Ana Arı Yetiştiriciliği

T.C. SAMSUN VALL

Tarm l Mdrl

ANA ARI YETTRCL

Dr. Ali KORKMAZ Ziraat Yksek Mhendisi Samsun Tarm l Mdrl

Cahit ZTRK

Ziraat Yksek Mhendisi Alata Bahe Kltrleri Aratrma Enstits Mdrl

2006

ii

Fotoraflar Davut KELE

Dizgi Dr. Ali KORKMAZ / Cahit ZTRK

Bask Yaar BUDAK / erife GL GZGL

Recep YAPINCAK / Osman TEMEL ifti Eitimi ve Yaym ube Mdrl

Kaynak gsterilmesi kouluyla alnt yaplabilir.

Samsun Tarm l Mdrl ifti Eitimi ve Yaym ubesi Yayndr

iii

Sunu lkemiz tarm ierisinde nemi bir yeri olan arclmzn son

yllarda kabuk deitirdii ve retim hedeflerinde dikkate deer bir deiim yaad aka grlmektedir. Polen, ar st retimi ve tketiminin yerlemesi ile birlikte arclk nitelik ve nicelik olarak gelime yaanmas birbirine paralel olarak gitmektedir. Gnmz iin lks gibi grlen ar zehiri ve propolis retiminin de ar yetitiricilerinin gndemine bu gnden alnmas ve pazar olanaklarnn aratrlmas da yerinde olacaktr. Ancak tm bu gelimelerin salkl ve verimli bir ekilde yaanmas iin ar yetitiricilerinin bilimsel anlamda bilgiyle donanmamalarnn yannda kolonilerinin de stn performans gsteren bireylerden olumas, sonucu dorudan etkileyecektir. Bu amaca ulamak iin lkemizde damzlk ana ar retimi ile birlikte ana ar yetitiricilii de yaygn bir ekilde yaplmaldr.

Bal ars kolonilerinin performansn ve zelliklerini belirleyen temel lt ana arnn kalite zellikleridir. Kovan i dzeninin ilemesi yannda gelecek kuaklar oluturacak bireylerin anas olmas dolaysyla da ana arnn nemi byktr. Bu nedenden dolay ana arnn istenilen zellikte olmas gerekmektedir. Teknik dzeyde ve ekonomik anlamda arclk yapabilmek iin ana arlarn en fazla iki yl sreyle tutulmas ve bu sre sonunda yenilenmeleri n kouldur. lkemiz ar yetitiricileri bu bilince erimi olmakla birlikte henz bu duruma uygun yap ve kurumlar yeterince olumamtr. Yaplacak olan eitim ve yaym almalar sonucunda bu srecin ivme kazanmas kanlmazdr. Ayrca ar yetitirici birliklerinin kurulmas ve yaygnlatrlmas srecine paralel olarak ana ar yetitiricilii de ekonomik bir alma olarak yaplmaya balanacak, ana ar kalitesindeki arta bal olarak da dier arclk faaliyetlerinde karllk dzeyi aratacaktr.

Ortaya konulan bu alma ile de ana ar yetitiriciliinin henz yaygnlamad Samsun yresinde bu konuyu tantmak ve yaygnlatrmak amalanmaktadr.

Tm ar yetitiricilerimize yararl olmas dileiyle...

Sadullah KRENC l Mdr

iv

nsz Ana ar yetitiricilii pek ok ar yetitiricisi iin gizemli bir olaydr.

Fakat gerekte olay bu kadar karmak ve zor deildir. Belli bir yetitirme periyodundan sonra el alkanl kazanan arc rahatlkla yzlerce veya hatta binlerce ana ar yetitirebilir. Ksa periyotlu zamanda, satmak amacyla ok miktarda ana ar yetitirmek iin ise iyi bir proram, zel ekipman, alma ve yeterli finansman gerekmektedir. Bununla birlikte birka ana ar veya binlerce adetini yetitirmenin prensipleri temelde ayndr. Bu kitabn amac bir hobi veya ticari apta olarak mmkn olan en kaliteli ana ary yetitirmeyi retmektir. Ayrca ana ar yetitiricilii lkemizde paket arcl yaygnlat durumlarda da gereksinim duyulacak nemli bir yetitiricilik daldr. Ana ar yetitiriciliinin gnmzde nemi bir hayli kavranm olmasna ramen lkemiz arclnda hak ettii yeri yllar gemesine ramen alamamtr. Ticari anlamda bir arcln yaplabilmesi salkl, verimli ve gen ana arlarla almaya baldr. Bunun iin de ana arlarn verimli olduu 2 yana kadar elde tutulmas ve 2 yl sonunda deitirilmesi gerekmektedir. Ancak lkemizde ana ar yetitiricilii bir sektr halini alamam ve arclarmz da gerek gen ana ar bulundurmak gerekse ana ar yetitiricilii yapmak konusunda yeterli bilince sahip olamamtr. Bu yzden ana ar retimimiz lkemiz gereksiniminin ancak %5ini karlayacak dzeydedir. Bugn lkemizde koloni bana bal veriminin ok dk dzeylerde olmasnn altnda yatan gerek nemli oranda ana ar yetitiriciliinin lkemizde yaygn ve bilimsel ekilde yaplmamasdr. Bu sebepten dolay arclmzn ada dzeye tanmasnda, yeni gelir kaynaklar olumasnda nemli yere sahip olan ana ar yetitiriciliinin arclarmz tarafndan bilinmesi, renilmesi ve yaygn bir ekilde yaplmasnn salanmas nem arz etmektedir. Aksi halde dk verimli ve yal ana arlara sahip kolonilerle retim yaparak arclkta gelimi olan uluslarn verim dzeyine ulamamz olas deildir.

Bu kitabn hazrlanmasnda Harry H. Laidlawn Contemporary Queen Rearing adl eserden byk oranda faydalanlmtr. lkemiz arclarna yararl olmas dileiyle...

Dr. Ali KORKMAZ & Cahit ZTRK

v

NDEKLER Sayfa

I. BLM BAL ARISI KOLONSN OLUTURAN BREYLER

1. Ana Ar .......................................................................... 1 1. 1. Kolonideki Rol ...................................................... 2 1. 2. Ana Ar reme Sistemi ........................................... 6 1. 3. Ana Arnn Yumurtlama Etkinlii ........................... 9 1. 4. Ana Ar Oluumuna Etki Eden Faktrler . 12

1.4.1. Ana Arszlk ..................................................... 12 1.4.2. Ana Yenileme ................................................... 12 1.4.3. Oul Verme ....................................................... 12

1.5. Ana Arnn Yumurtlamasna Etki Eden Faktrler 13 1.5.1. Ana Arnn Irk ................................................... 13 1.5.2. Ana Arnn Ya ................................................. 13 1.5.3. Koloni Populasyon Miktar ................................ 14 1.5.4. Mevsim .............................................................. 14 1.5.5. Yre Florasnn Durumu .................................... 15 1.5.6. Kulukalktaki Peteklerin zellikleri . 16 1.5.7. Yumurtlama Alannn Varl ............................ 16 1.5.8. Ana Arnn Yetitirilme ekli ............................. 17 1.5.9. Ana Arnn Fiziksel Durumu .............................. 17 1.5.10. Kolonideki Parazit Bulakl ......................... 18 1.5.11. Koloninin Su Gereksinimi ............................... 18

1.6. Ana Ar Kalitesini Etkileyen Faktrler ..... 18 1.6.1. Ana Ar Yetitirilecek Koloninin Damzlk

zellikleri ..

18 1.6.2. Alanan Larvann Ya ..................................... 19 1.6.3. Ana Arnn Yetitirilme Yntemi ...................... 20 1.6.4. Balatc ve Bitirici Kolonilerin Populasyonu 20 1.6.5. Bir Koloniye Transfer Edilen Larva Says ....... 21 1.6.6. Ana Ar Yetitirme Mevsimi .............................. 21 1.6.7. Erkek Ar Populasyonu Varl ........................... 22 1.6.8. Kolonilerin Beslenmesi ....................................... 23

1.7. Ana Arnn Performansnn Saptanmas ..................... 23 2. i Ar ............................................................................. 24 3. Erkek Ar ......................................................................... 25

vi

Sayfa II. BLM

ANA ARI YETTRCLNN BYOLOJK ESASLARI 1. Ana Arnn Oluumu .................................................... 29 2. Ana Ar Larvasnn Beslenmesi .................................... 30 3. Yksk Yapmnn Koullar ........................................ 34 4. Larva Alama Ya ....................................................... 34 5. Ana Ar Yks ve Larvann Bymesi ..................... 35 6. Prepupa Dnemi ............................................................ 35 7. Pupa Dnemi ................................................................. 36

III. BLM

ANA ARI RETM 1. Doal ekilde Oluan Ana Ar Ykskleri .................. 37

1.1. Oul Verme gds ile Oluturulan Ana Ar Ykskleri ..

38

1.2. Ana Ar Deitirme gds ile Oluturulan Ana Ar Ykskleri .....................................................

39

1.3. Ana Arnn Kaybolmas Durumunda Oluturulan Ana Ar Ykskleri ..............................................

40

2. Yapay ekilde Oluturulan Ana Ar Ykskleri .......... 40 2.1. Alley Yntemi ...................................................... 41 2.2. Miller Yntemi ..................................................... 42 2.3. Hopkins Yntemi ................................................. 43 2.4. Smith Yntemi ..................................................... 43 2.5. Zmbalama Yntemi ............................................ 45 2.6. Doolittle Yntemi ................................................ 46

2.6.1. Yksk Hazrlama ....................................... 47 2.6.2. Larvalarn Elde Edilmesi ............................. 49 2.6.3. Alama Yeri, Nem, Scaklk ve Ik 51 2.6.4. Yapay Yksklere Alama ......................... 51 2.6.5. ifte Alama ............................................... 53 2.6.6. Balatc Koloniler ....................................... 53

2.6.6.1. Oul Kutusu ................................ 54 2.6.6.2. Deitirilmi Oul Kutusu ........... 56 2.6.6.3. Serbest Uu Yapan Balatc

Koloniler ......................................

56 2.6.7. Bitirici Koloniler .......................................... 57

vii

Sayfa 2.6.7.1. Ana Arl Bitirici Koloniler 57 2.6.7.2. Ana Arl Bitirici Koloninin

Deiik ekli . 58

2.6.8. Balatc-Bitirici Yksk Yapclar . 60 2.6.8.1. Ana Arl Balatc-Bitiriciler ...... 60 2.6.8.2. Ana Arsz Balatc-Bitirici

Koloniler ....................................

60 2.6.9. nkbatr Koloniler ..................................... 61 2.6.10. nkbatrler ................................................ 61 2.6.11. erevelerden Yksk talarnn

karlmas ............................................... 62

2.6.12. iftlememi Ana Ar Kafesleri ................. 62 2.6.13. Kolonilerin Beslenmesi .............................. 63 2.6.14. Kaytlar ....................................................... 63 2.6.15. Ana Ar retim Takvimi ........................... 64

IV. BLM

ANA ARININ FTLEMES 1. iftleme ........................................................................ 70

1.1. Langstroth Kovanlarda Ana Arlarn iftletirilmesi .......................................................

73

1.2. Yeniden Ana Arlandrma ....................................... 74 1.3. oaltma veya Blme ............................................. 74 1.4. Blme Tahtas ......................................................... 74 1.5. Ruet Kovanlarda iftletirme ............................... 75 1.6. Blnm Langstroth Kovan Gvdesi Kovanc .. 75 1.7. Bebek Kovanck ..................................................... 77 1.8. iftleme Sahas ve Kaytlar .................................. 78 1.9. iftletirme stasyonlar .......................................... 54

V. BLM

BAL ARILARINDA YAPAY TOHUMLAMA 1. Ana Arlarn Yapay Tohumlama ncesinde

Hazrlanmas ................................................................ 80

2. Erkek Arlarn Hazrlanmas ......................................... 81 3. Yapay Tohumlamada Kullanlacak Alet ve Ekipmann

Hazrlanmas ................................................................

81

viii

Sayfa 4. Mikrorngann Hazrlanmas ........... 82 5. Ana Arlarn Yapay Tohumlama in Hazrlanmas ..... 82 6. Erkek Arlarda Eversiyonun Salanmas ve Semenin

Toplanmas .................................................................

83 7. Ana Arnn Dllenmesi ................................................ 83

VI. BLM

RESMLERLE ANA ARI YETTRCL Kaynaklar ..................................................................... 92

I. BLM

BAL ARISI KOLONSN OLUTURAN BREYLER Bir bal ars kolonisi bir ana ar, saylar mevsime bal olarak

deimekle birlikte 80.000 ii ar ve 2.000 civarnda erkek ardan meydana gelmektedir. Koloniyi oluturan bu bireyler koloni ierisinde eitli grevleri bir dzen ierisinde paylaarak koloninin srekliliini salamaktadrlar.

ekil 1. Ana Ar, i Ar ve Erkek Arnn Grnm 1. Ana Ar Yumurtlayan ana ar, ii arlardan daha uzun yapda olup iri

ve gsterilidir. Kanatlar karnnn 2/3n kaplar. i arlarnkine gre daha ksa grnmesine ramen gerekte daha uzundur. Gs, iilerinkinden daha geni olduundan ana ar zgarasndan geemezler. Koloni rahatsz edilmedike ana ar srekli olarak yavrulu alan ierisinde bulunur. evresi, yzleri ana arya dnk, ana ary antenleri ile srekli olarak kontrol eden, onu yalayp besleyen, artklarn temizleyen gen ii arlarla evrilidir. Bu ember ierisinde ana ar kolaylkla grlr. Yumurtlayan ana arnn hareketleri genellikle ar ve telaszdr.

Ana Ar Yetitiricilii

2

1. 1. Kolonideki Rol Bir bal ars kolonisinde yalnzca bir ana ar bulunmaktadr.

Arlar ve arclar ana arnn bu durumundan dolay ona ok fazla nem verirler. Ana arnn bu zellikleri ayn zamanda nemini de belirlemektedir. Ana ar yumurtlama yeteneine sahip olan tek canl olup, kolonideki tm bireylerin anasdr. Ana arnn koloni ierisindeki deeri, ar topluluunun varl iin gerekli tm almalarda grev alacak, kuvvetli ve dengeli ii ve yeterli erkek ar populasyonu meydana getirmesine ve srdrmesine baldr.

Ana arlar hem kendisinin, hem de dii dllerinin kaltmna erkek ebeveynlerin katklarndan sorumlu olduundan koloninin zelliklerinin belirleyicisidirler. Bu karakterler ana arya, iftleme srasnda erkek arlarn spermatozoalarndan ve ana tarafndan atalarndan intikal eder. Bu nedenle koloninin alkanl, iyi huyluluu, hastalklara direnci gibi tm iyi ve kt huylarndan ana ar sorumludur. Ana ar farkl karakterlerdeki erkek arlarn spermatozoalarn aldndan meydana gelen ii arlarn analar bir, babalar ayr akraba ar gruplarndan meydana gelen bir topluluktur.

Ana ar koloni birliinin salanmasnda etkili tm ilevlerde rol oynar. Kovanda bir denge unsurudur. Mandibulalar zerinde, her iki yanan altnda, hafif sarkk torba eklinde iki salg bezi bulunur. Bu salg cinsiyet feromonu olup ana ar cevheri de denir. Feromon serbest brakldktan sonra arlar arasnda aktarlarak dolatrlr. Ana ar feromonu da denen bu salg, iki doymam ya asidi olan 9-oxodec-trans-2-enoic asit [CH3CO-(CH2)O5-CH=CHCO-OH], ile 9-hydroxydec-trans-2-enoic asittir [CH3-CHOH-(CH2)5=CH-COOH]. Bu feromonlar sayesinde ana ar;

iftleme uuu esnasnda erkek ary cinsel ynden kendine eker.

Koloni ierisinde yeni bir ana ar yetitirilmesine engel olur,.

i arlardan yalanc ana oluumunu engeller. i arlarn kendisine ynelmesini salar.


3

Kolonide huzur ve ibirliini temin eder. Arlarn gerektiinde sk bir salkm oluturmasn salar. Ana arnn varl, ana ar feromonunun dier arlar

tarafndan paylam sonucu hissedilir. Feromonlar vcutta retilen kimyasallar olup ayn trn dier bireylerinde zel reaksiyonlar balatmak iin vcut dna salnrlar. Ana arnn yokluuna bal olarak ortaya kan ana ar feromonlarnn yokluu durumunda koloniye ait ii arlar arasnda huzursuzluk ortaya kar ve bu kolonilere ana arsz koloni denir. Ana arsz koloniler ana arl kolonilerden farkl davran gsterirler.

Ana ar, koloninin anas ve ok etkili bir yumurta reticisi olmasna ramen ana arlk igdsnden yoksundur. Bu nedenden yavrularna bakamaz. Petek yapmak iin balmumu salglayan bezlerden ve yavru beslemek iin kullanlan larva besinini salglayan bezlerden yoksundur. Bacaklar polen toplama ve tamaya uygun deildir. Bylece ana arlk grevlerini, bakclk ve dier koloni ilerini yrten ii arlarla paylamak zorundadr. te bu paylam yaam ve koloninin gelimesi iin gerekli olan geni ii ar populasyonunun zellemesi iin gerekli durumu oluturmaktadr.

Ana ar dier ii ve erkek arlardan geni boyun, abdomen ve farkl rengiyle ayrt edilir. Bu zellikleri ile koloni iinde zel bir ar gibi kendini gsterir. Tek olmas ve ii arlar tarafndan ona byk bir ilgi gsterilmesi, arclarn onu tanmalarn salar. Aristonun yaad zamanda arclarn onu koloninin anas olarak belirtmelerine ramen 1609'da Charles Butler onun cinsiyetini dii olarak tanmlayana kadar kral olarak dnld. Bu bulula sadece ana arnn unvan deiti. Ana ar koloni iinde dorudan aktif olmamasna ramen varl ii arlarn davranlarn etkilemektedir. Ancak her ne kadar ana ar koloni zerinde tek hakim gibi grnse de aslnda bu olay ana ar ve ii arlarn karlkl etkileiminden dolay ortaya kan bir sistemdir. Zira ii arlar ana ary salgladklar ar st ile besleyerek onun yumurta retimi ve verimliliini dorudan etkilemektedirler. Ana ar da salglad feromonlarla kolonideki dzeni ve sreklilii


4

salamaktadr. Bylece koloni bireyleri karlkl olarak koloni ii dzeni korumak ve srekliliini salamaktan sorumlu olmaktadrlar.

Ana arlar, petein kenarlarnda veya yznde, aa doru uzanan zel gzlerde yetitirilirler. Ana ar yetitirilecek olan petek gz kovanda ii ar yetitirmek iin nceden hazrlanm olan bo ve doal gzlerden veya ii ar larvalarnn bulunduu ii ar gzlerinin geniletilmesiyle yaplan gzlerden olmak zere iki yolla yaplrlar. Tamamlanm ana ar yks kk bir mee palamuduna benzer. Taban ksm geni, az ksm ise dardr. Derinlii 2.5 cm kadardr. D yer fst grnmndedir.

Koloni oula hazrland zaman veya gen ana ar eski ana arnn yerini alaca zaman ana ar doal yksklere yumurtlar. Kaza veya hastalk sebebiyle ana arsn kaybeden koloni tarafndan yetitirilen ana arlar hari, bu ana arlar doal yetitirilen ana arlar gibi yumurtadan yetitirilirler. Koloni ana arsn kaybettii zaman, ii arlar tarafndan gen ii ar larvalarnn bir ksmna bir miktar ar st verilir. Petek gz duvarlar dar doru geniletilir ve ana ar yks aa doru dner. kmaya yakn dnemlerde ykskler zerindeki mumun byk ksm ii arlarca alnarak inceltilir. Ular krmz kahverengine dnr. Bu grnm yksklerin olgunlatn ve ana arlarn kma zamannn geldiini gsterir. Ykskler a tutulduunda ana arnn canll saptanabilir.

Yeni bir ana ar, yumurta brakldktan yaklak 16 gn sonra gzden kar. Ana ar yksk ierisinde ba yksn u ksmna gelecek ekilde durur. k srasnda, nce enelerine yer aabilecek ekilde stteki srr srarak deler. Daha sonra kendi etrafnda dnerek delii geniletir. Yksk mhrnn kenarlarn kemirerek ksmen keser, sonra bacaklaryla ileriye doru iterek kapa kaldrr ve dar kar. Hemen koloni ierisinde kmaya hazr olan dier ana ar gzlerini arar, onlar kenarndan keserek delik ap ineleyerek ldrr. Daha sonra ii arlar, ana ar tarafndan bozulan bu gzlerin ykmn tamamlarlar. iftlememi ana arlar gzlerin tepesini keserek kt iin k yerinde yuvarlak bir delik bulunmaktadr. Eer gz ierisindeki


5

ana ar pupa devresine girmise inesini kullanmaz ve sadece yrtmakla yetinir. Kapal olmayan ana ar ykskleri ile hi ilgilenmez. Bunlar da ii arlar tarafndan yok edilirler.

Dier iftlememi ana arlar da ayn anda karlarsa sonuta sadece bir tanesi hayatta kalana kadar kavga ederler. Eer oul verme olay ertelenirse bu acmasz havann ortaya kmas olasdr. Ancak arlar, oul kana kadar iftlememi ana arlar hcrelerinde tutabilirler ve onlar alan yksk arasndan besleyebilirler. Ana ar yksklerinde tutulan iftlememi ana ar ile km olan dier iftlememi ana arlar tarafndan meydan okuma olarak dnlen vzldama sesleri salabilirler.

Yeni km ana ar gen ii arlardan daha hareketlidir. lk ktnda ince tyl grnmde olup daha sonra gerek rengini alr. Yeni km ana ar ii arlardan yiyecek alabildii gibi ak bir gzden bal da alabilir.

1. 2. Ana Ar reme Sistemi ok az gelimi ii ar reme sistemine karlk ana arnn

reme sistemi ok etkin ve ileri derecede gelimitir. i arda reme sistemi ana arnn salglad feromonlar nedeniyle bask altnda olduundan gelimemekte ve dolaysyla ana aryla ayn genetik yapya sahip olmalarna ramen ksrdrlar.

Ana ar reme sisteminde abdomenin n ksmnn yan taraflarnda yer alan bir ift geni yumurtalk ve yumurtalklarn bitiminden balayp median ovidukta kadar uzayan genileyebilir bir ift lateral ovidukt bulunmaktadr. Medyan ovidukt ise vajinada bitmekte ve reme sistemi vajina ile son bulmaktadr. Ana arnn verimliliinin temel gstergelerinden birisi olan yumurta kanal says ana arnn rkna, yetitirilme ekli gibi bir takm faktrlere bal olarak nemli oranda deimekle birlikte genelde toplam 260-373 adet arasndadr.


6

ekil 2. Ana Arnn reme Sisteminin Blmleri (A:stten

Grnm, B:Bir Yumurta Kanalnn Blmleri, C:i Ar Yumurtal)

Dii arda 8 ve 9. karn segmentleri 7. segment ile birleerek

ine odacn oluturmaktadrlar. Ana arnn reme odac n duvardan ine dibinde ine odacna almaktadr. reme odacnn d ksmna bursa copulatrix, i ksmna ise vajina denilmektedir. Ana yumurta kanal ve spermateka denilen sperma torbasndan gelen kanal ayr ayr noktalardan vajinaya almaktadr. Vajinay iine alan ve ar inesinin de bulunduu bursa copulatrix, iftleme esnasnda erkek organnn girdii kesedir. Alt ksmda, lobumsu grnte bir ift uzants vardr. ksmnda aklk vardr. Bunlardan ortadaki vajinann giri noktasdr. Yanlardaki daha byk aklklar ise alttaki lobumsu bir ift byk keseye almaktadr. Vajina oval bir kese eklinde, fakat biimi ve bykl ime ve gerilme durumuna bal olarak deiiklik gstermektedir.


7

Yaklak 1 mm apnda dairesel yapya sahip spermateka, vajinaya dorsal olarak uzanr ve vajinann anterio-dorsal duvarna "S" eklinde valfe sahip incecik spermateka kanalyla balanr. Spermateka kanal, spermatekann ii ve dna spermin geiini salayan bir yapdr. Spermateka kanalnn iki yannda bulunan iki adet bez spermateka ile spermateka kanalnn birletii yerin iine alr. Spermateka, ekstrem s deiikliklerinden spermi koruma ilevini gren geni bir trake a ile kapldr.

Vajina duvarnn kaslabilme zelliine sahip olan kvrml bir yaps vardr. Vajina az ana ar gevediinde kapanan ve dardan bakldnda hrg gibi grnen uzunlamasna bir yark grnmndedir. Ana ar reme sisteminin en nemli paralarndan biri olan vajina valfi vajinann dorsal ksmna doru uzanarak yumurta kanallarna giden yolu tkamaktadr. Vajina valfi bu yaps sayesinde iftleme esnasnda ana ar tarafndan geriye doru katlanarak semenin yumurta kanallarna geiine ve yumurtlama srasnda vajina azndan kna izin vermektedir. reme sisteminin tamamen dnda ve ine odacna bitiik olan ine, petek hcre tabanna yumurtlama esnasnda vajinadan yumurta tanmasna yardmc olan temel bir organdr.

1. 3. Ana Arnn Yumurtlama Etkinlii Yumurtalar, ovariollerin birlemesinden oluan ovaryumda

meydana gelir. Ovarioller, yumurtalar u ksmdan son ksma doru ynlendirirler. Lateral ovidukt iftinin genileyen n tarafna almadan nce ovarioller birleirler. Bir ana arda her iki ovaryumdaki ovariol says 260-373 adet arasndadr. Her iki ovaryumda ortalama 325 adet ovariol bulunduunu kabul edersek bir ana ar gnde 1200 adet yumurta retiyor ki bu da her bir ovariolun 24 saatte 3.7 adet yumurta retmesi demektir. Bir yumurtann olumas iin 2 veya daha fazla gne gereksinim duyulmaktadr. Bir ana ar gnde 1500 yumurta brakt durumda ovarioller tarafndan gnde 4.6 adet yumurta retilmektedir. Yumurta 0.13 mg arlnda, beyaz renkli ve silindirik ekildedir. Tabanna doru hafife incelir ve kvrlr. Ular yuvarlak ve kavislidir. Petek gz tabannn orta ksmna, ucundaki yaptrc


8

madde ile dik olarak tutturulur. Dik olanlar bir gnlk, yana eik olanlar iki gnlk, tabana yatm olanlar ise gnlk yumurtalardr.

Dii birey kacak olan yumurta, dllenmi yapya sahip olduundan dolay 32 ift kromozom tamakta, erkek bireyler ise dllenmemi yumurtadan meydana geldikleri iin haploid olup 16 tek kromozom tarlar. Yumurtalar her bir ovariolun tepe noktasndaki primer germ hcrelerinden oluurlar. Bu hcreler ovariolun aasna ilerlerler ve oluan bir grup besin hcresi ovariolde onlar izler. Gelien yumurta ve besin hcresi bir hcre zar iinde bir arada fakat birbirinden ayr olarak bulunmakta ve yumurtann bir ksm besin hcresine bitiiktir. Yumurta, ovariolun son alt ksmna yanatnda besin hcresini aniden tketir ve tam boyutuna ular. Hcresel klf zerinde, besi hcresi blmesine yumurta protoplazmasnn aklk oluturduu yerde mikropil akl oluur. Bu aklktan spermatozoa girecek ve yumurtay dlleyecektir.

Klf veya yumurtann kendisi, petek gznn tabanna yapacak yumurtann u ksmna yapkan bir madde salglar. Baz durumlarda birka yumurta, genilemi lateral oviduktta birbirine yapm olabilirler. Aratrmalar henz belirgin bir ekilde yumurtann brakld gibi spermay nasl aldn ortaya koyamamtr. Ancak reme sisteminin morfolojisi ve gzlemler gstermektedir ki yumurta vajina iinden geerken valf, spermateka kanalnn almasna karlk mikropili sktrmaktadr. Eer yumurtadan dii birey olacaksa bir veya daha fazla sperma salnr. Bunlardan bir sperma zigot oluturabilmek iin yumurta ekirdei ile birleir. Eer yumurta dllenmeyecek ise valf geri ekilir ve kanala gemesi iin yumurta braklr. Bu durumda yumurta ekirdei spermayla birlemeden blnr. Yumurta dii olarak geliecekse spermatekadan salnan sperma ile dllenir.

Erkek arlarn dllenmemi yumurtalardan olutuu 1845'te ortaya konulmutur. Ancak erkek arlar da tpk ii arlarda olduu gibi dllenmi yumurtalardan oluabilirler. Bu tip erkekler yani diploid erkekler ana arnn kendine akraba genleri tayan


9

erkek arlar ile iftlemesi sonucunda oluurlar. Fakat bu erkek arlar koloni iinde larva olarak birka saatin tesinde hayatta kalamazlar. nk ii arlar tarafndan yenilerek yok edilirler. Bu durumda yavrulu petek gzleri arasnda bo petek gzleri olduundan dolay "benekli" yavrulu alana sebep olur. Ancak btn benekli yavrulu alanlarn arlar tarafndan diploit erkek larvalarnn yenmesiyle olumadna dikkat etmek gerekir.

Bir teoriye gre ana ar dll veya dlsz yumurta brakp brakmadn petek gzn gryormu gibi n ayaklar ile petek gznn boyutunu lerek yapmaktadr. Dll yumurtalar ii ar gzlerinden daha geni olan doal ana ar gzlerine de braklabilir. Buna ek olarak evresel ve mevsimsel deiimler ii, erkek ve ana ar gzlerine yumurta braklp braklmamasn da etkilemektedir. Aslnda yumurtalarn braklp braklmamas yumurtlayan ana arnn iilerden alm olduu ve yumurta geliimi iin gerekli olan besinin eidine skca baldr. i arlar bu yolla yumurtlamay kontrol ederek evresel ve mevsimsel artlarla ilikilendirilirler.

Ana ar sklkla daha az yumurta brakmasna karn yumurta retiminin en st dzeyde olduu zamanlarda 24 saatte 1500, hatta daha fazla yumurta brakabilirler. Bu her bir dakikada birden fazla yumurta demektir. Ana ar yumurtlamadan nce ban petek gz ierisine sokarak ii arlarn istenilen ekilde hazrlayp hazrlamadn kontrol eder. Sonra karnn gze sokarak yumurtasn brakr. Yumurtlama ii 1-2 saniye srer. Yaklak 10 saniyede bir yumurta yapar. 75-100 yumurta yaptktan sonra bir mddet dinlenir ve bu arada etrafnda hizmet eden ii arlar tarafndan beslenirler. Ana arnn kendisi petek gzndeki baldan veya ana ar kafesine konulduunda oradaki besinden beslenebilir. Fakat ar stn sadece ii arlardan alabilir.

Ana ar erevenin ortasndan balayarak evreye doru bir elips izerek petek gzlerine yumurtlar. Bu ksm kovann en scak blmdr. erevenin bir yz tamamlandktan sonra dier yzne ve dier erevelere geerek yumurtlama alann geniletir. Ana arlar, mevsime, kulukaln scakln salayan bireylerin saysna, beslemenin kalite ve miktarna bal olarak


10

yumurtlamalarn srdrrler. yi bir ana ar kuluka mevsiminde dengeli ve dzgn yumurtlar, btn gzleri atlamadan doldurur.

1.4. Ana Ar Oluumuna Etki Eden Faktrler 1.4.1. Ana Arszlk Herhangi bir nedenle ana ar ldnde veya yok olduunda,

1 saat kadar sonra kolonide rahatszlk balar. Ana arnn yokluunu alglayan arlar deiik yalardaki gen larvalarn evresine ana ar memesi yaparlar. Ayn anda yaplan memelerde farkl gelime devrelerinde larvalar bulunur.

1.4.2. Ana Yenileme Kolonide bulunan ana ar uzun sre deitirilmezse, koloniler

kendi ana arlarn kendileri deitirirler. Bu memeler ana arnn verimi azald zaman yaplrlar. Bu da genellikle ilkbahar ba, yaz ortas veya sonbahar sonunda meydana gelir. Memeler erevelerin yzeyinde yaplrlar. Memelerde hemen hemen ayn yata larvalar bulunurlar. Saylar 1-15 arasnda deiir. Bu tip kolonilerde gnlk yumurta bulunur.

1.4.3. Oul Verme Oul verme mevsiminde oul hazrl yapan kolonilerde,

koloninin hayatta kalabilmesi iin gerekenden ok fazla ana ar memesi yaplr. Bu tip kolonilerde birka gn ara ile kabartlmaya balanm her yata ana ar memesi bulunur. Memeler genellikle petek kenarlarna yaplr. Oul hazrl yapan kolonilerin ana ars yumurtay kestii iin kolonide gnlk yumurta bulunmaz.

1.5. Ana Arnn Yumurtlamasna Etki Eden Faktrler Ana arnn verimlilii koloninin verimliliini dorudan

etkileyen temel etkendir. Koloni ierisinde ne kadar fazla ii ar bulunursa bulunsun bu olay ana arnn yokluu durumunda koloninin verimlilii ve sreklilii zerine nemli etkide bulunmayacaktr. Bu sebepten arclar kolonilerinde ilk etapta fazla ii ar deil verimli bir ana ar bulundurmaya zen gstermelidirler. Ancak salkl ve verimli bir ana ar elde etme


11

veya bulundurmak iin olayn en batan planlanmas ve uygulanmas gerekmektedir.

1.5.1. Ana Arnn Irk Her canl grubunda olduu gibi bal arlarnda da verimliliin

temel gstergesi bireyin ait olduu rk veya ekotip zellikleridir. Her rk kendi doal ekolojisinde evre artlarna uyum salamtr. Bylece her rk dier rklara gre farkl adaptasyon ve verim yeteneinde olabilir. Yaplan almalar gstermitir ki baz bal ars rklar dierlerine gre daha fazla yavru retmektedirler. zellikle lkemizde bulunan Mula ars ekotipi bu konuya gzel bir rnektir. Zira kendini am bal sezonuna adapte etmi olan bu ar, dier rk veya ekotiplerin bal sezonunda bal retmek iin abalad dnemlerde ok youn bir ekilde yavru yetitirmektedir. Ayrca Teknik Arclkta gnmzde retilmek istenilen arclk rnne ve retimin yaplaca blge ve koullara gre farkl rklarn kullanlmas daha avantajl olmaktadr.

1.5.2. Ana Arnn Ya Normal koullarda 5-6 yl kadar yaayabilen ana arlar

ekonomik anlamda iki yl kadar yumurtlama faaliyetinde bulunabilirler. Bu dnemde gnde 1500 adet kadar yumurta atan ana ar ya ilerledike gnde att yumurta says azalmakla birlikte att yumurtalarda da erkek ar oran gittike artmaktadr. Bu tip ana arlarn bulunduu koloniler nektar akmna girite gl populasyonlar oluturamamakta ve koloni verimi dmektedir. Dier taraftan, yal ana arl kolonilerde oul eilimi artmakta ve oul veren koloniler daha fazla ana ar yks yapmaktadr. Bu olumsuzluu ortadan kaldrmak iin bal arlar igdsel olarak ana arlarn deitirme yoluna gidebilecekleri gibi arclar da iki ylda bir kolonilerin ana arlarn yeni ana arlarla deitirmektedirler. Gen ana arlarla allmas arclkta istenen verim seviyesine ulalmas bakmndan nemli olup ana arlarn en ok iki yl sreyle damzlkta kullanlmas gerekmektedir.


12

1.5.3. Koloni Populasyon Miktar Koloni ynetimi her ne kadar ana ar tarafndan yaplyormu

gibi grnse de aslnda ii arlarla ana ar arasnda kurulmu olan ve bir dengeye dayal iletiim sayesindedir. Ana arnn yumurtlayaca alan ii arlar belirledii gibi gerek yumurta sahasn hazrlamakla gerekse yumurta veriminin nemli oranda belirleyicisi olan ar stnn ana arya dengeli ve yeterli bir dzeyde verilerek yumurtlama miktar da kontrol edilmektedir. Koloni ierisinde hibir zaman ii arlarn bakabileceinden fazla yavru olmasna izin verilmedii gibi besin yetersizlii durumunda da iiler tarafndan fazla yavrular gzlerden karlp atlarak kolonide denge salanmaktadr.

1.5.4. Mevsim Bal arlar, kovan dnda scaklk 14Cnin altna dtnde

zorunlu iler dnda yaamsal faaliyetleri en aza indirerek k salkmna geer. Ana ar yumurta atma ilemini brakr. K salkm halinde ve peteklere depolanm olan besini tketerek geiren arlar, ilkbaharda havalarn snmasyla birlikte normal faaliyetlerine geerler. evreden nektar ve polen gelmesine bal olarak yavru yetitirmeye balarlar. Ana ar mevsimin balamas ve besin kaynaklarnn da olmas sebebiyle yumurta atmaya balar.

Kovan ii scaklk 29-34C olduu durumlarda kolonide yavru yetitirme faaliyeti en st dzeydedir. Darda scaklk ne kadar olursa olsun arlar gerektiinde salkm oluturarak gerektiinde ise havalandrma yaparak bu sy korumaktadrlar.

1.5.5. Yre Florasnn Durumu Koloninin yavru yetitirmeye balamas iin doada nektar ve

polen kaynaklarnn varl ve sreklilii nemlidir. lkbaharn balamas ile birlikte evrede bulunan bitkiler nektar salglamaya ve polen retmeye balarlar. i arlarn bu maddeleri kovana tamaya balamas ile birlikte ana ar uyarlr ve normal koullarda sonbahara kadar srecek olan periyotta yumurta


13

atmaya balar. Nektar ve polen kaynaklarnn herhangi birinin olmamas durumunda ise bu olay aksamakta, koloni ierisinde yeterli besin stoku yoksa yumurtlamay azaltmaktadr. Bu durumlarda arc ya kek ya da urup, hatta gerekirse her ikisini de vererek ana arnn uyarlmasn ve yumurta atmasn salamas gerekmektedir. Baz yrelerde ilkbaharn ge olmas fakat havalarn uygun gitmesi durumunda dardan besleme yaplmas ile ana arya uyarc yemleme yaplmas da nerilmekte ve arclar tarafndan sklkla yerine getirilmektedir.

1.5.6. Kulukalktaki Peteklerin zellikleri Ana arnn yumurta ataca petek gzleri ii arlar tarafndan

temizlenir ve parlatlrlar. Ana ar da ancak byle petek gzlerine yumurta brakmaktadr. Ayrca ana ar ilkbahar ve yaz aylarnda beyaz renkli peteklere, sonbahar dneminde ise koyu renkli peteklere yumurta atma eilimi ierisindedir. Bu olaya etki eden faktr, koyu renkli peteklere rengini veren nceki dnemde km olan yavrulara ait gmlek kalntlardr. Gmlek deiimi esnasnda eski gmlekler hcre duvarlarna yapmakta ve souk havalarda bir izolasyon maddesi gibi grev grerek yavrunun mesini nlemektedir. Scak mevsimlerde de beyaz petekleri scakl fazla tutmad iin dolaysyla havalandrmaya katkda bulunduu iin tercih etmektedirler.

Bal sezonunda daha ar petekli bal elde etmek veya mum rdrerek besin kaybna sebep olmamak iin 10 erevelik blme 8-9 ereve konulduunda, arlar aradaki boluu kapatmak iin petek derinliini 9 mmden daha yukarya karmaktadrlar. Bu tip petekler de ar ekilde derin olduu iin ana arlar tarafndan yumurtlamak iin elverili deildir. Yine yllarca yavru yetitirmek iin kullanlm ve bu sebepten dolay kararm, gzleri klm hale gelmi peteklerle hastalkl ve pis kokulu peteklere de yumurta atmamaktadr.

1.5.7. Yumurtlama Alannn Varl Kolonide petek gzleri, bal ve polen depoland gibi ayn

zamanda yavru yetitiricilii iin de kullanlmaktadr. Yeterli


14

petek bulunmad durumda gzler bal, polen ve yavru ile doludur. Bu durumda yeterli alan yok ise ana ar yumurtlamasn azaltmaktadr. Byle durumlarda elde var olan bo kabartlm petekler kulukala verilerek ana arnn yumurtlamas salanmal veya bal petekler alnarak bal saldktan sonra tekrar koloniye verilmelidir. Hatta mevsim uygunsa temel petek verilerek hem arlara petek rdrlmeli hem de ana arya yumurtlama sahas oluturulmaldr.

1.5.8. Ana Arnn Yetitirilme ekli Ana ar rknn yumurtlama zerine nemli etkisi olduu gibi

yetitirilme eklinin de etkisi ok nemlidir. Bir ana ar 1 gnlk larvadan yetitirilebilecei gibi 3 gnlk hatta baz durumlarda 4 gnlk larvadan da yetitirilebilmektedir. Bu durumda farkl larval yalardan yetitirilen ana arlarn kaliteleri de o oranda deimektedir. zellikle 1 gnlk yataki larva ilk gnden bol ar st ile beslendiklerinden daha kaliteli ana ar olmaktadr. Ovariol says ve spermatekadaki spermatozoa says da artmaktadr. Larva yalandka kalite dmekte olduundan verimli ana ar elde etmenin temel koulu mmkn olduu kadar kk yataki larvalardan ana ar elde etmektir.

1.5.9. Ana Arnn Fiziksel Durumu Ana ar yetitirme teknii asndan ne kadar iyi yetitirilmi

olursa olsun herhangi bir sebeple iftleme ncesi ayaklarnda veya kanatlarnda bir sakatlk var ise bu ana arlar imha edilmelidir. Kanatlar olmayan bir ana ar iftleememekte, n ayaklar sakatlanm olduunda ise yine verimsiz olmaktadr. Zira ana ar n ayaklar ile petek apn lmekte ve o lye gre dll veya dlsz yumurta koymaktadr. Sakatlanma halinde bu fonksiyonu bozulduundan koloninin dengesi de bozulmaktadr.

1.5.10. Kolonideki Parazit Bulakl Gerek ana arnn kann emen varroa gerekse ana arnn besini

olan ar stne ortak olarak onun zayf dmesine sebep olan parazitlerin varl dorudan ana arnn yumurtlama etkinliini


15

drmekte, koloni performansn nemli oranda etkilemektedir. Ayrca bu parazitlere kar arclar kendi deneyimleri sonucunda bulduunu sandklar baz ilalar kullanmalar sonucunda ana arlar verimsizlemekte hatta ksrlamaktadr.

1.5.11. Koloninin Su Gereksinimi Pek ok kovan ii faaliyette su kullanld gibi yavru

yetitirme sezonunun da ayrlmaz bir paras su gereksinimidir. zellikle kulukalktaki scaklk ve nemin belli bir dzeyde tutulmas, baz besin maddelerinin sindiriminin kolaylatrlmas amacyla arlar kovan ierisinde srekli olarak su tamaktadrlar. Su tanmad takdirde yavru yetitirme olay aksayacandan ana ar da yumurta atma ileminde azaltmaya gider.

1.6. Ana Ar Kalitesini Etkileyen Faktrler Ana ar kalitesini etkileyen faktrler ayn zamanda ana arnn

yumurtlamas zerine de etkili olmaktadr. Fakat kalite olgusu yumurtlamadan bamsz olarak baz olaylar da ierdiinden ayr ele alnmaldr.

1.6.1. Ana Arnn Yetitirilecei Koloninin Damzlk

zellikleri Ana ar yetitiriciliinde tm kurallara uyulsa bile ana arnn

yetitirilecei larvalarn alnaca koloninin ana arsnn istenilen zelliklerde deilse yaplan tm ilemler boa gidecektir. Bu nedenden ana ar yetitirilecek koloninin stn zelliklere sahip olmas gerekir. rnein uysal olmas, oula eiliminin az olmas gibi. Hatta ticari anlamda bal veya polene ynelik retim yaplacaksa bu ynde selekte edilmi kolonilerin seilerek ana ar yetitirilmesi yerinde olacaktr.

Ksaca retilmek istenilen arclk rn veya rnleri ynnden slah edilmi verimli damzlk kolonilerden ana ar yetitirilmelidir. Ayrca yreye adapte olmu rk veya ekotiplerin seilerek ana ar yetitirilmeli ve bunlar kullanlarak daha verimli koloniler oluturulmaldr.


16

1.6.2. Alanan Larvann Ya Ana arnn yumurtlamasna etki eden faktrlerde olduu gibi

kalitesine de etki eden faktrlerin nemlilerinden birisi de alanan larvann yadr. Larva ya kldke yetitirilen ana arlarn k arl, iftleme sonras canl arl, ovariol says, spermateka ap ve hacmi ile sperma miktar artmaktadr.

Yumurta transferi ile yetitirilen ana arlarn canl arl, spermateka ap, spermatekadaki sperma says, ovariol says; larva transferi ile yetitirilen ana arlardan daha fazla olmaktadr. Fakat pratikte yumurta transferinden ana ar yetitirmek ok g olduundan kullanm alan olduka kstldr. Bu konuda lkemizde yaplan ayr iki alma sonucunda yumurta transferinde tutma oran %55-64 olarak saptanmtr. Larva ya ile yetitirilen ana arlarn kalitesi arasndaki ilikiler izelge 1de verilmitir.

izelge 1. Larva Ya ile Yetitirilen Ana Arlarn Kalitesi

Arasndaki likiler. Ya Yumurta 1 gnlk 2 gnlk 3 gnlk 4 gnlk

Canl Arl (mg) 209 189 172 147 119 Ovariol Says (ad) 317 308 292 272 224 Spermateka ap (mm) 1.31 1.27 1.21 1.15 1.03

Spermateka Hacmi (mm3) 1.18 1.09 0.93 0.82 0.58

1.6.3. Ana Arnn Yetitirilme Yntemi Doal yolla yetitirilen ana arlar kontroll olmadndan

tamamen arlarn tercihine bal olarak o anda kovanda bulunan farkl ya ve zellikteki larvalardan yetitirilerek yaplmaktadr. Ancak teknik metotlarla zellikle en yaygn metot olan Doolittle yntemiyle yetitirilen ana arlar, larvalarn ya ve genetik zellikleri bilindiklerinden hatta baz yetitiriciler tarafndan test edildiklerinden dolay daha kaliteli olmaktadrlar. Ayrca bu yntemle yetitirilen ana arlarda iftleme oran daha yksek olmakta, daha iri ykskler elde edilmekte ve yetitirilen ana arlarn k arlklar, spermateka aplar ve spermatozoa saylar daha fazla olmaktadr.


17

Gzlere alanm olan larvalarn koloniye verilmesi iin en uygun zaman koloni ana arszln hissettikten sonraki zamandr. Bu nedenden ana arsz kolonilerde yetitirilen ana arlar doal koullarda yetitirilen kolonilerdeki ana ar kalitesine yaklamaktadrlar.

1.6.4. Balatc ve Bitirici Kolonilerin Populasyonu Ana ar yetitiriciliinde kullanlan koloniler 7-12 gnlk

yata gen ii arya ne kadar fazla sahip olurlarsa alanan larvalarda tutma randman o derece artmaktadr. Ayrca besleyici ar bolluuna bal olarak yksklere fazla ar st konulacandan ana ar olacak larvalar o dnemde etkin beslenerek istenilen zelliklere sahip olacaklardr.

i arlarn fazla ar st retimi amacyla, her 3-4. gnde kuvvetli kolonilerden gen larva ieren ve bir ksm kapanmam yavru ieren ereveler ana ar yetitirilecek kolonilere verilmelidir. Gen larva ieren ereve, kuvvetli ana yapc kolonilerde ana ar yks yaplan erevenin hemen yanna verilir. Bu uygulamayla ana ar yksklerinin yerletirildii ereveye bol miktarda bakc ii ar ynlendirilmi olur.

1.6.5. Bir Koloniye Transfer Edilen Larva Says Bir kolonide bulunan besleyici ar says ne kadar fazla olursa

olsun onlarn salglayabilecei ar st miktar genotiplerinin izin verdii snr hibir zaman aamayacaktr. Bundan dolay kolonilerin normal koullarda besleyebilecei larva says snrldr. Bunun iin balatc kolonilere bir defasnda 45 transfer veya en fazla 60 transfer yaplmaldr. Ancak ok gl kolonilere 90 ve zeri transfer yaplabilir.

Daha fazla transfer yapld durumda alama randman ile birlikte, yetiecek ana arlara ait olan fizyolojik zelliklerde yetersiz beslemeye bal olarak byk d grlecek ve bu da ana ar kalitesini olumsuz etkileyecektir.


18

1.6.6. Ana Ar Yetitirme Mevsimi Ana ar yetitiricilii klatma sezonu dnda tm sezonlarda

rahatlkla yaplabilecek bir uratr. Ancak kaliteli ana ar yetitirmek istendiinde ise tm yreler iin geerli olan bir tek kural vardr: En kaliteli ana ar oul sezonunda yetitirilir. Zira o dnemde yeni bir ana oluturmann tm fiziki koullar vardr.

evrede bol nektar ve polen bulunmakta, scaklk uygun ve yrede bol miktarda erkek ar bulunmaktadr. Bundan dolay ana ar yetitiricilii bu dnemlerde yaplmal, besin yetersizlii durumunda koloniler urup ve kekle beslenmelidirler. Ayrca gezginci arclk nedeni ile ve ilkbahar dneminde ana arsz koloniler ve yapay oullar iin en ok ana ar talebi NisanMays aylarnda olduundan ticari olarak bu dnemler nemlidir.

lkemiz deiik corafik ve iklimsel zellikleri ynnden farkl blgelere sahiptir. Bu nedenle lkenin farkl blgelerinde farkl mevsimlerde ana ar retimi yaplabilir. Bu bakmdan Akdeniz sahil eridi dier blgelere gre daha avantajl bir konuma sahiptir. Aada harita da grlecei gibi lkemiz ana ar retim dnemlerine gre blgeye ayrlabilir.

NSAN-MAYIS MAYIS HAZRAN HAZRAN-TEMMUZ


19

1.6.7. Erkek Ar Populasyonu Varl Bir ana ar retim program ne kadar gzel yaplrsa yaplsn

iftleme olay dikkate alnmad mddete sonu hsran olacaktr. Doal iftlemenin yaplmasna izin verilen bir yetitiricilikte her zaman bu risk vardr. Ana ar ne kadar yksek genotipe sahip olursa olsun iftletii erkek ar sradan zellikler sahipse dller de o oranda etkilenecektir. Bunu ortadan kaldrmak iin mmkn olduu kadar izole sahalarn oluturulmas ile bu risk minimize edilmelidir. Yapay tohumlama uygulamas ise retici koullarnda istenilen randman vermediinden sadece aratrmalarda veya damzlk ana kolonilerin korunmas amacyla kullanlmalar daha uygundur.

1.6.8. Kolonilerin Beslenmesi Yksk yapc kolonilere nektar akmnn devam ettii hissini

vermek ve ayn zamanda mum salglanmay tevik iin srekli urup veya sulandrlm bal verilmelidir. Ar st retimi, geni apta polen tketimi demektir. yi sonu elde etmek iin ana ar yetitirici kolonilere polenli ereveler verilmelidir. Kolonide bal ve polen olduu srece, besleme periyodunca besin eksiklii nedeniyle ortaya kacak olumsuz durumlardan endie edilmemelidir. Ana ar yetitirmeye balamadan en az 1 ay nce besleme yaplarak koloni kadrosunun glendirilmesi, ana ar larvalarn besleyecek ii arlarn ok ve kuvvetli olmasn salayabilecei gibi yetitirme esnasnda yaplacak olan urup ve kekle besleme sonucunda da larvalar daha iyi beslenecektir.

1.7. Ana Arnn Performansnn Saptanmas Arclkta yaplan tm almalar performans yksek olan bir

ana aryla sezona balamak ve mmkn olduu kadar yksek oranda rn elde etmektir. Arclar asndan her ne kadar yksek bal verimi nemli bir gsterge ise de ana arnn performansnn temel gstergesi koloni ierisinde yapm olduu yavru retim faaliyetidir. Bir ar kolonisinin populasyon geliiminin belirlenmesinde, kuluka miktar ile ergin ar saysnn kullanlmas gerekmektedir. Ancak bu miktarn belirlenmesinde


20

arl erevelerin fotoraflarn ekme, ergin arlar tartma, kuluka erevelerini sayma gibi pek ok farkl yntemler gelitirilmitir.

Gnmzde yavru alannn belirlenmesinde Puchta yntemi nerilmektedir. Puchta yntemi, yavru alanlarnn elips eklinde olduu gz nne alnarak boyutlarnn llmesi ve S = 3.14 * a/2 * b/2 (a=uzun eksen, b=ksa eksen) forml yardmyla hesaplanmas prensibi zerine kurulmaktadr. Ayrca hata orannn ortalama %10 dolaynda olmasna karn hzl ve kolaylkla uygulanabilmesi asndan kullanlabilir bir yntem olarak kabul edilmektedir.

Ergin ar miktarn saptama konusunda da 1 kg arnn 7700 adet geldiinden yola karak koloninin tm arlarn silkelenerek tartlmas sonucu toplam ar saysn belirleme yntemi kullanld gibi gnmzde en yaygn olarak ar ile kapl ereveler saylarak ergin ar miktar saptanmaktadr.

2. i Ar Koloninin en kk bireyi olan ii arlar ayn zamanda

kolonide en fazla bulunan bireylerdir. Saylar mevsimlere gre 10.000-150.000 arasnda deimektedir. Kolonideki tm ileri yaparlar. Bunun iin yaa bal olarak koloni ii ve dnda iblm sz konusudur. i arlar, ana arlar gibi diploid yapya sahip olmalarna ramen reme organlar ilevsel deildir. Ayrca kolonide bulunan ana arnn salglad feromonlar sebebiyle yumurtlamas da olas deildir. Ancak ana arnn lmesi veya kaybolmas halinde ii arlar zamanla yumurtalklar gelierek yumurtlamaya balarlar. Bu durumda da, iftleme olmadndan dolay tm yumurtalar haploid olduu iin erkek yumurtas atacaktr. Byle davranan ii arlara yalanc ana denmekte ve bu tip kolonilere ana ar kabul ettirmek ok zor olmaktadr. i arlarn yalarna bal olarak yaamlar boyunca yapm olduklar iler izelge 2de verilmitir.

Ana ar ile ayn genetik yapya sahip olmalarna ramen ii arlarn mr aktif sezonda 40-60 gn, klama esnasnda ise 4-6 ay kadar yaayabilmektedirler. Ana ar yetitiriciliinde ii


21

arlarnn okluu nemli bir faktrdr. Yalnz burada vurgulanmas gereken nokta bu ii arlarn yalardr. 7-12 gnlk yataki ii arlar ar st salglama yeteneinde olduundan bu yataki ii ar populasyonunun varlnn garanti altna alnmasndan sonra ana ar yetitiriciliine balanmas yerinde olacaktr.

izelge 2. i Arnn Yaam Boyunca Yapt ler. Ya (gn) Yaplan ler

0-3 Petek gzlerinin temizliinin yaplmas 4-6 Yal larvalar nektar ve polenle beslenmesi

7-12 Gen larvalarn ar st ile beslenmesi 13-18 Balmumu salglanmas ve petek rlesi

19-21 Kovann savunmas, havalandrlmas, temizlii, nektarn tarlac arlardan alnmas ve olgunlatrlmas, polenin depolanmas

22- Nektar, polen, propolis ve su toplama gibi ilerin yaplmas 3. Erkek Ar Saylar mevsimlere gre 2.000-3.000 arasnda bulunan erkek

arlar dllenmemi yumurtadan meydana geldikleri iin haploittirler. Vcutlar ii arlardan byk, ana arlardan ksadr. i arda 6300, ana arda 3900 gzn birlemesinden meydana gelen bileik gzler, erkek arda iftleme esnasnda ana ary daha kolay bulmas iin 13.000den fazla gzn birlemesinden meydana gelmitir. Ayrca erkek arlarda polen sepetii, balmumu bezleri ve ine bulunmamaktadr. Dilleri ksa olduu iin iekten beslenemezler. Yalnzca ii arlar tarafndan veya petekten bal alarak beslenebilirler.

Yaam sreleri yazn en ok 2 aydr. Nektar akmnn balamas ile birlikte ii arlar tarafndan kovandan uzaklatrlarak lme mahkum edilirler. Eer kolonide iftlememi bir ana ar varsa ve kovan ka giriyorsa o zaman k geirecek kadar kolonide kalabilirler. Erkek arlarda spermalar daha erkek ar petek gznden kmadan nce


22

olumulardr. Ancak bu spermalar henz sperma kanal ierisinde hareket etmedikleri iin erkek arlar iftleemezler Gerek kovan ii scakl gerekse beslenmeden kaynaklanan sebeplerle gzden ktktan sonraki 8-10 gn ierisinde cinsel olgunlua eriir. Geen bu zaman ierisinde ilk deneme uularn yapmaktadrlar. Cinsel olgunlua erien erkek arlar iftlemek amacyla her yrede bulunan ve bir takm zelliklere sahip olan erkek ar toplanma alanlarna giderler.

Erkek arda reme sistemi iten da doru bir ift testis, vas deferens (sperma kanal), seminal vesicle, glandula mucousa (mukoza bezleri) ile ductus ejaculatorius (ejeklasyon kanal) ve penisten (iftleme organ) olumaktadr. Testis, yumuak bir yapda ve yeni km bir ar da yaklak 5 mm uzunluundadr. Ergin bir erkek arnn testisleri mukoza bezlerinin nnde bulunurlar. Sar renkte, yass ve gen biimindedirler. Erkek ar cinsi olgunlua eritiinde yani gzden ktan 12 gn sonra testisler iyice klerek 1/3 boyuta inmektedirler.

ekil 3. Erkek Ar reme Sisteminin Blmleri (A:Genel

Grnm, B:Yandan Grnm, C:Arkadan Grnm).


23

Erkek arlarda sperma kanallarnn her biri blmden olumaktadr. lk ksm testisten kan ksa, kvrk ve tp eklindeki ksmdr. Bunun baland sosis biimindeki vesikla seminalis denen uzun, kaln kanal ikinci ksm oluturur. Bu ksm mukoza bezinin alt ksmna alan bir boru ile son bulur ki bu da nc ksmdr. Testis borucuklarndan kan spermatozoalar vesiklalarda bir sre tutularak burada son ekillerini alrlar. Vas deferensin bir uzants olan mukoza bezleri iki byk torba grnmndedir. Bu bezlerin d ksmnda salg hcrelerinin bulunduu bir epitel tabakas vardr. Bunun altnda ise uzunluuna ve dairesel yapya sahip olan kas lifleri bulunmaktadr. Gzden k izleyen ilk 9 gn ierisinde bu bezler gelierek bymekte ve salgladklar maddenin yaps akc sv halden yapkan bir hale dnmekte, daha sonra da peynirimsi bir yap kazanmaktadr. Hava veya su ile temas ettiinde phtlama zelliine sahiptir.

Sperma boaltm kanal olan ductus ejeculatorius penis ile mukoza bezleri arasnda bulunan uzun ve ince bir boru eklindedir. Bu yap sperma kanalndan gelen spermann penise dklmesini salar. Bunu takiben spermatozoa, mukoza bezi tarafndan salglanan mukoza salg bezi ile birleir ve bu bileim, boaltlmaya hazr sperma svsn oluturur.

iftleme organnn en son ve ilev gren ksm olan penis vcut ierisine ekili durumda iken abdomenin ventral ksmnda ve III. segmentin posterior ucundan ileri doru uzanmaktadr. Bu organ ksmdan oluur. Birinci ksm olan fallotrem, iftleme organnn dar alan ksmdr. Bu ksm ince cidarl geni bir odack eklinde olup buna vestibulum denir. Bunun her iki yannda uca doru incelen, torba biiminde bir ift boynuz uzanmaktadr. Vestibulumdan sonra boyun eklinde daralma olan ve olduka geni bir kanal ekline sahip ksma serviks denir. Bunun dorsal yzeyinde her iki taraf tys kntlarla kapl bulunan bir lob bulunmakta, ventral yzeyi boyunca da V eklinde sralar halinde grlen kitinimsi yuvarlak kvrmlar bulunur. Serviksin bitiminde ise iftleme organnn son uzants


24

olan bulb (penis soan) gelmekte olup ejeklasyon kanal buraya almaktadr.


25

II. BLM ANA ARI YETTRCLNN BYOLOJK ESASLARI

1. Ana Arnn Oluumu Ana ar yetitirme ilemi iin ana arnn nasl meydana

geldiini, ana arnn zelliklerinin gelimesinde nemli etkileri olan ve ana arnn oluumuna etki eden evre faktrlerini bilmeliyiz. Bilindii gibi, herhangi bir dll yumurta normal bir ekilde ii ar veya ana ardan herhangi birini oluturur ve bu dii snflarn her biri dierleriyle paylalmayan fiziksel, fizyolojik ve davransal karakterlere sahip olur. Dll yumurtadan kan larva, ii veya ana ar olmaya doru ilerler ve belli bal genetik temellerde ayn olduu halde aldklar besine bal olarak farkllarlar. Bu gerek, ana ar yetitiriciliinin de temelidir.

Yumurta brakld zaman tek, geni ve uzun bir hcredir. Yaklak 72 saatte yavrulu alandaki scaklk sayesinde yumurta iinde byk bir hareketlilik oluur ve dll ekirdek blnr. Bu aktivite embriyojenidir ve larva tam ekillendii zaman, yumurta kabuunu ksmen eriten bir sv salglar ve kvrlr. Artk postembriyonik gelime balamaktadr. Bu dnemde bakc ii arlarca nceden besin salanmaldr.

Kulukadaki larva ne ana ar ne de ii ardr. Bu noktada uygun evre koullarnda tam gelimi bir ana ar veya ii ar olma potansiyeli mevcuttur. Beslenmeye balar balamaz bu arlarn herhangi bir snfa gemesi iin gerekli olan ilem balar. Ana ar veya ii ar larvalarnn besinleri bir dereceye kadar farkldr ve ana ar larvalarnda ii arlardan daha yksek olan besin alma orann eker kapsam belirler. Besin alma oran corpora allata aktivitesini dzenler ve bylece Juvenil hormon retilir. Juvenil hormon dzeyi bu snflarn gelimesini dzenler. 3. gnde yksek dzeyde olan bir larval gelime ana ar farkllamasna sebep olur.

Yumurtadan ktktan sonra larvadan ana ar olarak yetitirilecek olanlar ii ar olmalarna birka saat kalanlarn bile yumurtalklarnda daha fazla ovariollere sahip olduu


26

saptanmtr. Bu aratrmalar gstermitir ki en iyi ana arlar ok gen larvalardan yetitirilmektedir. Fakat bu fazla ovariollerin 12-24 saatli yal larvalardan yetitirilen ana arlardan daha fazla performans gstermelerine katkda bulunup bulunmad bilinmemektedir.

Ana ar snfnn belirlenmesi, larval gelimenin balangcnda yer alr. Balangta iyi olmayp zamanla gelitirilerek en iyi koullarda bitirilen yksklerde yetitirilen ana arlar, iyi koullarda balayp giderek ktleen ana arlardan kalite olarak daha dktr. 2-3 gnlk yata iken ifte alanan bu yksklerde bir kere alanan yksklerdeki kz kardelerinden daha kk ana arlar retmektedirler.

2. Ana Ar Larvasnn Beslenmesi Ana arnn belirlenmesinde ve tam olarak gelimesinde etkin

e besin olduundan, ana ar olacak larvalar, nceden bolca doldurulmu zel besinle beslenirler. Bu alt gnlk bir periyottur. Fakat bakc arlar gz kapatlmadan nce besin salamak iin 5 gnden daha az zamana sahiptirler. Bu sre yksk baka trl hazrlanmsa veya larva alanmsa ana ar yksnde sadece drt gndr.

Besleyici arlar ana ar larvasn iki tip salgyla beslerler. Bunlar su gibi berrak ve koyu stms maddelerdir. Birincisi ortalama 17 gnlk arlar tarafndan, ikincisi ise 12 gnlk arlar tarafndan salglanr. Bu bileimler yaklak olarak 1:1 oranndadrlar. Anca bu oran besleyici arlarn yalaryla ilgili olarak deiebilirler. Daha yal arlar daha az beyaz medde retirler.

Larva bydke her saatteki yemleme says artar. Bir gnlk yata 13 yemleme, 3 gnlk yata 16 yemleme, 4 gnlk yata 25 yemleme yaplr. Bir tek yemleme iin harcanan zaman larvann yayla birlikte artar.

Bir larva devresindeki ortalama yemleme says 1600dr. Bu dnemde harcanan zaman ise 17 saattir. Normal bir kolonide bir larvaya salanan gda maddesi 1.5 gramdr. Ana ar larvasna verilen ar st, ii ar jelesinden (AJ) daha fazla pantotenik asit


27

ve biopterin iermektedir. gnlk yataki ana ar larvasna verilen ar st, ayn yataki ii ar larvasna verilen ar stnden 4 kat daha fazla pantotenik asit, 3.5-17.5 kat biopterin iermektedir.

Ana ary meydana getirecek olan larva 3 gnlk yaa kadar bol miktarda beyaz salgyla, 4 gnlk veya daha fazla olunca daha ok berrak salgyla beslenir. Beyaz bileim, yavru gda bezleri ve mandibular bez salglarndan, ak renkli bileim de kaynan yavru gda bezleri ve bal midesinden alr. Ayrca ana ar larvasna ii arya verilenden 10 kat daha fazla gda maddesi salanr. Ar stnn protein kayna yavru gda bezi salgsdr. Ak berrak maddenin protein kapsam 110.5 mg/g iken berrak maddenin kapsam ise 140.5 mg/g dr. Ana ar ve ii ar larvasnn farkllamas, larva yaamnn ilk 3 gn boyunca larva tarafndan alnan gdann kalitesi tarafndan dzenlenir. Larva gdasnn eker kapsam larvann tkettii gdann orann etkilemektedir.

1-4 gnlk yataki ana ar larvasnn yiyeceinde yaklak %34, 0-1 gnlk yataki ii larvalarnn yiyeceklerinde ise sadece %12 eker bulunur. 3-4 gnlk yataki ii arlarn besininde %47 orannda eker bulunur. Alnan eker miktarn muhtemelen Corpora allata aktivitesi ve bunun sonucu olarak meydana getirilen Juvenil hormon dzenlemektedir. Larvann kanndaki genlik hormonu dzeyi sadece gmlek deitirmedeki genlik hormonu durumunu dzenlemekle kalmaz, ayn zamanda bu ilerlemeler ana ve ii gelimesine de yn verir. Larva, gelimesinin nc gnnde yksek dzeyde genlik hormonu ald takdirde ana ar olarak, dk dzeyde ald takdirde ii ar olarak gelimesini salar.

Koloniyi oluturan bireylerin kuluka sreleri, gzlerin ak veya kapal kald gn saylar farkl olmakla birlikte kuluka boyunca beslenme rejimleri de birbirlerinden olduka farkldr. zellikle ii ar veya ana ar olacak bireyler arasndaki farkllk tamamen bu beslenme farkllndan kaynaklanmaktadr.

Kolonide bulunan tm yavrular 3 gnlk yumurta devresinden sonraki 3 gn ierisinde sadece ar st ile beslenirler. Ancak ana arlar, ii arlarn polen ve bal karm ile


28

beslendikleri ikinci gnlk dnemden farkl olarak o dnemde de bol ar st ile beslenirler. Koloni bireylerine ait olan kuluka sreleri izelge 3te, gzlerin ak ve kapal kald gn saylar izelge 4te, bal arsnn gelime evreleri ve deiimleri izelge 5te verilmitir.

izelge 3. Koloni Bireylerine Ait Kuluka Sreleri.

Yumurta Larva Pupa Toplam Ana Ar 3 6 7 16 i Ar 3 6 12 21 Erkek Ar 3 6 15 24

izelge 4. Gzlerin Ak ve Kapal Kald Gnler. Ak Gnler Kapal Gnler Toplam

Ana Ar 7 9 16 i Ar 8 13 21 Erkek Ar 9 15 24

Bakc arlar normal olarak henz tarlac olmayan daha gen

arlardr. Kovanda ek grevlerle birlikte alrlar. ktan sonra ii arlar depolanm polen veya ar ekmei yerler. Bu dnemde ii arlarn vcutlar geliir ve hipofaringeal bezleri ar stnn temel bileenlerini salglar. i arlar arst salglad srece polen yemeye devam ederler.

izelge 5. Bal Arsnn Gelime Evreleri ve Deiimleri.

Erkek Ar i Ar Ana Ar Gn Evre Deiim Evre Deiim Evre Deiim 1 Yumurta Yumurta Yumurta 2 3 nficar nficar nficar 4 1. Larval 1.Gmlek 1. Larval 1.Gmlek 1. Larval 1.Gmlek 5 2. Larval 2.Gmlek 2. Larval 2.Gmlek 2. Larval 2.Gmlek 6 3. Larval 3.Gmlek 3. Larval 3.Gmlek 3. Larval 3.Gmlek 7 4. Larval 4.Gmlek 4. Larval 4.Gmlek 4. Larval 4.Gmlek 8 Besleme Kapanma Besleme Kapanma 9 Beslenme

10 Kapanma Prepupa Prepupa 5.Gmlek 11 Prepupa 5.Gmlek 12 Pupa 13 14 5.Gmlek 15 Pupa 6.Gmlek


29

16 IKI 17 Pupa 18 19 20 6.Gmlek 21 IKI 22 6.Gmlek 23 24 IKI

Arlar poleni tayarak yerini deitiremediklerinden ana ar

yetitirilen kolonilerde polen destei mmkn olduu kadar yakn gzlere olmal veya tarlaclarn getirmi olduu polenle destek yaplmaldr. Yksk yapc koloniler ise hacimce 40 ksm eker : 60 ksm su ile hazrlanm eker urubuyla beslenmelidirler.

3. Yksk Yapmnn Koullar lkbaharda bal ars aktivitelerinden olan oul zamannda ana

ar ykskleri oula giden bal ars kolonileri tarafndan kendiliinden yaplr. Koloninin kendi ana ars olsa bile arlar tpk arclar tarafndan yaplan ykskler gibi yksk yaparlar. Oula hazrlanan koloniler ana ar yks hazrladklarnda belli olurlar. Oula giden koloniler genellikle kuvvetli, bol gen arl bir populasyona sahiptirler. Koloniye polen akm ve hafif nektar azalmas vardr. Bu elerin herhangi biri eksik olursa onu salamal veya yksk yapm iin koloniler uyarlmaldrlar. Yksk yapc kolonilerin oul iin hazrlanp hazrlanmamas, ana arsn deitirip deitirmemesi veya ana arsz olup olmad gibi koulda bal arlar kendiliinden ana ar yks yaparlar.

4. Larva Alama Ya Pek ok ana ar, arclarn kontrolnde "alama" diye bilinen

ilemle, nceden zel bir teknikle hazrlanm olan balmumundan yaplan ykskler ierisine ii ar yksklerinden transfer edilen gen ii ar larvalaryla yetitirilir. Ana ar yetitiriciliinde 12-24 saatlik larvalar kullanlmaldr.

Ana ar yetitiricileri yaralamadan ve kolaylkla ana ar yksne transfer edecei larvay mmkn olduu kadar gen olanlardan semelidirler. Burada dikkat edilecek en nemli nokta,


30

alanacak larvalarn yann maksimum 36 saat olmasdr. Larva ilk k yapt zaman yumurtann llerindedir. Bakc ii arlar tarafndan braklan larval besini yer ve byr. Larva, yumurta boyutunun 1.5 kat bykle eritii zamana geldiinde alama iin uygun boyutlarda demektir. Larva yaklak 16 saatlik yata olduunda ilk gmleini atar. Larva, ikinci gmlek daha fazla bymesine izin vermeyene kadar yemeye ve bymeye devam eder. Bu ilem yaklak 24 saat aralklarla, larva 4 kere gmlek deitirene kadar devam eder. ok gen olmasna ek olarak ana ar olmak iin seilmi bir larva ii ar gznn taban yzeyinin en az 1/3 kadar arstnden oluan bir ortamda dinlenmelidir.

5. Ana Ar Yks ve Larvann Bymesi Byk bir zenle 24 saatlik larvalarn aland ana ar

ykskleri dzgn bir ekilde geniletilir, uzatlr ve tabanna bolca arst konulur. Kk ana ar ykskleri, yksklerin ve larvalarn eit olmayan bymeleri veya biimsiz ykskler zayf fonksiyon gren yksk yapclarn olduunu gsterir. Bu tip yksklerden kan ana arlar da istenilen zelliklere sahip deillerdir. 48 saatlik yal ykskler olmas gereken uzunluun yaklak 2/3sine eriir ve 1/3' ar style doldurulmutur. Alamadan 4 gn sonra ise yksk tam ekillenmi ve st ksm mhrlenmitir. Yksk mhrlendikten sonra larva, mhrlenmi yksn iinde klf (Cocoon) yapar. Klf tamamlandnda larva beslenmeyi bitirir, aa doru bayla uzanr ve hareketsiz olur.

6. Prepupa Dnemi Bir gnlk prepupa periyodu, dinlenmenin bir parasdr.

Aslnda byk bir i aktivite zamandr. Larval doku ve organlar pupal yaplara doru yeniden yaplanr. 5. gmlek oluumundan 6. gnn sonuna doru bu ilem balar. Prepupal cuticle zerinden atld gibi pupa vcut segment ve paralar net bir ekilde ortaya kar.


31

7. Pupa Dnemi Pupa, nceleri beyaz ve narindir. Ergin doku ve organlar

meydana geldii 5 gnde hareketsiz kalr. Fakat rengi belirgin bir ekilde deiir. Pupal formun 5. gnnde ek olarak biraz hareketler balar. Pupa, gelien bir ana ar olarak, bir yastk gibi katlanm kanatlar hari aa kar. Yaknda kanatlar geliir ve alamann 11-12. gnnde ergin ana arlar kar. Ana ar ykskleri przlyse kanatlarn gelime ncesinde kanat yastklar zedelenebilir ve kanatlar deforme olabilir. Normalden yksek scaklklarda da kanat yastklar bozulabilir. Ana ar pupasnda gnlere gre oluan organlar ve renk deiimi izelge 6da verilmektedir.

izelge 6. Ana Ar Pupasnda Gnlere Gre Oluan Organlar,

Renk Deiimi. Gn Renk Ksmlar

1. Ak pembe Bileik gzler 2. Ak pembe Ocelli Orta pembe Bileik gzler

3. Ak pembe-mor Bileik gzler Ak sar Ba, torax, mandibulalar Koyu pembe Ocelli

4. Ak sar Abdomen, bacaklar, antenler Ak kahverengi Ba, torax, bacak eklemleri Koyu pembe-mor Bileik gzler, ocelli Koyu kahverengi Mandibulalar

5. Ak gri Kanat yastklar Orta gri Ba, torax Koyu sar-kahverengi Abdomen, bacaklar, clypeus, dil Koyu kahverengi Bacak eklemleri, mandibulalar, ty Siyah Bileik gzler, ocelli

6. Pupal deiim tamamlanmtr.


32

III. BLM

ANA ARI RETM Arclar bir yzyldan daha fazla sre sat, oaltma veya

yeni ana ar retimine gereksinim duyduklar zaman kullanmak iin ana ar ykskleri yapmalar iin arlar kandrmaya aba harcadlar. Bu amala birbiriyle ilikisiz veya kk arclar tarafndan bu zaman zarfnda gelitirilip yerine getirilen deiik metotlar bulunmaktadr. Ana ar yetitiriciliinde kullanlan yntemler arasnda byk farklar olduu halde bazlar arasndaki farklar ok azdr. Anlatlan yntemler benzer grnse bile ok kk farklara sahip olup doal yksklerden yararlanlarak ve yapay teknikler kullanlarak yetitirilen ana arlar olmak zere ikiye ayrlrlar.

1. Doal ekilde Oluan Ana Ar Ykskleri Genellikle oul iin kolonilerin hazrlad, kolonilerin

yeniden analandrmak iin alt veya yeni koloniler iin ana ar hazrlanmas iin arlar tarafndan kendiliinden yaplan ana ar ykskleri, arcla yeni balayanlar iin yararldr. Bu sistemde arlarda var olan igdsel davran sebebiyle oluturulan doal ykskler kullanlr. Bu belki ana arsn yenileyecek kolonileri olan hobi arclar iin en kolay yoldur. Bununla birlikte yksk yapmnn bu ekli arlarn yapt doal yksklere bamllk dezavantaj iermektedir. zellikle bu tip yetitiricilikte oul verme eiliminde olan kolonilerden ana ar yetitirildii iin gelecek kuaklar oul verme eilimi olan arlardan oluacaktr. Her ne kadar oula gidecek olan koloniler tarafndan doal yolla yetitirilen ana arlar, oul verme igds ar basan ana arlar yetitirmelerine ramen dier tm koullar asndan kalitelidirler. Ancak sorunun baka bir boyutu da vardr. Ana arsn kaybetmi olan bir koloninin kendisine ana ar yetitirebilmesi iin k, yumurtlama ncesi sre ve ilk kuak yavrunun yetitirilmesi ile bu yavrularn tarlac durumuna gemesi arasnda toplam 45 gnlk bir zaman kayb sz konusu


33

olacaktr. te bu zaman kaybn ortadan kaldrmak ve bu zaman ierisinde koloni populasyon miktarn korumak iin hazr ana ar vermek en mantkl yoldur. Bu nedenden kolonilere doal yolla ar yetitirtmek yerine ana ar yetitirmek, elde srekli olarak hazr ana ar bulundurmak veya ana ar yetitiricilii yapan arclarla koordineli almak ekonomik anlamda arclk yapmann koullarndandr. Ayrca bu sistem yal larvalardan ana ar yetitirme riskini de tadndan dikkatli olmakta fayda vardr.

Doal olarak ana ar yks yapmna etki eden temel faktr bulunmaktadr. Bunlar; oul verme igds, ana ar deitirme igds ve ana arnn kaybna bal olarak ortaya kan acil durum ykskleridir.

1.1. Oul Verme gds ile Oluturulan Ana Ar

Ykskleri Doal veya herhangi bir mdahale edilmedii durumlarda

koloniler oalma amacyla oul vermek zorundadrlar. Bunun iin nce kendilerine yeni bir ana ar yetitirmeleri gerekmektedir. Bu durumda peteklerin alt ksmnda pek ok ana ar yks hazrlarlar. Bu ykskler kesilerek veya zerinde yksk bulunan petekler alnarak ana ar gereksinimi olan kolonilere verilerek ana ar gereksimi giderilebilir.

Doal koullarda oluan ana ar yksklerinden yararlanlarak yeni ana arlar retmenin bir yntemi de Demaree yntemidir. Bu yntemin temeli oul vermeye hazrlanm koloniler zerine kurulmutur. Kulukal dolduran ar populasyonuna sahip olan fakat ana ar ykskleri hazrlayarak oul vermeye hazrlanan kolonide, ana ar ile yumurtal ve gen larval bir ereve kulukalk katnn bir kenarna konulur ve geri kalan ksm bo peteklerle doldurulur. zerinde yeni balatlm olan ana ar yksklerinin de bulunmu olduu petekler ballk katna konulur ve kulukalk ile aralarna ana ar zgaras konulur. Daha sonra burada yetitirilen ana ar ykskleri kmaya yakn bir zamanda kesilerek gereksinim duyulan kolonilere datlrlar.


34

1.2. Ana Ar Deitirme gds ile Oluturulan Ana Ar Ykskleri

Kolonide bulunan ana arnn yalanmas, yaralanmas veya ilevlerinin zayflamas sonucunda koloniler ana arlarn deitirme ynnde almaya balarlar. Ancak ana ary deitirmek amacyla oluturulan ana ar yks says, oula giden kolonilerde oluan yksk saysndan daha azdr. Ayrca oula giden kolonilerde hazrlanan ana ar ykskleri peteklerin kenar ve alt ksmlarnda olmasna karlk ana ar yenileyen kolonilerde ykskler peteklerin yan yzeylerinde bulunmaktadr. Arlkta bulunan kolonilerde ana ars yenilenecek veya ana ar verilecek olan oullara bu ykskler kesilerek petee yaptrmak suretiyle verilebilir. Ancak oul verme igds ile oluturulan ana ar yksklerinde olduu gibi bu durumda da yetitirilen ana arlarn genetik yaps bilinemediinden ve yetitirme kontrol altnda olmadndan dolay verimsiz veya dk zellikli ana arlarla alma olasl yksek olmaktadr.

1.3. Ana Arnn Kaybolmas Durumunda Oluturulan

Ana Ar Ykskleri Bal ars kolonilerinde herhangi bir sebeple ana ar ld

veya kaybolduu zaman ii arlar 5-6 saat ierisinde koloninin ana arsz kaldn anlayarak yeni bir ana ar yetitirmenin koullarn hazrlarlar. Bu durumda petek yzeyinde bulunan ve ii arlar tarafndan seilen baz larvalar ana ar larvas gibi beslenirler ve bulunduklar gzler geniletilirler. i ar yksklerinin seviyesine erimeden nce ana ar yks aa doru dner. Fakat arlar larvalar ok yal semilerse ana arlar zayf olabilirler.

Bu yntem ana ar yetitirmek isteyen arclarn kullanabilecei en basit yntemdir. Birka saat ana arsz braklan kolonilerde ana ar ykskleri yaptrlabilir. Fakat bu yntemde dikkate dilecek husus ana ars alnarak ana ar yetitirilmesi salanacak olan kolonilerin ana arlarnn birtakm zellikleri ile performanslarnn bilinmesi gerekmektedir. Aksi


35

halde ilk iki yntemde olduu gibi verimsiz ve kalitesiz ana arlarla alma gibi olaslk sz konusudur.

2. Yapay ekilde Oluturulan Ana Ar Ykskleri Ana ar yetitiricilii yapay ekilde ana yetitiriciliinin

geliimiyle birlikte byk bir ivme kazanmtr. Her ne kadar bu tip yetitiricilikte de kolonide var olan ana ar yetitiriciliine etki eden faktrler kullanlmaktaysa da dorudan dardan mdahale edilerek ana ar yetitiricilii yapld iin yapay kavramnn kullanlmas yerinde olmaktadr. Yapay ana ar yetitiriciliinin gemii eskilere dayanmakla birlikte zamanla eitli yntemler gelitirilmi ve uygulanmtr. Gelitirilmi bu yntemlerin bir ksm temelde ayn manta dayanmaktadr. Ana ar yetitiricilii yntemleri, gelitiricilerinin isimleri ile anlmaktadr.

2.1. Alley Yntemi Bu yntemde nce ana ar yetitiriciliinde kullanlacak olan

zelliklere sahip ana arnn bulunduu koloniye bo bir petek verilerek ana arnn bu petee yumurtlamas salanr. Sonra ana ar yetitirmeye uygun yata larva ieren bu ereve alnarak orta ksmnda bir sra halinde petek gzleri bulunacak ekilde ince eritler kesilir. Alnan bu eritler zel olarak ana ar yetitiriciliinde kullanlmak zere nceden hazrlanm ve sra halinde kendi ekseni etrafnda dnen talara sahip olan erevedeki talar zerine yaptrlrlar. Daha sonra eritler zerinde bir sra halinde bulunan petek gzlerinden biri braklp ikisi bozulmak kaydyla tm eritler dzenlenir. Hazrlanm olan bu eritler yaptrld talar dndrlmek suretiyle yn aaya bakacak ekilde, ana arlar alnarak ana ar retebilecek yapya getirilmi ana ar retim kolonilerine yerletirilirler. Kolonide bulunan ii arlar verilen bu petek gzlerine hemen ilgi gstererek onlardan ana ar yetitirmeye balarlar. En sonunda bu ykskler kmaya yakn bir dnemde alnarak gereksinim duyulan kolonilere, peteklerine yaptrlmak suretiyle verilebilirler. Bu yntem yumurta transferine olanak tand iin de kullanlabilen bir yntem olarak kabul edilmektedir. Ayrca


36

ana arsnn zellii bilinen kolonilerden ana ar retilebildii gibi fizyolojik olarak da kaliteli ana arlar retilmesi de olas olmaktadr. Ancak ticari anlamda retim dnldnde bu yntem baz metotlara gre yetersiz kalmaktadr.

2.2. Miller Yntemi Bu yntem yeni km larvalarn bulunduu ii ar gzl

petekteki gen larvalardan ana ar yetitirmek iin ana arsz arlarn doal eiliminden yararlanma olgusu zerine kurulmutur. Temel petek, 5-8 cm geniliinde ve ereve derinliine yakn bir ekilde 3-4 adet paralara blnerek hazrlanmtr. Petek paralar bir tarafndan bo erevenin st ksmndan tutturularak aa doru sarktlr. Hazrlanan bu ereve, seilen damzlk koloninin kulukalna koyulur. Bir hafta sonra arlar temel petei kabartrlar ve petek yavru, yumurta ve kenarlarda da gen larvalar ierir. Bu durumda petek yksk yapm kolonileri iin hazrdr. Kullanlmadan 1-2 saat nce yksk yapc koloni, kuvvetli bir koloniden alnan peteklerle zerindeki arlarla ve en gen yavrularla transfer edilerek hazrlanr. Bylece ana arsz fakat gen, kuvvetli yavrular barndran, ortasnda boluk bulunan bir kovan hazrlanm olur. Bu kolonide bulunan ii arlar ana arlarnn kaybolduunu fark ettiklerinde koloniye verilmi olan ve gen larva iermekle birlikte aaya doru sarkan ve u ksmnda gen larva bulunan peteklerde ana ar yksn oluturmaya balarlar. 10 gn sonra ok sayda ana ar yks ruete veya nceki gn ana arszlatrlm olan ana arsz kolonilere datm iin hazrdr. Ykskler, etrafnda yeterli miktarda bir para mumla petekten dikkatle kesilerek alnarak mmkn olduu kadar en ksa zamanda ruetlere veya ana arsz kolonilere verilmelidirler. Kovana verilecei zaman yavrulu petek yzne dikkatli bir ekilde yaptrlmaldr. Balla doldurulmu souk peteklere me tehlikesi olduundan dolay yaptrlmamaldrlar.


37

2.3. Hopkins Yntemi Bu yntem temelde Alley yntemine benzemektedir. Bu

yntemde temel petek takl olan ereve nce damzlk koloniye verilir ve ana arnn bu petee yumurtlamas salanr. Larvalar uygun yaa geldiinde petek sra petek gz ierecek ekilde ince eritlere blnr. Daha sonra ortadaki larva ieren petek gz kalacak ekilde evresinde bulunan dier larva ve petek gzleri imha edilir. Birbirinden bamsz olan her bir petek gz hcre alnarak tpk Alley ynteminde kullanlan alama erevesinde olduu gibi yaptrlarak yksk yapc koloniye verilir. Daha sonra ykskler kmaya yakn kesilip alnarak ana arsz kolonilere verilebilir.

2.4. Smith Yntemi Smith yntemi zel damzlk koloni kullanmn

iermektedir. Bu koloniler balatc ve bitirici olarak kullanlrlar. Damzlk kovan, blme tahtasyla 3 erevelik kk bir blme ve 6 erevelik byk bir blme ayrlr. Blme tahtas, kovan dip tahtasna 2.5 cm kadar girmi ve kalan ksm ise ana ar zgaras ile kapatlmtr. Daha sonra kovan girii kapatlr veya zel dip tahtas kullanlr. Byk blme darya k iin kenarda bir k yeri yaplmken kk blmn darya k yeri yoktur. Kk blmn kenarnda bir delik alarak d ksma yemlik konularak beslenmesi salanr. Her bir blm kovan st tahtasyla rtlr. Ana ar kk blme hapsedilir.

Kk blmdeki erevelerin iki tanesi 14 cm genilik ve 24 cm uzunluunda peteklidir. erevenin i ksmnda kalan boluk ise tahta ile kaplanmtr. Bu ereveler kk blmenin d ksmlarna konulur. nc ereve dier ikisi ile ayn boyutta yeni bir petee sahip olup erevenin tam ortasna yaptrlr ve damzlk koloninin geni blmesine konulur. i arlar gzleri biraz kabartnca alnarak kk blmenin ortasna konulur. Geni blme ise orijinal damzlk koloniden yavru ve arlarla doldurulur. Koloni srekli olarak beslenir. Kk blmenin kenarndaki petekler yavru ile doldurulduktan sonra ortadaki yavrulu ereve karlr ve yerine yeni kabartlm yeni


38

bir petek verilir. Yaklak olarak 24 saat getikten sonra yeni verilen petek yumurta ile doldurulmu olacaktr. Bu petek yetitirici koloninin geni blmesine veya yksk bitirici kolonilere yerletirilerek larvalarn ilk beslenmeleri salanr. Gen yumurtalarla dolu petek ana ar zgaral blme tahtasnn br tarafna yerletirilir. Daha yal yumurtal petekler geni blmenin kenarna doru itilir. Yumurtal drdnc petek geni blmeye transfer edildii zaman, ilk transfer edilmi olan petek yksk balatc koloni iin hazr olan gen larvalar iermektedir. Yetitirici koloniye her hafta kmakta olan yavrulu petek verilmeli ve koloni kendini koruyamayaca iin gereksinim olduka balatc koloniden arl petek silkelenmelidir.

Balatc koloni iin larvalar hazr olduunda, gen larval petek lk bir bak yardmyla kesip karlarak bir tahta zerine konulur. Gen larva ierecek ekilde eritler kesilerek ayrlr. nce bir fra ile erevenin alt tasnn genilik ve inceliinde bir tann yzne erimi halde balmumu srlerek zerinde larvalar bulunan petek eridi yaptrlr. Her larvadan biri braklr ve arada kalan iki larva gzler bozulmak suretiyle yok edilir. Hazrlanan ykskl iki veya ta, tayc ereveye konulur. Bu erevelerden balatmak iin bir oul kutusuna iki adet verilebilir. Bylece yetien ana arlar kmaya bir mddet kala ana arsz kolonilere verilebilirler.

2.5. Zmbalama Yntemi Larvalarn bir alet yardmyla petek gznden alnarak

nceden hazrlanm olan ana ar yksne aktarlmas iin belli bir dzeyde yetenek ve deneyim gereklidir. Bu olumsuzluu ortadan kaldrarak ana ar yetitirmenin bir yolu da zmbalama yntemidir. Bu yntemde ii ar larvasnn bulunduu petek gz bir zmba yardmyla larvaya zarar vermeden alnr ve bir alama erevesi zerine tutturularak balatc bir koloniye dik konumda verilir. Bu durumda ii arlar pozisyonu sebebiyle bu larvay ana ar olarak yetitirmeye balayacaklardr. Bu yntem de zamanla eitli aratrclar tarafndan deitirilerek gelitirilmitir. Barbeau, Snelgrove, Hiller ve Stanley olmak zere gelitiricilerinin adlar ile bilinenler en ok bilinenleridir.


39

Zmbalama ynteminde yksklerin petek zerine tutturulmas srasnda meydana gelen aksaklklar gidermek iin deiik tipte hcre tutucular gelitirilmitir. Bu yntemle yksk yapc kolonilerin gelitirebilecekleri kadar yavrulu gz hzl bir ekilde hazrlamak olasdr. Koloni yapsna zarar vermeden ana koloniden alnan ok saydaki yavrulu gz bir yksk yapc kolonide bir arada yetitirilebilir.

Damzlk olarak seilen ve ana ar yetitirilecek olan koloniden zerinde 24 saatlik larvalarn bulunduu bir ereve karlr ve zerindeki arlar uzaklatrlr. Daha sonra petein arka yzeyinde bulunan gzler petein taban hizasndan kesilerek karlr ve atlr. Bu arada dier yzeyde bulunan larva ve gzlere zarar vermemeye dikkat edilmelidir. Bu i iin zel olarak hazrlanm her iki ucu delik olan silindirik yapdaki zmbann keskin ucu larval gz ortalayacak ekilde zerine konur ve hafife evrilerek larval gz iine almas salanr. Larval gzle birlikte zmba geri ekilir. Zmba ile kan hcre keskin u ksmndan sokulan dalc ubukla zmba iinden hcre tutucuya doru iteklenir. ubuk, zmba iine tamamen yerleince 9 mm.lik ksm utan dar kar. Larvay aa karmak iin petein stnden 3 mm.lik ksm bir jiletle dzgnce kesilir ve hcre tutucu alama talarnda hazr olan yerine yerletirilerek balatc kolonilere verilirler. Daha sonra ykskler kapandnda alnarak ana ars yenilenecek veya analandrlacak olan kolonilere verilirler.

2.6. Doolittle Yntemi Amerika Birleik Devletlerindeki arclarn hemen hemen

hepsi hazrlanm ana ar yksklerine ii ar gzlerinden gen larvalar transfer edilerek yaplan Doolittle yntemini kullanrlar. Bu metoda zaman zaman, yumurtadan retilen ana arlardan daha az kaliteli ana ar retildii iin kar klr. Gerekten yumurtadan ana ar retmek gibi hibir metot kaliteli ana ar retilmesini salayamaz. Fakat bu metot da en gen larvadan alama metodu olduu iin kullanldr. Gnmzde de hala


40

larva alama metoduyla ana ar yetitirmek ve alamak daha pratik ve ekonomik olmaktadr.

Larva alama yntemi zor bir yntem deildir. Yalnz bu olayn baars iyi materyalle almakla birlikte planl bir ekilde hareket etmeye skca baldr. Bu yntemin temel zellii tm retim srecinin arcnn bizzat denetimi altnda olmasdr. Gnmzde yaygn olarak ana ar yetitiriciliinde kullanlan bu yntem, ana ar yetitiricilii denince akla ilk gelen ve bilinen yntemdir. Hemen hemen tm retim almalarnda kullanld gibi aratrma almalarnda da kullanlmaktadr.

2.6.1. Yksk Hazrlama Bu metodun uygulanmasnda balmumu veya plastik

ykskler kullanlmaktadr. Birka tane ana ar yksne gereksinim varsa bunlar pek ok kolonide hazrlanm olan doal yksklerin kesilip alnmasyla elde edilebilir. Ayrca erkek ar gzleri ana ar yksk yapm iin uygun olup kullanlabilirler. 7 mm geniliindeki bireysel erkek ar gzleri de kesilerek ana ar yks gibi ta zerine yaptrlabilirler. Ancak uygulamada ierisine larva transfer edilecek olan ykskler birbirinden ayrlmaldrlar.

Balmumundan yaplan yksklerin insektisit iermeyen mumdan olmasna dikkat edilmelidir. Yksklerle ayn odada bulunan bcek eritleri ve ev spreyleri de zellikle tehlikelidir. nk onlarn buharlar mum tarafndan emilmektedirler. Ana ar yetitiricileri yksk yapmakta kulland balmumunun mmkn olduu kadar saf olanndan salamakta dikkatli olmaldr. Eritilme esnasnda balmumu yaklmamal. Petek kapatmada kullanlan mumdaki gibi ak renkliler tercih edilmelidir.

Yksk boyutlar arlar tarafndan kabul edilebilir boyutlarda olmaldr. aplar 6-8 mm arasndaki ller yeterlidir. Yurt dnda bir ylda binlerce ana ar yetitiren baz arclar balmumundan veya plastikten yaplm ykskler satn alarak kullanmaktadrlar. Ancak zellikle lkemizde bu sektr gelimediinden dolay tm ana ar yetitiricileri yksklerini


41

kendileri retmektedirler. Bunun iin tahtadan yaplm olan kalp kullanmaktadrlar.

Bu kalp yaklak 8 cm uzunluunda sert bir aatan yaplmamaktadr. Uca doru incelerek utan 12 mm'lik ksmndaki ap yaklak 10 mm, bu ksmdan uca doru ise 6-8 mm apl olmaktadr. Yksn dip ksmna konkav bir ekil vermek iin kalbn ucu dzgn ve przsz olarak yuvarlatlm olmaldr. Kalp sert aatan yaplabildii gibi alminyum veya paslanmaz elikten de yaplabilir. Seri retim yaplabilmesi asndan bu kalplardan 15 tanesi bir ta zerine tutturularak tpk alama tas boyutunda dizilerek toplu alama kalb oluturulmaktadr. Ykskler arasnda 2-2.5 cm kadar boluk bulunmaldr. Kalplar yksk yapmna balamadan nce sabunlu su ierisinde, yarm saat kadar bekletilmelidir. Bylece kalplar kolayca katlam mum yksklerden ayrlrlar.

Yksk hazrlamak iin kullanlacak balmumu, termostat kontroll scak bir ortamda veya i ie geirilmi iki kapta eritilmelidir. Altta olan kap su ile doldurulmal ve alttan stlarak scakl mumun erime noktasnn biraz zerinde tutulmaldr.

Yksk kalplar muma batrlmadan nce, yksk tas zerinde ince bir mum tabakas oluturulur. Kalp sabunlu sudan alnr ve zerindeki su damlacklar silkelenir. Sonra u ksmndan 10 mm.lik ksm erimi muma batrlr ve karlr. Birka saniye darda tutularak zerindeki balmumu tabakasnn sertlemesi salanr. Bu ilem 4-5 kez tekrarlanr. Son daldrmadan sonra standart erevenin alt tas llerindeki bir tann zerine tekrar mum dklr ve muma batrlarak hazrlanm olan ykskler tann zerine kalpla birlikte oturtulurlar. Eer daha kaln zemin olumas istenirse ykskler arasna ve kenarlarna yine mum dklr. ta, ierisinde mumun katlaaca su dolu kaba mum ve ykskler katlaana kadar salam bir ekilde tutulur. Kalp, ykskler ve zerine tutturulduu ta mum kabnn zerinden kaldrlr ve souk su dolu kabn ierisine batrlr. Ykskler su altnda iken kalptan, baparmakla yumuak bir ekilde uygulanan basn ile yavaa itilir. Ayrlan ykskler taya yapmtr. Ykskler su ierisinde bir miktar


42

alkalanarak zerinde kalm olan sabun artklarnn ayrlmas salanmaldr. Eer daha kaln yksk taban isteniyorsa etrafna kakla fazla balmumu dklebilir. Mum souduu zaman tayla birlikte kalp kaldrlabilir ve soutma kabndaki suyu batrlr. Kalplar bir dahaki yksk ubuu hazrlamadan nce sabunlu suya tekrar batrlmaldrlar. Daha sonra hazrlanm olan alama talar 3-4 yksk yaplm tay alacak ekilde yaplm olan alama erevelerine taklr. Yksklere fazla miktarda gereksinim olduunda bir kalb batrarak kullanmak pratik deildir. Bu sebepten zerinde 15-16 yksk kalb bulunan kalplardan on adedi birlikte kullanldnda 150-160 yksk bir anda yaplabilir.

2.6.2. Larvalarn Elde Edilmesi ok sayda ykse alama yaplaca zaman, ana ar

yksklerine transfer iin larva almann en uygun yolu, ana arl kolonide iyi beslenmi larvalarn bulunduu yumurtal ve yakn zamanda km larval peteklere sahip olanlarn seilmesidir. Uygun larva bulmak iin bu yntem olduka yavatr. nk her bir larva ayn ve uygun ya ve beslenme sebebiyle dikkatlice seilmelidir. Birka yz yksk aland zaman larva transfer ilemi, eer petekteki larvalarn ou ayn yata ise ve bolca beslenmilerse daha kolay ve hzl olur. Ana ar, kapal yavrular ve yaklak olarak arlarn yars bir kat iinde kulukalk zerindeki bir blme tahtas zerine alnarak nden bir giri delii alr. Hacimce 4 ksm eker ve 6 ksm su ile koloni 1 gn beslenir. Hazrlanan bu koloniye iyice doldurulmu polenli ereveler yumurtal erevenin her iki tarafna yerletirilir. 4. gn sonunda petekte, her bir hcre tabannda bulunan arst zerinde 0-24 saatlik larvalar ana ar yksklerine transfer iin hazrdr.

Besleyici koloni yksk balatc koloni olarak veya ykskler kapanncaya kadar beslemelerini salamak iin kullanlrlar. Kapanan ykskler bir inkbatr koloniye tanabilir ve ana ar tekrar koloniye geri verilebilir. Larva beslemek iin 5 ereveli ruet kullanlr ya da kovan ikiye blnr. Yal larval,


43

kapal yavrulu veya yavru kmakta olan iki petek ile polenli iki petek alnarak kullanlabilir. Arlar blme iine silkelenir. Polenli petekleri yumurtal peteklerin ve kenarlara doru yavrulu peteklerin konulaca boluun yaknna konulur. Eer bu ruet haftalk kan yavrularla desteklenirse sezon boyunca kullanlabilir.

Yetitirici koloni uzun zaman ana arl olarak kullanld zaman ana ary 5 erevenin kenarda olan birine ana ar zgaras ile hapsetmek en iyisidir. Bu ksmdaki veya dier ksmdaki peteklerin biri bol polenli olmaldr. Geri kalan ksm bo petek, kapal ve kmakta olan yavru ve ball petekle doldurulmaldr. Aslnda btn koloniler, arlar tarafndan yeterli nektar toplanmadka beslenmelidir. Gerektii zaman temel petek verilmelidir. Ana arl ksma esmer ve kabartlm petek verilmelidir. 4 gn sonra larvalar alamaya hazrdr ve dier bo petek koloniye verilebilir. Bu sebepten hemen hemen her 4 gnde bir, bir petek ana ar tarafndan kullanlabilir. Kovanda yavru k olduu zaman kapal yavrulu ve polenli ereveler yerletirilir. Erken sezonda az polen topland ve polen gereksinimi fazla olduunda polenli petekler her birka gnde verilmeli ve polen ile yukar ksm beslenmelidir.

2.6.3. Alama Yeri, Nem, Scaklk ve Ik Yksklere larva transferi her yerde yaplacak bir

uygulamadr. Bununla birlikte iyi bir sonu alabilmek iin scaklk ve nem oran nispeten yksek bir yerde yaplmaldr. Ticari ana ar yetitiricileri genellikle alama iin kk ev ya da zel bir oda kullanrlar. Bu i iin kk alama evleri daha uygundur. Uygun scaklk en az 25Cdir ve transfer esnasnda abuka kuruyup klen larvann kurumamas iin %50den yukar nem olmaldr. Alama odasnda yeterli dzeyde nem salamak iin oda ierisinde bir kap iinde su kaynatlabilir veya alamadan bir saat nce odann zeminine su serpilebilir. Eer nem dkse alanan yksklerin zerine slak bir bez rtlmelidir. Alanan ykskler en ksa zamanda yksk yapc kolonilere verilmelidir. Alama esnasnda iyi k ok nemlidir.


44

Parlak floresan lamba bu i iin yeterlidir. Lamba, k dorudan hcre tabann klandracak ekilde yerletirilmelidir. Alanacak larvalarn petek gzlerinde kolayca grlmesi ve kolayca petek gznden larvann alnabilmesi iin bzlmesini salamak asndan floresan lamba yararldr.

2.6.4. Yapay Yksklere Alama Fazla sayda ana ar yetitiricilii iin ok dayankl ve iyi

yaplm bir transfer aletine veya alama inesine gereksinim vardr. ne, dz veya ileri geri hareket edebilir ekilde otomatik olabilir. Dz ine kullanmnda, ykskler bir inkbatrde, lamba altnda veya kuvvetli bir kolonide stlmaldr. Bylece mum yumuad iin larvann ineden rahatlkla yksk tabanna braklabilmesine yardmc olur.

Alama amacyla ine hcrenin kenarndan aa indirilir ve larvann altna sokulur. Hcre tabann kazmadan arst ve larvay yukar kaldrr. Sonra ine ana ar yksnn tabanna bastrlr ve ucu hcre tabanna arst ve larvay brakrken geri ekilir. Otomatik ine de arst ve larvann altnda kaydrlmadan nce inesinin yaklak 20 mm uzamas hari, benzer ekilde kullanlr. nenin dz olan tutma ksm birinci ve orta parmak arasnda tutulur. Dilin uzamas ve ileri geri hareket etmesi parmakla kontrol edilir. Otomatik ine kullanldnda ykskleri yumuatmaya gerek yoktur. nk larva yksk tabanna brakldktan sonra ine dilinin ileri-geri hareketiyle ine ekilip kartlr. Otomatik ine daha fazla arst ile larvay transfer ettiinden ok etkindir. Yukarda tanmlanan kuru alama, bir gnde yzlerce yksk alayan ve ar st zerinden larvay zedelemeden transfer edebilecek hnerdeki ana ar yetitiricileri tarafndan rahatlkla uygulanr. Bu konuda daha yeni olanlar ise larva transfer edecekleri yksklerin dip ksmna bir miktar ar st damlatarak bu ilemi daha kolay yapabilirler. Arst bir yastk gibi ine zerinden larvann braklmasn salar. Alama iin gerekli olan arst doal ana ar yksklerinden veya arst elde etmek iin kuru alanm ana ar yksklerinden elde edilir. Bu stler ya buzdolabnda


45

depolanm ya da suyla sulandrmak zere kurutulmu olabilir. Yksk tabanna koyduumuz ar st, ok gen larvalara besin hazrlamaktan ziyade bir yastk gibi kurumadan larvay transfer etmemizi salayacaktr. Yksk tabanna su damlas veya biraz su ile arst karm da konulabilir. Bazlar alama inesinin u ksm ile her bir yksk ierisine az miktarda koymay tercih etmektedirler. Alama inesi ve arst ka transfer esnasnda sk sk alkol veya kaynayan su ierisinde sterilize edilmelidir. Eer alama ar st konulmu yksklere yaplacaksa, ar st nceden ar st ile alanm yksklerden alnm olmamaldr. nk ana ar larva veya pupasnda hastalk yapc organizmalar yeni alanacak olan larvalara da geebilirler.

2.6.5. ifte Alama ifte alama, kabul edilerek bol besinle beslenen larvalarn

izleyen gnlerde alnarak yerlerine daha gen larvalarn verilmesi olaydr. Hatta eer balatclar olduu gibi srdrrlerse bu durum mkemmel ana ar yetimesini garantileyebilir. ifte alanan yksklerden kan ana arlarn, tek alanan ana arlardan stn olduu gzlenmektedir. Eer ykskler tek alamay takip eden ikinci veya nc gnde ifte alanrsa ykskteki ar st ok gen larvann beslenmesi iin uygun deildir. kinci alanan larva ok yal veya transfer edilmeden nce yetersiz beslenmise iyi ana ar olmayacaktr. Zayf alan yksk yapc koloniler uygun yata olmasna ve transfer ncesinde iyi beslenmesine ramen larvalar ok az besleyebilirler. Bunun iin gerei gibi yaplrsa ifte alama ok iyi bir ilemdir.

2.6.6. Balatc Koloniler Alamak amacyla uygun yata olan ve iyi beslenmi

larvalar elde etmek baarl bir ana ar yetitiricilii iin ok nemlidir. Yine alamadan sonraki larvalarn beslenmesi ve gsterilen ilgi de nemlidir. Bu periyodun ilk 24-36 saatlik ksm ok kritiktir. Yeni alanm larvalar, kendilerini bolca besleyecek ii arlara verildii zaman hemen annda onlara ilgi


46

gstermelidirler. Arlarn ilk 24-36 saatte yksklere gsterdii bu ilgi genel olarak balatclk olarak bilinir. Daha sonra ykskler kapanmadan nceki 60-72 saatlik ksm ise bitiricilik olarak bilinir.

Ykskler kapandktan sonra ka kadar inkbatre alnmaldrlar. Alamadan sonraki 24-36 saatte, iyi beslenmi larva yksklerinin az ii arlarca balmumu ile daraltlm ve gzn hemen hemen yars arst ile doldurulmutur. Yksk tasndaki baz ykskler clz gel

Ana Arı Yetiştiriciliği

Documents

Transcript of Ana Arı Yetiştiriciliği