‌ژاپن‌نگاري‌‌آينده

سلسله گزارش

‌نگاري‌کشورها‌هاي‌آينده‌معرفی‌برنامه

2-3 گزارش شماره

1395 تابستان

1ویرایش

نگاري ملي اقدام به انتشار سلسله ریزي برنامه آینده نگاري ملي، در جهت آغاز طرح دبيرخانه آینده

د که در هر یك از گزارشات آن، به نمای مي "کشورها نگاري یندهآ يها برنامه يمعرف"هایي با عنوان گزارش

هاي ها و تفاوت ها، تالش بر آن است تا تشابه شود. در این گزارش نگاري در یك کشور اشاره مي آینده

ها ها و تفاوت نگاري ملي کشورهاي مختلف شناخته شود. شناسایي این تشابه هاي آینده ميان برنامه

نگاري ملي کشور ژاپن باشد. در این گزارش به بررسي آیندهنگاري ملي تواند نقطة شروع طراحي آینده مي

شود. پرداخته مي

www.IranForesight.com

پژوهشگران کلیدی طرح:

امیر ناظمي

مهديه آزمنديان

مژده اشرافي

است. نگاری ملي کلیه حقوق و مالکیت اين گزارش متعلق به برنامه آينده

به منظور استناد به اين گزارش به صورت زير استناددهي شود:

نگاری يندهآ ي، تهران، برنامه ملژاپن نگاری کشور (. آينده1395) يمل نگاری يندهآ یرخانهدب

Japan Foresight

Report No. 3-2

Main Project:

National Foresight of Selected Countries

© Copyright 2016, Iran National Foresight Program

All rights reserved.

Published Jul, 2016

This document may not, in whole or in part, be copied, photocopied, reproduced,

translated, or reduced to any machine readable form without National Foresight

Program’s formal permission. Every effort has been made to ensure the accuracy of this

document. However, National Foresight Program shall not be liable for any error or for

incidental or consequential damages pertinent to the form, performance, or use of this

document or the examples within. The information herein is subject to change without

notice.

Trademarks

Other product names mentioned in this document may be trademarks or registered

trademarks of their respective companies and are the sole property of their respective

owners.

5

ژاپننگاري آينده

فهرست مطالب

صفحه عنوان

7 پیشگفتار1

8 ژاپن کشور در ینگار ندهيآ آغاز2

9 ژاپن در یفناور و علم یگذار استیس ساختار3

12 ..................................................... ژاپن نوآوری و یفناور علم، یشورا 3-1

12 ............................................................................. کارکرد 3-1-1

13 .............................................................................. اعضاء 3-1-2

14 ینگار ندهيآ مسوول نهاد4

16 يمل ینگار ندهيآ یها برنامه5

18 ..................................................................... 1970: 1 ینگار ندهيآ 5-1

18 .................................................................. 1995-6: 6 ینگار ندهيآ 5-2

20 ...................................................................... 2000: 7ینگار ندهيآ 5-3

24 ...................................................................... 2005: 8ینگار ندهيآ 5-4

25 ..................................................................... 2010: 9 نگاری آينده 5-5

26 ................................................................... 2015: 10 ینگار آينده 5-6

27 ..................... زمان گذر در ژاپن نگاری آينده و فناوری و علم گذاری سیاست 5-7

29 ژاپن نگاری آينده نتايج تحلیل6

29 ............................ نفعانيذ یبرا ژاپن ینگار ندهيآ یها پروژه منافع و ايمزا 6-1

29 ......................................... نگاری آينده غیرمستقیم و مستقیم کاربردهای 6-2

31 کشورها ريسا با زهايتما نيتر مهم7

31 ........................................................ ها ینگار ندهيآ انجام یباال تمرکز 7-1

31 ........................................................................... جينتا انتشار تنها 7-2

32 ژاپن دلفي بر مروری8

6

ژاپننگاري آينده

ها شكلفهرست

صفحه عنوان

9 ....................................... ژاپن یفناور و علم در یگذار استیس یبرا یها برنامه: 1 شکل

10 ........................................................... ژاپن یفناور و علم جامع برنامة وجوه: 2 شکل

10 ...................................................... ژاپن یفناور و علم نیقوان مراتب سلسله: 3 شکل

11 .................................ژاپن در فناوری و علم با مرتبط های وزارتخانه ترين اصلي: 4 شکل

15 ......................................... ژاپن «یفناور و علم استیس يمل موسسه» ارساخت: 5 شکل

19 ..................................... ژاپن ششم يدلف ینگار ندهيآ برنامة يسازمانده نحوة: 6 شکل

20 ............ كیشمات صورت به ژاپن ششم يدلف ینگار ندهيآ ی برنامه یاجرا ی نحوه: 7 شکل

22 ........ ژاپن 7 ینگار ندهيآ برنامة در ازهاین یها گروه و یفناور یها گروه انیم رابطه: 8 شکل

24 ....................................... ژاپن 8 ینگار ندهيآ برنامة در يشناس روش چارچوب: 9 شکل

25 ............. ژاپن ینگار ندهيآ 8 برنامه در بیرق یکشورها با ژاپن تیوضع سهيمقا: 10 شکل

27 ............................................................ دهم دوره های پژوهش های ويژگي: 11 شکل

28 ................................................ ژاپن کشور نگاری آينده توسعه تاريخي سیر: 12 شکل

32 .................................................................... ژاپن دلفي نامه پرسش نمونه: 13 شکل

ها جدولفهرست

صفحه عنوان

13 ..................................................... ژاپن نوآوری و یفناور علم، شورا یاعضا: 1 جدول

17 ................................................................ ژاپن يمل یارنگ ندهيآ یهابرنامه: 2 جدول

23 ...................................................... ژاپن هفتم يدلف -ها یفناور ظهور زمان: 3 جدول

7

ژاپننگاري آينده

پیشگفتار 1

بزرگ و ملی خود را ها نخستین دلفی که ژاپنی 1970شود. از سال نگاری در سطح دنیا با نام ژاپن شناخته می آینده

ها ای از آن نگاری در دنیا انجام شده است، که بدون شک بخش عمده های آینده ای از فعالیت کلید زدند، تا امروز مجموعه

ها نگاری ژاپن بوده است. بررسی تجربیات ژاپن از چند جنبه دارای اهمیت است. اول آن که ژاپنی تاثیرپذیر از آینده

های ملی، این کشور را نگاری اند، و قدمت باالی این کشور در برگزاری آینده در این خصوص بودهنخستین تجربه جهانی

مندی را ها به صورت بسیار شفاف، فرآیند ساختارمند و نظام از سایر کشورها متمایز کرده است. دومین دلیل آن که ژاپنی

های این کشور بخشیده ظم و سیاق خاصی را به فعالیتاند و همین امر، ن ریزی کرده نگاری طرح به منظور انجام آینده

توان در اقبال جهانی از الگوبرداری فعالیت این کشور جستجو کرد. بسیاری از کشورها، فعالیت است. سومین دلیل را می

سازی در جهان، یرسد، بوم اند. به نظر می خود را با الگوبرداری )و بهتر است بگوییم تقلید کامل( از برنامه ژاپن آغاز کرده

های مختلف، از یک تقلید خوب آغاز شده است. در فرآیندی سازی کند. اغلب بومی ای متفاوت از گذشته را دنبال می رویه

سازی کامل، زمانی که همراه با هوشمندی فعاالن باشد، شود، یک کپی که امروزه با نام انتقال سیاست نیز شناخته می

های مربوط به ست و به دنبال آن در اثربخشی آن سیاست شده است. در نمونهمنجر به تغییرات جدی در سیا

های پیشرو و متقدمی مانند که یک تقلید اولیه و آشکار از برنامه نشان داده شده است های سایر کشورها نگاری آینده

های گیری مدل به شکلبرنامه ژاپن، زمانی که با هوشمندی، تکامل و تصحیح توسط فعاالن همراه بوده است، منجر

گیرنده بومی شده است، و البته زمانی که در سطح همان تقلید باقی مانده است، منجر به تاثیرات شگرفی در جامعه انتقال

نیز نشده است.

ترین تجربیات، ساختار نهادی و تجربیات این کشور بیان تالش شده است تا به صورت خالصه، مهم گزارشدر این

نگاری در این کشور نسبت به سایر کشورها تمرکز شده است. ها و تمایزهای آینده نیز بر تفاوت گزارشی شود. در انتها

گذاری علم و فناوری نگاری در این کشور پرداخته شده است و در ادامه به موضوع ساختار سیاست ابتدا به نحوه آغاز آینده

ها مورد توجه قرار گرفته است. در بخش تغییرات آن در طول سال، نهاد متولی و بعد از آندر این کشور اشاره شده است.

شده ن نیز تمایزها و نکات برجسته ذکرنگاری این کشور پرداخته شده است. در پایا ترین تجربیات آینده بعدتر به مهم

است.

8

ژاپننگاري آينده

ژاپن کشورنگاری در آغاز آينده 2

مختلفهای روش از نوآورانهۀ استفاد. است رداربرخوی فنَاور و علم گذاری سیاست دری طوالنی قدمت از ،ژاپن

علمۀ درباری فراوان بلندمدتی هابرنامه هرچند. است ژاپن در هاتیفعال نیای هایژگیو نیتر مهم ازی کی ،گذاری سیاست

برنامة کنند، امایم میتنظ را خودی بخشی هابرنامه کشور نیا مختلفی هابخش و شودیم نگاشته ژاپنی فنَاور و

ریسا بر آنی رگذاریتأث که دانست هاحوزه نیا در کشور نیا بلندمدتة برنام نیترعمده توانیم را ژاپن نگاری آینده

چهل به بیقری قدمتَ از کشور نیا نگاری، در آینده از منبعثی فنَاور و علم گذاری سیاست. است ریچشمگ اریبس هاحوزه

پس آن از و شود می آغازی الدیم 1970 سال در کشور نیا نگاری آیندهة امبرن نینخست کهی طور به. است برخوردار سال

. دنپردازیم مسئله نیا به وقت تمامی گروه ،مستمر طور به

اگر. است بوده گذشتهی هاسالی تمام در کشور نیا نگاری آیندهی هابرنامه دری اصل روش عنوان بهی دلف روش

تیفیک وی گستردگ نظر ازی دلف روش اما شودیم گرفته بهره مکملی هاروش عنوان به زین گریدی هاروش از چه

از قایدق خود نگاری آینده برنامة نیاول در کشورها ازی اریبس. داردی اژهیو گاهیجا جهانی تمام در آن از استفاده

به پرداختن از شیپ رو نیا از. ابندی دستی اسهیمقای جینتا به بتوانند تا اندگرفته بهره ژاپنی دلفی هانامه پرسش

دری فناور و علم گذاری سیاست ازی ریتصو تا است الزم ،یفناور هایِ هحوز در هایِ مستمرِ این کشور یدلفی موردکاو

.است اندازه چه تا کشور نیای هاگذاری سیاست در ژاپنی دلف تیاهم که دهدیم نشان ریتصو نیا. شود هیارا ژاپن کشور

در زینی متنوعی هانگاری شود، آیندهیم انجام مستمر صورت به که ،کشور نیای مل نگاری هآیند برنامة از ریغ

ییهابرنامه شتریب شود، کهیم و است شده نجاما 1یبازرگان و تجارت وزارت مانند کشور نیا گوناگونی هاخانهوزارت

ی هایزیربرنامه و هایریگمیتصم بر نگاری آیندهی هابرنامهی رگذاریتاث دارد که وجودی اریبس شواهد. هستندی بخش

.است دیشد کشور نیای فناور و حوزۀ علم در کالن

مشارکت نفر هزار سه تا دو نیبی ادیز شود، خبرگانیم انجام ساله پنج صورت به که ،ژاپنی دلفی هابرنامه در

ها پرسش بهی دهپاسخی برا خبره هر کهی نحو به باالست زینی فیک بعد از بلکه ،یکمَ بعد از تنها نه مشارکت نیا. دارند

.کند یم صرف وقتی کار ساعت هشت حدود در

1 MITI

9

ژاپننگاري آينده

گذاری علم و فناوری در ژاپن ساختار سیاست 3

شود: گذاری در ژاپن در سه سطح انجام می سیاست

ر نتایج میان سازد و موجب انتشا های آینده مشخص می نگاری، که نظرات خبرگان را در مورد اولویت برگزاری آینده

که از تحلیل 2«برنامة جامع علم و فناوری»شود. تهیه شود. در این برنامه، اجماع در قالب دلفی حاصل می خبرگان می

سند علم و »گیرد. تهیه ساله در بر می 5ای را به صورت گیری توسعه آید. این برنامه جهت نگاری به دست می نتایج آینده

نگاری اخذ رسد. در این سند، افزون بر اطالعات آینده، که از برنامة آینده دولت می که به تصویب هیات« 3فناوری

شود. شود، اطالعات مربوط به وضعیت فعلی نیز آورده می می

ژاپن یفناور و علم در گذاری سیاست یبرا یها برنامه: 1شکل

2 S&T Basic Plan 3 WHITE PAPER ON SCIENCE AND TECHNOLOGY 2006

نگاری ‌آينده

ی جامع علم و فناوری‌برنامه

سند علم و فناوری

نگاری ‌آينده

ی جامع علم و فناوری‌برنامه

سند علم و فناوری

ساله30

ساله5

ساله5

ساله30

ساله5

ساله5

ترتیب اجرای برنامه ها افق زماني دوره بازبیني

ساله5

ساله5

-

ساله5

ساله5

-

10

ژاپننگاري آينده

ژاپن ینامة جامع علم و فناوربر وه: وج2شکل

نگاری، روش اصلی استفاده شده در برنامه، روش دلفی بوده است. دلفی ژاپن در تمامی های آینده در تمامی برنامه

برنامه انجام گرفته، با دو دور انجام گرفته است و دارای یک فاز صفر نیز بوده است، که در این فاز از خبرگان خواسته 8

های دیگری نیز به تمایل خود را برای شرکت یا عدم شرکت اعالم نمایند. اما در برنامه هشتم، از روش شده است تا می

شناختی به عنوان مکمل روشی نویسی و روش کتاب عنوان مکمل دلفی استفاده شده است. در این برنامه از روش سناریو

استفاده شده است.

سطح مجزا مشاهده نمود: 3وان در ت بافت قانونی در حوزۀ علم و فناوری را می

«نگارش گردید. این 1995نگاری در سال که پس از برنامة ششم آینده 4«قانون بنیادین علم و فناوری ژاپن

کند. قانون سنگ بنای کلیة قوانین علم و فناوری کشور را ایجاد می

«و فناوری، دولت مکلف به ارایة آن به از قانون اساسی علم 9که به موجب قانون « برنامة جامع علم و فناوری

نگاری کشور است. ساله شده است و زمان ارایه بعد از آینده 5صورت برنامة

شود می منتشر و تصویب دولت توسط که فناوری، و علم سند.

4 S&T Basic Law

آینده نگاری

تحلیل وضعیت

از پایین به باالبر پایه خبرگان ی ‌برنامه

جامع علم و فناوری

از باال به پایینبر پایه اطالعات

سند

علم و فناوری

علم و فناوریجامع برنامة

قانون اساسي علم و فناوری ژاپن

ژاپن یعلم و فناور ینانسلسله مراتب قو: 3شکل

11

ژاپننگاري آينده

توان به صورت ذیل خالصه نمود: گذاری علم و فناوری در ژاپن را می های سیاست ترین ویژگی مهم

شود. های مختلف برگزار می ها به صورت مشارکتی و با حضور خبرگانی از حوزه هبرنام

بینی آینده و میزان اهمیت موضوعات بنا شده است. ها بر اساس پیش پایه و بنیان برنامه

ر ای در مقایسه با سای شوند و تنها موقعیت هر حوزه ها به صورت صریح بیان نمی نگاری، اولویت در برنامة آینده

ها به صورت شوند، اما در برنامة جامع اولویت بندی می ها و بنا به اهمیت آن موضوع برای کشور ژاپن رده حوزه

شوند. صریح آورده می

نگاری این کشور های تدوین شده برای علم و فناوری ژاپن بر اساس تحلیل برنامة آینده ها و راهبرد سیاست

شود. این برنامه به صورت الیحة برنامة علم منتشر می« علم و فناوری کشوربرنامة جامع »شود و با نام تهیه می

شود. و فناوری توسط دولت اعالم می

های های این کشور، یکی از ویژگی ساختار سیاسی ژاپن ساختاری چابک و کوچک است. تعداد پایین وزارتخانه

( و وزارت اقتصاد، بازرگانی، MEXTعلم و فناوری )اصلی آن است. در حقیقت دو وزارتخانه آموزش، فرهنگ، ورزش و

های مرتبط با علم و فناوری دانست. ترین وزارتخانه توان اصلی ( را میMETIو صنعت )

های مرتبط با علم و فناوری در ژاپن ترين وزارتخانه : اصلي4شکل

( سه شورای اصلی وجود دارد که عبارتند از:MEXTری )مرتبط با وزارت آموزش، فرهنگ، ورزش و علم و فناو

شورای آموزش .1

و نوآوری فناوری ،شورای علم .2

شورای امور فرهنگی .3

وزارتخانه آموزش، فرهنگ، ورزش و علم و فناوری

وزارت اقتصاد، بازرشگانی، و صنعت

12

ژاپننگاري آينده

ها، شوراهای متعددی بر حسب وظایف آن وزارتخانه وجود دارد. در ساختار حاکمیتی ژاپن ذیل وزارتخانه

نقش اساسی این بخش در نظام علم و های ژاپنی و بخش خصوصی در پژوهش را توان سهم باالی شرکت می

( نقش مهمی در توسعه فناوری در METIفناوری این کشور دانست. بر این اساس وزارت اقتصاد، بازرگانی، و صنعت )

است. بر اساس دیدگاه این کشور، « سیاست علم و فناوری صنعتی»این کشور دارد. یک معاونت اصلی در این وزارتخانه

3دارای متولی جداگانه است. از سوی دیگر سازمان ثبت اختراعات این کشور به عنوان یکی از علم و فناوری صنعتی

دهد. سازمان مستقل زیر نظر این وزارت است، که اهمیت این موضوع را نشان می

5ژاپن و نوآوری فناوری ،شورای علم 3-1

شورای عالی مهم وجود دارد که عبارتند از: 4در ژاپن

مالی سیاست و اداقتص شورای عالی .1

و نوآوری فناوری ،علم شورای عالی .2

بحران مرکزی مدیریت عالی شورای .3

جنسی برابری عالی شورای .4

شورای اصلی است. در نظام علم و فناوری ژاپن وظیفه 4یکی از و نوآوری فناوری ،علم شورای عالی

ای است که در درون خود دارای دبیرخانه CSTI( است. CSTI) و نوآوری فناوری ،گذاری بر عهدۀ شورای علم سیاست

زیرمجموعه کابینه است و یکی از چهار و نوآوری فناوری ،وظیفه پشتیبانی اجرایی شورا را بر عهده دارد. شورای علم

گذار در حوزه در کابینه ژاپن تأسیس شده است. این شورا باالترین نهاد سیاست 2001شورای راهبردی است که در سال

چنین بخش دانشگاهی و صنعتی هستند. مرکب از اعضای کابینه و هم CSTIفناوری درژاپن است. اعضای علم و

موسسه ملی »است. «موسسه ملی سیاست علم و فناوری»، و نوآوری فناوری ،نهاد پشتیبان پژوهشی شورای علم

است زیرمجموعه وزارت آموزش، سازی علم و فناوری در سطح ملی را دار که وظیفه سیاست« سیاست علم و فناوری

های این شورا را بر وظیفه پشتیبانی اجرایی فعالیت CSTI( است. دبیرخانه MEXTفرهنگ، ورزش، علم و فناوری )

است. CSTIعهده دارد. این دبیرخانه، که دفتر سیاست علم و فناوری و نوآوری نیز هست، زیرمجموعه

کارکرد 3-1-1

ست از:ترین وظایف این شورا عبارت ا اصلی

فناوری و در علم 6بنیادین های سیاست مورد در بحث و بررسی

5 Council for Science, Technology and Innovation

13

ژاپننگاري آينده

فناوری و علمهای بودجه جمله از منابع تخصیص مورد در بحث و بررسی

کلیدی های توسعه و تحقیق ارزیابی

اعضاء 3-1-2

دارای CSTIشود. وزیر ژاپن، که دارای باالترین سمت اجرایی در این کشور است اداره می این شورا توسط نخست

نفر 14عضو است. در جدول زیر اسامی اعضای این شورا در زمان حاضر آمده است. بر اساس این جدول، از میان 15

شوند. نکته قابل گران برحسته انتخاب می نفر )نیمی از اعضاء( از میان دانشگاهیان و صنعت 7عضو )غیر از نخست وزیر(،

وقت( عضو شورا هستند. رت موظف )تمامتوجه دیگر آن است که برخی از اعضا به صو

های متعددی وجود دارد. شود. ذیل دبیرکل، بخش مدیریت می نوآوری و علم، فناوری کل دبیرخانه شورا توسط دبیر

وزیری قرار دارد. دبیرخانه ذیل دفتر نخست

ژاپنو نوآوری یفناور ،شورا علم یاعضا: 1جدول

وزیرنخست رییس

هیات دولت یاعضا

کابینه ارشد وزیر

وزیر دولت در سیاست علم و فناوری

وزیر امور داخلی و ارتباطات

وزیر امور مالی

فناوری و پرورش، فرهنگ، ورزش، علوم و آموزش وزیر

وزیر اقتصاد، تجارت و صنعت

اجرایی یاعضا

مشاور ارشد سابق شرکت میتسوبیشی

ه، دانشگاه توهوکواستاد بازنشست

رئیس هیئت مدیره، شرکت تویوتا موتور

پژوهشگر ارشد موسسه تحقیقات پیشرفته مواد، و ریاضیات موسسه، دانشکده تحصیالت تکمیلی دانشگاه علوم

توهوکو

مدیر اجرایی و رئیس هیئت مدیره و مدیر عامل شرکت، هیتاچی

استاد دانشگاه توکیو

کارئیس دانشگاه اوزا

های رییس سازمان

مرتبط رئیس شورای علوم ژاپن

6 Basic Policies

14

ژاپننگاري آينده

نگاری نهاد مسوول آينده 4

و فناوری ،در ژاپن، به عنوان نهاد پشتیبان دبیرخانه شورای عالی علم 7«موسسه ملی سیاست علم و فناوری»

نگاری ملی یکی از ة آیندهاین نهاد مسوولیت برخی از مطالعات ملی را نیز بر عهده دارد، که برنام این کشور است. نوآوری

گردد. بازمی 1990گیری این نهاد به دهه های مورد اشاره است. شکل برنامه

به یک معضل سیاسی تبدیل شد و مردم ژاپن های دولت دولت ژاپن و افزایش بدهیة ، کسری بودج1990ة در ده

ها و غفلت و گمراهی بسیاری از بسیار حساس شدند. شکست بانک های دولت ها و هزینه گذاری نسبت به سرمایه

سیستم دای که همه به این نتیجه رسیدند که بای ها را افزایش داد به گونه دولت، حساسیت مسئوالن تجاری و بازرگانی

مجلس ژاپن 1999بنابر این در سال . تر و در عین حال مؤثرتر تبدیل شود حکومتی تغییر کند و به یک سیستم کوچک

کاهش داد و بدین ترتیب وزارتخانة آموزش، علم، ورزش و فرهنگ با 13به 22های مربوطه را از زمانها و سا وزارتخانه

8ادغام گردید و تبدیل به وزارتخانة آموزش، فرهنگ، ورزش، علم و فناوری آژانس علم و فناوری (MEXT) .شد

9فناوری گذاری علم و ملی سیاستة مؤسس (NISTEP) یعنی ،یکی از ادارات این وزارتخانه رنیز از آن به بعد زیر نظ

پردازد. نگاری می های آینده برنامه گذاری علم و فناوری به اجرای ادارۀ سیاست

به عنوان یک موسسه وابسته به آژانس علم و فناوری ژاپن تأسیس شد. هدف از 1998این موسسه در سال

تحقیقات تجربی و نظری در موضوعاتی که تأسیس آن این بود که به عنوان یک موسسه مرکزی برای هدایت

در « موسسه ملی سیاست علم و فناوری»توانستند پایه و اساس تدوین سیاست علم و فناوری باشند خدمات ارائه دهد. می

و در جریان اصالح ساختار دولت ژاپن زیرمجموعه وزارت آموزش، فرهنگ، ورزش، علم و فناوری 2001سال

(MEXT .شد )

شود. بخش به دو بخش تحقیقات و پشتیبانی تحقیقات تقسیم می« وسسه ملی سیاست علم و فناوریم»ساختار

رسانند. ساختار این را به انجام می« موسسه ملی سیاست علم و فناوری»هایی است که وظیفه اصلی تحقیقات دارای گروه

موسسه در نمودار زیر آمده است.

7 National Institute of Science and Technology Policy (NISTEP)

8Ministry of Education, Culture, Sport, Science and Technology (MEXT)

9National Institute on Science and Technology Policy (NISTEP)

15

ژاپننگاري آينده

ژاپن« موسسه ملي سیاست علم و فناوری»ختار سا: 5شکل

مدير کل

بخش پژوهشي

-1تحقیقات، گروه پژوهشي تئوری گرا

-2تحقیقات، گروه پژوهشي تئوری گرا

1-گروه پژوهشي سیاست گرا

2-گروه پژوهشي سیاست گرا

3-گروه پژوهشي سیاست گرا

مرکز آينده نگاری فناوری

واحد تحقیقات علوم و فناوری تجزيه و تحلیل و شاخص

واحد پژوهش سیاست گذاری در علم، فناوری و نوآوری

بخش پشتیبان

امور بخش عمومي

بخش برنامه ريزی

معاون مدير کل

16

ژاپننگاري آينده

نگاری ملي های آينده برنامه 5

را به عنوان یک ابزار سیاست)گذاری( بالقوه مفید یبینی فناور ، ژاپن تصمیم گرفت، پیش1960ی در اواخر دهه

اولین یعلم و فناور ، آژانس1970ایاالت متحده اعزام کرد. در سال ارایه دهد و تیمی را جهت مشورت با خبرگان به

ی یرندهانجام داد، که هدف آن ساخت یک نگرش کلی دربرگ ناوریی علم و ف ی خود را در مورد آینده ساله 30بینی پیش

گیرندگانی از هر دو بخش خصوصی و دهی گسترده به تصمیم بود. بنابراین، برای جهت یعلم و فناور یها حوزه یتمام

ی روندهای بلندمدت باشند. چندین هزار متخصص در زمینه یا دارای پیشینه گیرندگان یمصمت ینداشتند، که ا یازدولتی ن

ممکن، ی فناورانه یها توسعه یاها های دولتی )با استفاده از تکنیک دلفی( در مورد نوآوری ها و سازمان از صنایع، دانشگاه

ها مورد پیمایش قرار گرفتند. های احتمالی فراروی وقوع آن ها، اهمیت و محدودیت زمان وقوع آن

طوری که آوری و ترکیب شد، و دوباره به همان خبرگان ارجاع داده شد، به حاصل از اولین دور پیمایش جمع نتایج

ای از آن زمان ساله 30های بینی ها فرصت تایید یا اصالح نظراتشان داده شد. چنین پیش در دور دوم پیمایش دلفی به آن

شوند. سال یکبار تکرار می 5ر تا کنون تقریبا ه

ناشی از این پیمایش دو کاربرد عمده در برداشت: نتایج

ریزی تحقیق و توسعه، به ویژه فراهم کردن شرایط بازنگری ای برای برنامه های گذشته زمینه ( گردآوری دادهالف

نوظهور با اهمیت؛ و های یبلندمدت و شناسایی فناور یروندهای فناور

های تحقیق و توسعه ژاپن با سطح ی سطح فعلی فعالیت شامل مقایسه ی،نی وضعیت موجود علم و فناور( بازبیب

المللی دارند، و شناسایی عوامل برای همکاری بین یفعالیت سایر کشورها، مشخص کردن فضاهایی که نیاز فور

فراهم ساختند. ی ی فناورانه ی توسعه محدودکننده

ژاپن در مورد یکه توسط شورای علم و فناور های تصمیماتی است یکی از ورودیی دهنده نتایج تشکیل این

های ای برای سایر وزارتخانه های زمینه آگاهی ی کننده شود. همچنین ارایه دولت در آینده گرفته می یسیاست علم و فناور

دولتی و صنایع است.

ها از نتایج ناشی از ی شرکت زیابی میزان استفادهژاپن ، پیمایشی را جهت ار یملی سیاست علم و فناور ی مؤسسه

% 36و بیش از "بسیار با اهمیت "را نتایج% 59دهنده، پاسخ 250برگزاری چهارمین دوره دلفی انجام داد. در ازای تقریباً

تحقیق و توسعه و ریزی برنامه"شامل یترین کاربرد نتایج آژانس علم و فناور تخمین زدند. عمده "ارزنده "ها دیگر از آن

خاص موضوعات یتحلیل محتوا"درصد( و 61) " مدت فناورانه تحلیل روندهای میان"درصد(، 72) "وکار های کسب پروژه

درصد( است. 60) "پیمایش ردمو

نگاری، به ی آینده ها معتقدند که غالباً ارزش عمده نکته در مورد ژاپن قابل تأکید است. ابتدا این که ژاپنی سه

نگاری در منافع ی آینده های متعاقب آن(، بلکه ارزش عمده ها و سیاست بینی های مستقیم آن بستگی ندارد )پیش خروجی

تر، هماهنگی، اجماع و های بلندمدت ارتباطات، تمرکز بر دوره -"C5"تواند به صورت فرایندی آن است. این فرایند می

17

ژاپننگاري آينده

های وسیعی از فعالیت ی تنها یک مورد از دامنه یعلم و فناور های آژانس که، پیمایش آن خالصه گردد. دوم -تعهد

های دلفی را پیمایش زنگاری، فنونی غیر ا های آینده که، اغلب فعالیت دهد. سوم آن نگاری در ژاپن را تشکیل می آینده

و غیره. برای مثال، وزارت فکری، سناریوها، مطالعات واگذار شده به مشاوران خبرگان ، طوفان برند، از قبیل پانل کار می به

نگاری های آینده چنین فعالیت دهد و هم ارایه می "ساله 10اندازهای چشم"ای صورت دوره اقتصاد، تجارت و صنایع ، به

های های صنعتی و گروه نگاری در سطح میانی (، انجمن تر )آینده کند. در سطح پایین می یده را سازمان ریمتعدد دیگ

یا صنعتی خاص انجام داده فناورانه های بخشنگاری را برای های گوناگون آینده ها، فعالیت می از شرکتموقت غیر رس

همراه با ی،های خصوص نگاری در سطح خرد داخل شرکت های آینده تر فعالیت شود. در نهایت، بیش ها واگذار می یا به آن

ای از ویژه ی خاص یا دامنه یفرآیندها بینی ای را برای پیش تر که تالش قابل مالحظه بزرگ بر علم یهای مبتن شرکت

نگاری را توسعه بخشیده و در حال گیرد. )به نظر می رسد ژاپن فرهنگ آینده دهند، صورت می محصوالت اختصاص می

گرفته صورت ژاپن دری فنَاور و علم نگاری آیندهة برنام 10 تاکنون کند.( ریزی می های بعدی دلفی را برنامه حاضر دوره

سالهی س ثابت صورت به هابرنامهی تمام دری زمان افق. است شده تمرکز بخش ای حوزهی تعداد بر برنامه هر در که. است

(.NISTEP, 2010) است آمده هابرنامه نیاۀ درباری کلَی اطالعاتزیر جدول در. شودیم گرفته نظر در

ژاپن ملي نگاری آينده یها برنامه: 2جدول

شماره

ماه تعداد گزاره تعداد حوزه سال اجرا

تعداد

کننده مشارکت

1 1970 5 644 2482

2 1976 7 656 1316

3 1980 13 800 1727

4 1986 17 1071 2007

5 1991 16 1149 2385

6 1996 14 1072 3586

7 2000 16 1065 3106

8 2005 13 858 2239

9 2010 12 832 2900

هایژاپن که کرد ادغان دیبا دیتردیب نشد، اما ابداع ژاپن در نگاری آیندهی فنَاور دانش ،شد اشاره شتریپ که همچنان

در ادامه برخی از .رندیگی اری آن از عمل کارزار در توانستند و بردند اریبسی هابهره آن جینتا از که بودندی کشور نیاول

نگاری این کشور بیان شده است. انجام شده در برنامة آینده ترین تغییرات مهم

18

ژاپننگاري آينده

1970: 1نگاری آينده 5-1

بینی علم و ، مسئوالن ژاپنی متوجه شدند که روش دلفی، یک ابزار بالقوه مفید برای پیش1960ة در اواخر ده

مشورت نمایند. ن آن کشورارا به آمریکا فرستادند تا با متخصص فناوری عرضه کرده است، بنابراین تیمی

صنایع این صاحبان و مردان متخصصان آمریکایی به ژاپن دعوت شدند تا جهت قانع کردن دولت ای از عده همچنین

، آژانس علم و فناوری 1970 هایی ارائه کنند. بدین ترتیب در سال بینی علم و فناوری، سخنرانی مفید بودن پیش کشور به

، و 2000تا سال سال آینده یعنی 30بینی فناوری در بینی و مخصوصا پیش ف پیشدلفی را با هدة مطالع ، اولین10ژاپن

.انجام داد 1970تحت عنوان دلفی

5گذاری، مطالعات دلفی بسیار گسترده، هر سیاست پس از آن و با اثبات فواید ناشی از کاربرد این روش جهت

مطالعه از این دست انجام پذیرفته که ژاپن را به 8کنون . تاگیرد در ژاپن انجام می ساله30سال یک بار و با افق زمانی

.ترین کشور در زمینة مطالعات دلفی مطرح نموده است عنوان با تجربه

: عبارت است از نگاری های مختلف انجام آینده ها در دوره اهداف ژاپنی برخی از

.اقتصادی های اجتماعی و تآوردن بیشترین منفع دست ههای عام نوظهور به قصد ب تعیین فناوری .1

سطوح دولت و مدیریت های علم و فناوری در فراهم نمودن اطالعات اساسی به منظور استفاده در سیاست .2

.ها تحقیق و توسعة شرکت

اساسی پیشرفت فناوری در دلیل نقشه توسعة فناوری از یک دید بلندمدت بۀ گیری آیند مطالعه و بررسی جهت .3

.ژاپنرشد با ثبات اقتصاد

1995-6 :6نگاری آينده 5-2

رویکرد جدیدی را در فعالیت خود ، انجام دادند 1996نگاری خود که در سال ها در ششمین فعالیت آینده ژاپنی

نام « 11محوری – نیاز»جدید در این برنامه، رویکردمحور بود. تا پیش از این دوره رویکرد غالب، فناوری استفاده نمودند.

به نوعی مالحظات مربوط به نیازهای اقتصادی و اجتماعی را در تنظیم سعی داشتند تا تخصصی های پانل .داشت

:شد بخش ذیل خالصه می چهاراین مالحظات در گیرند. نظر درهای خود سرفصل

(حفظ سطح زندگی، کمک به افراد سالمند برای زندگی مستقل و...)ها مسائل مربوط به جامعة ژاپنی -1

های کامپیوتری و...(کاری هیت )جلوگیری از بالیای طبیعی، کاهش جنایات شامل بزحفظ امن -2

های بازیافت و...( های جدید، فناوری حفظ طبیعت و بازیافت )توسعة انرژی -3

دستی و...( های پردازشی، سیستم های ها، فناوری بر مشارکت )طراحی تکنیک مبتنی های فناوری-4

10Science and Technology Agency (STA) 11

Need-Oriented

19

ژاپننگاري آينده

دهد. این برنامه را نشان میشکل زیر نحوه سازماندهی

ژاپن ششم يدلف نگاری برنامة آينده ينحوة سازمانده: 6شکل

گردید و این نمود باعث ایجاد مشکالتی ی پیر می ی ژاپن که آنان را تبدیل به یک جامعه افزایش سن متوسط جامعه

الگوریتم اجرایی زیردر خصوص نیازهای اجتماعی داشته باشند. شکل امر دلیل آن شد تا آنان توجه ویژه و در خوری را

ی ترجمه"اشاره به فرآیند ،بسیار قابل توجه در این طرح شماتیک ی کتهن. دهد این برنامه را به صورت شماتیک نشان می

قتصادی، اجتماعی و سیاسی اها این نیازهای به این ترتیب ژاپنیفناورانه است. به موضوعات "اقتصادی – نیازهای اجتماعی

اند که این امر قابل توجه است. دانسته فناورانهرا قابل تاویل و ترجمه به مفهوم

20

ژاپننگاري آينده

نگاری دلفي ششم ژاپن به صورت شماتیك ی آينده ی اجرای برنامه نحوه: 7شکل

2000: 7نگاری آينده 5-3

گذاری علم و سسه ملی سیاستؤم» ژاپن از میان اعضای« یفناوروزارت فرهنگ، آموزش، ورزش، علم و »

-شاخة نیازهای اقتصادی سهو فناوریشاخة 14تعیین نمود و های آینده، گروه راهبری پروژه را فناوریو نهاد « فناوری

ود در دور ها از تجارب خ ژاپنی ،در دورۀ هفتم شدند. وسیلة اعضای گروه راهبری هدایت می اجتماعی تشکیل داد که به

سه گروه ، گروه تخصصی خود چهاردهدند. به این ترتیب در کنار انجام داششم استفاده نمودند و سازماندهی جدیدی را

شد اما عبارت دیگر پیش از این، ظهور فناوری جدید بیشتر بر پایة فشار فناوری دانسته میبه .نیازسنجی را نیز قرار دادند

کشش تقاضا، به عنوان عاملی اساسی توجه گردد. بدین ترتیب سعی گردید تا این نیازها نیز در این دوره سعی گردید تا به

نمود باعث ایجاد مورد توجه قرار گیرد. افزایش سن متوسط جامعة ژاپن که آنان را تبدیل به یک جامعة پیر می

نیازهای اجتماعی داشته باشند. گردید و این امر دلیل آن شد تا آنان توجه ویژه و در خوری را در خصوصمشکالتی

عبارت بودند از: فناورانههای رگروهیز

اطالعات و ارتباطات -1

اتیعلم ح -2

یبهداشت و مراقبت پزشک -3

21

ژاپننگاري آينده

و غذا یریگی، ماهی، جنگلداریکشاورز -4

یدات صنعتیتول -5

دریا، زمین و فضا -6

منابع طبیعی، انرژی و محیط زیست -7

فرآیندها و مواد-8

توزیع -9

مدیریت و تجارت -10

ساخت و شهرسازی -11

نقل و حمل -12

خدمات -13

الکترونیک -14

در یازهای اجتماعین گروه بر اساس 3شد. این گروه اجتماعی نیز بهره گرفته 3های فناوری، از در کنار این گروه

های زیر تشکیل شده بود: حوزه

دیجد یاقتصاد -یستم اجتماعیس -1

یریبه پ جامعه رو -2

تیامن -3

کننده در مطالعة نامه مشخص و افراد شرکت برای درج در پرسش را فناورانهموضوعات مختلف فناوری،های گروه

های فناوری و نیازها در رابطة میان گروه نتایج را در شاخة تخصصی خود تجزیه و تحلیل نمودند. دلفی را انتخاب کردند و

ست.شکل زیر به تصویر کشیده شده ا

22

ژاپننگاري آينده

ژاپن 7نگاری های نیازها در برنامة آينده های فناوری و گروه رابطه میان گروه: 8شکل

.سال آینده مشخص نمودند سیاجتماعی در -محتمل آینده را در نیازهای اقتصادی های نیازها نیز تمایالت گروه

: شد زیر پرسیده نامة مورد استفاده، برای هر سوال موارد در پرسش

درجة تخصص

ژاپن درجة اهمیت در

تاثیرات مورد انتظار

بینی شده زمان تحقق پیش

رو کشورهای پیش

تاثیرات مورد انتظار از دولت

مشکالت بالقوه در ژاپن

بررسی و تحلیل در همة .گردید دهندگان ارسال دو دور برای پاسخیک برنامه دلفی و در ها در نامه پرسش

انجام شد و گروه راهبری نیز با توجه به همة نتایج، فناوریگذاری علم و سسة ملی سیاستؤهای برنامه توسط م شاخه

.فراهم نمود گزارش جامعی

را نیز مورد بررسی قرار ها فناوریزمانی تحقق ی بازهنگاری ملی خود ی آینده در برنامهها ژاپنیالزم به ذکر است

شود. همچنین به بندی می همبستگی و... تقسیم ی ها با توجه به معیارهای آماری همچون درجه نیبی دهند. این پیش می

23

ژاپننگاري آينده

ها به موضوعات های ژاپنی بینی گردد. در میان پیش های تجاری، اقتصادی، سطح زندگی و منابع و ... نیز تقسیم می دسته

نماییم . انگیزی برخورد می بسیار حیرت

تواند مرکز مطلوبیت مغز را تحریک نماید. این وسیله دارای وسایلی الکترونیکی که می بینی ساخت از جمله پیش

باشد و نرخ می 2012بینی این مواد مخدر الکترونیکی در سال مشکالتی اجتماعی نظیر مواد مخدر است. زمان مورد پیش

که زمان ،مغز انسان در ال ضبطخواندن اطالعات در ح فناوریبینی دستیابی به است. همچنین پیش درصد79جواب

است.درصد 65مورد توافق قرار گرفته و نرخ جواب 2028بینی در سال تحقق این پیش

، درك، شناسایی و ارزیابی یفناورتواند از جهت آمادگی برای پذیرش میها یفناوربینی زمانی ظهور و وقوع پیش

دسته از نتایج، نتایجی هستند که دیگر کشورها نیز توانایی استفاده از ی اهمیتی باال باشد. این ها دارای درجه یفناوراین

آنان را دارند، حال آن که نتایجی همچون شناسایی جایگاه ملی چنانچه در ژاپن انجام گرفته باشد در دیگر کشورها قابل

استفاده نبوده و بالعکس.

فناوری گذاری در ن موضوع میزان حساسیت سرمایهاز سویی دیگر نیز قابل تامل است و آها یفناورظهور و وقوع

بایست تالش بیشتری برای کم کردن تر ظهور یابد الجرم می زودتر و سریعفناوری باشد. چرا که هر چه یک می همربوط

ای از نمونه در ادامهکند. فاصله انجام پذیرد. اهمیت این نتیجه، کامال آشکار و قابل درك است و ذکر مثال را بی نیاز می

.آورده شده است 2001نگاری هفتم ژاپن در سال جداول موجود در گزارش نتایج آینده

دلفي هفتم ژاپن -ها یفناورزمان ظهور : 3جدول

Ra

nk

ing (

6th

surv

ey)

Cla

ssif

ica

tio

n

Fo

reca

sted

Rea

liza

tio

n

Tim

e

Imp

orta

nce

Ind

ex

Topic

Field

7 Disaster

2024 95

55 Development of technology capable

of forecasting the occurrence of major

earthquakes (magnitude 7 or above)

several days in advance.

Marine &

Earth 1

Environment

2015 94

31 Major advances in technology for

disposing of disused manufactured

products, leading to the emergence of

commercial services capable of reducing

the final disposal volume to one-tenth the

current level.

Services

2

21 New Energy

2021 94

49 Practical use of technology for the

safe disposal of highly radioactive solid

waste.

Resources

3

32 Life

2013 93

65 Identification and classification by

the molecular etiology of the genes

related to diabetes, hypertension, and

arteriosclerosis, which are typical lifestyle

diseases that exhibit multiple-factor

hereditary traits.

Life

Science

4

16 Information

2010 93

19 Widespread use of highly reliable

network systems capable of protecting the

Informatio

n 5

24

ژاپننگاري آينده

privacy and secrecy of individuals and

groups from the intrusion of ill-

intentioned network intruders.

Life

2009 93

01 Development of methods for

surmising new functions of proteins from

DNA base sequence data.

Life

Science

6

2005: 8نگاری آينده 5-4

نگاری این کشور روی داد. تا پیش های آینده شناسی یک جهش اصلی در برنامه نگاری از لحاظ روش در این آینده

ای های این کشور، روش دلفی بود. اما در این دوره از مجموعه نگاری های مورد استفاده در آینده ترین روش این، اصلی از

های متنوع بهره گرفته شد. از روش

های عمده در این تغییر رویکرد بود. های ذهنی، یکی از جنبه های عینی، در کنار روش استفاده از روش

ژاپن 8نگاری شناسي در برنامة آينده چارچوب روش: 9شکل

سنجی از جمله های کتاب اقتصادی و تحلیل-نیازهای اجتماعی های سناریونگاری، تحلیل استفاده از روش

به های اصلی در این مطالعه جایگاه هر یک از روش 9نگاری بود. در شکل شناسانه در این برنامة آینده های روش نوآوری

تصویر کشیده شده است.

عینياکتشافي

ذهنيهنجاری

تحلیلکتابسنجي

پیمايش دلفي

روش سناريونويسي

یحلیل نیازها

تی

صاد اقت

-ي

احتماع

علوم(تحقیقات بنیادی)

فناوری(کاربردی)

اجتماعي(پیامدها)

25

ژاپننگاري آينده

های فرآیندی در این همچنین مقایسه میان وضعیت این کشور با کشورها و مناطق رقیب نیز یکی دیگر از نوآوری

ژاپن خود را در نگاری است، های خروجی این کشور در برنامة آینده نگاری بود. در شکل زیر که یکی از نمونه برنامة آینده

های مختلف ی با آمریکا و اتحادیه اروپا مقایسه کرده است و بر اساس آن جایگاه خود را در حوزههای مختلف فناور حوزه

به تصویر کشیده است.

نگاری ژاپن آينده 8مقايسه وضعیت ژاپن با کشورهای رقیب در برنامه : 10شکل

2010: 9نگاری آينده 5-5

نگاری علم و نهمین دوره آیندهموضوع اصلی با موفقیت به پایان رسید. 2010نگاری نهم ژاپن در سال آینده

های علمی و حل بود به نحوی که منجر به کشف راه "دخیل نمودن علم و فاوری در جامعه آینده" فناوری این کشور

چهار چالش زیر شوند:فناورانه برای

علم و فناوری بازیگر اصلی در عرصه

نوآوری سبزتوسعه پایدار از طریق

خورده مرفه و سالتوسعه مدلی موفق برای جامعه

زندگی امن و مطمئن

Benchmark of Japan's strength and weakness at present

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Japan's R&D level comparing with US

Jap

an'

s R

&D

leve

l com

paring

with

EU

Information & communications

Electronics

Life sciences

Health, medical care & welfare

Agriculture, forestry, fisheries &

foodSpace, marine & earth sciences

Energy & resources

Environment

Nanotechnology & materials

Manufacturing

Industrial infrastructure

Social infrastructure

Science & technology for society

Basic technology for manned space activityPlanetary exploration technologyEarthlike life and extrasolar planetary explorationtechnology

Very large scale information processing

High-productivity computing

Silicon electronics

Displays

Digital home appliances

Car electronics

Humans and robots involved in

manufacturing

26

ژاپننگاري آينده

این فرآیند اطالعات مفید برای وجود داشت. "نوآوری درزندگی"و "نوآوری سبز"ای بر در این دوره تمرکز ویژه

جهت مقابله با گذاری یاستاین دوره در نظر داشت معیارهای سچهارمین برنامه بنیادین علم و فناوری را فراهم آورد.

های آینده ارائه دهد. چالش

2015: 10نگاری آينده 5-6

منتشر شده است.اتمام یافته است اما فقط قسمتی از آن 2015به تازگی در سال ژاپن کشورر نگاری د آینده

ه و زندگی مردم جامعباید به نقش علم و فناوری در جهان، ژاپن نگاری آیندهاز منظر مفهوم و هدف دهمین دوره

شود: می ذکرها هایی از آن اشاره کرد که در ادامه نمونه

جهان نقش علم و فناوری در

عمومی جامعه بشری عضالتحل م

تحقق صلح و رفاه جهانی

جامعه نقش علم و فناوری در

ژاپن یتقویت رشد اقتصاد

های جهانی گذاری پیشرو بودن در قانون

دمزندگی مرنقش علم و فناوری در

مردم یزندگ یبرا یو انرژ یتامن ینتام

ن اشتغال و کیفیت باالی زندگیتامی

انداز، نظرسنجی دلفی چشمنگاری این دوره سه پژوهش را در نظر داشت که عبارتند از: نظرسنجی نظرسنجی آینده

بخشند می کمی را بهبود نتایجو ارتباطات معرفی کرد که هایی از فناوری اطالعات نظرسنجی دلفی روشو سناریونگاری.

های پیچیده روش به همراهکارگاه فشرده نداز و سناریونگاری از طریق روش ا بررسی چشمو به سرعت قابل تحلیلند.

این در سناریونگاری بر تمرکز شد. هانداز بر دیدگاه تغییر از زمان حال به جامعه آیند در کارگاه چشم انجام شد.کیفی

شود. در ها حاصل می توسعه فناوریانداز از طریق یرات اجتماعی درنظر گرفته شده در چشمموضوع تکیه شد که تغی

بر جامعه اما با تاثیر مهمهای ضعیف فعلی تالش خواهد شد درك مناسبی نسبت به نشانک NISTEPبرنامه بعدی

نشان داده شده است. (10) شکلهای این دوره در خالصه پژوهش حاصل شود.آینده

های قبل نظرسنجی دلفی از طریق در دوره محور بودن آن است. نگاری، وب قابل توجه در مورد این دوره آینده نکته

برای محاسبات گویی، زمان پاسخ مدت. در این حالت چندین ماه، به جز شد دهندگان ارسال می الکترونیک به پاسخ پست

جهت محاسبات الزم و میزان پیشرفت در هر زمان قابل نیه زمان اما در دوره دهم تنها چند ثا. الزم بوداکسل افزار نرم

است.پیگیری

27

ژاپننگاري آينده

های دوره دهم های پژوهش : ويژگي11شکل

نگاری ژاپن در گذر زمان گذاری علم و فناوری و آينده سیاست 5-7

یرتصو ینشود. ا یهدر کشور ژاپن ارا یعلم و فناور گذاری یاستاز س یریتا تصو های قبلی تالش شد در بخش

نگاری این های مختلف آینده به برنامهچنین، هم کشور است. ینا های گذاری یاستژاپن در س یدلف یتاهم دهنده نشان

اشاره (11) در قالب شکلنگاری این کشور به سیر تاریخی توسعه آیندهبه طور خالصه کشور اشاره شد. در این بخش

شود: می

28

ژاپننگاري آينده

کشور ژاپن نگاری سیر تاريخي توسعه آينده: 12شکل

29

ژاپننگاري آينده

نگاری ژاپن آينده نتايج تحلیل 6

نگاری ژاپن برای ذينفعان های آينده مزايا و منافع پروژه 6-1

ساله های پنج نگاری است. استمرار اجرای مطالعات دلفی در دوره ترین کشور در انجام مطالعات آینده ژاپن با سابقه

های اول فتد. در دورهاخوبی جا بی ژاپن به ی های آن در جامعه نگاری و استفاده از نتایج و خروجی باعث شده است که آینده

گذاری شده باشد ولی از دور پنجم به مستقیماً وارد روندهای سیاست ها روجینگاری ممکن است نتایج و خ مطالعات آینده

خاصی فرستاده نشده است. گزارش نهایی در اختیار همگان قرار ی هیچ موسسهطور رسمی برای بعد، نتایج برنامه به

.جویند یهای خود از این نتایج سود م گذاری ها و موسسات تحقیقاتی مختلف در سیاست گیرد و شرکت می

ها از نتایج چهارمین شرکت ی میزان استفاده (،NISTEPژاپن ) فناوریگذاری علم و ملی سیاست ی موسسه

نگاری را ارزیابی نموده که نتایج آن بدین شرح است: آینده ی ژهپرو

درصد 36هستند و بیشتر از "بسیار مهم"اند که نتایج درصداعالم کرده 59مورد بررسی، ی شرکت و موسسه 250 از

باشند. می "ارزشمند"قضاوتشان این بوده که نتایج

:باشد اصلی از نتایج، شامل موارد زیر می ی استفاده

درصد 72های اقتصادی: ریزی برای تحقیق و توسعه و پروژه برنامه •

درصد61: یمدت تکنولوژ های میان تحلیل گرایش •

درصد60تحلیل محتویات خاص موضوعات بررسی شده: •

نگاری کاربردهای مستقیم و غیرمستقیم آينده 6-2

توان تفاوت میان اشکال مستقیم میگذاری، یاستنگاری در س با تحلیل ارتباطات و کاربرد نتایج و فرآیندهای آینده

یص داد. در ادامه به اشکال مختلف کاربردهای برنامه نگاری را تشخ کاربرد نتایج یا فرآیندهای آیندهو غیرمستقیم

شود: نگاری ژاپن اشاره می آینده

های چارچوبي مستقیم: برنامه

قانون بنیادین علم و فناوری ارچوبی ژاپن قابل مشاهده است: های چ در نوعی از برنامهنگاری کاربرد مستقیم آینده

هاست. شود از این نوع برنامه ملی علم و فناوری می های جامع برنامهتغییرات در که منتج به

ها ارائه موضوعات جديد به سبد پروژهمستقیم:

در دهد. های خود انجام می پروژهسبد افزودن موضوعات جدید به با هدف و نگاری خود را در سطح ملی ژاپن آینده

به ها تر، سناریوها و زمینه اجتماعی آن ریح موضوعی جدید، موضوعات گستردهاین کشور نتایج شناسایی، ارزیابی و تش

.شود ارائه میبه دولت و نوآوری فناوری ،و نیز از طریق شورای علمگذاران مربوطه طور مستقیم به سیاست

30

ژاپننگاري آينده

ويژه رساني به کمیسیوني العغیرمستقیم: اط مستقیم و

های هماهنگی وجود دارند که میان پژوهشگران اجرایی سیونکمیهایی ویژه، شوراها یا در برخی کشورها، کمیته

به عنوان یک کمیته ارشد و نوآوری فناوری ،در ژاپن نیز شورای علمکنند. گذاران ارتباط ایجاد می سیاستپژوهی و آینده

ارائه و نوآوری فناوری ،شورای علمبه طور مستقیم به نگاری وزیر وجود دارد. نتایج آینده ستو زیر نظر مستقیم نخ

نمایند. های آن استفاده می و گزارش و در نتیجه وزرا و افراد مشغول در صنعت به شکل مستقیم از نتایج شود می

ايجاد هماهنگيمستقیم و غیرمستقیم:

مربوط به یها اما به طور کلی غیرمستقیم بر روی مباحث فعلی و آتی و کمیته مستقیمتاثیر تواند نگاری می آینده

هایی که به طور شوند، سایر بازیگران )آن نگاری پدیدار می زمانی که موضوعاتی در فرآیندهای آینده. ها داشته باشد آن

چنین . همشوند نند و در آن سهیم میدا ، خود را نسبت به آن موضوع متعهد میشدهاند( نیز وارد بحث هدف نبودهمستقیم

ن به شکل محسوسی این اتفاق در ژاپ نمایند. ای جدید بر مبنای موضوع مدنظر می اقدام به تشکیل و هماهنگی شبکه

شوند. های اصلی تبدیل می قابل مشاهده است که از طریق آن و با گذر زمان، موضوعات جدید و نوظهور به ایده

هيغیرمستقیم: افزايش آگا

نتایج ها به سمت موضوعلتی خاص یا فراهم آوردن جلب توجهتالش برای افزایش آگاهی، ا در اکثر کشوره

"25راهبرد نوآوری "در ژاپن وجود دارد. در قالب اطالعاتی مفید نگاری آیندههای نوآوری ای با موضوع زمینه با مقاله 12

تا آگاهی گروه مختلف بازیگران، در قالب سناریوهایی تشریح شدند های آینده موقعیت تقاضامحور آغاز شد. در این مقاله،

تبدیل تر، گام بعدی جهت جلب توجه گروه هدف جوان. را افزایش دهد گذاران تا صاحبان صنایع، ص سیاستبه طور خا

میک( بود.)ک13به تصاویر طنزآمیز 25نوآوری ریوهایسنا

مستقیم: خدمات

. در یک جنبه است اما رویکردهای دیگری نیز وجود داردنگاری به سایر بازیگران هیندآگاهی دادن در مورد نتایج آ

های همان ابتدا تمام داده . بنابراین، ازهای این کشور وجود دارد نگاری به عنوان یک خدمت دولت و شرکت ، آیندهژاپن

ها استفاده کنند. ها بتوانند از آن شرکتنظرسنجی دلفی انتشار پیدا کرد تا

نتايج / انتشارها توجه رسانهتقیم: مس

ژاپن ها را جهت انتشار نتایج خود جلب کنند. تالش دارند توجه رسانهنگاری های عمومی آینده تمام فعالیتتقریبا

از بودند اما یی کالسیکها های ژاپن، گزارش اولین خروجی. ترین سابقه در زمینه انتشار و استفاده از رسانه را دارد طوالنی

از آنجایی که . شود ارائه می و تصاویر طنزآمیزهای انگلیسی ه برای عموم، ترجمهنشریات قابل مطالع 1990های الس

ها ترین راه استفاده از آن ها مستقیم انتشار نتایج از طریق رسانه دنگذاران و دیدگاه شهروندان اثر دار ها بر سیاست رسانه

شود. محسوب می

12

Innovation 25 strategy 13

Manga

31

ژاپننگاري آينده

اير کشورهاترين تمايزها با س مهم 7

های توان مشخص ساخت. اساسا بسیاری از کشورها در دوره ترین تمایز ژاپن با سایر کشورها را به راحتی نمی مهم

اند. به همین دلیل شاید بهتر باشد تا این کشور را الگوی نخست، با الگوبرداری و گاه تقلید کامل از ژاپن آغاز کرده

ترین وجوه تمایز این کشور ین کشور مقایسه کرد. به صورت کلی و خالصه مهممعیاری دانست و سایر کشورها را با ا

عبارتند از:

ها نگاری تمرکز باالی انجام آينده 7-1

شود. این ریزی و انجام می ، طراحی، برنامه«موسسه ملی سیاست علم و فناوری»نگاری توسط در کشور ژاپن آینده

شوند و سایر نهادهای مرتبط دهی می ها توسط همین نهاد سازمان می پانلتوان یافت. تما ویژگی را در کمتر کشوری می

کننده این نهاد هستند، وگرنه مسوولیتی در خصوص برگزاری با حوزه علم، فناوری و نوآوری تنها همراه و یاری

نگاری ندارند. آینده

تنها انتشار نتايج 7-2

ن از آن سراغ گرفت، انتشار نتایج است. در سایر توان در کشور ژاپ ویژگی منحصر به فرد دیگری که تنها می

سازی شوند. بر خالف دیگر هایی پیاده ها و برنامه شود تا نتایج در قالب قوانین، دستورالعمل کشورها عمدتا تالش می

اری برای که بار قانونی و اجب رغم آن شود. این انتشار نتایج علی کشورها، نتایج این برنامه تنها به صورت عام منتشر می

سازی آن مشارکت دارند. های مختلف دولتی و خصوصی در انجام و پیاده سازی ندارد، اما سازمان پیاده

32

ژاپننگاري آينده

مروری بر دلفي ژاپن 8

ی ها سالی تمام در ژاپن نگاری آیندهی هابرنامه دری اصل روش عنوان بهی دلف روشطور که قبال اشاره شد، همان

این کشور نگاری ملی سازی این روش در آینده پیادهچگونگی هی اجمالی به لذا در این بخش نگا است بوده گذشته

خواهیم داشت.

نفر از 2482برگزاری دلفی در سطح ملی را تجربه نمودند. در این برنامه از نظرات 1970-71ها در سال ژاپنی

در نظر گرفته شد که 2000 سال یعنی تا سال 30بینی دوره زمانی مورد پیشمتخصصان و خبرگان استفاده گردید.

گیرند: حوزه زیر قرار می 5این دوره در نگاری های آینده موضوع مورد بررسی قرار گرفت. فعالیت 644مجموعا

توسعه اجتماعی

اطالعات

بهداشت و مراقبت درمانی

تغذیه و کشاورزی

صنایع و منابع

بوده تکنولوژیهای مهم نوآوری در علم و گرایش ازایجاد نمایی کلی و جامع ،والن آغازگر برنامهئهدف کلی مس

برای و فناوریگذاری علم و سیاست ی حکومتی در زمینه ریزی فرآیندهای برنامه و کمک به هئکه این اطالعات برای ارا

ان نامه دلفی این کشور نش ای از پرسش در شکل زیر نمونه .های صنعتی در نظر گرفته شده است اطالعاتی شرکت تامین

داده شده است:

نامه دلفي ژاپن : نمونه پرسش13شکل

33

ژاپننگاري آينده

اولین بررسی دلفی در سال در ژاپن، صحت نتایج "(NISTEP)گذاری علم و تکنولوژی ی ملی سیاست موسسه"

سال کامالً و یا 20عد از مطرح شده در بررسی اول، ب موضوعات درصد 64اند که ها دریافته ارزیابی کرده است. آنرا 1971

نگاری ژاپن، افقی ی آینده اند. با در نظرگرفتن این موضوع که افق زمانی مورد بررسی در برنامه تقریبا تحقق پیدا کرده

سال( بوده و با توجه به این حقیقت که بررسی فوق اولین مورد در نوع خود بوده است، اعداد و ارقام فوق 30بلند مدت )

ی نگاری با شکست مواجه شده، اغلب مشکل نه با توسعه بخش است. در ضمن در مواردی نیز که نتایج آینده امید بسیار

.تکنولوژی که دلیل اصلی آن تحوالت سیاسی و اجتماعی بوده است