ผลของโภชนศึกษาในผู้ป่วยหลัง ... for...

220 Srinagarind Med J 2013: 28(2)ศรนครนทรเวชสาร 2556; 28(2)

ผลของโภชนศกษาในผปวยหลงผาตดทางเบยงหลอดเลอดหวใจในศนยหวใจสรกต ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน

จตตพร วชตธงไชย, สวล โลวรกรณ

ภาควชาโภชนวทยา คณะสาธารณสขศาสตร และกลมวจยการปองกนและควบคมโรคเบาหวาน ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

มหาวทยาลยขอนแกน

Effect of Nutritional Education in Patients After Coronary Artery Bypass Graft Surgery at Queen Sirikit Heart Center of the Northeast, Faculty of Medicine, Khon Kaen UniversityChittiporn Wichitthongchai, Suwalee LowirakornDepartment of Nutriton Faculty of Public Health, Research group on Prevention and Control of Diabetes in the Northeast of Thailand, Khon Kaen University

หลกการและวตถประสงค: การศกษาผลของการให โภชนศกษาในผปวยหลงผาตดทางเบยงหลอดเลอดหวใจ การศกษานจงมวตถประสงค เพอศกษาความร ทศนคต การบรโภคอาหาร ความตองการพลงงานและสารอาหาร การปฏบตตนกอนและหลงการผาตดทางเบยงหลอดเลอดหวใจ วธการศกษา: เปนรปแบบการศกษากงทดลอง กลมตวอยางเปนผปวย ทไดรบการผาตดท�าทางเบยงหลอดเลอดหวใจระหวางเดอนมนาคม-พฤษภาคม 2555 จ�านวน 20 ราย ทศนยหวใจสรกต ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน เกบขอมล โดยใชแบบสมภาษณและแบบบนทก และวเคราะหขอมลดวยสถต Paired t-test Independent t-test และ Wilcoxon signed-rank test เปรยบเทยบความแตกตางของคาเฉลยระหวางกอนและ หลงการใหโภชนศกษา ผลการศกษา: ผปวยหลงการใหโภชนศกษามความรมากกวา กอนใหโภชนศกษา อยางมนยส�าคญทางสถต (p<0.001) โดยมคาเฉลยคะแนนความร หลงใหโภชนศกษา (18.75 (S.D.=0.55)) มากกวาคาเฉลยคะแนนความร ก อนให โภชนศกษา (15.65 (S.D.=2.53)) หลงการใหโภชนศกษา ผปวยมทศนคตดขน อยางมนยส�าคญทางสถต (p<0.001) ในการบรโภคอาหาร การดแลตนเองกอนและหลงการใหโภชนศกษา อยในระดบสง 41-55 คะแนน รอยละ 40.0, 80.0

Background and objectives: This quasi-experimental research was conducted to investigate the effects of nutrition education of postoperative coronary artery bypass graft (CABG) patients at the Queen Sirikit Heart Center, Faculty of Medicine, Khon Kaen University.Methodology: Assessing knowledge and attitude were carried out before and after conducting nutritional education. In addition, nutrient intakes and food consumption behavior were compared between before and after the intervention. There were 20 postoperative coronary artery bypass graft (CABG) patients. Data were collected by means of questionnaires and nutritional assessment form during March-May 2012. Descriptive statistics namely : frequency, percentage, mean, standard deviation, median were calculated. Paired t-test, independent t-test and Wilcoxon signed-rank test were performed for comparing the results of before and after implementing nutritional education. Results: Mean of knowledge after intervention (18.75 (S.D.=0.55)) was statistically significant higher than before intervention (15.65 (S.D.=2.53)) (p<0.001). After conducting nutritional education, patient’s attitude toward food consumption behavior was better than before statistically significant (p< 0.001). Also, percentages of high level of food consumption behavior score (41-55 scores) before and

นพนธตนฉบบ • Original Article

Srinagarind Med J 2013: 28(2)ศรนครนทรเวชสาร 2556; 28(2) 221

Chittiporn Wichitthongchai, et al.จตตพร วชตธงไชย และคณะ

ตามล�าดบ คาเฉลยคะแนนการปฏบตตนหลงใหโภชนศกษา (45.40 (S.D.=5.05)) มากกวาคาเฉลยคะแนนการปฏบตตนกอนการใหโภชนศกษา (38.30 (S.D.=8.05)) และมความแตกตางกน อยางมนยส�าคญทางสถต (p<0.001) สรป: ผ ป วยหลงไดรบการใหโภชนศกษามพฤตกรรม ในการบรโภคอาหารทดขน แตกยงมการปฏบตตนตามใจตนเองและท�าใหเกดความเสยงในการกลบมาเปนซ�าค�าส�าคญ: การบรโภคอาหาร, ผปวยโรคหวใจขาดเลอด

after the interventions were 40.0 and 80.0 %, respectively. Mean score of practice after the intervention (45.40 (S.D.=5.05)) was statistically significant higher than before the intervention (38.30 (S.D.=8.05) (p<0.001). Conclusion: Patients received nutrition education on dietary behavior, the better. I also want to behave themselves and the risk of recurrence have been.Keywords: food consumption behavior, Ischemic heart disease patients.

Srinagarind Med J 2013: 28(2): 220-8ศรนครนทรเวชสาร 2556; 28(2): 220-8

บทน�าโรคหวใจขาดเลอด (Ischemic heart disease) หรอ

โรคหลอดเลอดแดงโคโรนาร (Coronary artery disease) หรอโรคหลอดเลอดแดงโคโรนารแขงตว (Atherosclerotic heart disease: ASHD)1 เปนภาวะทเกดขนจากกลามเนอหวใจ ไมไดรบเลอดไปเลยงอยางเพยงพอ สวนมากเกดจาก การตบตนของหลอดเลอดแดงโคโรนาร รอยละ 902 มผลมาจากการหนาและแขงตวอดตนผนงของหลอดเลอดแดงโคโรนาร จากปจจยเสยงภาวะไขมนในเลอดสง การสบบหร ความดนโลหตสง โรคเบาหวาน ความเครยด ขาดการออกก�าลงกาย หากกลามเนอหวใจขาดเลอดมากเปนเวลานานจะท�าใหเกดภาวะกลามเนอหวใจตายและอาจเสยชวตอยางกะทนหนได

ผปวยหลงผาตดทางเบยงหลอดเลอดหวใจควรไดรบ โปรตน ไขมนและคารโบไฮเดรตในปรมาณรอยละ 10-15: 20-35:45-50 ของพลงงานทงหมดตอวน3 เพอปองกนการเกด ภาวะทพโภชนาการซ งอาจเกดจากการได รบอาหาร ในปรมาณนอยหรอมากเกนไป ในตางประเทศพบวา การก�าจดปจจยเสยงตาง ๆ ทเปนสาเหตของการเกดเสนเลอดหวใจตบตน โดยการปรบเปลยนพฤตกรรมสามารถชวยลดอตราการเกดโรคหวใจและหลอดเลอดไดมากกวาครงและลดอตราการตายหลงผาตดได

จากการศกษาพบวาอบตการณของผ ปวยทมภาวะ ทพโภชนาการพบประมาณรอยละ 40-504 โดยผ ป วย หลงผาตดเมอกลบไป พกฟนทบานมกพบปญหาการบรโภคอาหารไมไดสดสวนตามแผนการรกษาของแพทยและอาจจะกลบมาพบแพทยเพราะมกมอาการเหนอยหลงรบประทานอาหารประเภทคารโบไฮเดรตในปรมาณมากไมไดควบคมปรมาณโซเดยมในอาหาร และปรมาณน�าดม เพอปองกน การเกดภาวะหวใจลมเหลว ดงนน การใหโภชนศกษา จงมความส�าคญตงแตผปวยไดรบการวางแผนในการผาตด

จนกระทงกลบบาน เพอเปลยนแปลงพฤตกรรมทไมดและปองกนการอดตนของหลอดเลอดอก

ดงนนผ วจยจงจดท�าแผนการใหโภชนศกษาผ ปวย หลงผาตดทางเบยงหลอดเลอดหวใจ ณ ศนยหวใจสรกต ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ มหาวทยาลยขอนแกน โดยมงเนนไปทผปวยหลงผาตดทางเบยงหลอดเลอดหวใจในสวนของการปฏบตตนดานโภชนบ�าบดเพอใหผปวยมภาวะโภชนาการและการบรโภคอาหารทถกตองตามภาวะของโรค รวมทงการควบคมการบรโภคอาหารอยางถกตอง อนน�าไปสการมคณภาพชวตทดของผปวยตอไป

วตถประสงคเพอเปรยบเทยบการดแลสขภาพตนเอง ประเมนความร

ทศนคต และการปฏบตตนเกยวกบการบรโภคอาหารของ ผปวยกอนและหลงการใหโภชนศกษา

วธการศกษาเปนการศกษาแบบกงทดลอง (Quasi- experimental

research) โดยใชแบบสมภาษณและแบบบนทกการบรโภค อาหารดวยการทดลองกลมเดยว กอนและหลงการทดลอง (One group pretest-posttest Design) เพอศกษาประสทธผล ของการใหโภชนศกษาและการเปรยบเทยบความร ทศนคต การปฏบตดานโภชนาการ การดแลสขภาพตนเองกอนและหลงการใหโภชนศกษาทมตอพฤตกรรมการบรโภคอาหาร ทสงเสรมสขภาพ ประชากรและกลมตวอยาง

ประชากรทใชในการศกษาครงนเปนกลมตวอยางทไดรบการผาตดทางเบยงหลอดเลอดหวใจ ดวยการผาตดหวใจทงชนด Open Heart และ Close Heart ไมมโรคเรอรงอยางอนรวมดวย นอกจากโรคความดนโลหตสง ภาวะไขมนในเลอดสง โรคเบาหวาน ลนหวใจตบ ลนหวใจรวไมมอาการ

Srinagarind Med J 2013: 28(2)ศรนครนทรเวชสาร 2556; 28(2)222

Effect of Nutritional Education in Patients After Coronary Arteryผลของโภชนศกษาในผปวยหลงผาตดทางเบยงหลอดเลอดหวใจ

และอาการแสดงของโรคหวใจทรนแรง ตามเกณฑการคดเขา (Inclusion criteria) เปนผปวยทไดรบการวนจฉยจากแพทยและตองไดรบการผาตดท�าทางเบยงหลอดเลอดหวใจ 5 มอายระหวาง 40-70 ป ทงเพศชายและหญง และศกษา ระหวางเดอน มนาคม -พฤษภาคม 2555

ค�านวณขนาดตวอยางโดยแทนคาดวย n เปนขนาด ของกลมตวอยาง σ2

d คอ ความแปรปรวนของผลตางและ ∆2 หมายถง ผลตางของคาเฉลยความรกอนและหลงการใหโภชนศกษา ในการทดสอบความแตกตางของความรกอนและหลงการไดรบโปรแกรมโภชนศกษาใหมความร ทศนคตและการปฏบตตน โดยก�าหนดเพมขนอยางนอย 2 คะแนน SD=2.76 จะไดวา σd=2.76 ให ∆= 2 ก�าหนดสมมตฐานการทดสอบเปนแบบดานเดยว หลงการใหโภชนศกษา ผปวยมความรเพมขน ซง Z มคาสถตมาตรฐานภายใต โคงปกต ก�าหนดชวงเชอมน 95 % Zβ มคาสถตของการแจกแจง แบบปกตมาตรฐานทก�าหนดให Power of the test ซงเทากบ 1-β เทากบ 10% Zβ คาทไดเปน 1.28 S 2d หมายถง ความแปรปรวนของคาเฉลยคะแนนการใหโภชนศกษา และd 2 เปนคาเฉลยของผลตางความรกอนและหลงการใหโภชนศกษา ท�าใหไดกลมตวอยาง 16 ราย และเพอปองกนการถอนตวออกจากการศกษา (Dropout) ของกลมทดลอง จงเพมขนาดตวอยางอก 20 % รวมเปน 19.549 ≅ 20 ราย5

เครองมอทใชในการศกษาเปนแบบสมภาษณและแบบบนทกการปฏบตตน เปรยบ

เทยบความร ทศนคต การปฏบตตนในดานความสามารถตนเองกอนและหลงการใหโภชนศกษา โดยการวเคราะหความแตกตางคาเฉลย 2 กลมทไมเปนอสระตอกน (paired t-test) และในกรณทขอมลมการแจกแจงไมปกต ใช Wilcoxon sign rank test โดยก�าหนดระดบนยส�าคญทางสถต p<0.05

ค�านยามเชงปฏบตการผลของโภชนศกษาความร หมายถง ความเขาใจเกยวกบอาหาร สาร

อาหาร ประเภทของอาหาร การเลอกบรโภคอาหารของผปวย โรคหลอดเลอดหวใจ

ทศนคต หมายถง ความรสก ความคดเหน การเลอกบรโภคอาหารทมประโยชนและโทษ

การปฏบตตน หมายถง การเลอกซอ การปรง สขนสย ในการรบประทานอาหาร เปนอาหารทเหมาะสมกบภาวะ ของโรคและหลกเลยงไดถกตองตามแผนการรกษาของแพทย

โปรแกรมโภชนศกษาครงท1วนแรกทเขารบการรกษาซกประวตการบรโภคอาหารดวยการสมภาษณอาหารท

รบประทานใน 24 ชวโมงทผานมา ความถ และชนดของอาหาร ทบรโภค ประเมนภาวะโภชนาการดวยการวดเสนรอบเอว ชงน�าหนก และวดสวนสง ทดสอบครงท 1 ดวยขอมลทวไป ขอมลดานสขภาพ แบบสอบถามความรทศนคตและ การปฏบตตนในการบรโภคอาหาร

ครงท2ระยะอยโรงพยาบาล2-5วนกอนการผาตดท�าการใหโภชนศกษา โดยการใช Food Model และคมอ

กนอยอยางไรเมอผาตดทางเบยงหลอดเลอดหวใจ เพอใชเปนแนวทางในการปฏบตตนเมอกลบไปใชชวตประจ�าวนทบาน

ครงท3ระยะหลงผาตด(7-10วนกอนกลบบาน)ทบทวนการใหโภชนศกษาความร ทศนคตและการปฏบต

ตนเกยวกบการบรโภคอาหาร 1 ชวโมงตอรายครงท4ระยะตดตามผลการรกษา(14วน)ทดสอบครงท 2 ดวยแบบสอบถามความร ทศนคต และ

การปฏบตตนในการบรโภคอาหารสมภาษณการรบประทานอาหารภายใน 24 ชวโมงทผานมา ความถและชนดของอาหารทบรโภค

ขนตอนในการศกษาระยะท 1 ขนเตรยมการทดลอง เตรยมแบบสมภาษณ

และแบบบนทก ขออนญาตเกบขอมลตอผอ�านวยการและรบสมครผเขารวมโครงการ

ระยะท 2 ระยะการทดลอง คดเลอกกลมตวอยางเกบขอมลในวนแรกทเขารบการรกษา โดยชแจงวตถประสงค ซกประวต ประเมนภาวะโภชนาการ เปนการทดลองครงท 1 แบบทดสอบความร ทศนคตและ การปฏบตตนเกยวกบ การบรโภคอาหารในระยะอยโรงพยาบาล 2-5 วนกอนการผาตด ดวยการใหโภชนศกษา หลงจากผปวยผาตดเสรจชวง 7-10 วนกอนกลบบาน ทบทวนการใหโภชนศกษา วางแผนปฏบตการบรโภคอาหาร และเกบขอมลครงท 2 เมอผปวยมาตามแผนการรกษา

ระยะท 3 ระยะการประเมนผลการทดลอง ซงมตวแปรและการวดตวแปรดงน

ความรดานการบรโภคอาหาร โดยตอบถกได 1 คะแนน ตอบผดได 0 คะแนน วเคราะหคาเฉลยและสวนเบยงเบนมาตรฐานของคะแนนแปลผลความรโดยพจารณาตามเกณฑของ Bloom14 แบงเปน 3 ระดบ คอ ระดบความรด ≥ รอยละ 80 ระดบความรปานกลาง รอยละ 60-70 ระดบความรต�า < รอยละ 60



ทศนคตเกยวกบการบรโภคอาหารแบงออกเปน ทศนคตทางบวก และทศนคตทางลบ5

การปฏบตตน มลกษณะของค�าถามเปนมาตราสวนประมาณคา (rating scale) 5 ระดบ คอ ปฏบตประจ�า (5) หมายถง ผตอบมพฤตกรรมนนทกวน ปฏบตบอย (4) หมายถง ผตอบมพฤตกรรมนน 5-6 วนใน 1 สปดาห ปฏบตบางครง (3) หมายถง ผตอบมพฤตกรรมนน 3-4 วนใน 1 สปดาห เกอบจะ ไมปฏบต (2) หมายถง ผตอบมพฤตกรรมนน 1-2 วนใน 1 สปดาหและไมปฏบต (1) หมายถง ผตอบไมไดปฏบตพฤตกรรมนน ๆ

ผลการศกษากลมตวอยางในการศกษาครงนสวนใหญเปนเพศชาย

รอยละ 75 มอาย 51-60 ป รอยละ 85 มสถานภาพสมรส รอยละ 65 มระดบการศกษาอย ในระดบประถมศกษา หรอนอยกวา รอยละ 45 ประกอบอาชพ เกษตรกรรม/รบจาง รายไดตอเดอนนอยกวา 10,000 บาท รอยละ 50

การใหโภชนศกษาผปวยหลงผาตดทางเบยงหลอดเลอด หวใจมความรดขน อยางมนยส�าคญทางสถต พบวา คาเฉลยคะแนนความรหลงการใหโภชนศกษา 18.75 (S.D. = 0.55) มากกวาคาเฉลยคะแนนความรกอนใหโภชนศกษา

15.65 (S.D. =2.53) อยางมนยส�าคญทางสถต (p<0.001) (ตารางท 1) และเมอพจารณาจ�าแนกตามรายขอความร (ตารางท 2)

ผปวยหลงผาตดทางเบยงหลอดเลอดหวใจ มทศนคตเกยวกบการบรโภคอาหารกอนการใหโภชนศกษาในระดบดรอยละ50 และหลงการใหโภชนศกษาอยในระดบดขนรอยละ 100 ทศนคตในการบรโภคของผปวยหลงการใหโภชนศกษามากกวากอนการใหโภชนศกษา อยางมนยส�าคญทางสถต (p= 0.001) (ตารางท 3)

เมอพจารณาจ�าแนกตามรายขอทศนคตทางบวก พบวา มทศนคตเกยวกบการบรโภคอาหารทถกตองมากขนหลงจากการใหโภชนศกษา อยางมนยส�าคญทางสถต (p<0.0001) สวนทศคตทางลบ พบวา หลงการใหโภชนศกษา ผปวยมทศนคตเกยวกบการบรโภคอาหารทถกตองมากขน อยางมนยส�าคญทางสถต (p<0.0001) (ตารางท 4)

การปฏบตตนกอนและหลงการใหโภชนศกษาพบวา หลงการใหโภชนศกษามพฤตกรรมการปฏบตตนอย ในระดบสง รอยละ 80 มากกวากอนการใหโภชนศกษา อยางม นยส�าคญทางสถต (p <0.001) (ตารางท 5) และเมอพจารณาจ�าแนกตามการปฏบตตนตอการบรโภคอาหาร (ตารางท 6)

ตารางท1 ระดบความรเกยวกบการบรโภคอาหารของผปวยกอนและหลงการใหโภชนศกษา

ระดบความรของผปวยหลงผาตด

ทางเบยงหลอดเลอดหวใจ

กอน

จ�านวน(รอยละ)

หลง

จ�านวน(รอยละ)p-value**

ความรระดบด ≥16 คะแนน 12 (65.0) 20 (100.0) -

ความรระดบปานกลาง 12-15 คะแนน 7 (35.0) - -

ความรระดบต�า <12 คะแนน 1 (5.0) - -

x (SD) 2.53 (15.65) 0.55 (18.75) <0.0001*

*ระดบนยส�าคญ 0.05 ** Paired T-test

ตารางท2 คา p-value ของการเปรยบเทยบความแตกตางของความรกอนและหลงการใหโภชนศกษา

ความรเกยวกบการบรโภคอาหารกอน หลง

p-value**± SD ± SD

1. ผปวยโรคหลอดเลอดหวใจควรเลอกไขมนจากพช (ยกเวน มะพราว กะท) ในการประกอบอาหาร

0.65 (0.49) 1.00 (0.00) 0.0024*

2. ผปวยโรคหลอดเลอดหวใจควรหลกเลยงไขมนจากสตว เชน เนย เนอและหนงสตว ทตดมน และไสกรอกในการประกอบอาหารเปนตน

0.80 (0.41) 0.9 (0.31) 0.0813

3. ผปวยโรคหลอดเลอดหวใจควรหลกเลยงเครองดมแอลกอฮอล ชา กาแฟ 0.90 (0.22) 1.00 (0.00) 0.1649

4. ผปวยโรคหลอดเลอดหวใจควรหลกเลยง อาหารฟาดฟด/อาหารจานดวน เชน แซนวช แฮมเบอรเกอร เปนตน

0.90 (0.31) 0.90 (0.31) -



ความรเกยวกบการบรโภคอาหารกอน หลง

p-value**± SD ± SD

5. อาหารจ�าพวกขาวกลอง ปลา ถว น�ามนจากพชชนดตาง ๆ ผกและผลไมหวานนอยเหมาะส�าหรบผปวยโรคหลอดเลอดหวใจทงกอนและหลงผาตด

0.90 (0.31) 1.00 (0.00) 0.0813

6. อาหารจ�าพวก ไขของสตวตาง ๆ นมวว น�ามนหม น�ามนมะพราว ผลไมรสหวานจดมากไมเหมาะส�าหรบผปวยโรคหลอดเลอดหวใจทงกอนและหลงผาตด

0.65 (0.49) 1.00 (0.00) 0.0024*

7. ผปวยโรคหลอดเลอดหวใจทงกอนและหลงการผาตด ควรหลกเลยง การออกแรงมาก ๆ การมอารมณโกรธ หรอจตใจเครยด

0.90 (0.31) 1.00 (0.00) 0.0813

8. สปดาหแรกของการผาตดควรหลกเลยงการยกสงของทหนกกวาครงกโลกรม 0.80 (.041) 1.00 (0.00) 0.0210*

9. ผปวยโรคหลอดเลอดหวใจทงกอนและหลงการผาตด ควรออกก�าลงกายแบบแอโรบคสม�าเสมอ

0.45 (0.51) 1.00 (0.00) 0.0001*

10. ผปวยโรคหลอดเลอดหวใจทงกอนและหลงการผาตด ควรหลกเลยง การสบบหร ดมแอลกอฮอล

0.90 (0.31) 1.00 (0.00) 0.0813

11. หลงผาตดจะมอาการคลนไสอาเจยน ทองอด ความอยากอาหารลดลง ควรเคลอนไหวรางกายและรบประทานอาหารใหบอยขนในปรมาณทละนอย ๆ

0.85 (0.37) 1.00 (0.00) 0.0414*

12. การผาตดท�าทางเบยงหลอดเลอดหวใจคอการใชเสนเลอดภายในทรวงอก ดานซายและเสนเลอดแดงบรเวณแขนหรอเสนเลอดด�าบรเวณขามาเยบตอเสนเลอดแดงใหญไปเลยงกลามเนอหวใจสวนทขาดเลอดโดยขามผานเสนเลอดสวนทตบ

0.9 5(0.22) 1.00 (0.00) 0.1649

13. ถาผปวยสามารถขนบนไดไดอยางสบาย ๆ 2 เทยว แสดงวาพรอมทจะมเพศสมพนธได 0.30 (0.47) 1.00 (0.00) <0.0001*

14. ถาผปวยเดนเรยบบนพนราบได 270 เมตรหลงผาตด 1-3 สปดาห แสดงวาพรอมทจะมเพศสมพนธได

0.30 (0.47) 0.95 (0.22) <0.0001*

15. สงส�าคญทสดในการดแลตนเองคอ ความตงใจของผปวยและญาตในการปรบเปลยนพฤตกรรมการบรโภคอาหารและอาหารทตองควบคม

0.9 (0.31) 1.00 (0.00) 0.0813

16. ถาผปวยมอาการหายใจไมออก นอนราบกบพนไมไดแสดงวาทานเกดภาวะน�าทวมปอดและหวใจ

0.65 (0.49) 1.00 (0.00) 0.0024*

17. หลงผาตดหวใจสงส�าคญในการรบประทานอาหารคอควบคมความเคม หวาน มน และเพมผกผลไม

0.95 (0.22) 1.00 (0.00) 0.1649

18. ผปวยตองปรบเปลยนพฤตกรรมทไมดดวยการหยด สบบหร และออกก�าลงกายเปนประจ�า 1.00 (0.00) 1.00 (0.00) -

19. สปดาหแรกทบานปฏบตตวอยางไรถารสกเพลย หนามด หายใจไมออกระหวาง การออกก�าลงกาย ใหหยดทนทและพก

0.95 (0.22) 1.00 (0.00) 0.1649

20. ผปวยไมควรขบรถเลยอยางนอย 6 สปดาหจนกวาผปวยจะไดตรวจกบแพทยเปนสงดทสด 0.90 (0.31) 1.00 (0.00) 0.0813


ตารางท3ระดบทศนคตเกยวกบการบรโภคอาหารของผปวยกอนและหลงการใหโภชนศกษา

ระดบทศนคตของผปวย

หลงผาตดทางเบยงหลอดเลอดหวใจ

กอน


หลง


p-value**

ทศนคตระดบด ≥รอยละ 80 10 (50.0) 20 (100.0)

ทศนคตระดบปานกลาง รอยละ 60-79 10 ( 50.0) -

ทศนคตระดบต�า <รอยละ 59 - -

x (S.D.) 9.08 (61.6) 1.94(73.8) 0.0001


ตารางท2 คา p-value ของการเปรยบเทยบความแตกตางของความรกอนและหลงการใหโภชนศกษา (ตอ)



ตารางท4คา p-value ของการเปรยบเทยบความแตกตางของทศนคตกอนและหลงการใหโภชนศกษา

ทศนคตทมตอการบรโภคอาหารดานบวกกอน หลง

p-value**x (S.D.) x (S.D.)1. การดมนมถวเหลองเปนประจ�า ท�าใหหวใจท�างานด 3.55 (1.27) 5.00 (0.00) <0.0001

2. การรบประทานผกและผลไมเปนประจ�า ท�าใหไดใยอาหารทเปนประโยชนตอ

โรคหลอดเลอดหวใจ

3.45 (0.99) 5.00 (0.00) 0.0291

3. การรบประทาน อาหารทประกอบขนเองท�าใหสามารถเลอกรบประทานอาหาร

ทมสารอาหารตาง ๆ อยางครบถวนได

4.50 (0.83) 4.60 (0.75) 0.1649

4. การรบประทานอาหารทปรงดวยการนง ตม และย�า ท�าใหระบบยอยอาหาร

ท�างานไดด

4.50 (0.76) 5.00 (0.00) 0.0042

5. อาหารมอเชา เปนมอทส�าคญทสด ตองรบประทานทกเชาทกวน 4.70 (0.57) 4.70 (0.57) -

6. การรบประทานอาหารครบ 3 มอ ท�าใหระบบตาง ๆ ของรางกายท�างานปกต 4.45 (0.83) 4.30 (0.57) 0.0835

7. การบรโภคอาหารใหครบ 5 หมทกมอจะท�าใหรางกายรบสารอาหารทครบถวน 4.50 (0.76) 4.75 (0.55) 0.0282

8. อาหารทปรงดวย ขาวกลอง ปลาถวน�ามนจากพชชนดตาง ๆ นน ลดภาวะเสยง

ของการอดตนของไขมนในเลอด เปนประโยชนตอโรคหลอดเลอดหวใจอดตน

4.60 (0.68) 4.85 (0.49) 0.0282

9. อาหารจ�าพวกธญพชเชน ขาวกลอง ถวด�า ถวแดง ถวเขยว เปนตนม ใยอาหาร

มากชวยลดความเสยงตอการเกดโรคหลอดเลอดหวใจอดตน

4.20 (1.00) 4.60 (0.50) 0.0038

10. การรบประทาน อาหารปรงส�าเรจ/จานดวนเปนประจ�าท�าใหไดรบปรมาณ

ไขมนสตว และเกลอสง ท�าใหเกดผลเสยตอโรคหลอดเลอดหวใจ

3.65 (1.63) 5.00 (0.00) 0.0008

11. ขาวเหนยวอาหารรสจด หวาน มน เคม ไมเหมาะสมกบผปวยโรคหลอดเลอด

หวใจอดตน ดงนนสมาชกในบานไมควรบรโภคอาหารดงกลาวดวยเพราะจะ

สงผลตอความรสกของผปวย

3.50 (1.82) 4.35 (0.67) 0.0058

ทศนคตทมตอการบรโภคอาหารดานลบกอน หลง

p-valuex (S.D.) x (S.D.)1. การดมน�าชา กาแฟ นมวว เปนประจ�า ท�าใหรางกายสดชน 2.95 (0.75) 4.15 (1.53) 0.0001*

2. การซออาหารรบประทานเปนสงทสะดวกอรอยและไมเกดอนตรายตอโรค

หลอดเลอดหวใจ

2.85 (1.67) 4.00 (0.76) 0.0001

3. อาหารจ�าพวก ไข น�ามนหม เนอสตว กะท ไมมผลตอการเกดโรคหลอดเลอด

หวใจอดตน

2.45 (1.50) 5.00 (0.00) <0.0001

4. การรบประทานผลไมรสหวานจด ท�าใหรางกายสดชน 3.40 (1.39) 4.60 (0.50) 0.0001

5. เมอสมาชกในครอบครวเปนแผลหรอผาตดควรจะงดไข ถว หนอไม 3.25 (1.62) 3.85 (0.67) 0.0414


ตารางท5ระดบการปฏบตตนในการบรโภคอาหารกอนและหลงการใหโภชนศกษา

ระดบการปฏบตตนในการบรโภคอาหารของ

ผปวยหลงผาตดทางเบยงหลอดเลอดหวใจ

กอน


หลง


p-value*

มพฤตกรรมการปฏบตตนในระดบสง 41-55 คะแนน 8 (40.0) 16 (80.0)

มพฤตกรรมการปฏบตตนในระดบปานกลาง 31-40 คะแนน 8 (40.0) 4 (20.0)

มพฤตกรรมการปฏบตตนในระดบต�า 20-30 คะแนน 4 (20.0) -

x (S.D.) 8.05 (38.30) 5.05 (45.40) <0.0001**




ตารางท6 คา p-value ของการเปรยบเทยบความแตกตางของการปฏบตตนในการบรโภคอาหารกอนและหลงการให โภชนศกษา

การปฏบตตนในการบรโภคอาหารกอน หลง

p-value*x (S.D.) x (S.D.)1. การบรโภคอาหารโดยค�านงถงหลกการปองกนและรกษาโรคหลอดเลอดหวใจ 35.5 (1.57) 4.70 (0.57) 0.0034**2. การบรโภคอาหารของผปวยค�านงถงหลกการหางายในทองถน ราคาถก และ

ความชอบสวนตว

3.75 (1.44) 4.35 (0.58) 0.0149**

3. การบรโภคอาหารตามค�าแนะน�าของแพทยและพยาบาลอยางเครงครด 3.70 (1.41) 4.05 (0.94) 0.07444. การไมคอยใสใจเรองเกยวกบอาหารทงกอนและหลงผาตด 2.95 (1.53) 4.15 (0.74) 0.0010**5. การเลอกซออาหารทมนใจวามคณภาพและเหมาะส�าหรบผปวยทงกอนและ

หลงผาตดดวยตวเอง

3.45 (1.43) 4.15 (0.74) 0.0060**

6. การไมคอยเลอกซออาหารดวยตวเอง หนาทดงกลาวเปนของคนในครอบครว 3.15 (1.78) 4.00 (0.97) 0.0037**7. การปรงอาหารของผปวยดวยตนเองโดยสวนใหญ 3.25 (1.61) 3.70 (0.97) 0.0291**8. การใสใจขนตอนการท�าอาหารทสะอาดและถกสขลกษณะเสมอ 4.10 (1.11) 4.20 (0.89) 0.0043**9. การปรบเปลยนพฤตกรรมการบรโภคอาหาร เพอรกษาและปองกนการเกด

โรคหลอดเลอดหวใจซ�า

3.45 (1.82) 4.45 (0.51) 0.0565***

10. การแนะน�าการเปลยนพฤตกรรมการบรโภคอาหารใหคนในครอบครว

เพอลดความเสยงตอการเกดโรคหลอดเลอดหวใจอดตน

3.45 (1.82) 4.25 (0.85) 0.0029**

11. การอานฉลากอาหารเปนประจ�าเมอซออาหารส�าเรจรป 3.20 (1.82) 3.40 (1.75) 0.1071

*ระดบนยส�าคญ 0.05 ** Paired t-test ***Wilcoxon signed-rank test

วจารณ 1. ความรเกยวกบการบรโภคอาหารส�าหรบผปวยกอนและหลงผาตดทางเบยงหลอดเลอดหวใจ

การประเมนความรเกยวกบการบรโภคอาหารส�าหรบ ผปวยหลงผาตดทางเบยงหลอดเลอดหวใจ จากการศกษา พบวา ผปวยมความรเพมขนรอยละ 15.50 สวนใหญมความร เพมขนสอดคลองกบการศกษาของ ณฐกานต ชางเหลก และคณะ8 พบวา ผปวยมความรโดยภาพรวมอยในระดบด เกยวกบการเลอกซอ การปรงอาหารและการรบประทานอาหารทเหมาะกบภาวะของโรค ซงมสดสวนการบรโภคอาหาร ตามคมอกนอยอยางไรเมอผาตดทางเบยงหลอดเลอดหวใจ9

การดมเครองดมแอลกอฮอลประจ�ามโอกาสเกดโรคกลามเนอหวใจตายมากกวาผทไมดมแอลกอฮอลหรอดมนอยกวา 60 ซซ ตอวนถง 4 เทา12 เครองดมชากาแฟสอดคลองการศกษาของอทยทพย รกจรรยาบรรณ10 ท�าใหเกดโรคหลอดเลอดหวใจ การออกก�าลงกายสอดคลองกบการศกษาของผองพรรณ อรณแสง11 พบวา สามารถชวยปองกนการเกดโรคหลอดเลอดหวใจตบได เพราะชวยเพมระดบเอชดแอล ลดแอลดแอล ลดโคเลสเตอรอล ลดไตรกลเซอไรด และลดน�าตาลในเลอด ลดความเสยงตอการเสยชวตดวยกลามเนอหวใจขาดเลอด การสบบหรสอดคลองกบการศกษาของผองพรรณ อรณแสง11

ผทสบบหร 1 ซองตอวน มโอกาสเสยงตอการเกดโรคหวใจมากกวา ผไมสบบหร 3.6 เทา และการมเพศสมพนธหลงผาตด 1-3 สปดาหมผลตอการเพมความดนโลหตสงถงรอยละ 107/60 มม.ปรอท หรอเฉลยประมาณ 237/138 มม.ปรอท การเตนของหวใจเรวกวาปกตถงรอยละ 12012

2.ทศนคตในการบรโภคอาหารส�าหรบผปวยกอนและหลงผาตดทางเบยงหลอดเลอดหวใจ

จากการประเมนทศนคตเกยวกบทศนคตทดในการบรโภคอาหารส�าหรบผปวยผาตดทางเบยงหลอดเลอดหวใจ พบวา ผ ปวยมทศนคตทดตอการบรโภคอาหารเหนดวย มากทสด รอยละ 18.13 สอดคลองกบการศกษาของณฐกานต ชางเหลก8 พบวา สวนใหญมทศนคตโดยภาพรวมอยในระดบด เกยวกบการควบคมระดบไขมนในเลอดทดทสดไดแก การควบคมอาหาร การออกก�าลงกาย การรบประทานยา เหนดวยเกยวกบการบรโภคปลาชวยลดโคเลสเตอรอลได และการรบประทานอาหารทอดเปนประจ�าจะท�าใหระดบ ไขมนในเลอดสง

3. การปฏบตตนของผปวยในดานการดแลตนเองกอนและหลงการใหโภชนศกษา

การสมภาษณเกยวกบการปฏบตตนในดานการดแลตนเอง พบวา ผปวยมการปฏบตตนในความสามารถตนเอง



ตารางท6 คา p-value ของการเปรยบเทยบความแตกตางของการปฏบตตนในการบรโภคอาหารกอนและหลงการให โภชนศกษา

การปฏบตตนในการบรโภคอาหารกอน หลง

p-value*(S.D.) (S.D.)

1. การบรโภคอาหารโดยค�านงถงหลกการปองกนและรกษาโรคหลอดเลอดหวใจ 35.5 (1.57) 4.70 (0.57) 0.0034**2. การบรโภคอาหารของผปวยค�านงถงหลกการหางายในทองถน ราคาถก และ

ความชอบสวนตว

3.75 (1.44) 4.35 (0.58) 0.0149**

3. การบรโภคอาหารตามค�าแนะน�าของแพทยและพยาบาลอยางเครงครด 3.70 (1.41) 4.05 (0.94) 0.07444. การไมคอยใสใจเรองเกยวกบอาหารทงกอนและหลงผาตด 2.95 (1.53) 4.15 (0.74) 0.0010**5. การเลอกซออาหารทมนใจวามคณภาพและเหมาะส�าหรบผปวยทงกอนและ

หลงผาตดดวยตวเอง

3.45 (1.43) 4.15 (0.74) 0.0060**

6. การไมคอยเลอกซออาหารดวยตวเอง หนาทดงกลาวเปนของคนในครอบครว 3.15 (1.78) 4.00 (0.97) 0.0037**7. การปรงอาหารของผปวยดวยตนเองโดยสวนใหญ 3.25 (1.61) 3.70 (0.97) 0.0291**8. การใสใจขนตอนการท�าอาหารทสะอาดและถกสขลกษณะเสมอ 4.10 (1.11) 4.20 (0.89) 0.0043**9. การปรบเปลยนพฤตกรรมการบรโภคอาหาร เพอรกษาและปองกนการเกด

โรคหลอดเลอดหวใจซ�า

3.45 (1.82) 4.45 (0.51) 0.0565***

10. การแนะน�าการเปลยนพฤตกรรมการบรโภคอาหารใหคนในครอบครว

เพอลดความเสยงตอการเกดโรคหลอดเลอดหวใจอดตน

3.45 (1.82) 4.25 (0.85) 0.0029**

11. การอานฉลากอาหารเปนประจ�าเมอซออาหารส�าเรจรป 3.20 (1.82) 3.40 (1.75) 0.1071

*ระดบนยส�าคญ 0.05 ** Paired t-test ***Wilcoxon signed-rank test

เหนดวยมากทสดเพมขน รอยละ 2.73 ซงสอดคลองกบ การศกษาของพกล ตนามาส13 พบวา การเขารวมโปรแกรมการสงเสรมสมรรถนะแหงตนและการสนบสนนทางสงคมในพฤตกรรมการรบประทานอาหารของผสงอายโรคหลอดเลอด หวใจ สงผลใหพฤตกรรมการรบประทานอาหารของผสงอายโรคหลอดเลอดหวใจดขน สามารถน�าไปใชเปนแนวทาง ในการปฏบตการพยาบาลตอไป

สรปจากการศกษาความร เกยวกบการบรโภคของผ ปวย

หลงผาตดทางเบยงหลอดเลอดหวใจ พบวา หลงการให โภชนศกษาผปวยมความรอยในระดบดทกคน ยกเวนเรองเพศสมพนธกอนใหโภชนศกษาตอบถกรอยละ 30.0 แตหลงการใหโภชนศกษาผปวยตอบถกทกคน จะเหนไดวาผปวย มการปรบเปลยนพฤตกรรมการบรโภคอาหารทดขนภายหลงการใหโภชนศกษา

ทศนคตเกยวกบการบรโภคพบวาหลงการใหโภชนศกษา ผปวยมทศนคตอยในระดบดมากกวากอนการใหโภชนศกษา ซงมทศนคตในทางบวกอยในระดบด และทศนคตทางลบดขน ผปวยเหนดวยมากทสดในการปรบเปลยนพฤตกรรมการบรโภคอาหาร มความเชอวา การรบประทาน อาหารปรงส�าเรจ/จานดวนเปนประจ�า ท�าใหไดรบปรมาณไขมนสตวและเกลอสง อกทงอาหารจ�าพวกไข น�ามนหม เนอสตว กะท ท�าใหเกดผลเสยตอโรคหลอดเลอดหวใจ และยงมทศนคตทางลบทไมดตอการผาตดทางเบยงหลอดเลอดหวใจอยบางตองใหโภชนศกษาเพมขน

การปฏบตตนในดานความสามารถตนเองตอการบรโภคอาหารพบวา หลงการใหโภชนศกษามพฤตกรรมการปฏบตตน อยในระดบสงมากกวากอนการใหโภชนศกษา สวนใหญ มการบรโภคอาหารโดยค�านงถงหลกการปองกนและรกษาโรคหลอดเลอดหวใจ การแนะน�าการเปลยนพฤตกรรม การบรโภคอาหารใหคนในครอบครว เพอลดความเสยงตอ การเกดโรคหลอดเลอดหวใจอดตน การปรบเปลยนพฤตกรรมการบรโภคอาหาร เพอรกษาและปองกนการเกดโรคหลอดเลอด หวใจซ�า

ขอเสนอแนะ1. การเขารวมโปรแกรมของกล มตวอยางท�าใหมการ

ปฏบตตนดานโภชนาการทดขน โดยการจดท�าคมอกนอยอยางไรเมอผาตดทางเบยงหลอดเลอดหวใจเพอเปนแนวทางในการบรโภคอาหารท�าใหผปวยมการดแลและปฏบตตนทดขน ดงนนองคกรหรอผเกยวของควรเสรมสรางประสทธภาพ

และโอกาสใหผ ปวยอนไดรบความร ทเหมาะสมและเปนประโยชน

2. ความรเกยวกบการบรโภคอาหารหลงเขารวมโปรแกรม มความร ทดขน แตยงมกล มตวอยางบางรายทมความร ไมเปลยนแปลง ซงจะเปนการแสดงใหเหนวาการสงเสรม ในเรองนยงตองมการพฒนาและปรบปรงเพอใหกลมตวอยางสามารถพฒนาความรเกยวกบการบรโภคอาหารมากยงขน เชน การสรางหลกวธการในการจดจ�าเพอใหกลมสามารถจดจ�าองคประกอบของความรตาง ๆ ไดอยางมประสทธภาพ เปนตน

3. ควรท�าการศกษาผลของโภชนศกษาในระยะยาว เพมกลมตวอยาง กลมทดลองและกลมควบคม ระยะเวลา ในการศกษามากขน เพอทจะสงเกตอาการ สงผดปกตและการด�าเนนชวตทละเอยดถถวนจงเปนประโยชนในเชงลกตอการพฒนาดานการศกษา เพอศกษาในเชงลกในกลมทยงไมมการปรบเปลยน เพอน�าไปสการปรบเปลยนรายบคคล

4. ควรศกษาการจดท�าคมอ ปฏบตการ 5 อ. ปองกน การเกดโรคเรอรงทางโภชนาการ ส�าหรบผปวยและประเมนการพฒนาคมอตอไป

เอกสารอางอง1. พรรณ เสถยรโชค, ประดษฐ ชยเสร. โรคหวใจขาดเลอด. ใน : สมชาต

โลจายะ, บญชอบ พงษพาณชย, พนธพษณ สาครพนธ, (บรรณาธการ).

ต�าราโรคหวใจและหลอดเลอด. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: สมาคม

แพทยโรคหวใจแหงประเทศไทย; 2536.

2. ทรงศกด เกยรตชสกล. โรคหลอดเลอดหวใจ. ขอนแกน: โรงพมพ

คลงนานาวทยา; 2549.

3. วลย อนทรมพรรย. การก�าหนดและดดแปลงอาหารไทยสครวโลก

และครวโรค:น�าความรสการปฏบต. การประชมวชาการเฉลมฉลอง

พระชนมาย 50 พรรษาสมเดจ พระเทพรตนราชสดาฯสยามบรม

ราชกมาร. สมาคมนกก�าหนดอาหารและคณะแพทยศาสตร

โรงพยาบาลรามาธบด มหาวทยาลยมหดล; 2548.

4. รงสรรค ภรยานนทชย. การใหโภชนบ�าบดในผ ป วยวกฤต.

สงขลานครนทรเวชสาร 2549; 24:425-43.

5. จตตพร วชตธงไชย. ผลของโภชนศกษาในผปวยหลงผาตดทางเบยง

หลอดเลอดหวใจในศนยหวใจสรกต ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน. [วทยานพนธ

สาธารณสขศาสตรมหาบณฑต สาขาโภชนศาสตรเพอสขภาพ].

ขอนแกน: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยขอนแกน; 2555.

6. อภชาต สคนธสรรพ. Coronary Artery Diseaes: The New

Frontiers. เชยงใหม. ทรคธงค; 2553.

7. อรณ จรวฒนกล, บรรณาธการ. ชวสถต. พมพครงท 3. ขอนแกน:

โรงพมพคลงนานาวทยา; 2542.



8. ณฐกานต ชางเหลก, สวล โลวรกรณ, สยาม คาเจรญ. พฤตกรรมการ

บรโภคอาหาร และภาวะโภชนาการของผปวยโรคหลอดเลอดหวใจ

แขงตว แผนกผปวยนอกศนยหวใจสรกต ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ.

ศรนครนทรเวชสาร 2552; 24: 286-91.

9. จตตพร วชตธงไชย. ค มอกนอย อยางไรเมอผาตดทางเบยง

หลอดเลอดหวใจ. ขอนแกน: ศนยหวใจสรกต ภาคตะวนออก

เฉยงเหนอ มหาวทยาลยขอนแกน; 2555.

10. อทยทพย รกจรรยาบรรณ. การบรโภคกาแฟกบโรคหลอดเลอดหวใจ.

[วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาวชา

โรคตดเชอ]. กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล, 2540.

11. ผองพรรณ อรณแสง. การบนทกกระบวนการพยาบาลผสงอาย.

ขอนแกน: โรงพมพคลงนานาวทยา; 2548.

12. ชนดา กาญจนลาภ, อราวด ไตลงคะ. ความดนโลหต ค�าถาม

ทคณม ค�าตอบทคณตองการ. พมพครงท 2: กรงเทพฯ: ส�านกพมพ

หนาตางสโลกกวาง; 2549.

13. พกล ตนามาส. ผลของโปรแกรมการสงเสรมสมรรถะแหงตนและ

การสนบสนนทางสงคมตอพฤตกรรมการรบประทานอาหารของ

ผสงอายโรคหลอดเลอดหวใจ. [วทยานพนธปรญญาพยาบาลศาสตร

มหาบณฑต สาขาวชาโรคตดเชอ]. กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยมหดล, 2540.

14. Bloom BS. Taxonomy of Education Objective Handbook.

Ney York: David Mckay; 1975.

ผลของโภชนศึกษาในผู้ป่วยหลัง ... for...

Documents

Transcript of ผลของโภชนศึกษาในผู้ป่วยหลัง ... for...