Anadolu Kıtası-Sayı 19

anadolu kıtası • haftalık fikir dergisi • dilde, fikirde, işte birlik

Anadolu Kıtası Dergisi’nin Arşivi EYLÜL 2012 / SAYI: 19

HAFTANIN KONUSU

KİTAP OKUMA KÜLTÜRÜ

Derleyen: Eyüp AKTUĞ

www.e-aktug.com

http://www.e-aktug.com/

anadolu kıtası • haftalık fikir dergisi

2

İçindekiler

Genel Bir Bakış………………..…........….…..……………….....3

Okuma Alışkanlığ ının Kazanılması........................…….6

Çocukluk Do nemi

Gençlik Do nemi

Yetişkinlik Do nemi

Okuma ve Başarı

Okuma Oranındaki Durumumuz

Okumanın Önündeki Enğeller……………............................8

Sistem Engeli

Zihinsel Engeller

Toplumsal ve Kültürel Enğeller

Ekonomik Engeller

Politik Engeller

Televizyon Engeli

Müfredat Enğeli

Okuma Ku ltu ru İ çin O neriler……………………………...11

Tu rkiye’nin Kitap Okuma Haritası……………………...12

Vedat Aydın ile Okuma Ku ltu ru Ü zerine…………......14

KULLANIM HAKKI Bu derginin içeriği internet üzerinden derlenmiştir. Herhangi bir telif hakkı ihlali yapıldığını

düşünüyorsanız veya yazılar üzerinde hak talep ediyorsanız iletişim adresimize bildirmeniz

halinde söz konusu içerik silinecektir.


3

Genel Bir Bakış

kuma kavramı iki boyutuyla ele alınmalıdır. Birincisi sesleri tanıyıp o sesleri

birleştirerek seslendirmektir ki buna mekanik okuma da denilmektedir. Bu daha çok

okumanın yeni öğretildiği zamanlarda olur. Kişi sesleri seslendirir. Burada anlama,

yorumlama, ilişkilendirme, çıkarımda bulunma, dilin estetiğini ve güzelliğini yakalama

boyutları çok zayıftır.

Okumanın ikinci boyutu sesleri hem seslendirmek hem de cümledeki, paragraftaki, metindeki

anlamları yakalamaktır. Bunun için okuyucu okuduğu yazıyı yorumlayacak, ilişkilendirecek,

akıl yürütecek, karşılaştırma yapacak, bağlantı kuracak, sorulara yanıt bulacak, yeni sorular

soracaktır. Bunları yaparsa okuyucu okuduğu metni derinlemesine anlamış olacaktır. O halde

okuma dendiğinde işin içine okumanın iki boyutunun da katılması gerekir.

İnsan niçin okur? sorusunu yanıtlamak gerekir. Bu soruya bir araştırmada şu yanıtlar

verilmiştir.

1) Adet ya da alışkanlık olarak

2) Görev duygusuyla

3) Genellikle zaman geçirmek için

4) Güncel olayları kavramak için

5) Anlık kişisel doyum için

O


4

6) Günlük hayatın pratik ihtiyaçlarını karşılamak için

7) Profesyonel ya da mesleki ilgileri sürdürmek ve

geliştirmek için

8) Hobi olması

9) Topluma yönelik ihtiyaçları karşılamak için

10) Kendini geliştirmek için

11) Entellektüel ihtiyaçlar için

12) Dinî ihtiyaçları karşılamak için (Ralf Staiger-Unesco Yayını)

Okuma insana, topluma ve giderek dünyaya evrene neler kazandırır? Bu sorunun dünyadaki

ve Türkiye’deki yanıtları iyi araştırılır ve irdelenirse kuşku yok ki okumanın önündeki engeller

kalkacak ve okumaya ilgi artacaktır.

Okuma, insanlar arasında iletişim artırmaktadır. Hem okuma yazmayı bildiğimiz hem de çok

fazla kaynak okuduğumuz zamanlarda konuşacağımız, ortaklıklar kuracağımız, anlaşacağımız

konular artacaktır.

Okumanın insana kazandırdıklarından bir tanesi de estetik bilincidir. Dilin ve edebiyatın

güzelliklerini ve zenginliklerini gören, yakalayan ve tadan kişi yaşama, evrene daha estetik bir

gözle bakacak. Yaşamı daha da bir güzelleştirecek, evreni kendi bahçesi gibi görecektir.

Okuma insanın söz varlığını geliştirir. Bir insan söz varlığı kadar kendini ifade eder ve söz

varlığı kadar okuduklarını anlayabilir. Söz varlığının gelişmiş olması kişinin gelişmişlik

göstergelerinden biridir.

Okuma insanın genel kültürünü artırır. Genel kültür ise hayatımızı kolaylaştırır. Genel kültürü

yüksek bireylerin oluşturduğu toplumlar kültürlü toplumlardır ki bu toplumlar enerjilerini

sürekli olarak iyi, güzel ve bilimsel uğraşlara harcarlar.

Okuma insana anlama, yorumlama, farklı açılardan bakma, empati kurma, yeni insanlar ve

mekanlar tanıma vb. beceriler kazandırır.

Okuma ve yazma insana kendini gerçekleştirme olanağı sağlar. İnsan için kendini

gerçekleştirme ulaşılacak son nokta yani zirvedir. Zirvedeki insan hem mutlu hem üretkendir.

İnsan hangi meslekten olursa olsun okudukça ve yazdıkça zirveye çıkabilecektir.

Bu kadar önemli ve yararlı olduğundan kuşku duyulmayacak okuma ve yazma kültürü neden

başarılı bir şekilde topluma mal edilemiyor? Okuma kültürünün bir yaşam biçimi olmasında

ve ihtiyaç olarak hissedilmemesinde ‘Okuma ve Yazma’ sorununun kimin ya da kimlerin

sorumluluğunda olduğunun belli olmamasıdır. Bu sorun hangi birim tarafından çözülecektir?

Bu durum en büyük sorundur. ‘Kültür ve Turizm Bakanlığı’ ismi bile bakış açısını yansıtması


5

bakımından önemlidir. Kültürün yanına turizmin

konulması, olaya tamamen ekonomik yaklaştığımızın

açık bir göstergesidir.

Okumamak ve yazmamak sıradan ve basit bir sorun

değildir. Etkileri uzun süre ortadan kaldırılamayan

sonuçlar yaratır. Denilebilir ki bir çok soruna kaynaklık

etmektedir. Ülkede işlenen suçların, verimsizliğin,

yaratıcılıktan yoksunluğun, durağanlığın, geriliğin,

şiddetin temelinde okuma ve yazma becerisinin

yeterince gelişmemiş olması bulunmaktadır.

Mahkemelerce döven kocaya, ya da hakaret eden

birisine kitap okuma cezası verilmektedir. Kitap

okuma bir ceza aracı olarak kullanılır mı, kullanılmalı

mı? Kitap okumayı ceza aracı olarak sunarsanız, çocuklara, gençlere ve nihayet tüm topluma

bunun yararlı bir etkinlik olduğunu nasıl anlatabiliriz?

Türkiye’nin okuma alışkanlığı gerçeği okumama alışkanlığı gerçeğidir. Bu durum vahim bir

tablodur ve acilen çözülmesi gerekir.

Okuma öğretimine dayalı ülke ölçekli okur yetiştirme projesi hayata geçirilmeden Okuyan

Türkiye idealine ulaşmak imkansızdır. Okuyan Türkiye’de devleti yönetenlere ve aydınlara

çok büyük görev düşmektedir. Bu noktada sözü İsmail Hakkı TONGUÇ’a (Tonguç Baba)

bırakalım: ‘Aydınları serbest okuma alışkanlığı kazanamayan toplumlarda, düşündüğünü

yazan, fikirlerini açıklayan insan da pek az olur. Böyle insanların kıt olduğu yerde, fikir hayatı

canlanamaz. Toplumun en önemli işleri kanaatını saklayan, esen rüzgarlara göre fikir

değiştiren kişilerin elinde kalır. Bu gibiler asla prensip adamı olamazlar; günlük politika

havasına göre istikamet değiştirirler. Öğretmenlik mesleği; fikirsiz, prensip insanlarla

kuvvetlenemez. Diğer bilimlerde olduğu gibi, pedagojinin de şaşmaz , her türlü şartlar içinde

değişmez kanunları, ilkeleri vardır. Eğitken ve öğretmenler bunlara bağlanarak fikirlerini

açıklayamayacak, bunu yapmaktan korkacak olursa, onların bütün emekleri boşa gider ve

onlar politikacıların ellerinde türlü maksatlar için kullanılan birer alet haline gelirler. Bu

duruma düşmemenin tek çaresi, sürekli olarak okumak, imkan ve fırsatı kaçırmadan yazmak,

söylemek, çeşitli vasıtalarla doğru, sağlam, iyi fikri yaymaktır. (Çeşitli Yönleriyle Tonguç, Köy

Enstitüleri ve Çağdaş Eğitim Vakfı)


6

Okuma Alışkanlığ ının Kazanılması

Okuma Alışkanlığının Kazanılmasında Etkili 3 Dönem

ocukluk dönemi yaşamın en kritik dönemidir.

İnsan bu dönemde kişiliğinin temelini kurar,

değerlerini, ilkelerini oluşturur. Bu dönemde

dinlediği müzikler, yediği yemekler, oynadığı oyunlar

ve dinlediği masal, öykü, ninniler ileriki yaşlarında onun

yapacaklarına ve yapmayacaklarına temel teşkil

edecektir.

Çocuk içinde yaşadığı aile ortamında anne- baba ve

ailenin diğer bireylerini sürekli televizyon seyrettiğini

ve zamanının büyük bölümünü eğlenceye ayırdığını

görürse yaşamı öyle kodlayıp genelleme yapacaktır.

Yaptığı geneleme esas olarak ‘Aslolan eğlenmektir. Bunun için de televizyon yeterlidir.’ Bu

çocuğun ileriki yaşlarda kitap okuyan, sanatla, bilimle, sporla uğraşan bir kişi olması oldukça

zordur. Acaba çocuklarımız dünyaya gözlerini ve beyinlerini açtıkları aile ortamında ne ile

besleniyorlar. Çinliler ‘İnsan ne yerse odur.’ Diyor. Biz beyinlerimizi ne ile besliyoruz? Okul

öncesi eğitim kurumlarında çocuklarımızı kitapla ne kadar arkadaş yapıyoruz?

ocukluğu kitabın dışında şekillenmiş genç dersler, sınavlar, dershane, onu anlamayan

ve sürekli ders çalış diyen anne- babadan sıkılmış gençlik. Kendisini anlamayan toplum,

doğadan ve doğallıktan koparılmış oyun ve mekanlar, her şeyin çabuk ve hızlı tüketildiği

bir yaşam tarafından kuşatılmış gençlik. Bizim zamanımızda diye başlayıp, şimdiki gençlik

okumuyor diye suçlanan gençlik. Öğüt alan ama örnek göremeyen gençlik. Ders kitaplarının

dışında kitapla tanıştırılmayan gençlik. Bir zamanlar kitapların suç aracı sayıldığı bir ülkenin

vatandaşı olan gençlik.

Ç

Ç


7

ocukluğu ve gençliği yukarıda sayılan ve

sayılamayan nedenlerle okuma ve yazmadan uzak

geçmiş bir yetişkinin düzenli olarak okuyup yazan

birisi olması zaten beklenemez. Hele de ülkemizde

yetişkin olan insanların büyük bir çoğunluğunun geçim

sıkıntısı çekmesi, işten eve yorgun ve bitkin gelen bu

insanların mevcut sıkıntılarını televizyonla atlatma

düşüncesi de bunun üstüne eklenirse mevcut duruma

fazla şaşmamak gerekir. Yalnız yetişkinlerin şunu

unutmaması gerekir. Çocuklarının okuyan ve yazan

olmasını istiyorlarsa bunun yolu onlarında okuyup

yazmasından geçiyor.

Okuma alışkanlığını değerlendirmede ölçüt:

Çok okuyan 1 yılda 21 ve daha fazla kitap okuyan kişi

Orta düzeyde okuyucu 1 yılda 6-20 kitap okuyan kişi

Az okuyan 1 yılda 1-5 kitap okuyan kişi

Okuyucu olmayan, hiç kitap okumayan kişi

Okumanın başarıya etkisi:

Temel eğitim, bireyin verimliliğini yüzde 50 yükseltiyor

Okumanın eğitimdeki verimliliği artırma oranı yüzde 30

Eğitimin ekonomideki verimliliği artırma oranı yüzde 44 (…)

Okuma oranında durumumuz nedir?

Türkiye’de kitap okuma konusunda çoğu Afrika ülkelerinin gerisinde kalmış durumda.

-Japonya’da toplumun % 14’ü,

- Amerika’da %12’ si,

- İngiltere ve Fransa’da % 21’i düzenli kitap okur iken,

- Türkiye’de durum % 0, 01 yani on binde bir.

- Toplam nüfusu sadece 7 milyon olan Azerbaycan’da kitap ortalama 100.000 tirajla

basılırken, Türkiye’de bu rakam 2000- 3000 civarında basılmaktadır.

Ç


8

Okumanın O nu ndeki Enğeller

irinci derecede sorumlu okuma- yazma ile ilgili bir politika ve bu politikayı hayata

geçirecek sorumlu resmi bir birimin olmaması. İkinci derecede okuma ve yazma

alışkanlığı ve kültürü kazandıramayan sorumlu eğitim sistemi. Okullardan (ilköğretim,

orta öğretim ve yüksek öğretim) mezun ettiğimiz öğrencilerimizin sınıf geçmesinde ve üst

okullara yerleştirilmesinde okumanın ve yazmanın rolü nedir? Okuma ve yazma konusunda

eğitimcilerin durumu nedir? Öğretmenler genelde kitap okumuyor.yüzde 33.4’ü

düzenli,yüzde 63.3’ü bazen kitap okuyor,yüzde 3.3’ü hiç kitap okumuyor.Yanıt: Eğitimciler

sınıfta kaldı. (İnternet, Çocuk Vakfı)

kuma kültürünün kazanılması ve gelişmesi için zihinlerin buna göre şekillendirilmesi

gerekiyor. Gözümüzün gördüğü mekanlarda kütüphane ve kitap resimleri

yerleştirmeliyiz. Örneğin mobilya teşhir mağazalarında çok güzel, dikkat çekici

yemek, yatak odası takımları, oturma grupları varken neden çok güzel ve dikkat çekici kitaplık

resimleri yoktur? Neden okulların koridorlarında, merdivenlerde, sınıf duvarlarında çok

kullanışlı ve öğrencilere yönelik kitaplıklar ve kitaplar yoktur?

Bu noktada Pakize Türkoğlu’nun ‘Tonguç ve Enstitüleri’ kitabından bir bölüm sunalım: ‘İkinci

Cumhurbaşkanımız İsmet İNÖNÜ Cumhurbaşkanlığı sırasında Savaştepe Köy Enstitüsü’ne

yaptığı gezi sırasında okulun tuğla ocağına giderken, kümes nöbetçisi Hatice KOLUKISA’yı

görür. Hatice’yi yanına çağırıp azık torbasında ne olduğunu sorar. Peynir, ekmek ve köftesi

olduğunu söyler öğrenci. Başka ne var diye açtırır torbayı. Milli Eğitim Bakanlığı’nın klasikler

dizisinden yayınlanmış olan Sophokles’in Antigone kitabı çıkar. İnönü’nün gözleri yaşarır.

Yanındaki Genelkurmay Başkanı Abdurrahman Paşa’ya dönüp ‘Paşam, görüyorsunuz bu

klasikler daha yeni çıktı, Ankara’da bile okunmadı, ama benim çocuklarım Antigone okuyor.

Köylümüz, kentlimiz, erimiz, generalimiz kumanyasına ne zaman kitabı da ekleyecek duruma

gelirse, o gün Türkiye gerçekten kurtulmuş demektir.’ Der. Bunun üzerine Hatice ekler;

‘efendim, sadece ben değil, tüm enstitü okuyor bu kitabı.

Aslında yukarıdaki olay ve söylenen sözler tam bir reçete özelliği taşıyor. Buna neler

ekleyebiliriz? Kitabı başka nerelere taşıyabiliriz? Simitçinin rafına, sokakların başına, ağaçların

gövdesindeki kutulara, parklara, banklara, hediye paketlerine, alışveriş sepetlerine, evlilik

cüzdanının yanına, her türlü promosyona,,,belki de her yere. Her yer kütüphane, her yer

kitaplık oluncaya kadar.

B

O


9

oplum, acaba okuyana, yazana nasıl bakıyor? Yurdumun her hangi bir noktasında

eğlence mekanlarına fazla gitmeyen, maçları takip etmeyen bunun yerine düzenli

okuyan ve yazan birisine ailesi, arkadaşları, komşuları nasıl bakar, ne derler? Böyle bir

kişi bu tutumunu ne kadar sürdürebilir?

Atasözlerimizde geçen ‘Okuyup da alim mi olacaksın? Başıma icat çıkarma. Çok okuma kafayı

üşütürsün. Okudu da ne oldu? Bir toplum düşünün ki yetişen kuşakların bilinçaltı bu ve buna

benzer sözlerle şekillenmiştir. Bu şekilde yetişen nesillerden çok itap okuyan, okumayı yaşam

biçim haline getirmiş bireyler beklemek zaten gerçekçi olmaz. O hade önce zihinlerin

temizlenmesi gerekmektedir.

ürk-İş Sendikasının Kasım 2009 açıklamasına göre 4 kişilik bir ailenin açlık sınırı 777,53

lira olarak açıklandı. Aynı sendikanın yoksulluk sınırı ise 2.533.- lira. (Türk-İş Web

sayfası) Asgari ücretin açlık sınırının altında olduğuna ve kitap fiyatlarının ortalama 10-

20 lira arasında değiştiğine göre insanları kitap almıyor diye suçlamamak biraz insafsızlık olur.

İnsanların işleri ve düzenli gelirlerine paralel olarak yaşam kaliteleri de artacaktır.

kuyan insan, anlayan, yorumlayan, eleştiren, sorgulayan insandır. Acaba politikacılar

bu insan tipinden hoşlanırlar mı?

Ülkemizde bazı politikacıların kitapları yasakladığını ve kitapları yasakladığını da

hatırlarsak bu günün gençlerini daha iyi anlarız.

Fakir Baykurt’un Eşekli Kütüphaneci kitabı tam bir başucu kitabıdır ve istenirse okuma

kültürünün, kütüphanenin köylere bile nasıl yaygınlaştıracağını göstermektedir. Anadolunun

bir kasabasında kitap okutma yı dava olarak gören ve köylerdekitap okuma alışkanlığı

kazandırmak için eşeğiyle köy köy dolaşan idealist kütüphanecinin başarı hayat hikayesi bu

anlamda çok öğretici unsurlar içermektedir. İsteyince köylerde bile itap okunmaktadır.

elevizyon kanallarının sayısının bu kadar arttığı günümüzde insanlar o kanaldan o

kanala koşuşturmaktan ve bu koşuşturma sonucunda bağımlı olmaktan kitap

okumaya, yazmaya, sohbete maalesef zaman bulamıyor. Televizyonlarda yayınlanan

programlar, insanların beynini teslim almakta ve dizilere ve eğlence programlarına tutsak

olan ve televizyonların ‘izleyici’ rolü biçtiği insanlar bir süre sonra bu yaşam biçiminden

T

T

O

T


10

kurtulması mümkün olmamaktadır. İnsanların bu yaşam biçiminden kurtulması için çok güçlü

bir etki yaratacak ve insanları sarsacak durumun yaşanması gerekmektedir. Bu da ancak

devletin gücünün yetebileceği ve baş edebileceği bir durumdur.

kullarda uygulanan müfredat mutlaka ve mutlaka öğrencilere beceri, sorumluluk,

ilke ve değerler kazandırmaya yönelik olmalıdır. Bu becerilerin başında okuma ve

yazma becerisi gelmelidir. Çocuklarımızı ve gençlerimizi sınav, dershane

garabetinden kurtarmalıyız. Cevdet Kudret bir yazsında okumanın önemini anlatmak için

‘Okullarda çocuklarımıza sadece düzenli okuma becerisi kazandırsak bu bile yeterlidir.’

Demektedir.

Bu günün çocukları ve gençlerine derslerden, sınavlardan, dershanelerden kitap okumaya ve

yazmaya zaman kalmaktadır. Sınavlar amaç halinden çıkarılıp asıl amaç yaşam becerileri

kazandırmak olmalı. Okullarda okuma ve yazma öne çıkarılmalı ve okuma ve yazma

öğrencinin sınıf geçmesine, sınavlarına ve yerleştirileceği okullara katkı sağlamalıdır.

Bütün başarılı ve gelişmiş ülkelerin bu durumlarının altında okuma ve yazma becerilerinin üst

düzeyde olmasının katkısı çoktur. Gelişmenin motoru okuma ve yazmadır.

Üniversite ve dengi okul mezunlarının ‘Niçin okumuyorsunuz?’ sorusuna

verdikleri yanıtlar şu şekilde:

Kitaplar pahalı (yüzde 10.3)

Okul eğitiminde okuma alışkanlığı verilmiyor (yüzde 19.7)

Televizyon, insanları kitap okumaktan uzaklaştırıyor (yüzde 30.3)

Kitaba karşı yasakçı tutum (yüzde 4.3)

Öğrenci ödevlerinin fazlalığı (yüzde 5.3)

Geçim koşullarının ağır olması (yüzde 15.6)

Okuyan insanlara değer verilmemesi (yüzde 4)

Diğer nedenler (yüzde 11.1) / (Çocuk Vakfı, İnternet)

Öğrencilerin okuma ile ilgili sorunlarına duyarlılık göstermek gerekir.

Yazının tamamında okumanın yanına yazma etkinliğini de yazdım. Çünkü okuma yazmasız,

yazma okumasız olmaz, olmamalı. Olursa yarım kalır. Okuma ve yazma bir paranın iki yüzü

gibidir. Ne acıdır ki her türlü istatistikte okuma ile ilgili bilgilere yer verilmekte, yazmadan hiç

bahsedilmektedir. ‘Yazma’ sorun olarak görülmemektedir. Maalesef yazma etkinliğini sorun

olarak göreni ve sahip çıkanı bile bulunmamaktadır. Ülkemizde ortalama her hükümet

değişikliğinde ve cumhurbaşkanlığı seçiminden sonra ‘Okuma-Yazma Seferberliği’

düzenlenmektedir. Ama bu okuma yazma sadece alfabeyi öğrenme anlamı taşıyan okuma

yazmadır. En az aynı zamanlarda veya daha çok ‘Kitap Okuma ve Yazma Seferberliği’

düzenlenmelidir. Ülkenin gerçek kurtuluşu buradan geçmektedir.

O


11

Okuma Ku ltu ru İ çin O neriler

Türkçe dersi, Metin işleme, Okuma ve Yazma olarak üçe ayrılmalıdır.

İlköğretim ders kitaplarında yer verilen metinlerin Türkçe ve edebiyat değerleri

yüksek olmalı ve parçalarda eski kuşak yazarlara da sıkça yer verilmelidir.

Okuma ve Yazma işi bir devlet politikası ve memleket meselesi olarak görülmelidir.

Sınıf geçme ve üst okula yerleşmede okuma ve yazmanın etkisinin olması gerekir.

Öğrencilere bedava kitap okuma kitabı dağıtılmalıdır.

Kütüphane sayısının artırılmalı, daha kullanışlı ve estetik olmalıdır.

Kitap fiyatlarının indirilmesi, bunun için yayınevlerinin desteklenmesi gerekir.

Her mahalleye ve köye de kütüphane kurulması gerekir.

Ulusal okuma – yazma seferberliği başlatılmalıdır.

Her ilde yılda iki kez kitap fuarı düzenlenmelidir.

Ulusal kitap okuma ve yazma haftası düzenlenmelidir.

Çok kitap okuyan ve yazanların ödüllendirilmelidir.

Kurumlara sosyal sorumluluk projesi kapsamında kütüphane ve yazma atölyeleri

kurdurulmalıdır.

Her kuruma kitaplık kurma zorunluluğunun getirilmelidir.

Televizyon, internet gibi kitlesel iletişim araçlarında her gün belli saatlerde okuma ve

yazma yayını yapılmalıdır.

Televizyonlar her gün belirli saatlerde kapatılmalı ve televizyonsuz zaman

yaratılmalıdır.

Okullarda yazar ve şairlerin ders vermesi sağlanmalıdır.

Televizyonlarda yazar, şair ve bilim insanlarının yaşam öykülerine yer verilmelidir.

Son ve tekrar öneri sorunun sahibi belli olmalıdır. Aşık Veysel’in sözüyle ‘Hem okurum, hem

yazarım.’ Diyebilmektir bütün mesele.


12

Tu rkiye’nin Kitap Okuma Haritası

İstanbullu ‘aşk’, İzmirli ‘macera’ Hakkârili ‘Psikolojik’ okuyor!

YILDA 7 KİTAP: Türkiye’de yılda ortalama 7.2 kitap okunuyor. 7-14 yaş grubu bireyler yılda 12

kitap okurken, yaşamının büyük bir kısmını büyükşehirde geçirenler yılda ortalama 7.7 kitap

okuyor. Ankete katılanların yüzde 47’si yaklaşık 30 dakika, yüzde 19,32’si ise hiç okumadığını

belirtiyor. İki saatten fazla kitap okuyanların oranı yüzde 4 Olurken, yüzde 22’lik kesim

yaklaşık 1 saat kitap okuyor.

YÜZDE 30 OKUMUYOR: En çok okunan basılı materyal kitap olurken, bunu yüzde 34,45 ile

gazete izliyor. Türkiye’de her 4 kişiden biri kitap okurken yüzde 31,32’lik bir dilim hiç kitap

okumadığını söylüyor. Yüzde 43,91’lik bir bölüm ise 1-10 kitap okuyan kategorisinde yer

alıyor.

EDEBİYAT İLK SIRADA: Okurların yüzde 19,5’i edebiyat, yüzde 18,3’ü din, yüzde 16,2’si ise

eğitim konulu kitaplar okuyor. Yüzde 33,7’lik bir oranla roman türü ilk sırada, yüzde 27,1 ile

öykü ikinci sırada yer alıyor.

GÜNEYDOĞU’NUN TERCİHİ: Güneydoğu Bölgesi’nde yer alan Mardin, Batman, Şırnak ve

Siirt’te en çok psikoloji temalı kitaplar tercih ediliyor. Ağırlıklı genel ortalamaya bakıldığında

yüzde 11,4’lük bir kesim de bu temalı kitapları okuduğunu söylüyor. Ağırlıklı genel ortalama

da da “Macera” temalı kitaplar yüzde 21,9 ile ilk sırada yer alıyor. Sonuçlara göre İstanbul’da

yaşayanların büyük bir çoğunluğu “Aşk” temalı kitapları tercih ediyor.

ORHAN PAMUK REVAÇTA: Araştırmaya katılanların yüzde 84,21’i düzenli okuduğu yazar

olmadığını belirtirken, yüzde 15,79’u yazar takibi yaptığını söylüyor. Düzenli yazar takip


13

edenler sırasıyla “Ömer Seyfettin, Ayşe Kulin, Orhan Pamuk, Reşat Nuri Güntekin, Elif Şafak,

Canan Tan, Yaşar Kemal ve Dostoyevski” isimlerini veriyor.

KORSANA İLGİ YOK: Katılımcıların yüzde 84,16’sı korsan kitaba “Hayır” derken, yüzde

14,81’lik bir bölüm “Evet” yanıtını veriyor.

BOŞ ZAMANDA TELEVİZYON İZLENİYOR: Araştırmaya göre, Türk halkı boş zamanlarında

televizyon izliyor. Yüzde 23,7’si televizyon izlediğini, 19,2’si ailesiyle zaman geçirdiğini, yüzde

17,8’i ise kitap, gazete, dergi okuduğunu belirtiyor. İller bazında bakıldığında ise Ege’liler boş

zamanlarında ailesiyle vakit geçirmeyi tercih ederken, Güneydoğu’nun büyük bir kısmı kitap,

gazete ve dergi okuyor. İstanbul ve Ankara’da yaşayanlar boş vakitlerinde televizyon izliyor.

DÜNYADA KİTAP OKUMA ORANI:

Amerika Birleşik Devletleri : 15

Fransa : 16

Finlandiya : 16

Japonya : 50

Tayland : 2

Kitap Üzerine İstatistik Bilgiler

- Gelişmiş ülkelerde kişi başına düşen yıllık kitap alımı, ortalama 100 ABD doları, Türkiye'de

ise bu rakam 10 ABD dolarının altındadır.

- Türkiye'de her 100 kişiden sadece 4,5 kişi kitap okuyor.

- Japonya'da yılda 4 milyar 200 milyon kitap basılıyor. Türkiye'de sadece 23 milyon.

- Birleşmiş Milletler İnsani Gelişim Raporu'nda, kitap okuma oranında Türkiye, Malezya, Libya

ve Ermenistan gibi ülkelerin bulunduğu 173 ülke arasında 86. sırada.

- Japonya'da kişi başına düşen kitap sayısı yılda 25, Fransa'da 7. Türkiye'de ise yılda 12 bin 89

kişiye 1 kitap düşüyor.

- Türkiye'de yüksek öğrenim görenlerin oranı 1965'e göre 14 kat arttı. Ama Yüksek Öğrenim

mezunlarının kitap okuma oranı 1965'in de altında kaldı.

Dünyada Bir Yılda Ders Kitapları Hariç Basılan Kitap Sayısı

Amerika 72 000

Almanya 65 000

İngiltere 48 000

Fransa 39 000

Brezilya 13 000

Türkiye 6 031


14

Vedat Aydın ile Okuma Ku ltu ru Ü zerine

SÖYLEŞİ: MUSTAFA ALTINSOY-MUSTAFA USLU

edat Aydın… Erzurum’da bir kamu kurumunda çalışıyor. Çevresinde, hatta ülke

genelinde tam bir kitap dostu, iyi bir okuyucu ve kültür adamı olarak tanınıyor.

Okuyucu kişiliği, kültür adamlığı vasfıyla örnek bir şahsiyet. Vedat Bey, 1966

senesinde Erzurum’un Hınıs ilçesinde dünyaya gelmiş. İlkokul birinci sınıf hariç ilk, orta ve lise

tahsil hayatının tamamı Hınıs’ta geçmiş. Liseyi bitirir bitirmez, henüz on yedi yaşındayken iş

hayatına atılmış, bir kamu kurumunda çalışmaya başlamış.

Okuma sevgisi ve düzenli olarak okuma alışkanlığına ortaokul yıllarında sahip olmuş. Askerlik

sonrası Erzurum’a yerleşmiş. 1993 senesinde bir grup arkadaşıyla Kalem ve Onur Dergisi’ni

çıkarmış, üç sayı yazı işleri müdürlüğü yapmış. Yenişehir Sanat adlı Sanat/Edebiyat dergisinin

yayın koordinatörlüğünde bulunmuş. YeniŞafak gazetesinde makaleleri; Yedi İklim, Varide,

Kardelen, Sözleşme, Yolcu, Kur’anî Hayat, Bilge Adam gibi dergilerde şiir ve denemeleri

yayınlanmış.Palandöken Gazetesi’nde on yıldır köşe yazarlığı yapan Vedat Aydın, 2006

senesinden itibaren Okuma Yeri sitesinin yayın yönetmenliğini yapmaktadır…Vedat Bey,

kendisi gibi okumaya sevdalı dört çocuğa sahip.

Okuma sevginiz / serüveniniz nasıl başladı?

Bizim millet olarak en büyük avantajımız, güzel dinimizin ilk emrinin “oku” ile başlıyor

olmasıdır. Bu öyle bir emirdir ki, salt kitaplarla sınırlı kalmıyor evreni, insanı, kozmik âlemi de

kapsayan geniş bir okuma alanı açıyor önümüze. Varlığın anlamı üzerine bilinçli olarak

düşünmeye sevk ediyor insanı. Ben de böyle bir çevrede büyüdüm. Kitaplarla dolu bir evde

olmak en büyük şansımdı. Babamın okuduğu birkaç dini ve tasavvufi kitabı saymazsak,

abimin benim çocukluk dönemlerimde zengin sayılabilecek bir kütüphane oluşturması evde

devamlı kitaplarla haşir neşir olmamızı sağlıyordu. Ayrıca, Hınıs İlçe Kütüphane Müdürü

rahmetli Abdulbaki Bingöl’ün teşviklerini de hayırla anmalıyım. Ortaokul dönemimde Hınıs

Kütüphanesi ikinci evimdi adeta. Pek çok önemli kitabın yanında, klasik romanların ciltlerine

isim ve numaraları bize yazdırır, böylece okumamıza da kapı aralardı. O dönemde artan kitap

sevgim her geçen gün katlanarak devam etti. Liseden mezun olur olmaz bir kamu kurumunda

işe başladım ki, bu benim için istediğim kitaba rahat ulaşabilme anlamına geliyordu. On yedi

yaşımda emsallerimin hayal edemeyeceği kadar cebimde para oluyordu. Bu paranın önemli

bir kısmı ile kitap alıyordum. Erzurum’da üniversitede okuyan çok yakın arkadaşlarımla

kitapevine girdiğimizde aldıkları kitapların parasını ben ödüyordum. Bunu şunun için

söylüyorum: Bizim kültürümüzde hediyeleşmek gibi güzel bir âdet vardır. Kitap hediye

etmekten daha güzel bir hediye olabilir mi? Günümüzde insanlar doğum günlerinde

birbirlerine üst-baş, pasta-börek alıyorlar. Alsınlar bir şey demiyorum ama içtenlikle de

soruyorum, Allah aşkına bu hediyeler kitabın yerini tutar mı? Eşimize dostumuza,

V


15

çocuklarımıza okuma sevgisi kazandırmak istiyorsak, alacağımız hediye öncelikli olarak kitap

olmalıdır! O günlerden bugünlere benim çevrem çokşükür hep kitap dostlarıyla doludur.

İyi bir okuyucu olabilmek için, formel bir eğitim almak gerekir mi? (lise,

üniversite mezunu olmak şart mıdır?)

Sorunuza olumlu cevap verebilmek için üniversite mezunlarının kitap okuma oranlarına

bakmak lazım. Yapılan araştırmalar hiç de iç açıcı durumda olduğumuzu göstermiyor. Son

yıllarda Milli Eğitim Bakanlığın başlattığı 100. Temel Eser projesi ile Sayın

Cumhurbaşkanımızın başlattığı “Türkiye Okuyor” kampanyasını dikkate aldığımızda benim

gözlemim İlköğretim ve Lise düzeyinde okuma oranlarında ciddi artışlar söz konusu olmuştur.

Üniversitelerde okuyan talebelere baktığımızda en azından ben Erzurum’da yakından

gözleyebiliyorum, -Türkiye’nin de bundan farklıolduğunu sanmıyorum- okumaya ilgileri

olması gerekenin çok altında. Kendi branşıyla ilgili eserleri dahi yeterince okumuyorlar.

Örneğin bir felsefe, sosyoloji, tarih veya Edebiyat Fakültesinde okuyan talebeler çok geniş

okumalar yapması gerekirken, okumalarını ders kitaplarıyla sınırlı tutabiliyorlar. Eric Hoffer’in

formel anlamda üniversite okumadığı söylenir. Bir gün babasıyla birlikte kitapevindeyken

Dostoyevki’nin Budalaadlı kitabı gözüne çarpar. Özellikle bu kitabın dikkatini çekmesi,

babasının geçmişte kendisine birkaç kez “budala” diye hitap etmesi yüzündendir. Birşekilde

bu kitabı alır ve okumaya başlar. Okuma arzusu öyle bir hal alır ki, rıhtımlarda, garlarda

hamallık yapıp, kazandığı paranın neredeyse tümümü kitaba verir. Okuma sevgisi her şeyin

önüne geçer, üç ay gibi periyotlarda kendini eve kapatır kitap okumaktan başka bir şey

yapmaz. Belki ekstrem bir örnek ama Hoffer’in serüveni gösteriyor ki, iyi bir okuyucu olmak

için formel anlamda üniversite bitirmek şart değildir.

İyi bir okuyucu olarak aile ve çevrenize etki ve katkılarınız hakkında bilgi

verebilir misiniz?

Kendi çocuklarıma okuma alışkanlığıkazandırmadaki yaptığım ilk şey onlara kitap sevgisi

kazandırmak olmuştur. Okuma düzeyine erdiklerinde her birinin kendi seviyelerine uygun

kitapları kitaplıktan alıp okuduklarını gördükçe bu sevginin yerleştiğini görerek mutlu

olmuşumdur. Birlikte sesli okuma denemeleri yapıyoruz. Kitabın içeriğiyle ilgili notlar düşüp,

okudukları kitapları defterlerine yazmak gibi bir alışkanlık kazandılar böylece. Aynı şekilde

çevremle de kitap okumayı teşvik edici çabalarım oluyor.“Türkiye Okuyor” kampanyasının

her düzeyde desteklenmesi için gayret gösteriyorum. Yazılarımın önemli bir kısmını kitap

tanıtımı, okumanın önemi üzerine teksif ediyorum. Mutlaka okunması gerekir diye

düşündüğüm bir kitap olursa, yakın çevremle bunları paylaşıyorum.

Doğu ve Batı toplumlarını okuma kültürü açısından değerlendirebilir misiniz?

Doğu toplumları ne yazık ki okuma kültürü bakımından Batı ile kıyas edilemeyecek kadar

düşüktür. Bunu Batı ülkeleriyle kıyaslayarak ülkemizde yayınlanan kitap, mecmua ve gazete

oranlarına bakarak rahatlıkla görebiliriz. Muhammed İkbal ‘Batı kalbi, Doğu aklı öldürdü’ der.


16

Batı’nın okuma kültürü pozitivizm ve madde üzerine bina edilmiştir. İnsan ruhu, varlığın

anlamı,ahiret düşüncesi gibi dini ve metafizik konularda fazla istekli olmamıştır. Aydınlanma

Düşüncesinden beri toplumlar bu minval üzerine devam ediyor. Bizde de Tanzimat’tan

itibaren Batı’ya öykünen aydınlarda böyle bir yöneliş vardır. Kendi kültürüne ait değerleri

terk ederek Batı’nın sanat ve edebiyatını,kültürel değerlerini içselleştirme gayreti içinde

olmuşlardır. Cemil Meriç bu durumda olanlara “şuuru bulanık aydın” diyor. Hâlbuki Batı’da

daha hamam, temizlik kavramlarının yerleşmediği Orta Çağ yaşanırken, İslam kültürünün

yaşadığı toplumlarda hem şehircilik çok gelişmişti hem de okuma kültürü oldukça zengindi.

Tabi Aliya İzzetbegoviç’in belirttiği gibi bir medeniyet olarak Batı’yı tümden karalamak doğru

olmaz, o toplum içinde de insanlığın ortak selameti için düşünen, çaba gösteren insanlar

mevcuttur. Ne var ki, Batı’nın Benmerkezci bir hayat tasavvuru üzerine kurulu olduğunu da

unutmamalıyız. Doğu toplumlarıise kadim miraslarına layık bir hayat sürdürmüyorlar ne yazık

ki. Daha Emeviler döneminde üç milyondan fazla kitap ile Bağdat bilimin, sanatın ve

edebiyatın merkezi konumundaydı. Bugün üniversite talebesine Mütercim Âsım’ın lügatini

sorsak “o da ne” der! Bırakalım üniversite talebesini, rahmetli Cemil Meriç’in bu lügatten bir

kelimeyi bulması için bir profesöre sorar da, mezkûr kişi kelimeyi bulamaz, ertesi gün bir

eczacın bulduğunu Dursun Gürlek anlatır Ayaklı Kütüphaneler kitabında. Okuma seviyemizin

daha gelişmesi için basılı kitap, dergi ve gazete sayılarımızın mevcut durumun kat kat üzerine

çıkması gerekiyor. Türkiye’de yapılan bir araştırmada “niçin kitap okumuyorsunuz?” sorusuna

“zamanım yok” cevabınıverenlerin sayısı çok yükseklerde çıktığını hatırlıyorum. Ayrıca ihtiyaç

sıralaması yapılırken kitabın 235. Sırada olduğu tespit edilebiliyor. Bu durum okuma seviyesi

bakımından nerede olduğumuzun açık bir göstergesidir. Durum böyleyken sorumluluk

mevkiindeki her insanın vicdanına sesleniyorum: “Neden bu durumdayız” diye herkes kendi

sorumluğunu bir an evvel düşünsün!

Erzurum Üniversitesinin Erzurum’un ve ülkemizin okuma kültürüne katkısı

neler olmuştur, neler olabilir?

Atatürk Üniversitesi, Türkiye’nin en köklü üniversitelerinden birisidir. Yetiştirdiği öğretim

üyeleriyle sonradan kurulan pek çok üniversitenin kuruluşunda çok büyük katkısı olmuştur.

Bugün seksen bin civarında talebesiyle hemen hemen tüm fakülteleriyle eğitim faaliyetini

devam ettiriyor. Burada yetişen değerli ilim adamları olmuştur, hâlâ da yetişmektedir. Tayyip

Okiç, Muhamed Hamidullah, İhsan Süreyya Sırma, İbrahim Erol Kozak, Kaya Bilgegil, Orhan

Okay, Şerif Aktaş, Metin Balcı, Bahri Karaçay... Pek çok üniversitede rektör,

bakan,milletvekili, üst düzey yönetici Erzurum mezunudur. Türkiye’nin her tarafına dağılmış

Erzurum mezunu çok değerli ilim adamları, akademisyen, edebiyatçısayabilirsiniz. Mustafa

Kutlu, Ferman Karaçam, Nazan Bekiroğlu, Ali Haydar Haksal, Ali Ünal, İhsan Işık, Mustafa

Çelik ilk aklıma gelen edebiyatçılar. Atatürk Üniversitesi’nde Seyfettin Özege Kütüphanesi

var. Türkiye’nin en büyük kütüphanelerinden birisidir. Okuma kültürümüze buranın da katkısı

çok büyüktür. Üniversitemizin özellikle Edebiyat, İlahiyat Fakültelerinin, Sosyal

Bilimlerin“okuma kültürü” üzerine eğilmesi gerekiyor. Öğrenci kulüplerinin okuma

programları yapması teşvik edilmeli, Erzurum’un yetiştirdiği önemlişahsiyetlerin hayatları ele


17

alınmalı, sempozyum, panel, konferans düzenlenmelidir. Erzurum’dan mezun yazar ve

düşünce adamları davet edilmeli, talebelerle buluşturulmalıdır. Örneğin üniversitenin

Mustafa Kutlu’yu davet edip edebiyat fakültesi talebeleriyle buluşturması onlar açısından

unutulmaz bir faaliyet olacaktır. Benzer faaliyetleri diğer üniversiteler ve fakülteler de

yapmalılar.

Bir kültür şehri olan Erzurum’da okuma kültürünün gelişmesine yönelik

yapılan faaliyetlerden ve şahsınızın okuma kültürüne katkı bağlamındaki

örnek çalışmalarınızdan bahsedebilir misiniz?

Kültür ve Turizm Bakanlığının bazıBüyükşehirlerde oluşturduğu Müze ve Kütüphanelerden

birisi de Erzurum’da açılanErzurumlu Emrah Müze Kütüphanesi’dir. Okuma kültürümüze

yapacağı katkı bakımından ümitlerimizi yeşertmiştir. Tarihi bir mekânda açılan bu kütüphane,

şehrin aydınlarını, kültür adamlarını,sanatçılarını, okur-yazarlarını daha aktif hale getirecektir.

Biraz önce de söylediğim gibi üniversitemizin çok büyük bir kütüphanesi var, talebelerimiz

buralardan istifade ediyorlar, halkımız da gidip bu kütüphanede çalışma imkânıbulabiliyor.

Vakıf ve derneklerin bazılarında da okuma programlarıyapılmaktadır. Geçmiş yıllarda şahsen

ben de bir vakıfta üniversite talebelerine yönelik “kitaplı günler” ismiyle altı sene her hafta

bir kitap okuma ve özetleyip eleştirme faaliyetini organize ettim. Çok faydalımüzakereler,

ufuk açıcı tartışmalar yaşandı. Bugün de üniversiteden, halktan katılımlarla okuma grupları

içinde periyodik olarak okumalar yapıyoruz. Erzurumlu İbrahim Hakkı’nın kıymetli eseri

Marifetname’yi okuyoruz. Sezai Karakoç’un eserlerini okumak için de okuma gruplarından

yoğun talep var, ileriki günlerde inşallah bu faaliyeti de gerçekleştireceğiz.

İstanbul’daki okullarımızda uygulamaya koyduğumuz okuma kültürü dersi

hakkında düşünceleriniz nelerdir?

İstanbul’un eğitimin başında bir kitap dostunun bulunuyor olması büyük bir şanstır. İstanbul

İl Milli Eğitim Müdürü Sayın Muammer Yıldız kitaba, kültüre âşık birisi. Bu yüzden

İstanbul’daki talebelere“okuma kültürü dersi” koymanız hiç şaşırtıcı değil. Daha önce de

takip edebildiğim kadarıyla yazarlarla okulları buluşturan bir organizasyon yapmıştınız. Bütün

bunlar Türkiye’de sıra dışı takdire şayan uygulamalar. Milli Eğitim Müdürü’nün talebelerle

birlikte TÜYAP Kitap Fuarı’na gitmesi bile kitaba, okumaya, kültüre ne kadar düşkün bir

eğitim kurumu olduğunuzu gösteriyor. Diğer vilayetlerimizin de yöneticilerinin bu nevi

organizasyonlar, programlar yaparak çocuklarımızı okumaya özendirmeleri çok faydalı

olacaktır. Yerel yöneticiler, merkezi yönetim okumaya, okuma kültürüne daha fazla yatırım

yapmalıdır. İl Milli Eğitim Müdürümüz Sayın Muammer Yıldız onca yoğunluğuna rağmen bu

yazın Erzurum’un Karaçoban İlçesine konferans vermeye gelmişti. Oradaki çocukların

gözlerindeki okuma sevincini gördüğümde, Muammer Bey’in okuma kültürü üzerine

yoğunlaşmasının önemini bir kez daha anlamıştım. Okuma Kültürü Dersi, çok iyi

düşünülmüştür, çocuklarımızın bilgi ve kültürlerini artırması için teşvik edici ve yol gösterici

örnek bir çalışma olmuştur.


18

Okuma kültürü kazanma konusunda öğrencilere, öğretmenlere, velilere

hülasa tüm ülkemiz insanlarına mesajınız nedir?

Okuma kültürü kazanmamız için evvela içimizin yanması gerekiyor. “İçim yanıyor” diye bir

deyim kullanılır Anadolu’da. Bir ıstırabı, bir harareti, taşma duygusunu imliyor bu deyim.

Gerçekten içimizin yanması gerekiyor ki, okumanın kıymetini bilelim. Okumayan insan neye

yarar? Nazım Hikmet’in dediği gibi “sen yanmazsan ben yanmazsam nasıl çıkar karanlıklar

aydınlığa”. Karanlığın aydınlığa çıkması için içimizde bir kandil yakmalıyız ki, okuma bu

kandildir. Bir talebeye okuma alışkanlığı kazandıran bir öğretmen hayatı boyunca sönmeyen

bir kandil yaktığının bilincinde olmalıdır. Okuma alışkanlığı kazanan bir talebenin kökleri

yerde sağlam bir meyve ağacı gibi dallarında yemişler asılı olacaktır. Çocuğuna kitap sevgisi

kazandıran bir anne-babanın geleceğin tarihine damga vurduklarının farkında olmaları

gerekmektedir. Okuyarak aydınlanabilir, okuyarak özgürleşebiliriz. Okumaya hava ve su

kadar ihtiyacımızın olduğu unutulmamalıdır. Okuyan, sorumluluk sahibi olur, çağının tanığı

haline gelir, geleceğin inşası için hayaller kurar. Günümüzde okuma kültürü farklı alanlara

doğru yöneliyor. E-kitap, sesli kitap, bilgisayar-tablet üzerinden okumak gibi daha çok

teknolojinin imkânları kullanılarak farklımetotlar geliştiriliyor. Kurumlarımızın,

yayıncılarımızın ve ilgili çevrelerin bu gibi durumlara da hazır olması gerekiyor. Her şart ve

ortamda okuma kültürüne sahip olmalı ve bunu derinleştirmeliyiz.

Bize vakit ayırıp sorularımızı cevaplandırdığınız için teşekkür ederiz.

Ben de çok teşekkür ederim.

İstanbul Eğitim ve Kültür Dergisi, Sayı: 6 Nisan 2012

Anadolu Kıtası-Sayı 19

Documents

Transcript of Anadolu Kıtası-Sayı 19