ปท 3 ฉบบท 10 ประจำเดอน เมษายน-มถนายน 2551

เรองราวของ 04 “ฟางขาว”

16 เทคนคจากภมปญญาทองถน

09 บญฏารลาน และ บญคนลาน วถขาวชาวอษาอาคเนย

“ขาว” และชาวนา

จะพฒนาไปดวยกนไดอยางไร

02

ขาว และชาวนา

ขาวความเคลอนไหวในเรองขาวตงแตตนป ๒๕๕๑ เมอเปรยบเทยบกบเมอหาปทผานมา ราคาขาวเพมสงขน ๒ เทา เพราะปรมาณการผลตขาวทวโลกลดลงเนองจากพนทผลตขาวลดลง อกทงทวโลกเจอภยธรรมชาต โดยเฉพาะอยางยงประเทศอนเดยและเวยดนาม

ทบรรณาธการบ

ขาว มาปรบเปลยนแปรรปเปนอาหารไดหลากหลายชนด ทงคาวและหวาน ตามภมปญญาทสงสมกนมา เชน ทำกวยเตยว ขนมจน ลอดชอง ขนม

สอดใสตางๆ ขาวปาด (ทำเปนขนมชนโดยวธนง หรอทำเปนตะโกโดยวธกวน) ขาวหลาม รงแตน ขนมจาก ขาวพนกอน (ใชในพธกรรม) ขาวจ ขาวพอง ขาวกระยาสารท ขาวทพย ขาวตมโคน (มด) ขาวตมผด ขาวเกรยบ ขาวโปง ขาวเมา ขาวตง ขาวตอก ขาวตาก ขาวต เปนตน

มตำนานเลาขานกนวาแตเดมมพนธขาวเจาเพยงชนดเดยวเทานน ชอวา “ขาวนก” เกดในปาธรรมชาต ศาสตราจารย ดร.ปรชา ประเทพา นกวจยขาว คณะเทคโนโลย มหาวทยาลยมหาสารคาม กลาววา ขาวนกมแพรหลายในแถบ ฟลปปนส อนโดนเซย ลาว เขมร เวยดนาม และไทย มากกวาทอน นอกจากนยงพบในจน บรเวณมณฑลยนนาน และอนเดยอกดวย

“ขาวนก” ทพบหลายพนทในไทย เชน บงหนองหาน โกสมพสย อยธยา เปนตน ขาวนกมอายยนยาวมาก นบพนนบหมนป กยงสบสายพนธอยได ขาวนกเปนสายพนธ ขาวเจา แตมกจะพบขาวเหนยวปะปนอยในรวงดวยเสมอ ในขาวเจาแตละรวงมกจะมเมลดขาวเหนยวปะปนอย 5-10 เมลด และเมอนำเมลดขาวมาเพาะปลก จงเกดพนธขาวเหนยวและขาวเจา แพรขยายเพาะปลกกนมากกวา 120,000 พนธ มชอเรยกแตกตางกนไป ตามทองถน

แตละสายพนธกเจรญงอกงามเหมาะสมในแตละพนท ทงพนท โคกดอน เชงเขา ทราบ ทลม ทนำขง เปนตน พนธขาวเหนยวมขาวหมากขาม ขาวหนห ขาวสายบว ขาวอมม (ออม) ขาวปองแอว (ขาวปองแซง) ขาวขตมใหญ ขาวหมากเขอ ขาวหมากหมวย ขาว ขตมแดง ขาวหมากกอก ขาวขตมดำ ขาวขาวใหญ ขาวขาวกง ขาวขตมฮอน ขาวผวเมย ขาวอเตย ขาวหมากเคง ขาวแมฮาง ขาวอมด (ขาวอตำ) ขาวกำ ขาวปลาซว ขาวคำผาย ขาวอดอ ขาวกำเกยง ขาวกำกลา เปนตน

สายพนธขาวเจา มขาวปนแกว ขาวลอย ขาวสรอย ขาวใหญ ขาวเหลองทอง สนปาตอง เหลองปะทว กนตง ดอกด ขาวเจาขาว ขาวเจาแดง เปนตน

เมอทางการไดนำขาวพนธใหม มขาวพนธ กข.6 กข.8 กข.10 กข.15 ขาวหอมมะลเปนตน มาเพาะปลก ทำใหสายพนธขาวเกาแกคอยสญพนธไปตามลำดบ

สายพนธขาวทเพาะปลกเพยงไมกสายพนธ ในปจจบนไดรบผลกระทบจากแมลงศตรรายจากสภาพผนดนทคณภาพเสอม จากวชพชทคอยเบยดบง ดดซบอาหารในดน และขมเหงรงแกสายพนธขาว จากปย ซงเปนสารเคมตวรายทคอยบนทอนลกษณะธรรมชาตของผวดน ตลอดจนปจจยอนๆ จปาถะ ลวนสงผล ใหการเพาะปลกขาวสาย พนธใหมกำลงเปนปญหาทเยยวยาไดยากขนทกวน ไหนจะฝนแลง นำทวม หนสนอนงตงนง ของชาวนา ยงปลกขาวในปรมาณมากเทาใด กยงขาดทนมากเทานน

“รางวลลกโลกสเขยว” ใครนำเสนอเรอง “ขาว” พธกรรมความเชอและถอยคำสำนวนเกยวกบขาว ตลอดจนวถของชาวนาทกำลงอดอยาก ปากแหง มเพยงคำยกยองเชดชวาเปน “กระดกสนหลงของชาต” และเมอกระดกผกรอน มเชอโรครายคอยชอนไช บอนทำลายความแขงแกรงของกระดกชนสำคญน รางกายของชาตคงพนาศยอยยบอยางไมตองสงสย

จะใหวถ “ขาว” และ “กระดกสนหลงของชาต” รอคอยใคร

ทปรกษา : พงษศกด พยฆวเชยร นวต กองเพยร ผศ.ดร.สมศกด สขวงศ นายแพทยพลเดช ปนประทป สนตวภา พานชกล ดร.สงเกยรต ทานสมฤทธ สรญ รงคสร ประเสรฐ สลลอำไพ อดม วเศษสาธร บรรณาธการอำนวยการ : วนชย ตนตวทยาพทกษ บรรณาธการบรหาร : นรนศกด บญจนทร บรรณาธการผพมพ ผโฆษณา : รศ.ดร.บญยงค เกศเทศ กองบรรณาธการ : ศรสรางค มาศศรกล สรญา ประทมวงษ อนทรา วทยสมบรณ พรวไล คารร มณรตน อดม บบผาทพย แชมนล นคม พทธา พงศา ชแนม สธดา แสงเพชร กตชย รตนะ ชฎนลดา เวชกล สภาภรณ วรพรพรรณ อนวงศ ตง กตพงษ แดนสงห พนศกด เสลจล ออกแบบและจดพมพ : บรษท โพสต-การด จำกด สถานทตดตอ : คณะทำงานรางวลลกโลกสเขยว บรษท ปตท. จำกด (มหาชน) 555 ถ.วภาวดรงสต จตจกร กรงเทพฯ 10900 โทร. 0-2537-2146, 0-2537-1831 โทรสาร 0-2537-2184 www.pttplc.com

คณะผจดทำ

“ขาว” เปนพชพนธธญญาหารสำคญทผคนมากกวาครงโลกตองบรโภค ผคนในวฒนธรรม “ขาว” สามารถนำ

เ รองจากปก

ซง ไดรบผลกระทบจากภยธรรมชาตและระงบสงออกขาวในตนป ๒๕๕๑ ทำใหประเทศทผลตขาวไมพอกนตองนำเขาขาวเชนประเทศฟลปปนส บงคลาเทศ

กวานซอขาวทำใหกลมพอคาขาวฉวยโอกาสกกตนขาว กองทนการเงนระหวางประเทศขนาดใหญกรวมปนราคาเพอเกงกำไร จงทำใหราคาขาวขนสงไปกวาเทาตว และคนสวนใหญกคดวาชาวนาไดเงน คงรวยกนทวหนา

ถาเปนเชนทวาไดจรงๆ กจะดมาก อาชพทำนาซงตกตำมาหลายทศวรรษจะไดเฟองฟขนมาไดเสยท แตผมไมอยากจะเชอเรองนงายๆ จงนำขอมลขอเทจจรงมาวเคราะหดกพบวาสงคมรบรแตเรองขาวเปลอกขนราคา ขาวสารขนราคาเทาตว ชาวนาจะรวย แตความเปนจรงชาวนาขายขาวเปลอกนาปตงแตชวงเดอนพฤศจกายน ป ๒๕๕๐ ถงกลางเดอนมกราคม ๒๕๕๑ ในราคาเฉลยประมาณเกวยนละ ๖,๕๐๐ บาท ขาวขาวดอกมะลประมาณ ๙,๐๐๐ บาท แตหลงจากทชาวนาขายขาวเปลอกหมดไมกวนราคาขาวเปลอกสงขนสปดาหละเกอบพนบาทและเพมขนถงเทาตวภายในเวลาเพยง ๒ เดอน สงผลใหขาวสารราคาสงขนเทาตวหลงจากนนไมนาน และสงทผบรโภคขาวยงไมคอยไดรบรอกวาชวง ๕ ปทผานมาราคาปยซงมสดสวนถงรอยละ ๒๐ ขนถง ๓ เทาตว คานำมนสำหรบสบนำซงมสดสวนถงรอยละ ๕ ราคาสงขนเทาตว ราคาพนธขาวเพมขนมากกวาเทาตว คาเชานากเพมขนเทาตว รวมทงคาครองชพกสงขนกวาเทาตวดวย ตนทนของเกษตรกรทเพมขนจงมากกวาราคาขาวทสงขนกวาเดม

การทตนทนสงขนทำใหชาวนารบความเสยงมากยงขน ยงตองประสบกบปญหานาลมจาก นำทวม ภยแลง และโรคแมลงระบาดยงทำใหชาวนาเสยงยงขนไปอก ชาวนาจงแทบจะเปนคนกลมเดยวกวาไดทตองรบความเสยงเตมๆ จากระบบการผลตทขนอยกบความไมแนนอนของดนฟาอากาศและราคาขาวทผนผวนตามราคาในตลาดโลก ความเสยงของพอคาขาวมาพรอมกบโอกาสทจะทำกำไรมหาศาล ยงเสยงมากยงมโอกาสรวยเปนเศรษฐ แลวกรวยตดอนดบประเทศไปแลวหลายคน พลงพลาดไปกมสมาคมและหนวยงานของรฐเขามาชวยโอบอม แตชาวนายงเสยงมากกยงมโอกาสลมละลาย เปนหนสน สญเสยทดน สญเสยอาชพทสบทอดมาจากบรรพบรษ แมกระทงชวตความสขในครอบครวกยงไมอาจรกษาไวได

คำถามทเคยถามกนอยเสมอวา “ปนขายขาวไดเทาไหร?” กตองมาตงคำถามกนใหมแลววา “ขายขาวแลวเหลอเงนเทาไร พอใชหนไหม?” เพราะถงแมจะขายไดเงนมากกวาเดมแตถาตนทนสงขนมากกวาราคาขาวทสงขน ประโยชนกตกอยกบพอคาขาวและพอคาขายปยขายยาเหมอนเดม

สงทยงนาตกใจเมอไดพดคยกบชาวนาทำนาปในหลายจงหวดในภาคกลางคอ ปนนอกจากจะขายขาวเปลอกนาปไมไดราคาเพราะขายกอนขาวขนราคาแลว ชวงการขายขาวยงถกเอารดเอาเปรยบสารพด ตงแตเรองคณภาพขาว การหกความชน การชงนำหนก การกดราคา ฯลฯ ทำใหชาวนาตองเสยเปรยบพอคาจากเรองเหลานไมนอยกวาเกวยนละ ๕๐๐-๖๐๐ บาทหรอรอยละ ๑๐ ทเดยว ปญหาเหลานยงทำใหชาวนาเหลอเงนจากการขายขาวนอยลงจน

2

ดร. เพมศกด มกราภรมย ศนยศกษาและพฒนาสนตวธ

มหาวทยาลยมหดล

จะพฒนาไป ดวยกนไดอยางไร

ไมพอใชหน ธกส. และหนนอกระบบซงสงถงรอยละ ๕-๑๐ บาทตอเดอน แลวชาวนาอยไดอยางไร ชนชนกลางและผบรโภคซอขาวกนในเมองรบางไหม? จะแกปญหาเหลานไดอยางไร?

ผมพดคยกบชาวนากวารอยคนทเขามาฝกอบรมพฒนาความคดและวธปฏบตทางการเกษตรตามแนวเศรษฐกจพอเพยงทปราจนบร ไดประเดนทนาสนใจวาชาวนาสวนใหญทยงทำนาอยเพราะไมมทางเลอกอน ทตองทำตอไปเพอสรางเครดตสำหรบไปกเงนมาหมนเวยนใชจายในครอบครว มาใชหน และมาซอปจจยการผลตเพอทำนาตอ โดยความเปนจรงแลวชาวนารายยอยทตองเชาทดนทำกนซงในภาคกลางมอยราวรอยละ ๗๐ อยไมไดจากรายไดจากการทำนาอยางเดยว ตองพงรายไดขางนอกโดยออกไปรบจางขายแรงงานรายวนหารายไดมาเลยงครอบครว และรายไดสวนใหญอกสวนหนงยงไดจากลกหลานท ไปทำงานในโรงงานหรอทำงานในกรงเทพสงมาให เคยถามชาวนาบอยๆ วาทำนาเลยงครอบครวไมไดแลวทำไปทำไม ไดคำตอบคลายๆ กนแทบทกคนคอ “ไมทำนากไมรจะไปทำอะไร เคยทำมาตงแตรนพอรนแม แมจะขายทดนใชหนไปแลวกยงตองเชาทดนทเคยเปนของตวเองหรอของคนอนทำนา ไมงนกไมมอะไรทำ” ฟงแลวกสะเทอนใจ ตงคำถามสงสย อยในใจวา ทำไมประเทศไทยขายขาวปละกวา ๑๐ ลานตน ไดเงนปละกวาแสนลานบาท แตทำไมชาวนาจงยากจน สญเสยทดน เปนหนสนลนพนตว สขภาพทรดโทรมอนเนองมาจากการใชสารเคมเกษตรตอเนองมายาวนาน และเมอยามแกชราทำนาไมไหวชาวนาท ไมมลกหลานเลยงดกจะยงตองพบกบความยากลำบากแสนสาหสเพราะไมมสวสดการชวยเหลอดแล ประเทศชาตมงคง อาหารการกนมนคง คนไทยมขาวกนไมเคยขาด ไมตองตอแถวซอขาวสารเหมอนบางประเทศ แตชาวนากลบไมเคยมความมนคงในอาชพการทำนา และหลายคนไมมแมแตขาวจะกน

แลวทางออกของชาวนาอยตรงไหน? ชาวนาจะหลดพนจากวงจรอบาทกไดอยางไร?

ไดยนไดฟงนกการเมองและพอคาพดถงโอกาสของประเทศไทยทจะรำรวยจากการขายขาว นกวจยพดถงความสำเรจในการผลตพนธขาวทใหผลผลตตอไรสงขน เพมวตามนและรสชาตในเมลดขาว ผสมพนธขาวใหมสสนใหสวยงามนากน

แลวกพลอยดใจดวยกบความสำเรจเหลานน แตกเปนหวงวาความรและเทคโนโลยมมากขน หนวยงานราชการกใหญโตขนถงขนาดมกรมการขาวขนมาดแลโดยตรง สถาบนการศกษากสอนใหนกศกษาจบปรญญาตรโทเอกทางการเกษตรมากมาย แตชาวนาทำไมจนลงๆ หากชาวนาอยไมไดแลวใครจะปลกขาวใหกนใหขายมกำไร ชาวนาในประเทศไทยเหลออกไมมากนกราว ๓ ลานกวาคนหรอประมาณรอยละ ๕ ของประชากรประเทศเทานน หมดชาวนารนนจะมชาวนารนใหมอกไหม? หรอจะคมประชากรชาวนาใหอยเพยงแคนหรอตำกวานตามแนวโนมทเกดขนในประเทศในทวปยโรปและอเมรกาคอเหลอเกษตรกรไมถงรอยละ ๑๐ แลวประเทศไทยจะเอากนอยางไร เราตองตงคำถามกนใหมในเรองขาวกนไดแลว โดยเฉพาะอยางยงในมมมองมตทางวฒนธรรม ตลอดจนความเปนธรรมและความ อยรอดของชาวนา

คณคาความสำคญของขาวไมมใครเถยง ไมวาจะเปนคณคาทางสงคมวฒนธรรม เปนวถชวตของชนบทไทย และคณคาทางเศรษฐกจซงไมเพยงแตจะทำรายไดจากการสงออกขาวสารปละกวาแสนลานบาทโดยตรง แตยงสรางมลคาเพมจากการแปรรปและอตสาหกรรมตอเนองสรางงานสรางรายไดเพมขนอกมากมาย รฐบาลและพอคาอยากใหประเทศไทยสงขาวออกไปขายทำเงนตราเขาประเทศใหมากๆ แตรายไดจากการขายขาวสงออกกระจกอยทพอคาสงออกและโรงสใหญๆ ไม กระจายมาทชาวนาและธรกจการซอขายขาวรายยอยๆ ชาวนาผปลกขาวตองลำบากยากจนถกเอารดเอาเปรยบ กตองมาคดกนใหม ยงจะปลอยใหสถานการณขาวและชาวนาเปนเหมอนเดมๆ ทผานมา หรอจะมาตงคำถามกนใหม ทำอยางไรจงจะทำใหประเทศไทยซงสงขาวออกเปนอนดบหนงของโลกมสวนสำคญในการกำหนดนโยบายและราคาขาวของโลก และทำอยางไรจะทำใหชาวนามสวนสำคญในการกำหนดนโยบายและตดสนใจ ในดานการผลตและการคาขาว

ผมอยากจะเสนอทางออกใหผท เกยวของพจารณา ประการแรกเมอนกถงขาวกขอใหนกถงชาวนาคนปลกขาวดวย ชวตแมโพสพกบชวตชาวนาอยดวยกน จงตองพฒนาไป ดวยกน นโยบายการผลตการสงออกขาวตองนกถงความ เปนธรรมและความมนคงปลอดภยของชาวนาและผบรโภค

ประการทสองงานวจยและพฒนาขาว ควรมงเนนไปทการเสรมสรางศกยภาพใหชาวนามความรความสามารถในการคมครองและพฒนาพนธขาวไดเอง ไมควรมงเนนไปทการผลตพนธขาวขายชาวนาเพราะจะทำใหความหลากหลายทางพนธกรรมขาวลดลงและตนทนการทำนายงสงขนไปอก ประการทสามตองชวยศกษาหาทางลดตนทนการทำนา โดยเฉพาะตนทนจากคาปยคายาและคานำมน ตองชวยสนบสนนใหเกดการฟนฟการใชววควายไถนาและการปลกพชสรางอนทรยวตถเพอใชในการปรบปรงทนา ประการทสตองสรางความมนคงในดานปจจยพนฐานในการผลตขาวโดยเฉพาะอยางยงทดนและแหลงนำ ใหเกษตรกรมทนาเปนของตนเอง หากตองเชากตองมระบบท เปนธรรม และมแหลงนำในไรนา ประการทหาในเรองการแปรรปและการตลาด ตองชวยคมครองปองกนไมใหพอคาเอารดเอาเปรยบชาวนาในการขายขาว โดยเฉพาะขาวนาปทมจำนวนมาก ตองขายในชวงเวลาเดยวกน ดวยการชวยใหมลานตากขาวและยงฉางประจำตำบลเพอใหชาวนามโอกาสตอรองขายขาวใหไดราคาสงขน ประการทหกตองชวยใหเกษตรกรรวมตวกนแกไขปญหาทดนทำกนและหนสนของเกษตรกร และประการสดทายตองชวยใหมการพฒนาระบบสวสดการคมครองชาวนาใหมอยมกนยามทเขาหมดเรยวแรงจะไถหวานปลกขาวใหเรากนอกตอไป และในการทำใหขอเสนอแนะทง ๗ ประการ เปนผล จะตองชวยใหเกษตรกรรวมตวกนใหมากๆ ใหเขมแขง มความรความสามารถและมจตสาธารณะทจะมารวมมอกนแกปญหาของตนเองโดยฝายรฐ ฝายธรกจเอกชน และผบรโภค จะตองใหการสนบสนน

ไมมอาชพใดบนผนแผนดนไทยจะเหนอยยากลำบากยงไปกวาการทำนาปลกขาวอกแลว แตชาวนากเตมใจทำเพราะเปนวถชวตและดวยความสำนกตอแผนดน เพอใหคนไทยมขาวกน มรายได สรางเศรษฐกจฐานรากทแขงแรงใหกบประเทศ หากคนไทยอยากใหขาวอยคสงคมไทยอยางมคณคาไดกตองชวยกนคมครองดแลชวตและจตวญญาณของชาวนาใหอยคกบสงคมไดดวยเชนกน

3

งานออกแบบทเปนโซฟาและ

ชดรบแขก

ผลงานของทม “ตย-แต”

จ า กมห า ว ท ย า ล ย เ ท ค โ น โ ล ย

ราชมงคลธญบร (กลยา เครอคช,

เกยรตศกด นวลเศรษฐ, ณฐพร

ฉวชนสข, วรยทธ สรอยผง และ

อารกษ ออนวลย)

รวมดวย...ชวยกน

เกาอทไดแรงบนดาลใจจากปะการงสมอง ซงมลายเสนขดตวไปมาอยางอสระ ใชวธทำโครงสรางไมไผ แลวเอาฟางขาวมามดเปนกำ เยบตดกบโครงสราง

ผลงานของทม “หะหมองไหล” จากมหาวทยาลยรงสต (ทรงวฒ มานะไชยรกษ, จอหน ชนวา มอย จเนยร, กลธดา ฟงไพศาลพงศ และธดารตน ดลจำนง)

สมองไหล

เกาอทไดแนวคดจากรปทรงเปลอกหอย

ผสมกบการเคลอนไหวของชงช

า เปนทงทนงพก

ผอนทโยกไหวคลายชงชา ใชวธการถก

เยบฟาง

ผสมกบหวายบนโครงสรางเหล

ก

ผลงานของทม “ฮก ลก ซ ว” จาก

มหาวทยาลยรงสต (ลาภศ อธชา

ธนบด, ธรเทพ

ธวชวเชยร และวชาญ ปญญาสย)

โยกเยก

เกาอนงสบายๆ ใชฟางยอมสแ ล ะ อ ด ข น ร ป ใ น แม พ ม พ ท ร งสเหลยม

ผลงานของทม “คน” จากสถาบนเทคโนโลยพระจอมเกลา เจาคณทหารลาดกระบง (ดลยพล ศรจนทร, อนพล อยยน, ธเนศ อรณถาวรวงศ, ณฐชา โพธอดม และธงชย มาลาพรรณวด)

ฉน

มปญญาจากรากหญา ภ

“ฟางขาว”

คน โบราณวาในนำมปลา นามขาว นกของจรง แมวาทกวนนภาพทองทงจะหาดยากในเมองใหญ ตองออกไปตามชานเมองเสยหนอย ผมใจหายทกทเวลาไดยน

เกษตรกรบนวาจะเลกปลกขาว หนมาปลกปาลมนำมนอยางทเขากำลงฮตแทน ไมมอะไรชำใจมากกวาการเปนชาวนาแตตองซอขาวกน

วสดทเหลอจากการทำนากคอ ฟางขาว แตไหนแตไรมา ฟางขาวเปนของเหลอใชทใหประโยชนกบเกษตรกรใชตรงๆ เลยกคอเอาใหววควายกนในยามหนาแลง ใชคลมแปลงผกเพอใหหนาดนชมชน เอามาผสมทำปย เอามามดไวเพาะเหดฟาง และอนๆ อกหลายอยาง แตถงอยางนนกยงเหลอทงอกมหาศาล บางคนกเผาทงกลายเปนมลภาวะตอสงแวดลอม

อนทจรง ฟางขาวกคอเสนใยธรรมชาตอยางหนงทนาจะนำมาทำประโยชนเพอเพมมลคาในรปแบบของผลตภณฑตางๆ ไดเชนเดยวกนกบเสนใยอนๆ เชน ผกตบชวา ปานศรนาราย หวาย ปอ ฯลฯ แตการจดการฟางขาวเพอนำมาใชเปนวตถดบนนยงไมปรากฎชดเจน หรอยงไมเคยมใครจรงๆ จงๆ เชอวาถาจบกนจรงจง พฒนาอยางตอเนอง กนาจะนำใชประโยชนในชวตประจำวน หรอเพอสรางรายได ประโยชนกจะกลบมาทชาวบานทเปนเกษตรกร

ทำอยางไรจงจะแปรรปฟางขาวซงเปนวสดเหลอใช ไดมทดลองรวมกบนกศกษาสายการออกแบบ 9 สถาบน โดยจดเปนคายการออกแบบ

เรยกวา “Fun ฟางแคมป” ฉบบนมเรองราวดๆ เกยวกบขาวเยอะแยะ กเลยอยากชวนใหมอง “ของเหลอ” จากขาว

ทมคณคานบาง

(แลกเปลยนเรยนรเรอง “ฟางขาว” กบผเขยนท paiwate@hotmail.com)

ชวงหนาฝน ทองนาจะกลายเปนรปตารางขนาดใหญทอมดวยสเขยวเขมสลบเหลองออนไปจนถงนำตาลเชอมตอกนเปนผน ความจรงมนกเปนสงทเราเหนมาแตออนแตออก แตไดเหนทไรกใหความรสกเหมอนเปนงานศลปะ เปนผลงานจตรกรรมชนเยยมทเกดจากฝมอมนษยกบความการณยของธรรมชาต ดทไร คดถงวยเดกสมยอยบานนอกทกท

เรองราวของ

แนวคดจากรปรางหอยตามทองนา ออกแบบเปนสองสวน สวนแรกคอโซฟา สวนทสองเปนโตะเอนกประสงค อยตรงปลายโซฟา สามารถดงออกมาใชงานได ทงวางของและวางขา

ผลงานของทม “๑๐๐๐๑” จากมหาวทยาลยศลปากร (สทธเดช อศวชมพนช, วรวรรณ พรรณรกข, วรวฒ เกดวเมลอง, วชรศกด งำกจเลศ และจระวฒ เตงรง)

ทองนา

แรงบนดาลใจจากความสนกสนานของประเพณ

“ลาซง” ทางภาคใต การเฉลมฉลองหลงฤดการเกบ

เกยว มาเปนงานออกแบบสตลและโคมไฟ ดวยแนวคด

“พลก” จากเกาอใหเปนโคมไฟ

ผลงานของทม “ตย-แต” จากมหาวทยาลย

เทคโนโลย ราชมงคลธญบร (พลวฒน เกตมณ, ชตเดช

เขมทอง, บณฑต บญเกด, วรนทร กตสข และ

จฑาวรรณ วรงค)

ลาซง

ไพเวช วงบอน

ขาวประชาสมพนธ สำนกพฒนาผลตภณฑขาวไดดำเนนการจดทำตนแบบบรรจภณฑและสงประดษฐวสดเหลอใชจากขาว โดยฝกอบรมชาวนาและกลมแมบานใหมประสบการณในการผลตใหเปนสนคามมลคาและแนวทางในการสรางรายไดเพมอกทางหนง ผลตภณฑดงกลาวนาจะเปนของทระลกในเทศกาลตางๆ ได ตดตอสอบ ถามขอมลเพมเตมไดทสำนกพฒนาผลตภณฑขาว กลมพฒนาการเพมมลคาสนคาขาว โทร. 0 2561 5386 และ www.riceproduct.com 4

บ ทความพเศษ

ทง น ในหลายพนทของเมองไทยทำนาทงนาปและ นาปรง เกษตรกรหลายคนใชวธกำจดตอขาวดวย

การเผา แต “ละเมยด ครฑเงน” กลบใชตอซงขาวมาตอยอดเปนขาวรนตอไป กรรมวธทไมตองพลกหนาดน ไมตองเผาซงขาว แถมยงประหยดเวลา...นคอ “นกทดลอง” เจาของรางวลลกโลกสเขยว ครงท 4

“กล โฉมคม” ผพลกแนวคดการจดการแปลงเกษตรใหมเพอนำไปสการปลอดสารเคมรอยเปอรเซนต นำไปสมตใหมของชมชนทสามารถพงพาตนเองได...นคอ “นกวชาการเทาเปลา” เจาของรางวลลกโลกสเขยว ครงท 9

เกษตรกรสองทานนสามารถเชอมโยงงานอนรกษ สงแวดลอมมาเปนสวนหนงของวถชวต เปนบางตวอยางของตำนานนกอนรกษในเสนทาง 9 ปของ “รางวลลกโลกสเขยว”

พบกบเรองราวดๆ ของนกอนรกษอก 27 คนทตอจากฉบบทแลว กอนจะเดนเขาสหวงเวลา “หนงทศวรรษรางวลลกโลกสเขยว” ในป 2551

3 นกวชาการ

1 นกล รตนดากล : สานสมานฉนทดามขวานใหมพลง รางวลลกโลกสเขยว ครงท 7 ป 2548 นกวชาการทคลกคลกบปญหาสงแวดลอม หนนเสรม

ชมชนชาวพทธและมสลมใน 3 จงหวดชายแดนภาคใต ใหขบเคลอนงานอนรกษสงแวดลอมมานานกวา 20 ป โดยใชความเปนนกวชาการ ศกษาขอเทจจรง เปนสะพานเชอมระหวางภาครฐกบภาคประชาชนเพอลดการเผชญหนา ทำใหเกดการ

คนกลาแกรง ครบรอบ ป

รางวลลกโลกสเขยว

(ตอจากฉบบทแลว)

ตอเนองจากฉบบทแลว เราไดหยบยกนกส บคคลผเปนเรยวแรงสำคญในการรกษาดแลผนปา ปกปองทรพยากรธรรมชาต มาเลาสกนฟงใน ฉบบน หากกลาวถงขาว เราคงตองนกถง ชาวนา ผเปนกระดกสนหลง ของชาต ทปลกขาวหลอเลยงชวตของคนทงประเทศ

หนหนาพดคยกนดวยสนตวธ นำไปสการสรางพลงทเขมแขงของเครอขายฐานทรพยากรและเครอขายประชาสงคมใน 3 จงหวดชายแดนภาคใต

2 นายแพทยรงสฤษฎ กาญจนะวณชย : เปด “ประต” โลกธรรมชาตสเยาวชน รางวลลกโลกสเขยว ครงท 9 ป 2550 “หมอหมอง” หรอนายแพทยรงสฤษฎ กาญจนะวณชย

ผมแนวคดวา จะลดปญหาสงแวดลอมกตองให “วคซน” ปองกน “โรค” ตงแตวยเยาว ปลกฝงความคดการอนรกษ ตงแตเดกดวยการสรางภมคมกนใหเดกมความออนโยนตอธรรมชาต ใหเขาใจวามนษยมใชเจาของหรอเปนศนยกลางของทกอยางในโลก และความรกธรรมชาตนนไมเกยวของกบภาษา ไมเกยงเพศและวย หมอหมองเปดประตธรรมชาตใหเดกโดยใชนกเปนสอเรยนร

3 แพทยหญงทานทพย และ นายแพทยอภสทธ ธำรงวรางกร : ใชหลกธรรมนำชวตพอเพยง รางวลลกโลกสเขยว ครงท 9 ป 2550 แพทยสองสามภรรยาแหงเมองขอนแกน ผสามารถ

กระตกแนวคดใหชาวบานหนมาพฒนาชวตดวยการพงพาตนเอง ดวยพบวาสาเหตของโรคภยไขเจบของคนอสานมกมปจจยมาจากปญหาความยากจน ทงสองจงมงสรางสขภาวะ ออกแบบกจกรรมสรางสขภาพและการทำเกษตรแบบออมดน ออมนำ ออมตนไม สงเสรมการปลกไมยนตนในอำเภออบลรตนและชวยพฒนาความเปนอยของชมชนยากจนมากกวา 70 หมบาน ใหกลายเปนหมบานพงตนเอง นำไปสการขยายเครอขายพหภาค 5 จงหวด โดยการใชหลกธรรมเปนสรณะเพอนำชวตสแนวทางแหงความพอเพยง

หลากวถ หลายตำนาน สรางวญญาณ

2

3

1

5

5

2 6

4

6 พระครประโชตธรรมาภรม : ภกษผคนชวตใหผนปา รางวลลกโลกสเขยว ครงท 5 ป 2546 ผรเรมแนวคดเชอมระบบนเวศผนปาตะวนออกทเคยถก

ตดขาดจากการบกรกใหเปนผนเดยวกน ดวยการสรางฉนวนเชอมในโครงการ ใชวกฤตเรองการตายของชางปาเปนตวจดประกายความรวมมอ

ทานพระครไดเปลยนทศนะความคดของคนทำบญชนดทสรางศาสนวตถเสยจนเกนความจำเปน มาสรางความเปนกลยาณมตรตอสงสาราสตวทงปวง สตวทกชนดสามารถอยดวยกนไดโดยไมเบยดเบยนกนจนเกนความสมดล หากเราควบคมแลวเรยนรรวมกน นาจะอยรวมกนไดอยางสนตระหวางคนกบสตว

7 ถนอม ชวยงาน : นกประสานงานเพอการพฒนาอยาง บรณาการ รางวลลกโลกสเขยว ครงท 5 ป 2546 นำคำนมนวลแตหนกแนนและจรงจง เปนบคลกของ

นกประสานงานแหงไพศาล จ.นครสวรรค ทสามารถเชอมโยงใหชมชนเกดความรวมแรงรวมใจในการอนรกษสงแวดลอมอยางเตมกำลงดวยความสมครใจ และเตมเตมชมชนดวยงาน

1 มอล เจะหลง : นกสเพอคนยากแหงลมนำสายบร รางวลลกโลกสเขยว ครงท 2 ป 2543 นกตอส ใน อ.รามน จ.ยะลา และนกอนรกษ

ทรพยากรธรรมชาตทใชรานกาแฟเลกๆ ในอ.รามน จ.ยะลาเปนศนยกลางรบเรองราวรองทกข เผยแพรขาวสาร ตลอดจนแนวความคดและความรใหชมชนซงมขอจำกดในการรบรขาวสารจากภายนอก เนองจากไมรภาษาไทย กอใหเกดองคกรพทกษลมนำสายบร คดคานการสรางเขอนสายบรจนประสบความสำเรจในป 2535 เชอมโยงรอยเรยงแนวคดในศาสนาอสลามใหสมพนธสอดคลองกบวฒนธรรมและภมปญญาทองถน ความมงมนของมอล กลายเปนเหยอความขดแยงจนสญเสยชวต เหลอเพยงตำนานคนกลาทงไวใหแกผคนตลอดลมนำสายบร

2 อนนต ดวงแกวเรอน : นกคดและนกบรหารแหงชมชน รางวลลกโลกสเขยว ครงท 3 ป 2544 ผนำชมชนทสรปบทเรยน นำมาใชเปนแนวทางแกไข

ปญหาอยางเปนขนตอน เชอมโยงมตการอนรกษปาไมควบคไปกบการสงเสรมคณภาพชวตของประชาชนใหดขน ดวยการเปลยนแนวคดของชาวบานจากผรบมาเปนผสรางและพงพาตนเอง เปนหนงในผพลกประวตศาสตรการขบเคลอนภาคประชาชนทสามารถผลกดนใหเกดพระราชบญญตปาชมชนฉบบประชาชน เพอทวงสทธอนชอบธรรมแกชมชนในการจดการทรพยากรของทองถน

3 พระครปราสาทพรหมคณ (หลวงปหงส) : พระผสราง ผนปาดวยเวทยมนตขลง รางวลลกโลกสเขยว ครงท 3 ป 2544 “ในนำมปลา ในปาตองมสตว” เปนแนวคดเรยบงาย

และสะทอนถงความเขาใจในเรองการอนรกษอยางลกซงของพระครปราสาทพรหมคณ หรอ “หลวงปหงส” ผสามารถเชอมโยงศรทธาของประชาชนเขากบการอนรกษทรพยากรปาไมและสงแวดลอมไดอยางกลมกลน

งานอนรกษของหลวงปหงสเรมตนดวยการขอบรจาคพนทจากชาวบาน เพอนำมาฟนฟใหกลบคนเปนปาสมบรณ โดยใหชาวบานชวยกนขนหนทเกลอนกลาดจากการระเบดของภเขาไฟ มาลอมเปนรวกนผนปาเปนหยอมๆ นบรวมกวาหมนไร จากนนนำงและสตวอนๆ มาปลอยใหอยอาศยในซอกหนเพอชวยรกษาปาคนความเปนธรรมชาตใหคนและสตวไดพงพาอาศยอยรวมกนอยางสนต

4 อำไพ ศรลาเลศ : สตรแกรงแหงบานชาดและ เครอขายปาดงนาทาม รางวลลกโลกสเขยว ครงท 4 ป 2545 หญงเกงผเปนกำลงสำคญในการสรางเสรมใหเกดการ

เรยนรเพอการพงพาตนเอง ทงยงสามารถนำความรจากภายนอกมาปรบประยกตใชใหเหมาะกบชมชน มความคดสรางสรรค ไมยอทอตออปสรรค เปนนกเชอมประสานเพอกอใหเกดความรวมแรงรวมใจในการรกษาปา สรางสรรคความเปนอยโดยเนนสขอนามยชมชน

5 ศลา ปดโรคา : ตนกลาหวใจแกรงแหงบานอาวกรด รางวลลกโลกสเขยว ครงท 4 ป 2545 ผพลกฟนปาธรรมชาต ซงเคยเปนแหลงอาหารพนฐาน

ใหกลบคนสความอดมสมบรณ พรอมขยายแนวดำเนนงานไปสการจดการทรพยากรชายฝงทะเลทมความขดแยงดวยสนตวธ สงผลใหปาชายเลนในเขตบานอาวกรด ตำบลหวงนำขาว อำเภอเมอง จงหวดตราด ซงเปนสวนหนงของปาสงวนแหงชาตปาทาตะเกา-ปาเลนนำเชยว ไดรบการฟนฟ และการกลบคนความสมบรณของสตวนำหลากหลายชนดทงหอยแพว ปแสม ปดำ เปนตน

16 นกประสานงาน

ดานเกษตรผสมผสาน บนเสนทางอนรกษทนานกวา 20 ป ลงถนอมตระหนกวา ปญหา คอตำราเลมใหญทตองเรยนใหจบ เมอแกปญหาหนงได กจะแกปญหาตอไปได ไมวาจะเกดปญหาอะไรขน...ขอเพยงอยายอมแพ

8 พระโสภณ อตตสาโร (พระอาจารยเขยว) : ภกษ นกพฒนาแหงดนแดนสองศาสนา รางวลลกโลกสเขยว ครงท 6 ป 2547 ภกษผสามารถพลกฟนผนปาเสอมโทรมราว 1,000 ไร

ใหกลายเปนแผนดนทมความอดมสมบรณ แมไมมความรทางวชาการ แตอาศยใจรกธรรมชาต บวกประสบการณทชอบลองผดลองถกมาเปนบทเรยน ความเปนนกเดนทาง นำมาสการเกบสะสมเมลดพนธไมจากปาตางๆ มาทดลองเพาะปลก กลาไมทเกดจากการทดลองกลายเปนไมใหญในผนปา เปนตนกำเนดแหลงนำของชมชน และนำมาสการเชอมประสานใหผปฏบตธรรมทงชาวมสลมและชาวพทธมารวมงานอนรกษดวยกนไดอยางกลมกลน

9 10

6

1 3

14

5

8

6

7

แตเราคดวา เรารอไมได ตองทำเอง เพราะบานเราอยใกลปา เจาหนาทนนนานๆ มาท แตพวกเรา....เชาไปปา เยนไปปา เราควรรกษาเพอใหพวกเราเองไดใชประโยชน”

จากตนไมผอมเทาเรยวแขนในปาละหอกกระสง อ.ประโคนชย จ.บรรมย ทกวนน ปากลบฟน อาหารกหางายขน ชาวบานตางกมทสาธารณะประโยชนเพอเปนทำเลเลยงสตว ผนปาทเคยแหงผาก ปรากฏความชมชนขนทนตาเหน

11 พระลน ธมมรโส : ผเชอมประสานความเขาใจดวย แนวทางสนตวธ รางวลลกโลกสเขยว ครงท 7 ป 2548 พระอาจารยลนทำงานรวมกบชาวบานในการดแลปา

ราว 2,000 ไร และขยายออกไปจนมากกวา 3,000 ไร ชาวบานไดอาศยเกบผลตผลปาตลอดจนฟนไมแหงไดตลอดเวลา การรกษาผนปาทนานกวา 5 ป สงผลใหชาวบานทอยดานลางไดใชประโยชนจากประปาภเขาในอางทกกเกบไวบนวดปาภดนสอ เกดกลมปองกนไฟปา กลมดแลเรองนำประปา และความพยายามจดตงปาชมชนเพอเปนแนวทางการอนรกษอยางยงยน

12 แหล อาบสวรรณ : มตรแทของชมชน รางวลลกโลกสเขยว ครงท 7 ป 2548 กำนนตำบลหวยยายจวผกลายเปนนกประสานทชวย

ยตการบกรกครอบครองพนทปา เรมดวยการนำกลม ชาวบานฟนฟสภาพปาใหคนความอดมสมบรณจนกลายเปน “ปาชมชนหนองครกเขาซาเลอด” ทำใหชมชนมนำใช นำกน จนเหลอเผอแผถงชมชนขางเคยงโดยใชหลกวาคนเราตองเกอกลดแลซงกนและกน

13 พระครวนย จตตปาโล : พระนกพฒนาเชงสอมวลชน ของคนอนรกษ รางวลลกโลกสเขยว ครงท 7 ป 2548 ภกษผเปนแรงกระตนใหชมชนลกขนเคลอนไหวรกษา

ทรพยากรธรรมชาตใหคงอย ฟนคนความสมบรณในคคลองของฉะเชงเทรา ขยายเครอขายไปสจงหวดใกลเคยง ใชการประชาสมพนธเพอสรางความเขาใจ รวมรบรปญหา รวมแกไข และรวมทกขรวมสขกบชาวบาน เปนสะพานเชอมการทำงานระหวางชมชนกบเจาหนาทของรฐ กอใหเกดความสมพนธ ความไววางใจ และความผกพนระหวางคนสองกลม

14 สรจต ชรเวทย : นกวางแผนใชภมปญญาทองถนมา จดการระบบนเวศนำ รางวลลกโลกสเขยว ครงท 7 ป 2548 นอยคนนกทจะรวา ทกวนน กวาจะมาเปนปลาทบนโตะ

อาหารนนยากลำบากนก เนองจากปญหามลภาวะ ขยะ นำเสย กบระบบนเวศทางนำ ทำใหจำนวนปลาลดลง แตจำนวนการทำประมงกลบสงขน ตวเลขทสวนทางกนมาตลอดตงแตความเจรญบกเขามา สรจต ชรเวทย ในฐานะประธานสภาหอการคาสมทรสงคราม เกบเกยวประสบการณความรจากผเฒาผแกในพนท และคนควาหาความรเพมเตมจนสามารถผลกดนแนวคดในการรกษาสภาพแวดลอมดวยภมปญญาทองถนและการวางแผนทด

15 พระอธการเอนก ยสทนโน : ผสรางเครอขายปา โดยวถพทธ รางวลลกโลกสเขยว ครงท 7 ป 2548 ผพลกฟนผนดนสาธารณะทเสอมโทรมซงใชเปนททง

ขยะของชมชน ใหเปนพทธสถานทอดมไปดวยพนธ ไมทเหมาะสมกบสภาพพนทและการใชประโยชน เชอมโยงธรรมะกบธรรมชาต และผคนให เปนหน ง เดยว ดวยกศโลบายทผานการศกษา เฝาสงเกต และปฏบตอยางสมำเสมอ จนเปนองคความรทเปนแบบอยาง ขยายผลสวด โรงเรยน และชมชน

“การสอนคนตองเรมจากใหคนอยากเขามาในวด เหนธรรมชาตทจดแตงสวยงาม สงบรมเยน นาเรยนร จดเรมตนกคอดงคนเขาวด แลวคอยสอนในขนตอไป”

16 สายชล พวงพกล : สราง “แนวรวม” เพอรวมพลง รางวลลกโลกสเขยว ครงท 9 ป 2550 ผนำสตรทมบทบาทในการกอตงกลมงานอาชพและรวม

กลมชาวบานทำกจกรรมงานพฒนาชมชน และจบงานอนรกษปาเขาราวเทยนทอง จงหวดชยนาท เชอมรอยกบสามเสอดงในอดต (เสอมเหศวร, เสอดำ และเสอใบ) มาตงแตป 2540 เนนการจดการความมนคงทางอาหารทองถน ทำใหปาชมชนกลายเปนแหลงสรางเสรมรายได เปนหองเรยนของชมชน และขยายความคดสการจดทำหลกสตรทองถนเรองการอนรกษปาในโรงเรยน

9 นรธ อวนโพธกลาง : กอแรงกระเพอมดวยแนวคด สรางสรรค รางวลลกโลกสเขยว ครงท 6 ป 2547 ขาราชการปาไมจงหวดระยองทสงเสรมการ

อนรกษปา พฒนาอาชพชมชน และกาวหนาดวยแนวคดกจกรรมอนรกษ เชงสรางสรรค โดยโดดเขาไปเปนนกจดรายการวทยเพอใหเปนเวทสรางความรความเขาใจเรองสงแวดลอมกบประชาชน ชวนพดคยเรองดน นำ ปา อากาศ แนะนำอาชพ เปนเพอนคคดเรองชวตและความเปนอย หยบยกตวอยางบคคลหรอเรองราวดๆ ในสงคมมาเลาสกนฟง สรางสรรคแนวคด “ภเขามหศจรรย” ใหคนปลกตนไมประจำวนเกด เปนตน

10 ประมวล เจรญยง : พลกชวตเพอรกษาปาชมชน รางวลลกโลกสเขยว ครงท 6 ป 2547 หญงชาวบานทกลายเปนผนำชมชนจากวรกรรม

ขดขวางการลกลอบตดไม กระตนใหชมชนเหนความสำคญของทรพยากรธรรมชาต นำมาสการจดตงปาชมชน สงผลใหตองโดดขนเวทการเมองทองถนเพอผลกดนใหงานอนรกษกลายเปนนโยบายระดบทองถน “คนมกจะมองวาปาเปนของหลวง

15 16

7

ทกวบ

คร ไพบลย บตรขน ไดประพนธคำรองไวเมอราวสทศวรรษมาแลวอยางประณต งดงามดวยวรรณศลป โดยเรยงถอยรอยคำสอดใสทำนองชวนฝน ถงทองทงทเคยเปนมาในวนกอน ใหนกรองเสยงหวาน

สดระทม ไพรวลย ลกเพชร ขบรอง ดวยเนอหาเรองราวทพรรณนาอยบนฐานของขอเทจจรงในวนนน กอยากหยบหยกมาใหรวมกนยอน

รำลกถงวนเวลาทผานไป แมบดนทงผประพนธเพลง และนกรองไดไปพบปะกนเปนทเรยบรอยแลว ในสมปรายภพครบ โชคดทไมเหน/ไมทกขทรมานกบสภาพความเปนอยของคนพนถนทรนทดหดห บบคนจากสภาวะเศรษฐกจยคขาวยากนำมนแพง และสงแวดลอมถกทำลายในทกวนน

หอมเอยหอมดอกกระถน รวยระรนเคลากลนกองฟาง เหดตบเตาขนอยรมเถายานาง มองเหนบวสลางลอยปรมรมบง อยากจะเดดจะดอมหอมหนอย ลองเออมมอคอยคอยกเออมไมถง อยากจะแปลงรางเปนแมลงภผง แปลงไดจะบนไปคลงเคลาเจาบวตมบวบาน หอมดนเคลากลนไอฝน อวลระคนหอมแกมนงคราญ ขลยเปาแผวพลวผานทวแถวตนตาล มนตรกเพลงชาวบานลกทงแผวมา ไดคนเบดสกคนพรอมเหยอ มนองนางแกมเรอนงเคยงตกปลา ทงรวงทองของเรานนมคณคา มนตรกลกทงบานนาหวานแววแผวดงกงวาน โอเจาชอนกยง แววเสยงเพลงมนตรกลกทง ซำหอมนำปรงทแกมนงคราญ.

1 พยงค ศรทอง : สรางภมคมกนใหชมชน ดวยภม ปญญาทองถน รางวลลกโลกสเขยว ครงท 1 ป 2542 พยงค ศรทอง ปญญาชนหนมททมเทชวตเพอมวลชน

หอบครอบครวไปลงหลกปกฐานเพอพฒนาคณภาพชวตของพนองกะเหรยงในจงหวดสพรรณบร เปดพนทเพอใหชนเผามสทธมเสยง โดยใชงานอนรกษสงแวดลอมเปนยทธวธในการทำงาน นำภมปญญาทองถน ประเพณความเชอ เปนกลไกสรางความเขมแขง จนนำไปสการจดการปาแบบมสวนรวมของชมชน

2 ละเมยด ครฑเงน : เกษตรกรผเชอมโยงนวตกรรม สการอนรกษ รางวลลกโลกสเขยว ครงท 4 ป 2545 ชาวนาปทมธานทคนพบนวตกรรมการปลกขาวโดยใช

ตอซง ชวยลดตนทน ประหยดแรงงานและสามารถเชอมโยงไปสการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยาง ยงยน ทงยงชวยลดการบกรกพนทในการทำนา โดยเฉพาะในพนททมผนนาตดกบผนปา และชวยลดการใชสารเคมทจะไหลลงไปสะสมในแหลงนำได

ขาวจากตอซงโดยการคนพบของละเมยด ไมเพยงแตจะชวยลดตนทน แตยงชวยลดการทำลายทรพยากรดน เมอปลกขาวในนาเดมไดกชวยลดการบกรกพนทในการทำนาไปในตวอกดวย

3 สทธพนธ ชคนหอม : พอครผสรางปา สวนไผและ สรางชวตเยาวชนดอยโอกาส รางวลลกโลกสเขยว ครงท 4 ป 2545 เปนทงครผมเมตตาธรรม และเกษตรกรผอทศตนใน

การปลกสวนปาไผแหงกมภวาป สามารถสรางสภาพแวดลอมทด เสรมสรางความเขมแขงใหกบชมชนดวยแนวทางแหงการพงพาตนเองตามวถแบบวนเกษตรมงหวงสรางความเขมแขงทางเศรษฐกจ สงแวดลอมทดใหกนชมชน ขณะเดยวกนยงไดชบชวตเยาวชนดอยโอกาสรปแบบตางๆ เกอบสองรอยคนมากกวาสามทศวรรษใหไดรบการฝกปฏบต มโอกาสศกษาในระบบและนอกระบบตลอดจนเรยนรวถทางเกษตรกรรมเพอนำมาสการพงตนเอง

เมอไหรวถของคนบานทง จะกลบมาเหมอน

“มนตรกลกทง” ในวนน

8 นกทดลอง

4 พระสมคด จารณธมโม : ผบรณาการความรดวย เมตตาธรรม รางวลลกโลกสเขยว ครงท 6 ป 2547 เจาอาวาสวดโปงคำ ต.ดพงษ อ.สนตสข จ.นาน ผม

คตนยมวา “ไมควรมองโลกในแงดเกนไปหรอเลวเกนไป แตควรมองโลกในความเปนจรง”

ปาซงเปรยบเสมอนหองเรยนธรรมชาตหลงวดโปงคำ จงกลายเปนหองสมดเปดโลงในวดทำหนาทเปนศนยเรยนรของชมชน ในแปลงปาอดมดวยพนธไมหลากหลายชนด แตไมมปายตดบอกชอ หรอบรรยายสรรพคณ “วดโปงคำไมมประตรว ความศกดสทธคอธรรมชาต ใครจะเขามากไดตลอด 24 ชวโมง”

หวใจทเปยมดวยเมตตาธรรมของภกษผนเปดกวางเพอชวยเหลอเกอกลสงคมและพรอมทจะสรางกระบวนการเรยนรทเชอมโยงสงคมและการอนรกษใหเดนไปดวยกนอยางกลมกลน

5 ไพบลย รตนพงศธระ : ตำนานปลกปาเลนบนผนนำ คลองโคน รางวลลกโลกสเขยว ครงท 6 ป 2547 ไพบลย รตนพงศธระ หรอ “ลงชง” ชาวคลองโคนท

เหนสภาพความเปลยนแปลงของพนทปาชายเลนกวา 4,000 ไร ของตำบลคลองโคนทถกทำลายกลายสภาพเปนนากง ดวยความผกพนตอแผนดนเกด ลงชงไมอาจปลอยใหถนฐานบานเดมและชาวคลองโคนเผชญหนากบสภาพปญหาเพยงลำพง จงทมเท ทงทดลองการปลกปาเลนดวยกรรมวธตางๆ จนเกดเปนเครอขายสรางผนปาชายเลนอยางจรงจงและ ตอเนอง

6 จำนงค ประวทย : วถนกสแหงลมนำคลองยน รางวลลกโลกสเขยว ครงท 7 ป 2548 ผนำแนวคดเขตอภยทานวงปลามาขยายและจดตงเปน

รปธรรมตลอดลำนำคลองยน นำไปสการรวมตวจดตง “เครอขายหวงเหวดคลองยน” (หวงเหวด-เปนหวง) สญจรไปตามชมชนตางๆ เปนการขยายผลสกจกรรมรปแบบอนๆ โดยเฉพาะการจดการปาชมชนคนตนนำโดยมกลมเยาวชนตดตามรวมกจกรรม และงานรณรงคไมใหสารเคมลงสแหลงนำ และนำมาสการจดการลมนำอยางยงยน

7 พระอาจารยปรญญา สปรณโญ : สรางนวตกรรมนำ ภมปญญามาฟนฟระบบนเวศลมนำ รางวลลกโลกสเขยว ครงท 8 ป 2549 ภกษนกทดลองทนำไปสปฏบตการในพนทแหงแลง

จดการปญหาความยากจนในพนทตำบลลำสมพง อำเภอมวกเหลก จงหวดสระบร จนกลายเปนแหลงนำซบทสามารถหลอเลยงผคนและชวตในปาโดยใชวธปลกตนจนผาทมศกยภาพในการดงความชนสะสมไวในดน เพาะพนธไมจนผาภายในเขตวดปาชมชน และนำไปปลกแทรกในปาธรรมชาต ทำใหความชนกลบคนมา สอดคลองกบหลกการจดการลมนำทงในเชงปรมาณนำและคณภาพนำ

8 กล โฉมคม : นกวชาการตนเปลาแหงชมชนบานกวาว รางวลลกโลกสเขยว ครงท 9 ป 2550 ผนำงานอนรกษทรพยากรธรรมชาต และผสราง

นวตกรรมททำใหเกดการเปลยนแปลงดานระบบนเวศ ปฏวตระบบเกษตรในแปลงนา ฟนฟดนทเคยเสอมโทรมคนกลบสความสมบรณ สรางคลงปยในชมชน ตลอดจนแหลงนำกนนำใชทพอเพยง ไมใชเพยงชมชนทไดรบประโยชน แตยงสงผลดตอสรรพสงทงมวล

7 8

8

คำ เขมรเขยนเปนอกษรไทยวาบญฏารบาตลาน อานออกเสยงอยางเขมรวา บอน ดาร บาด เลยน ตามพจนานกรมฉบบพทธศาสนบณฑต ไดใหความหมายแตละคำไววา

ฏาร แปลวา เดนขาม, การขาม มความหมายวา ฉลอง หรอ สมโภช ในภาษาไทย บาต แปลวา เสมอ, ราบ, เรยบ และสวนลาง ลาน แปลวา ทซงถกถากถางใหสะอาดเตยนโลง เหมอนคำวา ลาน ในภาษาไทย การทำบญนมชอเรยกแตกตางกนออกไป เชน บญโบสลาน (บอน โบฮ เลยน) แปล

วา บญกวาดลาน, บญสามคค, บญกลางหมบาน และบญฏารลาน (บอน ดาร เลยน) เปนตน สวนประกอบของพธทำบญกแตกตางกนไป แมกระนนกตามยงยดหลกเดมเดยวกนกคอ สำนกบญคณขาว

ชาวเขมรเคารพธรรมชาต เชน แผนดน ผนนำ ปาไม และภเขา เปนตน มความเชอ กนวา ปาเขาลำเนาไพรทกทมเนยะตา หรอเทวดา ภาษาไทยอสานเรยกวา ปตา อาศยดแลรกษาอย จงมบญพธททำขนเพอแสดงถงความเคารพและสำนกบญคณธรรมชาตอยเสมอ

ไมมใครทราบไดถงความเปนมาของบญฎารบาตลานน แตเกษตรกรเขมรเชอกนวา ผลผลตการเกษตรทไดทงหมดลวนแลวแตเทพยดาฟาดนชวยเหลอดแลรกษาบนดาลให และตรงกนขามถาเกดปใดไดผลผลตนอยกมความคดวา ตวเองผดททำใหเทพยดาขงโกรธาพยาบาทบนดาลใหผลผลตไดนอย ยงตองเรงทำบญใหมากกวาเดม

สถานทททำบญสวนใหญเขมรโบราณนยมสรางปะรำพธขนตดกบลานนวดขาวแลวกเซนไหวทนนหนงวนหนงคน แตในปจจบนอาจเปลยนไปทำทบาน หรอททกคนกำหนดขนโดยยดหลกวา ตองเปนททมเนยะตาอาศยอย เพอประโยชนแกการเซนไหว เนยะตาดวย

เครองเซนไหว เขมรเรยกวา สำแณน ประกอบดวยสำรบขาวปลาอาหาร และเหลา หลงจากเซนไหวเสรจ สวนเศษเหลอกจะยกใหผเขารวมพธกนกนอยางอมหนำสำราญทเดยว

จดประสงคหลกของการทำบญน นอกจากจะอทศบชาเทพยดาอารกษ และ บพการชนแลว ยงเปนการเลยงฉลองความสำเรจผลผลตทตนครอบครวอาบเหงอตางนำพยายามทำนาดวยความเหนอยยาก

ถงคราวทำบญแตละครงญาตพนองตางตองรวมกนหอขาวตมมด ทำขนมหวาน อาหารคาว นมนตพระสงฆเจรญพระพทธมนต ซงเปนประเพณชาวพทธทนอกเหนอจากการเซนไหวเทพยดาอารกษ ทายทสดกคอ การรวมกนถวายขาวสาร อาหารแหง และขาวเปลอกแดพระสงฆเพอเปนการรวมอปถมภบวรพทธศาสนา

กองขาวเปลอกในลานศรทธาทชาวเขมรตางรวมกนบรจาคดวยจตศรทธามากบางนอยบางตามกำลง กคอจตสำนกทแทจรงของชาวเขมรทมตอบญคณพชพนธธญญาหารทตนตองแบงทำบญอนจะเปนเสบยงไวในอนาคตชาต ความคดนไมแตกตางจากบญประเพณตางๆ ของชาวไทย โดยเฉพาะชาวไทยอสาน ซงมประเพณเกาแกโบรำโบราณมา เรยกกนวา บญคนลาน ในเดอนย ชาวไทยอสานมความเชอไมแตกตางกนกบชาวเขมรเทาใดนก ในแตละหมบานจะขนเอามดรวงขาวทเกยวเสรจแลวนน ไปกองรวมกนไวทลานเกบขาวดวยมความเชอวาขาวนนเปนพชเลยงชวตทมเทพยดารกษา เทพองคนนมนามวา “แมโพสพ” ซงเปนขวญขาวทเลยง มนษยมา

ในบญพธของชาวไทยอสานนอกจากจะเซนไหวพระแมโพสพ เทพยดาอารกษตามความเชอแลว ยงมพธบญในพระพทธศาสนาเหมอนกบเขมร ทสำคญทสดกคอ การเรยกขวญขาว ดงจะเหนในเดอนย ทกหมบานจะไดยนเสยงอาจารยหรอหมอธรรมประกาศโฆษณาเชญชวนชาวบานรวมกนเรยกขวญขาวในตอนเชาหลงถวายภตตาหารพระสงฆเสรจ

“ศรๆ มอนเปนมอสนวนด...” คำขนตนการเรยกขวญประกอบพธกรรมทกอยางของชาวอสานถอวาเปนเอกลกษณสำคญ และถอเปนประเพณปฏบตทกป เปนไปตาม ฮตสบสอง ซงมบทผญากลาวไววา

“ฮอดเมอเดอนสองอยาชาขาวใหมปลามน ใหเฮามาโฮมกนแตงบญประทายขาว เชญใหมาโฮมเตาอยาพากนขถ บญคณลานตงแตกมาถอนซอยฮกษา” การทำบญเกยวกบขาวนไมเพยงชาวเขมรและลาวเทานน ชนพนถนตางๆ ในประเทศไทย

ตลอดทงอษาคเนยกยงมประเพณปฏบตสบกนมาเรอยๆ เชน ประเพณขวญขาว ขอขมาควาย ของกลมชาตพนธไทถนตางๆ ทงทอยในเวยดนาม พมา ลาว ตลอดจนตอนใตของจน และกลมคนไทในอนเดย เปนตน ตางทำขนหลงวนสารท

วถขาว เปนมรดกทางวฒนธรรมทตางรวมสบทอดกนมาเรอยๆ ทกคนบอกวาเปนประเพณของตนอยางเตมปากเตมคำ แตยากทจะแบงแยกวา ใครเรมมากอนใคร เพราะขาวทกคนทกชนชาตตองบรโภคดวยกนทงนน วถขาวจงเปนประเพณรวมสายเลอดในดนแดนอษาอาคเนย

กลาวไดวา ในอษาอาคเนยน ทใดมนา มขาว ประเพณเกยวกบขาวกยงคงเปนประเพณแหงวถชวตสบไป

องโลกกวาง ม

มาฆมาส เดอนทมประเพณเกยวกบขาวหลงจากสนสด

แหงการเกบเกยวพชพนธธญญาหาร เกษตรกรเขมรใน

ทกพนทในกมพชาถงแมผลตผล จะมากหรอนอยกตาม

ประเพณถอวาเปนเรองสำคญทจะตองปฏบตสบตอไป

เรอยๆ ชวงเวลานอกฤดกาล ทำนา ผเฒาผแกเขมรตาง

ประชมกนเพอเลอกวนเวลาสำหรบทำบญขาว

บญฏารลาน และบญคนลาน

วถขาวชาวอษาอาคเนย บญญต สาล

9

นทกโลกสเขยวบ

พอ ทองอวน เทศนไทย หนงในเกษตรกรผหนมา ทำเกษตรอนทรย พอทองอวนอาศยอย ใน

ตำบลกำแมด อำเภอกดชม จงหวดยโสธร ชวตในอดตกไมตางจากเกษตรกรคนอนๆ พอทองอวนเปนเกษตรกรททำการผลตโดยใชสารเคม ยงทำยงแย ทงรายจายทมากมาย ทนากวา 110 ไรกเรมยำแย สภาพตางๆ ทำใหพอทองอวนคนหาคำตอบใหตนเอง ดงนนพอทองอวนจงเขารวมโครงการเกษตรอนทรย ในชวงป พ.ศ. 2538

ในกระบวนการผลตแบบเกษตรอนทรยนน พอทองอวนเลาวา เกษตรกรทหนมาผลตแบบเกษตรอนทรยนนจะตองไมมสารพษ สารเคมครอบครองในการผลต ผลผลตในทนาจะมมาตรฐานรองรบ โดยเฉพาะมาตรฐานเกษตรกรไทยควบคมอย

โดยในการผลตแบบเกษตรอนทรย เนนการพงตนเอง ในทนาจงเลยงปลา เลยงปศสตว มการขดบอ 5 บอ เลยงปลาดก ปลานล ปลาไน ปลาตะเพยน และปลาตามธรรมชาต “การทเนนพงตนเอง เพราะคนททำเกษตรอนทรยนน เปาหมายหลกกเพอลดรายจายของเราเอง ทำอยางไรทจะกนอาหารของตวเราเอง พอคดอยางนนจงเกดการปรบทนา ขดบอ ลอมรว ปลกผกตองยอมรบวาแรงบนดาลใจสำคญททำใหอยากปรบเปลยนกคอ ครอบครว อยากใหครอบครวมความสข มสขภาพด ทำแลวพบความแตกตางของสงแวดลอม กบ เขยดทเคยหายไปกลบมา เรมมเยอะขนทงๆ ทชวงททำเกษตรแบบใชสารเคมนนแทบจะไมมเลย”

บนเสนทางการทำเกษตรอนทรย เรมขยายผลไปสคนอนๆ จากพอทองอวน ทมงทำใหด เนนการปฏบตจรงนน จนขยายไปสเพอนใกลเคยง พอสพจน กจทว บานหนองเปด ตำบลหนองเปด อำเภอเมอง จงหวดยโสธร เปนเกษตรกรอกรายหนงทหนมาทำเกษตรอนทรย ปลกขาวปลอดสาร เกดการปรบเปลยนชวต

พอวจตร บญสง แกนนำการเกษตรอนทรย ต.นาโส อ.กดชม จ.ยโสธร เลาใหฟงวา การทำเกษตรอนทรย แมวาจะทำอยางปลอดสาร แตจรงๆ แลวกเปนการทำมงทจะขาย เกษตรกรไดแคเงนจากการขายขาวปลอดสาร แตตวเกษตรกรเองกลบบรโภค กนใชอบายมขตางๆ เกษตรกรบางรายหนมาทำเกษตรอนทรย 9-10 ปสามารถหลดพนจากหนสน มเงนใชหน แตเกษตรกรบางรายกยงมหนสนอย สาเหตกมาจากเกษตรกรขาดคณธรรม ยงเกยวกบอบายมข ดงนนการทำเกษตรอนทรยทผานมาจงไดผลลพธในแงรายไดเทานน จะปรบเปลยนตองมเครองมอ มกลไกจดการเมอมองเหนสภาพปญหาแลว การเชอมโยงกนในการจดการจงเรมขน มลนธธรรมะรวมใจคอกลไกหนงทแกนนำเกษตรกรปลอดสารใหเปนฐานในการระดมคน ระดมทน ระดมความคด “กองบญหนนเกอ” เปนเครองมอทเกดขนเพอกอใหเกดการรวมตวของสมาชก เนนการมสวนรวมทประจำตอเนอง เดอนหนงจะพบปะกนหนงครง ออมวนละบาท ฝากประจำ

ทกวนท 5 ของเดอน โดยในการออมนนเปนการออมเพอทจะชวยเหลอกน ไมใชการก เนนชวยเหลอดานสวสดการเปนหลก ตงแตเกดจนตาย

นอกเหนอจากเปนเครองมอทกอใหเกดการรวมเงน รวมทนแลว กลไกของกองบญหนนเกอจะเปนฐานสมาชกใหแกมลนธธรรมะรวมใจ ทไมสามารถเปดรบสมาชกได ดงนนในการขบเคลอนกจกรรมตางๆ ของมลนธ ระบบสมาชกของกองบญจงเขามาสนบสนนกจกรรมได ในการขยายผล สรางสมาชกเพมนน มลนธใชวทยชมชนเปนเครองมอสำคญในการเผยแพรขอมลขาวสาร ทำใหเกดการขยายผลในวงกวาง จากระดบตำบล ระดบอำเภอเปนระดบจงหวด ปจจบนมการทำงานขยายผล เชอมโยงไปแลวหลายจงหวดในภาคอสาน เชน ยโสธร รอยเอด มกดาหาร อำนาจเจรญ อบลราชธาน เปนตน

รวมคนจากกองบญ หนนเกอสการจดการตนเองบนหลกคณธรรม

“ขาวคณธรรม” จงเกดขน โดยเปนกจกรรมทมงเนนการปรบเปลยนทศนคต พฤตกรรมของเกษตรกร มงเนนคณคาในแงชวต จตใจ ควบคกบการผลต สรางรายได

การจดการตนเองบนหลกคณธรรม ผานกจกรรมขาวคณธรรมนน เกษตรกรทเขารวมกจกรรมจะผานมาตรฐาน 2 แบบ คอ มาตรฐานเกษตรกรไทย มงตรวจสอบในแงการผลต การปลอดสารเคม ปยเคม ยาตางๆ มการผลตทถกตอง มคณภาพ ในขณะทมาตรฐานคณธรรมนนตงอยบนฐาน ตวชวดเรองพฤตกรรมของตวเกษตรกรเอง

และมาตรฐานคณธรรม ทเนนการเลกจากอบายมข (เหลา บหร การพนน) ปฏบตศล 5 โดยใชวธการกระตนใหเหนปญหาจากตนเหต ตงแตความตองการ อยากได อยากม จนกระทงไดคนตนแบบ ทสามารถลดความอยากได มสจจะ เปนตน

ผลลพธทไดมากกวาขาว คอความสขของตวเกษตรกรและครอบครว

ปจจบนกระบวนการทมลนธไดคดรเรมลงมอทำนนมสมาชกเขารวมกจกรรมจำนวนมาก มสมาชกสวสดการกองบญหนนเกอจำนวน 898 คน สมาชกขาวคณธรรม 100 คน (เปนจำนวนสมาชกตอป โดยทรบสมาชกไมซำกนในแตละป)

ผลลพธทกอเกดจากกจกรรมทงกองบญหนนเกอ และขาวคณธรรม เกษตรกรทเขารวมกจกรรมพบวา ไดผลลพธมากกวาเรองปรมาณ ผลผลตขาว แตนคอกระบวนการสรางคนทมคณภาพ และมคณธรรม เปนกระบวนการสรางคนผานกลไกของกจกรรมตางๆ

“ความสข” ทงในแงสขภาพทด ชวตทด ครอบครวทอบอน เหนความเปลยนแปลงของคนในครอบครว และเหนความเปลยนแปลงของสภาพแวดลอม ทงหมดนลวนเปนผลลพธทเกดขนกบตวเกษตรกรโดยตรง เปนเปาหมายทมลนธเลงเหนมากกวาปรมาณการผลต เมอกระบวนการสรางคนไดเกดขน กลไกทจะเชอมรอยใหเกดการปฏบต ตอเนอง และสรางรายไดใหสมาชก

หลายต ำบลในพ น ท จ ง ห ว ดรอยเอด มหาสารคาม สรนทร และจงหวดยโสธร ในชวงประมาณป พ.ศ. 2536-2538 เรมมการรณรงค ใหความรเกษตรกรในการผลตอยางปลอดสาร การทำเกษตรอนทรยผ า น ร ป แ บ บ โ ค ร ง ก า ร ต า ง ๆ เกษตรกรหลายคนเขารวมโครงการเนองจากประสบปญหาและคนหาคำตอบในการผลตได จากเกษตรกรรมเพ อการผลต กลายเปนเกษตรอนทรย เกษตรกรเรมตนปรบเปลยนวถการผลต งดการใชสารเคม และสงแปลกปลอมตางๆ

ขาวพนธ คณธรรม

10

และยงทำงานเชอมโยงในระดบเครอขาย มการประสานกบเครอขายตางๆ เชน สวนสรางฝน จงหวดอำนาจเจรญ เครอขายบานลาด ศรษะอโศก โดยทกลมเครอขายตางๆ นจะเชอมโยงทำกจกรรมรวมกนทกตนป ซงเปนกจกรรมทแตละเครอขายจะนำเอาพชผกมาขายรวมกนในราคาถก จดขนทราชธานอโศก จงหวดอบลราชธาน เปนตน

มลนธธรรมะรวมใจ ศนยการเรยนรชมชนเกษตรคณธรรม-ขาวคณธรรม : เศรษฐกจพอเพยง วนน พนทกวางขวางของมลนธธรรมะรวมใจ พรอมเปดรบผสนใจเรยนร ทงเกษตรกรทตองการแลกเปลยนเรยนรในดานความรการทำเกษตร หรอบคคลทวไปทสนใจการจดการชวตบนฐาน คณธรรม และเรองเศรษฐกจพอเพยง เหลาเกษตรกรขาวคณธรรมมบคลากรทสามารถใหขอมล ความรอยางครบครน

ปลอดสาร มฐานการเรยนรหลายฐานกจกรรม เชน ฐานนาอนทรย ฐานปยชวภาพ ฐานนำหมก ฐานนำยาลางจาน ฐานนำยาซกผา ฐานสบเหลว ฐานถานและการปลกปา ฐานเหด รวมทงมฐานเสรม อยางฐานแปลงผก มงสวรต ผกกสกรรมไรสาร เปนตน

หลงหมดหนานา สมาชกจะเอาขาวมากองรวมกน โดยมมลนธเปนตวกลางในการรบซอขาย มโรงสขนาดยอมไวรองรบสมาชก มโรงปยทหมกเองลดรายจายคาปย เมอเอาขาวไปส สวนกำไรจะกลายเปนบญทเขามาสมทบในกองบญตอ สมาชกจงไดบญรวมกนทงในแงบญกศล และบญวตถ

หากยงคดไมออกวาขาวทกนอย เปนขาวพนธอะไร ขอเสนอวาลองเลอกหนมาบรโภคขาวคณธรรม ทเปนมากกวาเมลดขาวทเอาไปหงกน แตนคอพนธขาวทสรางคนทปลอดสาร และมความสข อมทงผบรโภคและผผลต

สนใจแลกเปลยนเรยนรไดท มลนธธรรมะรวมใจ 80 หม 8 ต.กระจาย อ.ปาตว จ.ยโสธร 35150 โทร 045-795-505 และ 045-795-048

อนทรา วทยสมบรณ

สรางคนคณธรรม

รรมะจากพงไพร ธ

มนษย นนเปนสวนหนงของธรรมชาต มใชเปนเจาของธรรมชาตทจะ หยบฉวยทรพยากรธรรมชาตมาใชตามอำเภอใจแตสำหรบ

เศรษฐศาสตรแลวนนถอวาตณหาแกไขไมได ขณะททางศาสนานนถอวา แกไข ตลอดจนลด ละ และเลกได สามารถพฒนาจากการเปนอยดวยตณหาไปสเปนการอยดวยปญญา การพฒนาตามหลกเศรษฐกจพอเพยง คอ การพฒนาทตงอยบนพนฐานของทางสายกลางและความไมประมาท โดยคำนงถง ความพอประมาณ ความมเหตผล การสรางภมคมกนทด ในตว ตลอดจนใชความรความรอบคอบ และคณธรรม ประกอบการวางแผน การตดสนใจและการกระทำ

ความพอเพยงจะตองประกอบดวย 3 คณลกษณะพรอมๆ กน กลาวคอ ความพอประมาณ หมายถง ความพอดทไมนอยเกนไปและไมมากเกนไปโดยไมเบยดเบยนตนเองและผอน ความมเหตผล หมายถง การตดสนใจเกยวกบระดบของความพอเพยงนน จะตองเปนไปอยางมเหตผลโดยพจารณาจากเหตปจจยทเกยวของตลอดจนคำนงถงผลทคาดวาจะเกดขนจากการกระทำนนๆ อยางรอบคอบ การมภมคมกนทดในตว หมายถง การเตรยมตวใหพรอมรบผลกระทบและการเปลยนแปลงดานตางๆ ทจะเกดขนโดยคำนงถงความเปนไปไดของสถานการณตางๆ ทคาดวาจะเกดขนในอนาคตทงใกลและไกล

อยางไรกตามหลกแนวคดเศรษฐกจความพอเพยงนนตองอยบน ฐานเงอนไขความร ซงประกอบดวย ความรอบรเกยวกบวชาการตางๆ ทเกยวของอยางรอบดานความ รอบคอบทจะนำความรเหลานนมาพจารณาใหเชอมโยงกน เพอประกอบการวางแผน และความระมดระวงในขนปฏบต และฐาน เงอนไขคณธรรม ทจะตองเสรมสรางประกอบดวยมความตระหนกในคณธรรม มความซอสตยสจรตและมความอดทน มความเพยร ใชสตปญญาในการดำเนนชวต

ปรชญาพอสอน ธรรมแหง ความพอเพยง

พระราชดำรส ตอนหนงของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ซงพระราชทานแกคณะบคคลตางๆ ทเขาเฝาฯ ถวายชยมงคล เนองในโอกาสวนเฉลมพระชนมพรรษา ณ ศาลาดสดาลย สวนจตรลดาฯ พระราชวงดสต วนศกรท 4 ธนวาคม 2541 วา

.... คำวาพอกเพยงพอ เพยงนกพอดงนนเอง. คนเราถาพอใจในความตองการ กมความโลภนอย เมอมความโลภนอย กเบยดเบยนคนอนนอย. กบทกประเทศ มความคด - อนนไมใชเศรษฐกจ - มความคดวาทำอะไรตองพอเพยง หมายความวา พอประมาณ ไมสดโตง ไมโลภอยางมาก คนเราก อยเปนสข .... “ ... เศรษฐกจพอเพยง เปนเสมอนรากฐานของ ชวตรากฐานความมนคงของแผนดน เปรยบเสมอนเสาเขม ทถกตอกรองรบบานเรอนตวอาคารไวนนเอง สงกอสราง จะมนคงไดกอยทเสาเขม แตคนสวนมากมองไมเหนเสาเขม และลมเสาเขมเสยดวยซำไป ...” เศรษฐกจพอเพยง จงเปนปรชญาชถงแนวการดำรงอยและปฏบตตนของ

ประชาชนทกระดบตงแตระดบครอบครว ระดบชมชนจนถงระดบรฐ ทงในการพฒนาและบรหารประเทศใหดำเนนไปใน ทางสายกลาง โดยเฉพาะการพฒนาเศรษฐกจเพอใหกาวทนตอโลกยคโลกาภวตน ความพอเพยง หมายถง ความพอประมาณ ความมเหตผล รวมถงความจำเปนทจะตองมระบบภมคมกนในตวทด

11

วดวงลกโลกสเขยว แ

คณ ละเมยด ครฑเงน ชาวนาบานระแหง หม 7

ตำบลหนาไม อำเภอลาดหลมแกว อำเภอเมอง จงหวดปทมธาน ไดคนพบนวตกรรมการทำนารปแบบใหมโดยบงเอญดวยวยเพยง 37 ป ในป พ.ศ. 2539 จากตอซงขาวทเกบเกยวแลว คณละเมยดไดไถพลกฟนกลบหนาดนใสปยพรวนดน เกลยฟางบงแสงตะวนเพอใหยอยสลายกลายเปนปยธรรมชาต พรอมทง ปลอยนำเขานา เพอตระเตรยมจะทำนาครงใหม เหมอนเชนเคย

หลงจากนนไมกวน กเตรยมการเพอจะไถแปรไถคราดเพาะหวานเมลดขาวอนเปนวถทเคยดำเนนมาจากบรรพชน แตคณละเมยดไดพบวาตอซงขาว ซงไถกลบแลวนน กลบแตกกอเปนตนกลาใหม กลายเปนขาวออนเขยวชอมเตมผนนาอก คณละเมยดรำพงในใจวา

“หรอเทพยดาฟาดนมาโปรดใหชาวนาอยางเรา ไดลมตาอาปาก ปลดหนปลดสนทพะรงพะรง กระมง จงดลบนดาลใหเพลาแรง ลดตนทน ในการเพาะหวานขาวกลา ไมใหตองไถแปร ไถคราด ใหเปลองแรงอก เหนวาเราทำนาคนเดยวคงสงสารและ เหนใจ…”

คณละเมยด แหงนมองฟา ทเมฆลอยตวตำลงมาบดบงแสงแดด ทกลาขนในตอนสายวนนนพลางเดนไปจบยอดขาวทผลใบออนแทงยอดขนมารบไออนจากพลงแสงตะวน ชนชมกบทงขาวเขยวสดสายตา บนผนนารปทรงสเหลยมผนผาราว 30 ไร คดในใจวานาจะปลอยไวเชนนนดสกคราว ดวยเหนวาหากจะไถคราดไถแปรกลบตนขาวออนบรสทธเหมอนทารกแรกเกดใหยบยอยคามอไปนน เขาคงไมใจแขงพอ เพราะขาว คอ แมโพสพ ทเคารพศรทธาเลยงดชาวประชามาแตบรรพกาล เมอคดไดเชนนนแลวจงเดนออกมาจากทงขาว ลงนงพกพจารณาบนโรงนา เพอตงสตและไตรตรองอกครงเพอ ตดสนใจ

ในทสดเปลยนความตงใจเดม คดวานาจะทดลองเลยงดขาวกลาจากตอซงดวาจะเปนไปเชนไร จงไขนำเขานาตามระยะทตนขาวสง พรอมทงโปรยปยคอก ใหทบถมฟางจนเนาเปอยกลายเปนปยธรรมชาตโดยปรยาย

จากนนก พยายามดแลเอาใจใสทงไขนำเขา ระบายนำออก ปรบพนทใหเสมอ ใสทงปยเคมผสมกบปยคอก เฝาสงเกตดพฒนาการของตนขาวจนเวลาผานพนไปสามเดอนถงคราวเกบเกยว

ลดตนทนจากไรละ 900 บาท มาเหลอ 700 บาท นบจากวนทกลาออนเรมผลยอดแทงหนอใหม ซงมจำนวนมากกวาตนตอเกาถงเทาตว รอเวลาเกบเกยวเพยง 90 วน กสามารถเกบเกยวไดผลเทาเทยมกบการเกบเกยวครงแรกราว 100 ถงตอไร แมจะเกบเกยวไดแลวหากทำเชนเดมอก กจะไดผลผลตเพมอก ขณะทตอซงขาวกจะแทงยอดผลกลาตนใหมอกทวคณ มตนทนการผลตนอยลงไปอก 200 บาทตอไร ทงฟางขาวทเกลยกลบบงแสงแดด ยงชวยปดวชพชไดดอกดวย เปนอนวาไถนาหวานขาวเพยงครงเดยวแตไดผลผลตถงสามครง

คณละเมยดไดอธบายถง วธการทำนาตอซง ใหฟงวา “…หลงการเกบเกยวขาวเสรจแลว กใชเครองกระจาย

ฟาง (สมยกอนใชแรงงานคนเกลย ไรละ 50 บาท) แลวใชรถไถนาตามยำ โดยการใชลอยางรถเกาทไมใชแลวลาก 3 รอบ กลบไปกลบมาจะหมดยางประมาณ 9 - 10 เสน ลากใหตอซงราบกบพนดน แลวปลอยใหดนแหง พอหมาดๆ สก 50 % รออกราว 10 วนใบขาวกจะขน 3 - 4 ใบ ถามฝนตกนำขง ตองรบระบายนำออก และตองระบายนำภายในวนนนเลย เพอปองกนตนขาวเนา ถาฝนไมตกกเอานำเขาทนาพอแฉะๆ เมอเอานำเขานาแลวตองเดนตรวจดวาตรงไหน ขาวโผลเรยกวา “นาดอน” ตรงไหนจมเรยก “นาลม” จะตองเกลยไลดน ใหเสมอ ไขนำใสตามความสงของตนขาวขนเรอยๆ คอ นำตองสงตามตนขาวเมอฟางไดนำแลวจะเนาขาวกจะขนสงขนเรอยๆ ฟางกจะกลายเปนปยตอไป และจะใสปยยเรยอกครงหนง ประมาณ 3 เดอน กเกบเกยวไดหลงเกบเกยวครงท 1 ตอซงจะสนลง 10 วน ตอซงเดมแตกกลาออนอก 3 - 4 ตน พอเกบเกยวครง ท 2 ตอซงกจะแตกหนอเพมขนเปน 9 - 10 หนอ จากโคนเดม 1 ตอ…”

“การทำนาลกษณะนตองควบคมระดบนำใหพอเหมาะกบการเจรญเตบโตของตนกลาใหม ตองปรบระดบผนนาใหราบเรยบเสมอกน ตองระวงมใหฟางทกลบตอซงนนลอยขนมาปดบงยอดกลาทกำลงผลยอดขนมา และอกประการหนงตองระวงอยาใหนำทวมขงโดยเฉพาะฤดฝนตองระมดระวงเปนพเศษ”

คณละเมยด และคณหน ภรรยาคชวต มผนนาทงหมด 3 แปลง จำนวน 38 ไร อยในพนทอำเภอลาดหลมแกว 2 แปลง อำเภอลาดบวหลวง ในเขตจงหวดพระนครศรอยธยาอก 1 แปลง คณละเมยด ทำสลบปรบเปลยนเวลาตลอดทงป เกบผลผลตขาวเฉลยไรละรอยถง ตนทนในการผลตลดลงอยางเหนไดชดทงแรงงาน และปย

ผลผลตในแตละครงจะไดเทากนไมวาแขนงจากตอซงจะเพมขนกวาเดม แตขอดกคอตนทนจะคอยๆ ลดลง

การทำนาจากตอซงขาวของคณละเมยดทเรมทำตงแต ป 2540 ถงปจจบนคณละเมยดพบปญหาทเกดขนซงถอวาเปนปญหาใหญ

“…ฤดฝนถาฝนตกไมหยดทำใหดนไมแหง เกยวยาก ตอซงจะเนา และรถเขานาไมไดตอซงกจะจมตดกบดนหายไปเลย อกประการหนงหากพนดนไมเสมอ ตนเหตให นำขงเปนหยอมๆ กจะทำใหตอซงเนาเรว…”

คณหน ครฑเงน ภรรยาวย 47 ป ในวนน ของคณละเมยด เลาใหฟงวา

“…เมอป 2539 คณละเมยดไปเกบเกยวขาวทนาขณะกำลงไถพรวน สงเกตเหนตอซงมรากงอกออกมามากมาย คณละเมยดเลยเกดความคดทจะทดลองทำด แลวไดผลและทำตอมา ป พ.ศ. 2540 - 2541 จนเพอนบานมองวาคณละเมยดกำลงบา ตอมาป 2542 คณละเมยด กเผยแพรแนวคด แตเพอนเกษตรกรยงไมเหนดวย จนกระทงป พ.ศ. 2543 - 2544 ผลงานของคณละเมยดเปนทประจกษวา ไดผลผลตเทาเดมแตตนทนตำลงเพอนบานจงไดนำเอาวธการนไปใชบางในทสดคณละเมยด กเปนทยอมรบของเกษตรกรชาวนา…”

วถครภมปญญาไทย

พนทปลกขาวผนใหญชานเมองหลวง ทมอาณาบร เวณครอบคลมหลายจงหวด เชน พระนครศรอยธยา, อางทอง, ชยนาท, สงหบร, สระบร, ลพบร, ปทมธาน เปนตน ซงมคลองเชอมโยงทดนำจากแมนำเจาพระยา แมนำปาสก แมนำลพบร ใหเอออาทรอยางไมขาดสายมาหลายชวงอาย

นาขาวตอซง

12

รองเลาจากปราชญชาวบาน เ

ใน ทงเขยว เตมไปดวยกลาออนของตนขาว กวาดสายตาออกไป ไมไผสานหยาบๆ ขดตอกนเปนเหลยม เปนมมบาง มองคลายรป

ดาวบาง มองคลายวงเหลยม สญลกษณกลางทงเขยวทเราๆ มกจะพบไดในนาขาวทวประเทศนเอง ทเรยกกนวา “เฉลว” หรอ “ตาเหลว”

เฉลว ทำจากไมไผจกตอก แลวสานหกขดเปนหามมบาง หกมมบาง หรอมากกวานน ใหเกดเปนตาหลายรปแบบ บางแบบมลกษณะเปนรปดาวดวงเดยวหรอหลายดวงถาลกษณะคลายเขงปลาทกเรยกวา “เฉลวเขงปลาท”

เฉลว หรอ “ตาเหลว” พบทวทกภาคของประเทศไทย เฉลว หรอ “ตาเหลว” นาจะมาจากคำวา “ตาแหลว” ซงทางภาคเหนอและภาคอสานยงคงเรยกเฉลววา “ตาแหลว”

คำวา “แหลว” หมายถง เหยยว ซงเปนสตวทมสายตาดมาก สามารถมองเหนสงตางๆไดจากทไกลๆ เฉลวจงถอเปนสญลกษณหรอเครองหมายแทนตาของแหลว

เฉลว หรอ ตาเหลว มความเกยวเนองกบความเชอของกลมคนไทมาแตโบราณ มกใชเปนสญลกษณและสอความหมายดงน

เพอแสดงวาเปนเขตหวงหามและกนภตผ และสงชวรายในโอกาสตางๆ เชน ปกบนหมอยาแผนโบราณ เพอปองกนคนธรรพวทยาธร หรอ ภตผขามหมอยาซงจะทำใหยาเสอมคณภาพ หรอ เปนการหามคนเปดดตวยา เพราะเกรงวา จะทำใหยาเสอมความศกดสทธ รกษาโรคไดไมด เฉลวทปกทหมอยามกจะเปนรปดาว ใชเพอกนภตผและสงชวราย มาทำใหเกดความเดอดรอน เชน เมอมการคลอดบตร หรอมคนฝนรายในบานกมกปก หรอ แขวนเฉลวไวทหวบนไดหรอประตบาน

ในการเพาะปลกขาวกมการนำเฉลวมาเปนเครองปองกนสงไมด ทจะเกดกบตนขาวในทกขนตอน เชน วนแรกของการดำนาจะปกเฉลวในแปลงนาหรอคนนา เพอปองกนสงชวรายซงจะทำใหตนขาวเปนโรค ไมงอกงาม หรอไดผลไมเตมท

เมอขาวตงทองจะจดพธทำขวญขาว ปกเฉลวแขวนชะลอมใสของไหวพระแมโพสพ มหมาก พล ออย สม นำ เปนตน

เมอถงเวลาทำบญลานนวดขาว ตองปกเฉลวไว ๔ มมของลานนวดขาวแลวขงสายสญจนรอบเฉลว เพอปองกนสงอปมงคล หลงจากขนขาวขนยงกยงตองปกเฉลวทยงขาว เปนตน

นอกจากนยงใชเฉลวปกเปนเครองหมายสงของทตองการขาย เชน ตองการขายไรนากปกเฉลวเปนการแจงความประสงคขายทดนนน หรอแสดงถงสถานทนนๆ วามสนคาขายใหคนทวไปร หรอปกเฉลวทหวสะพาน หรอตลงเปนเครองหมายแสดงวาเปนทตงดานกม รวมไปถงการปกเฉลวไวบนเครองเซนพลตามรมทางหรอทางแยก เพอเปนเครองหมายบอกใหภตผและวญญาณมารบเครองเซนพล เปนตน

คณแฉลม มงสข เกษตรกรชาวนา อำเภอคลองหลวง จงหวดปทมธานเลาวา

“…ทำนาหวานนนลงทนมากพอสมควร ปจจบนนผมมพนทนา 40 ไร ผลผลตกจะไดประมาณ 37 เกวยนเปนอยางมากเหลอจากตนทนแลวไมเทาไหร ผมเลยหนมาทำนาเหมอนคณละเมยด ปรากฏวาไดผลผลตดกวาเดม เดยวน หนสนทเคยมกกำลงจะหายแลว…”

ขาวทเกดจากตอซงของ คณละเมยด ไมเพยงแตจะชวยลดตนทนใหชาวนาเทานน แตกยงเปนการเชอมโยงทชาวนาทงประเทศสามารถชวยรกษาทรพยากรปาและสงแวดลอมไปในตวอกดวย

“การทำนาดวยวธพฒนา “ขาวตอซง” ยงชวยลดการทำลายทรพยากรดน เมอปลกขาวในนาเดมไดกชวยลดการบกรกพนท ในการทำนาโดยเฉพาะ ในพนทมผนนาตดกบ ผนปาแลวยงชวยลดการใชสารเคม กเทากบวาลดปรมาณสารเคมทไหลลงไปสะสมในแหลงนำได…”

คณละเมยด ครฑเงน ไดรบการประกาศเกยรตคณยกยอง จากสำนกงานเลขาธการสภาการศกษา กระทรวงศกษาธการ เมอวนท 14 กมภาพนธ 2548 ใหเปนบคคลดเดนดานเกษตรกรรม ในฐานะครภมปญญาไทย สรางเสรมทนภมปญญาชาต ขยายโอกาสทางการศกษาและพฒนาประเทศไทยอยางยงยน

อำเภอลาดหลมแกว จงหวดปทมธาน มบคคลตวอยางเชนคณละเมยดทควรสรรเสรญไดชวยสรางสรรคแนวคด การทำนาวธใหมอนนำไปสความสำเรจ ทำใหชมชนสามารถ ปรบวถการดำรงอาชพใหดขน ตอสกบภาวะหนสนสำเรจ นอกจากชาวบานจะทำนาเปนอาชพหลกแลว การทำสวนสลบกบพนททำนา เชน สวนมะมวงพนธตางๆ สระบว ผกกระเฉดตามคนคลองนำ ตลอดจนการประมงนำจดกทำรายไดใหกบชาวนาไดอกทางหนง

เฉลว–ตาแหลว สญลกษณในทงเขยว

13

นกลาของแผนดน

ครอบ ครวของผมทำไรทำนาเหมอนชาวบาน ทวไปในหมบาน เมอวางเวนจากการ

ทำไรทำนา ชาวบานกจบกลมกนเหลา เลนการพนน จนดนแดนแหงนพรงพรอมไปดวยวงไพ วงไกชน วงเหลา และสนามมวย ชาวบานในหมบานเรมเปนหนเปนสนและมแนวโนมเปนหนเปนสนเพมขนเรอยๆ หลายครอบครวเกดปญหาจากหนสนทเกดขน กระทงป พ.ศ. 2539 ครตำรวจตะเวนชายแดนทเปนเพอนรวมวงเหลาไดชกชวนพอ...แกนนำวงเหลาของชาวบานไปเขารวมการสมมนาครรอบปาตะวนออก ในหวขอ “การใชประโยชนจากพชสมนไพรและผนปาตะวนออก” ณ ศนยวจยยาง จงหวดฉะเชงเทรา ตอนนนพอคดวาเปนโอกาสทไดไปกนเหลานอกบาน จงตดสนใจเขารวมการสมมนาในครงนน ซงนบเปนจดพลกผนและจดหกเหทสำคญในชวต เมอกลบมาจากการสมมนาคร งนนพอเรมทดลอง นำแนวคดการทำบญชชวตมาปฏบตจรงเรมตนจากพอเลกกนเหลา เลกเลนการพนน เลกอบายมขทกอยาง จากนนมาพอกเรมแบกจอบไปทสวน ซงเดมเปนทรกรางไมไดทำประโยชน

อะไร ลงมอปลกตนไม เพอนฝงในวงเหลาของพอกเรมลาจากและหาวาพอเสยสตเปนบาไปแลว เพราะอยดๆ กหายไปจากวงเหลาแลวไปขลกอยในสวน ไมไปไหนเหมอนเคย เมอทำบญชชวตไดระยะหนง เราทกคนในครอบครวเรมเขาใจเมอเหนตวเลขรายจายทตองจายออกไป ทกคนในบานจงหนมาทำบญชชวตซงทำใหเรารจกตวเองมากขน และเหนวาถาเรายงดำเนนชวตเชนนคงอย ไมรอด พอจงนำแนวคด “วนเกษตร” ทไดฟงการสมมนามาทดลองทำโดยเรมปลกพชผกแบบสวนปาทมพชผกผลไม ไมใชสอยและสมนไพรหลายชนดเอาไวกนไวใช แทนการปลกพชเชงเดยว และยดหลกทวา “ปลกทกอยางทกน กนทกอยางทปลก” การเปลยนมาปฏบตตามแนวคดวนเกษตรแมจะไมไดทำรายไดใหกบครอบครวมากนก แตกลดรายจายในครอบครว นอกจากนการปลกพชผกแบบวนเกษตรยงชวยใหสขภาพของคนในครอบครวดขนไมเสยงกบการสะสมสารเคม ไดกนผกทปลอดจากสารพษ สขภาพทางจตกดควบคกน ครอบครวมโอกาสไดสรางสมพนธภาพทดตอกนมากขน เกดความรสกเหนใจและรสกชวยเหลอกน เมอครอบครวผมมความสขและเขมแขงสามารถพงตนเองไดแลวพอจงมความคดวาอยากขยายแนวคดนสชมชน ไมนานกมผเหนดวยและเขารวมแนวคด ในขณะนนมประมาณ 10 ครอบครว ซงแตละครอบครวกมปญหาของตนเองทเปนผลมาจากการปลกพชเชงเดยวททำใหเกดหนสน เมอนำปญหาของแตละครอบครวมารวมกนและนงคดหาทางแกปญหาดวยกน ไดขอสรปวาควรใชการรวมกลมจดตง กลมสจจะออมทรพย จากนนพวกเราไดเดนทางไปศกษาดงานออมทรพยท จ.พระนครศรอยธยา ของ อ.สรนทร กจนตยชว แลวกลบมาทดลองจดตงกลมออมทรพยขน

ในป พ.ศ. 2540 มสมาชกเรมแรก 32 คน โดยสมาชกรวมถอหนคนละ 10 หน หนละ 10 บาท คอ เรมแรกฝากคนละ 100 บาท และไปดงานกลมสจจะออมทรพยของทานอาจารยสบน ท จ.ตราด จากนนจงไดนำรปแบบของกลมสจจะออมทรพยมาปรบปรงระบบการจดการออมทรพยโดยจดแบงกำไรทไดจากการออมทรพยเปน 2 สวน คอ สวนหนงไวสำหรบปนผลคนแกสมาชก และอกสวนจดเปนสวสดการใหกบสมาชกทกคนซงครอบคลมความเปนอยตงแตเกดจนถงไมมชวต เมอการจดการกลมออมทรพยเรมเปนรปเปนรางแลว กลมแกนนำกเรมมองเหนปญหาของชมชนอกอยาง คอ “ชาวบานทำนา ขาวไมพอกน” จงเขาไปตดไมในปาเพอนำไปขายนำเงนไปซอขาวกน ทำใหตนไมถกทำลายเปนจำนวนมาก กลมแกนนำจงไดรวมกนคดหาแนวทางการแกไขปญหาโดยจดตง “ธนาคารขาว” ซงดดแปลงแนวคดมาจากกลม ออมทรพยทนำเงนมารวมกนเพอชวยเหลอคนทเดอดรอน โดยการใหกยมขาวไปกนยามขาดแคลนขาว เมอถงหนาทำนาเกบเกยวขาวเสรจเรยบรอยแลวจงนำขาวมาคน จากการดำเนนงานดวยความคดนสามารถลดปญหาการบกรกเขาปาเพอตดไมไดอยางนาพอใจ พอเปนแกนนำในการสรางกระบวนการแกปญหาทเกดขนในชมชนโดยเลอกใชวธการทำงานตางๆขนดงทพดถงแลวในตอนตน ทงกลมสจจะออมทรพย เครอขายวนเกษตร ธนาคารขาว นอกจากนยงมกลมธนาคารปลาซง “ฝากได ถอนไมได” ธนาคารพนธไม “ถอนมา ปลกคน” และปาชมชน “ใชประโยชนจากปาดวยความเคารพและยงยน” รวมทงกลมเยาวชน “คนรกแมและสงแวดลอม” ธนาคารขยะ “ไรคา สมลคา” กลมแปรรปสมนไพร “เรยนรเรองการใชประโยชนจากพนธไม” กลมสขาวกลอง “เพอนสขภาพและเศรษฐกจ” เปนตน กวากจกรรมดๆ และสรางสรรคแบบนจะเกดขนในชมชน พอและแกนนำชมชนตองใชความพยายามและความอดทนอยางมากในการเรยนรปญหาและความผดพลาดทเกดขน ชวยกนวเคราะหและหาทางแกไขปญหาจนเกดกจกรรมเพอชมชนเหลาน พอจงเปนบคคลท “ปฏวต” ชวตตนเองจนนำความสขและสงดๆ สครอบครว เปนบคคลทนำความสขทงกาย ใจ สงคมและจตวญญาณมาสชมชนบานนาอสานแหงนอยางแทจรง “พอ” จงเปนบคคลตนแบบทดใหกบผมตลอดไป

“วรบรษของผม”ความเรยงเยาวชนทไดรบรางวลลกโลกสเขยวครงทหก ป 2547

นายพงษอาระยะ บตรจนทา

บางสวนจาก

เหนพอกนเหลาและเลนการพนน ตงแตจำความได พอกลบบานดกทกคน กลบมากทะเลาะกนกบแม ผมกลว วาพอกบแมจะเลกกนกลวพอกบแมจะไปคนละทาง ครอบครวจะถงจดแตกหก

14

รชญาพนบาน ป

เปบขาวทกคราวคำ จงสจำเปนอาจณ

เหงอกทสกน จงกอเกดมาเปนคน

ขาวนนะมรส ใหชนชมทกชนชน

เบองหลงซทกขทน และขมขนจนเขยวคาว

จากแรงมาเปนรวง ระยะทางนนเหยยดยาว

จากรวงเปนเมดพราว ลวนทกขยากลำบากเขญ

เหงอหยดสกกหยาด ทกหยดหยาดลวนยากเยน

ปดโปนกเสนเอน จงแปรรวงมาเปนกน

นำเหงอทเรอแดง และนำแรงอนหลงรน

สายเลอดกทงสน ทสซดกำซาบฟน

“ขาว” นชนอย นารถเหนอ

วฒนธรรม

“การ ปลกขาวครงแรกของโลกคงมในแถบดนแดนตะวนออกเฉยงเหนอของ ประเทศไทยจากหลกฐานการขดคนทางโบราณคดทโนนนกทา จงหวด

ขอนแกน และ บานเชยง จงหวดอดรธาน ยนยนวากลมชนทอาศยในดนแดนแหงน มความสมพนธกบขาวมาชานานกวา 3,280 ป กอนศรสตกาล แมไมอาจอางไดวา กลมชนทอาศยอยในแถบบานเชยงและโนนนกทากวา 5,000 ป กอนหนาน เปนบรรพบรษโดยตรงของคนแถบอสานในปจจบน แตสงหนงทสามารถสรปไดอยางชดเจนคอกลมชนทอาศยในบรเวณนมความผกพนกบขาวมานาน จนนกมานษยวทยาบางทานเรยกสงคมไทยเปนสงคมขาว”

เมอสำรวจดประเพณพธกรรมในปฏทนสบสองเดอนพบวา มประเพณพธกรรมเกยวกบขาวมากกวาอยางอน เชน พธเลยงผตาแฮก พธกำฟา หรอบญเบกฟา พธขอฝน พธรบขวญแมโพสพ พธกรรมหลงการเกบเกยว พธบญกมขาวใหญ พธทำบญคณลาน พธบญขาวประดบดน เปนตน

พธกรรมเหลานแสดงใหเหนถงความสำคญของขาวในฐานะพชพนธธญญาหาร และเปนอาหารหลกของผคนในภมภาคแถบน คณลงบวศร ศรสง ปราชญพนบานคนหนงไดเลาใหฟงวา “แผนดนมบญคณอนนตเอนก ถงเดอนเกาปลกขาวกไดกน เลยทำบญขาวประดบดน” ซงบงชวาความคาดหวงสงสดของผคนนน คอขอใหมขาว ปลา ผก อดมสมบรณตลอดชวตนนเอง

ทสำคญยงมขนบธรรมเนยมจารต กำหนดเปนขอคะลำ หรอขอตองหามเกยวกบพระแมโพสพหลายเรองราว เปนตนวา

• ไมตกขาวจากเลาในวนพระ เพราะถอวาเปนวนทชาวบานไปทำบญทำทานกนทวดมาก ผทมอยกจะออกเทยวหาอาหารกน การตกขาวในวนพระ เชอวาเปนการเรยกใหผมากนขาวในเลาดวย ทำใหขาวทมอยลดนอยลงไป

• เมอตกขาวสารไปแช (หมาขาว) ตองนงคกเขาใหเรยบรอย ไมยนโกงโคง เพราะลกษณะการยนตกขาวเชนนน ถอวาเปนการเหยยบยำเทพธดาแหงขาว หรอพระแมโพสพ อาจทำใหพระแมโพสพโกรธ บนดาลใหขาวขาดแคลนได

• เมอนำขาวขนเลาใหเอาใบคณ ใบยอ ยอดออย ยอดกลวย ยอดใบเกลดลน ไปเสยบไวทปากเลา เพราะ ใบคณ ใบยอ ยอดกลวย ยอดออย ใบเกลดลน เปนสวนของพชมงคล ทแสดงถงความเจรญงอกงาม ไมเหยวเฉาลมตายงาย ซงมเคลดวาจะทำใหขาวไหลมาเทมาไมบกไมพรอง

• เมอนำขาวขนเลา ตองนำเอาขวญขาว (ขาวทแยกไว) ไปทำบญใหทานทวดกอน จงเรมตก

ขาวในเลา ถอวาเปนการสอนใหมนษยรจกเออเฟอเผอแผ ทำบญบำรงศาสนา และแบงปนทำทาน

ใหผคนทยากไร

• เมอขาวสาร หรอขาวเปลอกหก หามใชเทาเขย เพราะเปนการไมรจกบญคณ หรอ

ดถกดแคลนพระแมโพสพ

• ในชวงฤดถอนกลากไมควรทำขาวจ ดวยถอเคลดวา จะทำใหตนขาวในนาใบเหลอง

แดงเหมอนขาวจ

• ควรเพาะปลก ขาวกำ (ขาวเหนยวดำ) ไวทศตะวนออกของทองนา ถอเปนขาว

ประธาน จะสงผลใหไมมแมลง หรอโรคภยมาเบยดเบยนตนขาว ขาวเหนยวดำสามารถนำมา

ใชประโยชนไดหลากหลายประเภท เชน นำมาทำขนม ทำขาวกระยาสารท ทำเหลาสาโท ทำ

ขาวหมาก เปนตน นอกจากนยงเปนขาวทใชประกอบพธกรรรมเซนสรวงบชาเทพยดาอกดวย

ปจจบนผคนในวฒนธรรมขาว ตางหลงลมพระคณ “ขาวแดงแกงรอน” ลมวถของชาวนา ทตองอาบเหงอตางนำ หลงสฟาหนาสดน เกดธรกจการคาขาว แสวงหาความรำรวยบนความทกขยากของชาวนาผผลตขาว แมแตคดกผดมหนตแลว นกถงถอยคำบทกวอมตะของ จตร ภมศกด ศลปนผยงใหญของชนชนชาวนาทวา

วตพอเพยงชขาวหมาก

(ขาวหมก)

เรม ตงแตนำขาวเหนยวมาลางเศษฝนผงออกแชนำ 2-6 ชวโมง นงพอสกประมาณ 40-60 นาท แลวผงขาว

ใหเยน จากนนนำขาวมาลางดวยนำสะอาดใหขาวไมตดกนแลวสะเดดนำราว 30 นาท พรมนำสะอาดใหขาวลอนออกจากกน (อตราสวนนำตอขาวเปน 2 :5) โรยลกแปงทบดละเอยดใหทวขาวและเคลาใหเขากน บรรจขาวในภาชนะแบบหลวมๆ ปดภาชนะไมใหมดหรอแมลงรบกวน หมก 2 - 3 วน ผลตภณฑขาวหมากทเมลดขาวนมเปนปย มรสหวานและมแอลกอฮอลเลกนอยสามารถเกบไวในตเยนได 2-3 เดอน

ขนตอนในการทำขาวหมาก

ขาวหมากเปนอาหารหมกพนบานของไทย ทำจากขาวเหนยวท งขาวเหนยว ธรรมดา และขาวเหนยวดำ แตขาวเหนยวดำมกไมคอยพบบอยนก ในการทำขาวหมากจะตองใชลกแปงขาวหมาก ซงมลกษณะเปนกอนแปงครงวงกลม สขาวนวล นำหนกเบา ในลกแปงขาวหมากจะมเชอราสกล Mucor sp., Amylomyces sp. ซงสามารถสรางเอนไซมอมเลสออกมายอยแปงในขาวเหนยวใหเปนนำตาล นำตาลหรอนำหวานทไดจากการยอยขาวเหนยวน เรยกวา นำตอย มความหวานประมาณ 30-40 องศาบรกซ (ปรมาณนำตาลคดเปนกรม ของนำซโครสตอ 100 มลลลตร) นำตอยทยอยไดในระยะแรกชวงวนท 1 และ 2 ยงไมคอยหวานจด เพราะแปงยงถกยอยไมสมบรณ จะเรมหวานจดประมาณวนท 3 และถาหมกไวนานเปนสปดาหจะมกลนเหลาออนๆ เนองจากมยสตบางชนดเชน ยสตในสกล Sacchacomyces sp., หมกนำตาลในขาวหมากเปน แอลกอฮอล จงควรเกบขาวหมากไวในตเยนเมอหมกไดทแลว

ขาวหมากหรอขาวหมก เปนอาหารพนบานของประเทศไทยทมแอลกอฮอลเลกนอยไดจากการนำขาวเหนยวนงสกหมกดวยลกแปงขาวหมาก ซงทำจากแปงขาวเจาผสมกบสมนไพรหลายชนด หมกทอณหภมหอง 2-3 วน จะไดขาวทนมฟเปนปย มนำออกมา มรสหวาน กลนคลายผลไม และมแอลกอฮอลเลกนอย

อาจารย ศรศกร วลลโภดม นกมานษยวทยาและ นกโบราณคดผครำหวอดอยกบภาคสนามมาอยางยาวนานไดตงขอสนนษฐานวา

มรดกภมปญญา ของปราชญทองถนไท

15

หนงสอพมพฉบบนเปนมตรกบสงแวดลอมโดยจดพมพดวยกระดาษผลตจากวตถดบทางการเกษตรทผานการใชงานแลว และเยอกระดาษรไซเคล

ฒนธรรมพนบาน ว

จากภมปญญาทองถน ภคบตร ชาญสวทยานนท

“การใชสารเคม ในไรนานน เปนผลมาจากการละเลยองคความรเดม ทสบทอดกนมาจากอดต และการดำรงชวตแบบพงพาตนเอง”

เทคนค ปญ หาหนงของเกษตรกรไทยทมหนสนอย ใน ขณะน เปนเพราะการใชสารเคม ในไรนา ในตอนแรกผลผลตทไดจากการใชสารเคมนน ออกดอกออกผลงอกงามด แตเมอใชสารเคมไปนานๆ ปฏกรยาทสารเคมทำตอดน เกดผลทำใหดนแขงเสอมสภาพลง ผลผลตกนอยลงตามไปดวย เกษตรกรเองกไมมความรมาก กคดวาจะตองใชปยเคม ยากำจดวชพช ยาฆาหญาเพมขน ผลผลตถงจะมากขน เมอใชสารเคมในปรมาณมาก ประกอบกบราคาขาวในทองตลาดทรงตวหรอตำลง ทำใหรายรบกบรายจายไมสมดลกน เกษตรกรจงเกดหนสนพะรงพะรง และเปนทมาของปญหาอกมากมาย ทางเลอกหน งทสามารถชวยเกษตรกรทถลำลกลงไปกบการใชสารเคมใน ไรนานนคอ การกลบไปหาองคความรทเกดจากการเรยนร กนมาในอดต จากปยาตายาย ถงลกหลาน ตกทอดกนมารนตอรน หรอทเราเรยกวา “ภมปญญาทองถน” นนเอง

เกษตรกรทองถนทานหนงทเคยประสบปญหาจากการใชสารเคม ลงทนลงแรงเพอใหไดผลผลตมาก แตรายไดจากผลผลตทออกจำหนายสวนทางกบรายจาย จงเกดหนสนมากมาย เกษตรกรทานนจงกลบมาตงสตใหม คดหาวธแกไข พยายามไมใชสารเคม จนสดทายเกดทางเลอกใหมขนมาคอการทำนาแบบเกษตรธรรมชาต คอไมไถพรวน ไมใชปยเคม ไมใชยาฆาแมลง และไมกำจดวชพช เกษตรกรทานนกคอ

แชนำประมาณ 3 วนเพอใหตนขาวขนมาประมาณ 1 องคล ตกเยนของวนท 3 นำตนกลาสรงนำเอานำออกพกทงไว คางคนโดยไมโดนแสง และในเชาของวนท 4 นำกลาไปหวานลงในนา และเมอตนกลาหวานลงไปในนาเปนวนท 4 วชพชกพงแตกหนออกมาเพยงแค 1 องคล แตตนขาวเองนนไดเจรญเตบโตแลวเปนวนท 7 จงปลอยนำเขานา ทวมเมลดหญาและวชพชทพงแตกหนอตาย โดยไมตองใชยาฆาหญา

ภมปญญาทองถนนนเปนความรทบรรพบรษไดสรางเอาไว โดยเกดจากการลองผดลองถกกนมานบครงไมถวน และเปนการถายทอดประสบการณการเรยนรเหลานนสรนลกรนหลานในชมชน แตความรเหลานนกำลงจะสญหายไปพรอมกบการเปลยนแปลงในสงคมสมยใหม และเมอสงคมสมยใหม นำความรใหมเขามาใชโดยปราศจากการพจารณา ทำใหระบบพนฐานของความเปนอยสนคลอน โดยจะเหนไดจากการใชสารเคมในไรนา และผลทตามมานนกเกดเปนหนสะสมในหมชาวไรชาวนา ดงนนภมปญญาในแตละทองถน นาจะเปนคำตอบทดสำหรบการดำรงชวต การพงพาตนเอง ดวยการประยกต ปรบปรง ใหเหมาะสมในกาลปจจบน และควรคาอยางยงในการศกษา เกบขอมล และถายทอดภมปญญาเหลานนสรนลกหลานตอไป

พอคำเดอง ภาษ ชาวนากงอำเภอแคนดง จ.บรรมย การไมไถพรวน เพราะการไถพรวนเปนการทำใหดน

โปรงในชวงสนๆ เทานน และจะเปนการฆาสตวในดน เชน ไสเดอน ซงทำหนาทพรวนดน

การไมใชปยเคม เพราะปยเคมทำใหดนเสย ดนแขง ไมใชยาฆาแมลง เพราะเมอใชยาฆาแมลง ในปตอๆไป

แมลงจะเกดการดอยา และจะตองเพมปรมาณการใชยา มากขน และการไมกำจดวชพช เทคนคงายๆ ในการไมกำจด

วชพชของพอคำเดองกคอ เรมตนจากการเพาะเมลดขาวเพอใหกลาขนมา หลงจากนนหวานลงในไร เมอขาวโตในระยะพนนำ (ประมาณ 10เซนตเมตร) กเอาฟางคลมดนหนาประมาณ 4 เซนตเมตร เปนการกำจดวชพชทกำลงเจรญงอกออกมาในระดบแรก หลงจากนนกปลอยนำเขาทนา เปนการกำจดวชพชในสวนทเหลอ แตผลขางเคยงเลกๆ กคอ วชพชและหญาทเนาตายจะปลอยกาซมเทนออกมา ทำใหตนขาวเหลองในระยะหนงประมาณไมเกน 2 อาทตย หลงจากนนตนขาวกจะกลบมาฟนตว และเจรญเตบโตตามปกต

อกเทคนคหนงของการไมใชยาฆาหญา เปนผลของการศกษาองคความรของภมปญญาทองถนโดย ลงทองเหมาะ แจมแจง เกษตรกรจากสถาบนการเรยนรเกษตรอนทรยอำเภอศรประจนต จงหวดสพรรณบร เปนผถายทอดภมปญญาทองถนสรนปจจบน นนคอการนำเมลดขาวทเตรยมไว

16