Akarsularımızın Rejimleri

Beşikt aş Anadolu LisesiCoğr af ya

Bir akarsuyun belli bir kesitinden saniyede

geçen su miktarına

akım (debi) denir.

Akımın yıl içinde gösterdiği değişimlere

ise akarsu rejimi adı verilir.

Eğer akarsuların akımlarındaki artma ya da azalmalar fazla belirgin değilse

yada yılın belirli dönemlerinde görülüyorsa,

buna DÜZENLİ REJİM denir.

Sürekli yağışlı olan Doğu Karadeniz akarsularında bu özellik görülür.

. Bazı akarsularda ise yaz kuraklığına bağlı olarak suları gittikçe azalır,bazen de

kurur,kış ve baharlarda isenormal akışa geçer.

Akdeniz bölgesi akarsuları da düzenli rejime sahip akarsulardır.

. Akarsuların akımlarındaki artma veya azalmalar yılın belirli dönemlerinde değil de yıl içinde belirsiz zamanda gerçekleşiyorsa buna

DÜZENSİZ REJİM adı verilir.Bu tip akarsular yağışın düzensiz olduğu

İç Anadolu bölgesindeki yarı kurak alanlarda görülür.

Ancak barajlar akarsu rejimlerini daha düzenli hale getirmiştir.

Akarsu rejimlerini etkileyen faktörlerin başlıcaları:

iklim,yer şekilleri,bitki örtüsü,

jeolojik yapı ve insan faaliyetleridir

Türkiye’de akarsuların beslenmesi; akarsu havzasının*topoğrafyası,*iklim,*bitki örtüsü koşulları, *akarsu yatağının sızma kapasitesi, *yamaçların dik yada yatık olması gibi süreçlere göre değişiklik gösterir.

Beslenme kaynağı tek olabileceği gibi (basit rejim)

birkaç kaynağın bir arada olduğu beslenme tipleri bulunur

(karma rejim) .

Basit rejimli akarsuların düzeyinde yıl içinde bir yükselme bir de alçalma

gözlenir.

Karma rejimlerde yıl içindeki yükselme ve alçalma sayısı birden fazladır.

a.Yağmur suyuyla beslenen akarsular

Ülkemizde Akdeniz iklim özelliklerinin görüldüğü alanlardaki akarsularda görülür.

*Akım düzeyinde kuraklık ve buharlaşma nedeniyle yazın alçalma(ağustos-eylül), yağışlı dönemlerde ve kışın yükselme (ocak-şubat) görülür.

*Yaz dönemlerinde yataklardaki sular azalır bazen tamamen kuruyabilir.

Dalaman çayı,Büyük Menderes,Küçük Menderes,

Bakırçayı

*Üzerinde baraj yapılan Manavgat,Gediz,Seyhan,Ceyhan gibi

akarsularımız bu rejim özelliklerini kısmen yitirmişlerdir.

b.Kar ve buz sularıyla beslenen akarsular *Kaynağını kar yağışlı yüksek dağ alanlarından alan akarsularda görülür.*Kar erimelerine bağlı olarak yazın sıcak dönemde(haziran) seviye yükselmesi,kışın karla örtülü dönemde(ocak-şubat) seviye alçalması görülür.*Doğu Karadeniz’deki İyidere,Fırtına,Solaklı Dereleri, Hakkari Yöresi akarsuları ,Karasu ve Murat,Dicle,Aras*Akım Batı bölgelerinde Doğu bölgelerinden 1 ay önce yükselir.

c.Kaynak suları ile beslenen akarsular Özellikle kireç taşlarının yaygın olarak bulunduğu alanlarda görülen akarsuların sahip olduğu rejimdir.*Yıl içinde fazla değişim görülmez.*Genellikle düzenli rejimli akarsulardır.

Köprüçay,Manavgat

d.Gölden çıkan akarsular *Bunlara gideğen(göl ayağı) denir. *Bu göllerdeki fazla sular yağışlı dönemlerde başka bir havzaya yada göle ulaşır.*Tatlı su göllerinin genelde bir göl ayağı vardır.Bunlar taşıdıkları su miktarına ve göldeki su seviyesine bağlıdır.*Yağışlı dönemlerde bu akarsuların seviyeleri yükselir.Yaz kuraklığında seviyeleri düşer.

***Güney Marmara’da Kuş gölü ve Ulubat gölünden-Susurluk çayına ***Eğirdir gölünden Kovada gölüne buradan Aksu çayına ***Beyşehir gölünden önce Suğla gölüne oradan Çarşamba suyu aracılığıyla Konya havzasına***İznik gölünden Garsak deresi Marmara’ya***Hazar gölü sualrı Dicle’nin kaynağını oluşturur.***Çıldır gölünden Arpaçay aracılığıyla Aras nehrine.

e.Karma rejimli akarsular *Havzaları değişik iklim bölgelerine yayılmış büyük akarsuların rejimidir.*Rejimleri sularını topladığı iklim bölgelerine bağlı olarak değişir.*Aynı akarsuyun farklı kolları değişik biçimlerde beslenebilmektedir.*Genelde birden çok maksimum ve minimum değer görülür.Bunun nedeni akarsuyun farklı iklim bölgelerinde yer almasıdır.

*Fırat nehri bir yandan yağmur suları ile kar ve buz suları ile beslenirken bir yandan da kaynaklarla güçlenmektedir. Yıl içinde taşıdığı su miktarında farklılıklar vardır.

Sonuç olarak ülkemizdeki akarsuların rejimleri genelde düzensizdir.

Bu nedenle akarsularımızdan ulaşımda yararlanılmaz.

Bunun yanı sıra üzerinde yapılan barajlarla akım rejimleri kısmen düzenlenmiştir.