AKSEKİ MAĞARALARIAkseki Mağara Araştırma Tarihçesi, “Akseki Mağaraları Keşif Projesi”Sonuçları ve Mağara Koruma Önerileri

Mehmet Sait Taylan, Ender Usuloğlu , Ali Hakan EğilmezAnadolu Speleoloji Grubu Derneği (ASPEG ), İSTANBUL

Akseki yöresi, karst açısından oldukça zengin ve ülkemizin önemli dikey ve yatay mağaralarından örnekler barındıran bir yöredir. Bu nedenle Akseki’de yapılacak detaylı mağara araştırmalarıyla, mevcut bilinen mağara sayısının çok üzerine çıkılabileceği, önemli potansiyele sahip dikey ve yatay mağaraların keşfedilebileceği düşünülmektedir. Bu amaçla ASPEG, Akseki Kaymakamlığı ve Akseki Eğitim Hayratı Derneği işbirliğinde 2012-2014 yılları arasında “Akseki Mağaraları Keşif Projesi” yürütülmüş ve proje sonucunda 22 yeni mağara keşfedilmiş ve projeye ilişkin bir belgesel hazırlanmıştır. Bu çalışmada, Akseki’nin; mağara araştırma tarihçesi, Akseki Mağaraları Keşif Projesi bulguları ve mağaralara ilişkin koruma önerileri ele alınmıştır.

Giriş

Akseki Mağaraları Araştırma TarihçesiAkseki mağaraları, 1966 yılından günümüze kadar birçok yerli ve yabancı ekip tarafından incelenmiştir. Temuçin Aygen ile başlayan bu incelemeler, İngiliz, Fransız, Çekoslovak, İspanyol vb. yabancı araştırmacılarla devam etmiş, ülkemizden de özellikle MTA (Maden Teknik Arama), BÜMAK (Boğaziçi Üniversitesi Mağara Araştırma Kulübü), MAD (Mağara Araştırma Derneği) ve son olarak “Akseki Mağara Araştırma Projesiyle” ASPEG (Anadolu Speleoloji Grubu Derneği) Akseki yöresinde yayınlanmış önemli araştırmalar gerçekleştirmiştir .

Sıra No

Mağara Adı Bulunduğu Yer

Sıra No

Mağara Adı Bulunduğu Yer

1 Altınbeşik Mağarası İbradı-Akseki 49 Culalar Mağarası Bucakalan2 Arıtaşı Mağarası Akşahap 50 Mullah Deliği Mağarası Cendev(-r)e3 Arkaca Düdenağzı Mağarası Bucakalan 51 Yukarı Bollas Mağarası Cendev(-r)e4 Bademli I-II-III İnleri Bademli 52 Pembe Mağarası Bucakalan5 Bucakalan Mağarası Bucakalan 53 Köprükaya Mağarası Bucakalan6 Bucakalan Nohut Çukuru Bucakalan 54 İki Yumurtalar Mağarası Bucakalan7 Büyükalan Mezarbaşı

MağarasıÇimiköy 55 Kürtülk Mağarası Çimiyayla

8 Cehennem Oruğu Çanakpınar 56 Karain Mağarası Çimiyayla9 Cevizli Gölet Düdeni Cevizli 57 Kurnadibi Mağarası Bucakalan10 Cula Obruğu Çimiköy 58 Sütleyin Mağarası Bucakalan11 Çatdere Düdeni Ceceler 59 Topbaşlı Bugaz

MağarasıBucakalan

12 Çayırönü Düdeni Çanakpınar 60 Kaca Yarık Mağarası Bucakalan13 Çobanoğlu Obruğu Çimiköy 61 M18.92 Bucakalan14 Darı Çukuru Pınarbaşı 62 M19.92 Bucakalan15 Daş Arası Mağarası Bucakalan 63 Kekiç Mağarası Bucakalan16 Değirmenlik Mağarası Değirmenlik 64 Kasanfil Mağarası Bucakalan17 Deri Obruğu Çimiköy 65 Kızıloruk Mağarası Bucakalan18 Düdencik Subatanı Mağarası Cevizli 66 Deyaz Küyü Mağarası Bucakalan19 Dikmenköyü Obruğu Dikmen 67 Yol Mağarası Bucakalan20 Dünekdibi Obruğu Çimiköy 68 Keme Mağarası Bucakalan21 Erkeç Alanı Düdeni Cevizli 69 Büyük Anne Mağarası Bucakalan22 Göktepe K8 Mağarası Göktepe 70 Meşe Mağarası Bucakalan23 Gölcük Obruğu I Çimiköy 71 Igirtlük Mağarası Bucakalan24 Gölcük Obruğu II Çimiköy 72 Alıç Mağarası Bucakalan25 Güvercin Obruğu Bucakalan 73 Sarnıçaltı Mağarası Bucakalan26 Güvercinlik Çatlağı Çanakpınar 74 Pesenek Obruğu Çimiköy27 Güvercinlik Obruğu Sadıklar 75 Peynir Obruğu Çimiköy28 Güzelsu Düdeni Güzelsu 76 Sabır Obruğu Çimiköy29 Hassan Mağarası Bucakalan 77 Sakaltutan Deliği Süleymaniye30 İki Ağızlı Obruk Çimiköy 78 Sakaltutan Düdeni Süleymaniye31 İmalı Obruğu Çimiköy 79 Sarıhacılar Saklı Çalı

MağarasıBucakalan

32 İt Çukuru Mağarası Çimiköy 80 Sedirdibi Obruğu Çimiköy33 K10 Göktepe 81 Seycağızı Mağarası Akşahap34 Kapalı Düden Çimiköy 82 Sultan Obruğu Çimiköy35 Karlık Mağarası Gidengelmez

Dağları83 Şişmanın Mağarası Kurtlukuyu

36 Kayaağıl Çukuru Dikmen 84 TU.33-89 Çimiköy37 Keçi Obruğu Çimiköy 85 TU.34-89 Çimiköy38 Kırkmetre Obruğu Çimiköy 86 TU.35-89 Çimiköy39 Kızlar Mağarası Çimiköy 87 TU.36-89 Çimiköy40 Koca Oruk Mağarası Bucakkışla 88 TU.38-89 Çimiköy41 Koca Düden Mağarası Bucakkışla 89 TU.39-89 Çimiköy42 Koyungöbedi Mağarası Sadıklar 90 TU.40-89 Çimiköy43 Küçük Oruk Düdeni Bucakkışla 91 Ürküten Obruğu I Çimiköy44 Küçük Mağara Bucakalan 92 Ürküten Obruğu II Çimiköy45 Gölcük Mağarası Bucakalan 93 Yarpuz Mağarası Yarpuz46 Göl Mağarası Bucakalan 94 Sivrisinek Mağarası Çimiyayla47 Girişler Mağarası Bucakalan 95 YK-92 Çimiköy48 Ardıç Mağarası Bucakalan 96 Zilan-Gözet Mağarası Gümüşdamla

AKSEKİ YÖRESİNDEKİ YAYINLANMIŞ SPELEOLOJİK ÇALIŞMALARIN TARİHÇESİ

1966 Oymapınar barajı tetkikleri (T. Aygen)1967 T. Aygen ve Fransız mağaracılar1967 Paris Speleology Group 1968 M. Bakalowich harita çizimi1973 Association Speleologique Alpine1974 Oldham (yayın)1976 Chabert (harita çizim)1977 M. Başar (yayın)1978 BUMAK araştırması1978 Oldham (yayın)1979 Imperial Colloage (IC) ve BUMAK 1979 G. E. Schmitt (harita çizim)1980 MTA “Akseki-Toroslar” araştırması1980 J. C. Schellino (harita çizim)1980 Fransız mağaracılar (E. Gill)1986 BUMAK ve İspanyol mağaracıları1986 MTA calışmaları ve haritaları1989 Toroslar-Türkiye araştırması 1992 Manavgat 92 Araştırması 1998 Mağara Araştırma Derneği 2010 ASPEG çalışmaları ve haritaları2010 DEUMAK araştırması 2011 ASPEG “mağara keşif projesi”2011 DEUMAK araştırması2012 DEUMAK araştırması2012-2014 ASPEG “Akseki Mağaraları Keşif Projesi”

TAY Project (Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri Projesi) kapsamında hazırlanan “Türkiye Mağaraları Envanteri” detaylı olarak incelendiğinde Akseki Yöresi’ne ait 96 mağara bulunduğu görülmektedir. Mağaraların isimleri ve bulundukları yerler Tablo 1’de listelenmiştir.

2012-2014 yılları arasında gerçekleştirilen Akseki Mağaraları Keşif Projesi’nde toplamda 27 mağaracı görev almıştır. AKÜMAK ve HÜMAK mağaracılık kulüpleri de projeye destek olmuşlardır. Projeye katılan ve destek veren mağaracıların isimleri aşağıda alfabetik olarak verilmiştir.

Anıl Alkan, Aylin Ekizoğlu, Ayşegül Esen, Cem Emiroğlu, Cem Yürek, Ceyhun Uludağ, Dide Banoğlu, Elif Uzel, Ender Usuloğlu, Ertan Köseoğlu, Hakan Eğilmez, İlker Gürbüz, Leyla Tutar, Mehmet Sait Taylan, Metin Albükrek, Merve Karakılıç, Nazmi Koçak, Nesip Aral, Nezihi Ekizoğlu, Oktay Pöhenk, Oral Ülkümen, Orkun Uzel, Özge Kubat, Polat Ekizoğlu, Selin Tez, Sude Baş ve Turgay Gönülalan.

Yapılan araştırmalar sonucunda 22 yeni mağara keşfedilmiş ve ölçümleri alınmıştır. Haritası tamamlanan bazı mağaralar aşağıda sunulmuştur.

Proje sonucunda keşfedilen ve ölçümleri alınmış mağaralar aşağıdaki gibidir;

1- Ağaçlı Oruğu (Geyran Yaylası)

2- Bülücalan Oruğu (Bülüçalanı mevkii)

3- Çankayaağıl Oruğu(Geyran Yaylası)

4- Firek kuzu oruğu (Sadıklar köyü)

5- Geyran Düdeni (Geyran Yaylası)

6- Hacı ağanın kuyusu (Sütçü içi mevkii)

7- Hallıoğlubaşı Mağarası (Akşahap)

8- Isırganlı Oruğu (Geyran Yaylası)

9- İsmi Olmayan Obruk (Güzelsu)

10- Karga sekmez (Sadıklar köyü)

11- Katrandibi Mağarası (Geyran Yaylası)

12- Keleş Çulu Mağarası (Akseki)

13- Kızılkarlık Oruğu (Kuyucak)

14- Kızlar Düdeni (Geyran Yaylası)

15- Kovandibi Oruğu (Geyran Yaylası)

16- Muharrem Mağarası (Akseki-Ibradı)

17- Ortayolak Mağarası (Geyran Yaylası)

18- Peynirlik Mağarası (Geyran Yaylası)

19- Sinekli Oruk (Geyran Yaylası)

20- Sultan Çukuru (Kuyucak)

21- Yayla önü Mağarası (Geyran Yaylası)

22- Yoncalı Mağarası (Kuyucak)

Bulgular

Harita 7: Hallıoğlubaşı Mağarası- Plan ve Kesit

Tablo 1. Akseki Mağaraları Listesi (Kaynak: Türkiye Mağaralar Envanteri)

Harita 9: Yoncalı Mağarası- Plan ve Kesit

Harita 1: Sultan Çukuru - Plan ve Açık Kesit

Harita 12: Muharrem Mağarası

Harita 5: Çankayaağıl Oruğu- Plan ve Kesit

Harita 2- Kızıl Karlık Oruğu- Kesit

Harita 13: Geyran Düdeni- Plan ve Açık Kesit

Akseki Mağara Keşif Projesi sonucunda keşfedilen 22 yeni mağara ile birlikte şu ana kadar Akseki yöresinde tespit edilen mağara sayısı yaklaşık 120 olmuştur. Proje sürecini anlatan bir “Akseki Mağara Araştırmaları Belgeseli” hazırlanmıştır. Proje süresince bir çok ihbar alınmış, ileriki yıllarda yapılacak çalışmalarda bu ihbarlar değerlendirilip araştırılacaktır.

Akseki yöresi Kayaağıl Çukuru gibi Toroslar’ın en önemli karstik yapılarından birine sahiptir (muhtemelen bu yapı gelecekte Akseki’nin simgesi haline dönüşecektir ), diğer taraftan göl ile başlayan Altınbeşik Mağarası gibi muazzam bir doğa harikasına sahip olan Akseki yöresinin önemli bir mağara potansiyeline sahip olduğu aşikârdır. Akseki yalnızca yatay mağaralarla değil, sportif yerli-yabancı mağaracıların ilgi odağı olan Bucakalan, Düdencik ve Sakaltutan Mağaraları gibi önemli dikey mağaralara da ev sahipliği yapmaktadır.  Diğer taraftan, sadece iki yıllık kısa süre içerisinde, Akseki Mağara Araştırma Projesi’nde 22 yeni mağara keşfedilmiş olması, Akseki’nin mevcut bilinenin üzerinde, çok fazla sayıda mağara potansiyeline sahip olabileceğini ortaya koymaktadır. Yeni keşfedilen mağaralar arasında olan Geyran Düdeni hala devam etmekte olan dikey potansiyele sahip önemli bir mağaradır.  Akseki Mağaraları’nın (turizme açılmış ve/veya gelecekte açılacak mağaralar) korunması için, (tıpkı tüm mağaralarda olması gerektiği gibi) bu mağaraların doğal halleriyle bozulmadan gelecek nesillere bırakılmaları gerekmektedir.  Bu nedenle mağaraların korunması hususunda bir dizi önlemin alınması gerekmektedir. Bu önemler şöyle sıralanabilir;(i) Mağaralar her ne kadar ilk bakışta anlaşılmasa da çok ciddi bir biyolojik çeşitliliğe sahiptir ve barındırdığı canlıların çoğu, ya bulunduğu mağaraya ya da mağaranın bulunduğu bölgeye endemiktir. Yani sadece o mağara veya bölgede yaşayan canlılardır. Bu nedenle mağaraların korunması sadece turistik açıdan değil, içerisinde yaşayan canlılar açısından da oldukça önemlidir. (ii) Mağaraların korunmasında iklimsel, ekolojik ve jeolojik unsurların tümünün ele alınması ve koruma stratejilerinin bu noktalar unutulmadan belirlenmesi gerekmektedir.(iii) Herhangi bir mağara turizme açılmadan önce, bilim uzmanları tarafından (biyolog, jeolog, arkeolog, vb) gerekli tetkiklerin yapılması ve ÇED raporu benzeri, raporların hazırlanması önerilmektedir. (iv) Turizme açılan mağaralara sadece ekonomik gelir kaynağı değil doğa ve kültür mirası olarak bakılması ve mağara içerisine yapılacak, ışıklandırma, merdivenler, seyir balkonları vb. yapıların mağara ekosisteminin doğal yapısına zarar vermeden planlanması oldukça önem arz etmektedir.

Sonuç ve Koruma Önerileri

Harita 6: Isırganlı Oruğu, Katrandibi Oruğu ve Ortayolak Mağarası Plan ve Kesit

Harita 3- Ağaçlı Oruğu- Kesit Harita 4- İsmi Olmayan Obruk- Kesit

Harita 10: Kovandibi oruğu-Açık kesit

Harita11: Peynirlik Mağarası- Kesit

Resim 1: Akseki yöresi (çalışma alanı)

30-31 Ekim / 01-02 Kasım 2014

Harita 8: Keleş Çulu Mağarası