231

XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun

Antalya İlinde Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmesi Programından (KKYDP) Yararlanan İşletmelerin Genel Yapısının İncelenmesi

Y. Taşcıoğlu1, C. Sayın

1Yrd. Doç. Dr., Akdeniz Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü, 07070, Antalya E-posta: ytascioglu@akdeniz.edu.tr ÖZET Türkiye’de kırsal kalkınmaya yönelik özelikle son yıllarda çeşitli proje ve programlar uygulanmakta olup bunların önemli bir bölümü bölgesel düzeyde projelerdir. Tarım, Gıda ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından hazırlanan 2006-2010 Ulusal Tarım Stratejisi'nde, doğal kaynakları koruma şartıyla kırsal alanların kalkınmasına yönelik programların uygulanacağı belirtilmiştir. KKYDP, 2006 yılında yürürlüğe girmiş yıllık etaplar halinde Türkiye genelinde uygulanmaya başlanmıştır. LEADER yaklaşımında olduğu gibi tabandan tavana katılımcı yaklaşımını benimseyen, yerel kapasiteyi ve örgütlenmeyi geliştiren, istihdam yaratma potansiyeli olan, üretici gelirlerini artıran ve çeşitlendiren, tarıma dayalı küçük ve orta ölçekli sanayinin gelişmesini ve yaygınlaştırılmasını esas alan projeler, program kapsamında desteklenmektedir. Program, Türkiye'de il bazlı kırsal kalkınma amaçlı ilk program özelliğindedir. Antalya ilinde ise 2006-2012 yılları arasında programdan bir çok işletme faydalanmıştır. İl genelinde depolama, işleme, üretim, ambalajlama, tasnif, paketleme ile altyapı ve basınçlı sulama sistemi başta olmak üzere farklı konularda 79 adet proje programdan yararlanmıştır. Antalya ilinde program kapsamında hibe desteği alan işletmeler makine ekipman alımı, kapasite arttırma vb. alanlarda girişimlerde bulunmuştur. Bu çalışmada; Türkiye’de kırsal kalkınma politikalarında il bazında uygulama alanı bulan ve yerel girişimlerin potansiyelini ortaya çıkarmak ve bu alanların kalkınmasında önemli katkılar sağlayacak olan programın genel yapısı, destekten yararlanan işletmelerin faaliyet kolları, bölgeye etkileri sürdürülebilir kalkınma açısından incelenmiştir. Anahtar Kelimeler: Kırsal Kalkınma, Bölgesel Kalkınma, Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmesi Programı, Kırsal Yatırım

General Structure Assessment of the Enterprises benefitted from Rural Development

Investment Support Program in the Province of Antalya ABSTRACT In recent years, particularly several projects and programs are carried out on rural development in Turkey of which most of them are regional projects. In 2006-2010 National Agriculture Strategy p repared by M inistry of Agriculture, it was s tated that the rural development programs would be supported on the condition of natural resource conservation. In Turkey, Rural Development Investment Program entered into the force in 2006 to be implemented gradually in years. Likewise LEADER approach, in this program, projects that adopt participation from lower to the upper level, develop the capacity of local entrepreneurship and organization, increase and diversify the employment’s and producer’s income having employment formation potential, provide and generalize development of small and medium sized enterprises based on agriculture are supported. This program is the first program aiming rural development based on provinces in Turkey. Between 2006-2012 years, great deals of enterprises were benefitted from this program. In provincial-wide, 79 projects on different topics such as warehousing, processing, production, packaging, classification, bundling, infrastructure and pressured irrigation system being in the first place were taken advantage of this program. In Antalya province, enterprises that were granted aid had made an attempt on machine, equipment purchases, capacity increases etc. In t his study, it is aimed to make out the potential of local entrepreneurs related to rural development policies in Turkey based on provinces and to evaluate the enterprises benefitted from this program based on their fields of activities along with their effects on region in terms of sustainable development. Keywords: Rural Development, Regional Development, Rural Development Investment Support Program, Rural Investment

1. GİRİŞ

Kalkınma, ülkelerin ortak amacı olup ekonomik, toplumsal, siyasal yapılarının değişerek, insan yaşamının ekonomik ve sosyal alanda ilerlemesi, refahının artması olarak tanımlanmaktadır. Harris (1992), kalkınmayı ekonominin büyümesi, yapısının değişmesi ve gelir dağılımının düzeltilmesi ile siyasal ve kültürel alanda iyileştirmeler yapılması olarak tanımlamaktadır.

Kalkınmanın dengeli olabilmesi için nüfus dinamikleri, doğal kaynaklar, ekonomik faaliyetler, teknolojik gelişmeler, sosyal ve kültürel yapıların bir bütün halinde ele alınarak birbirleri ile uyumunun sağlanması ve sonucunda planlama ile politika geliştirme sürecinin iyi analiz edilmesi gerekmektedir. Kalkınmada beklenen hedeflere ulaşabilmek için, toplumun eğitim, sağlık ve insan gücü yönünden nit eliklerinin iyileştirilmesi, yaşam standardının yükseltilmesi, bölgeler ve yerleşim yerleri arasındaki farklılıkların giderilmesi en önemli amaçlardan birisi olmalıdır (Anonim 2002).

Ancak dünyada yaşanan kalkınma girişimleri kırsal alanın aleyhine kentsel alanın ise lehine gelişmiştir (Van den Bor vd 1997). Dünyada genellikle kentsel alanlar kalkınmanın ve gelişmenin temel odak noktaları olduğu kabul edilmiştir. Sanayileşme ile birlikte kırsal alandan kentsel alana göç hızlanmış, bunun sonucunda kalkınma ve gelişme için kentsel alana verilen önem artmış, buna karşılık kırsal alan göz ardı edilmiştir. Son yıllarda artan göç

232

Kırsal Kalkınma

olgusu, kentsel alanın gelişmesini olumlu yönde etkilerken toplumsal sorunların ortaya çıkmasına neden olmuş buna karşın kırsal alanda ekonomik anlamda yaşam şartlarının zorlaşmasına yol açmıştır. Son yıllarda ise toplumsal kalkınma için kentsel ve kırsal alanlar arasında ayrımın yapılmaması, kalkınmanın bir bütün olarak ele alınması düşüncesi günümüzde yaygınlaşmıştır (Taşcıoğlu vd 2008).

Ülkelerdeki gelişmelerle birlikte dünyada kırsal alanın kalkındırılmasına yönelik çeşitli politikalar geliştirilmekte ve uygulanmaktadır. Avrupa’da özellikle Avrupa Birliği (AB) üyesi ülkeler başta olmak üzere birçok ülkede kırsal alanların kalkınması için teşvik programları uygulanmaktadır. Türkiye’de ise kırsal kalkınma faaliyetleri kuruluşundan günümüze kadar devam etmekte, birçok kamu kurum ve kuruluşu yanında, meslek örgütleri, vakıflar, kooperatifler, birlikler, özel kuruluşlar ve üniversiteler kırsal alanla ilgili çalışmalar yürütmektedir (Bakırcı 2003).

Türkiye’de kırsal kalkınmaya yönelik bölgesel faaliyetler yanında kalkınma odaklı çeşitli programlar yürütülmektedir. Bunlardan birisi de 2003 yılında yayımlanan Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi (UKKS)’nde belirtilen esaslara göre oluşturulan 06.04.2006 tarih ve 26131 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak uygulamaya konulmuş olan “Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmesi Programı”dır (RG 2006).

Program ile doğal kaynakların korunmasını dikkate alarak, kırsal alanda gelir düzeyinin yükseltilmesi, altyapının iyileştirilmesi, tarımsal üretim ve tarımsal sanayi entegrasyonunun sağlanması, gıda güvenliğinin güçlendirilmesi, kırsal alanda alternatif gelir kaynaklarının yaratılması, yürütülmekte olan kırsal kalkınma çalışmalarının etkinliklerinin artırılması, temel kamu hizmetlerinin düzeyinin yükseltilmesi, hizmetlere erişimin artırılması ve kırsal toplumda belirli bir kapasitenin yaratılmasına ilişkin usul ve esasların belirlenmes i amaçlanmaktadır (RG 2006). Programda kabul edilen destek oranı kırsal alanda ekonomik ve sosyal gelişmey i sağlamak için gerçek ve tüzel kişilerin ekonomik faaliyete ve kuruluşların mevcut tarımsal sulama altyapı tesislerinin rehabilitasyonu yatırımlarına yönelik olarak hazırladıkları hibe başvurularının, belirtilen usul ve esaslar doğrultusunda yapılan değerlendirmeleri sonucunda seçilecek yatırım projelerine ait hibeye esas proje tutarlarının , ekonomik yatırımlara yönelik olanlarında %50’si, basınçlı sulama sistemine yönelik olanlarında ise %75’i hibe desteği olarak program kaynaklarından karşılanacağı, program içindeki çeşitli yatırım projelerine destek verileceği belirtilmiştir (RG 2006).

Türkiye’de kırsal kalkınmaya yönelik özelikle son yıllarda çeşitli proje ve programlar uygulanmaktadır. Ancak yapılan bu projelerin tamamı bölgesel düzeyde kalkınma amaçlı projelerdir. Ancak KKYDP ise ülke geneli ve il kapsamı ile Türkiye’de yapılan kırsal kalkınma amaçlı ilk program özelliğindedir.

Bu çalışmada, Türkiye’de kırsal kalkınma politikalarında il bazında uygulama alanı bulan ve yerel girişimcilerin potansiyelini ortaya çıkarma ve kırsal kalkınma faaliyetlerine önemli katkılar sağlayacak olan KKYDP’nın genel yapısı, destekten yararlanan işletmelerin faaliyet kolları, kırsal alana etkiler incelenmiştir.

2. MATERYAL VE METOT

Çalışma, ikincil verilerden elde edilen literatüre dayalı bir araştırmadır. Bu kapsamda istatistiki bölge birimleri sınıflandırmasına göre Antalya, Burdur ve Isparta illerini kapsayan TR61 bölgesi ve Antalya ilinin gerek program ile ilgili verileri gerekse TÜİK tarafından yayınlanan önemli sürdürülebilir kalkınma göstergeleri çalışmada kullanılmıştır.

Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sisteminin 2012 yıl nüfus sayım verilerine göre Antalya ili nüfusu 2.043.482 kişi olup nüfusun %71'i il ve ilçe merkezlerinde yaşarken %29'u bucak ve köylerde yaşamaktadır. İlin yıllık nüfus artış hızı ‰32.40 ile ‰13.49 değeri olan Türkiye değerinin üzerindedir. Ayrıca Antalya ilinin 2010-2011 net göç oranı ‰13.23 ile ülke genelinde en fazla göç alan ikinci ildir.

İlde işgücüne katılım oranı %58.6 ve istihdam oranı %52.1.'dir. Antalya, tarım ve turizm sektörleri başta olmak üzere önemli ekonomi sektörlerinin faaliyetinin yapıldığı,

coğrafi konumu, verimli toprakları, zengin su kaynakları nedeniyle ilk çağlardan beri çeşitli medeniyetlere ev sahipliği yapmış bir yerdir. 3. BULGULAR VE TARTIŞMA

Kırsal Kalkınma Yatırımların ın Desteklenmesi Programı kapsamında Antalya ilinde 74 ekonomik yatırım, 11 altyapı basınçlı sulama sistemi ve yaklaşık 5500 adet makine-ekipman alımları projesi olmak üzere 5585 proje tamamlanarak hibe desteğinden faydalanmıştır. Sulama projeleri ile yaklaşık 16 b in dekar tarım alanı basınçlı sulama ile sulanmaya başlamıştır.

İlde ekonomik, alt yapı yatırımları ile makine-ekipman alımları kapsamında projelerin toplam yatırım tutarı 48 milyon TL olup yaklaşık olarak 25 milyon TL hibe desteği verilmiştir. Program kapsamında tamamlanan 74 projeden 1560 kişiye istihdam sağlanmış olup, tesislerin aktif hale gelmesiyle 250.000 çiftçi doğrudan tesislerden faydalanmıştır (Erçin, 2011).

Kırsal Kalkınma Yatırımların ın Desteklenmesi Programı ile Türkiye genelinde olduğu gibi Antalya tarımı yeni bir ivme kazanmış, kırsal alanda yapılan yatırımlar ve sanayi tesisleri ile buluşmuştur (Erçin, 2011).

233

XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun

3.1. Antalya İlinde Yatırım Konuları, Proje Limitleri ve Destekleme Oranları

Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmesi Programı kapsamında; ekonomik, altyapı ve makine-ekipman yatırımları yapılmaktadır.

3.1.1. Ekonomik yatırımlar

Tarıma dayalı ekonomik yatırımlar destekleme programı kapsamında (RG, 2014); a) Tarımsal ürünlerin işlenmesi, depolanması ve paketlenmesine yönelik yeni tesislerin yapımı, b) Tarımsal ürünlerin işlenmesi, depolanması ve paketlenmesine yönelik mevcut faal olan veya olmayan

tesislerin kapasite artırımı ve teknoloji yenilenmesi, c) Tarımsal ürünlerin işlenmesi, depolanması ve paketlenmesine yönelik kısmen yap ılmış yatırımların

tamamlanması, ç) Alternatif enerji kaynakları kullanan yeni seraların yapımı, d) Tebliğ kapsamında bulunan konularla ilgili tarımsal faaliyetlere yönelik yapılmış veya yapılacak tesislerde

kullanılmak üzere, alternatif enerji kaynaklarından jeotermal, biyogaz, güneş ve rüzgar enerjisi üretim tesislerinin yapımı,

e) Koyun, keçi ve manda konularında sabit yatırım projeleri hibe desteği kapsamında değerlendirmekle birlikte Antalya ilinde en fazla bölgede üretilen meyvelerin uzun süre korunması için yapılan soğuk hava deposu kurulumunda hibe desteği verilmiştir (Çizelge 3.1).

Çizelge 3.1. Antalya İlinde Sektörel Bazda Ekonomik Yatırım Projeleri (2006-2012)

Faaliyet Alanı Proje Adedi

Proje Toplam Tutarı (TL)

Soğuk Hava Deposu 28 14.039.105,06 Z.yağı, Eterik Yağlar, Aromatik Bitki İşleme, Üretim ve Ambalajlama Tesisi 13 5.934.044,09 Sebze Tasnif ve Ambalajlama Tesisi 7 3.351.763,55 Süt ve Süt Ürünleri İşleme Tesisi 6 1.853.000,00 Çelik Silo Yapımı 3 1.683.578,86 Alternatif Isıtmalı Sera Projesi 5 1.664.881,00 Un ve Yem Fabrikaları Tesisi 3 1.481.578,86 Et ve Et Ürünleri İşleme Tesisi 4 1.418.000,00 Üzüm İşleme ve Şarap Fabrikası 3 1.200.252,80 Kuruyemiş Paketleme Tesisi 2 862.750,00 Tahin Üretimi ve Ambalajlama Tesisi 1 500.000,00 Mantar İşleme Tesisi 1 350.000,00 Su Ürünleri İşleme Tesisi 1 347.609,00 Pekmez Üretim Tesisi 1 350.000,00 Keçiboynuzu (Harnup) İşleme Tesisi 1 344.000,00 TOPLAM 74 33.715.682,22

Kaynak: Anonim, 2011

Şekil 3.1. Antalya İlinde Ekonomik Yatırımların Faaliyet Alanlarına Dağılımı (Değer)

234

Kırsal Kalkınma

Antalya bölgesinde hibe desteğinden yararlanan işletmelerin %37.8'i soğuk hava depo yapımı için programdan faydalanmış olup bu işletmeler hibe destek miktarının ise yaklaşık %42'sini almıştır. Soğuk hava d epo yatırımların ı zeytinyağı, eterik yağ, aromatik bitki işleme, üretim ve ambalajlama tesisi (%18) ve sebze tasnif ve paketleme tesis (%10) yatırımları izlemiştir (Şekil 3.1). Programın uygulamaya başladığı yıldan önceki dönemlerde il sınırları içinde üretilen sebze ve meyveler bölgede uygun şartlarda soğuk hava deposu bulunmaması nedeniyle gerekli şarlarda değerlendirilmekteydi. Ancak program ile birlikte Antalya ilinin ihtiyacı olan başta depolama olmak üzere diğer pazarlama faaliyeti program kapsamında giderilmiştir.

3.1.2. Altyapı sulama yatırımları Basınçlı sulama sistemi yatırım konuları, kamu kurumları tarafından yapılmış mevcut sulama tesislerinin

basınçlı sulama tesisine dönüştürüldüğü, toplu basınçlı sulama tesisi yatırımlarına yönelik proje başv urularını kapsamaktadır (Beycan, 2009).

Çizelge 3.2. Antalya İlinde Altyapı Projeleri Kapsamında Hibe Desteği Alan Kooperatifler ve Hibe Miktarları

Sıra No İlçe Etap Yatırımcının Adı

Sulanan Alan (Da)

Toplam Proje Tutarı

(TL)

Hibeye Esas Tutar (TL)

Hibe Tutarı (TL)

1 Korkuteli VI. Bozova Sulama Koop. 1.550 58.410,00 598.410,00 448.808,00 2 Korkuteli IV. Sülekler Sulama Koop. 1.851 499.907,27 499.907,27 374.930,45 3 Korkuteli IV. Küçükköy Sulam Koop. 2.804 499.886,90 499.886,90 374.915,18 4 Korkuteli V. Yelten Sulama Koop . 1.303 499.563,32 499.563,32 374.672,49 5 Korkuteli V. Bahçeyaka Sul. Koop. 2.609 499.993,74 499.993,74 374.995,31 6 Korkuteli V. Çomaklı Sulama Koop. 1.767 499.918,34 499.918,34 357.688,76 7 Korkuteli IV. Bozova Sulama Koop. 1.562 496.915,19 445.915,19 334.436,39 8 Korkuteli III. Garipçe Köyü Sul. Koop 1.130 424.800,00 400.000,00 300.000,00 9 Korkuteli IV. Yelten Sulama Koop . 1.751 428.540,00 370.540,00 277.905,00

10 Demre III. Beymelek Sul. Koop. 522 331.500,00 331.500,00 248.625,00 11 İbradı I. İbradı K.H.G. Birliği 230 217.939,00 141.139,00 105.854,25

TOPLAM 15.529 4.457.373,76 4.248.204,76 3.572.830,83 Kaynak: Anonim, 2011

Programın II. etaptan sonra tarımsal altyapı destekleme programı kapsamında mevcut sulama tesislerinin

basınçlı sulama tesisine dönüştürülmesine yönelik iyileştirme ve geliştirme yatırımları için yapılmak istenen başvurular kabul edilmektedir. Tarımsal altyapı yatırımları destekleme programı kapsamında yeni sulama tesisi yapımı projelerine hibe desteği verilmemektedir. Mevcut su kaynağından suyun alınması amacıyla tesis edilecek sulama yapıları ve yeraltı su kaynaklarının kullanılması amacıyla suyun çıkarılmasına yönelik kuyu açılması işleri için proje başvuruları kabul edilmemektedir (RG, 2007).

Antalya ilinde altyapı projeleri kapsamında hibe desteğinden kooperatifler yararlanmıştır. Söz konusu kooperatifler Antalya ilinin iç kesimlerinde meyve üretiminin yoğun olarak yapıldığı ve sulama sisteminin gerekli olduğu bölgelerdeki sulama kooperatifler hibe desteğinden yararlanmıştır. İl genelinde toplam 15.529 da alan sulama sistemine kavuşmuştur. Kooperatifler yaklaşık 4.5 milyon TL projeli yatırım için 3.5 milyon TL hibe desteği kullanmıştır (Çizelge 3.2).

3.1.3. Makine ve ekipman yatırımları KKYDP kapsamında Makine ve Ekipman Alımlarının Desteklenmesi Programı, kırsal alanda belirlenen bazı

tarımsal makine ve ekipman alımlarına yönelik yapılan harcamaların belirli oranlarda hibe olarak finansmanı yoluyla, tarımsal alet ve makine altyapısı yönünden güçlendirilmesi, gelir ve sosyal standartların geliştirilmes i, tarım sektöründe yeni teknolojilerin kullanımını yaygınlaştırarak; daha kaliteli ve pazar isteklerine uygun üretim yapılmasını sağlama, üreticilerin işlerini kolaylaştırma ve üretim maliyetlerini düşürerek uluslararası alanda diğer ülkeler ile rekabet edebilmek amacıyla uygulamaya konulmuştur (Demir, 2013).

Antalya ilinde 2006-2012 yılları arasında yaklaşık 5500 adet tarımsal makine ve ekipman alımı için KKYDP’na proje kabul edilmiştir. Program kapsamında birinci etaptan beşinci etaba kadar makine ve ekipman alım programına başvuran üretici sayısı yıllar itibariyle artarak devam ettiği, 2012 yılında verilen altıncı etapta ise başvuruların azaldığı görülmektedir (Şekil 3.2).

235

XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun

Şekil 3.2. Antalya İlinde Makine Ekipman Yatırımlarının Etaplara Göre Dağılımı

KKYDP kapsamında Antalya ilinde çok çeşitli tarımsal makine ve ekipman alınmış olup bunlar; el traktörü,

pulverizatör, basınçlı sulama, mibzer, diskaro-goble, sap parçalama makinesi, süt sağım makinesi, toprak frezesi, çayır biçme makinesi, motor tırpan, arıcılık makine ekipman, silaj makinesi, balya slaj makinası, yem hazırlama makinesi, soğuk taşıma aracı, sıra arası çapa, koyun kırkma, zeytin hasat makinesi, gübre dağıtım makinesi, biçe r bağlar, patates söküm makinesi, hububat harman makinesi, su ürünleri kuluçka dolabı, lazerli tesviye aleti, pancar söküm makinesi, taş toplama makinesi, sap toplama makinesi, anıza direk ekim, pamuk toplama, tambur filtresidir. 3.2. Programın İle ve Bölgeye Yansımaları

Kırsal Kalkınma Yatırımları Destekleme Programı, kırsal alanda yaşayanların gelir düzeyinin yükseltilmesi, kırsal alanın gelişmesini engelleyen en önemli unsurların başında gelen altyapının iyileştirilmesi, tarımsal üretim ile tarımsal sanayi entegrasyonunun sağlanması, kırsal alanda alternatif gelir kaynaklarının oluşturulması gibi unsurları amaçlamıştır. Programda 2006 – 2010 Ulusal Tarım Stratejisi çerçevesinde, kırsal alanda yaşayanların bireysel ve/veya bir arada yapacakları öz sermayeye dayalı projeli yatırımları için Türkiye genelinde kırsal alanda ekonomik ve sosyal gelişmeyi sağlamak için, gerçek ve tüzel kişilerin tarım ürünlerinin işlenmesi, değerlendirilmesi ve pazarlamasına yönelik ekonomik faaliyet yatırımları ile kuruluşların mevcut altyapı tesislerinin rehabilitasyonuna yönelik yatırımlarını teşvik etmek ve desteklemek amacıyla yapılması gerekenlere ilişkin hususlar belirlenmiştir. Ancak programın gerek Antalya iline gerekse ilin içinde bulunduğu TR61 kodlu Batı Akdeniz Bölgesine önemli sürdürülebilir kalkınma göstergelerine olumlu yansımadığı görülmüştür.

Şekil 3.3. TR61 Bölgesinde İktisadi Faaliyet Koluna Göre İstihdam Edilenlerin Payları (%)

İktisadi faaliyet kollarına ve bölgelere göre istihdam verilerine göre programın başladığı 2006 yılında bölgede

istihdam edilenlerin %15.2'si tarım, %29.3'ü sanayi ve %55.5'i hizmetler sektöründe olmasına karşın programın başladığı 2006-2013 yılları arasında istihdam edilenlerin sektörel dağılımında sanayi sektörü dışında önemli bir değişiklik olmamıştır. Bölgede 2013 yılında tarım sektöründe istihdam edilenler toplam istihdamdaki payı %13.5'e düşerken sanayi sektörünün payı %32.1'e ve hizmet sektörünün payı ise %54.3'e yükselmiştir. Programın başladığı

236

Kırsal Kalkınma

yıldan 2013 yılına kadar geçen sürede kurulan işletmeler sanayi sektöründe yaklaşık %2.8'lik bir istihdam artışına neden olmuştur (Şekil 3.3).

Şekil 3.4. TR61 Bölgesinin İşgücüne Katılım Oranı (%), İşsizlik Oranı (%) ve İstihdam Oranı (%)

Bölgenin istihdama katılım oranı, işsizlik oranı ve istihdam oranına göre progamın başladığı 2006 yılında

işsizlik %7.7 iken 2013 yılına kadar dalgalı bir seyir izlemiş ve bu oran 2006 yılındaki seviyeye geri gelmiştir. Bu karşılık aynı dönem içinde işgücüne katılım ve istihdam oranlarında ise yaklaşık %1-2 artış olmuştur (Şekil 3.4).

Şekil 3.5. TR61 Bölgesinin Yıllık Sanayi Üretim Şekil 3.6. TR61 Bölgesinin Tarımsal Hammadde ve Endeksi (2005=100.0) Canlı Hayvanların (G462) ve Gıda, İçecek ve Tütün Toptan Ticareti (G463) (2005=100)

ABD başlayan ve tüm dünyayı etkileyen 2009 yılındaki finansal kriz Türkiye'yi de etkilemiş ihracat miktarında ve değerinde düşüş yaşanmıştır. Bu dönemde Türkiye ihracatı 130 milyar $’dan 100 milyar $’a düşmüştür. İhracatın %30 oranında düşmesiyle birlikte, ihracata yönelik üretim yapan sanayi işletmeleri üretimlerini azaltma yoluna gitmişlerdir. Bu durum bölgede aylık sanayi üretim endeksini de etkilemiş 2005 yılından sonra hızlı olarak artan endeks 2009 yılında azalmış 2005 yılındaki düzeye inmiş daha sonra alınan tedbirler ile endeks tekrar artarak 2012 yılında 2005 yılına göre %27.3 oranında artış göstermiştir (Şekil 3.5).

Programın başladığı 2006 yılında bölgede tarımsal hammadde ve canlı hayvanların toptan ticaretinde 2005 yılında 100 olan ve 2006 yılında ise fazla büyümeyen endeks 2008 yılından sonra hızlı bir artış ile 2012 yılında 314.6 olarak gerçekleşmiştir. Bölgede aynı dönemde gıda, içecek ve tütün toptan ticaretinde ise yaklaşık %62.3 artış gerçekleşmiştir (Şekil 3.6).

237

XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun

Şekil 3.7. TR61 Bölgesinin Cari Fiyatlarla Bölgesel Şekil 3.8. Kişi Başına Gayrisafi Katma Değer

Gayrisafi Katma Değer (milyon TL) (bin TL ve bin $) Programın başlangıcından günümüze kadar hem bölgenin cari fiyatlarla gayri safi katma değerinde hem de

bütün sektörlerde önemli artışlar gerçekleşmiştir. Nitekim 2006 yılında cari fiyatlarla bölgesel gayri safi katma değer 26.5 milyon TL iken 2011 yılında yaklaşık %72.5 artışla 45.7 milyon TL'ye çıkmıştır. Aynı dönemlerde hizmet sektöründe %74.5, sanayi sektöründe %45.2 ve tarım sektöründe ise %90.0 artış gerçekleşmiştir (Şekil 3.7).

Bölge kişi başına gayrisafi katma değer programın başladığı 2006 yılında 11.215 TL iken 2011 yılında yaklaşık 17.000 TL'ye kadar çıkmıştır (Şekil 3.8).

Şekil 3.9. TR61 Bölgesinin Cari Fiyatlarla Bölgesel Gayri Safi Katma Değer- İktisadi Faaliyet

Kollarına Göre Temel Fiyatlara Göre Endeksi, 2004-2011 Bölgede iktisadi faaliyet kollarına göre gayrisafi katma değer sektörler itibariyle 2006-2011 yılları arasında

önemli ölçüde artış göstermiştir. Programın başlangıç döneminden 2011 yılına kadar gayrisafi katma değerde hizmetler sektöründe %75.2, sanayi sektöründe %67.6 ve tarım sektöründe %65.3 oranında artış yaşanmıştır (Şekil 3.9).

Programın başladığı 2006 yılından 2011 yılına kadar bölgede sektörlerin gayrisafi katma değer içindeki payları incelendiğinde önemli bir değişiklik olmadığı görülmektedir. Nitekim program kapsamında desteklenen tarıma dayalı sanayi işletmelerin yer aldığı sanayi sektörünün payı 2006 yılında %15.7 iken %15.3 azalarak 2011 yılında %13.3'e kadar düşmüştür. Aynı dönemler içinde tarım sektöründe %9.9 artarken hizmetler sektörü %1.3 artmıştır (Şekil 3.10).

238

Kırsal Kalkınma

Şekil 3.10. TR61 Bölgesinin Sektörlerin Gayri Safi Katma Değer İçindeki Payları, 2004-2011

Şekil 11. Türkiye'de ve TR61'de İstihdam Edilenlerin Yıllar ve İktisadi Faaliyet Kolları Göre Payları (%)

Programın faaliyet kollarına göre istihdam durumu Türkiye ve bölge itibariyle incelendiğinde ise Türkiye

genelinde programın başladığı 2006 yılından 2013 yılına kadar toplam istihdamda tarımın payında önemli bir değişiklik olmamıştır. Bölgede ise aynı dönemlerde tarımın toplam istihdamdaki payı %29.3'ten %32.1'e çıkmışt ır. Sanayi sektörünün toplam istihdamdaki payı ise Türkiye genelinde önemli oranda değişmez iken bölge itibariyle sanayi sektöründe istihdam edilenlerin payında yaklaşık %10 azalma olmuştur (Şekil 3.11).

4. SONUÇLAR

Kalkınma, ülkelerin ulaşmayı istedikleri bir hedef ve gelişen bir hareketler dizisi olup kalkınmanın dengeli olabilmesi için ekonomik, sosyal ve kültürel yapılar arasındaki uyumun sağlanması, planlaman ın ve politika geliştirme süreçlerinin iyi analiz edilmesi ve oluşturulması gerekmektedir. Kırsal kalkınma faaliyetleri ülkeden ülkeye değişiklik göstermektedir. Kırsal kalkınmada ülkelerdeki gelişmelerle birlikte dünyada kırsal alanların kalkındırılmasına yönelik çeşitli politikalar geliştirilmekte ve uygulanmaktadır. Türkiye’de ise kırsal kalkınma faaliyetleri, Cumhuriyetin ilk yıllarında başlamış ve günümüzde hızla artarak devam etmektedir.

Kırsal kalkınma çabalarının birisi olan Kırsal Kalkınma Yatırımları Destekleme Programı olup Türkiye genelinde il bazında doğal kaynakların korunmak suretiyle, kırsal alanda yaşayanların gelir düzeyinin yükseltilmesi amaçlanmıştır.

Batı Akdeniz Bölgesi ve Antalya ilinde KKYDP kapsamında farklı yapılarda birçok işletme, firma, kooperatif, şahıs vb. ekonomik, altyapı ve makine desteklerinden çeşitli alanlarda yararlanmıştır. Program kapsamında tarıma dayalı işletmelere, sulama yatırımları için kooperatiflere ve tarımsal makine ekipman alımı için üreticilere verilen hibe destekleri gibi bu girişimler bölge ve il genelinde önemli sürdürülebilir kalkınma göstergelerine yeterince

239

XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun

yansımamıştır. Nitekim bölgede sektörel bazda istihdam oranı, işgücüne katlım oranı, sektörlere göre gayrisafi katma değer oranı ve istihdam edilenlerin faaliyet kollarına göre paylarında önemli değişiklikler olmamıştır. Buna karşın sanayi üretim endeksinde, bölgede tarımsal hammadde ve canlı hayvanların ile gıda, içecek ve tütün toptan ticaret endeksinde, kişi başına gayrisafi katma değerde önemli artışlar gözlemlenmiştir.

Bu amaçla programın getirileri başta Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı'nın taşra teşkilatı olmak üzere çeşitli kamu kurumlarının programın tanıtımını toplantı, konferans gibi etkiliklerle yapması öncelik konusu olmalıdır. Programın tanıtımının etkin olarak yapılması, kırsal alanın kalkınmasına ve bu bölgelerde girişimcilik faaliyetinin artmasına destek olacak yatırımların artmasını sağlayacaktır. Ayrıca programın kırsal kalkınma amacı göz önünde bulundurmak suretiyle kırsal alanı ekonomik ve sosyal açıdan güçlendirici faaliyetlerin çeşitlendirilmesi sürdürebilir kalkınma için önemli bir uygulamadır. 5. KAYNAKLAR Anonim. 2002. Ticari, Ekonomik ve Sosyal Göstergeler İtibariyle İllerimiz, Dünya’da ve Türkiye’de Ekonomik

Gelişmeler, Sayı 8, Dış Ticaret Müsteşarlığı, Ankara. www.ogretmenevi.net/files/tunahan_diger/faaliyet_eko.doc

Anonim, 2011. Antalya İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü Destekleme Şube Müdürlüğü Verileri, Antalya. Bakırcı, M. 2003. Kırsal Türkiye; Tarihsel Gelişim, Sorunlar ve Kırsal Kalkınma Yaklaşımları, İstanbul

Üniversitesi, Coğrafya Dergisi, s. 11, İstanbul. Beycan, H., 2009, “Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmesi Programı ve Bu Çerçevede Proje Uygulama

Örneği” Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Kütahya. Demir, B., 2013. "Mersin İli Kırsal Kalkınma Yatırımlarında Makina Ekipman Desteklerinin Yıllara Göre

Değişimi/Change of Machinery Equipment Supportings in Accordance with Years in the Rural Development Investment of Mersin Province." Alınteri Zirai Bilimler Dergisi/Alınteri Journal of Agricultural Science 24.1, Erzurum.

Erçin, B., 2011, Kırsalın Kalkınması.Kırsal Kalkınma ve Kooperatif Yatırımları, T.C. Antalya Valiliği İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü Destekleme Şube Müdürlüğü, Antalya.

Harris, J. 1992. Rural Development, Routledhe, London, 15-37 RG. 2006. T.C. Başbakanlık 06.04.2006 tarih ve 26131 sayılı Resmi Gazete, Ankara. RG, 2007 TC. Başbakanlık 14.02.2007 tarih ve 26434 sayılı Resmi Gazete, Kırsal Kalkınma Yatırımlar ın ın

Desteklenmesi Programı Çerçevesinde Tarıma Dayalı Yatırımların Desteklenmesi Tebliği, tebliğ no: 2007/3, Ankara.

RG 2013 T.C. Başbakanlık 26.06.2013 tarih ve 28689 sayılı Resmi Gazete, Kırsal Kalkınma Yatırımlar ın ın Desteklenmesi Programı Kapsamında Makine ve Ekipman Alımlarının Desteklenmesi Hakkında Tebliği, Ankara.

Taşcıoğlu, Y., Mencet, M.N. ve Sayın, C. 2008. Türkiye’nin Avrupa Birliği Kırsal Kalkınma Politikalarına Yasal ve Kurumsal Yönden Uyum Durumunun İncelenmesi, Türkiye VIII. Tarım Ekonomisi Kongresi, 25-27 Haziran, Bursa.

Van Den Bor, W., Bryden, J. And Fuller, A.M. 1997. Rethinking Rural Human Resource Management: The Impact of Globalisation and Rural Restructuring on Rural Education and Training in Western Europe, Mansholt Studies, Wageningen, The Netherlands, 18 p.