“OKUL SOSYAL HİZMETİ PROJESİ · tarihlerinde üç günlük Okul Sosyal Hizmeti Oryantasyon...

KONYA AİLE VE SOSYAL POLİTİKALAR İL MÜDÜRLÜĞÜ

“OKUL SOSYAL HİZMETİ PROJESİ”

GENEL DEĞERLENDİRME RAPORU

Raporu Hazırlayanlar

Prof. Dr. Kamil ALPTEKİN (Proje Akademik Danışmanı) (KTO Karatay Üniversitesi Sosyal Hizmet Bölüm Başkanı)

(Sosyal Hizmet Okulları Derneği Başkanı)

Osman AKBABA (Proje Koordinatörü) (Sosyal Hizmet Uzmanı)

(Çocuk Koruma İl Koordinasyon Kurulu)

Haziran, 2018

KONYA

İÇİNDEKİLER

Sayfa No

1. Giriş ...…………………………………………………………………………..…. 2

2. Proje Fikrinin Ortaya Çıkışı ………………………………………………………. 3

3. Projenin Amacı ve Kapsamı ………………………………………………………. 3

4. Proje Uygulama Yeri ve Hedef Grubu ……………………………………………. 4

5. Proje Ekibi ………………………………………………………………………… 5

6. İşbirliği Yapılan Kurumlar ………………………………………………………... 6

7. Başlangıç Evresi …………………………………………………………………... 6

8. İlerleme (Uygulama) Evresi ………………………………………………………. 8

9. Sonlandırma Evresi ……………………………………………………………….. 12

10. Değerlendirme ve Sonuç ………………………………………………………… 12

11. Öneriler …………………..……………………………………………………… 15

Ek’ler

Ek 1. Çocuk Koruma İl Koordinasyon Kurulu Mart 2017 Toplantı Tutanağı ………. 17

Ek 2. Çocuk Koruma İl Koordinasyon Kurulu Temmuz 2017 Toplantı Tutanağı .…. 19

Ek 3. Okul Sosyal Hizmeti Projesi Eğitim Programı ………………………………... 23

Ek 4. Sınıf Haritası Belirleme Formu ……………………………………………….. 26

Ek 5. Öğretmenler İçin Okul Sosyal Hizmeti Projesini Ön Değerlendirme Formu …. 30

Ek 6. Fotoğraflarla Konya Okul Sosyal Hizmeti Projesi ……………………………. 33

1

1. Giriş

Son yıllarda özellikle ilköğretim ve ortaöğretim okullarında risk altındaki çocukların

sayıları hızla artmakta, okullarda; akran zorbalığı, yoksulluk, madde kullanımı, çocuk ihmal

ve istismarı, göç, ebeveyn yoksunluğu, okul terki, , suça sürüklenme gibi çeşitli ve çok

boyutlu sorunlarla karşılaşılmaktadır. Giderek artan bu sorunlar çocukların öğrencilik

rollerini, akademik başarılarını ve okula uyumunu olumsuz yönde etkilemekte, okullarda yeni

hizmet modellerine duyulan ihtiyacı gündeme getirmektedir. Bu bağlamda; eğitim - öğretim

faaliyetlerinin aksamadan sağlıklı bir zeminde yürütülmesi, öğrenci ve ailelerinin

desteklenmesi, okul ortamındaki başgösterecek psiko-sosyal nitelikli krizlere yerinde ve

zamanında müdahale edilmesi, risk altındaki öğrencilerin korunabilmesi, öğrenci – aile -

öğretmen ve okul yöneticileri arasındaki ilişkilerin güçlendirilmesi, özel gereksinimli

çocuklarla mesleki çalışmaların yürütülmesi vb. okullardaki sosyal hizmet uygulamalarına

duyulan ihtiyaç da gün geçtikçe belirginleşmektedir.

Ülkemizde ilk mezunların verildiği 1965 yılından bu yana tıbbi sosyal hizmet, çocuk

ve aile refahı, sosyal yardım, yaşlılık, engellilik, adli sosyal hizmet gibi alanlarda çalışmalar

yürüten sosyal hizmet uzmanları, ilgili mevzuatta yer almamış olsa da özellikle son yıllarda

çocuk refahı alanı içerisinde dolaylı şekillerde okul sosyal hizmetine dair önemli çalışmalar

yürütmeye başlamışlardır.

Okul sosyal hizmeti, sosyal hizmet mesleğinin öğrenci, aile ve okul personeli odaklı;

ev, okul ve toplum arasındaki bağlantıyı kuran özel bir alanıdır. Temel amaç; belirlenen hedef

ve ilkeler çerçevesinde okulun eğitim-öğretim faaliyetini yürütebilmesine destek olmak,

öğrencilerin karşılaşabilecekleri psiko-sosyal, eğitsel ve ekonomik sorunlarının çözümüne

yardımcı olarak onların eğitim sürecinden maksimum düzeyde yararlanmasını sağlamaktır.

Okul sosyal hizmetinin hedef gruplarından biri olan dezavantajlı öğrenciler aynı

zamanda birer dezavantajlı çocuk olma özelliği ile de üzerinde hassasiyetle durulması gereken

gruptur. Sosyal hizmet uzmanları tarafından bu çocuklara sunulacak her türlü hizmet, aynı

zamanda hem okul sosyal hizmeti hem de çocuk refahı alanının kesişim noktaları olarak da

görülebilir.

Ülkemizde çocuk refahı alanında kamusal sosyal hizmetlerin önemli bir kısmı 2828

sayılı Sosyal Hizmetler Kanunu ve 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu çerçevesinde

yürütülmektedir. Bu hizmetlerin sunumu noktasında; çocuğun her ortamda bedensel, ruhsal,

sosyal ve eğitsel gelişimini olumsuz yönde etkileyebilecek düzeydeki risklerden korunması ve

güvenliğinin sağlanması amaçlanmaktadır. Bu çerçevede Çocuk Koruma İl ve İlçe

2

Koordinasyon Kurullarına, 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu’nun 5. Maddesinde belirtilen

koruyucu ve destekleyici tedbirlerin yerine getirilmesi ve takip edilmesi görevi verilmiştir.

Tüm illerde olduğu gibi Konya’da da, Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüğü’ne bağlı

Çocuk Koruma İl Koordinasyon Kurulu belirtilen mevzuat çerçevesinde çocukların

korunması, hakları ve esenliklerinin güvence altına alınması, refahlarının yükseltilmesi, ihmal

ve istismarların önlenmesine yönelik çalışmalar yürütmektedir. Kurul, çocuk ve ailelere

yönelik hizmet veren kamu kurum ve kuruluşları ile koruyucu önleyici ve destekleyici

tedbirlerin yerine getirilmesi amacıyla yapılan çalışmaların koordinasyonunu sağlama

görevini de sürdürmektedir. Çocuk Koruma İl Koordinasyon Kurulu, ilgili mevzuat

çerçevesinde kendi görev sahası içerisindeki çalışmaları yürütmek üzere iki ayda bir vali

yardımcısının başkanlığında toplanmaktadır.

Bu rapor Çocuk Koruma İl Koordinasyon Kurulu’nun koordinatörlüğünde Konya’da

2017-2018 eğitim - öğretim yılı boyunca biri ilkokul diğeri ortaokul olmak üzere iki okulda

yürütülen Okul Sosyal Hizmet Projesi’nin (tanıtımını da içerecek şekilde) genel bir

değerlendirmesini yapmak amacıyla yazılmıştır. Bu doğrultuda raporda sırasıyla; proje

fikrinin ortaya çıkışı, projenin amacı ve kapsamı, proje uygulama yeri ve hedef grubu, proje

ekibi, işbirliği yapılan kurumlar, başlangıç evresi, ilerleme (uygulama) evresi, değerlendirme

ve sonuç ile öneriler bölümlerine yer verilmiştir.

2. Proje Fikrinin Ortaya Çıkışı

Bir proje ölçeğinde okullarda okul sosyal hizmet uygulamalarının başlatılması fikri,

23.03.2017 tarihinde gerçekleştirilen Çocuk Koruma İl Koordinasyon Kurulu’nun

toplantısında bizzat Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürü Bilal ERDOĞAN (Sosyal Hizmet

Uzmanı) tarafından gündeme getirilmiştir. Bu toplantının sonunda Çocuk Koruma İl

Koordinasyon Kurulu Sekretaryası bünyesinde okul sosyal hizmeti adı taşıyan bir alt

komisyon oluşturulması ve bu komisyonun okul sosyal hizmetine ilişkin çalışmaları

başlatmasına karar verilmiştir (Ek 1). Bu karar üzerine Okul Sosyal Hizmeti Alt Komisyonu

oluşturulmuş, bu komisyon hızlı bir şekilde konuyla ilgili çalışmaları başlatmış ve proje

fikrini olgunlaştırmaya çalışmıştır. Konya İl Milli Eğitim Müdürlüğü ile yapılan görüşmeler

ve yazışmalar sonucunda birlikte belirlenen iki okulda 2017–2018 eğitim - öğretim yılının

başından itibaren Okul Sosyal Hizmeti Projesi’nin uygulanması için taraflar ortak hareket

edeceğini bildirmiştir.

3. Projenin Amacı ve Kapsamı

Okullarda eğitim – öğretim hayatını engelleyecek veya aksatacak düzeyde psiko-

sosyal nitelikte sorunlar yaşayan, biyo-psiko-sosyal gelişimi risk altında bulunan çocukların

3

tespit edilmesi, bu çocuklara ve ailelerine yönelik sosyal hizmet müdahalelerinin planlanması

ve uygulanması projenin genel amacıdır. Okullardaki eğitim – öğretim faaliyetinin

aksamadan, okulun öngördüğü ilke ve hedefler doğrultusunda sağlıklı bir şekilde

yürütülmesine destek olunması, öğrenci – aile - öğretmen ve okul yöneticileri arasındaki

ilişkilerin güçlendirilmesi projenin alt amaçlarıdır.

Proje, taşıdığı amaç ve alt amaçlar doğrultusunda uygulama yeri olarak belirlenen

okullarda başta öğrenci ve aileleri olmak üzere okullarda görev yapan öğretmen ve

yöneticilere yönelik birey, aile, grup ve toplum odaklı okul sosyal hizmet uygulamalarını

kapsamaktadır.

4. Proje Uygulama Yeri ve Hedef Grubu

Daha önce de vurgulandığı gibi Konya Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüğü ile

Konya Milli Eğitim İl Müdürlüğü arasında yapılan bir dizi görüşme ve yazışmalar sonucunda

Mehmet Karaciğanlar Mevlana İmam Hatip Ortaokulu ile Yunus Emre İlkokulu projenin

uygulanacağı okullar olarak belirlenmiş, Projenin adı geçen bu okullarda uygulanacağına dair

karar 18.07.2018 tarihli Çocuk Koruma İl Koordinasyon Kurulu Toplantısında alınmıştır (Ek

2).

Her iki okul da Konya’nın merkez ilçelerinden biri olan Meram’da yer almaktadır.

Aksinne Mahallesi’nde bulunan Mehmet Karaciğanlar Mevlana İmam Hatip Ortaokulu

bünyesinde ayrı bir binada, öğrencilerinin tamamını geçici koruma altında yaşayan Suriyeli

çocukların oluşturduğu Geçici Eğitim Merkezi (GEM) bulunmaktadır. Mehmet Karaciğanlar

Mevlana Ortaokulu’nda 998 öğrenci (860’ı Türk, 138’si Suriyeli) öğrenim görmektedir.

Okulda halen 1 müdür, 3 müdür yardımcısı, 35 branş öğretmeni, 11 din kültürü öğretmeni, 5

İngilizce öğretmeni, 1 sınıf öğretmeni, 2 okul öncesi öğretmeni, 4 ücretli öğretmen, 6

görevlendirme statüsünde öğretmen (toplamda 68 öğretmen) ile 2014/21 Sayılı Genelge

çerçevesinde “Suriyeli Çocukların Türk Eğitim Sistemine Entegrasyonunun Desteklenmesi

Projesi” (PICTES) kapsamında GEM’de çalışan 2 rehber öğretmen görev yapmaktadır.

GEM’de görevli 2 rehber öğretmenden bir tanesi proje başlangıcından 4 ay sonra okula

gelmiş ve okul yönetimi tarafından geçici olarak okulun Rehberlik Servisi’ne alınmıştır.

Çaybaşı Mahallesi’nde bulunan Yunus Emre İlkokulu’nda ise 1245 öğrenci (1039’u Türk,

206’sı Suriyeli) öğrenim görmektedir. Bu okulda 1 müdür, 2 müdür yardımcısı, 36 sınıf

öğretmeni. 4 özel eğitim öğretmeni, 6 ana sınıfı öğretmeni, 3 İngilizce öğretmeni, 1 din

kültürü öğretmeni (toplamda 53 öğretmen) ve 3 rehber öğretmen görev yapmaktadır.

Okulların bulunduğu bölge; alt ve orta sosyo-ekonomik düzeye sahiptir. Bölgeye son

yıllarda çok sayıda Suriyeli sığınmacı yerleşmiştir. Bölgede bir süre önce başlatılan kentsel

4

dönüşüm çalışmaları devam etmekte, kentsel dönüşüme bağlı olarak nüfusun demografik

yapısında da değişimler başlamış durumdadır.

Projenin öncelikli hedef grubu; Mehmet Karaciğanlar Mevlana İmam Hatip Ortaokulu

ile Yunus Emre İlkokulu’na kayıtlı olup, sahip olduğu sosyo-ekonomik koşullar nedeniyle

eğitim- öğrenimini sürdürmede zorlanan ve biyo-psiko-sosyal gelişimi risk altında olan

öğrenciler ile bu öğrencilerin aileleridir. Okul sisteminin birer parçası olan yöneticiler,

öğretmenler de proje kapsamında birer hedef grup olarak belirlenmiştir. Mehmet

Karaciğanlar Mevlana İmam Hatip Ortaokulu bünyesindeki GEM’e kayıtlı Suriyeli öğrenciler

projede kapsam dışı bırakılmıştır.

5. Proje Ekibi

Projenin koordinatörlüğünü Çocuk Koruma İl Koordinasyon Kurulu’nun sekretarya

görevini yürüten (Sosyal Hizmet Uzmanı) Osman Akbaba, akademik danışmanlığını ise KTO

Karatay Üniversitesi Sosyal Hizmet Bölüm Başkanı (Sosyal Hizmet Okulları Derneği

Başkanı) Prof. Dr. Kamil Alptekin üstlenmiştir. Proje iki ayrı okulda eşzamanlı

yürütüldüğünden bu iki okulda proje kapsamında öngörülen okul sosyal hizmeti

uygulamalarını yürütmek üzere “Okul Sosyal Hizmet Birimi” kurulmuştur.

Mehmet Karaciğanlar Mevlana İmam Hatip Ortaokulu Sosyal Hizmet Birimi’nde:

• Sosyal Hizmet Uzmanı Osman Akbaba (Çocuk Koruma İl Koordinasyon Kurulu)

• Sosyal Hizmet Uzmanı Emine Gümüş (Meram Sosyal Hizmet Merkezi)

• Sosyolog Ayşe Baycan (Meram Sosyal Hizmet Merkezi)

• Sosyal Hizmet Stajeri Kemal Yeğin (KTO Karatay Üniversitesi Sosyal Hizmet

Bölümü)

• Sosyal Hizmet Stajeri Gizem Akbaba (KTO Karatay Üniversitesi Sosyal Hizmet

Bölümü)

• Sosyal Hizmet Stajeri Arzu Tekelioğlu (KTO Karatay Üniversitesi Sosyal Hizmet

Bölümü) görev almıştır.

Yunus Emre İlkokulu Okul Sosyal Hizmet Birimi’nde ise:

• Sosyal Hizmet Uzmanı Zülal Eroğlu (Meram Sosyal Hizmet Merkezi)

• Sosyolog Refika Altan (Meram Sosyal Hizmet Merkezi)

• Sosyal Hizmet Stajeri Fatih Gökkaya (Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Hizmet

Bölümü)

• Sosyal Hizmet Stajeri İlayda Yılmaz (Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Hizmet Bölümü)

• Sosyal Hizmet Stajeri Maide Akçe (Selçuk Üniversitesi Sosyal Hizmet Bölümü) görev

almıştır.

5

Proje ekibinde yer alan sosyal hizmet uzmanları ve sosyologlar okullardaki sosyal

hizmet birimlerinde (birbiriyle çakışmayan günlerde) haftada iki tam gün, Proje ekibinin diğer

üyesi olan stajer öğrenciler 2017-2018 eğitim öğretim döneminin ilk yarısı için haftada 3 tam

gün, ikinci yarısı için 5 tam gün görev yapmışlardır. Proje ekibine seçilen sosyal hizmet

uzmanları ve sosyologlar eş zamanlı iki farklı işte çalışmışlar, Proje süresi boyunca yoğun bir

mesai yapmışlardır. Stajer öğrenciler, Konya’da bulunan üç üniversitenin sosyal hizmet

bölümünde son sınıfta okuyan öğrenciler arasından seçilmiş, meslek elemanlarının

süpervizyonu altında çalışmışlardır. Stajer öğrenciler Projenin ilerleme safhasında artan iş

yükünün karşılanmasında önemli roller üstlenmişlerdir.

6. İşbirliği Yapılan Kurumlar

Projenin ana çözüm ortakları Konya Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüğü ile Konya

İl Milli Eğitim Müdürlüğü’dür. Çocuk Koruma İl Koordinasyon Kurulu’nu oluşturan diğer

tüm kamu kurumları projenin destek çözüm ortaklarıdır. Bu kurumların dışında aşağıda

isimleri belirtilen kurumlarla proje kapsamındaki uygulamaları gerçekleştirmek üzere işbirliği

yapılmıştır:

• Meram Sosyal Hizmet Merkezi Müdürlüğü

• KTO Karatay Üniversitesi Sosyal Hizmet Bölümü

• Selçuk Üniversitesi Sosyal Hizmet Bölümü

• Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Hizmet Bölümü

• Konya Kızılay Toplum Merkezi

• Selçuklu Belediyesi

• Meram Belediyesi

• Dost Eli Derneği (Konya Şubesi)

• Sosyal Hizmet Okulları Derneği

7. Başlangıç Evresi

Okul Sosyal Hizmet Projesi 18.09.2017 tarihinde resmen başlatılmıştır. Başlangıç

evresinde okul sosyal hizmeti ile ilgili olarak doğrudan ya da dolaylı şekilde alanda yapılan

uygulamalar ve yerli / yabancı literatüre yansıyan çalışmalar incelenmiştir. Elde edilen

bilgiler doğrultusunda Okul Sosyal Hizmet Projesi için bir ön plan hazırlanmıştır. Bu plan

doğrultusunda öncelikle proje ekibinde görev alacak kişiler belirlenmiş ve Okul Sosyal

Hizmet Eğitimi Oryantasyon Programı oluşturulmuştur (Ek 3). Ardından Proje ekibinde

görev alacak kişiler ile birlikte projenin destek çözüm ortaklarının temsilcilerine (Konya İl

Milli Eğitim ve Meram İlçe Milli Eğitim Müdürlüğünden idareci ve koordinatörler, Meram

RAM Müdürlüğünden idareci ve Psikolojik Danışman ve Rehber Öğretmenler, projenin

6

uygulanacağı okullardan idareci ve Psikolojik Danışman ve Rehber Öğretmenler, Aile ve

Sosyal Politikalar İl Müdürlüğü ve bağlı kuruluşlarında çalışan meslek elemanları olmak

üzere toplam 30 kişiye) Meram Sosyal Hizmet Merkezi Müdürlüğü’nde 27/28/29 Eylül 2017

tarihlerinde üç günlük Okul Sosyal Hizmeti Oryantasyon Eğitimi verilmiştir. Eğitimde, çeşitli

yönleriyle okul sosyal hizmet alanının tanıtımı, okul sosyal hizmet uygulamaları ve bağlantılı

konular üzerinde durulmuş; katılımcılara Okul Sosyal Hizmet Projesi’nin amacı, kapsamı ve

nasıl uygulanacağı hakkında bilgiler verilmiştir. Eğitim programında; Ankara Üniversitesi

Sosyal Hizmet Bölümü, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Hizmet Bölümü, KTO

Karatay Üniversitesi Sosyal Hizmet Bölümü, Selçuk Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Ruh

Sağlığı Anabilim Dalı ve KTO Karatay Üniversitesi Çocuk Gelişimi Bölümü’ne mensup

öğretim üyeleri ile alanında deneyimli psikolojik danışman ve sosyal hizmet uzmanları görev

almıştır.

Oryantasyon eğitiminin hemen ardından 02.10.2017 tarihi itibariyle daha önce

söylendiği gibi her iki okulda Okul Sosyal Hizmet Birimi resmen kurulmuştur. Mehmet

Karaciğanlar Mevlana İmam Hatip Ortaokulu’nda Okul Sosyal Hizmet Birimi, müstakil bir

odası olmadığı için ilk yarıyıl boyunca Rehberlik Servisi ile aynı odayı kullanmış; ancak

ikinci dönemde müstakil bir odaya kavuşabilmiştir. Yunus Emre İlkokulu’nda yer sıkıntısı

yaşanmamış, okul yönetimi okulun ikinci katında atıl duran bir dersliği Projenin başında Okul

Sosyal Hizmet Biriminin kullanımına tahsis etmiştir.

Başlangıçta bir hareket noktası oluşturmak üzere okullarda sosyal hizmet müdahalesi

gerektiren psiko-sosyal nitelikli ihtiyaçlar ve sorun alanları tespit edilmek istenmiş; bu

doğrultuda sırasıyla şu adımlar izlenmiştir:

• Her iki okulda, ilk hafta okul yöneticileri, öğretmenler ve proje uygulama ekibinin

katılımıyla Okul Sosyal Hizmet Projesinin tanıtım toplantısı gerçekleştirilmiştir.

• Okullarda, okul ortamı ve öğrenciler hakkında bilgi sahibi olmak üzere bir dizi

katılımcı gözlemler gerçekleştirilmiştir.

• Okul yöneticileri, öğretmenler ve rehber öğretmenlerle öğrencilerin sosyo-demografik

özellikleri, okul kültürü, eğitim – öğretimin yürütülmesinde karşılaşılan güçlükler, öğrencilere

ilişkin sorun alanları vb. konularda görüşmeler yapılmıştır.

• Okulların Rehberlik servisinin daha önceki yıllarda kullanmış olduğu Sınıf Haritası

Belirleme Formu (Ek 4) revize edilmiş, doldurulmak üzere her iki okuldaki öğretmenlere

dağıtılmıştır.

• Dönem başında hazırlanan Okul Sosyal Hizmeti Projesi Ön Değerlendirme Formu (Ek

5) doldurulmak üzere Yunus Emre İlkokulu’nda görev yapan 34 öğretmene dağıtılmıştır.

7

• Her iki okulun Sınıf Haritası Belirleme Formu uygulamasından elde edilen bulgular

Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürü’nün de katıldığı 13.12.2018 tarihinde yapılan Okul

Sosyal Hizmeti Projesi Ara Değerlendirme Toplantısında tartışılmış; bu toplantı sonucunda

hareket noktası olarak her iki okulda Proje uygulamalarının öncelikle aşağıda belirtilen

öğrenciler üzerinde odaklanılmasına karar verilmiştir:

1. Öncelikli ev ziyareti yapılacak durumdaki öğrenciler,

2. Anne ve babası ayrı öğrenciler,

3. Şiddet davranışı gösteren öğrenciler,

4. Okulda şiddete maruz kalan öğrenciler,

5. Ekonomik durumu kötü öğrenciler,

6. Devamsızlık sorunu olan öğrenciler.

Okul Sosyal Hizmeti Projesi kapsamında yürütülecek uygulamalara yönelik kayıt ve

yazışmaların tamamını bu doğrultuda alınan valilik onayıyla Konya Aile ve Sosyal Politikalar

İl Müdürlüğü adına Çocuk Koruma İl Koordinasyon Kurulu Sekretaryası üstlenmiştir.

Başlangıcından bitiş gününe kadar tüm uygulamalar günübirlik ‘Okul Sosyal Hizmet Kayıt

Defteri’ne işlenmiştir.

8. İlerleme (Uygulama) Evresi

Okul Sosyal Hizmet Projesi’nde uygulama aşamasına geçildiğinde iki okulda benzer

uygulamalar ilk etapta öne çıkmış, ilerleyen süreçte okullar arasında bir takım farklı

uygulamalar da gerçekleştirilmiştir. Farklı uygulamaların ortaya çıkışında öğrenim düzeyi

olarak da farklılık gösteren iki okuldaki ihtiyaç ve sorun öncelikleri kadar rehberlik

servislerinin yapısı ve bu servislerle iş birliği içerisinde hareket etme biçimi de etkili

olmuştur. Zorluk daha çok Rehberlik Servisi’nde sürekli görev yapan bir rehber öğretmenin

bulunmaması nedeniyle Mehmet Karaciğanlar Mevlana İmam Hatip Ortaokulu’nda

yaşanmıştır. Bu okulun rehber öğretmen ihtiyacı İl Milli Eğitim Müdürlüğünden geçici olarak

talep edilen rehber öğretmenler tarafından giderilmek istenmiştir. Okulda ilk yarıyılda iki

rehber öğretmen farklı zamanlarda geçici görevlendirme ile görev yapmıştır. İkinci yarıyılda

okul yönetimi, GEM’de çalışan rehber öğretmenlerden birini Rehberlik Servisi için geçici

olarak görevlendirmiştir. Her iki okulda genel olarak tüm başvurular okulların Rehberlik

Servisine yapılmış, Rehberlik Servisi’nin uygun gördüğü vakalar ya Okul Sosyal Hizmet

Birimiyle birlikte değerlendirilmiş ya da tamamen bu birimin sorumluluğuna verilmiştir. Okul

sosyal hizmet birimlerince gerçekleştirilen tüm uygulamalar hakkında rehber öğretmenler,

okul yöneticileri ve ilgili öğretmenlere bilgi verilmiştir.

8

Projenin uygulama evresinde Proje Koordinatörü ve Akademik Danışmanı bizzat

stajer öğrencileri de yanlarına alarak zamanları ölçüsünde saha ve okuldaki uygulamalara

katılmışlardır. Benzeri çok sık rastlanmayan bu yaklaşım, bir nebze de olsa personelin iş

yükünü hafifletmiş, stajer öğrencilerin mesleki açıdan gelişimlerine yardımcı olmuştur.

Mehmet Karaciğanlar Mevlana İmam Hatip Ortaokulu’nda şu uygulamalar

gerçekleştirilmiştir:

• Öğrencilerle bireysel görüşmeler (bu görüşmeler okulda akran şiddeti, kendine zarar

verme, cinsel istismar, okul devamsızlığı ve akademik başarısızlık yaşayan, okulda şiddet

uygulayan veya şiddete maruz kalan, ebeveyn yoksunluğu çeken, ekonomik yetersizlik içinde

bulunan, temel gereksinimleri karşılanamayan 21 öğrenci ile yapılmıştır.)

• Sosyal inceleme ve değerlendirme görüşmeleri (öğretmenlere uygulanan Sınıf Haritası

Belirleme Formu ve okul idaresi ile sınıf öğretmenlerinin beyanı sonucunda sosyal inceleme

ve değerlendirme yapma amacıyla iki dönemde toplam 105 öğrencinin evlerine gidilmiştir.)

• Aile görüşmeleri (Okul Sosyal Sosyal Hizmet Birimi’nde 9 aile ile görüşme

yapılmıştır.)

• Öğrencilerle sosyal grup çalışması (okulun 7. ve 8. sınıflarında okuyan sekiz öğrenci

ile dört oturumluk ‘okulda sosyal uyum ve çatışma çözme’ konulu grup çalışması

yapılmıştır.)

• Ev ziyaretleri (21 öğrencinin vaka gelişimini takip etmek amacıyla ev ziyareti

gerçekleştirilmiştir.)

• “Çocuk Hakları”na duyarlılık ve farkındalık artırma çalışmaları (bu çerçevede okulda

30.04.2017 / 04.05.2018 tarihleri arasında çocuk hakları konulu resim, şiir ve kompozisyon

yarışması gerçekleştirilmiştir.)

• Sosyal Gezi (çocuk hakları konulu resim, şiir, kompozisyon yarışmasına katılan 45

öğrenciyle Konya’nın tarihi – turistik beldesi olan Sille’ye 23.05.2018 günü gezi

düzenlenmiştir.)

• Toplumdaki diğer hizmetlere ve kaynaklara yönlendirme (5 öğrencinin ailesi Sosyal

ve Ekonomik Destek –SED hizmetinden yararlandırılmak üzere Meram Sosyal Hizmet

Merkezi’ne, 1 öğrenci sağlık tedbiri önerisi ile Çocuk Mahkemesi’ne, 2 öğrencinin ailesi aile

danışmanlığı hizmetinden yararlandırılmak üzere Meram Sosyal Hizmet Merkezi Eğitim ve

Danışmanlık Birimine, 7 öğrenci Konya’daki farklı hastanelerin psikiyatri kliniklerine

yönlendirilmiştir. Meram Belediyesi ile işbirliği kurularak biriktirme alışkanlığı nedeniyle evi

adeta “çöp ev”e dönüşmüş bir öğrencinin evinin Belediyenin müdahalesi sonucunda sağlıklı-

yaşanabilir bir mekana dönüşmesi sağlanmıştır.)

9

• Okulda eğitim-öğretim faaliyetini tamamlayıcı ve destekleyici çalışmalar:

1. Okul yöneticilerine, öğretmenlere ve GEM’de görevli rehber öğretmenlere yönelik

KTO Karatay Üniversitesi Sosyal Hizmet Bölüm Başkanı Prof. Dr. Kamil ALPTEKİN

tarafından “çocuk ihmal ve istismarı” konulu seminer verilmiştir.

2. Kişisel gelişim eğitimleri ve kısa film etkinliği (okulun 7. sınıf şubelerinde okuyan

öğrencilere; saygılı olma, başarı/başarısızlık, kendini tanıma, hayal kurma, hedef ve plan

oluşturma konularında power-point sunumları yapılmış ve kısa film gösterimi


3. Konya Kızılay Toplum Merkezi kurulan işbirliği sonucu Kızılay Toplum Merkezi’nde

görevli bir psikolog, okulun 5. ve 6. sınıfları ile 7. ve 8. sınıflarından oluşturduğu iki ayrı

gruptaki öğrencilere “akran zorbalığı” eğitimi vermiş; ayrıca bu öğrencilerle “akran iletişimi”

konulu üç oturumluk grup çalışması yapmıştır.

• Diğer çalışmalar:

1. Okulda eğitim-öğretim gören Suriyeli öğrencilerin eğitiminde karşılaşılan sorunlara

ilişkin çalışma başlatılmış, bu çalışma sonucunda elde edile tüm bilgiler derlenerek Çocuk

Koruma İl Koordinasyon Kurulu’na sunulmak üzere “Suriyeli Çocukların Kayıtlı Olduğu

Ortaokullardaki Sorun Alanlarına Genel Bir Bakış” başlıklı rapor hazırlanmıştır. Bu rapor,

‘Mülteciler ve Sosyal Hizmet’ temalı Sosyal Hizmet Kongresi 2018’de bildiri halinde

sunulmuştur.

Yunus Emre İlkokulu’nda ise şu uygulamalar gerçekleştirilmiştir;

• Öğrencilerle bireysel görüşmeler (okulun Rehberlik Servisi tarafından yönlendirilen

özbakım ihtiyaçlarını karşılayamayan, ebeveyn yoksunluğu çeken, ekonomik yetersizlik

içinde bulunan, akran zorbalığı davranışlarını sergileyen 7 öğrenci ile gerçekleştirilmiştir.)

• Sosyal inceleme ve değerlendirme görüşmeleri (öğretmenlere uygulanan sınıf haritası

belirleme formu ve okul idaresi ile sınıf öğretmenlerinin beyanı sonucunda sosyal inceleme ve

değerlendirme yapma amacıyla iki dönemde toplam 76 öğrencinin evlerine gidilmiştir. Sosyal

inceleme ve değerlendirmelerin bir kısmına rehberlik öğretmenleri ve sınıf öğretmenleri de

gönüllü olarak eşlik etmiştir.)

• Aile görüşmeleri (Okul Sosyal Sosyal Hizmet Birimi’nde 7 öğrencinin ailesi ile

görüşme yapılmıştır.)

• Öğrencilerle sosyal grup çalışması (akran şiddetini önleme amacı taşıyan ‘sorunlarımı

çözüyorum’ adlı grup çalışması, açık grup formatında 4 hafta boyunca okulun 1., 2., 3. ve 4.

sınıflarında okuyan 16 öğrencinin katılımıyla gerçekleştirildi.)

10

• Ev ziyaretleri (17 öğrencinin vaka gelişimini takip etmek amacıyla ev ziyareti


• “Çocuk Hakları”na duyarlılık ve farkındalık artırma çalışmaları:

1. Sınıf öğretmenlerine KTO Karatay Üniversitesi Çocuk Gelişimi Bölümü’nden Öğr.

Gör. Emine ASLAN tarafından “çocuk hakları” konulu seminer verilmiştir.

2. 09.5.2018 tarihinde okulun bahçesinde; yöneticiler, öğretmenler, diğer çalışanlar,

öğrenciler ve öğrenci ailelerinin katıldığı gün boyu canlı müzik, dondurma ve çikolata ikramı

eşliğinde süren “Çocuk Hakları Şenliği” gerçekleştirilmiştir. Şenlikte şu aktivitelere yer

verilmiştir:

ü Okulun sınıf öğretmenleri “haklarımı sanatıma yansıtıyorum” temalı çocuk hakları

kapsamında bir yıl boyunca öğrencilerine yönelik yaptıkları tüm etkinlikleri, açtıkları

stantlarda görsel olarak sunmuşlardır.

ü Konya Gençlik ve Spor İl Müdürlüğü, halihazırda yürüttüğü spor faaliyetlerini kendi

sporcularının sunduğu gösterilerle öğrencilere tanıtmıştır.

ü Okulda stajer olarak bulunan Okul Sosyal Hizmet Birimi ve Rehberlik Servisi’ndeki

üniversite öğrencileri, açtıkları stantlarda öğrencilere hoşça vakit geçirmelerini sağlamak ve

çocuk haklarını tanıtmak için çeşitli faaliyetlerde bulunmuşlardır.

ü Selçuk Üniversitesi öğrenci topluluklarından Büyülü Alem Tiyatro Topluluğu yüz

boyama standı açmış, öğrencilere palyaço ve dans gösterisi sunmuştur.

ü Günün sonunda şenliği organize eden, kaynak sağlayan ve program sunan kişilere

plaket takdimi yapılmıştır.

• Toplumdaki diğer hizmetlere ve kaynaklara yönlendirme (3 öğrencinin ailesi Sosyal

ve Ekonomik Destek –SED hizmetinden yararlandırılmak üzere Meram Sosyal Hizmet

Merkezi’ne, özel eğitim ve ruh sağlığı hizmetinden yararlandırma amacıyla toplam 6 öğrenci

sağlık tedbiri önerisi ile Çocuk Mahkemesi’ne, 1 öğrencinin ablası sağlık tedbiri önerisi ile

Çocuk Mahkemesi’ne, 2 öğrencinin ailesi aile danışmanlığı hizmetinden yararlandırılmak

üzere Meram Sosyal Hizmet Merkezi Eğitim ve Danışmanlık Birimine yönlendirilmiştir. Dost

Eli Derneği ile işbirliği kurulmuş, bu işbirliği sonucu Dost Eli Derneği 8 öğrenci ailesine gıda

yardımı, ayrıca 8 öğrenciye kıyafet yardımı yapmıştır.)

• Okulda eğitim-öğretim faaliyetini tamamlayıcı ve destekleyici çalışmalar: Konya

Kızılay Toplum Merkezi kurulan işbirliği sonucu Kızılay Toplum Merkezi’nde görevli iki

psikolog tarafından her biri 3’er oturum şeklinde süren sabahçı ve öğlenci grubunda toplam

90 öğrenciye akran zorbalığı çocuk modülü eğitimi, öğrenci ailelerine ise akran zorbalığı aile

modülü semineri verilmiştir.

11

Projenin uygulama sürecinde genel gidişatı değerlendirmek üzere iki farklı ara

değerlendirme toplantıları yapılmıştır. Birincisi, proje koordinatörünün başkanlığında iki

haftada bir her iki okulun Okul Sosyal Hizmet Birimi çalışanlarının katılımıyla Meram Sosyal

Hizmet Merkezi’nde; ikincisi ise Konya Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürü’nün

başkanlığında üç haftada bir proje koordinatörünün ve her iki okulun Okul Sosyal Hizmet

Birimi çalışanlarının katılımıyla Konya Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüğü’nde

gerçekleştirilmiştir.

9. Sonlandırma Evresi

Proje planlandığı şekliyle 2017-2018 Eğitim-Öğretim yılının son günü olan

08.06.2018 tarihinde sonlandırılmıştır. Proje kapsamında belirlenen uygulamaların tamamı bu

tarihe kadar bitirilmiştir. Proje uygulama sürecinin son haftasında Yunus Emre İlkokulu’nda

görev yapan 34 öğretmene Okul Sosyal Hizmetini Son Değerlendirme Formu uygulanmıştır

(sonuçlar için kısa bir açıklama bu raporun ‘değerlendirme’ başlığı altında sunulmuştur).

Projenin sonlandırılacağı bilgisi önceden okul yöneticileri öğretmenleri ve rehber

öğretmenlerine verilmiş, Okul Sosyal Hizmet Birimi’ne ihtiyaç duyulması durumunda

başvuruların Meram Sosyal Hizmet Birimi’ne yönlendirileceğine dair bilgilendirme

yapılmıştır. Okul özelinde Projenin sonlandırılması; Mehmet Karaciğanlar Mevlana İmam

Hatip Ortaokulu’nda okul yönetimince organize edilen ve tüm okul çalışanlarının katıldığı bir

iftar programında; Yunus Emre İlkokulu’nda ise okulun kapanış gününden bir gün sonra

düzenlenen, tüm yönetici ve öğretmenlerin katıldığı ‘seminer’ programında

gerçekleştirilmiştir.

10. Değerlendirme ve Sonuç

Türkiye’de okul sosyal hizmeti henüz ilgili mevzuatta yer almadığından hukuki bir

kimliğe ve işleyişe sahip değildir. Bugüne kadar mevzuat boyutunu da içerecek şekilde okul

sosyal hizmetinin uygulamaya geçirilmesine ilişkin Milli Eğitim Bakanlığı üst yönetimi ile

yapılan görüşmelerden sonuç alınamamıştır. Buna karşılık ilköğretim ve ortaöğretim

kurumlarında artan çok boyutlu sorunlara çözüm üretme noktasında okul sosyal hizmeti bir

alternatif hizmet modeli olma özelliğini halen korumaktadır.

Bu proje taşıdığı amaca bağlı kalarak okul sosyal hizmetini uygulama örnekleri ile

‘tabandan inşa etme’ düşüncesinin bir ürünüdür. Bu proje kanalıyla, okul sistemi içerisinde

eğitim - öğretim faaliyetlerinin belirlenen amaç ve hedeflere uygun bir şekilde

yürütülmesinde ve özellikle çocuk refahının korunması ve geliştirilmesi yönünde okul sosyal

hizmetinin katkısının neler olabileceği somut bir şekilde gösterilmek istenmiştir.

12

Daha önce de belirtildiği üzere Okul Sosyal Hizmeti Projesi, 2017-2018 eğitim -

öğretim yılında (18.09.2017 / 08.06.2018 tarihleri arasında) Konya Valiliğin onayı ile Konya

Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüğü’nün ukdesinde, Çocuk Koruma İl Koordinasyon

Kurulu’nun koordinatörlüğünde, İl Milli Eğitim Müdürlüğü’nün yakın işbirliği ile Konya’nın

merkez ilçelerinden Meram’da bulunan Mehmet Karaciğanlar Mevlana İmam Hatip

Ortaokulu ve Yunus Emre İlkokulu’nda uygulanmıştır.

Okul Sosyal Hizmeti Projesi planlanan tarihte başlatılmasına karşın uygulama

safhasına geçiş biraz zaman almıştır. Uygulama örnekleri içeren yerli literatürün zayıf olması,

hali hazırda rol model alınacak uygulamanın bulunmaması, bu alana özgü eğitim almış sosyal

hizmet uzmanının sınırlı sayıda olması vb. nedenler bahse konu gecikme için birer gerekçe

olarak öne sürülebilir. Uygulama safhası için ilk adım okullardaki risk gruplarının

belirlenmesi, öncelikli sorun ve ihtiyaçların analiz edilmesiyle atılabilmiştir.

Proje hazırlıklarının başlatıldığı safhada okul yöneticileri, öğretmenler ve rehber

öğretmenlerle okul sosyal hizmetinin ne olduğuna ve ne tür işler yapılacağına dair belirsizlik

ve bilgisizlikten kaynaklanabilecek bazı çatışmaların yaşanacağı öngörülmüştür. Bu

çatışmaların önüne geçebilmek üzere Projeye okul sosyal hizmetine odaklanan

yapılandırılmış bir eğitim programıyla başlanmış, bu eğitim programına Yunus Emre İlkokulu

Rehberlik Servisi’nde görevli rehber öğretmenlerin de katılımı sağlanmış, Proje uygulama

aşamasının ilk günlerinde yönetici ve öğretmenlerle ayrı ayrı bilgilendirici toplantılar

yapılmıştır. Atılan bu stratejik adımlar sayesinde süreç içerisinde yaşanması olasılık dâhilinde

olan çatışmalar tamamen bitirilemese de minimum düzeye indirilebilmiştir. Özellikle okulun

Rehberlik Servisi ile süreç içerisinde ortaya çıkan ufak tefek çatışmalar ise karşılıklı

bilgilendirme, anlayış ve Proje Koordinatörünün yerinde ve zamanında müdahaleleriyle

büyümeden önlenebilmiştir.

Projenin henüz başlangıcında okul yöneticilerinin beklenti düzeylerinin yüksek oluşu

(sorun ve ihtiyaçların hızlı bir şekilde çözüme kavuşturulmasını isteme gibi), Proje ekibi için

bir stres kaynağı olmuştur. Bununla birlikte süreç içerisinde başka sorunlar da yaşanmıştır.

Örneğin Mehmet Karaciğanlar Mevlana İmam Hatip Ortaokulu’nun Rehberlik Servisi’nde

kadrolu rehber öğretmen bulunmaması nedeniyle bu Servisin verimli işlemeyişi Projeyi de

olumsuz yönde etkilemiştir. Rehberlik Servisinin yapması gereken işlerin bir kısmını Okul

Sosyal Hizmet Birimi üstlenince Proje ekibinin iş yükü ister istemez artmıştır. Bir yarıyıl

boyunca bu okulda müstakil oda bulamama, her iki okulda gün içerisinde ani gelişen

vakaların sosyal incelemesi için ulaşım aracı bulmada güçlükler, proje faaliyetleri için

işbirliği yapılan kimi kurum/kuruluşların faaliyet takvimine uyum sağlayamaması bahse konu

13

sorunlara verilebilecek diğer örneklerdir. Ancak bunların hiçbiri proje üzerinde kalıcı bir etki

uyandırmamış, Proje kimi zaman hız kesmiş olsa da ilerlemesine devam edebilmiştir.

Projede haftada beş gün tam zamanlı çalışacak personel istihdamı veya

görevlendirmesinin olmayışı Proje çalışmalarının zaman zaman istenen hızda sürdürülmesini

engelleyen başlıca faktör olmuştur. Hatırlanacağı üzere Projede görev alacak sosyal hizmet

uzmanları ve sosyologlar Meram Sosyal Hizmet Merkezi’nde çalışan grup içerisinden

seçilmiş, haftada iki tam gün Projede görevlendirilmişlerdir. Sosyal hizmet uzmanı dışında bir

personelin bu projede görevlendirilmesi kuşkusuz eldeki olanaklarla açıklanabilir. Projenin

uygulandığı zaman aralığında Meram Sosyal Hizmet Merkezi’nde yeterli sayıda sosyal

hizmet uzmanı bulunmamaktadır. Proje ekibi oluşturulurken Merkezdeki bizzat sosyal hizmet

uzmanlarınca yapılan işlerin aksamaması için personel seçiminde farklı meslek grubundan

yararlanma şeklinde tezahür eden bu tür bir denge politikasının izlenmiş olması makul

karşılanmalıdır.

Uygulamaların, ilerleyen süreç içerisinde okul sisteminde ortaya çıkan yeni sorun ve

ihtiyaçların yanı sıra okul yöneticileri, öğretmenler ve rehber öğretmenlerin talep ve önerileri

ile genişlemesi Projenin zamana yayılmış dinamik bir işleyişe sahip olduğunu göstermiştir.

Birey aile, grup ve toplum odaklı tüm sosyal hizmet müdahale yöntemlerinin kullanıldığı

Projede mesleki çalışmaların öğrenci ve aileler üzerinde yoğunlaşmış olması bu grubun okul

sistemi içerisinde öncelikli hedef grup olarak seçilmesiyle ilişkilendirilebilir.

Yunus Emre İlkokulu’ndaki öğretmenlere uygulanan Okul Sosyal Hizmeti Projesi’ni

Değerlendirme Formu’ndan elde edilen bulgular Projenin sonlandırma evresine gelindiğinde

öğretmenlerin sosyal hizmet mesleğine, okul sosyal hizmet alanına ve okul sosyal hizmetinin

içerdiği çalışmalara yönelik farkındalığının arttığına ve büyük bir çoğunluğunun Okul Sosyal

Hizmet Birimi’nden yardım almaya öncekine göre daha fazla istekli olduğuna işaret etmiştir.

Her iki okuldaki okul sistemi içerisinde yer alan diğer gruplardan (yöneticiler, rehber

öğretmenler, öğrenciler, aileler) projenin değerlendirilmesine yönelik herhangi bir

geribildirim alınmamış olması bu projedeki eksikliklerden biridir.

Karşılaşılan tüm güçlük ve eksikliklere rağmen kapsama alınan okullarda Proje

boyunca yürütülen hizmetler (hiç de küçümsenmeyecek sayıda gerçekleştirilen sosyal

incelemeler, ev ziyaretleri, öğrenci görüşmeleri, aile görüşmeleri, sosyal grup çalışmaları,

okuldaki müracaatçı sistemi için kamu kurumları yerel yönetimler ve sivil toplum örgütleriyle

kurulan işbirliği, eğitim - öğretimi destekleyici faaliyetler) sonucunda büyükçe bir oranda

amaçlara ulaşıldığı düşünülmektedir. Proje çerçevesinde gerçekleşen hizmet sunumu hiç

kuşku yoktur ki, okulların toplumla etkileşimini artırmaya da aracılık etmiştir.

14

Bu raporda adı sıklıkla geçtiği üzere Meram Sosyal Hizmet Merkezi (kapsama alınan

iki okulla aynı bölgede bulunmaktadır) Projenin adeta bir lojistik merkezi olmuş, projenin alt

yapısı için ne gerekiyorsa (personel, ulaşım aracı, toplantı yeri, vaka yönlendirme, kırtasiye-

haberleşme, yazışma vb.) buradan sağlanmıştır. Konya Valiliği ve Konya Aile ve Sosyal

Politikalar İl Müdürlüğü Projeye verdiği destekle Projeye ciddiyet ve prestij, proje

çalışanlarına ise müthiş bir özgüven kazandırmıştır. Proje düşüncesini üretmekle kalmayıp

tüm süreci bizzat ara değerlendirme toplantılarına katılarak adım adım takip eden Konya Aile

Sosyal Politikalar İl Müdürü, 30 yıllık mesleki deneyimini Projenin her evresine yansıtabilen

Proje Koordinatörü, Projeyi benimseyen ve destekleyen okul yöneticileri ile büyük bir özveri,

sabır ve metanetle çalışan Proje ekibi üyelerinin bu Projenin başarısındaki payı büyüktür.

Proje, okul sosyal hizmeti alanında elbette tek uygulama örneği değildir. Ancak

diğerleriyle örtüşen olduğu kadar ayrıştığı yönleri de vardır. Kamu gücünü ve yaptırımını

arkasına alması, bir akademik danışmanın rehberliğinde hem bir ilkokul hem de ortaokulda eş

zamanlı uygulanmış olması, tüm süreçlerde resmi prosedürlere uyulması, kayıtların düzenli

tutulması ve raporunun detaylı bir şekilde yazılmış olması bakımından bu projenin okul

sosyal hizmet alanında gelecek çalışmalar için bir model ve esin kaynağı olacağı

düşünülmektedir.

11. Öneriler

2017 - 2018 eğitim- öğretim yılının başından sonuna kadar iki okulda kamu destekli

bir proje çerçevesinde hayata geçirilen Okul Sosyal Hizmet Projesi güçlü ve zayıf yönleriyle

okul sosyal hizmeti alanında ortaya somut bir örnek koyabilmiştir. Bu Proje deneyimine

dayanarak geleceğe yönelik şunlar önerilmektedir:

• Bu proje sonraki eğitim – öğretim dönemleri için de Konya’da kontrollü olarak devam

ettirilmeli; hatta bölgesel farklılıkları dikkate alan sorun ve ihtiyaçlara göre yeniden

yapılandırılarak diğer illere de yaygınlaştırılmalıdır. Bu sayede okul sosyal hizmetine ilişkin

toplumsal farkındalık ve uygulama deneyimleri artacak, konu sürekli gündemde tutulmuş

olacaktır.

• Üniversitelerin sosyal hizmet bölümleri ile sosyal hizmet meslek örgütleri (bunlar

içerisinde özellikle Sosyal Hizmet Okulları Derneği), okul sosyal hizmet alanının teori ve

pratiğinin gelişmesine, tanınmasına ve büyümesine yardımcı olacak faaliyetlerde

bulunmalıdır. Meslek standartları geliştirme ve bunları güncelleme, çalıştay-seminer-

sempozyum vb düzenleme, akademik danışmanlık yapma, yerli literatürü geliştirme, eğitim

programı hazırlama, kurs açma, yeni uygulama örneklerini destekleme, okul sosyal hizmetine

farkındalık ve talep uyandırmak amacıyla okul sosyal hizmeti, okullarda koruyucu - önleyici

15

hizmetler, kriz yönetimi ve çocuk koruma sistemi konulu broşür, poster ve afişler hazırlama,

bu materyalleri ilköğretim ve ortaöğretim okullarına dağıtma vb. bahse konu faaliyetlere

örnek gösterilebilir.

• Okul sosyal hizmetine ilişkin yeni uygulama örnekleri öncelikle bu alanı tanıyan ve

önemseyen okul yöneticilerinin bulunduğu okullarda hayata geçirilmeli; uygulamalar,

yöneticilerin yanı sıra okulun diğer çalışanlarıyla (özellikle rehber öğretmenlerle) da sürekli

bilgi paylaşımına dayalı profesyonel tutum - davranış ve sorumluluklar çerçevesinde,

Rehberlik Servisi ile sıkı bir işbirliği içerisinde yürütülmelidir.

• Okul sosyal hizmetine ilişkin yeni uygulama örnekleri oluşturulurken bu projede

olduğu gibi ilgi kurum/kuruluşlardan resmi onay ve destek mutlaka alınmalı, özel bir bütçe

oluşturularak okullarda tam zamanlı görev alacak tercihan okul sosyal hizmeti ve/veya aile ve

çocuk refahı alanında yetkin sosyal hizmet uzmanları istihdam edilmelidir.

• Yeni okul sosyal hizmet uygulama örneklerinin yine bu projede olduğu gibi her bir

faaliyeti (zaten uygulamadaki etik yükümlülüklerden biri olduğu için) kayıt altına alınmalı,

sonucu mutlaka raporlaştırılmalı, rapor kamuoyuyla paylaşılmalıdır. Uygulama sürecinin

değerlendirilmesine ilişkin okul sisteminde yer alan müracaatçı gruplarından anket, ölçek,

soru kağıdı vb. uygulamalarla yazılı geribildirimler alınmalıdır.

• Okul sosyal hizmetini okul bazlı, sorun ve ihtiyaç odaklı tabandan inşa etmeye yönelik

uygulama örnekleri, bu alanı tavandan inşa etmeye yönelik faaliyetlerle (Milli Eğitim

Bakanlığı, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı ile görüşmeler, protokoller vb.) eş zamanlı

sürdürülmelidir.

16

Ek 1. Çocuk Koruma İl Koordinasyon Kurulu Mart 2017 Toplantı Tutanağı

18

Ek 2. Çocuk Koruma İl Koordinasyon Kurulu Temmuz 2017 Toplantı Tutanağı

22

Ek 3. OKUL SOSYAL HİZMETİ PROJESİ EĞİTİM PROGRAMI

1. GÜN PROGRAMI (27.09.2017)

Ders Saat Konu Konu İçeriği Sunumu Yapacak Eğitimci

09.00-09.45 Program Açılışı ve Protokol Konuşmaları

Okul Sosyal Hizmet Projesinin Açılış Konuşmaları

Çocuk Koruma İl Koordinasyon Kurulu Sekretaryası

09.45-10.00 ARA İKRAMI

1. DERS 10.00-11.00

İşbirliği Yapılacak Kurum ve Kuruluşlarla İletişim

Kamu ve Özel Kurumlar Arası İletişim Teknikleri

Bilal Erdoğan ASPİM İl Müdürü (Sosyal Hizmet Uzmanı)


2. DERS 11.10-12.00

Çocuk ve Okul Kavramı (Okulun Çocuk Üzerindeki Etkisi)

Çocuk Üzerinde Okulun Etkileri

Hayrullah Nazlı (Rehber Öğretmen) Mesleki Teknik ve Anadolu Lisesi

12.00-13.00 ÖĞLE YEMEĞİ

3. DERS 13.00-14.00 Risk Altındaki Çocuklar

Kavram, Risk Türleri, Mevzuat ve Koruyucu Önleyici Tedbirler

Osman Akbaba (Sosyal Hizmet Uzmanı) Çocuk Koruma İl Koordinasyon Kurulu


4. DERS 14.10-15.10 Bir Disiplin ve Meslek Olarak Sosyal Hizmet

Tanım, Amaç ve Hedefler, Odak, Bilgi- Beceri-Değer Sistemi Müdahale Yöntemleri ve Çalışma Alanları

Prof. Dr. Kamil Alptekin KTO Karatay Üni. Sosyal Hizmet Böl.


5. DERS 15.20-16.20 Bir Disiplin ve Meslek Olarak Sosyal Hizmet

Tanım, Amaç ve Hedefler, Odak, Bilgi- Beceri-Değer Sistemi Müdahale Yöntemleri ve Çalışma Alanları

Prof. Dr. Kamil Alptekin KTO Karatay Üni. Sosyal Hizmet Böl.

23

2. GÜN PROGRAMI (28.09.2017)

6. Ders 09.00-10.00

Çocuklarda Davranışsal ve Ruhsal Bozukluklar

Okul Dönemi Çocuklarında Karşılaşılan Davranışsal ve Ruhsal Sorunlar

Yrd. Doç. Dr. Fatih Hilmi Çetin Selçuk Üni. Tıp Fakültesi Çocuk Psikiyatrisi


7. Ders 10.10-11.10

Çocuklarda Davranışsal ve Ruhsal Bozukluklar

Okul Dönemi Çocuklarında Karşılaşılan Davranışsal ve Ruhsal Sorunlar

Yrd. Doç. Dr. Fatih Hilmi Çetin Selçuk Üni. Tıp Fakültesi Çocuk Psikiyatrisi


8. Ders 11.20-12.00

Okul Sosyal Hizmeti Uygulamalarında Etik Konular

Okul Sosyal Hizmet Uzmanının Etik Yaklaşımları ve yükümlülükleri

Bülent Kaya (Sosyal Hizmet Uzmanı) Konya Eğitim ve Araştırma Hastanesi

12.00-13.00 YEMEK ARASI

9. Ders 13.00-14.00

Okul Sosyal Hizmetinde Görüşme Teknikleri

Sosyal Hizmet Görüşme Yaklaşımları, İlke ve Teknikleri

Öğr. Gör. Hasan Hüseyin Tekin Necmettin Erbakan Üni. Sosyal Hizmet Böl.


10. Ders 14.10-15.10

Okul Sosyal Hizmetinde Görüşme Teknikleri

Sosyal Hizmet Görüşme Yaklaşımları, İlke ve Teknikleri

Öğr. Gör. Hasan Hüseyin Tekin Necmettin Erbakan Üni. Sosyal Hizmet Böl.


11. Ders 15.25-16.25

Okul Çağı Çocuklarda Davranışsal Sorunlar

İlkokul ve Ortaokul Öğrencilerinin Psikolojik ve Davranışsal Sorunlarına Yaklaşımlar


24

3. GÜN PROGRAMI (29.09.2017)

12. Ders 09.00-10.00

Okul Sosyal Hizmet Uygulamalarında Kayıt İşlemleri

Verilerin Toplanması, Yazışmalar, Kayıt Türleri, Raporlar, Rapor Yazımı



13. Ders 10.10-11.10 Okul Sosyal Hizmetinde Ekip Çalışması

Ekip Çalışması, Okul Sosyal Hizmet Uzmanının Okulda Görev Yapan Diğer Meslek Elemanları ile İletişim

Doç Dr. Özlem Karakuş Selçuk Üni Sosyal Hizmet Böl.


14. Ders 11.20-12.00 Gelişimsel Özellikleriyle Okul Dönemi Çocuğu

İlkokul ve Ortaokul Çocuğunun Gelişimsel Özellikleri

Yrd. Doç. Dr. Hatice Yalçın KTO Karatay Üniversitesi Çocuk Gelişimi Bölümü

12.00-13.00 YEMEK ARASI

15. Ders 13.00-14.00 Okul Ortamında Sosyal Hizmet

Okul Sosyal Hizmetinde İlke ve Yaklaşımlar, Uygulama Örnekleri Stratejik Yaklaşım Modelleri

Prof. Dr. Veli Duyan Ankara Üniversitesi Sosyal Hizmet Böl.


16. Ders 14.10-15.10 Okul Ortamında Sosyal Hizmet

Okul Sosyal Hizmetinde İlke ve Yaklaşımlar, Uygulama Örnekleri Stratejik Yaklaşım Modelleri

Prof. Dr. Veli Duyan Ankara Üniversitesi Sosyal Hizmet Böl.


15.20-16.30

Eğitimin Genel Değerlendirilmesi ve Belgelerin Takdimi

Okul Sosyal Hizmet Eğitimin Genel Değerlendirilmesi Belgelerin Sunumu ve Kapanış

Çocuk Koruma İl Koordinasyon Kurulu Sekretaryası

25

Ek 4.

SINIF HARİTASI BELİRLEME FORMU AÇIKLAMA

Bu form “Okul Sosyal Hizmeti Projesi” kapsamında Yunus Emre İlkokulu’ nda çalışan Psikolojik Danışmanlar, Meram Sosyal Hizmet Merkezi’ nde çalışan Sosyal Hizmet Uzmanları ve Sosyologlarca okullardaki öğrenci profilini belirlemek amacıyla hazırlanmıştır. Form aynı zamanda Önleyici ve Destekleyici Rehberlik Hizmetleri ve Koruyucu ve Önleyici Sosyal Hizmetler kapsamında öğrencilere ve onların ailelerine hizmet sunabilmek için hazırlanmıştır.

Formdaki her madde dikkatlice okunarak her maddenin altına uygun olan öğrenci isimleri yazılmalıdır. Her madde kendi içinde değerlendirilmelidir. Bir öğrenci diğer maddeler için de yazılabilir. Örneğin; A öğrencisini “Annesi Babası Ayrı Olan Öğrenciler” kategorisine yazdınız. A öğrencisinin annesi ya da babası tekrar evlenmemişse ve öğrenci annesi ile birlikte kalıyorsa A öğrencisi aynı zamanda “Sadece Anne ile Yaşayan Öğrenciler” kategorisine de yazılmalıdır. A öğrencisi annesi ile yaşıyordur ancak annesi tekrar evlenmişse A öğrencisi “Babası Üvey Olan Öğrenciler” kategorisine yazılmalıdır.

Bu form öğrenciler ile yapılacak tüm çalışmaların temelini oluşturacaktır. Bu nedenle formu özenle, samimi ve doğru bir şekilde doldurunuz.

Bu form GİZLİLİK DERECESİ ÜST DÜZEY bir formdur.

KESİNLİKLE öğrencilerin ve velilerin ulaşabilecekleri ve okuyabilecekleri bir ortamda bulundurmayınız ve doldurmayınız. Formu doldururken göstermiş olduğunuz özen ve sabırdan dolayı şimdiden teşekkür ederiz.

26

2017/2018 EĞİTİM-ÖĞRETİM YILI MEHMET KARACİĞANLAR MEVLANA İ.H.O. REHBERLİK SERVİSİ ve OKUL SOSYAL HİZMETİ PROJESİ BİRİMİ

SINIF HARİTASI BELİRLEME FORMU 1- ANNESİ BABASI AYRI OLAN

ÖĞRENCİLER 2- ANNESİ VEFAT ETMİŞ OLAN

ÖĞRENCİLER 3- BABASI VEFAT ETMİŞ OLAN

ÖĞRENCİLER 4- ANNESİ ÜVEY OLAN

ÖĞRENCİLER

Kız: Erkek: Toplam: Kız: Erkek: Toplam: Kız: Erkek: Toplam: Kız: Erkek: Toplam:

5- BABASI ÜVEY OLAN ÖĞRENCİLER

6- SADECE ANNE İLE YAŞAYAN ÖĞRENCİLER

7- SADECE BABA İLE YAŞAYAN ÖĞRENCİLER

8- DEVAMSIZLIK SORUNU OLAN ÖĞRENCİLER

9- ANNE/BABADAN AYRI DİĞER KİŞİ/KİŞİLERLE KALAN ÖĞRENCİLER 10- KRONİK HASTALIĞI OLAN ÖĞRENCİLER

Öğrenci Adı Birlikte yaşadığı kişi ve

yakınlığı Öğrenci Adı Hastalığı

Kız: Erkek: Toplam: Kız: Erkek: Toplam:

27

11- DAHA ÖNCESİNDE YURTTA KALMIŞ OLAN ÖĞRENCİLER

12- ÇOCUK EVİNDE veya SEVGİ EVİNDE KALAN ÖĞRENCİLER

13- KORUYUCU AİLE YANINDA KALAN ÖĞRENCİLER

14- EVLAT EDİNDİRİLMİŞ OLAN ÖĞRENCİLER

1 1 1 1 2 2 2 2

3 3 3 3 4 4 4 4

5 5 5 5

6 6 6 6

7 7 7 7

8 8 8 8

9 9 9 9


15- ÖZEL YETENEKLİ ÖĞRENCİ 16- YABANCI UYRUKLU ÖĞRENCİLER

17- EKONOMİK DURUMU KÖTÜ OLAN ÖĞRENCİLER

Öğrenci Adı Yetenek Alanı 1 1

1 2 2

2 3 3

3 4 4

4 5 5

5 6 6

6 7 7

7 8 8

8 9 9

Kız: Erkek: Toplam: 10 10

18- BAĞIMLILIK YAPICI MADDE KULLANAN ÖĞRENCİLER 11 11

Öğrenci Adı Kullandığı Madde 12 12

1 13 13

2 14 14

3 15 15

4 16 16

5 17 17

6 18 18

7 19 19

8 20 20

Kız: Erkek: Toplam: Kız: Erkek: Toplam: Kız: Erkek: Toplam:

28

19- OKUL DIŞI ZAMANLARDA HERHANGİ BİR İŞTE ÇALIŞAN

ÖĞRENCİLER

20- ŞİDDET DAVRANIŞI GÖSTEREN ÖĞRENCİLER

21- AİLEDEN ŞİDDET GÖREN/EBEVEYNİ ŞİDDET

GÖREN ÖĞRENCİLER

22- KENDİNE ZARAR VERME DAVRANIŞI GÖSTEREN

ÖĞRENCİLER

1 1 1 1 2 2 2 2 3 3 3 3 4 4 4 4 5 5 5 5 6 6 6 6 7 7 7 7 8 8 8 8 9 9 9 9 Kız: Erkek: Toplam: Kız: Erkek: Toplam: Kız: Erkek: Toplam: Kız: Erkek: Toplam:

23- KIYAFETİ OLMAYAN ÖĞRENCİLER

24- KIYAFETİ DÜZENSİZ OLAN ÖĞRENCİLER

25- BESLENMESİ OLMAYAN VEYA İHMAL EDİLDİĞİ

DÜŞÜNÜLEN ÖĞRENCİLER

26- KİŞİSEL BAKIMI İHMAL EDİLEN ÖĞRENCİLER

1 1 1 1

2 2 2 2

3 3 3 3

4 4 4 4

5 5 5 5

6 6 6 6

7 7 7 7

8 8 8 8

9 9 9 9


27- ÖNCELİKLİ OLARAK EV ZİYARETİ YAPILMASI GEREKEN

ÖĞRENCİLER

28- ÖZBAKIM BECERİSİNE SAHİP OLMAYAN ÖĞRENCİLER

29- OKULA GEÇ GELEN KALAN ÖĞRENCİLER

Öğrenci Adı Ev Ziyaretinin Konusu 1 1

1 2 2

2 3 3

3 4 4

4 5 5

5 6 6

6 7 7

7 8 8

8 9 9

Kız: Erkek:

Toplam:

Kız: Erkek: Toplam: Kız: Erkek: Toplam:

29

Ek. 5

ÖĞRETMENLERİN OKUL SOSYAL HİZMETİ PROJESİNİ ÖN DEĞERLENDİRME FORMU

Bu form 5395 Sayılı Çocuk Koruma Kanunu İl Koordinasyon Çalışmaları kapsamında

Valilik bünyesinde başlatılan 2017-2018 eğitim öğretim döneminde Yunus Emre İlkokulu ve Mehmet Karaciğanlar Mevlana İmam Hatip Ortaokulunda uygulanacak “Okul Sosyal Hizmet Projesi” kapsamında düzenlenmiştir.

Formun düzenlenme amacı, “Okul Sosyal Hizmeti Projesinin” başlamasıyla uygulama okullarında çalışan öğretmenlerin sosyal hizmet ve proje hakkındaki bilgileri, öngörüleri hakkında bilgi elde etmek ve değerlendirmektir. Form, proje sonunda öğretmenlere tekrar sunulacak olup ön test ve son test çıktıları karşılaştırılacaktır. Böylelikle proje süreci ve çıktılarını objektif bir şekilde değerlendirme fırsatı elde edilecektir.

Değerlendirme sonucunda sağlıklı bilgi elde edilmesi için soruların tarafsız ve dürüstlük ilkelerine bağlı kalınarak cevaplanması önemlidir.

Teşekkürler.

Okul Sosyal Hizmeti Projesi Birimi Sosyal Hizmetin Misyonu: Tüm insanları potansiyellerini tam olarak kullanabilir hale

getirmek, yaşamlarını zenginleştirmek ve onların işlevsiz olmalarını önlemektir. Meslek olarak sosyal hizmet, sorun çözme ve değişme üzerine odaklanır.

1. Sosyal hizmet mesleği hakkında bilgi sahibiyim.

Evet ( ) Hayır ( ) Bilgim Yok ( ) Okul Sosyal Hizmeti: Çocukların eğitim ve öğretimden en üst düzeyde yararlanmaları ve

sosyal işlevselliklerini kazanmalarını sağlamak amacıyla sosyal, çevresel unsurları da esas alarak, ailesel, ekonomik, psikolojik, sosyal vb. ihtiyaçlarının giderilmesi ve sorunlarının çözümlenmesi için mesleki yöntem ve tekniklerle çalışmalar yapmak/mesleki müdahalede bulunmak üzere Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı merkez ve taşra teşkilatında, RAM’larda ve okullarda görev yapan okul sosyal hizmet uzmanlarının yürüttüğü mesleki çalışmalardır.

2. Okul sosyal hizmeti hakkında bilgi sahibiyim.

Evet ( ) Hayır ( ) Bilgim Yok ( ) 3. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı’nın yetki alanı, kapsamı, yürüttüğü politikalar ve

hedef kitlesi hakkında bilgi sahibiyim. Evet ( ) Hayır ( ) Bilgim Yok ( )

4. Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüğü’ne bağlı kurum ve kuruluşlar hakkında bilgi sahibiyim (Sosyal Hizmet Merkezi - Sevgi Evi - Çocuk Evi - Çocuk Destek Merkezi – Huzurevi - Rehabilitasyon Merkezi - Kadın Konukevi - Şiddeti Önleme ve İzleme Merkezi).

Evet ( ) Hayır ( ) Bilgim Yok ( ) 5. 5395 sayılı “Çocuk Koruma Kanunu’ndan (ÇKK)” haberdarım.

Evet ( ) Hayır ( ) Bilgim Yok ( ) 6. ÇKK’da belirtilen “Suça Sürüklenen Çocuk” neyi kapsar ve tanımlar bilgi sahibiyim.

30

Evet ( ) Hayır ( ) Bilgim Yok ( )

7. ÇKK’da belirtilen “Suç Mağduru Çocuk” neyi kapsar ve tanımlar bilgi sahibiyim.

Evet ( ) Hayır ( ) Bilgim Yok ( ) 8. ÇKK’da belirtilen “Korunma İhtiyacı Olan Çocuk” kavramı neyi tanımlar bilgi

sahibiyim. Evet ( ) Hayır ( ) Bilgim Yok ( )

9. ÇKK’da belirtilen “Bakım Tedbirinin” ne olduğu hakkında bilgi sahibiyim. Evet ( ) Hayır ( ) Bilgim Yok ( )

10. ÇKK’da belirtilen “Danışmanlık Tedbirinin” ne olduğu hakkında bilgi sahibiyim. Evet ( ) Hayır ( ) Bilgim Yok ( )

11. ÇKK’da belirtilen “Sağlık Tedbirinin” ne olduğu hakkında bilgi sahibiyim. Evet ( ) Hayır ( ) Bilgim Yok ( )

12. ÇKK’da belirtilen “Eğitim Tedbirinin” ne olduğu hakkında bilgi sahibiyim. Evet ( ) Hayır ( ) Bilgim Yok ( )

13. Çocuk Koruma Kanunu kapsamında, hakkında tedbir kararı verilen bir çocuk hakkında kim veya kimlerle nasıl çalışacağımı biliyorum.

Evet ( ) Hayır ( ) Bilgim Yok ( ) 14. Çocuk Koruma Kanunu kapsamında, hakkında tedbir kararı verilen bir çocuk ile nasıl

çalışacağıma ilişkin kendimi yeterli ve donanımlı hissediyorum.


15. Sosyal Hizmet Merkezleri’nde çocuklar için sunulan hizmetlerden haberdarım.


16. Okul sosyal hizmeti çalışmasının tüm okullarda gerekli olduğunu düşünüyorum.

Evet ( ) Hayır ( ) Bilgim Yok ( ) 17. Okul sosyal hizmet birimlerinde aşağıda yer alan meslek elemanlarının çalışması

gerektiğini düşünüyorum ( Birden fazla seçenek işaretlenebilir).

( ) Sosyal Hizmet Uzmanı ( ) Sosyolog ( ) Psikolog ( )Aile ve Tüketici Bilimleri Uzmanı ( ) Çocuk Gelişim Uzmanı

18. Okulumda uygulanacak olan Okul Sosyal Hizmeti Projesi kapsamında verilen tanıtım

eğitimlerine katıldım.


31

19. Okulumda uygulanacak Okul Sosyal Hizmeti Projesi ve bu kapsamda yapılacak çalışmalar hakkında bilgi sahibiyim.

Evet ( ) Hayır ( ) Bilgim Yok ( ) 20. İhtiyaç duyduğumda Okul Sosyal Hizmeti Projesi Birimi ile iletişime geçebilirim.


21. Hangi durumlarda okul sosyal hizmeti personelinden yardım alacağımı biliyorum.

Evet ( ) Hayır ( ) Bilgim Yok ( ) 22. İhtiyaç duyduğum zamanlarda okul sosyal hizmeti personeline ulaşabileceğimi

düşünüyorum. Evet ( ) Hayır ( ) Bilgim Yok ( )

23. Okul Sosyal Hizmeti Projesi Birimi’nde çalışacak personel ile okul personeli arasında uyum ve işbirliği sağlanacağını düşünüyorum.

Evet ( ) Hayır ( ) Bilgim Yok ( ) 24. Okul sosyal hizmeti personelinin yeterli bilgi ve beceriye sahip olduğunu

düşünüyorum.

Evet ( ) Hayır ( ) Bilgim Yok ( ) 25. Ortaya çıkmış ya da çıkabilecek sorunlar karşısında okul sosyal hizmeti meslek

elemanlarının ilgili olacağını düşünüyorum.

Evet ( ) Hayır ( ) Bilgim Yok ( ) 26. Meslek hayatımda karşılaştığım güçlükler karşısında işbirliği yaptığım

kişi/kişiler/birimler. Müdür ( ) Müdür Yardımcısı ( ) Meslektaşlarım( ) Psikolojik Danışman ( ) Sosyal Hizmet Uzmanı ( ) Sosyolog ( )

32

Ek 6. Fotoğraflarla Konya Okul Sosyal Hizmeti Projesi

“OKUL SOSYAL HİZMETİ PROJESİ · tarihlerinde üç günlük Okul Sosyal Hizmeti Oryantasyon...

Documents

Transcript of “OKUL SOSYAL HİZMETİ PROJESİ · tarihlerinde üç günlük Okul Sosyal Hizmeti Oryantasyon...