durağan d) Esnek e) Dinamik 9 Bilimin bulguları kişisel goumlruumlş ve beğenilerden uzak olması aşağıdaki hangi oumlzellikle tanımlanır a) Statik b) Nesnellik c) Mantıksal d) Suumlbjektiflik e) Dinamik 10 Bilimin bulgularının aynı durumdaki tuumlm olaylar iccedilin geccedilerli olması hangi oumlzellikle accedilıklanır a) Genelleyici b) Nesnellik c) Statik d) Buumltuumlnleyici e) Dinamik 11 Bilimsel verilerin her şart ve durumda yenilenmesi ve sonuccedilların aynı şekilde gerccedilekleşmesi bilimin hangi oumlzelliğiyle accedilıklanır a) Genelleyici b) Kanıtlama Niteliği c) Deney d) Oumllccedilme e) Dinamik
8
zihinsel değişimin temellerini atmıştır Eylemsizlik kavramıyla yola ccedilıkan Galileo duumlnyanın
doumlnebileceğini anlamış ve bunu bir iddia olarak ortaya atmıştır O zamana kadar duumlnyayı
evrenin en altında duran sabit bir yer olarak duumlşuumlnen batılı zihniyeti bu bulguyla ciddi
sarsıntılara maruz kalmış ve hatta bu buumlyuumlk bilim adamını engizisyon mahkemelerinde
yargılayarak idamını istemişlerdir Galileo da baskılar karşısında geri adım atarak duumlnyanın
doumlnduumlğuuml iddiasından vazgeccedilmiştir
Duumlnyanın doumlnuumlyor olmasının Avruparsquoda bu kadar ciddi etkiler yapmasını anlamak
bizim medeniyetimiz iccedilin zordur Ccediluumlnkuuml bizdeki evren anlayışı batıdakine benzemez
Galileorsquonun engizisyonda yargılandığı doumlnemlerde bizler zaten Duumlnyanın doumlnduumlğuumlnuuml biliyor
ve hatta yıldızların ve Guumlneşin hareketlerini tespit etmeye ccedilalışıyorduk Bu yuumlzden bu bilgi
bizim iccedilin yeni değildi Aynı zamanda bizi etkilememesinin bir diğer nedeni ise bizdeki dini
anlayışın Hıristiyanlıktan farklı olmasıydı Bizdeki dini anlayış belirli bir evren tipini zorunlu
tutmuyordu Hıristiyan inanışına goumlre duumlnya evrenin en alt katıydı ve zaten aşağılık olan insan
burada yaşıyordu Evrenin en uumlstuumlnde ise tanrı bulunuyordu ve tanrı ile insanın arasında
bulunan diğer katlarda yuumlce insanlar yani rahipler ve ruhban sınıfı bulunuyordu Bu sınıf
insanla tanrı arasında aracılık vazifesini yerine getiriyor ve tanrının isteklerini insana insanın
isteklerini ise tanrıya iletmekle goumlrevli bulunuyorlardı İşte bu dini inanıştan dolayıdır ki
Galileorsquonun ortaya attığı duumlşuumlnceler Avruparsquoda ciddi sarsıntılara yol accedilmış ve bilim kiliseyle
muumlcadele etmek zorunda kalmıştır Kendi kutsal konumlarını kaybetmek istemeyen ruhban
sınıfı bu yeni goumlruumlşlere karşı muumlcadele etmiştir
Galileorsquonun bulgularıyla beslenen yeni fizik anlayışı Nevtonrsquola en kusursuz doumlnemine
ulaşmıştır Nevtonrsquoun bulgularıyla insanlar artık evreni tamamen ccediloumlzebileceklerine ve hatta
ele geccedilirebileceklerine inanmışlardır Nevtonrsquoun kurduğu mekanik fizik anlayışı şunu
gerektiriyordu Eğer biz nedenleri bilirsek her şeyin ccediloumlzuumlmuumlne ulaşabilir ve evrenin buumltuumln
sırlarını ccediloumlzebiliriz Bu fizik anlayışıyla yanılmaz ve kesin doğruların varlığına ve evrenin
tuumlm sırlarının ccediloumlzuumllebileceğine inanılmaya başlanmıştır İşte duumlnyanın hiccedilbir yerinde ve hiccedilbir
zaman değişmeyecek kesin ve yanılmaz doğruların elde edilebileceğini iddia eden bu bilim
goumlruumlşuumlne pozitif bilim denmiştir İnsanlık pozitif bilimin verdiği inanccedilla evrenin buumltuumln
sırlarını ccediloumlzebileceğini duumlşuumlnmuumlş geccedilmiş ve geleceğe dair tuumlm sırların insan aklı ve ccedilabasıyla
elde edilebileceğine inanmıştır
Buguumln hala bilime dair birccedilok tanımlama ve tespit bu pozitif bilim inancına bağlı
olarak ortaya konmakta ve anlatılmaya ccedilalışılmaktadır Pozitif bilim inancı iccedilerisinde bilim
ccedileşitli oumlzelliklerle tanımlanır
Bilime youmlnelik bu tuumlr oumlzellikler uzun bir suumlre varlığını ve inandırıcılığını korumuştur
Bahsedilen bu oumlzellikler pozitif bilim goumlruumlşuumlnuumln bir sonucu ve ccedilıkarımlarıdır Pozitif bilim ise
yerini 19 yuumlzyılın sonlarında ve 20 yuumlzyılın başlarında daha farklı ve değişik goumlruumlşlere
bırakmıştır Pozitif bilim inancındaki en koumlkluuml değişimi Einstein ve Max Planck yapmıştır Bu
iki buumlyuumlk bilim adamı pozitif bilimin evreni ccediloumlzeceği ve değişmez doğruları bulabileceği
inancını değiştirmişlerdir Einsteinrsquoın Roumllativitesi ve Max Planckrsquoın Kuantum Fiziği
insanlığın bilim anlayışını farklı bir youmlne kaydırmıştır Bu bilim adamlarının bulgularından
9
sonra bilimin tarafsız ve nesnel olmadığı duumlşuumlnuumllmeye başlanmıştır Bilimsel bilgide
objektifliğin değil suumlbjektifliğin var olduğu kesinliğin değil olasılığın kendisini goumlsterdiğini
bu bilim adamları ortaya koymuşlardır Bu nedenle pozitif bilim 20 yuumlzyılın ilk yarısından
sonra yerini modern bilime bırakmış ve bu anlayışta da ciddi değişimler meydana getirmiştir
Oumlrneğin Einstein insanın evreni ccediloumlzemeyeceğini sadece onu yorumlayabileceğini ileri
suumlrmuumlştuumlr Yani insanın yapabileceği evrenin sırlarını ccediloumlzebileceğini değil onu belli bir
zaman ve durum aralığı iccedilerisinde kendisine goumlre yorumlayabileceğini dile getirmiştir Max
Planck ise yapılan bilimsel ccedilalışmalarda kesinliğin değil ihtimallerin ve ihtimal hesaplarının
esas olduğunu ortaya koymuştur Bu iki goumlruumlş pozitif bilimi tamamen ortadan kaldırmamıştır
Bu bilim adamlarının bulgularından sonra şu ortaya ccedilıkmıştır Kesin doğrular olarak
adlandırılan bilimsel bilgiler normal boyuttaki durumlar iccedilin geccedilerlidir Makro ve mikro
duumlzeydeki bilimsel araştırmalarda kesinlik ve nesnellik yoktur Tam aksine bu duumlzeydeki
araştırmalarda kişisellik ve olasılık esastır Oumlrneğin atom parccedilalanarak atom altı duumlnya
incelendiğinde hem bilim adamının kişisel tercihleri deney ve goumlzlemi etkilemektedir ve hem
de bulduğu veriler kesin doğru olmaktan uzak sadece doğru olma ihtimali olan bilgiler
durumuna duumlşmektedir Einstein ve Max Planckrsquola bilim duumlnyasına kazandırılan en temel iki
oumlzellik bilimde makro ve mikro duumlzeylerde nesnelliğin ve kesinliğin olamayacağıdır Mesela
atom altı duumlnyasını incelerken nesnelliğin ve kesinliğin olamayacağına dair kuumlccediluumlk bir oumlrneği
burada ele alalım Normal bir termometreyle bir oda sıcaklığı oumllccediluumllduumlğuumlnde elde edilen bilgi
kesin gibi goumlzuumlkebilir Oda sıcaklığı oumllccediluumlluumlrken termometredeki ıssı odaya geccedilecektir fakat bu
ısı ccedilok duumlşuumlk olduğundan odanın sıcaklığının oumllccediluumlmuumlne ciddi bir etki yapmayacaktır ve
yaptığımız oumllccediluumlm doğru olarak duumlşuumlnuumllecektir Fakat aynı oumllccediluumlmuuml elektron ve protonlar
duumlzeyinde yaptığımızda kullanacağımız oumllccediluumlm aleti ne kadar kuumlccediluumlk olursa olsun sonucu ccedilok
buumlyuumlk oranda etkileyecektir Elektronlar ccedilok kuumlccediluumlk parccedilacıklar olduğu iccedilin ısıyı oumllccedilmek
amacıyla kullanacağımız herhangi bir oumllccediluumlm aracı sonucu ccedilok buumlyuumlk oranda değiştirecektir
Bu oda sıcaklığını kitaplık kadar buumlyuumlk bir termometreyle oumllccedilmeye benzeyecektir ki sonuccedil
asla kesine yakın olmayacaktır Ccediluumlnkuuml kitaplık kadar buumlyuumlk olan bir termometrenin sıcaklığı
ister istemez oda sıcaklığını buumlyuumlk oumllccediluumlde değiştirecektir
Max Planck ve Einsteinrsquola başlayan bilimsel bilgideki bu değişim buguumln daha
inanılmaz duumlzeylere varmıştır Post modern yaklaşım tabiri altında toplanabilecek bu anlayış
değişimleri bilimsel bilginin doğruluk değişmezlik nesnellik gibi oumlzelliklerini ciddi
boyutlarda sarsıntıya uğratacak duumlzeylere erişmiştir Bu nedenle bilimsel bilginin gelişimi
ciddi emek ve gayret sarf edilerek araştırılması ve oumlğrenilmesi gereken bir konu olarak
karşımıza ccedilıkmaktadır
10
BİLİMSEL BİLGİNİN OumlZELLİKLERİ
Bilimsel bilgi bilimsel metotlarla elde edilen bilgi tuumlruumlduumlr Bilimsel youmlntemler akıl
deney ve goumlzlemlere dayanmaktadır Bir bilginin bilimsel olabilmesi iccedilin youmlntemsel olması
gerekir Bilimsel bilgi objektif sistemli tutarlı ve eleştiriye accedilık bilgidir Bilimsel bilgiyi
buumlyuuml fal edebiyat ya da sanat gibi bilgi tuumlrlerinden ayıran temel oumlzellik bilimsel bilginin
konusunun ampirik (goumlrguumll) ve nesnel gerccedileklik olmasıdır Goumlrguumllluumlk bilginin konusunu
oluşturan olay ya da nesnelerin goumlzlemlenebilir olması anlamına gelir
Bilimsel bilginin kendine oumlzguuml bir takım oumlzellikleri vardır Bunlar şoumlyle sıralayabiliriz
Tarafsızlık İlkesi Bilimsel bilgi insanlar arasında din Dil millet ve ırk ayrımı
olmaksızın geccedilerlidir Bilimsel bilgi insanlığın ortak malıdır Onun bilimi benim bilimim
ayrımı olamaz Ayrıca tarafsızlık olguları değer yargılarının oumltesinde olduğu gibi
algılanmaktadır Ancak bilimdeki bu tarafsızlık mutlak değil sınırlıdır
Doğru Oumllccediluuml Bilimin gelişme ve olgunluk duumlzeyi oumllccedilme (nesnel ve olaylara sayı
verme) tekniğidir Yalnız nicelikler değil niteliklerde sayı ile değerlendirilebilir Oumllccedilme ve
oumllccedilekleme guumlvenirlik (her oumllccedilmede aynı sonucun alınması) ve geccedilerlilik (oumllccedilmek istenen
gerccedilekten oumllccediluumllmesi) oumlnemli kavramlardır
Kanıtlama Niteliği Bilimsel verilerin her şart ve durumda yenilenmesi ve sonuccedilların
gerccedilekleşmesi gerekir(Suyun yuumlz derecede kaynaması)
Genelleyici Olması Bilimin bu oumlzelliği olaylar arasında neden-sonuccedil ilişkisi kurmak
suretiyle genel kavramlara ulaşmaktır Bilimin bulguları aynı durumdaki tuumlm olaylar iccedilin
geccedilerlidir Bulgular buumltuumlnuuml iccedilerir Oumlrneğin oumlnermeler tuumlm metaller ısı karşısında genleşir
şeklinde değil de ısınan metal genleşir şeklinde ifade olunur
Olması gerekenle değil de olanla uğraşması Olması gereken olaylar isteklerimize
duygularımıza bağlı kalır ve değer yargılarının konusudur Bu değerlendirmeler değer
sistemine ve inanccedil sistemine goumlre değişir Oysa bilim var olanı araştırır
Nesneldir Bilimin bulguları kişisel goumlruumlş ve beğenilerden uzaktır Herkes
tarafından ortak olarak goumlzlemlenebilecek ve değerlendirilebilecek doğruları iccedilerir
Mantıksaldır Bilimin bulguları akla ters duumlşmez
Sağlam ve değişmez gerccedileklerdir Bilimsel bilgiyle elde edilen veriler zaman
iccedilerisinde değişmez Tutarlı ve kalıcıdır
11
Statik ve dinamik olması Bilim sadece statik bir bilgi değildir sınırları daha oumlnce
belirttiğimiz gibi devamlı gelişir Bilim aslında bir bilgi kuumltlesi buna devamlı eklenen yeni
bilgilerdir Burada şu soru sorulabilir bilimsel bilginin oumlzellikleri bunlarla sınırlımıdır
Bilimin buumltuumln oumlzelliklerini saymak olası değil ayrıca her bilim adamı bilimin bazı oumlzelliklerini
oumlne ccedilıkarır yanı bilim anlayışına goumlre değişik oumlzelliklerini vurgulayabilir Oumlrneğin bilimin
OLGUSAL ELEŞTİRİCİ SECcedilİCİ liği gibi oumlnemli oumlzellikleri de vardır
Bu oumlzelliklerinden bazıları DOĞA BİLİMrsquolerinde bazıları KUumlLTUumlR BİLİMrsquolerinde
oumlne ccedilıkmaktadır
12
BOumlLUumlM DEĞERLENDİRME SORULARI-I
1 Bilginin konusunu oluşturan olayların goumlzlenebilir olmasına ne denir a) Ampiriklik b) Suumlbjektiflik c) Nesnellik d) Objektiflik e) Genelleyicilik 2 Bilimsellikte goumlzlemlerin herkese accedilık olmasına ne denir a) Ampiriklik b) Suumlbjektiflik c) Nesnellik d) Objektiflik e) Genelleyicilik 3 Duumlnyanın hiccedilbir yerinde ve hiccedilbir zaman değişmeyecek kesin ve yanılmaz doğruların elde edilebileceğini iddia eden bu bilim dalı nedir a) Astronomi Bilimi b) Suumlbjektif Bilim c) Nesnel Bilim d) Objektif Bilim e) Pozitif Bilim 4 Bilimin tarafsız olmadığının duumlşuumlnuumllmesi hangi bilim adamlarıyla başlamıştır a) Einstein_Newton b) Newton_Max Planck c) Einstein_Max Planck d) Newton_Galileo e) Einstein_Galileo 5 Evreni belli bir zaman ve durum aralığı iccedilerisinde kendisine goumlre yorumlayabileceğini dile getiren bilim adamı kimdir a) Galileo b) Max Planck c) Newton d) Einstein e) Max Weber 6 Yapılan bilimsel ccedilalışmalarda kesinliğin değil ihtimallerin ve ihtimal hesaplarının esas olduğunu ortaya koyan bilim adamı kimdir a) Galileo b) Max Planck c) Newton d) Einstein e) Max Weber
13
7 Bilginin konusunu oluşturan olay ya da nesnelerin goumlzlemlenebilir olması anlamına gelir a) Goumlrguumllluumlk b) Nesnellik c) Objektiflik d) Suumlbjektiflik e) Olasılık 8 Bilimin sınırlarının devamlı gelişmesi bilimsel bilginin hangi oumlzelliğine girer a) Statik b) Nesnellik c) Durağan d) Esnek e) Dinamik 9 Bilimin bulguları kişisel goumlruumlş ve beğenilerden uzak olması aşağıdaki hangi oumlzellikle tanımlanır a) Statik b) Nesnellik c) Mantıksal d) Suumlbjektiflik e) Dinamik 10 Bilimin bulgularının aynı durumdaki tuumlm olaylar iccedilin geccedilerli olması hangi oumlzellikle accedilıklanır a) Genelleyici b) Nesnellik c) Statik d) Buumltuumlnleyici e) Dinamik 11 Bilimsel verilerin her şart ve durumda yenilenmesi ve sonuccedilların aynı şekilde gerccedilekleşmesi bilimin hangi oumlzelliğiyle accedilıklanır a) Genelleyici b) Kanıtlama Niteliği c) Deney d) Oumllccedilme e) Dinamik
9
sonra bilimin tarafsız ve nesnel olmadığı duumlşuumlnuumllmeye başlanmıştır Bilimsel bilgide
objektifliğin değil suumlbjektifliğin var olduğu kesinliğin değil olasılığın kendisini goumlsterdiğini
bu bilim adamları ortaya koymuşlardır Bu nedenle pozitif bilim 20 yuumlzyılın ilk yarısından
sonra yerini modern bilime bırakmış ve bu anlayışta da ciddi değişimler meydana getirmiştir
Oumlrneğin Einstein insanın evreni ccediloumlzemeyeceğini sadece onu yorumlayabileceğini ileri
suumlrmuumlştuumlr Yani insanın yapabileceği evrenin sırlarını ccediloumlzebileceğini değil onu belli bir
zaman ve durum aralığı iccedilerisinde kendisine goumlre yorumlayabileceğini dile getirmiştir Max
Planck ise yapılan bilimsel ccedilalışmalarda kesinliğin değil ihtimallerin ve ihtimal hesaplarının
esas olduğunu ortaya koymuştur Bu iki goumlruumlş pozitif bilimi tamamen ortadan kaldırmamıştır
Bu bilim adamlarının bulgularından sonra şu ortaya ccedilıkmıştır Kesin doğrular olarak
adlandırılan bilimsel bilgiler normal boyuttaki durumlar iccedilin geccedilerlidir Makro ve mikro
duumlzeydeki bilimsel araştırmalarda kesinlik ve nesnellik yoktur Tam aksine bu duumlzeydeki
araştırmalarda kişisellik ve olasılık esastır Oumlrneğin atom parccedilalanarak atom altı duumlnya
incelendiğinde hem bilim adamının kişisel tercihleri deney ve goumlzlemi etkilemektedir ve hem
de bulduğu veriler kesin doğru olmaktan uzak sadece doğru olma ihtimali olan bilgiler
durumuna duumlşmektedir Einstein ve Max Planckrsquola bilim duumlnyasına kazandırılan en temel iki
oumlzellik bilimde makro ve mikro duumlzeylerde nesnelliğin ve kesinliğin olamayacağıdır Mesela
atom altı duumlnyasını incelerken nesnelliğin ve kesinliğin olamayacağına dair kuumlccediluumlk bir oumlrneği
burada ele alalım Normal bir termometreyle bir oda sıcaklığı oumllccediluumllduumlğuumlnde elde edilen bilgi
kesin gibi goumlzuumlkebilir Oda sıcaklığı oumllccediluumlluumlrken termometredeki ıssı odaya geccedilecektir fakat bu
ısı ccedilok duumlşuumlk olduğundan odanın sıcaklığının oumllccediluumlmuumlne ciddi bir etki yapmayacaktır ve
yaptığımız oumllccediluumlm doğru olarak duumlşuumlnuumllecektir Fakat aynı oumllccediluumlmuuml elektron ve protonlar
duumlzeyinde yaptığımızda kullanacağımız oumllccediluumlm aleti ne kadar kuumlccediluumlk olursa olsun sonucu ccedilok
buumlyuumlk oranda etkileyecektir Elektronlar ccedilok kuumlccediluumlk parccedilacıklar olduğu iccedilin ısıyı oumllccedilmek
amacıyla kullanacağımız herhangi bir oumllccediluumlm aracı sonucu ccedilok buumlyuumlk oranda değiştirecektir
Bu oda sıcaklığını kitaplık kadar buumlyuumlk bir termometreyle oumllccedilmeye benzeyecektir ki sonuccedil
asla kesine yakın olmayacaktır Ccediluumlnkuuml kitaplık kadar buumlyuumlk olan bir termometrenin sıcaklığı
ister istemez oda sıcaklığını buumlyuumlk oumllccediluumlde değiştirecektir
Max Planck ve Einsteinrsquola başlayan bilimsel bilgideki bu değişim buguumln daha
inanılmaz duumlzeylere varmıştır Post modern yaklaşım tabiri altında toplanabilecek bu anlayış
değişimleri bilimsel bilginin doğruluk değişmezlik nesnellik gibi oumlzelliklerini ciddi
boyutlarda sarsıntıya uğratacak duumlzeylere erişmiştir Bu nedenle bilimsel bilginin gelişimi
ciddi emek ve gayret sarf edilerek araştırılması ve oumlğrenilmesi gereken bir konu olarak
karşımıza ccedilıkmaktadır
10
BİLİMSEL BİLGİNİN OumlZELLİKLERİ
Bilimsel bilgi bilimsel metotlarla elde edilen bilgi tuumlruumlduumlr Bilimsel youmlntemler akıl
deney ve goumlzlemlere dayanmaktadır Bir bilginin bilimsel olabilmesi iccedilin youmlntemsel olması
gerekir Bilimsel bilgi objektif sistemli tutarlı ve eleştiriye accedilık bilgidir Bilimsel bilgiyi
buumlyuuml fal edebiyat ya da sanat gibi bilgi tuumlrlerinden ayıran temel oumlzellik bilimsel bilginin
konusunun ampirik (goumlrguumll) ve nesnel gerccedileklik olmasıdır Goumlrguumllluumlk bilginin konusunu
oluşturan olay ya da nesnelerin goumlzlemlenebilir olması anlamına gelir
Bilimsel bilginin kendine oumlzguuml bir takım oumlzellikleri vardır Bunlar şoumlyle sıralayabiliriz
Tarafsızlık İlkesi Bilimsel bilgi insanlar arasında din Dil millet ve ırk ayrımı
olmaksızın geccedilerlidir Bilimsel bilgi insanlığın ortak malıdır Onun bilimi benim bilimim
ayrımı olamaz Ayrıca tarafsızlık olguları değer yargılarının oumltesinde olduğu gibi
algılanmaktadır Ancak bilimdeki bu tarafsızlık mutlak değil sınırlıdır
Doğru Oumllccediluuml Bilimin gelişme ve olgunluk duumlzeyi oumllccedilme (nesnel ve olaylara sayı
verme) tekniğidir Yalnız nicelikler değil niteliklerde sayı ile değerlendirilebilir Oumllccedilme ve
oumllccedilekleme guumlvenirlik (her oumllccedilmede aynı sonucun alınması) ve geccedilerlilik (oumllccedilmek istenen
gerccedilekten oumllccediluumllmesi) oumlnemli kavramlardır
Kanıtlama Niteliği Bilimsel verilerin her şart ve durumda yenilenmesi ve sonuccedilların
gerccedilekleşmesi gerekir(Suyun yuumlz derecede kaynaması)
Genelleyici Olması Bilimin bu oumlzelliği olaylar arasında neden-sonuccedil ilişkisi kurmak
suretiyle genel kavramlara ulaşmaktır Bilimin bulguları aynı durumdaki tuumlm olaylar iccedilin
geccedilerlidir Bulgular buumltuumlnuuml iccedilerir Oumlrneğin oumlnermeler tuumlm metaller ısı karşısında genleşir
şeklinde değil de ısınan metal genleşir şeklinde ifade olunur
Olması gerekenle değil de olanla uğraşması Olması gereken olaylar isteklerimize
duygularımıza bağlı kalır ve değer yargılarının konusudur Bu değerlendirmeler değer
sistemine ve inanccedil sistemine goumlre değişir Oysa bilim var olanı araştırır
Nesneldir Bilimin bulguları kişisel goumlruumlş ve beğenilerden uzaktır Herkes
tarafından ortak olarak goumlzlemlenebilecek ve değerlendirilebilecek doğruları iccedilerir
Mantıksaldır Bilimin bulguları akla ters duumlşmez
Sağlam ve değişmez gerccedileklerdir Bilimsel bilgiyle elde edilen veriler zaman
iccedilerisinde değişmez Tutarlı ve kalıcıdır
11
Statik ve dinamik olması Bilim sadece statik bir bilgi değildir sınırları daha oumlnce
belirttiğimiz gibi devamlı gelişir Bilim aslında bir bilgi kuumltlesi buna devamlı eklenen yeni
bilgilerdir Burada şu soru sorulabilir bilimsel bilginin oumlzellikleri bunlarla sınırlımıdır
Bilimin buumltuumln oumlzelliklerini saymak olası değil ayrıca her bilim adamı bilimin bazı oumlzelliklerini
oumlne ccedilıkarır yanı bilim anlayışına goumlre değişik oumlzelliklerini vurgulayabilir Oumlrneğin bilimin
OLGUSAL ELEŞTİRİCİ SECcedilİCİ liği gibi oumlnemli oumlzellikleri de vardır
Bu oumlzelliklerinden bazıları DOĞA BİLİMrsquolerinde bazıları KUumlLTUumlR BİLİMrsquolerinde
oumlne ccedilıkmaktadır
12
BOumlLUumlM DEĞERLENDİRME SORULARI-I
1 Bilginin konusunu oluşturan olayların goumlzlenebilir olmasına ne denir a) Ampiriklik b) Suumlbjektiflik c) Nesnellik d) Objektiflik e) Genelleyicilik 2 Bilimsellikte goumlzlemlerin herkese accedilık olmasına ne denir a) Ampiriklik b) Suumlbjektiflik c) Nesnellik d) Objektiflik e) Genelleyicilik 3 Duumlnyanın hiccedilbir yerinde ve hiccedilbir zaman değişmeyecek kesin ve yanılmaz doğruların elde edilebileceğini iddia eden bu bilim dalı nedir a) Astronomi Bilimi b) Suumlbjektif Bilim c) Nesnel Bilim d) Objektif Bilim e) Pozitif Bilim 4 Bilimin tarafsız olmadığının duumlşuumlnuumllmesi hangi bilim adamlarıyla başlamıştır a) Einstein_Newton b) Newton_Max Planck c) Einstein_Max Planck d) Newton_Galileo e) Einstein_Galileo 5 Evreni belli bir zaman ve durum aralığı iccedilerisinde kendisine goumlre yorumlayabileceğini dile getiren bilim adamı kimdir a) Galileo b) Max Planck c) Newton d) Einstein e) Max Weber 6 Yapılan bilimsel ccedilalışmalarda kesinliğin değil ihtimallerin ve ihtimal hesaplarının esas olduğunu ortaya koyan bilim adamı kimdir a) Galileo b) Max Planck c) Newton d) Einstein e) Max Weber
13
7 Bilginin konusunu oluşturan olay ya da nesnelerin goumlzlemlenebilir olması anlamına gelir a) Goumlrguumllluumlk b) Nesnellik c) Objektiflik d) Suumlbjektiflik e) Olasılık 8 Bilimin sınırlarının devamlı gelişmesi bilimsel bilginin hangi oumlzelliğine girer a) Statik b) Nesnellik c) Durağan d) Esnek e) Dinamik 9 Bilimin bulguları kişisel goumlruumlş ve beğenilerden uzak olması aşağıdaki hangi oumlzellikle tanımlanır a) Statik b) Nesnellik c) Mantıksal d) Suumlbjektiflik e) Dinamik 10 Bilimin bulgularının aynı durumdaki tuumlm olaylar iccedilin geccedilerli olması hangi oumlzellikle accedilıklanır a) Genelleyici b) Nesnellik c) Statik d) Buumltuumlnleyici e) Dinamik 11 Bilimsel verilerin her şart ve durumda yenilenmesi ve sonuccedilların aynı şekilde gerccedilekleşmesi bilimin hangi oumlzelliğiyle accedilıklanır a) Genelleyici b) Kanıtlama Niteliği c) Deney d) Oumllccedilme e) Dinamik
10
BİLİMSEL BİLGİNİN OumlZELLİKLERİ
Bilimsel bilgi bilimsel metotlarla elde edilen bilgi tuumlruumlduumlr Bilimsel youmlntemler akıl
deney ve goumlzlemlere dayanmaktadır Bir bilginin bilimsel olabilmesi iccedilin youmlntemsel olması
gerekir Bilimsel bilgi objektif sistemli tutarlı ve eleştiriye accedilık bilgidir Bilimsel bilgiyi
buumlyuuml fal edebiyat ya da sanat gibi bilgi tuumlrlerinden ayıran temel oumlzellik bilimsel bilginin
konusunun ampirik (goumlrguumll) ve nesnel gerccedileklik olmasıdır Goumlrguumllluumlk bilginin konusunu
oluşturan olay ya da nesnelerin goumlzlemlenebilir olması anlamına gelir
Bilimsel bilginin kendine oumlzguuml bir takım oumlzellikleri vardır Bunlar şoumlyle sıralayabiliriz
Tarafsızlık İlkesi Bilimsel bilgi insanlar arasında din Dil millet ve ırk ayrımı
olmaksızın geccedilerlidir Bilimsel bilgi insanlığın ortak malıdır Onun bilimi benim bilimim
ayrımı olamaz Ayrıca tarafsızlık olguları değer yargılarının oumltesinde olduğu gibi
algılanmaktadır Ancak bilimdeki bu tarafsızlık mutlak değil sınırlıdır
Doğru Oumllccediluuml Bilimin gelişme ve olgunluk duumlzeyi oumllccedilme (nesnel ve olaylara sayı
verme) tekniğidir Yalnız nicelikler değil niteliklerde sayı ile değerlendirilebilir Oumllccedilme ve
oumllccedilekleme guumlvenirlik (her oumllccedilmede aynı sonucun alınması) ve geccedilerlilik (oumllccedilmek istenen
gerccedilekten oumllccediluumllmesi) oumlnemli kavramlardır
Kanıtlama Niteliği Bilimsel verilerin her şart ve durumda yenilenmesi ve sonuccedilların
gerccedilekleşmesi gerekir(Suyun yuumlz derecede kaynaması)
Genelleyici Olması Bilimin bu oumlzelliği olaylar arasında neden-sonuccedil ilişkisi kurmak
suretiyle genel kavramlara ulaşmaktır Bilimin bulguları aynı durumdaki tuumlm olaylar iccedilin
geccedilerlidir Bulgular buumltuumlnuuml iccedilerir Oumlrneğin oumlnermeler tuumlm metaller ısı karşısında genleşir
şeklinde değil de ısınan metal genleşir şeklinde ifade olunur
Olması gerekenle değil de olanla uğraşması Olması gereken olaylar isteklerimize
duygularımıza bağlı kalır ve değer yargılarının konusudur Bu değerlendirmeler değer
sistemine ve inanccedil sistemine goumlre değişir Oysa bilim var olanı araştırır
Nesneldir Bilimin bulguları kişisel goumlruumlş ve beğenilerden uzaktır Herkes
tarafından ortak olarak goumlzlemlenebilecek ve değerlendirilebilecek doğruları iccedilerir
Mantıksaldır Bilimin bulguları akla ters duumlşmez
Sağlam ve değişmez gerccedileklerdir Bilimsel bilgiyle elde edilen veriler zaman
iccedilerisinde değişmez Tutarlı ve kalıcıdır
11
Statik ve dinamik olması Bilim sadece statik bir bilgi değildir sınırları daha oumlnce
belirttiğimiz gibi devamlı gelişir Bilim aslında bir bilgi kuumltlesi buna devamlı eklenen yeni
bilgilerdir Burada şu soru sorulabilir bilimsel bilginin oumlzellikleri bunlarla sınırlımıdır
Bilimin buumltuumln oumlzelliklerini saymak olası değil ayrıca her bilim adamı bilimin bazı oumlzelliklerini
oumlne ccedilıkarır yanı bilim anlayışına goumlre değişik oumlzelliklerini vurgulayabilir Oumlrneğin bilimin
OLGUSAL ELEŞTİRİCİ SECcedilİCİ liği gibi oumlnemli oumlzellikleri de vardır
Bu oumlzelliklerinden bazıları DOĞA BİLİMrsquolerinde bazıları KUumlLTUumlR BİLİMrsquolerinde
oumlne ccedilıkmaktadır
12
BOumlLUumlM DEĞERLENDİRME SORULARI-I
1 Bilginin konusunu oluşturan olayların goumlzlenebilir olmasına ne denir a) Ampiriklik b) Suumlbjektiflik c) Nesnellik d) Objektiflik e) Genelleyicilik 2 Bilimsellikte goumlzlemlerin herkese accedilık olmasına ne denir a) Ampiriklik b) Suumlbjektiflik c) Nesnellik d) Objektiflik e) Genelleyicilik 3 Duumlnyanın hiccedilbir yerinde ve hiccedilbir zaman değişmeyecek kesin ve yanılmaz doğruların elde edilebileceğini iddia eden bu bilim dalı nedir a) Astronomi Bilimi b) Suumlbjektif Bilim c) Nesnel Bilim d) Objektif Bilim e) Pozitif Bilim 4 Bilimin tarafsız olmadığının duumlşuumlnuumllmesi hangi bilim adamlarıyla başlamıştır a) Einstein_Newton b) Newton_Max Planck c) Einstein_Max Planck d) Newton_Galileo e) Einstein_Galileo 5 Evreni belli bir zaman ve durum aralığı iccedilerisinde kendisine goumlre yorumlayabileceğini dile getiren bilim adamı kimdir a) Galileo b) Max Planck c) Newton d) Einstein e) Max Weber 6 Yapılan bilimsel ccedilalışmalarda kesinliğin değil ihtimallerin ve ihtimal hesaplarının esas olduğunu ortaya koyan bilim adamı kimdir a) Galileo b) Max Planck c) Newton d) Einstein e) Max Weber
13
7 Bilginin konusunu oluşturan olay ya da nesnelerin goumlzlemlenebilir olması anlamına gelir a) Goumlrguumllluumlk b) Nesnellik c) Objektiflik d) Suumlbjektiflik e) Olasılık 8 Bilimin sınırlarının devamlı gelişmesi bilimsel bilginin hangi oumlzelliğine girer a) Statik b) Nesnellik c) Durağan d) Esnek e) Dinamik 9 Bilimin bulguları kişisel goumlruumlş ve beğenilerden uzak olması aşağıdaki hangi oumlzellikle tanımlanır a) Statik b) Nesnellik c) Mantıksal d) Suumlbjektiflik e) Dinamik 10 Bilimin bulgularının aynı durumdaki tuumlm olaylar iccedilin geccedilerli olması hangi oumlzellikle accedilıklanır a) Genelleyici b) Nesnellik c) Statik d) Buumltuumlnleyici e) Dinamik 11 Bilimsel verilerin her şart ve durumda yenilenmesi ve sonuccedilların aynı şekilde gerccedilekleşmesi bilimin hangi oumlzelliğiyle accedilıklanır a) Genelleyici b) Kanıtlama Niteliği c) Deney d) Oumllccedilme e) Dinamik
11
Statik ve dinamik olması Bilim sadece statik bir bilgi değildir sınırları daha oumlnce
belirttiğimiz gibi devamlı gelişir Bilim aslında bir bilgi kuumltlesi buna devamlı eklenen yeni
bilgilerdir Burada şu soru sorulabilir bilimsel bilginin oumlzellikleri bunlarla sınırlımıdır
Bilimin buumltuumln oumlzelliklerini saymak olası değil ayrıca her bilim adamı bilimin bazı oumlzelliklerini
oumlne ccedilıkarır yanı bilim anlayışına goumlre değişik oumlzelliklerini vurgulayabilir Oumlrneğin bilimin
OLGUSAL ELEŞTİRİCİ SECcedilİCİ liği gibi oumlnemli oumlzellikleri de vardır
Bu oumlzelliklerinden bazıları DOĞA BİLİMrsquolerinde bazıları KUumlLTUumlR BİLİMrsquolerinde
oumlne ccedilıkmaktadır
12
BOumlLUumlM DEĞERLENDİRME SORULARI-I
1 Bilginin konusunu oluşturan olayların goumlzlenebilir olmasına ne denir a) Ampiriklik b) Suumlbjektiflik c) Nesnellik d) Objektiflik e) Genelleyicilik 2 Bilimsellikte goumlzlemlerin herkese accedilık olmasına ne denir a) Ampiriklik b) Suumlbjektiflik c) Nesnellik d) Objektiflik e) Genelleyicilik 3 Duumlnyanın hiccedilbir yerinde ve hiccedilbir zaman değişmeyecek kesin ve yanılmaz doğruların elde edilebileceğini iddia eden bu bilim dalı nedir a) Astronomi Bilimi b) Suumlbjektif Bilim c) Nesnel Bilim d) Objektif Bilim e) Pozitif Bilim 4 Bilimin tarafsız olmadığının duumlşuumlnuumllmesi hangi bilim adamlarıyla başlamıştır a) Einstein_Newton b) Newton_Max Planck c) Einstein_Max Planck d) Newton_Galileo e) Einstein_Galileo 5 Evreni belli bir zaman ve durum aralığı iccedilerisinde kendisine goumlre yorumlayabileceğini dile getiren bilim adamı kimdir a) Galileo b) Max Planck c) Newton d) Einstein e) Max Weber 6 Yapılan bilimsel ccedilalışmalarda kesinliğin değil ihtimallerin ve ihtimal hesaplarının esas olduğunu ortaya koyan bilim adamı kimdir a) Galileo b) Max Planck c) Newton d) Einstein e) Max Weber
13
7 Bilginin konusunu oluşturan olay ya da nesnelerin goumlzlemlenebilir olması anlamına gelir a) Goumlrguumllluumlk b) Nesnellik c) Objektiflik d) Suumlbjektiflik e) Olasılık 8 Bilimin sınırlarının devamlı gelişmesi bilimsel bilginin hangi oumlzelliğine girer a) Statik b) Nesnellik c) Durağan d) Esnek e) Dinamik 9 Bilimin bulguları kişisel goumlruumlş ve beğenilerden uzak olması aşağıdaki hangi oumlzellikle tanımlanır a) Statik b) Nesnellik c) Mantıksal d) Suumlbjektiflik e) Dinamik 10 Bilimin bulgularının aynı durumdaki tuumlm olaylar iccedilin geccedilerli olması hangi oumlzellikle accedilıklanır a) Genelleyici b) Nesnellik c) Statik d) Buumltuumlnleyici e) Dinamik 11 Bilimsel verilerin her şart ve durumda yenilenmesi ve sonuccedilların aynı şekilde gerccedilekleşmesi bilimin hangi oumlzelliğiyle accedilıklanır a) Genelleyici b) Kanıtlama Niteliği c) Deney d) Oumllccedilme e) Dinamik
12
BOumlLUumlM DEĞERLENDİRME SORULARI-I
1 Bilginin konusunu oluşturan olayların goumlzlenebilir olmasına ne denir a) Ampiriklik b) Suumlbjektiflik c) Nesnellik d) Objektiflik e) Genelleyicilik 2 Bilimsellikte goumlzlemlerin herkese accedilık olmasına ne denir a) Ampiriklik b) Suumlbjektiflik c) Nesnellik d) Objektiflik e) Genelleyicilik 3 Duumlnyanın hiccedilbir yerinde ve hiccedilbir zaman değişmeyecek kesin ve yanılmaz doğruların elde edilebileceğini iddia eden bu bilim dalı nedir a) Astronomi Bilimi b) Suumlbjektif Bilim c) Nesnel Bilim d) Objektif Bilim e) Pozitif Bilim 4 Bilimin tarafsız olmadığının duumlşuumlnuumllmesi hangi bilim adamlarıyla başlamıştır a) Einstein_Newton b) Newton_Max Planck c) Einstein_Max Planck d) Newton_Galileo e) Einstein_Galileo 5 Evreni belli bir zaman ve durum aralığı iccedilerisinde kendisine goumlre yorumlayabileceğini dile getiren bilim adamı kimdir a) Galileo b) Max Planck c) Newton d) Einstein e) Max Weber 6 Yapılan bilimsel ccedilalışmalarda kesinliğin değil ihtimallerin ve ihtimal hesaplarının esas olduğunu ortaya koyan bilim adamı kimdir a) Galileo b) Max Planck c) Newton d) Einstein e) Max Weber
13
7 Bilginin konusunu oluşturan olay ya da nesnelerin goumlzlemlenebilir olması anlamına gelir a) Goumlrguumllluumlk b) Nesnellik c) Objektiflik d) Suumlbjektiflik e) Olasılık 8 Bilimin sınırlarının devamlı gelişmesi bilimsel bilginin hangi oumlzelliğine girer a) Statik b) Nesnellik c) Durağan d) Esnek e) Dinamik 9 Bilimin bulguları kişisel goumlruumlş ve beğenilerden uzak olması aşağıdaki hangi oumlzellikle tanımlanır a) Statik b) Nesnellik c) Mantıksal d) Suumlbjektiflik e) Dinamik 10 Bilimin bulgularının aynı durumdaki tuumlm olaylar iccedilin geccedilerli olması hangi oumlzellikle accedilıklanır a) Genelleyici b) Nesnellik c) Statik d) Buumltuumlnleyici e) Dinamik 11 Bilimsel verilerin her şart ve durumda yenilenmesi ve sonuccedilların aynı şekilde gerccedilekleşmesi bilimin hangi oumlzelliğiyle accedilıklanır a) Genelleyici b) Kanıtlama Niteliği c) Deney d) Oumllccedilme e) Dinamik
13
7 Bilginin konusunu oluşturan olay ya da nesnelerin goumlzlemlenebilir olması anlamına gelir a) Goumlrguumllluumlk b) Nesnellik c) Objektiflik d) Suumlbjektiflik e) Olasılık 8 Bilimin sınırlarının devamlı gelişmesi bilimsel bilginin hangi oumlzelliğine girer a) Statik b) Nesnellik c) Durağan d) Esnek e) Dinamik 9 Bilimin bulguları kişisel goumlruumlş ve beğenilerden uzak olması aşağıdaki hangi oumlzellikle tanımlanır a) Statik b) Nesnellik c) Mantıksal d) Suumlbjektiflik e) Dinamik 10 Bilimin bulgularının aynı durumdaki tuumlm olaylar iccedilin geccedilerli olması hangi oumlzellikle accedilıklanır a) Genelleyici b) Nesnellik c) Statik d) Buumltuumlnleyici e) Dinamik 11 Bilimsel verilerin her şart ve durumda yenilenmesi ve sonuccedilların aynı şekilde gerccedilekleşmesi bilimin hangi oumlzelliğiyle accedilıklanır a) Genelleyici b) Kanıtlama Niteliği c) Deney d) Oumllccedilme e) Dinamik