Ajụjụ Ndị Na-eto Eto Na-ajụ—Azịza Ndị Na-adị Irè, Nke 2
description
Transcript of Ajụjụ Ndị Na-eto Eto Na-ajụ—Azịza Ndị Na-adị Irè, Nke 2
Ihe �i ch �or �o b �u az �iza
�i ga-at �ukwas �ili obi! Aj �uj �u
Nd�i Na-eto Eto Na-aj �u—Az�iza
Nd�i Na-ad�i Ir`
e, Nke 2, nwere
�ud�i az �iza ah �u. Na nwanne
akw �ukw �o a b �´u Nke 1,
a gbara �ot �ut �u nar �i nd�i na-eto
eto n �o gburugburu �uwa aj �uj �u
�on �u. Ot´u ah �u ka e mekwara
na nke a. Nd �um �od �u bara uru
nd�i d �i na Ba�ib �ul nyeere ha
aka. Ch �op �uta ot´u ha ga-esi
enyere g�i aka.
Aj �uj �u
nd�i na-eto eto na-aj �uaz�iza nd�i na-ad�i ir
`e
NKE 2
nd
� ina-e
toe
tona-a
j� u
2yp
2-IB
Akw �ukw �o a ga-enyere g �i aka�iza aj �uj �u nd �i i nwere banyere
OKWU NWOKE NANWAANY �I
MGBANWE �I NA-ENWEN’AH �
´U G �I
OKWU ENYI NA ENYI
�UL �O AKW �UKW �O NAND �I �OGB �O G �I
OKWU EGO
PAPA G �I NA MAMA G �I
OT´
U OBI NA-AD �I G �I
NT �UR �UND �U
UTO IME MM �U �O G �I
“Nweta amamihe,nweta ngh �ota.”
—Ilu 4:5.
Ihe �i ch �or �o b �u az �iza
�i ga-at �ukwas �ili obi! Aj �uj �u
Nd�i Na-eto Eto Na-aj �u—Az�iza
Nd�i Na-ad�i Ir`
e, Nke 2, nwere
�ud�i az �iza ah �u. Na nwanne
akw �ukw �o a b �´u Nke 1,
a gbara �ot �ut �u nar �i nd�i na-eto
eto n �o gburugburu �uwa aj �uj �u
�on �u. Ot´u ah �u ka e mekwara
na nke a. Nd �um �od �u bara uru
nd�i d �i na Ba�ib �ul nyeere ha
aka. Ch �op �uta ot´u ha ga-esi
enyere g�i aka.
Aj �uj �u
nd�i na-eto eto na-aj �uaz�iza nd�i na-ad�i ir
`e
NKE 2
nd
� ina-e
toe
tona-a
j� u
2yp
2-IB
Akw �ukw �o a ga-enyere g �i aka�iza aj �uj �u nd �i i nwere banyere
OKWU NWOKE NANWAANY �I
MGBANWE �I NA-ENWEN’AH �
´U G �I
OKWU ENYI NA ENYI
�UL �O AKW �UKW �O NAND �I �OGB �O G �I
OKWU EGO
PAPA G �I NA MAMA G �I
OT´
U OBI NA-AD �I G �I
NT �UR �UND �U
UTO IME MM �U �O G �I
“Nweta amamihe,nweta ngh �ota.”
—Ilu 4:5.
EziOnyeNa-ag �uAkw �ukw �oA:Eze S �ol �om �on maara ihe dere, s �i: “
˙N �ur �ia
�o˙n �u, nwa okorob �ia, mgbe �i b �u okorob �ia, ka obi
na-at �okwa g �i �ut �o n’oge �i b �u okorob �ia, jeekwa ijed �i ka ihe d �i g �i n’obi si d �i nakwa d �i ka ihe anya g �ina-ah �u si d �i.” (Ekliziastis11:9) Ugbu a �i kana-eto eto, nd �u na-at �o g �i �ut �o, any �i ch �okwara kaunu b �
´u nd �i na-eto eto na-enwe obi �ut �o. Ot
´u
�o d �i, any �i na-agba g �i ume ka i nwee obi �ut �o ah �uot
´u �o ga-ad �i Jehova Chineke mma. Echefula na
�o na-ah �u ihe i ji nd �u g �i na-eme, �o ga-ekpekwag �i ikpe n’ihi ya. Ya mere, i kwes �ir �i isond �um �od �u a S �ol �om �on nyere, nke b �
´u: “Cheta
Onye Okike Ukwu g �i n’oge �i b �u okorob �ia.”—Ekliziastis12:1.
Any �i na-ekpesi ekpere ike ka ihe e kwurun’akw �ukw �o a nyere g �i aka imeri nsogbu na�onw �unwa nd �i na-ab �iara nd �i na-eto eto taa,gosikwa g �i ot
´u �i ga-esi na-eme mkpebi nd �i
dabara n’uche Chineke. I mee ot´u ah �u, �i ga-eme
ka obi Jehova˙n �ur �ia.—Ilu 27:11.`Otu Na-ach�i Isi
nke Nd�iama Jehova
ebe edere nd �i
m ga-e˙
nomi
Nwa Agb �ogh �o Shulem 33
Josef 50
Lidia 97
Nd�i Hibru At �o134
Nwaany�i Di Ya Nw �ur �unke Dara Ogbenye 166
Hezekaya 193
P �ol 227
Devid 257
Esaf 287
`O nwere ihe �i ch �or �oikwu n’otu akw �u-kw �o a sirila nyereg �i aka? Jiri adreskwes �ir �i ekwes �i de-tara nd �i bip �utara yaakw �ukw �o.
EziOnyeNa-ag �uAkw �ukw �oA:Eze S �ol �om �on maara ihe dere, s �i: “
˙N �ur �ia
�o˙n �u, nwa okorob �ia, mgbe �i b �u okorob �ia, ka obi
na-at �okwa g �i �ut �o n’oge �i b �u okorob �ia, jeekwa ijed �i ka ihe d �i g �i n’obi si d �i nakwa d �i ka ihe anya g �ina-ah �u si d �i.” (Ekliziastis11:9) Ugbu a �i kana-eto eto, nd �u na-at �o g �i �ut �o, any �i ch �okwara kaunu b �
´u nd �i na-eto eto na-enwe obi �ut �o. Ot
´u
�o d �i, any �i na-agba g �i ume ka i nwee obi �ut �o ah �uot
´u �o ga-ad �i Jehova Chineke mma. Echefula na
�o na-ah �u ihe i ji nd �u g �i na-eme, �o ga-ekpekwag �i ikpe n’ihi ya. Ya mere, i kwes �ir �i isond �um �od �u a S �ol �om �on nyere, nke b �
´u: “Cheta
Onye Okike Ukwu g �i n’oge �i b �u okorob �ia.”—Ekliziastis12:1.
Any �i na-ekpesi ekpere ike ka ihe e kwurun’akw �ukw �o a nyere g �i aka imeri nsogbu na�onw �unwa nd �i na-ab �iara nd �i na-eto eto taa,gosikwa g �i ot
´u �i ga-esi na-eme mkpebi nd �i
dabara n’uche Chineke. I mee ot´u ah �u, �i ga-eme
ka obi Jehova˙n �ur �ia.—Ilu 27:11.`Otu Na-ach�i Isi
nke Nd�iama Jehova
ebe edere nd �i
m ga-e˙
nomi
Nwa Agb �ogh �o Shulem 33
Josef 50
Lidia 97
Nd�i Hibru At �o134
Nwaany�i Di Ya Nw �ur �unke Dara Ogbenye 166
Hezekaya 193
P �ol 227
Devid 257
Esaf 287
`O nwere ihe �i ch �or �oikwu n’otu akw �u-kw �o a sirila nyereg �i aka? Jiri adreskwes �ir �i ekwes �i de-tara nd �i bip �utara yaakw �ukw �o.
akw �ukw �o a b �u nke
Aj �uj �u
nd�i na-eto eto na-aj �uaz�iza nd�i na-ad�i ir
`e
NKE 2
� 2008WATCH TOWER BIBLE AND TRACT SOCIETY OF PENNSYLVANIAQuestions Young People Ask—Answers That Work, Volume 2Naan �i Any �i Ka Ikike Ibip �utaghachi Ya D �i n’Aka
� 2008Wachtturm Bibel- und Traktat-Gesellschaft der Zeugen Jehovas, e. V.Selters/TaunusAj �uj �u Nd �i Na-eto Eto Na-aj �u—Az �iza Nd �i Na-ad �i Ir
`e, Nke 2
Alle Rechte vorbehalten
Nke E Biri na 2012
A nagh �i ere akw �ukw �o a ere. O so n’ �or �u �ik �uzi Ba �ib �ul a na-ar �u n’ �uwa dum b �´
u nkee ji onyinye si nd �i mmad �u n’obi akwado.
�O gw �ukwala ma`
e gosiri ns �ughar �i �oz �o, amaokwu Ba �ib �ul nd �i e dere n’akw �ukw �o a sitere na Ba �ib �ule ji as �us �u Igbo a na-ede n’oge a dee, ya b �u, Ba�ib �ul Ns �o—Ns �ughar �i �Uwa �Oh �ur �u nke Akw �ukw �o Ns �o.
A gbanwere aha �uf �od �u nd �i na-eto eto n’akw �ukw �o a.
Ebe E Si Nweta Foto: Peeji nke 165: Nwaany �i b´
u nk �u: Godo-Foto;obodo d �i na Europe: � 2003 BiblePlaces.com
Questions Young People Ask—Answers That Work, Volume 2 Igbo (yp2-IB)Made in GermanyE Biri Ya na Jaman �iDruck und Verlag: Wachtturm-Gesellschaft, Selters/Taunus
Oge uto na-ad �i �um �uaka ka �iga ije n’ebe na-am �i am �i. �Uj �ona-at �u ha n’ �ukw �u �o b �ula ha z �or �o, n’ihi na ha amagh �i ma h
`a
ga-ada. O nwere ike �id �i unu b �´u nd �i nne na nna ka unu me-
ghar �ia ihe niile ka ha ghara �iga �ud �i ebe ah �u. �O b �u eziokwuna unu agagh �i emeli ya, unu nwere ike �igh �or �o ha ebe ha gana-ejide aka. �O b �u unu ga-akacha enyere �um �u unu aka kaha ghara �ida, meekwa ka ha gh �o �o nd �i dimkpa maara ihe.
I nwere ike �is �i na �o d �igh �i mfe. �O b �u eziokwu. O nwere ike�id �i g �i ka �
`o b �u �unyaah �u ka nwa g �i nwoke na-aw �u gam gam
ma na-ekwu ekwurekwu; ugbu a, �o gh �o �ola nwa okorob �iana-an �or �o onwe ya, n’ach �ogh �izi �igwa g �i okwu. N’oge na-ad �i-begh �i anya, obere nwa g �i nwaany �i na-ach �okar �i iso g �i agaebe �o b �ula �i na-aga; ugbu a, �o d �i ka ihere �
`o na-emezi ya iso g �i
na-agaghar �i!N’agbanyegh �i nke ah �u, echekwala na �o d �igh �i ihe �i ga-
emeli n’oge a`agw
`a ya na-agbanwe. O nwere ebe �i ga-esi
enweta amamihe ga-enyere g �i na nwa g �i ezigbo aka. �O b �un’Okwu Chineke b �
´u Ba �ib �ul.
E bip �utara akw �ukw �o a b �´u Aj �uj �u Nd �i Na-eto Eto Na-aj �u
—Az �iza Nd �i Na-ad �i Ire, Nke 2, ka o nyere nwa g �i aka �it �u-ghar �i uche n’Akw �ukw �o Ns �o. �O b �ur �u na �i g �u �o Isiokwu Nd �i D �in’Ime Akw �ukw �o A e dep �utara na peeji nke 4 na nke 5, �i ga-agh �ota ihe d �i iche iche a t �ulere n’ime ya. Ma ihe akw �ukw �o amere ab �ugh �i naan �i ikwu ihe b �
´u eziokwu. D �i ka ihe at �u:
(1) Akw �ukw �o a d �i n’ �ud �i mkpar �ita �uka. N’ �ot �ut �u ebe, aj �u-j �u d �i iche iche a j �ur �u na okwu e kwuru ga-eme ka nwa g �idee ihe o chere. D �i ka ihe at �u, “Ihe M Ga-eme ma Nd �i�Ogb �o M Nyewe M Nsogbu,” nke d �i na peeji nke132 na nke
133, ga-enyere nwa g �i aka iche echiche banyere nsogbu �uf �o-d �u ga-ab �iara ya na ihe �o ga-eme. �Oz �okwa, n
´a ngw �ucha
nkebi nke �o b �ula n’ime nkebi itoolu d �i n’akw �ukw �o a, e nwere
IheNd �iNnenaNnaGa-eburun’Obi
2 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
peeji e dere “Ebe M Ga-ede Ihe,” b �´u ebe nwa g �i ga-ede ihe
�o gh �otara na ihe o chere banyere ihe �o g �ur �u n´a nkebi ah �u.
(2) Akw �ukw �o a ga-eme ka g �i na nwa g �i na-ekwur �itaokwu. D �i ka ihe at �u, e nwere igbe b �
´u “Olee Ot
´u M Ga-esi
Agwa Papa M Ma �O B �u Mama M Okwu Gbasara Mmek �o-ah �u?” nke d �i na peeji nke 63 na nke 64. N
´a ngw �ucha
isiokwu �o b �ula, e nwekwara igbe b �´u “G �in �i Ka I Chere?”
Igbe a ab �ugh �i naan �i ihe e ji at �uleghachi ihe a g �ur �u, ezin �ul �onwekwara ike iji ya kwur �ita okwu. Isiokwu nke �o b �ula nwe-kwara ebe e dere “Ihe M Ga-eme!” nke ebe ngw �ucha yaga-agwa nwatak �ir �i ka o dee ihe �o ch �or �o �ij �u papa ya ma �o b �umama ya n’ebe ah �u e dere: “Ihe m ch �or �o �ij �u papa m ma �o b �umama m banyere okwu a b �u . . . ” �O ga-eme ka nd �i na-etoeto na-agakwuru papa ha na mama ha ka ha nye ha ezigbond �um �od �u nd �i ga-enyere ha aka �igafe oge a siri ike ha ka na-eto eto.
Nd �um �od �u: Ka �um �u g �i nwee ike ide ihe b �´u eziokwu
n’akw �ukw �o nke ha, hap �ur �u ha nke ha. E mechaa, ha nwereike �ik �or �o g �i ihe ha dere.
Nwee akw �ukw �o nke g �i, ma g �u �o ya nke �oma. Mgbe�i na-ag �u ya, gbal �ia icheta nsogbu niile, mgbagwoju anya nanchegbu niile i nwere mgbe �i na-eto eto. N’oge kwes �ir �iekwes �i, k �o �or �o �um �u g �i ihe nd �i a. �O ga-eme ka �um �u g �i na-ak �o-r �o g �i nsogbu ha na-enwe. Mgbe ha na-ak �or �o g �i nsogbu ha,gee ha nt �i! �O b �ur �u na o yie ka mgbal �i �i na-eme ka g �i na hana-ekwur �ita okwu enwegh �i isi, ike agw �ula g �i. N’agbanyegh �ina o nwere ike iyi ka ha ach �ogh �i �inabata nd �um �od �u g �i, �um �u-aka na-aka anabata nd �um �od �u papa ha na mama ha nyereha kar �ia nke �um �uaka ibe ha nyere ha.
Obi d �i any �i �ut �o iwep �utara g �i na �um �u g �i akw �ukw �o adabeere na Ba �ib �ul, any �i na-ekpekwa ekpere ka �o baara ezi-n �ul �o g �i ezigbo uru.
Nd�i Bip �utara Ya
3
ihe nd �i d �i n’ime akw �ukw �o aOkwu Mmalite: Olee Ebe M Ga-esi Enweta Nd �um �od �u Kacha Mma? 6
OKWU NWOKE NA NWAANY�I
MGBANWE �I NA-ENWE N’AH �´
U G �I
OKWU ENYI NA ENYI
�UL �OAKW �UKW �O NA ND�I �OGB �O G�I
1 1`
Ach �owala M �Il �u Di Ma �O B �u Nwunye? 14
2 Olee Ihe �Oj �o �o D �i na Nwoke na Nwaany �i �Ikpa na Nzuzo? 21
3 Ihe �`
O Ga-adabara M �u na Onye a ma Any �i L �u �o? 28
4 Olee Ihe Nwoke na Nwaany �i Ga-eme, Ya Ab �ur �u�Igafe
´Ok
`e? 42
5 G�in �i Mere M Ga-eji N �or �o n’Amagh �i Nwoke Ma�O B �u Nwaany �i? 48
2 6 G�in �i Na-eme Ah �´u M? 58
7 G�in �i Ka M Ga-eme ma �O B �ur �u na Ot´u M D�i
Ad �igh �i M �u Mma? 67
8 G�in �i Mere M Ji Ar �iakar �i �Or �ia? 74
3 9 G�in �i Ka M Ga-eme Mgbe Owu Na-ama M? 86
10 G�in �i Mere Enyi M Ji Kpasuo M Iwe? 92
11 �`
O D �i Nj �o Imeta Nd �i Enyi n’ �Intanet? 99
12 G�in �i D �i Nj �o n’ �Igba As �ir �i? 105
4 13 Olee Ot´u M Ga-esi Mekwuo nke �Oma n’ �Ul �o Akw �ukw �o? 114
14 Olee Ot´u M Ga-esi Chebe Onwe M n’ �Ul �o Akw �ukw �o? 121
15 Olee Ot´u M Ga-esi Merie Nsogbu Nd�i �Ogb �o M
Na-enye M? 128
16 �O B �ur �u na M Na-ebi Nd �u Ihu Ab �u �o,`
Onye KaM Kwes �ir �i �Igwa? 136
17 Olee Ihe M Kwes �ir �i �Ima Banyere Imeta Nd �i Enyin’ �Ul �o Akw �ukw �o? 142
OKWU EGO
PAPAG�I NA MAMAG�I
OT´
U OBI NA-AD �I G �I
NT �UR �UND �U
UTO IME MM �U �O G�I
5 18 Olee Ot´u M Ga-esi Akpata Ego? 150
19 Olee Ot´u M Ga-esi Eji Ego M Na-eme Ihe Bara Uru? 156
20 G�in �i Ka M Ga-eme ma �O B �ur �u na Ezin �ul �o Any �i DaraOgbenye? 165
6 21 Olee Ot´u M Ga-esi Die Mba A Na-abara M? 174
22 G�in �i Mere E Ji Enye M �Ot �ut �u Iwu? 181
23 G�in �i Ka M Ga-eme ma �O B �ur �u na �Ogw �u Ike Ma �O B �uMmanya Eriela Papa M Ma �O B �u Mama M Ah �
´u? 190
24 Olee Ihe M Kwes �ir �i Ime ma Papa M na Mama MSewe Okwu? 199
25`
M Nwere Ike Inwe Obi �Ut �o ma �O B �ur �u na M Si n’Ezin �ul �oNwere Naan �i Nne Ma �O B �u Nna? 208
7 26 Olee Ot´u M Ga-esi Na-ejide Onwe M? 218
27 G�in �i Mere M Ji Ach �o Ka M Zuo Ok`e? 225
28 G�in �i Ka M Ga-eme Ka M �u na Nwoke Ma �O B �u Nwaany �iIbe M Ghara Inwe Mmek �oah �u? 231
29 Olee Ot´u M Ga-esi Eme Ka Mmek �oah �u P �u �o M n’Obi? 237
8 30`
M Kwes �ir �i Igwu Egwuregwu K �omputa? 246
31 G�in �i Ka M Ga-eme Ka Egw´u Ghara Iri M Isi? 253
32 Olee �Ud �i Nt �ur �und �u M Kwes �ir �i Inwe? 263
33 G�in �i Mere Ekwes �igh �i M Ile Foto Nd �i Gba �Ot �o? 273
9 34 G�in �i Mere M Ga-eji Na-eme Ihe Ba �ib �ul Kwuru? 282
35 Olee Ot´u M Ga-esi Ab �u Enyi Chineke? 289
36 Olee Ot´u M Ga-esi Ak �owara Nd�i �Oz �o Ihe M Kweere
Banyere Chineke? 297
37`E Kwes �ir �i Ime M Baptizim? 304
38 G�in �i Ka M Ga-eji Nd �u M Eme? 311
OKWU MMALITE
Olee ebe m ga-esi enweta
nd �um �od �u kacha mma?maka �um �u agb �ogh �oKa e were ya na otu nwa okorob �ia mara mma nke b �iara�oh �ur �u na klas unu na-echu g �i �ura.G �i ana-eche, s �i: ‘Ebe�o b �u na �o nagh �i at �up �ur �u m �on �u, �o d �i nj �o ma m na-echebanyere ya?’ �Oz �okwa, �o b �ugh �i naan �i g �i ka �o na-echu �ura.�Um �u agb �ogh �o niile na-anw �ur �u ya.Otu i si mara b �u na�i na-an �u ka �um �u agb �ogh �o nd �i �oz �o na-ekwu banyere yamgbe niile.Na mberede, ya elee g �i anya.Ya eju g �i anya na �o m �um �u-
r �u �on �u �och �i.G �i am �um �u �okwa �on �u �och �i.Ya ab �iakwute g �i.Ya ejiri ihere j �u �o g �i, s �i, “Nne, ndaa?”G �i as �i ya, “ �O d �i mma.”
Ya as �i g �i, “Aha m b �u Emeka.”
maka �um �u okorob �iaKa e were ya na �um �u okorob �ia ab �u �o n �o n’ �ul �o akw �ukw �o
unu na-ab �iakwute g �i.Obi aw �uba g �i n’af �o n’ihi na n’izu a,ha agbal �iala ugboro ab �u �o ime ka �i n �u �o s �iga. Nke a ga-ab �u nke ugboro at �o.
Onye nke mb �u as �i g �i: “ �`I n �or �okwala naan �i g �i? O nwere
ihe m ch �or �o inye g �i.” Ya elee g �i anya, manye aka n’akpawep �uta ihe, mat �ia aka ka o nye g �i ya.
G �i ah �u ihe yiri s �iga n’aka ya. �I makwan �u ihe �o b �u, obiaw �ubakwuo g �i n’af �o.
Okwu Mmalite 7
G �i as �i ya, “ �O d �i ka �ı b �iara �oh �ur �u.”Ya as �i g �i, “Any �i kwabatara ebe a �oh �ur �u n’izu ole na ole
gara aga.”Ma �o ka d �i g �i ka �o b �u na nr �o ka g �i na Emeka na-ekwu
okwu!Emeka ekwuzie, s �i: “Ehee, a gbasaa taa, m ga-eme ori-
ri n’ �ul �o any �i. �`I ga-ab �iakwa?”
Ya ab �iarukwuo g �i nso, takwunyere g �i, s �i,“Ka m gwakwa g �i, papa m na mama m an �ogh �i ya,
mmanya ga-ab �ukwa at �ur �u tawa. �`
O kwa �i ga-ab �ia?”Emeka ana-eche ka �i zaa aj �uj �u ah �u. �Um �u agb �ogh �o nd �i�oz �o n �o n’ �ul �o akw �ukw �o unu ga-ekwe ozugbo!Olee ihe �i ga-ekwu?
G �i as �i ya, “Ewela iwe. �`
O kwa m gwala g �i na anagh �i man �u . . . ”Onye nke ab �u �o anara g �i okwu n’ �on �u, s �i: “ �
`O kwa n’ihi
ch �o �och �i unu ah �u? �O nagh �i ekwe g �i kporie nd �u!”
Onye nke mb �u ah �u aj �u �o g �i, s �i: “ �`I b �u onye ime �oh �ia?”
G �i ejisie ike s �i ya, “Mba, ab �ugh �i m onye ime �oh �ia.”Onye nke ab �u �o ekonye g �i aka n’olu.Ya ejiri nway �o �o
s �i g �i, “˙
N �ut �un �u.”
Onye nke mb �u ach �o �o itinye g �i s �iga ah �u n’ �on �u ma we-tuo olu s �i g �i, “Any �i agagh �i agwa onye �o b �ula.O nwegh �ionye ga-ama.”
Olee ihe �i ga-eme?
IHE d �i ot´u ah �u na-eme kwa �ub �och �i n’ �uwa niile. Ma n’ezi-
okwu, �uf �od �u nd �i na-eto eto d �i njikere imeri �ud �i nso-gbu ah �u kar �ia ibe ha. �O b �ur �u na e nyewe nwa okorob �iansogbu ka �o
˙n �u �o s �iga, o nwere ike iche, s �i: ‘Ach �ogh �i m
�i˙n �u s �iga, ma nsogbu a akar �iala. G �in �i mere m gagh �i egosi�um �u akw �ukw �o ibe m na ab �ugh �i m onye ime �oh �ia?’ Ma�o b �ukwan �u, nwa agb �ogh �o nke otu nwa okorob �ia gwaraka ha kpap �u nwere ike �igwa onwe ya, s �i: ‘ �O mara mmanwoke. G �in �i mere m gagh �i eso ya kpap �u naan �i otu ugbo-ro a?’
N’aka nke �oz �o, a k �uzierela �ot �ut �u nd �i na-eto eto iji obiike n �ogide n’ihe ha kweere. N’ihi ya, n’agbanyegh �i nao yiri ihe ijuanya, a nagh �i enyecha ha nsogbu. �
`I ch �or �o �id �i
ka �ud �i nd �i na-eto eto ah �u? �O b �u ihe obi �ut �o na i nwere ike�id �i ka ha! Olee ot
´u �i ga-esi ad �i ka ha?
Ba �ib �ul ga-enyere g �i aka iji obi ike merie nsogbu nd �ina-eto eto na-enwe. Nd �um �od �u d �i n’ime ya b �u nd �um �od �ukacha mma n’ihi na �o b �u Okwu Chineke si n’ike mm �u �ons �o. (2 Timoti 3:16, 17) Olee �ud �i nsogbu Ba �ib �ul nwere ikeinyere g �i aka imeri? Lee isiokwu nd �i e dep �utara n’ebe a,kanye � n
´a nd �i �o b �ula kacha amas �i g �i.
ıO Okwu nwoke na nwaany �iO �Igh �ota mgbanwe m na-enwe n’ah �u mO Imeta nd �i enyiO Imeri nsogbu �ul �o akw �ukw �oO Iji ego m eme ihe bara uruO Mmek �or �ita m �u na papa m na mama mO Ijide onwe mO �Ih �or �o nt �ur �und �uO Ime ka mmek �or �ita m �u na Chineke ka mma
D �i ka �i ga-ah �u na peeji nke 4 na nke 5, isiokwu nd �i ae dep �utara ebe a na nd �i ah �u e dere n
´a nkebi itoolu nd �i d �i
n’akw �ukw �o a b �u otu. Olee nd �i �i kanyere akara na ha?
Okwu Mmalite 9
�O ga-ad �i mma ma i buru �uz �o g �u �o nkebi nd �i ah �u. �Ukp �ur �uBa �ib �ul ga-enyere g �i aka n’ihe nd �i ah �u. Akw �ukw �o a �i na-ag �u ugbu a ga-egosi g �i ot
´u �ukp �ur �u Ba �ib �ul ga-esi nyere g �i
aka.�Akw �ukw �o a ga-enye g �i ohere ikwu ihe i chere. D �i ka
ihe at �u, n´a ngw �ucha isiokwu �o b �ula, �i ga-ah �u igbe b �
´u “Ihe
M Ga-eme!” N’ebe ah �u, a ga-agwa g �i ka i dee ot´u i chere
�i ga-esi eme ihe �i g �ur �u eme. Ebe �I Ga-ede Ihe—d �i ka “IheM Ga-eme ma Nd �i �Ogb �o M Nyewe M Nsogbu,” nke d �i napeeji nke 132 na nke 133—ga-enyere g �i aka iche echi-che banyere nsogbu nd �i �i na-enwe ma cheta ihe �i ga-emeiji merie ha. �Oz �okwa, n
´a ngw �ucha nkebi �o b �ula n’akw �u-
kw �o a, e nwere peeji e dere “Ebe M Ga-ede Ihe,” nke ga-eme ka i dee ot
´u ihe ah �u �i g �ur �u si met �uta nd �u g �i. N’ebe
�uf �od �u n’akw �ukw �o a, �i ga-ah �ukwa peeji ebe e dere “OnyeM Ga-e
˙nomi.” Ha niile d �i itoolu. Na peeji nd �i ah �u, e dep �u-
tara �uf �od �u nd �i a kp �or �o aha na Ba �ib �ul i kwes �ir �i i˙nomi.
Ba �ib �ul gbara g �i ume, s �i: “Nweta amamihe, nwetangh �ota.” (Ilu 4:5) Okwu b �
´u “amamihe” na “ngh �ota” ap �uta-
gh �i naan �i �imara ihe d �i iche n’ihe �oma na ihe �oj �o �o. I kwes �ir �i�igh �ota ihe niile a na-ekwu. D �i ka ihe at �u, �o b �ur �u na �i mataihe na-esi n’
`agw
`a �oj �o �o ap �uta nakwa ihe na-esi n’ime ihe
�oma ap �uta, �o ga-enyere g �i aka iji obi ike merie nsogbu nd �i�ogb �o g �i na-enye g �i.
Ka obi sie g �i ike na n’agbanyegh �i ot´u nsogbu g �i si
yie ihe siri ezigbo ike, �o b �ugh �i naan �i g �i na-enwe ya. Nd �i�oz �o enweela �ud �i nsogbu ah �u ma merie ya. I nwekwa-ra ike imeri ya! Na-ag �u akw �ukw �o a b �
´u Aj �uj �u Nd �i Na-eto
Eto Na-aj �u—Az �iza Nd �i Na-ad �i Ire, Nke 2. �O ga-eme kao doo g �i anya na nd �um �od �u d �i na Ba �ib �ul b �u nd �um �od �u ka-cha mma!
� �Ot �ut �u n’ime ihe e dere n’akw �ukw �o a si n’isiokwu b �´u “Nd �i Na-eto Eto Na-aj �u, S �i,”
nke na-ad �ikar �i na Teta! nke Nd �i`am
`a Jehova na-ebip �uta.
10 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
n’akw �ukw �o a, e nwere . . .
=amaokwu Ba �ib �ul nd �ik �owara isi ihe a na-ekwu
?�`I MA NA . . .
� ND �UM �OD �U
ihe m ga-eme!
G �IN �I KA I CHERE?
e nwekwara . . .
ebe m ga-ede ihe
ONYE M GA-E˙NOMI
ihe nd �i ga-emeka i cheeechiche
ezigbo aro nd �iga-enyere g �i aka imerinsogbu
ı ebe nd �i a ga-ach �o ka i kwuo ot´u
�i ga-esi eme ihe nd �i �i g �ur �u eme
˘ aj �uj �u nd �i ga-enyere g �i akaiche echiche n’ihe �i g �ur �u
n´a ngw �ucha
nkebi nke �o b �ulan’akw �ukw �o a, e nwereebe �i ga-ede ihei chere ede e dep �utara �uf �od �u nd �i
a kp �or �o aha na Ba �ib �uli kwes �ir �i i
˙nomi
Nwa okoro na nwa agb �ogh �o, nwa agb �ogh �o na nwaokoro. Ha n �o n’ebe �o b �ula i lere anya—n’ �ul �o akw �ukw �o,n’okporo
´am
´a, n’ah �ia. Mgbe �o b �ula �i h �ur �u ha, inwe enyi
nwoke ma �o b �u enyi nwaany �i ag �usiwe g �i ag �u �u ike. Ma�`ı ch �owala �il �u di ma �o b �u nwunye? �O b �ur �u na �i ch �owala,olee ot
´u �i ga-esi ch �ota onye ihe ga-adabara g �i na ya?
�O b �ur �u na �i ch �ota, olee ot´u �i ga-esi mee ka unu ghara
ime omume r �ur �u ar �u mgbe unu na-akpa? Isi nke 1 ruonke 5 ga-enyere g �i aka �iza aj �uj �u nd �i a.
1OKWU NWOKENA NWAANY�I
�O b �ur �u na �i h �u kanwa okoro na nwa agb �ogh �o
jidere ibe ha aka na-agana paseeji �ul �o akw �ukw �o
n’oge a na-anagh �i am �u ihe,olee otu �o ga-ad �i g �i?
ıO Agagh �i m ach �o �imaO �O ga-ad �it �u m ka
m b �ur �u haO �O ga-ad �i m nn �o �o ka
m b �ur �u ha
�O b �ur �u na g �i na nd �i enyig �i n �o na-ele fim, g �i ah �u na
onye nke �o b �ula n’ime ha naenyi ya nwoke ma �o b �uenyi ya nwaany �i n �o, ma
o nwegh �i onye g �i na ya n �o,olee otu �o ga-ad �i g �i?
O �O gagh �i agbasa mO �O ga-agbakas �i m ah �uO �O ga-ad �i m ka
m b �ur �u ha
�O b �ur �u na ezigbo enyi g �iamalite inwe mmas �i n’ebeonye na-ab �ugh �i nwoke ma�o b �u nwaany �i ibe ya n �o, yana onye ah �u amalite �ikpa,
olee otu �o ga-ad �i g �i?
O Obi ga-ad �i m �ut �oO �O ga-ad �it �u m ka
m b �ur �u haO �O ga-ewe m iwe
13
O NWERE ike na-ag �usi g �i ag �u �u ike ka g �i na onye �i h �ur �u n’anya—na onye h �ur �u g �i n’anya—na-akpa, �ob �una mgbe �i ka b �u nwata.Otu nwa agb �ogh �o aha ya b �u Jenifer kwuru, s �i: “Mgbe m d �i af �o irina otu, �o malitere �ig �u m ag �u �u ka m �u na nwoke kpawa.” Nwaagb �ogh �o �oz �o aha ya b �u Brittany kwukwara, s �i: “N’ �ul �o akw �ukw �o,�o b �ur �u na i nwegh �i nwoke g �i na ya na-akpa, �o ga-ad �i g �i ka �i b �ugh �inwaany �i!”
1`Ach �owala m �il �u dima �o b �u nwunye?
“ �Ot �ut �u �um �u nwoke na-agwa m ka m �u na ha kpawa.E nwekwara �ot �ut �u �um �u nwoke mara mma m �u na hanwere ike �ikpa.”—Whitney.
“ �Uf �od �u �um �u agb �ogh �o na-ar �i �osi �um �u okoro ike ka ha naha kpawa. �O na-ad �i m ka m kweta. Ma, �o b �ur �u na m �u aj �u �ond �i m �ur �u m, ama m na ha agagh �i ekwe.”—Phillip.
14 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
G�inwa kwan �u? �`I ch �owala �il �u di ma �o b �u nwunye? Iji zaa aj �uj �u
ah �u, any �i kwes �ir �i ibu �uz �o t �ulee otu aj �uj �u ka mkpa:
G �in �i Ka “Nwoke na Nwaany �i �Ikpa” P �utara?
Kanye akara n’ihe �i ch �or �o �iza n’aj �uj �u nd �i a:
Ikekwe, �iza aj �uj �u nke mb �u ah �u esigh �ir �i g �i ike. Ma o nwere ike�ib �u na i bu �uz �o chee echiche tupu g �i azaa aj �uj �u nke ab �u �o na nkeat �o. G �in �i kp �omkwem ka nwoke na nwaany �i �ikpa p �utara? N’ezie,nwoke na nwaany �i �ikpa p �utara na ha ab �u �o na-emek �o ihe manwee mmas �i n’ebe ibe ha n �o. Ya mere, az �iza nke aj �uj �u at �o ah �ua j �ur �u na mb �u b �u ee. Ma �
`o b �u n’ekwe nt �i, ma �o b �u n’ihu n’ihu,
n’ebe nd �i mmad �u n �o ma �o b �u n’ebe nd �i mmad �u na-an �ogh �i, �o b �ur �una g �i na onye na-ab �ugh �i nwoke ma �o b �u nwaany �i ibe g �i nweremmas �i n’ebe ibe unu n �o, na-eziritakwa ozi mgbe niile, unu na-akpa. �
`I d �ila njikere �il �u di ma �o b �u nwunye? E nwere aj �uj �u at �o �i ga-
at �ule ga-enyere g �i aka �ich �op �uta.
G �in �i Mere I Ji Ch �o �o Ka Unu Na-akpa?
N’ �ot �ut �u ebe, a na-ewere na nwoke na nwaany �i �ikpa b �u �uz �okwes �ir �i ekwes �i ha ga-esi amata ibe ha nke �oma. Ma e kwes �ir �iinwe ezigbo ihe mere nwoke na nwaany �i ga-eji na-akpa. �O b �u ijinyere nwa okorob �ia na nwa agb �ogh �ob �ia aka �imata ma h
`a ga-al �u.
N’eziokwu, o nwere ike �ib �u na nd �i �ogb �o g �i na-ewere nwoke nanwaany �i �ikpa d �i ka ihe egwuregwu. Ma elegh �i anya, �o na-at �o ha�ut �o ka ha na enyi ha nwoke ma �o b �u enyi ha nwaany �i ihe ya kas �i
G �i na onye na-ab �ugh �i nwoke ma �o b �u nwaany �i ibeg �i na-akpap �u mgbe niile.G �i na ya unu na-akpa?
ıO Ee
O Ee e
G �i na onye na-ab �ugh �i nwoke ma �o b �u nwaany �iibe g �i h �ur �u ibe unu n’anya. �Ot �ut �u ugboro
n’ �ub �och �i, �i na-eji ekwe nt �i g �i ezigara ya ozima �o b �u na-akp �o ya.G �i na ya unu na-akpa?
O Ee
O Ee e
Mgbe �o b �ula g �i na nd �i enyi g �i zuk �otara, g �i naotu onye na-ab �ugh �i nwoke ma �o b �u nwaany �i
ibe g �i na-an �okar �i.G �i na ya unu na-akpa?O Ee
O Ee e
`Ach �owala m �il �u di ma �o b �u nwunye? 15
amas �i ha na-an �o, n’agbanyegh �i na haach �ogh �i �il �u onye ah �u. �Uf �od �u nwere ikeiwere enyi ha nwoke ma �o b �u enyi hanwaany �i d �i ka onye ha ga-eji na-akpanganga n’ihu �oha. �O b �ugh �i ihe ijuanyana mmek �or �ita d �i ot
´u ah �u anagh �i ad �iteka-
r �i aka. Otu nwa agb �ogh �o aha ya b �u Hea-ther kwuru, s �i: “ �Ot �ut �u n’ime nd �i ntorob �ia nd �i nwere enyi nwokema �o b �u enyi nwaany �i na-etisa n’ime otu izu ma �o b �u ab �u �o. Hana-ele mmek �or �ita ha na mmad �u ibe ha anya d �i ka ihe na-ekwes �i-gh �i �id �ite aka. E nwekwara ike ikwu na �o na-eme ka ha m �uta �igbaal �ukwagh �im kama �im �uta �in �ogide n’al �umdi na nwunye.”
O doro anya na mgbe g �i na onye na-ab �ugh �i nwoke ma �o b �unwaany �i ibe g �i na-akpa, �i na-eri onye ah �u obi. Ya mere, jide n’akana i bu ezi ihe n’obi. Chegod �i echiche: �
`I ch �or �o ka onye �oz �o were
obi g �i na-egwuri egwu d �i ka`a ga-as �i na �o b �u ihe �um �uaka ji egwuri
egwu, nke a ga-at �ut �ur �u, t �ufuokwa n’egbugh �i oge? Otu nwa agb �o-gh �o aha ya b �u Chelsea s �ir �i: “Mgbe �uf �od �u, m na-eche na nwoke nanwaany �i �ikpa kwes �ir �i �ib �u ihe egwuregwu, ma �o b �ugh �i ihe egwure-gwu ma otu onye buru n’obi na ha ga-al �u, ma onye nke �oz �o ebu-gh �i ya n’obi ot
´u ah �u.”
�`I D �i Af �o Ole?
Af �o ole ka i chere onye na-eto eto kwes �ir �i �id �i tupu ya na onyena-ab �ugh �i nwoke ma �o b �u nwaany �i ibe ya akpawa?ı............
Ugbu a, j �u �o papa g �i ma �o b �u mama g �i aj �uj �u ah �u, ma �o b �ukwa-n �u j �u �o ha ab �u �o, ma dee ihe ha zara. ...........
Af �o ole papa g �i na mama g �i gwara g �i i dere nwere ike �ikar �iaf �o ole i chere onye na-eto eto kwes �ir �i �id �i. O nwere ike �o ga-
�O b �ur �u na g�i na onye na-ab �ugh �i nwokema �o b �u nwaany �i ibe g �i na-akpa, mai bugh�i n’obi �il �u ya, �i na-eme kanwatak �ir �i nke ji ihe o ji egwuri egwua z �utaara ya �oh �ur �u gwut �u egwuma t �ufuo ya
G �UKWUO BANYERE ISIOKWU A N’AKW �UKW �O ND�I NA-ETOG �UKWUO BANYERE ISIOKWU A N’AKW �UKW �O ND�I NA-ETO
ETO NA-AJ �U, NKE 1, ISI NKE 29 NA NKE 30ETO NA-AJ �U, NKE 1, ISI NKE 29 NA NKE 3016
gh �i akar �i ya! I nwere ike �ib �u otu n’ime nd �i ntoro-b �ia maara ihe, nd �i kpebiri na ha na onye na-ab �ugh �inwoke ma �o b �u nwaany �i ibe ha agagh �i akpa ruomgbe ha toruru �imata onwe ha nke �oma. Otu nwaagb �ogh �o d �i af �o iri na asaa aha ya b �u Danielle kpe-
biri ime ot´u ah �u. �O s �ir �i: “ �Ud �i onye m gaara
ach �o �il �u n’af �o ab �u �o gara aga d �i nn �o �o iche n’ �ud �ionye m ga-ach �o �il �u ugbu a. �Ob �una ugbu a,echegh �i m na m ga-ekpebili �ud �i onye m ga-al �u.Mgbe m chere na amatala m ihe m ch �or �o, af �oole na ole agafeekwa, mgbe ah �u ka m ga-eche-we echiche ka m �u na nwoke kpawa.”
E nwere ihe �oz �o mere o ji d �i mma ka mma-d �u cheret �u. Ba �ib �ul ji okwu b �
´u “ntoju ntorob �ia”
k �owaa oge ag �u �u mmek �oah �u na-esi ike n´a nd �u. (1 Nd �i K �or �int
7:36) �O b �ur �u na g �i na onye na-ab �ugh �i nwoke ma �o b �u nwa-any �i ibe g �i na-akpa mgbe �i ka n �o n’oge ntoju ntorob �ia,o nwere ike ime ka ag �u �u mme-k �oah �u g �usiwe g �i ike, meekwa kai mee omume �oj �o �o. N’eziokwu,o nwere ike �ib �u na �o b �ugh �i ihe�oj �o �o n’anya nd �i �ogb �o g �i. �O na-an �u �ot �ut �u n’ime ha �ok �u n’obi inwemmek �oah �u. Ma i nwere ike izere�ud �i echiche ah �u! (Nd �i Rom 12:2)A s �i ka e kwuwe, Ba �ib �ul d �ur �u g �i�od �u ka ‘ �i gbaara �ikwa iko �os �o.’(1 Nd �i K �or �int 6:18) �O b �ur �u nai chere ruo mgbe �i gafere oge ntojuntorob �ia, ‘ �i gagh �i ekwe ka �odachi dakwas �i g �i.’—Ekliziastis 11:10.
�`I Ch �owala �Il �u Di Ma �O B �u Nwunye?
Iji nyere g �i aka �iza aj �uj �u a, leruo onwe g �i anya. Chee echichebanyere ihe nd �i a:
Mmek �or �ita g �i na nd �i mmad �u. Olee ot´u i si akpaso nd �i m �ur �u
g �i na �um �unne g �i`agw
`a? �
`O na-esiri g �i ike mgbe niile ijide onwe
`Ach �owala m �il �u di ma �o b �u nwunye? 17
�Ot �ut �u nch �op �uta e meregosiri na nd �i l �ur �u di nanwunye mgbe hana-erubegh �i iri af �o ab �u �ona-agbakar �ial �ukwagh �im n’ime af �oise ha l �uchara.
�`I MA NA . . . ?
g �i mgbe g �i na ha na-emek �o ihe, ikekwe, g �i ejiri olu ike ma �o b �unjak �ir �i na-agwa ha okwu? �O b �ur �u na a j �u �o ha, g �in �i ka ha ga-ekwubanyere g �i? Ot
´u i si akpaso nd �i ezin �ul �o g �i
`agw
`a na-egosi ot
´u �i ga-
esi na-akpaso di g �i ma �o b �u nwunye g �i`agw
`a.—G �u �o Nd �i Efes �os
4:31.
Otu i si ele ihe anya.`I nwere olileanya na ihe ga-aka mma,
ka �`ı na-eche na �o ga-aka nj �o?
`I nwere ezi uche, ka �
`ı na-esi �onw �u
mgbe niile ka e mee ihe ot´
u �i ch �or �o?`I nwere ike ijide onwe g �i
mgbe ihe siri ike? �`I na-enwe ndidi? �Im �uta
`agw
`a nd �i so n
´a mkp �ur �u
nke mm �u �o ns �o ugbu a ga-enyere g �i aka �ib �u di ma �o b �u nwunyen’ �od �inihu.—G �u �o Nd �i Galeshia 5:22, 23.
Otu g �i na ego si aga. Olee ot´u g �i na ego si aga? �
`I na-eji-
kar �i �ugw �o? �`I na-an �ogideli n’ �or �u i nwetara? �O b �ur �u na �i na-
gh �i an �ogideli na ya, g �in �i mere? �`
O b �u n’ihi ot´u �or �u ah �u d �i, ka
�`o b �u n’ihi onye �i na-ar �ur �u �or �u, ka �
`o b �ukwan �u n’ihi
`agw
`a na-ad �igh �i
mma �i na-akpa? �O b �ur �u na �o na-esiri g �i ike iji ego g �i eme ihe barauru, olee ot
´u �i ga-esi elek �ota ezi-
n �ul �o g �i?—G �u �o 1 Timoti 5:8.
Mmek �or �ita g �i na Chineke.�O b �ur �u na �i b �u Onye
`am
`a Jeho-
va, g �in �i ka �i na-eme ka �i gharaimebi mmek �or �ita g �i na Chineke?�`I na-ewep �uta oge iji g �u �o Ba �ib �ul,iji gaa ozi �oma, na iji gaa �om �u-m �u ihe? Onye �i ga-al �u kwes �ir �i �il �uonye okwukwe ya siri ike.—G �u �oEkliziastis 4:9, 10.
‘‘ Echere m na onye na-ab �ugh �i nwoke ma �o b �unwaany �i ibe g �i g �i na ya kwes �ir �i �ina-akpa b �uonye �i h �ur �u n’anya n’ezie, onye g �i na ya nwereike ibi. Ihe i kwo na-ab �ia onye ah �u nso b �u na�i h �ur �u ya n’anya, �o b �ugh �i naan �i ka g �i na yana-akpa.
’’—Amber
18 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
G �u �o 2 Pita 1:5-7 mah �or �o otu
`agw
`a i kwes �ir �i
�im �utakwu nke ga-enyereg �i aka mgbe g �i na onyena-ab �ugh �i nwoke ma �o b �unwaany �i ibe g �i ga-akpawamaka �ol �ul �u. Mgbe otu�onwa gachara, ch �op �utaot
´u �i m �utaruru
`agw
`a
ah �u—na ot´u i si na-akpa
ya ugbu a n’ �uz �o ka mma.
ND �UM �OD �U�
Ihe I Nwere Ike Ime
�O b �ur �u na mmad �u enyewe g �i nsogbu ka g �i na onye na-ab �ugh �inwoke ma �o b �u nwaany �i ibe g �i na-akpa mgbe �i na-ach �obegh �i �il �udi ma �o b �u nwunye, o yiri mmad �u �imanye g �i ile ule ikpeaz �u n’ihe�i ka malitere �im �u am �u. O doro anya na �o gagh �i ad �i mma ot
´u ah �u!
I kwes �ir �i �im �u ihe ah �u ruo ogologo oge ka i nwee ike �imata �ud �i aj �u-j �u a ga-aj �u g �i n’ule ah �u.
O yiri nwoke na nwaany �i �ikpa. D �i ka any �i h �ur �u, nwoke nanwaany �i �ikpa ab �ugh �i ntak �ir �i ihe. Ya mere, tupu g �i enwee mmas �in’otu onye, i kwes �ir �i iwep �uta oge m �u �o “ihe” d �i ok
´e mkpa, ya b �u,
ot´u �i ga-esi b �ur �u ezigbo enyi nd �i mmad �u. Mgbe �i ga-emecha h �u
onye �i ga-al �u, �o ga-ad �ir �i g �i mfe ime ka mmek �or �ita g �i na ya sie ike.A s �i ka e kwuwe, ezigbo al �umdi na nwunye b �u mmek �or �ita nkeezigbo enyi ab �u �o.
Icheret �u tupu g �i na onye na-ab �ugh �i nwoke ma �o b �u nwaany �i
=“Onye maara ihe na-echebara nz �o �ukw �u
ya echiche.”—Ilu 14:15.
˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
Iji kwadebe maka al �umdi na nwunye, m kwes �ir �i �im �utakwu`agw
`a nd �i a:
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
Ot´
u m ga-esi am �utakwu`
agw`
a nd �i a b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
Ihe m ch �or �o �ij �u papa m ma �o b �u mama m banyereokwu a b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
ihe m ga-eme!
ı
ibe g �i amalite �ikpa agagh �i eme ka �i ghara inwere onwe g �i. Kamanke ah �u, �o ga-eme ka i nwekwuo ike ‘ �i
˙n �ur �i �o
˙n �u mgbe �i b �u onye
ntorob �ia.’ (Ekliziastis 11:9) �O ga-eme ka i nwee oge �i ga-ejikwadebe onwe g �i, ya b �u, imezikwu
`agw
`a g �i, nke ka nke, imezikwu
mmek �or �ita g �i na Chineke.—Ab �u´
Akw´a 3:27.
Ka �o d �i ugbu a, g �i na nd �i na-ab �ugh �i nwoke ma �o b �u nwaany �iibe g �i nwere ike �ina-akpak �or �ita. Olee �uz �o kacha mma �i ga-esi na-eme ot
´u ah �u? Unu kwes �ir �i �ina-akpak �or �ita n’
`ıgw
`e ebe �um �u okoro,
�um �u agb �ogh �o na nd �i mere okenye n �o. Otu nwa agb �ogh �o aha yab �u Tammy s �ir �i: “Echere m na �o ka �ut �o ot
´u ah �u. �O ka mma inwe
�ot �ut �u nd �i enyi.” Nwa agb �ogh �o �oz �o aha ya b �u Monica kwetaraihe Tammy kwuru ma s �i: “ �O bara nn �o �o uru ka nd �i na-eto etona-akpak �or �ita n’
`ıgw
`e, n’ihi na �i ga-ah �u nd �i nwere
`agw
`a d �i iche
iche.”Ma, �o b �ur �u na i nwee mmas �i n’ebe otu onye n �o, n’oge na-ad �i-
gh �i anya, i nwere ike iji aka g �i kpatara onwe g �i obi mgbawa.Ya mere, ya ad �ila g �i ok
´e ngwa ngwa. Jiri oge a i nwere ugbu a
m �uta ot´u e si emeta enyi, nakwa ot
´u enyi na enyi si ad �i n
´a mma.
�O b �ur �u na i mechaa kpebie ka g �i na onye na-ab �ugh �i nwoke ma�o b �u nwaany �i ibe g �i kpawa, �i ga-amatakwu onwe g �i, matakwa �ud �i`agw
`a �i ch �or �o ka onye �i ga-al �u nwee.
N’ISIOKWU ANY �I �OZ �O �`
O na-ad �i g �i ka g �i na onye na-ab �ugh �i nwokema �o b �u nwaany �i ibe g �i kpawa n’emegh�i ka nd �i m �ur �u g �i mara?E nwere �ot �ut �u nsogbu d �i n’ime ot
´u ah �u kar �ia ot
´u i chere.
20 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
˘ Olee ebe �uf �od �u g �i na nd �i na-ab �ugh �i nwoke ma �o b �unwaany �i ibe g �i kwes �ir �i �ina-akpak �or �ita?
˘ G �in �i ka �i ga-agwa nwanne g �i nke ch �or �o ka ya na onyena-ab �ugh �i nwoke ma �o b �u nwaany �i ibe ya na-akpamgbe �o na-etorubegh �i �il �u di ma �o b �u nwunye?
˘ �O b �ur �u na g �i na onye na-ab �ugh �i nwoke ma �o b �unwaany �i ibe g �i na-akpa, ma i bugh �i n’obi �il �u ya, oleeot
´u obi nwere ike �id �i onye ah �u?
G �IN �I KA I CHERE?
�O B �UR �U na onye i nwere mmas �i n’ebe�o n �o agwa g �i �ud �i ihe ah �u, g �in �i ka �i ga-eme? O nwere ike iju g �i anya na Jessicakwetara n’ihe ah �u Jeremy kwuru. Jessicas �ir �i: “Obi siri m ike na �o b �ur �u na m �u na yaakpawa, m nwere ike �ik �uziri ya �ih �u Jeho-va n’anya.” Oleezi ot
´u ihe si gaa? Any �i ga-
emecha ch �op �uta. Ma, ka any �i burugod �i �uz �oh �u ihe mere �ony
`a a ji ama �uf �od �u nd �i.
Ihe Mere Ha Ji Eme YaG�in �i mere �uf �od �u nd �i ji akpa na nzu-
zo? Otu nwa okorob �ia aha ya b �u Da-vid kwuru n
´a nkenke, s �i: “Ha ma na
papa ha na mama ha agagh �i ekwe.�O b �u ya mere ha anagh �i agwa ha.”
2
Olee ihe �oj �o �o d�i na nwokena nwaany�i �ikpa na nzuzo?
Otu nwa agb �ogh �o aha ya b �u Jessica amagh �i ihe�o ga-eme eme mgbe otu nwa klas ha aha ya b �uJeremy malitere inwe mmas �i n’ebe �o n �o. Jessicas �ir �i, “ �O mara mma nwoke. Nd �i enyi m gwakwara mna o nwegh �i nwa okorob �ia �oz �o m ga-enweta gana-akpa ezi agwa ka ya. �Ot �ut �u �um �u agb �ogh �oagbal �iala imeta ya enyi, ma o nwegh �i mmas �i n’ebeha n �o. �O b �u naan �i m ka �o ch �or �o.”Tupu Jessica amara ihe na-emen �u, Jeremy agwala
ya ka ha kpawa. Jessica gwara ya na ebe ya b �uOnyeama Jehova, papa ya na mama ya agagh �i ekweka ya na onye na-ab �ugh �i Onyeama na-akpa. Jessicakwuru, s �i: “Ma, Jeremy kwuru na ya ma ihe any �i ga-eme. �O j �ur �u m, s �i, ‘ �
´O b �ur �ukwan �u na any �i akpawa
n’agwagh �i papa g �i na mama g �i?’”
Otu nwa agb �ogh �o aha ya b �u Jane kwuru ihe �oz �o nwere ike �ikpataya. O kwuru, s �i: “ �O b �ur �u na nwoke na nwaany �i ana-akpa na nzuzo,�o b �u nnup �uisi. �O b �ur �u na i chere na i toruola ogo mmad �u, ma a na-gh �i eme g �i ka onye torurula ogo mmad �u, o nwere ike mee ka i kpe-bie na �i ga na-eme ihe �o b �ula s �or �o g �i n’agwagh �i papa g �i na mama g �i.”`
I chetara ihe nd �i �oz �o nwere ike ime ka �uf �od �u nd �i ch �owa ka ha naonye na-ab �ugh �i nwoke ma �o b �u nwaany �i ibe ha na-akpa na nzuzo?
�O b �ur �u na i chetara, dee ya ebe a.
ı ...............................................................................
................................................................................
N’ezie, �i ma na Ba �ib �ul nyere g �i iwu ka �i na-erube-re papa g �i na mama g �i isi. (Nd �i Efes �os 6:1) �O b �ur �u
na ha ekwegh �i ka g �i na onye na-ab �ugh �i nwokema �o b �u nwaany �i ibe g �i na-akpa, a ga-enwer �ir �iezigbo ihe kpatara ya. Ma, ya ejula g �i anya ma�o b �ur �u na �i na-eche, s �i:
˘ �O na-ad �i m ka o nwere uru m na-ana-gh �i erite n’ihi na onye �o b �ula nwere onyena-ab �ugh �i nwoke ma �o b �u nwaany �i ibeya ya na ya na-akpa ma e wez �uga m.
˘ Enwere m mmas �i n’onye na-ab �u-gh �i Onyeama.
˘ Ach �or �o m ka m �u na OnyeKra �ist na-ab �ugh �i nwoke ma �o b �unwaany �i ibe m kpawa, n’agba-nyegh �i na etorubegh �i m �il �u dima �o b �u nwunye.
Ikekwe, �i ma ihe papa g �i namamag �i ga-ekwu ma �i gwa haihend �i ah �u. N’obi g �i, �i makwana ihe ha ga-ekwu b �u ezi-okwu. Ma, i nwere ike iche
�ud �i ihe a nwa agb �ogh �oahayab �uManami chere,b �
´u onye s �ir �i: “ �Ot �ut �u nd �i
na-agwasi m ike ka m �u na nwoke kpawa, nke mere ka m na-echemgbe �uf �od �u ma mkpebi m mere na m �u na nwoke agagh �i akpa �
`o d �i-
kwa mma. �Um �u okoro na agb �ogh �o ugbu a na-eche na o nwegh �iot
´u mmad �u ga-esi n �or �o n’enwegh �i onye na-ab �ugh �i nwoke ma �o b �u
nwaany �i ibe ya ya na yana-akpa. Ihe �oz �o b �u na �o b �ur �u na enwegh �i monye m �u na ya na-akpa, obi agagh �i ad �i m �u mma.” �Uf �od �u nd �i �o d �i ot
´u
ah �u na onye na-ab �ugh �i nwoke ma �o b �u nwaany �i ibe ha akpawala, haezochiere ya papa ha na mama ha. Olee ot
´u ha si eme ya?
“A Gwara Any �i Ekwula”Mgbe e kwuru na ‘nwoke na nwaany �i na-akpa na nzuzo,’ �o p �u-
tara na ha na-agh �o agh �ugh �o. �O b �u agh �ugh �o na-eme ka o nwee isi.�Uf �od �u anagh �i ekwe ka a mara na e nwere onye ha na ya na-akpa.
Ihe ha na-ejikar �i ekwur �ita okwu b �u ekwe nt �i ma �o b �u �Intanet. Ha nand �immad �un �or �o, ha ab �ur �u nd �i enyi nk �it �i.Maha jiri k �omputama �o b �uekwe nt �i na-edere ibe ha ozi, ma �o b �u jiri ekwe nt �i na-akpar �ita �uka,egw
´u adaghar �ia.
�Uz �o agh �ugh �o �oz �o ha si eme ya b �u �ihazi ihe a ga-eme n’`ıgw
`e, ha
rute, ya ab �ur �u onyena nkeya onyenanke ya. Otu nwaokorob �ia ahaya b �u James s �ir �i: “ �O d �i mgbe a kp �or �o any �i
`ok
`u ka any �i b �ia n’otu ebe
n’`ıgw
`e. Mgbe any �i rutere, any �i ch �op �utara na ihe mere e ji nwee nn �o-
k �o ah �u b �u ka mmad �u ab �u �o n �o n’ebe ah �u nwee ike �in �ok �o �on �u. A gwa-ra any �i ekwula.”
D �i kaJameskwuru,mgbemmad �u ab �u �o na-akpananzuzo, �o na-ab �ukar �i nd �i enyi ha na-enyere haaka zochie ya. Carol s �ir �i, “Ma �
´o d �i-
gh �i ihe �oz �o, a ga-enwer �ir �i otu enyiha nke ma na ha ab �u �o na-akpa, maya ekpebie na ya agagh �i ekwu, n’ihina a gwara ya ekwula.” Mgbe �uf �o-d �u, a na-aghacha okpookpo �ughana ya. Beth, b �
´u nwa agb �ogh �o d �i af �o
iri na asaa, s �ir �i: “ �Ot �ut �u nd �i ntoro-b �ia na-aghara papa ha na mama ha�ugha ma a j �u �o ha ebe ha gara n’ihina ha ach �ogh �i ka ha mata na e nwe-re onye ha na ya na-akpa.” �O b �u ihe
Olee ihe �oj �o �o d �i na nwoke na nwaany �i �ikpa na nzuzo? 23
Ihe na-eme kammek �or �ita d �itee aka b �ummad �u �it �ukwas �i ibe yaobi. �O b �ur �u na g �ina mmad �u na-akpa nanzuzo, �o ga-eme ka papag �i na mama g �i ghara�it �ukwas �i g �i obi,meekwa ka mmek �or �itag �i na onye ah �ughara isi ike.
�`I MA NA . . . ?
otu nwa agb �ogh �o d �i af �o iri na itoolu aha ya b �u Misaki mere. �O s �ir �i:“Ana m ach �ota otu ihe k �o �or �o ha. Ana m akpachara anya ka m gha-ra �ighara ha �ugha n’ihe nd �i �oz �o ma e wez �uga n’ihe gbasara nwa oko-rob �ia m �u na ya na-akpa, ka ha ghara inyowe m enyo.”
�Ony`a D �i n’ �Ikpa na Nzuzo
�O b �ur �u na obi g �i na-agwa g �i ka g �i na onye na-ab �ugh �i nwoke ma�o b �u nwaany �i ibe g �i kpawa na nzuzo—ma �o b �ukwan �u na �i na-emeot
´u ah �u ugbu a—i kwes �ir �i �ij �u onwe g �i aj �uj �u ab �u �o a:
Olee uru ihe a m na-eme ga-abara m?`I bu n’obi �il �u onye ah �u
n’oge na-ad �igh �i anya? Evan, b �´u nwa okorob �ia d �i iri af �o ab �u �o, s �ir �i:
“ �O b �ur �u na g �i na onye na-ab �ugh �i nwoke ma �o b �u nwaany �i ibe g �i na-akpamgbe �i na-ebugh �i n’obi �il �u ya, o yiri �ikp �os
`a ngw
´a ah �ia �i na-ach �o-
gh �i ire ere.” G �in �i ga-esi na ya p �uta? Ilu13:12 s �ir �i: “Ihe a na-at �u anyaya nke e yighar �ir �i oge ya na-eme ka obi daa �or �ia.” �
`I ch �or �o n’ezie ime
ka obi gbawaa onye �i h �ur �u n’anya? Ihe �oz �o d �i na ya b �u: �O b �ur �u na g �ina onye na-ab �ugh �i nwoke ma �o b �u nwaany �i ibe g �i ana-akpa na nzu-zo, �o ga-eme ka �i ghara inweta nd �um �od �u papa g �i na mama g �i na nd �i�oz �o toro eto, b �
´u nd �i h �ur �u g �i n’anya, gaara enye g �i. N’ihi ya, o nwere
ike ime ka �i kwaa iko.—Nd �i Galeshia 6:7.Olee otu Jehova Chineke si ele ihe a m na-eme anya? Ba �ib �ul
kwuru na “iheniile gba �ot �o, gherekwaoghen’anyaonyeah �u any �i ga-aza aj �uj �u.” (Nd �i Hibru 4:13) Ya mere, �o b �ur �u na �i ch �ogh �i ka mmad �umara na e nwere onye na-ab �ugh �i nwoke ma �o b �u nwaany �i ibe g �i g �ina ya na-akpa—ma �o b �ukwan �u na �i ch �ogh �i ka a mara na e nwereonye ya na enyi g �i na-akpa—Jehova ma ihe �i na-eme. �O b �ur �ukwana �i na-agh �o agh �ugh �o, i kwes �ir �i ichebara onwe g �i echiche. JehovaChineke kp �or �o �igha �ugha as �i. N’eziokwu, “ire na-agha �ugha” b �u otun’ime ihe Ba �ib �ul kwuru hoo haa b �
´u ihe ar �u n’anya Jehova!—Ilu 6:
16-19.
Mee Ka A Mara Ihe ah �u �I Na-ezo EzoN’eziokwu, �o b �ur �u na e nwere onye g �i na ya na-akpa na nzuzo,
�o ga-ad �i mma ka �i gwa ya papa g �i na mama g �i ma �o b �ukwan �u Onye
=‘Any �i ch �or �o ka any �i na-eme ihe
n’eziokwu n’ihe niile.’—Nd �i Hibru 13:18.
˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
24 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
Kra �ist tozuru ok`e. �O b �ur �u-
kwan �u na e nwere onye yana enyi g �i na-akpa na nzu-zo, akwadola ihe ah �u �o na-eme site n’inyere ya aka na-ezochi ya. (1Timoti 5:22) A s �i ka e kwu-we,oleeot
´u obi ga-ad �i g �ima yanaonyeah �u mechaabaan
´a nsogbu?´
I chegh �i na i so kpata nsogbu ah �u?
D �i ka ihe at �u: Ka e were ya na i nwere enyi nke na-ar �ia �or �ia shu-ga, ya ana-ezo ezo aracha ihe na-at �o b �ir �ib �ir �i. �
´O b �ur �ukwan �u na �i ch �o-
p �utana �o b �u ihe �o na-eme,mayaar �i �o g �i ka �i ghara �igwaonye �o b �ula?Olee ihe ga-akacha d �ir �i g �i mkpa— �
`o b �u izochi ihe ah �u enyi g �i na-
eme, ka �`o b �u ime ihe nwere ike ichebe nd �u ya?
Ot´u ah �u ka �o d �i ma �o b �ur �u na �i ma na enyi g �i na onye na-ab �ugh �i
nwoke ma �o b �u nwaany �i ibe ya na-akpa na nzuzo. �Uj �o at �ula g �i na�o ga-emebi enyi g �i na ya ma i kwuo! Ka oge na-aga, �o b �ur �u na onyeah �u b �u ezigbo enyi g �i, �o ga-ach �op �u-ta na ihe i mere b �u maka �od �immaya.—Ab �u �Oma 141:5.
�`I Na-eme Ya na Nzuzo,ka �
`O B �u na �I Ch �obegh �i Ka
Nd �i �Oz �o Mara?
N’ezie, �o b �ugh �i mgbe niile nwo-ke na nwaany �i na-ezo mkpak �or �itaha ezo ka agh �ugh �o na-ad �i na ya.D �i ka ihe at �u, ka e were ya na nwaokorob �ia na nwa agb �ogh �ob �ia ch �or �o
Inyere enyi g �i aka zochie�okp �ukpa ya na onyena-ab �ugh�i nwoke ma �o b �unwaany�i ibe ya na-akpayiri inyere onye na-ar �ia�or �ia shuga aka zochienracha �o na-aracha ihena-at �o b �ir �ib �ir �i na nzuzo
Olee ihe �oj �o �o d �i na nwoke na nwaany �i �ikpa na nzuzo? 25
�O b �ugh �i iwu na �i ga-agwa�uwa niile na o nwereonye na-ab �ugh �i nwokema �o b �u nwaany �i ibe g �i g �ina ya na-akpa. Ma, gwand �i kwes �ir �i �ima. Nke kanke, i kwes �ir �i �igwa nd �im �ur �u g �i na nd �i m �ur �u onyeah �u g �i na ya na-akpa.
ND �UM �OD �U �
�imata ibe ha nke �oma, ma ha ach �obegh �i ime ka nd �i mmad �u mara.Ma elegh �i anya, d �i ka otu nwa okorob �ia aha ya b �u Thomas kwuru,“ha ach �ogh �i ka nd �i mmad �u na-ama ha njak �ir �i, na-aj �u ha aj �uj �u nd �i d �ika, ‘Oleekwan �u mgbe unu ga-al �u?’”
N’eziokwu, nsogbu nd �i mmad �u na-enye ibe ha nwere ike imebiihe. (Ab �u nke Ab �u 2:7) N’ihi ya,mgbe �uf �od �u nd �i bidoro �ikpa, ha nwe-re ike ikpebi naha agagh �i emekand �i mmad �u mara. (Ilu10:19) Anna,b �
´u nwa agb �ogh �o d �i iri af �o ab �u �o, s �ir �i: “ �O ga-eme ka mmad �u ab �u �o ah �u
nwee ike ikpebi ma h`a ga-al �u. �O b �ur �u na ha ekpebie na ha ga-al �u, ha
nweziri ike ime ka nd �i mmad �u mara.”
Ma, �o d �igh �i mma ka i zochiere ya nd �i kwes �ir �i �ima na unu na-akpa, d �i kand �i m �ur �u g �i ma �o b �u nd �i m �ur �u onyeah �u g �i na yana-akpa.N’ezie, �o b �ur �u na �i ch �ogh �i ime ka nd �i �oz �o mara, i kwes �ir �i �ij �u onwe g �iihe kpatara ya. Obi g �i �
`o na-agwa g �i na papa g �i na mama g �i ga-enwe
ezigbo ihe mere ha ga-eji s �i g �i na onye ah �u akpala?
“Amatara M Ihe M Kwes �ir �i Ime”Mgbe Jessica, b �
´u onye e kwuru okwu ya n
´a mmalite, n �ur �u ba-
nyere nwa agb �ogh �o �oz �o b �´u Onye Kra �ist ya na nwa okorob �ia kpara
na nzuzo, �o gbanwere ot´u o si ele ya na Jeremy �ikpa na nzuzo anya.
�O b �ur �u na m �u na Onye Kra �ist na-ab �ugh �i nwoke ma �o b �unwaany �i ibe m na-akpa na nzuzo, ihe m ga-eme b �u
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
�O b �ur �u na enyi m na onye na-ab �ugh �i nwoke ma �o b �u nwaany �iibe ya na-akpa na nzuzo, ihe m ga-eme b �u
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
Ihe m ch �or �o �ij �u papa m ma �o b �u mama m banyereokwu a b �u
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
ihe m ga-eme!
ı
Jessica s �ir �i: “Mgbe m n �uchara ot´u o si hap �u onye ah �u ya na ya na-
akpa, amatara m ihe m kwes �ir �i ime.” �`
O d �i �ir �i ya mfe �ihap �u Jeremy?Mban �u! Jessica kwuru, s �i: “ �O b �u naan �i ya b �u nwa okorob �ia m nwe-t �ur �ula ezigbo mmas �i n’ebe �o n �o. Ebere m
´akw
´a kwa �ub �och �i ruo �ot �u-
t �u izu.”
Ma, Jessica ma na ya h �ur �u Jehova n’anya. N’agbanyegh �i nao mere ihe na-ad �igh �i mma, o ji obi ya dum ch �o �o ime ihe ziri ezi.Mwute �o na-ewute ya na �o hap �ur �u onye ah �u mechara kw �us �i. Jessi-ca s �ir �i: “Ugbu a, o meela ka mmek �or �ita m �u na Jehova ka mma. Obid �i m nn �o �o �ut �o na �o na-agwa any �i ihe any �i kwes �ir �i ime n’oge kwes �i-r �i ekwes �i!”
‘‘ Akw �us �ir �i m m �u na ya �ikpa. N’eziokwu, mgbem laghachiri n’ �ul �o akw �ukw �o ma na-ah �u nwaokorob �ia ah �u kwa �ub �och �i, �o na-ewute m. MaJehova Chineke nwere ike �igh �ota ihe niilemere mgbe ah �u, ma any �i agagh �i agh �otali ya.Any �i kwes �ir �i �it �ukwas �i Jehova obi.
’’—Jessica
N’ISIOKWU ANY �I �OZ �O Ka e were ya na �i ch �owala �il �u di ma �o b �unwunye. Ya ab �ur �u na i nwetala onye d �i g �i mma. Olee ot
´u
�i ga-esi ama ma ihe �`o ga-adabara g �i na onye ah �u ma unu l �u �o?
Olee ihe �oj �o �o d �i na nwoke na nwaany �i �ikpa na nzuzo? 27
˘ T �ughar �ia uche n’ihe at �o ah �u e ji mkp �ur �u akw �ukw �ookpotokpo dee na peeji nke 22.
`O nwere nke
k �owara ihe �i na-eche mgbe �uf �od �u? �O b �ur �u nao nwere, olee nke �o b �u?
˘ G �in �i ka �i ga-eme banyere ya ma ghara inwe onyena-ab �ugh �i nwoke ma �o b �u nwaany �i ibe g �i g �i na yaga-akpawa na nzuzo?
˘ �O b �ur �u na �i ma na enyi g �i na onye na-ab �ugh �inwoke ma �o b �u nwaany �i ibe ya na-akpa na nzuzo,g �in �i ka �i ga-eme, n’ihi g �in �ikwa?
G �IN �I KA I CHERE?
3
Ihe�`o
ga-adabaram �u na
onye a maany�i l �u �o?
O NWEGH �I ihe d �i nj �o na nke �o b �ula n’ime �ud �i mmad �u nd �i ah �ue dep �utara. O nwere ihe d �i mma na nke �o b �ula n’ime ha. Ma,�`o b �u na i kwegh �i na �o b �ur �u na i nwere onye �i na-anw �ur �u mgbe�i ka na-eto eto, ebe anya g �i ga na-aga b �u n’
`agw
`a nd �i na-ad �icha-
gh �i mkpa, d �i ka nd �i ah �u e dep �utara n’aka ekpe n’igbe ah �u?
Ma, ka �i na-eto, �i ga-amalite iji ikike ngh �ota g �i nyochawa`agw
`a nd �i ka mkpa, d �i ka nd �i ah �u e dere n’aka nri n’igbe ah �u. D �i
ka ihe at �u, �i ga-amalite �igh �ota na nwa agb �ogh �o ah �u kacha mman’obodo unu nwere ike b �ur �u onye na-ekwes �igh �i ka a t �ukwas �iya obi, ma �o b �ukwan �u ya ab �ur �u na nwa okorob �ia ah �u a kachamara amara na klas unu anagh �i akpa
`agw
`a �oma. �O b �ur �u na
�i gafeela oge ntoju ntorob �ia, o yiri nn �o �o ka �`ı ga-ah �u
`agw
`a nd �i
�oz �o ma e wez �uga nd �i ah �u na-ad �ichagh �i mkpa mgbe �i na-azaaj �uj �u ah �u b �
´u, “Ihe �
`o ga-adabara m �u na onye a ma any �i l �u �o?”
Matagod �i �Ud �i Onye �I B �u
Tupu g �i ach �op �uta onye ihe nwere ike �idabara g �i na yama unu l �u �o, i kwes �ir �i �imata �ud �i onye �i b �u nke �oma. Iji
nyere g �i aka �imatakwu �ud �i onye �i b �u, zaa aj �uj �und �i a:
Wep �uta oge zaa aj �uj �u nd �i a:
Olee agwa nd �i i chere ugbu anaonye �i ga-al �u kwe-s �ir �i inwe?N’ime �ud �immad �u nd �i e dep �utara n’ebe a,kanye � n’an �o nd �i i chere kachamkpa.
O Onye mara mma O Onye ji ofufe Chineke kp �or �o ihe
O Onye ya na nd �i �oz �o O Onye a p �ur �u �it �ukwas �i obina-ad �i na mma
O Onye a ma ama O Onye omume ya d �i mma
O Onye na-akpa nd �i O Onye na-agba mb �ommad �u �och �i
Mgbe �i na-erubegh �i af �o ole �i d �i ugbu a, o nwet �ulaonye �i na-anw �ur �u?N’ime �ud �immad �u nd �i ah �u e dep �u-tara, kanye � nanke �o b �ula kachamas �i g �i banyereonye ah �umgbe ah �u.
ı
29
Olee ebe m na-eme nke �oma?
......................................................................................................
......................................................................................................
Olee ebe m na-anagh �i eme nke �oma?
......................................................................................................
......................................................................................................
Olee ihe nd �i ga-eme ka obi d �i m �u mma, oleekwa ot´u m ch �or �o
ka mmek �or �ita m �u na Chineke d �ir �i?
......................................................................................................
......................................................................................................
�O gagh �i ad �ir �i g �i mfe �imata �ud �i onye �i b �u. Ma aj �uj �u nd �i d �i kand �i ah �u a j �ur �u ga-enyere g �i aka. Ka �i na-amatakwu �ud �i onye�i b �u, �i ga-enwe ike �ich �ota onye ga-eme ka i mezikwuo ebe �i na-eme nke �oma, �o b �ugh �i onye ga-eme ka ebe �i na-anagh �i emenke �oma ka nj �o.� �
´O b �ur �ukwan �u na i chere na �i ch �otala �ud �i onye
ah �u?
�`
O B �u Onye �O B �ula Ka Ihe Ga-adabara M �u na Ya?
“Ach �or �o m ka m �u na g �i l �u �o.” Okwu ah �u nwere ike ime ka�i k �uja ma �o b �u mee ka obi d �i g �i ezigbo �ut �o—dabere n’onye gwa-ra g �i ya. Ka e were ya na i kwetara. Ka oge na-aga, olee ot
´u
�i ga-esi mata ma ihe �`o ga-
adabara g �i na onye ah �u �i ch �o-r �o �il �u?
� �I ga-ach �op �uta ihe nd �i �oz �o banyere�ud �i onye �i b �u ma �o b �ur �u na �i t �ulee aj �u-j �u nd �i ah �u d �i n’Isi nke1, n’isiokwu ntab �
´u “ �
`I Ch �owala �Il �u Di Ma �O B �u Nwu-
nye?”
ı
�O b �ugh�i akp �ukp �o �ukw �u�o b �ula ga-aba g �i �ukw �u;
n’otu aka ah �u, �o b �ugh�i onye�o b �ula ka ihe ga-adabara
g �i na ya ma unu l �u �o
30
Ka e were ya na �i ch �or �o �iz �u akp �ukp �o �ukw �u �oh �ur �u. G �i agaaah �ia h �u nke d �i g �i mma. G �i eyit �u ya, ma h �u na �o bagh �i g �i �ukw �u.�O ga-ewute g �i nke ukwuu. G �in �i ka �i ga-eme? �
`I ga-az �uwa ya ot
´u
ah �u? Ka �i ga-ach �or �o akp �ukp �o �ukw �u �oz �o? O doro anya na �o ga-aka mma ka �i hap �u akp �ukp �o �ukw �u ah �u ma ch �or �o �oz �o. �O gagh �iad �i mma ka i yiri akp �ukp �o �ukw �u na-abagh �i g �i �ukw �u na-aga-ghar �i!
E nwere ike iji ya t �unyere �ich �ota onye �i ga-al �u. Ka oge na-aga, �ot �ut �u n’ime �um �u nwoke ma �o b �u �um �u nwaany �i �i h �ur �u ga-amas �i g �i. Ma, �o b �ugh �i onye �o b �ula ka ihe ga-adabara g �i na ya.A s �i ka e kwuwe, �i ch �or �o onye g �i na ya ga-an �o, ah �
´u eruo g �i
ala, ya b �u, onye`agw
`a g �i na ya na ihe mgbaru �os �o g �i na ya
b �u otu. (Jenesis 2:18; Matiu 19:4-6) �`I h �ula �ud �i onye ah �u? Ya
b �ur �u ot´u ah �u, olee ot
´u �i ga-esi mara ma ihe �
`o ga-adabara g �i
na ya?
Lekwas �i Anya n’Ihe Nd �i Ka MkpaIji zaa aj �uj �u ikpeaz �u ah �u, leruo onye ah �u �i ch �or �o �il �u anya
nke �oma. Ma, kpachara anya! I nwere ike �ih �u naan �i ihe �i ch �or �o�ih �u. N’ihi ya, ya ad �ila g �i ngwa ngwa. Gbal �ia ka �i ch �op �uta kp �om-kwem �ud �i onye �o b �u. �I ga-agbal �isi ike ma �o b �ur �u na �i ch �or �o imeot
´u ah �u. Ma o kwes �igh �i iju g �i anya. D �i ka ihe at �u, �o b �ur �u na
�i ch �or �o �iz �u �ugb �oala, �´ı gagh �i eleru ya anya nke �oma? Mkpa g �i
�o ga-ab �u naan �i ot´u ah �
´u ya d �i? �
´O gagh �i aka mma ma i leruo
ya anya nke �oma—ma
�O b �ur �u na �i ch �or �o �iz �u�ugb �oala,
´ı chegh�i na �o d �i
mkpa ka i leruo ya anya,�o b �ugh�i naan�i ile ot
´u ah �
´u ya
d�i? �O b �ur �u na �i ch �or �o �il �u dima �o b �u nwunye, �o d �i mkpaka i lerukwuo anya!
elegh �i anya, ch �op �uta ihe niile i nwere ike �ich �op �uta banyere ot´u
njin �ugb �oala ah �u d �i?
�Ich �ota onye �i ga-al �u d �i mkpa kar �ia �ich �ota �ugb �oala �i ga-az �u.Ma, �ot �ut �u nd �i ha na onye na-ab �ugh �i nwoke ma �o b �u nwaany �iibe ha na-akpa anagh �i elekwas �i anya n’ihe nd �i ka mkpa. Kamanke ah �u, ha na-ekwukar �i banyere ihe na-amas �i ha ab �u �o, s �i: ‘ �Ud �iegw
´u na-amas �i m na-amas �i ya.’ ‘Ihe nd �i na-at �o m �ut �o na-at �o ya
�ut �o.’ ‘Obi m �u na ya b �u otu n’ihe niile!’ Ma, d �i ka e kwuru namb �u, �o b �ur �u na �i gafeela ntoju ntorob �ia n’eziokwu, �i ga-elekwas �ianya n’
`agw
`a nd �i ka mkpa. �I ga-ah �u na i kwes �ir �i �ich �op �uta “mma-
d �u zoro ezo nke d �i n’ime obi” onye ah �u.—1 Pita 3:4; Nd �i Efe-s �os 3:16.
D �i ka ihe at �u, kama ilekwas �i anya n’ebe ihe na-adabara g �ina ya, i nwere ike �igh �otakwu �ud �i onye �o b �u ma �o b �ur �u na�i h �u ihe o mere mgbe okwu na-adabagh �ir �i g �i na ya. E kwuoya n’ �uz �o �oz �o, olee ot
´u onye ah �u si eme omume mgbe obi unu
na-ab �ugh �i otu? �`
O na-esi �onw �u ka e mee ihe �o ch �or �o, ma ele-gh �i anya, na-ewe “iwe �ok �u,” ma �o b �u na-ekwu “okwu mkpar �i”?(Nd �i Galeshia 5:19, 20; Nd �i K �ol �osi 3:8) Ka omume onye ah �u
�`o na-egosi na o nwere ezi uche,ya b �u, ikweta ihe i kwuru ka udod �ir �i ma �o b �ur �u na �o gagh �i emebi�ukp �ur �u Akw �ukw �o Ns �o?—Jems3:17.
Ihe �oz �o i kwes �ir �i ichebaraechiche b �u: Onye ah �u �
`o na-eji
agh �ugh �o enweta ihe �o ch �or �o,�`o b �u okwuchaa obie, ka �
`o b �u
onye ekworo? �`
O na-ach �o �ima-ta ihe niile �i na-eme? Otu nwaokorob �ia aha ya b �u Nicole s �ir �i:“Ana m an �u ak �uk �o banyere nd �ina-ekwu okwu �ol �ul �u ma ihe na-esekar �ir �i ha ab �ur �u na otu onyen’ime ha anagh �i agwa onye nke
32 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
Ka g �i na onye ah �una-eme ihe ga-enyereunu aka �imata
`agw
`a ibe
unu:
˘ Na-am �uk �on �u OkwuChineke �on �u.
˘ Mata ot´u onye nke �oz �o
si aza aj �uj �u n’ �om �um �u ihena ot
´u o si ezi ozi �oma.
˘ Soron �u na-azacha �Ul �oNzuk �o Alaeze nakwan’iwu ebe a na-an �o efeChineke.
ND �UM �OD �U�
Nwa agb �ogh �o Shulem ma na ya kwes �ir �i �ikpachara anyan’ihe banyere �ih �unanya nwoke na nwaany �i. �O s �ir �i nd �i enyiya: “Emewo m ka unu
˙n �u �o iyi na unu agagh �i akp �ote �ih �una-
nya d �i n’ime m ma �o b �u kpalie ya ruo mgbe �o ch �or �o.” Nwaagb �ogh �o Shulem ma na �ih �unanya nwere ike �ikpaghas �i ya�ub �ur �u. D �i ka ihe at �u, �o gh �otara na nd �i �oz �o nwere ike inyeweya nsogbu ka o kweta �il �u onye ihe na-agagh �i adabara ya naya. �Ob �una ot
´u �o d �i ya n’obi nwere ike ime ka o mee ihe na-
ekwes �igh �i ekwes �i. �O b �u ya mere nwa agb �ogh �o Shulem ji gu-zosie ike d �i ka “mgbidi.”—Ab �u S �ol �om �on 8:4, 10.
Ot´u i si ele �ih �unanya anya
`o gosiri na �i ma ihe d �i ka
nwa agb �ogh �o Shulem? �`I ga-ekwe ka ezi uche duzie g �i kama
ime naan �i ihe d �i g �i n’obi? (Ilu 2:10, 11) Mgbe �uf �od �u, nd �i �oz �onwere ike inyewe g �i nsogbu ka g �i na onye na-ab �ugh �i nwokema �o b �u nwaany �i ibe g �i kpawa mgbe �i na-ach �obegh �i ime ot
´u
ah �u. I nwed �ir �i ike iji aka g �i kpatara onwe g �i nsogbu ah �u. D �ika ihe at �u, �o b �ur �u na �i h �u nwa okoro na nwa agb �ogh �o jidereaka na-aga n’ �uz �o, �
`o na-ag �usi g �i ike ka i nwee onye g �i na ya
ga na-eme ot´u ah �u? �
`I ga-ekweta ka g �i na onye na-ekwegh �i
ekwe kpawa? Nwa agb �ogh �o Shulem tozuru oke n’ihebanyere �ih �unanya nwoke na nwaany �i. I nwere ike ime ot
´u
ah �u!
ONYE M GA-E˙NOMI
Nwaagb �ogh �o Shulem
34 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
“Unu na nd �i na-ekwegh �i ekwe ekek �otala onwe unu, nkeb �
´u nkek �o na-ekwek �ogh �i ekwek �o.” Ma elegh �i anya, �i gh �otara
na amamihe d �i n’ �ukp �ur �u Ba �ib �ul ah �u d �i n´a 2 Nd �i K �or �int 6:14.
N’agbanyegh �i nke ah �u, o nwere ike �ib �u na i nwere mmas �in’ebe onye na-ekwegh �i ekwe n �o. N’ihi g �in �i? Mgbe �uf �od �u, �o b �unaan �i n’ihi na onye ah �u mara mma. Otu nwa okorob �ia aha yab �u Mark s �ir �i: “M na-ah �u otu nwa agb �ogh �o mgbe niile n’ebeany �i na-am �u ot
´u e si emega ah �
´u. �O b �u ya na-eji �ukw �u ya ab �ia-
kwute m, gwawa m okwu. �O ragh �i ah �´u m �u na ya akpawa.”
�O b �ur �u na �i ma onwe g �i, jirikwa ofufe Chineke kp �or �o ihe— �o b �ur �ukwa na i tozuola ok
`e nke na �i gagh �i eme ihe n’ebugh �i
�uz �o chebara ya echiche— �i ga-ama ihe i kwes �ir �i ime. N’ezi-okwu, n’agbanyegh �i ot
´u onye ah �u si maa mma, ma �o b �u ot
´u
o si d �i ka �`o na-akpa
`agw
`a �oma, �o gagh�i eme ka ad �im n
´a mma
g �i na Chineke ka mma.—Jems 4:4.
N’ezie, �o b �ur �u na �ih �unanya eriela g �i obi, �ihap �u onye ah �uagagh �i ad �ir �i g �i mfe. Otu nwa agb �ogh �o aha ya b �u Cindy ch �op �u-tara na nke ah �u b �u eziokwu. �O s �ir �i: “M na-ebe
´akw
´a kwa �ub �o-
ch �i. M na-eche banyere nwa okorob �ia ah �u mgbe niile, �ob �unamgbe m n �o n’ �om �um �u ihe Nd �i Kra �ist. M h �ur �u ya n’anya nke nam chere na �o kaara m mma �inw �u kama �ihap �u ya.” Ma, n’ogena-ad �igh �i anya, Cindy h �ur �u na amamihe d �i na nd �um �od �u mamaya nyere ya ka ya na onye na-ekwegh �i ekwe ghara �ikpa. �O s �ir �i:“ �O d �i mma na m hap �ur �u ya. Obi siri m ike na Jehova ga-egbo-ro m mkpa m.”
�`I n �o n’ �on �od �u yiri nke Cindy? �O b �ur �u ot
´u ah �u, �o b �ugh �i ihe
naan �i g �i ga-akw �us �ili! I kwes �ir �i �igwa nd �i m �ur �u g �i. Nke ah �u b �uihe Jim mere mgbe �o ch �op �utara na ya na-anw �ur �u otu nwaagb �ogh �o ya na ya n �o n’otu �ul �o akw �ukw �o. �O s �ir �i: “M mecharagwa nd �i m �ur �u m ka ha nyere m aka. �O b �u ihe nyeere m akaime ka nwa agb �ogh �o ah �u p �u �o m n’obi.” Nd �i okenye �ogbak �onwekwara ike inyere g �i aka. �O ga-ad �i mma ma �i gwa otu n’imeha ihe g �i na ya na-al �u.—A �izaya 32:1, 2.
‘unu na ha ekek �otala onwe unu,nke b �
´u nkek �o na-ekwek �ogh �i ekwek �o’
�oz �o ebe �o n �o na ihe �o na-eme. Echere m na �o na-egosi na nso-gbu d �i.”—1 Nd �i K �or �int 13:4.
N’ihe nd �i ah �u e kwuru banyere ha, e lekwas �ir �i anya n’ �ud �ionye mmad �u b �u na omume mmad �u. Ot
´u �o d �i, �o d �i ok
´e mkpa ka
�i mata`agw
`a e ji mara onye ah �u �i ch �or �o �il �u. Olee ot
´u nd �i �oz �o si
ele ya anya? I nwere ike �ij �u nd �i ma ya nke �oma aj �uj �u, d �i ka nd �itozuru ok
`e n �o n’ �ogbak �o. �I ga-esi ot
´u ah �u mata ma ‘
`a na-ak �o
ak �uk �o �oma banyere ya.’— �Or �u 16:1, 2.
I nwere ike �imata onye ah �u nke �oma ma �o b �ur �u na i dee ihe�i ch �op �utara banyere ya ede iji h �u ma
`o nwere
`agw
`a nd �i ah �u
a t �ulere.
�Ud �i onye �o b �uı ......................................................................
......................................................................................................
Omume ya ..............................................................................
......................................................................................................`
Agw`a e ji mara ya....................................................................
......................................................................................................
�O ga-abara g �i uru ma �i g �u �o igbe b �´u “ �
`O Ga-ab �u Ezigbo Di?”
na peeji nke 39 ma �o b �u “ �`
O Ga-ab �u Ezigbo Nwunye?” na pee-ji nke 40. Aj �uj �u nd �i a j �ur �u ebe ah �u ga-enyere g �i aka �imata maonye ah �u �i ch �or �o �il �u �
`o ga-ab �u ezigbo di ma �o b �u nwunye.
�´
O b �ur �ukwan �u na mgbe i lebachara okwu ah �u anya, g �i ach �o-p �uta na ihe agagh �i adabara g �i na ya? Mgbe ah �u, �i ga-echebaraotu aj �uj �u d �i mkpa echiche:`
M Kwes �ir �i �Ihap �u Onye Ah �u?
Mgbe �uf �od �u, �o ga-ad �i mmama �i hap �u onye ah �u. Chee echi-che banyere ihe mere otu nwaagb �ogh �o aha ya b �u Jill. �O s �ir �i:“N
´a mmalite, obi t �or �o m �ut �o na
onye ch �or �o �il �u m na-ach �okar �i �imaebe m n �o, ihe m na-eme, na onye
Ihe �`o ga-adabara m �u na onye a ma any �i l �u �o? 35
Nch �op �uta e mere gosirina �o b �ur �u na mmad �uab �u �o na-an �ogh �i n’otuokpukpe al �u �o,ha na-agbakar �ial �ukwagh �im.
�`I MA NA . . .. ?
m �u na ya n �o. Ma, o ruziri nke na o nwegh �i onye �oz �o m �u na yana-an �o ma �o b �ugh �i ya. Ya h �u ebe m �u na nd �i ezin �ul �o any �i n �o—nke ka nke, ebe m �u na papa m n �o, iwe ab �ia ya. Mgbe m ha-p �ur �u ya, �o d �i m ka
`e bup �ur �u ibu n �o na-any �igbu m!”
�O b �u �ud �i ihe ah �u mere otu nwa agb �ogh �o aha ya b �u Sa-rah. �O ch �op �utara na nwa okorob �ia ch �or �o �il �u ya aha
ya b �u John nwere �on �u �oj �o �o, �o nagh �i ekwe mme-ta, �o nagh �ikwa as �op �ur �u mmad �u. Sarah kwu-ru, s �i: “O nwere otu mgbe o kwes �ir �i �ib �ian’ �ul �o any �i. Ma, �o b �iara mgbe awa at �o gacha-ra! �O t �up �ur �ugh �i mama m �on �u mgbe �o b �iaramepeere ya �uz �o. Ihe o kwuru b �u: ‘Ka any �igawa. Oge aganah �ula any �i.’ �O s �igh �i, ‘Ab �ia-gh �i m n’oge,’ kama �o s �ir �i, ‘Oge agana-h �ula any �i.’ O kwes �ir �i �ir �i �o m ar �ir �i �o magwa m ihe mere na �o b �iagh �i n’oge. Nkeka nke, o kwes �ir �i �ikwanyere mama m`ugw
`u!” Ot
´u �o di, otu ihe onye g �i na ya
na-akpa mehiere ekwes �ichagh �i ime kag �i na ya kw �us �i �ikpa. (Ab �u �Oma 130:3)Ma mgbe Sarah ch �op �utara na �o b �u-gh �i naan �i mama ya ka John na-anagh �i
akwanyere`ugw
`u, o kpebiri na ya na ya
agagh �i akpakwa.D �i ka Jill na Sarah, g �in �i ka �i ga-eme ma �i ch �op �uta na ihe
agagh �i adabara g �i na onye ah �u �i ch �or �o �il �u? �O b �ur �u ot´u ah �u,
agbachila nk �it �i. �O ga-akacha mma ka g �i na ya kw �us �i �ikpa, �o b �uezie na o siri ike omume. Ilu 22:3 kwuru, s �i: “Onye maara iheb �u onye h �ur �u �odachi gaa zoo.” D �i ka ihe at �u, �o b �ur �u na onyeg �i na ya ch �or �o �il �u na-akpa otu n’ime
`agw
`a �oj �o �o nd �i ah �u ma
�o b �u kar �ia, b �´u nd �i d �i na peeji nke 39 na nke 40, ihe ga-akacha
=“Nwatak �ir �i na-esi n’omume ya
eme ka a mata onye �o b �u, ma ihe�o na-eme �
`o d �i �ocha, ziekwa ezi.”
—Ilu 20:11.
˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
G �UKWUO BANYERE ISIOKWU A N’AKW �UKW �OG �UKWUO BANYERE ISIOKWU A N’AKW �UKW �O
ND�I NA-ETO ETO NA-AJ �U, NKE 1, ISI NKE 31ND�I NA-ETO ETO NA-AJ �U, NKE 1, ISI NKE 3136
mma ga-ab �u ka unu kw �us �i �ikpa—ma �´o d �igh �i ihe �oz �o, ruo mgbe
�o kw �us �ir �i �ikpa`agw
`a ah �u. N’eziokwu, o nwere ike �ib �u na �ihap �u
onye ah �u ad �igh �i mfe. Ma, al �umdi na nwunye ab �ugh �i ihe e kwe-s �ir �i itisa etisa. �O ka mma idi obi mgbawa ugbu a kar �ia inwemwute n’oge nd �u g �i niile n’ �od �inihu!
Ot´u �I Ga-esi Ekwu Ya
Olee ot´u �i ga-esi agwa onye g �i na ya ch �or �o �il �u na �i ga-
ahap �u ya? Buru �uz �o ch �op �uta mgbe ga-akacha mma ka g �i naya kwuo ya. Olee mgbe �o ga-ab �u? Chegod �i echiche ot
´u �i ga-
ach �o ka e si gwa g �i ya ma �o b �ur �u g �i. (Matiu 7:12) �`I ga-ach �o ka
a n �or �o n’ebe nd �i �oz �o n �o gwa g �i ya? E nwere ike �i gagh �iach �o. �O gw �ula ma
`e nwere ihe mere �i ga-eji mee
ya ot´u ah �u, �o d �igh �i mma ma i jiri
´ıgw
`e na-aza
fon gwa ya na �i hap �ula ya, ma �o b �u jiri ekwe nt �idee ya, ma �o b �ukwan �u jiri k �omputa deere ya oziah �u. Kama nke ah �u, ch �op �uta oge na ebe kwes �ir �iekwes �i unu ga-an �o kwur �ita okwu a d �i mkpa.
G �in �i ka i kwes �ir �i ikwu mgbe oge ruru kai kwuo ihe �i ch �or �o ikwu? P �ol onyeozi gbara Nd �iKra �ist ume ka ha ‘na-agwa ibe ha eziokwu.’ (Nd �iEfes �os 4:25) N’ihi ya, �o ga-akacha mma ka i jiriak �o kwuo okwu, ma kw �usie ike n’ihe �i na-ekwu.K �owaara ya ihe mere i ji chee na mmek �or �itag �i na ya agagh �i enwe isi. I kwes �igh �i �iga gwa-wa ya �ot �ut �u ihe �oj �o �o o mere ma �o b �u k �owaya �on �u. N’eziokwu, kama �is �i, “ �I nagh �i” emenke a ma �o b �u nke �oz �o, �o ga-aka mma kai kwuo okwu na-egosi ot
´u �o d �i g �i n’obi—“Ach �o-
r �o m onye . . . ” ma �o b �u “Echere m na any �i ga-akw �us �i �ikpa n’ihina . . . ”
‘‘ Otu onye �i ch �or �o �il �u si akpaso nd �iezin �ul �o ya agwa b �u otu �o ga-esina-akpaso g �i agwa.
’’—Tony
Ihe �`o ga-adabara m �u na onye a ma any �i l �u �o? 37
Ugbu a ab �ugh �i mgbe �i ga na-ama �on �u jijiji, �o b �ugh �ikwamgbe �i ga-ekwe ka onye ah �u mee ka �i gbanwee obi g �i. Cheta naihe mere i ji kpebie �ihap �u ya ab �ugh �i ntak �ir �i ihe. Ya mere, kpa-chara anya ma �o b �ur �u na onye ah �u g �i na ya na-akpa ejiri agh �u-gh �o gbal �ia ime ka �i gbanwee obi g �i. Otu nwa agb �ogh �o aha ya b �uLori s �ir �i: “Mgbe onye m �u na ya ch �or �o �il �u kw �us �ir �i �ikpa, �o malite-re ime ka
`a ga-as �i na �o na-ewutebiga ya
´ok
`e mgbe niile. Eche-
re m na �o na-eme ihe ah �u ka m mewere ya ebere. O wutere mn’eziokwu. Ma, ekwegh �i m ka ihe ah �u �o na-eme mee ka m gba-nwee obi m.” D �i ka Lori, mara ihe �i ch �or �o. N �osie ike n’ihe i kpe-biri. Ka ee e g �i b �ur �u ee e.—Jems 5:12.
Ihe �Ihap �u Onye ah �u Ga-akpata
Ya ejula g �i anya ma �o b �ur �u na �o na-ewute g �i nke ukwuumgbe g �i na onye ah �u kw �us �ir �i �ikpa. Obi nwere ike �id �i g �i ot
´u �o d �i
�ob �u ab �u b �´u onye s �ir �i: “Obi erukwagh �i m ala, adawo m mb
`a nke
ukwuu; ejeghar �iwo m n´a mwute ogologo �ub �och �i dum.” (Ab �u
�Oma 38:6) �Uf �od �u nd �i enyi g �i na-ebugh �i ihe �oj �o �o n’obi nwereike �igbal �i inyere g �i aka site n’ �igba g �i ume ka g �i na onye ah �u
�O b �ur �u na m �u enwee mmas �i n’ebe onye na-ekwegh �i ekwe n �o,ihe m ga-eme b �u
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
Iji ch �op �uta`
agw`
a e ji mara onye m �u na ya na-akpa,ihe m ga-eme b �u
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
Ihe m ch �or �o �ij �u papa m ma �o b �u mama m banyereokwu a b �u
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
ihe m ga-eme!
ı
ihe d �i mkpam kwes �ir �i �ima banyerenwoke ah �u
˚ Olee ot´
u �o na-esi akpaso nd �i �oz �o`
agw`
a mgbee nyere ya ikike?—Matiu 20:25, 26.
˚ G �in �i b �u ihe mgbaru �os �o ya?—1Timoti 4:15.
˚ �`
O na-agbal �isi ike ugbu a iru ihe mgbaru �os �o nd �i ah �u?—1 Nd �i K �or �int 9:26, 27.
˚ Olee ot´
u o si emeso nd �i ezin �ul �o ya?— �Op �up �u 20:12.
˚ Olee nd �i b �´
u nd �i enyi ya?—Ilu 13:20.
˚ G �in �i ka �o na-ekwukar �i?—Luk 6:45.
˚ Olee ot´
u ya na ego si aga?—Nd �i Hibru 13:5, 6.
˚ Olee �ud �i nt �ur �und �u na-amas �i ya?—Ab �u �Oma 97:10.
˚ Olee ot´
u o si egosi na ya h �ur �u Jehova n’anya?—1J �on 5:3.`agw
`a ya
˚ �`
O d �i ike �or �u?—Ilu 6:9-11.
˚ �`
O ma ot´
u e si eji ego eme ihe bara uru?—Luk14:28.
˚`
A na-ekwu okwu �oma banyere ya?— �Or �u 16:1, 2.
˚ �`
O na-echebara nd �i �oz �o echiche?—Nd �i Filipa �i 2:4.
ihe na-egosi na nsogbu d �i
˚ �`
O na-ewekar �i iwe?—Ilu 22:24.
˚ �`
O na-ach �o ka g �i na ya nwee mmek �oah �u r �ur �u ar �u?—Nd �i Galeshia 5:19.
˚ �`
O b �u onye na-al �ukar �i �og �u ma �o b �u onye nwere �on �u �oj �o �o?—Nd �i Efes �os 4:31.
˚ �`
O b �u iwu na �o ga-a˙
n �u mmanya na-aba n’anya tupu yaekweta na ya na-ekpori nd �u?—Ilu 20:1.
˚ �`
O b �u onye na-ekwo ekworo ma na-ach �o �od �imma onweya naan �i?—1 Nd �i K �or �int 13:4, 5.
�`o ga-ab �u ezigbo di?
Ihe �`o ga-adabara m �u na onye a ma any �i l �u �o? 39
ihe d �imkpamkwes �ir �i �ima banyerenwaany �i ah �u
˚ Olee ot´
u o si edo onwe ya n’okpuru nd �im �ur �u ya nakwa n’okpuru nd �i okenye?—Nd �i Efes �os 5:21, 22.
˚ Olee ot´
u o si emeso nd �i ezin �ul �o ya?— �Op �up �u 20:12.
˚ Olee nd �i b �´
u nd �i enyi ya?—Ilu 13:20.
˚ G �in �i ka �o na-ekwukar �i?—Luk 6:45.
˚ Olee ot´
u ya na ego si aga?—1J �on 2:15-17.
˚ G �in �i b �u ihe mgbaru �os �o ya?—1Timoti 4:15.
˚ �`
O na-agbal �isi ike ugbu a iru ihe mgbaru �os �o nd �i ah �u?—1 Nd �i K �or �int 9:26, 27.
˚ Olee �ud �i nt �ur �und �u na-amas �i ya?—Ab �u �Oma 97:10.
˚ Olee ot´
u o si egosi na ya h �ur �u Jehova n’anya?—1J �on 5:3.`agw
`a ya
˚ �`
O d �i ike �or �u?—Ilu 31:17, 19, 21, 22, 27.
˚ �`
O ma ot´
u e si eji ego eme ihe bara uru?—Ilu 31:16, 18.
˚`
A na-ekwu okwu �oma banyere ya?—Rut 3:11.
˚ �`
O na-echebara nd �i �oz �o echiche?—Ilu 31:20.
ihe na-egosi na nsogbu d �i
˚ �`
O b �u nwaany �i na-ese okwu?—Ilu 21:19.
˚ �`
O na-ach �o ka g �i na ya nwee mmek �oah �u r �ur �u ar �u?—Nd �i Galeshia 5:19.
˚ �`
O b �u onye nwere �on �u �oj �o �o ma �o b �u onye na-al �u �og �u?—Nd �i Efes �os 4:31.
˚ �`
O b �u iwu na �o ga-a˙
n �u mmanya na-aba n’anya tupu yaekweta na ya na-ekpori nd �u?—Ilu 20:1.
˚ �`
O b �u onye na-ekwo ekworo ma na-ach �o �od �imma onwe yanaan �i?—1 Nd �i K �or �int 13:4, 5.
�`o ga-ab �u ezigbo nwunye?
40 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
maliteghachi �ikpa. Kpachakwara anya! Ihe �o b �ula si n´a mkpebi
i mere p �uta ga-ad �i g �i n’isi— �o b �ugh �i n’isi nd �i enyi g �i nd �i ah �u. Yamere, �uj �o at �ula g �i �in �osi ike n’ihe i kwuru—n’agbanyegh �i na ihemere nwere ike �ina-ewute g �i.
Ka obi sie g �i ike na mwute �i na-enwe ga-akw �us �i ka oge na-aga. Ka �o d �i ugbu a, �o ga-ad �i mma ma i mee ihe �uf �od �u ga-enye-re g �i aka idi ya, d �i ka ihe nd �i a e dep �utara.
Gwa onye �i t �ukwas �ir �i obi ot´u obi d �i g �i.� (Ilu 15:22) Gwa ya
Jehova n’ekpere. (Ab �u �Oma 55:22) An �ola nk �it �i. (1 Nd �i K �or �int15:58) An �ola naan �i g �i! (Ilu 18:1) Ka g �i na nd �i mmad �u na-akpa-k �or �ita, ya b �u, nd �i ga na-agba g �i ume. Gbal �isie ike ka �i na-echebanyere ihe nd �i kwes �ir �i ekwes �i.—Nd �i Filipa �i 4:8.
Ka oge na-aga, i nwere ike �ich �ota onye �oz �o �i ga-ach �o �il �u.O doro anya na �i ga-elerukwu anya mgbe �i na-eme ot
´u ah �u. Ma
elegh �i anya, �i j �u �o onwe g �i aj �uj �u ah �u b �´u “Ihe �
`o ga-adabara m �u na
onye a ma any �i l �u �o?” ihe �i ga-aza ugbu a b �u ee!
� Papa g �i na mama g �i ma �o b �u nd �i �oz �o toro eto, d �i ka nd �i okenye �ogbak �o, nwereike inyere g �i aka. I nwere ike �ich �op �uta na �ud �i ihe ah �u na-ewute g �i mere ha mgbe haka na-eto eto.
N’ISIOKWU ANY �I �OZ �O Mgbe g�i na onye �i ch �or �o �il �u na-akpa, oleeot
´u unu ga-esi mara ihe unu kwes�ir �i ime n’ihe banyere igosi
ibe unu �ih �unanya?
Ihe �`o ga-adabara m �u na onye a ma any �i l �u �o? 41
˘ Olee`agw
`a �oma nd �i �i ga na-akpa ma �i l �u �o di ma �o b �u
nwunye?
˘ Olee`agw
`a nd �i d �i mkpa �i ch �or �o ka onye �i ga-al �u
na-akpa?
˘ Olee nsogbu nd �i tara akp �u �i ga-enwe ma �o b �ur �u na�i l �u �o onye na-ekwegh �i ekwe?
˘ Olee �uz �o nd �i i nwere ike isi matakwuo`agw
`a onye
�i ch �or �o �il �u, tinyere omume ya na ot´u nd �i mmad �u si ele
ya anya?
G �IN �I KA I CHERE?
O DORO anya na i chebarala okwu a echiche �ot �ut �u mgbe. A s �i kae kwuwe, �o b �ur �u na �o d �i onye g �i na ya ch �or �o �il �u, o nwere ike isiriunu ike �ima ebe unu ga-akw �us �i mgbe unu na-egosi ibe unu �ih �una-
4
Olee ihe nwoke na nwaany�iga-eme, yaab �ur �u �igafe
´ok
`e?
�`
O b �u eziokwu ka �o b �u �ugha . . .
Nwa okoro na nwa agb �ogh �o nd �i ch �or �o�il �u ekwes �igh �i imet �u ibe ha aka mgbe
�o b �ula n’agbanyegh �i ebe ha n �o.
ıO Eziokwu
O �Ugha
E nwere ike ikwu na nwa okoro na nwaagb �ogh �o nd �i ch �or �o �il �u kwara iko n’agba-
nyegh �i na ha enwebegh �i mmek �oah �u.O Eziokwu
O �Ugha
�O b �ur �u na nwa okoro na nwa agb �ogh �ond �i ch �or �o �il �u anagh �i ad �ida ibe ha aka,
ha agagh �i ah �uli ibe ha n’anya.O Eziokwu
O �Ugha
42 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
nya. Ka any �i leba anyan’ihe at �o nd �i ah �u a ch �or �o ka mmad �u zaa ezi-okwu ma �o b �u �ugha, ma h �u ot
´u Okwu Chineke ga-esi enyere any �i
aka �iza aj �uj �u ah �u b �´u, “Olee ihe nwoke na nwaany �i ga-eme, ya ab �u-
r �u �igafe´ok
`e?”
˘ Nwa okoro na nwa agb �ogh �o nd �i ch �or �o �il �u ekwes �igh �iimet �u ibe ha aka mgbe �o b �ula n’agbanyegh �i ebe ha n �o.
�Ugha. Ba �ib �ul ekwugh �i na �o d �i nj �o igosi �ih �unanya n’ �uz �o ziri ezi.D �i ka ihe at �u, Ba �ib �ul k �or �o banyere nwa agb �ogh �o Shulem na nwaokorob �ia na-az �u at �ur �u, b �
´u nd �i ch �or �o �il �u. Ha emegh �i omume r �ur �u
ar �u mgbe ha na-ele`agw
`a ibe ha. N’agbanyegh �i nke ah �u, o doro
anya na e nwere oge �uf �od �u ha gosiri ibe ha �ih �unanya tupu ha al �u �o.(Ab �u S �ol �om �on1:2; 2:6; 8:5) Taa, �uf �od �u �um �u okoro na �um �u agb �o-gh �o nd �i na-ele
`agw
`a ibe ha nwekwara ike iche na �o d �igh �i nj �o ma ha
gosi ibe ha �ih �unanya n’ �uz �o ziri ezi mgbe ha bu n’obi �il �u.�
Ot´u �o d �i, nwa okoro na nwa agb �ogh �o nd �i ch �or �o �il �u kwes �ir �i
�ikpachap �u nn �o �o anya. Ha kwes �ir �i �igh �ota na isusu �on �u, mmak �u,ma �o b �u ime ihe �o b �ula nke na-akpali ag �u �u mmek �oah �u nwere ikeime ka ha kwaa iko. �O nagh �i ara �ob �una nd �i na-ebugh �i ihe �oj �o �on’obi ah �
´u ichefu onwe ha ma kwaa iko.—Nd �i K �ol �osi 3:5.
˘ E nwere ike ikwu na nwa okoro na nwa agb �ogh �ond �i ch �or �o �il �u kwara iko n’agbanyegh �i na ha enwebegh �immek �oah �u.
Eziokwu. Okwu Grik e si s �u-ghar �ita “ �ikwa iko” (por·nei�a) p �uta-ra �ot �ut �u ihe. �O p �utara �ud �i mme-k �oah �u niile na-ab �ugh �i n’etiti di nanwunye, ya b �u, iji ihe e ji b �ur �unwoke ma �o b �u nwaany �i eme ihena-ezigh �i ezi. N’ihi ya, �ikwa iko
� N´a mba �uf �od �u, a na-ele nwa okoro na
nwa agb �ogh �o na-ab �ugh �i di na nwunye anya�oj �o �o ma ha gosi ibe ha �ih �unanya n’ihu �oha.Nd �i Kra �ist kwes �ir �i �ikpachara anya ka haghara �ikpa
`agw
`a ga-eme ka nd �i �oz �o s �u �o
ng �ong �o.—2 Nd �i K �or �int 6:3.
Olee ihe nwoke na nwaany �i ga-eme, ya ab �ur �u �igafe´ok
`e? 43
�O b �ur �u na i nwere onyei kwere nkwa �ol �ul �u,e nwere ihe nd �i gbasaranaan �i unu ab �u �o unukwes �ir �i ikwur �ita. Ma,okwu e kwuru iji kpalieag �u �u mmek �oah �u b �uad �igh �i �ocha, ma
`e kwuru
ya n’ekwe nt �i ma`e ji
ekwe nt �i dee ya.
�`I MA NA . . . ?
ap �utagh �i naan �i inwe mmek �oah �u, kama �o p �utakwara nwoke ma�o b �u nwaany �i �id �ida ibe ha aka n’ihe ha ji b �ur �u nwoke ma �o b �unwaany �i, isi n’ �on �u ma �o b �u n’otule enwe mmek �oah �u.
�Oz �okwa, �o b �ugh �i naan �i �ikwa iko ka Ba �ib �ul kwuru na �o d �i nj �o.P �ol onyeozi dere, s �i: “ �Or �u nke an �u ah �
´u p �utara
`ıh
`e, ha b �u �ikwa iko,
ad �igh �i �ocha, omume r �ur �u ar �u.” O kwukwara, s �i: “Nd �i na-eme ihend �i d �i ot
´u ah �u agagh �i eketa alaeze Chineke.”—Nd �i Galeshia 5:
19-21.
G �in �i b �u “ad �igh �i �ocha”? Okwu Grik e si s �ughar �ita ya g �unyere �ud �iihe �o b �ula na-ad �igh �i �ocha, ma �
`o b �u n’okwu ma �
`o b �u n’omume.
N’eziokwu, �o b �ur �u na mmad �u amanye aka n’efe onye �oz �o yi, yip �ummad �u efe ma �o b �u d �idaa aka n’ihe mmad �u ji b �ur �u nwoke ma�o b �u nwaany �i, d �i ka n’ara, �o b �u ad �igh �i �ocha. Ba �ib �ul kwuru na�o b �u naan �i nd �i l �ur �u nwaany �i kwes �ir �i �id �ida nwunye ha aka n’ara ijinwee obi �ut �o. (Ilu 5:18, 19) Ihere anagh �i eme �uf �od �u nd �i na-eto etoimebi iwu Chineke. Ha na-akpachara anya emefe ihe
´ok
`e, ma
�o b �ukwan �u nwee �ot �ut �u nd �i ha na ha na-eme omume na-ad �igh �i�ocha.
�Uf �od �u n’ime ha nwere ike ime ihe P �ol onyeozi kp �or �o “omumer �ur �u ar �u.” Okwu Grik e si s �ughar �ita “omume r �ur �u ar �u” p �utara ‘ihej �ogburu onwe ya, ihe gabigara
´ok
`e, as �ogh �i anya, na ag �u �u mmek �o-
G �UKWUO BANYERE ISIOKWU A N’AKW �UKW �OG �UKWUO BANYERE ISIOKWU A N’AKW �UKW �O
ND�I NA-ETO ETO NA-AJ �U, NKE 1, ISI NKE 24ND�I NA-ETO ETO NA-AJ �U, NKE 1, ISI NKE 2444
�´
O b �ur �ukwan �u na unu emeela omume r �ur �u ar �u? Agh �ogbulaonwe g �i chee na naan �i unu ab �u �o ga-edozili nsogbu ah �u. Otunwa agb �ogh �o kwuru, s �i: “Ekpekuru m Chineke ekpere kao nyere any �i aka ka any �i ghara ime ya �oz �o. Mgbe �uf �od �u, any �iemegh �i ya, ma �ot �ut �u mgbe, any �i mere ya.” N’ihi ya, gwa yapapa g �i na mama g �i. Ba �ib �ul nyekwara ezigbo nd �um �od �u, s �i:“Kp �o �o nd �i okenye nke �ogbak �o.” (Jems 5:14) Nd �i Kra �ist a b �
´u
nd �i �oz �uz �u at �ur �u ga-enye unu nd �um �od �u, d �o �okwa unu aka n´a nt �i
ka unu na Chineke nwee ike �id �ighachi n´a mma.
�´o b �ur �ukwan �u na any �i agafeela
´ok
`e?
Na-akpan �u n’`ıgw
`e, ma
�o b �ukwan �u h �un �u naonye �oz �o so unu. Unuan �ola ebe ga-etinye unun
´a nsogbu, d �i ka naan �i
unu �in �o n’ �ugb �oalaa d �owara otu ebe ma�o b �u n’ime �ul �o.
ND �UM �OD �U �
ah �u �igba mmad �u ara.’ N’eziokwu, i kwes �igh �i �igh �o ‘onye mmehieya na-ad �igh �i ewute’ n’ihi imikpu onwe g �i “n’omume r �ur �u ar �u ijianyaukwu na-eme �ud �i omume ad �igh �i �ocha niile.”—Nd �i Efes �os 4:17-19.
˘ �O b �ur �u na nwa okoro na nwa agb �ogh �o nd �i ch �or �o �il �uanagh �i ad �ida ibe ha aka, ha agagh �i ah �uli ibe ha n’anya.
�Ugha. �O b �ur �u na nwoke na nwaany �i nd �i ch �or �o �il �u na-ad �ida ibeha aka, �o nagh �i eme ka ha d �ikwuo n
´a mma d �i ka �uf �od �u nwere ike
iche. Kama, �o na-eme ka ha ghara �ikwanyere ibe ha`ugw
`u, mee-
kwa ka ha ghara �it �ukwas �i ibe ha obi. T �ulee ihe mere otu nwa agb �o-gh �o aha ya b �u Laura. O kwuru, s �i: “Otu �ub �och �i, onye ch �or �o �il �u mb �iara n’ �ul �o any �i mgbe mama m na-an �ogh �i ya, s �i na ya b �iara ile TV.O bu �uz �o jide m aka. Ya an �ot �u malite ibit �ughar �i m aka n’ah �
´u. Obi
akachagh �i m �is �i ya hap �u m, n’ihi na echere m na iwe ga-ewe ya, yaas �i na ya alawala.”
G �in �i ka i chere? Onye ah �u ch �or �o �il �u Laura �`o h �ur �u ya n’anya
n’eziokwu, ka ihe �o ch �or �o �`o b �u naan �i igbo ag �u �u mmek �oah �u na-ag �u
ya?Onyech �or �o kag �i na ya meeomume r �ur �u ar �u`o gosiri na �o h �ur �u
g �i n’anya n’ezie?
Mgbe nwa okorob �ia na-enyenwa agb �ogh �ob �ia nsogbu ka o meeihe megidere ak �onuche ya na �oz �u-z �u o nwetara n’ �ogbak �o Nd �i Kra �ist,nwa okorob �ia ah �u na-emebi iwuChineke, na-egosikwa na �o h �u-gh �i nwa agb �ogh �o ah �u n’anya n’ezien’agbanyegh �i na o nwere ike �is �i naya h �ur �u ya n’anya. �Oz �okwa, nwaagb �ogh �ob �ia nke kweren �u emebiela
=‘ �Ih �unanya ad �igh �i akpa
`agw
`a
na-ekwes �igh �i ekwes �i.’—1 Nd �i K �or �int 13:4, 5.
˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
Olee ihe nwoke na nwaany �i ga-eme, ya ab �ur �u �igafe´ok
`e? 45
onweya. Nkekanj �o b �u naomeelaomumena-ad �igh �i �ocha,maele-gh �i anya �o kwaala iko.�—1 Nd �i K �or �int 6:9, 10.
Kpebien �u Ebe Unu Na-agagh �i Agafe
�O b �ur �u na o nwere onye g �i na ya ch �or �o �il �u, g �in �i ka unu ga-emeka unu ghara igosi ibe unu �ih �unanya na-ekwes �igh �i ekwes �i? Ihe ka-cha mma b �u ibu �uz �o kpebie ebe unu na-agagh �i agafe. Ilu 13:10kwuru, s �i: “Nd �i na-agba izuna-enweamamihe.” N’ihi ya, g �i naonye�i ch �or �o �il �u kwuo �ud �i �ih �unanya kwes �ir �i ekwes �i unu ga na-egosi ibeunu. �O b �ur �u na unu echere ruo mgbe ag �u �u mmek �oah �u g �usiwaraunu ike tupu unu ekpebie ya, o yiri ebe mmad �u cheere ruo mgbe�ul �o ya gbawara �ok �u tupu ya etinye ihe na-egosi na �ul �o ach �owala�igba �ok �u.
� N’eziokwu, ihe e kwuru na paragraf a gbasara ma nwoke ma nwaany �i.
‘‘ M �unaonyech �or �o �il �umag �u �ola isiokwund �i dabeerena Ba �ib �ul, b �u nd �i kwuru banyere omume d �i �ocha.Obi d �i any �i �ut �o na isiokwu nd �i ah �u enyerela any �iaka inweak �onuched �i �ocha.
’’—Leticia
Ka m nwee ike izere iji omume r �ur �u ar �u na-egwuri egwu,ihe m ga-eme b �u
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
�O b �ur �u na onye m �u na ya na-akpa anwaa ime kaany �i mee omume r �ur �u ar �u, ihe m ga-eme b �u
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
Ihe m ch �or �o �ij �u papa m ma �o b �u mama m banyereokwu a b �u
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
ihe m ga-eme!
ı
N’eziokwu, ikwu �ud �i ihe ah �u ad �ichagh �i mfe, o nwere ike ime-nye ihere, nke ka nke, mgbe nwa okoro na nwa agb �ogh �o ka mali-tere �ikpa amalite. Ma, ikpebi ebe unu na-agagh �i agafe ga-enyereunu aka �igbara nsogbu �os �o. Mkpebi ah �u unu ga-eme ga-ad �i ka ihena-agba
`am
`a mgbe �ok �u ch �or �o �igba n’ �ul �o. �Oz �okwa, �ud �i mkpar �ita
�uka ah �u nwere ike igosi ma ihe �`o ga-adabara unu ma unu l �u �o.
N’eziokwu, njide onwe onye, inwe ndidi, na ach �ogh �i �od �imma onweonye naan �i b �u ihe ga-eme ka mmek �oah �u na-at �o di na nwunye �ut �o.—1 Nd �i K �or �int 7:3, 4.
N’ezie, idebe iwu Chineke ad �igh �i mfe. Ma �i ga-at �ukwas �ili nd �u-m �od �u Jehova obi. A s �i ka e kwuwe, o kwuru n’A �izaya 48:17 na yab �u “Onyena-ak �uziri g �i ot
´u �i ga-esi baaraonwe g �i uru,Onye na-eme
ka i jee ije n’ �uz �o i kwes �ir �i iso.” Jehova ch �or �o ka ihe d �ir �i g �i mma!
�`I ga-echere ruo mgbe �ul �o g �i gbawara �ok �u tupug�i etinye ihe na-egosi na �ok �u ch �or �o �igba n’ �ul �o?N’ihi ya, echela ruo mgbe ag �u �u mmek �oah �u ririunu isi tupu unu ekpebie ebe unu na-agagh�i agafe
N’ISIOKWU ANY �I �OZ �O Amagh�i nwoke ma �o b �u nwaany �i ab �ugh �i�or �ia. Kama, �o kacha mma. Ka any �i ch �op �uta ihe kpatara ya.
Olee ihe nwoke na nwaany �i ga-eme, ya ab �ur �u �igafe´ok
`e? 47
˘ Olee �ud �i egwuregwu �i ga-ekpebi na �i gagh �i egwusaonye na-ab �ugh �i nwoke ma �o b �u nwaany �i ibe g �i?
˘ K �owaa ihe d �i iche n’ �ikwa iko, ad �igh �i �ocha na omumer �ur �u ar �u.
G �IN �I KA I CHERE?
“ �`I KA n �o n’amagh �i nwoke ma �o b �u nwaany �i?” Aj �uj �u a nwere ike
ime ka �uj �o t �uwa g �i! A s �i ka e kwuwe, n’ �ot �ut �u ebe, e nwere ike na-ele onye ntorob �ia na-amagh �i nwoke ma �o b �u nwaany �i anya d �i kaonye ime �oh �ia. Ka a s �ikwa ihe mere �ot �ut �u nd �i na-eto eto ji enwemmek �oah �u tupu ha eruo af �o iri ab �u �o!
5
G�in�i mere m ga-eji n �or �on’amagh�i nwoke ma
�o b �u nwaany�i?“ �O na-ag �usi m ag �u �u ike �ima otu mmek �oah �u
na-ad �i.”—Kelly.
“ �O na-eme m ihere na amabegh �i m nwaany �i.”—Jordon.
48 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
Enwegh �i Njide Onwe Onye na Nsogbu Nd �i �Ogb �o
�O b �ur �u na �i b �u Onye Kra �ist, �i ma na Ba �ib �ul gwara g �i ka i “zere�ikwa iko.” (1Nd �i Tesalona �ika 4:3) N’agbanyegh �i nke ah �u, o nwereike �ina-esiri g �i ike ijide onwe g �i mgbe ag �u �u mmek �oah �u na-ag �u g �i.Otu nwa okorob �ia aha ya b �u Paul kwuru, s �i: “Mmek �oah �u na-aba-ta m n’obi mgbe �uf �od �u n’enwegh �i ihe kpatara ya.” Ka obi sie g �i ikena �o d �ichagh �i nj �o ma mmek �oah �u bata g �i n’obi mgbe �uf �od �u.
Ot´u �o d �i, �ima g �i njak �ir �i ma �o b �u �ikpar �i g �i mgbe niile n’ihi na �i ma-
gh �i nwoke ma �o b �u nwaany �i na-emenye ihere! D �i ka ihe at �u, �´o b �u-
r �ukwan �unand �i �ogb �o g �i agwag �i naah �´u ad �igh �i g �ima �o b �ur �una i nwe-
begh �i mmek �oah �u? Otu onye na-eto eto aha ya b �u Ellen kwuru, s �i:“Nd �i �ogb �o g �i na-eme ka inwe mmek �oah �u yie ihe ga-eme ka i nwee
G �in �i mere m ga-eji n �or �o n’amagh �i nwoke ma �o b �u nwaany �i? 49
Nd �i �ogb �o g �i na nd �i na-eme nt �ur �und �u na-ewu ewu na-ejikar �iak �o ezochi nsogbu mmad �u na-enweta ma o nwee mmek �oah �umgbe �o na-al �ubegh �i di ma �o b �u nwunye. Chebara �on �od �u at �o aechiche. Olee ihe i chere n’ezie ga-eme nd �i na-eto eto nd �i a?
˘ Ka e were ya na nwa akw �ukw �o ibe g �i turu �on �u na ya na �ot �u-t �u �um �u agb �ogh �o enweela mmek �oah �u. �O s �ir �i na �o na-at �o �ut �o,na o nwegh �i ihe �o na-eme mmad �u. G �in �i n’ezie mere ya na �um �uagb �ogh �o nd �i ah �u mgbe ha mechara?ı ...................................
..................................................................................................
˘ N´a ngw �ucha otu fim, e gosiri ebe nd �i na-eto eto na-al �ubegh �i
di ma �o b �u nwunye na-enwe mmek �oah �u iji gosi na ha h �ur �u ibeha n’anya. �O b �ur �u na ihe ah �u emee eme, g �in �i n’ezie ga-eme-cha mee ha? ............................................................................
..................................................................................................
˘ Ka e were ya na otu nwa okorob �ia mara mma gwara g �i kag �i na ya nwee mmek �oah �u. �O s �ir �i na �o d �igh �i onye ga-ama.�O b �ur �u na g �i na ya enwee mmek �oah �u, g �i agbal �ia izochi ya,g �in �i n’ezie ga-eme mgbe unu mechara? ..................................
..................................................................................................
g �in �i n’ezie na-eme ma e mechaa?
Josef n �o n’ �on �od �u tara akp �u. Nwunye nna ya ukwunyere ya nsogbu �ot �ut �u ugboro ka ya na ya nwee mmek �o-ah �u. Ugbu a, nwaany �i ah �u ab �iakwala �oz �o! Ma �o nwatagh �iJosef. N’ezie, Josef amagh �i �on �u jijiji. �O gwara ya, s �i:“Olee ot
´u m ga-esi mee ok
´e ihe �oj �o �o a wee mehie Chine-
ke?” Mgbe nwaany �i ah �u siri �onw �u, �ob �una jide Josef, ihereemegh �i Josef �igba �os �o. N’ezie, o si n’ �ul �o ah �u gbap �u! Josefgosiri na ya na-akpa ezi agwa.—Jenesis 39:7-12.
Mmad �u nwekwara ike �igwa g �i ka g �i na ya nwee mme-k �oah �u mgbe ag �u �u mmek �oah �u na-ag �u g �i. Ihe ga-enyere g �iaka �ij �u ab �ugh �i naan �i ijide onwe g �i. Kama �o b �u �ich �o imeihe ga-ad �i Onye kere g �i, b �
´u Jehova Chineke, mma. Lee-
n �u, ag �u �u mmek �oah �u g �ur �u Josef, ot´u ah �u �o na-ag �ukwa g �i.
Ma, o chet �ud �igh �i echiche ime ihe ah �u na-ag �u ya n’ �uz �o ga-akpasu Onye kere ya iwe. N’otu aka ah �u, o kwes �ir �i ido g �ianya na omume r �ur �u ar �u na-ewe Chineke iwe, na-akpata-kwa obi mgbawa n’ikpeaz �u. N’ihi ya, gbal �isie ike �im �utaomume �oma ma na-eme ya d �i ka Josef.
ONYE M GA-E˙NOMI
Josef
obi �ut �o nakwa ihe na-ad �igh �i nj �o. �O b �ur �u na �i nagh �i enwe mmek �o-ah �u aghara aghara, ha ga na-ele g �i anya d �i ka onye iberiibe.”
Ma elegh �i anya, �o d �i ihe nd �i �ogb �o g �i na-agagh �i ekwu banyeremgbe mb �u ha nwere mmek �oah �u. D �i ka ihe at �u, otu nwa agb �ogh �oaha ya b �u Maria, b �
´u onye ya na enyi ya nwoke kwara iko, kwuru,
s �i: “Ihere mewere m mgbe any �i kwachara iko ah �u. Onwe m s �owa-ra m oyi, m �u akp �o �okwa enyi m nwoke ah �u as �i.” �Ud �i ihe ah �u na-eme eme kar �ia ot
´u �ot �ut �u nd �i na-eto eto chere. N’eziokwu, mgbe
mb �u nd �i na-eto eto nwere mmek �oah �u, �o na-agbawakar �i ha obi,na-akpatakwa nsogbu!
Ot´u �o d �i, otu nwa agb �ogh �o aha ya b �u Shanda j �ur �u, s �i: “G �in �i
mere Chineke ji mee ka �o na-ag �u nd �i na-eto eto ag �u �u inwe mme-k �oah �u, ebe �o ma na ha ekwes �igh �i inwe ya ruo mgbe ha l �ur �u di ma�o b �u nwunye?” Nke ah �u b �u ezigbo aj �uj �u. Ma, chegod �i echiche:
�`
O b �u naan �i mmek �oah �u na-ag �u g �i ag �u �u? Mban �u. JehovaChineke kere g �i ka ihe d �i iche iche na-ag �u g �i ag �u �u.
�`
O b �u ihe �o b �ula g �uwara g �iag �u �u ka �i na-eme ozugbo ah �u?Ee e, n’ihi na Chineke kere g �i, meeka i nwee ike ijide onwe g �i n’ihe�o b �ula �i na-eme.
N’ihi ya, g �in �i ka i kwes �ir �i �im �utan’ihe ah �u? Ihe i kwes �ir �i �im �uta b �una o nwere ike �i gagh �i emeli ka ihe�uf �od �u ghara �ig �u g �i ag �u �u, ma i nwe-re ike ijide onwe g �i mgbe ha g �u-wara g �i ag �u �u. N’eziokwu, �iga kwaaiko mgbe �o b �ula ag �u �u mmek �oah �una-ag �u g �i d �i nj �o ma b �ur �u nzuzu ot
´u
‘‘ Mgbe �o b �ula a nwara m �onw �unwa inwemmek �oah �u, ihe na-enyere m aka imeri ya b �uichetamgbeniile na ‘ �o d �igh �i onyena-akwa ikoma�o b �u onye na-ad �igh �i �ocha nwere ihe nketa �o b �ulan’alaezeChineke.’
’’(Nd �i Efes �os 5:5)—Lydia
G �in �i mere m ga-eji n �or �o n’amagh �i nwoke ma �o b �u nwaany �i? 51
�Il �u di ma �o b �unwunye anagh �i eme kand �i na-enwe mmek �oah �uaghara aghara kw �us �i ya.Ma nd �i n �osiri iken’ �ukp �ur �u Chineke nyerebanyere omume �omatupu ha al �u �o di ma �o b �unwunye ga-ekwes �ikwunt �ukwas �i obi n’ebe di hama �o b �u nwunye ha n �o.
�`I MA NA . . . ?
ah �u �ik �u mmad �u ihe mgbe �o b �ula a kpasuru g �i iwe si d �i nj �o ma b �ur �unzuzu.
N’eziokwu, Chineke ach �ogh �i ka any �i jiri ak �uk �u ah �´u any �i ji
am �uta nwa na-enwe mmek �oah �u na-ezigh �i ezi. Ba �ib �ul s �ir �i: “Kaonye �o b �ula n’ime unu mara ot
´u �o ga-esi jide ar �ia nke ya n’ �id �i ns �o
na ns �op �ur �u.” (1 Nd �i Tesalona �ika 4:4) Ot´u ah �u e si nwee “oge �ih �u
mmad �u n’anya na oge �ikp �o mmad �u as �i,” e nwekwara oge mmad �uga-enwe mmek �oah �u mgbe �o g �ur �u ya ag �u �u na oge �o na-agagh �ienwe ya. (Ekliziastis 3:1-8) Mee elu mee ala, �o b �u g �i ga-ejide onweg �i mgbe ihe na-ag �u g �i!
Ma, g �in �i ka �i ga-eme ma mmad �u jiri njak �ir �i j �u �o g �i, s �i: “ �`
O b �u ezi-okwu na �i mabegh �i nwoke ma �o b �u nwaany �i?” Ihere emekwa-
la g �i. �O b �ur �u na naan �i ihe onyeah �u ch �or �o ime b �u imenye g �i ihere,i nwere ike �igwa ya, s �i: “Ee, ama-begh �i m nwoke ma �o b �u nwaa-ny �i. �
`I ma na �o na-eme m obi �ut �o?”
Ma �o b �u g �i agwa ya, s �i: “O nwegh �ionye �o gbasara.”� (Ilu 26:4; Nd �i
K �ol �osi 4:6) N’aka nke �oz �o, i nwere ike iche na i kwes �ir �i �igwa onyeah �u j �ur �u g �i aj �uj �u ah �u banyere ya. Ya b �ur �u ot
´u ah �u, i nwere ike �ik �o-
wara ya ihe �i m �utara na Ba �ib �ul mere na �i mabegh �i nwoke ma �o b �unwaany �i.`
I nwere ike icheta ihe nd �i �oz �o �i ga-agwa onye kwara g �i emo, s �i:“ �
`O b �u eziokwu na �i mabegh �i nwoke ma �o b �u nwaany �i?” �O b �ur �u na
i chetara, dee ha ebe a.ı ......................................................................................................
......................................................................................................
Onyinye D �i Ok´e �On �u Ah �ia
Olee ot´u obi na-ad �i Chineke ma nd �i mmad �u nwee mmek �oah �u
tupu ha al �u �o di ma �o b �u nwunye? Ka e were ya na �i z �utaara enyig �i onyinye. Ma tupu g �i enye ya onyinye ah �u, ya emepee ya n’ihi na
� �O d �i mma �imara na Jiz �os gbara nk �it �i mgbe Her �od na-aj �u ya aj �uj �u. (Luk 23:8, 9)N’ihi ya, mgbe a j �ur �u g �i aj �uj �u iberiibe, �o d �i mma �igba nk �it �i.
G �UKWUO BANYERE ISIOKWU A N’AKW �UKW �OG �UKWUO BANYERE ISIOKWU A N’AKW �UKW �O
ND�I NA-ETO ETO NA-AJ �U, NKE 1, ISI NKE 24ND�I NA-ETO ETO NA-AJ �U, NKE 1, ISI NKE 2452
G �i na nd �i na-anagh �i akpaezi
`agw
`a akpala, a s �igod �i
na ha s �ir �i na ha b �uNd �i
`am
`a ibe g �i.
ND �UM �OD �U�
�o ch �or �o �imata ihe �o b �u! �´
O gagh �i ewe g �i iwe? Chee echiche ot´u obi
ga-ad �i Chineke ma i nwee mmek �oah �u mgbe �i na-al �ubegh �i di ma�o b �u nwunye. �O ch �or �o ka i chere ruo mgbe �i l �ur �u di ma �o b �u nwu-nye tupu g �i enwewe mmek �oah �u, nke b �
´u onyinye o nyere mmad �u.
—Jenesis1:28.
Olee ihe i kwes �ir �i ime ag �u �u mmek �oah �u na-ag �u g �i? E kwuo yan
´a nkenke, m �uta ot
´u �i ga-esi na-ejide onwe g �i. �I ga-emeli ya! Kpe-
kuo Jehova ekpere ka o nyere g �i aka. Mm �u �o ya nwere ike imeka �i na-ejide onwe g �i. (Nd �i Galeshia 5:22, 23) Cheta na Jehova“agagh �i aj �u inye nd �i na-eje ije n’enwegh �i nt �up �o ihe �o b �ula b �
´u ihe
�oma.” (Ab �u �Oma 84:11) Otu onye na-eto eto aha ya b �u Gordon
=‘ �O b �ur �u na onye �o b �ula ekpebie n’ime obiya na ya ga-an �ogide n’amagh �i nwoke ma
�o b �u nwaany �i, �o ga-eme nke �oma.’—1 Nd �i K �or �int 7:37.
˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
�O b �ur �u na m ga-an �o n’amagh �i nwoke ma �o b �u nwaany �i ruomgbe m l �ur �u di ma �o b �u nwunye, ihe m kwes �ir �i ime b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
�O b �ur �u na nd �i enyi m na-eme ka o siere m ike �in �ogiden
´a mkpebi m mere, ihe m ga-eme b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
Ihe m ch �or �o �ij �u papa m ma �o b �u mama m banyere okwu a b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
ihe m ga-eme!
ı
kwuru, s �i: “ �O b �ur �u na m �u echewena mmad �u inwe mmek �oah �u tupuya al �u �o di ma �o b �u nwunye ad �icha-gh �i nj �o, ana m echeta na �o ga-emebiad �im n
´a mma m �u na Jehova, cheta-
kwa na �o d �igh �i mmehie �o b �ula ga-abara m uru kar �ia mmek �or �itam �u na Jehova.”
N’eziokwu, amagh �i nwoke ma �o b �u nwaany �i ab �ugh �i �or �ia.Mmek �oah �u r �ur �u ar �u na-eweda mmad �u ala, na-emenye mmad �uihere ma na-akpata nsogbu. N’ihi ya, ekwela ka �ugha �uwa na-agha mee ka i chewe na ah �
´u ad �igh �i g �i ma �o b �ur �u na �i n �osie ike
n’ihe Ba �ib �ul kwuru. �O b �ur �u na �i n �ogide n’amagh �i nwoke ma �o b �unwaany �i, �i ga-enwe ah �
´u ike, ak �onuche d �i �ocha, nke ka nke, �o ga-
emekwa ka mmek �or �ita g �i na Chineke sie ike.
Inwe mmek �oah �u mgbe�i na-al �ubegh�i di ma �o b �unwunye yiri imepe onyinyemgbe a na-enyebegh�i g �i ya
54 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
˘ G �in �i ka i chere mere �uf �od �u ji ach �i nd �i na-amagh �inwoke ma �o b �u nwaany �i �och �i?
˘ G �in �i mere o ji esi ike �in �o n’amagh �i nwoke ma �o b �unwaany �i?
˘ Olee uru �i ga-erite ma �i n �or �o n’amagh �i nwoke ma�o b �u nwaany �i ruo mgbe �i l �ur �u di ma �o b �u nwunye?
˘ Olee ot´u �i ga-esi ak �owara nwanne g �i �i t �or �o uru
�in �o n’amagh �i nwoke ma �o b �u nwaany �i bara?
G �IN �I KA I CHERE?
�O b �ur �u na �i ch �or �o �il �u di ma �o b �u nwunye, dee`
agw`
a ab �u �o kachaamas �i g �i �i ch �or �o ka onye �i ga-al �u nwee ma k �owaa ihe mere
`agw
`a
nd �i ah �u ji amas �i g �i. �O b �ur �u na �i ch �or �o �in �o n’al �ugh �i di ma �o b �unwunye, ma �
´o d �igh �i ihe �oz �o ruo oge �uf �od �u, dee uru ab �u �o �o bara.
ebe m ga-ede ihe1OKWU NWOKE NA NWAANY�I
ı
55
N’aj �uj �u nd �i ah �u, �o b �ur �u na e nwere nke �o b �ula�i zara “ee,” enyela onwe g �i nsogbu— �o p �utagh �i nao nwere ihe na-eme g �i! N’eziokwu, mgbanwe nd �iah �u �i na-ah �u n’ah �
´u g �i ugbu a nwere ike mee ka obi
t �o �o g �i �ut �o mgbe �uf �od �u, meekwa ka obi j �o �o g �i nj �omgbe �uf �od �u. N’agbanyegh �i na �i ch �or �o �ib �u dimkpa,�uj �o nwere ike �it �uwa g �i ugbu a o ruru n’omume! Isinke 6 ruo nke 8 ga-enyere g �i aka imeri nsogbuah �u.
2MGBANWE�I NA-ENWE N’AH �
´U G �I
Otu ah �u g �i si agbanwe�o na-ewe g �i iwe?
ıOEe O Ee e
Mgbanwe �i na-enwe n’ah �ug �i �o na-agbagwoju g �i anya,mee ka ah �u ghara iru g �i ala
ma �o b �u ka �uj �o t �uwa g �i? OEe O Ee e
�`I na-eche banyere onye na-
ab �ugh �i nwoke ma �o b �unwaany �i ibe g �i mgbe niile? OEe O Ee e
57
�`
O D �IT �ULA mgbe i so ezin �ul �o unukwaga ebe �oz �o? �O d �igh �ir �i g �i mfe,�`o kwa eziokwu? N’ezie, �i hap �ur �u iheniile mara g �i ah �
´u, ya b �u, �ul �o unu, �ul �o
akw �ukw �o unu, na nd �i enyi g �i. Maelegh �i anya, o were g �i oge tupu ebe
�oh �ur �u ah �u amara g �i ah �´u.
N’oge a �i gh �owaraokorob �ia ma �o b �uagb �ogh �ob �ia, ya b �u,
6
G�in�ina-emeah �
´u m?
“Etoro m ogologo ngwa ngwa.O nyere mnsogbu. N’agbanyegh �i na �o na-eme m obi�ut �o na m na-etokwu ogologo, mgbe �uf �od �u,�uta ngwere na-ejide m n’ �ukw �u. �O na-ewe miwe!”—Paul.
“ �I ma na ah �u g �i na-agbanwe, g �i echee na�o d �igh �i onye ma. Ma, otu �ub �och �i, mmad �uejiri egwuregwu gwa g �i na ‘ukwu g �i hazi
ka nke nne nwaany �i’—ya ad �i g �i ka alamepee ka �i dakpuo!”—Chanelle.
ugbu a i ruwara ihe e ji mmad �u eme, �i ga-amalite �ih �umgbanwe n’ah �
´u g �i, nke b �
´u otu n’ime mgbanwe kacha-
n �u mmad �u na-enwe n´a nd �u. E nwere ike ikwu na �i na-
akwaga “n’ebe” �oh �ur �u. N’eziokwu, �o na-eme obi �ut �o! Ma,�igh �o dimkpa nwere ike ime ka �i na-echegbu onwe g �i mgbe�uf �od �u, o nwekwara ike �irat �u g �i ah �
´u tupu ya amara g �i ah �
´u.
Olee ihe na-eme n’ah �´u g �i n’oge obi �ut �o a nke na-ara g �i
ah �´u?
Mgbanwe �Um �u Nwaany �i Na-enwe
�I ga-amalite �ih �u �ot �ut �u mgbanwe n’oge a �i gh �owaraagb �ogh �ob �ia. A ga-ah �u �uf �od �u n’ime mgbanwe nd �i ah �u anya.D �i ka ihe at �u, mmiri �ogw �u ah �
´u a na-akp �o hormone ga-eme
ka �i gbaa aj �i n’ihe i ji b �ur �u nwaany �i. �I ga-amalitekwa kp �uwaara.
´Ukw
`u g �i, apata �ukw �u g �i, na ik
`e g �i ga-ebukwu ibu. �I ga-
gh �izi enwe ah �´u nwatak �ir �i, kama ah �
´u g �i ga-amalite �id �i ka
nke nne nwaany �i. Echegbula onwe g �i, �o b �u ot´u o kwes �ir �i
�id �i. �O na-egosikwa na ah �´u g �i na-ejikere maka oge �i ga-am �u
nwa n’ �od �inihu!
Ka oge na-aga, �i ga-amalite �ih �u ns �o g �i. �O b �ur �u na�i d �ichagh �i njikere, mgbanwe a �i ga-ah �u n’ah �
´u g �i nwere
ike imenye g �i �uj �o. Otu nwa agb �ogh �o aha ya b �u Saman-tha kwuru, s �i: “Mgbe m malitere �ih �u ns �o m, amagh �i m ihem ga-eme. Onwe m s �owara m oyi. M gaa �isa ah �
´u, m na-
eji sapo ekwo n’ah �´u m, na-eche na eruru m unyi. M cheta
�Ib �u nwata ma mechaagh �o �o dimkpa yiri�ikwaga n’ebe �oh �ur �u—ma �o ga-emechamara g �i ah �
´u
59
na m ga na-ah �u ns �o m kwa �onwa ruo �ot �ut �u af �o, �uj �o at �u-wa m!”
Chetakwa na ns �o ah �u �i na-ah �u na-egosi na i toruwela�im �u nwa. N’agbanyegh �i na �i ka ga-an �o �ot �ut �u af �o tupu g �iach �owa �ib �u nne nwa, i ruwela ihe e ji nwaany �i eme. Ma,mgbe �i h �uwara ns �o g �i, i nwere ike na-echegbu onwe g �i. Otunwa agb �ogh �o aha ya b �u Kelli kwuru, s �i: “Nke na-akachaenye m nsogbu b �u ot
´u obi na-ad �i m. �O nagh �i edo m anya
ihe mere m ga-eji nwechaa obi�ut �o n’ehihie, e ruzie n’abal �i, yaaf �o ntak �ir �i ka m bep �uta �obara.”
�O b �ur �u ot´u ah �u ka �o d �i g �i
ugbu a, nwee ndidi. �O ga-emecha mara g �i ah �
´u. Otu nwa
agb �ogh �o d �i af �o iri ab �u �o aha yab �u Annette kwuru, s �i: “Eche-tara m mgbe m mechara gh �otana �o b �u ya ga-eme ka m toruoihe e ji nwaany �i eme, nakwana ihe mere o ji eme m b �u na�o b �u onyinye Jehova nyere m
nke ga-eme ka m nwee ike �im �u nwa. �O na-ewe oge tupummad �u agh �ota na �o b �u eziokwu, �o na-esikwara �uf �od �u �um �uagb �ogh �o ike ikweta; ma ka oge na-aga, �o ga-emecha marag �i ah �
´u.”
�`I h �uwala �uf �od �u mgbanwe nd �i ah �u n’ah �
´u g �i? Dee aj �u-
j �u nd �i �i ch �or �o �ij �u gbasara mgbanwe �i na-ah �u n’ah �´u g �i
n’ebe a.ı ....................................................................................
......................................................................................................
......................................................................................................
Mgbanwe �Um �u Nwoke Na-enwe
�O b �ur �u na �i b �u nwata nwoke, e nwere �ot �ut �u ihe �i ga-ah �un’ah �
´u g �i mgbe �i gh �owara nwa okorob �ia. D �i ka ihe at �u, ah �
´u
60 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
Ah �´u nwata nwoke ma
�o b �u nwata nwaany �inwere ike �imalite�igbanwe mgbe �o d �i ihed �i ka af �o asat �o, af �o iri naan �o ma �o b �ukwan �ukar �ia. Af �o �um �uakana-an �o ah �
´u ha amalite
�igbanwe anagh �iab �u otu.
�`I MA NA . . .?
g �i ga na-ab �u mman �u mman �u, nke ga-eme ka p �imp �ul naihe yiri �ok �o na-ap �uta g �i n’ihu.� Otu nwa okorob �ia aha yab �u Matt kwuru, s �i: “Inwe p �imp �ul nd �i a na-eme m obi �oj �o �o.�O b �u �og �u na mgba, ya b �u, g �i na ya ga na-al �u ezigbo �og �u.�I magh �i ma �
`o ga-ala ala, ma �
`o ga-at �ukas �i g �i kp �om kp �om
n’ihu, ma �o b �ukwan �u mee ka nd �i mmad �u ghara �ina-akwa-nyere g �i
`ugw
`u.”
Ot´u �o d �i, �o b �ugh �i ihe niile �i na-ah �u n’ah �
´u g �i d �i nj �o.
I nwere ike �ich �op �uta na �i na-agbazi dimkpa, na-esikwuike, ubu g �i ana-asa mbara. �Oz �okwa, n’oge ah �u, i nwere ike�igba aj �i �ukw �u, aj �i obi, aj �i agba nakwa aj �i mkpaab �u. Ma,�o b �ugh �i ot
´u �i gbaruru aj �i ga-egosi na �i b �u nwoke; �o na-esi
n’ �obara.
N’oge a, ihe nwere ike na-adap �unah �u g �i ebe �o b �u naak �uk �u ah �
´u g �i niile anagh �i eto n’otu mgbe. I nwere ike na-
eme ka onye �okp �ukp �u na-ad �igh �i n’ah �´u. Otu nwa okorob �ia
aha ya b �u Dwayne s �ir �i na �o d �i nn �o �o ka`a ga-as �i na �ub �ur �u ya
na-ekwu ihe �oz �o, aka ya na �ukw �u ya ana-eme ihe �oz �o.Mgbe �i ka d �i ihe d �i ka af �o
iri na isii, olu g �i ga-amalite �idaka olu dimkpa, ma �o ga-ab �unway �o �o nway �o �o. Mgbe �uf �o-d �u, akp �ir �i nwere ike na-ata-chi g �i, olu ag �u �o g �i, nke nwe-re ike ime ka ah �
´u ghara iru g �i
ala. Ma, echegbula onwe g �i.
� �O na-emekwa �um �u agb �ogh �o. �O b �ur �una �i na-ete ezigbo mman �u, ha nwere ike �ila.
‘‘ E nwere �ot �ut �u nsogbu nd �i na-eto etona-enwe, �i magh �ikwa otu ah �u g �i ga-emechad �ir �i. Ma ka �i na-eto, mgbanwe nd �i ah �uga-amara g �i ah �u.
’’—Annette
G �in �i na-eme ah �´u m? 61
Ka ah �´u g �i na-agbanwe,
kpachara anya ka �i gharaiyi uwe nd �i na-akpaliag �u �u mmek �oah �u. Na-eyiuwe nd �i na-egosi “imeruihe n’
´ok
`e na uche zuru
ok`e” mgbe niile.
—1 Timoti 2:9.
ND �UM �OD �U �
Ka oge na-aga, olu g �i ga-adazi. Ka �o d �igod �i, �ich �i onwe g �i�och �i ga-eme ka ah �
´u rut �u g �i ala.
Ka �i na-agh �o okorob �ia, ihe i ji b �ur �u nwoke ga-ebu ibu,gbaakwa aj �i gburugburu ya. �O ga-amalite inwe �obara �ocha.�Obara �ocha na-ad �i mmiri mmiri. O nwere �ot �ut �u nde irighiri
ihe nd �i nwere ike �it �uwa nwaany �i ime. A na-any �up �uta hamgbe a na-enwe mmek �oah �u. �Obara �ocha na
`akw
´a d �i n’ah �
´u
nwaany �i na-agwak �ota, mee ka nwaany �i t �ur �u ime ma m �u �onwa.
Ah �´u g �i na-emep �uta �obara �ocha. Ah �
´u g �i na-agbari �uf �o-
d �u, ma site n’oge ruo n’oge, i nwere ike �iny �up �u �uf �od �u mgbe�i na-ehi �ura abal �i. Ihe d �i ot
´u ah �u ab �ugh �i �or �ia. Ba �ib �ul kwud �i-
r �i okwu banyere ya. (Levitik �os15:16, 17) O gosiri na ihe i jib �ur �u nwoke kw �u ch �im, gosikwa na i ruwela ihe e ji nwokeeme.
�`I h �uwala �uf �od �u mgbanwe nd �i ah �u n’ah �
´u g �i? Dee aj �u-
j �u nd �i �i ch �or �o �ij �u banyere mgbanwe �i na-ah �u n’ah �´u g �i
n’ebe a.ı ....................................................................................
......................................................................................................
......................................................................................................
Idi Ihe �Oh �ur �u Nd �i Na-abata G �i n’ObiKa ah �
´u �um �u okoro na �um �u agb �ogh �o na-agbanwe, ha
na-ah �u nd �i na-ab �ugh �i nwoke ma �o b �u nwaany �i ibe ha kar �iaot
´u ha na-ah �ubu. Nwa okorob �ia ah �u aha ya b �u Matt kwuru,
s �i: “Mgbe m ruwere ihe e ji nwoke eme, m malitere �ih �u �ot �u-t �u �um �u agb �ogh �o b �
´u asampete. �O gbawara m obi n’ihi na
amatara m na m gagh �i emet �u ha aka ruo mgbe m tokwu-ru.” Isi nke 29 n’akw �ukw �o a ga-elebakwu anya n’ihe i kwe-s �ir �i ime banyere mmek �oah �u na-ag �u g �i mgbe �i na-etolite.
=“M ga-eto g �i n’ihi na i kere m n’ �uz �o d �i egwu,
d �ikwa ebube.”—Ab �u �Oma 139:14.
˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
62 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
�O b �ur �u na �i d �i ka Beth ma �o b �u Dennis, �i n �o n´a nsogbu.
�I ch �or �o �ima banyere mmek �oah �u, ma nd �i ga-agwa g �i eziokwubanyere ya nwere ike �ib �u nd �i �i na-ach �ogh �i �ij �u, ya b �u, nd �i m �ur �ug �i! �Ot �ut �u ihe na-echu g �i �ura:
G �in �i ka nd �i m �ur �u m ga-eche banyere m?
“Ach �ogh�i m ka ha lewe m anya �oj �o �o n’ihi aj �uj �u m j �ur �u ha.”—Jessica.
“Ha ch �or �o ka �i b �ur �u nwata mgbe niile n’amagh�i ihe �o b �ulagbasara mmek �oah �u, �ub �och�i i mepere �on �u gwa ha okwu ba-nyere mmek �oah �u, ha as�i na i mebiwala.”—Beth.
Olee ihe ha ga-eme?
“ �Uj �o na-at �u m na papa m na mama m agagh�i echere kam kwuchaa tupu ha abawara m mba.”—Gloria.
“Papa m na mama m anagh�i ezo �on �u, n’ihi ya, anagh�i mach �o ime ihe ga-eme ka ha gbar �u �o ihu. N’eziokwu, m kwuwe�ud�i ihe ah �u, papa m nwere ike na-eche ot
´u �o ga-esi ag �ur �u m
Ba�ib �ul.”—Pam.
H`a ga-agh �otahie ihe mere m ji j �u �o ha?
“Iwe nwere ike iwe ha, ha aj �uwa m aj �uj �u nd�i d �i ka, ‘ �`
O d�ilaonye gwara g�i ka g�i na ya nwee mmek �oah �u?’ ma �o b �u ‘Nd�i�ogb �o g�i h
`a na-agwa g�i ka i nwee mmek �oah �u?’ Ma o nwere ike
�ib �u naan�i na �i na-aj �u ka �i mara.”—Lisa.
“M kwuwe okwu kwute nwa okorob�ia, �uj �o ab�ia papa m. Yaagwawazie m banyere mmek �oah �u. M ga na-ekwu n’obi m, s�i,‘Papa, ihe m kwuru b �u naan�i na �o mara mma. Ekwugh�i m nam ch �or �o �il �u ya ma �o b �u na m �u na ya ga-enwe mmek �oah �u!’ ”—Stacey.
olee ot´u m ga-esi agwa papam ma �o b �u
mamam okwu gbasarammek �oah �u?
“ �O b �ur �u na m �u enweeihe m ch �or �o �ima gbasarammek �oah �u, agagh �i m aj �und �i m �ur �u m.”—Beth.
“Obi agagh �i aka m
ikwu �ud �i ihe ah �u.”
—Dennis.
G �in �i na-eme ah �´u m? 63
Obi nwere ike �id �i g �i �ut �o �imara na o nwere ike �ib �u na iherena-eme nd �i m �ur �u g �i �ik �or �o g �i banyere mmek �oah �u ot
´u ah �u ihere
na-eme g �i �ik �or �o ha! O nwere ike �ib �u ihe mere otu nch �op �utae mere ji gosi na ihe d �i ka mmad �u asaa n’ime nd �i nne na nna irikwuru na ha agwala �um �u ha ihe banyere mmek �oah �u, ma naan �iihe d �i ka �um �uaka an �o n’ime �um �uaka iri chetara na a gwara ha
�ud �i ihe ah �u.
N’eziokwu, o nwere ike �ib �u na nd �i m �ur �u g �i ach �ogh �i �igwa g �ibanyere mmek �oah �u. Ihe nwere ike �ikpata ya b �u na nd �i m �ur �u haagwagh �i ha �ud �i ihe ah �u! N’agbanyegh �i ihe kpatara ya, esirila ha
�onw �u. Ma elegh �i anya, �o b �ur �u na �i kaa obi ch �op �uta ot´u �i ga-esi
j �u �o ha ya, �o ga-abara g �i na ha uru. Olee ot´u �i ga-esi aj �u ha?
Ot´u �I Ga-esi Aj �u Ha Ya
Nd �i m �ur �u g �i nwere amamihe d �i ukwuu banyere mmek �oah �u,nweekwa �ot �ut �u nd �um �od �u ha ga-enye g �i banyere ya. Naan �i ihe
�i ga-eme b �u �ima ot´u �i ga-esi ekwulite ya. Lee ihe �i ga-eme:
1 Gwa ha hoo haa na o nwere ihe �i ch �or �o �igwa ha nke na-esirig �i ike okwukwu. “ �O na-esiri m ike �ij �u unu ihe a n’ihi na �uj �o na-at �u m na unu nwere ike iche na . . . ”
2 Gwazie papa g �i ma �o b �u mama g �i ihe mere i ji b �iakwute ya.“Ma o nwere ihe m ch �or �o �ij �u, �o kaara m �u mma ka �i zaa ya ka-r�ia onye �oz �o �iza ya.”
3 J �uzie ya ihe �i ch �or �o �ij �u ya. “Ihe m ch �or �o �ij �u b �u . . . ”
4 Mgbe unu kwuchara, kwuo ihe ga-eme ka unu nwee ikeikwur �ita ya n’oge �oz �o. “ �O b �ur �u na m nwee aj �uj �u �oz �o,
`m nwere
ike �ij �u g�i ya?”
�O b �ur �ugod �i na �i ma na ha ga-as �i ee, �in �u mgbe ha s�ir �i ya ga-eme ka i nwee ike �ij �u ha aj �uj �u n’oge �oz �o, meekwa ka ah �
´u ru-
kwuo g �i ala mgbe �oz �o �i ch �or �o �ij �u ha ihe �o b �ula. N’ihi ya, megod �iihe nd �i a e kwuru! I nwere ike ikweta ihe otu nwa agb �ogh �o d �iaf �o iri ab �u �o na an �o aha ya b �u Trina kwuru. �O s �ir �i: “Mgbe m �u namama m na-ekwu banyere ya, echetara m na m n �o na-eche ihemed �ir �i m ji j �uwa ya aj �uwa. Ma, ugbu a, obi d �i m �ut �o na mama mk �owaara m ya n’ezogh �i �on �u. Ihe ah �u �o gwara m chebere m!”
64 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
Ka m na-agh �o dimkpa, agwa m kwes �ir �i imezikar �ichaa b �u
.................................................................................................................................
Ka mmek �or �ita m �u na Chineke ka mma, ihe m ga-eme b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
Ihe m ch �or �o �ij �u papa m ma �o b �u mama m banyereokwu a b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
ihe m ga-eme!
ı
Ka �o d �igod �i, i kwes �ir �i �igh �ota na �o d �i mkpa ka �i m �uta ot´u
�i ga-esi na-ejide onwe g �i. (Nd �i K �ol �osi 3:5) N’agbanyegh �i nao yiri ihe siri ike, i nwere ike ikpebi ijide onwe g �i!
E nwere ihe nd �i �oz �o �i ga-edi ka �i na-eru ihe e ji nwokeeme. D �i ka ihe at �u, �o d �i mfe onwe g �i �igb �u g �i. Owu na-ama-kar �i nd �i na-eto eto, ike �uwa na-agw �ukwa �ot �ut �u n’ime ha.�O b �ur �u na �ud �i ihe ah �u emee g �i, �o ga-ad �i mma ka �i gwa papa
g �i ma �o b �u mama g �i ma �o b �u onye �oz �o toro eto �i t �ukwas �ir �iobi. Dee aha onye toro eto i nwere ike �igwa ot
´u obi d �i g �i:
ı ......................................................................................................
�Ud �i Uto Kacha Mkpa
Uto kacha mkpa ab �ugh �i ot´u i toruru ogologo, ot
´u ah �
´u
g �i ma �o b �u ihu g �i d �i, kama �o b �u �ud �i onye �i b �u, ya b �u, ot´u
i si eche echiche, ot´u i si eme omume, na nke ka nke, ot
´u
mmek �or �ita g �i na Chineke d �i. P �ol onyeozi kwuru, s �i: “Mgbem b �u nwa �oh �ur �u, m na-ekwu okwu d �i ka nwa �oh �ur �u, na-eche echiche d �i ka nwa �oh �ur �u, na-ele ihe anya d �i ka nwa�oh �ur �u; ma ugbu a m gh �or �o dimkpa, ahap �uwo m omume
nwa �oh �ur �u.” (1 Nd �i K �or �int 13:11) Ihe amaokwu a na-ak �uzidoro anya. Ogologo ab �ugh �i na nwa m etoola. Omume g �i,okwu g �i, na ot
´u i si eche echiche ga-egosi na i toola. Ekwe-
la ka mgbanwe �i na-ah �u n’ah �´u g �i na-echu g �i �ura nke ga-
eme ka i chefuo mmad �u �i b �u n’ime!
Chetakwa na Chineke “na-ah �u ihe d �i n’obi.” (1 Samuel16:7) Ba �ib �ul kwuru na Eze S �ol toro ogologo, maakwamma, ma, �o b �u onye �oj �o �o, �och �ich �i ya ad �igh �ikwa mma.(1 Samuel 9:2) Ma, Zak �i �os “d �i obere.” N’agbanyegh �i nkeah �u, o mere ka dimkpa, gbanwee
`agw
`a ya ma gh �o �o onye
na-eso �uz �o Jiz �os. (Luk 19:2-10) O doro anya na ihe kachamkpa b �u ihe mmad �u b �u n’ime.
Ihe doro anya b �u na, �i gagh �i emeli ka i too ngwa ngwama �o b �u mee ka �i ghara ito ngwa ngwa. N’ihi ya, kamaikwe ka mgbanwe nd �i ah �u mee ka obi na-aj �o g �i nj �o ma �o b �umee ka �uj �o na-at �u g �i, jiri obi �ut �o na �o
˙n �u nabata ha. Mgba-
nwe nd �i ah �u ab �ugh �i �or �ia, �i b �ugh �i onye mb �u na-enwe ha.Nwee obi ike na o nwegh �i ihe �o ga-eme g �i. Mgbe mgbanwend �i ah �u gafere, �i ga-agh �o dimkpa!
N’ISIOKWU ANY �I �OZ �O G�in �i ka �i ga-eme ma �o b �ur �u na ot´
u �i d �in’enyo ad�igh�i g �i mma? G�in �i ga-enyere g�i aka �ima ot
´u
i kwes�ir �i �id �i?
66 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
˘ G �in �i mere o ji esiri mmad �u ike idi mgbanwe�o na-enwe n’ah �
´u ya nakwa n’
`agw
`a ya?
˘ Olee ihe �i ch �op �utara kacha esi ike n’oge ah �u?
˘ G �in �i mere �ih �unanya �i h �ur �u Chineke nwere ike ijina-aj �u oyi mgbe �i na-eto eto, ma g �in �i ka �i ga-eme kanke ah �u ghara ime?
G �IN �I KA I CHERE?
7
G�in�i kam ga-emema �o b �ur �una ot
´u m d�i
ad�igh�i m �umma?
Iwe �o na-ewekar �i g �in’ihi otu �i d �i?
ıO Ee O Ee e
�`
O d �it �ula mgbe i chere echiche�iwa ah �u ma �o b �u �ih �o nri
iji mezie otu �i d �i? O Ee O Ee e
A s �i na i nwere ike, olee ihe�i ga-ach �o imezi n’ah �u g �i?
(Kaa nd �i �o b �u akara.)
Ogologo g �i
Otu ah �u g �i d �i
�Ucha g �i
Otu �i ha
Ntutu g �i
�Uda olu g �i
�O B �UR �U na �i zara ee n’aj �uj �u ab �u �o ah �u e bu �uz �o j �u �o, �o b �ur �u-kwa na �i kara at �o ma �o b �u kar �ia n’ime ihe nd �i ah �u e kwuruakara, si n’ �uz �o �oz �o lee ya anya: O nwed �ir �i ike �ib �u na nd �i �oz �oanagh �i ele g �i anya ot
´u ah �u i si ele onwe g �i. Ma �
´ı kpacharagh �i
anya, ot´u �i d �i nwere ike ime ka i mefee ihe
´ok
`e, ya echuwezie
g �i �ura. N’eziokwu, otu nch �op �uta e mere gosiri na �um �u agb �o-gh �o na-at �ukar �i ibu ibu �uj �o kar �ia ot
´u ha si at �u agha �ogw �ur �u
mba, �or �ia kansa, na �onw �u nne na nna ha �uj �o!O doro anya na ot
´u �i d �i ga-emet �uta ot
´u i si ele onwe
g �i anya nakwa ot´u nd �i �oz �o ga-esi na-
akpaso g �i`agw
`a. Otu nwa agb �ogh �o
aha ya b �u Maritza kwuru, s �i: “Mgbeany �i na-eto eto, �um �unne m ab �u �ond �i t �or �o m mara mma d �i egwu, maah
`a m ka aw �o. A na-ak �okar �i m �on �u
n’ �ul �o akw �ukw �o. Ihe �oz �o b �u naanti m na-akp �o m Uduawo, nkeb �
´u aha �o na-akp �o obere nk �i-
ta ya buru ok´e ibu!” �Ud �i ihe
ah �u mere nwa agb �ogh �o �oz �o d �iaf �o iri na isii aha ya b �u Julie.O kwuru, s �i: “Otu nwa agb �o-gh �o n �o n’ �ul �o akw �ukw �o any �ik �or �o m �on �u, s �i na m b �u ‘ez
´e
atako.’ �O b �u ezie na o nwegh �iihe o wep �ur �u m n’ah �
´u, o wute-
re m, �ob �una ugbu a, ez´e m na-
eme m ihere!”
�`
O Na-ewute G �iKa �
`O Na-echu G �i �Ura?
�O b �ugh �i ihe �oj �o �o ma �o b �ur �una ot
´u �i d �i na-ewute g �i. N’ezi-
okwu, Ba �ib �ul kwuru okwu �omabanyere �ot �ut �u �um �u nwoke na
Ot´
u i si ele onwe g�ianya nwere ike �id �i
ka ile onwe g�i anyan’enyo na-ak �o
mmad �u �on �u
68 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
�um �u nwaany �i nd �i mara mma, d �i ka Sera, Rechel, Josef, De-vid, na Abigel. Ba �ib �ul kwuru na otu nwaany �i aha ya b �u Abi-shag “mara mma nke ukwuu.”—1 Nd �i Eze1:4.
Ot´u �o d �i, ot
´u �ot �ut �u nd �i na-eto eto d �i na-echu ha �ura. D �i
ka ihe at �u, �uf �od �u �um �u agb �ogh �o chere na onye mara mma b �uonye d �i g �ir �ig �ir �i. O yiri ka �
`o b �u nd �i d �i ka ogwu az �
`u a na-ese
n’akw �ukw �o e ji akp �os`a ngw
´a ah �ia na-eme ka ha na-eche ot
´u
ah �u. Ha anagh �i ama na e ji aka ma �o b �u k �omputa ch �o �o fotond �i ah �u mma, nakwa na nd �i ah �u e sere d �i g �ir �ig �ir �i na-af �o nkenta ka ha na-ebu �on �u iji mee ka ha ghara ibu ibu! N’agba-nyegh �i nke ah �u, iji onwe g �i at �unyere nd �i ah �u nwere ike imeka iwe na-ewe g �i. Olee ihe �i ga-eme ma �o b �ur �u na ot
´u �i d �i
na-eme g �i obi �oj �o �o n’ezie? Ihe mb �u i kwes �ir �i ime b �u ileruonwe g �i anya nke �oma.
�`
O B �u Ot´u �I D �i n’Eziokwu?
�`
O d �it �ula mgbe i lere onwe g �ianya n’enyo nke na-ak �o mmad �u�on �u? O nwere ike ime ka i buoibu ma �o b �u d �i ntak �ir �i kar �ia ot
´u
�i d �i. Ihe �o b �ula �i h �ur �u n’enyo ah �uab �ugh �i ot
´u �i d �i.
N’otu aka ah �u, �ot �ut �u nd �i na-eto eto anagh �i ah �u onweha ot
´u ha d �i. Chegod �i echiche:
N’otu nch �op �uta e mere, ihe d �ika �um �u agb �ogh �o isii n’ime �um �u
‘‘ Ruo ogologo oge, a na-ak �o m �on �u na anya mburu ibu. Ana m ach �ifu ya n’ �och �i ma nwee obiike n’ �ud �i onye m b �u nakwa agwa �oma nd �i �oz �om na-akpa.Otu m d �i amarala m ah �u. Ana mewere onwe m otu m d �i.
’’—Amber
G �in �i ka m ga-eme ma �o b �ur �u na ot´u m d �i ad �igh �i m �u mma? 69
�Uf �od �u nd �i �okachamarad �or �o aka n
´a nt �i na
�o b �ur �u na i buo �on �un’ihi na �i ch �or �o ifelata,ah �
´u g �i nwere ike ime
ka �i “d �i ka onye na-aga�inw �u anw �u,” mee kanri i riri ghara �igbaringwa ngwa, meekwaka i bughachi ibu!
�`I MA NA . . . ?
agb �ogh �o iri kwuru na ha buru ok´e ibu, ebe �o b �ukwan �u naa-
n �i ihe d �i ka mmad �u ab �u �o n’ime ha buru ibu n’eziokwu. N´a
nch �op �uta �oz �o e mere, ihe d �i ka �um �u nwaany �i ise n’ime �um �unwaany �i iri, b �
´u nd �i a ma na ha d �i g �ir �ig �ir �i, chere na ha buru
ok´e ibu!
�Uf �od �u nd �i na-eme nch �op �uta kwuru na �ot �ut �u �um �u agb �o-gh �o nd �i na-echegbu onwe ha na ha buru ibu ebud �igh �i ibu�o b �ula. N’ezie, o nwere ike �ib �u na ihe ah �u ha kwuru agagh �iemecha ka obi ruo g �i ala ma �o b �ur �u na i buru ibu. �O b �ur �u nai buru ibu, g �in �i nwere ike �ikpata ya?
O nwere ike �ib �u na o si g �i n’ �obara. �Uf �od �u na-esi n’af �onne ha d �ir �i g �ir �ig �ir �i ma kw �u-r �u ch �im. Ma �o b �ur �u na �oba-ra nne g �i ma �o b �u nna g �imere ka �i d �or �o ad �or �o n’alama buo ibu, �o p �utara na �i ga-gh �i ad �i g �ir �ig �ir �i. �O b �ur �ugod �i na�i h
`a ot
´u i kwes �ir �i �iha, o nwe-
re ike �id �i g �i ka`ı buru ibu. Ime-
ga ah �´u na iri obere nri nwere
ike inyere g �i aka. N’agbanye-gh �i nke ah �u, �i gagh �i agbanwe-cha ot
´u �i d �i ma �o b �ur �u na o si g �i
n’ �obara.Ihe �oz �o nwere ike �ikpata ya
b �u mgbanwe mmad �u na-enwemgbe �o na-eto. �O na-eme kaah �
´u nwa agb �ogh �o buo ibu ihe
kar �ir �i okpukpu ab �u �o. �Ud �i onye ah �u nwere ike �igbanwe kaoge na-aga. Nwata nwaany �i buru ibu, nke d �i af �o iri na otuma �o b �u iri na ab �u �o, nwekwara ike �igh �o nwa agb �ogh �o kwazi-ri ah �
´u. N’aka nke �oz �o, g �in �i ka �i ga-eme ma �o b �ur �u na ihe
mere i ji h´a ot
´u �i h
`a b �u na �i nagh �i eri ezi ihe ma �o b �u na �i na-
gh �i emega ah �´u? G �in �ikwa ka �i ga-eme ma �o b �ur �u na i kwes �i-
r �i ifelata n’ihi �or �ia?
G �UKWUO BANYERE ISIOKWU A N’AKW �UKW �OG �UKWUO BANYERE ISIOKWU A N’AKW �UKW �O
ND�I NA-ETO ETO NA-AJ �U, NKE 1, ISI NKE 10ND�I NA-ETO ETO NA-AJ �U, NKE 1, ISI NKE 1070
Mgbe �i ch �or �o ifelata . . .
˘ Ahap �ula iri nri �ut �ut �u.�O b �ur �u na i righ �i nri �ut �ut �u,�ud �i ag �u �u ga-ag �u g �i mgbee mechara nwere ike imeka i rie nri kar �ia ot
´u
�i na-eribu.
˘ Mgbe �o b �ula �i ch �or �o irinri, buru �uz �o
˙n �u �o otu iko
mmiri buru ibu. �O ga-emeka ag �u �u ghara �ig �ucha g �i,meekwa ka �i ghara iriok
´e nri.
Nd �um �od �u�
Ihe I Kwes �ir �i ImeBa �ib �ul kwuru okwu �oma banyere mmad �u ‘ �ib �u onye
na-emeru ihe n’´ok
`e.’ (1 Timoti 3:11) N’ihi ya, ebula �on �u.
Erikwala nri d �i ok´e ntak �ir �i. Ma elegh �i anya, �uz �o kacha
mma �i ga-esi felata b �u iri ezi nri mgbe niile na �ina-emegaah �
´u.I kwes �igh �i iriwe ihe nd �i a s �i na ha ga-eme ka i felata. D �i
ka ihe at �u, �ogw �u nd �i na-eme ka mmad �u felata nwere ike imeka ag �u �u ghara �ig �u g �i ruo nwa oge; ma n’oge na-ad �igh �i anya,ha ga-amara g �i ah �
´u, ag �u �u amalitekwa �ig �u g �i. Ma �o b �ukwa-
n �u, ah �´u g �i nwere ike �o gagh �i agbaricha nri i riri, ya emee
ka i bukwuo ibu—ma ya f �okwa nsogbu �uf �od �u o nwere ike�ikpatara g �i, d �i ka iro �ura, �obara mgbali elu, obi ezugh �i ikenakwa ma elegh �i anya, mee ka �ogw �u ah �u rie g �i ah �
´u. �O b �u-
kwa ot´u ah �u ka �ogw �u nd �i na-eme ka mmad �u na-any �u mam �i-
r �i ma �o b �ukwan �u nd �i na-eme ka nri na-agbari ngwa ngwana-eme.
Ma, iri nri kwes �ir �i ekwes �i mgbe niile na �ina-emega ah �´u
nke �oma ga-eme ka �i d �i mma n’anya, meekwa ka ah �´u d �i g �i
mma. �O b �ur �u na �i na-emega ah �´u ot
´u kwes �ir �i ekwes �i �ot �ut �u
ugboro kwa izu, �i ga-ah �u ihe d �i iche n’ah �´u g �i. Naan �i �igasi ije
ike na �ir �i �ul �o elu nwere ike inyere g �i aka.
Kpachara Anya Banyere �Uj �o Nri!
�Uf �od �u nd �i na-eto eto na-at �u �uj �o nri n’ihi na ha ch �or �oifelata. �Uj �o nri b �u �or �ia nwere ike igbu mmad �u n’ihi ach �o-gh �i iri nri. E nyeere otu onye na-eto eto aha ya b �u Masamiaka ka �o kw �us �i �it �u �uj �o nri. Mgbe ihe d �i ka �onwa an �o gacha-ra, �o s �ir �i: “Mgbe nd �i mmad �u gwara m, s �i, ‘Ah �
´u d �i g �i mma,’
ana m ekwu n’obi m, s �i, ‘ �O ga-ab �u na ebuwele m ibu.’ Ana m
=“Mmad �u na-ah �u ihe anya na-ah �u;ma Jehova na-ah �u ihe d �i n’obi.”
—1 Samuel 16:7.
˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
G �in �i ka m ga-eme ma �o b �ur �u na ot´u m d �i ad �igh �i m �u mma? 71
Ot´
u m ga-esi elek �ota onwe m b �u
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
�Ud �i mmega ah �´
u kwes �ir �i ekwes �i nke ga-ad �i m �umma n’ah �
´u b �u
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
Ihe m ch �or �o �ij �u papa m ma �o b �u mama m banyereokwu a b �u
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
ihe m ga-eme!
ı
amalite �ikwa ar �ir �i, na-agwa onwe m, s �i, ‘A s �i nn �o �o na m ga-ad �ighachili ot
´u m d �i �onwa an �o gara aga!’”
Mmad �u nwere ike n �okata t �uwa �uj �o nri. Nwata nwaany �inwere ike n �okata h �owa nri, nke nwere ike iyi ka o nwegh �iihe o mere, ma elegh �i anya, n’ihi na �o ch �or �o ifelatat �u. Ot
´u
�o d �i, mgbe o felatat �ur �u, obi anagh �i ad �i ya mma. Ya lee onweya anya �oj �o �o n’enyo, ya as �i, “M ka buru ok
´e ibu!” Ya emee
ka o kpebie ifelatat �ukwu. Ya emechaa felatat �u. O nwere ikemeekwa ya �oz �o. Ot
´u ah �u ka �uj �o nri si amalite.
�O b �ur �u na i nwere ihe na-egosi na �i na-at �u �uj �o nri ma�o b �u ihe nd �i �oz �o na-eme ka �i ghara iri nri nke �oma, i kwes �ir �i�ich �o enyemaka. Gwa ya papa g �i ma �o b �u mama g �i, ma �o b �u-kwan �u onye �oz �o toro eto �i t �ukwas �ir �i obi. Otu ilu a t �ur �u naBa �ib �ul kwuru, s �i: “Ezi enyi nwere �ih �unanya mgbe niile, �o b �u-kwa nwanne a m �ur �u maka oge nsogbu.”—Ilu 17:17.
Ihe Ezigbo Mma P �utaraN’ihe niile Ba �ib �ul kwuru, o kwusigh �i okwu ike banyere
ot´u mmad �u d �i ma �o b �u ot
´u ah �
´u ya d �i. Kama nke ah �u, �o b �u
ihe mmad �u b �u n’ime na-eme ka mmad �u maa mma n’anyaChineke ma �o b �ukwan �u j �o �o nj �o n’anya ya.—Ilu 11:20, 22.
Chegod �i echiche banyere nwa Eze Devid b �´u Absa-
l �om. Ba �ib �ul kwuru, s �i: “ �O d �igh �i nwoke mara mma n’Izreldum d �i ka Absal �om, nke a ga-eto ot
´u e si eto ya. Mali-
te n’ �ob �u �ukw �u ya ruo n’opu isi ya, nt �up �o ad �igh �i ya n’ah �´u.”
(2 Samuel 14:25) N’agbanyegh �i nke ah �u, nwa okorob �ia a b �uonye agh �ugh �o. Mpako na ok
´e �och �ich �o mere ka �o gbal �ia �ina-
p �u eze Jehova h �op �utara ocheeze ya. Ya mere, Ba �ib �ul ekwu-gh �i okwu �oma banyere Absal �om, kama nke ah �u, o kwuru na�o b �u onye ihere na-ad �igh �i n’anya, onye na-ekwes �igh �i nt �u-kwas �i obi, na onye �uf �u obi.
Ihe d �i mkpa b �u na “Jehova na-enyocha obi”— �o b �ugh �iot
´u
´ukw
`u nwa agb �ogh �o h
`a ma �o b �ukwan �u ot
´u nwa okorob �ia
nweruru akp �u obi. (Ilu 21:2) N’ihi ya, �o b �u ezie na �o d �igh �inj �o ma �i ch �o �o �id �i mma n’anya, ihe ka mkpa b �u
`agw
`a g �i. Mee
elu mee ala, ihe ga-eme ka nd �i mmad �u nwee mmas �i n’ebe�i n �o b �u inwe
`agw
`a e ji mara onye na-efe Chineke, �o b �ugh �i
inwe akp �u obi ma �o b �u �id �i g �ir �ig �ir �i!
N’ISIOKWU ANY �I �OZ �O �Ot �ut �u nd �i na-eto eto na-ar �ia �or �iana-anagh�i ala ala ma �o b �u nwee nkwar �u. �O b �ur �u na �i na-ar �ia�ud �i �or �ia ah �u, olee ot
´u �i ga-esi na-edi ya?
G �in �i ka m ga-eme ma �o b �ur �u na ot´u m d �i ad �igh �i m �u mma? 73
˘ Olee ot´u obi na-ad �i g �i ma i lee onwe g �i anya?
˘ Olee ihe �uf �od �u kwes �ir �i ekwes �i �i ga-emeiji mee ka �i d �ikwuo mma n’anya?
˘ G �in �i ka �i ga-agwa enyi g �i na-anagh �i ekweeri nri?
˘ Olee ot´u �i ga-esi nyere nwanne g �i �i t �or �o aka
ka �o na-ele ot´u �o d �i anya ot
´u kwes �ir �i ekwes �i?
G �IN �I KA I CHERE?
MGBE Jason d �i af �o iri na asat �o, �o ch �op �utara na ya na-ar �ia�or �ia a na-akp �o kron, ya b �u, �or �ia af �o na-egbu mgbu, nkena-agw �u ike. O nwere ike �ib �u na �i na-ar �ia �or �ia na-anagh �iala ala ma �o b �ukwan �u nwee nkwar �u. Ihe �ot �ut �u nd �i na-emen’onwe ha nwere ike �ib �ur �u g �i �og �u na mgba, ya b �u, ihe nd �i d �ika iyiri uwe, iri nri ma �o b �u �iga �ul �o akw �ukw �o.
�O b �ur �u na �i na-ar �ia �or �ia na-anagh �i ala ala, o nwere ike�id �i g �i ka
`a t �ur �u g �i mkp �or �o, n’ekwegh �i g �i meghar �ia ah �
´u.
Owu nwere ike na-ama g �i. I nwed �ir �i ike na-eche ma`ı mee-
la ihe were Chineke iwe ma �o b �ukwan �u ma Chineke �`o na-
anwa g �i �onw �unwa p �ur �u iche iji marama
`ı kwes �ir �i nt �ukwas �i obi. Ot
´u �o d �i,
8
G�in�i mere m jiar �iakar�i �or �ia?
“Mgbe �i b �u nwata, �i na-eche na �i b �uanw �u anw ��u. Ma, na mberede, ezigbo �or �iaemee ka anya doo g �i.Ya ad �i g �i ka �ı gh �o �olaagadi n’otu ntabi anya.”—Jason.
( �O gafere na peeji nke79)
�O b �ur �u na �i na-ar �ia�or �ia na-anagh�i ala
ala, o nwere ike �id �i g �ika
`a t �ur �u g �i mkp �or �o,
—ma Ba�ib �ul kwerenkwa na ah �
´u ga-ad�i
g �i mma n’ �od �inihu
74
DUSTIN, d �i af �o 22, s �ir �i:‘‘ Echetara m akwa m bere mgbemama m ku m, n’ihi na a gwara m na m ga na-an �ozi
n’ıgwe nd �i ngw �or �o. Ad �i m naan �i af �o asat �omgbe ah �u.
Ana m ar �ia �or �ia �oj �o �o nke na-ak �u ah �´
u gwoogwoo. �O b �u onye �oz �o na-eyiwe m uwe, na-asa m
ah �´
u ma na-enye m nri. Enwegh �i m ike iweliaka m. N’agbanyegh �i nke ah �u, anagh �i m an �onk �it �i, enwekwara m obi �ut �o. Enwere m �ot �ut �uihe mere m ji na-ekele Chineke. Ana m aga-chi ozi �oma anya, b �ur �ukwa ohu na-eje ozin’ �ogbak �o. �O nagh �id �i ad �i m ka e nwere ihe m �una ya na-al �u. N’ozi Jehova, e nwere �or �u mma-d �u ga na-ar �u mgbe niile, nweekwa ihemmad �u ga na-at �u anya ya. N’ikpeaz �u, ana mat �u anya �uwa �oh �ur �u Chineke b �
´u ebe m ‘ga-
aw �uli elu d �i ka oke ele.’’’—A�izaya 35:6.
TOMOKO, d �i af �o 21, s �ir �i:‘‘ Mgbe m ka d �i af �o an �o, d �ok �itagwara m, s �i: ‘A ga na-agba g �i �ogw �u �or �iashuga ruo mgbe �i ga-anw �u.’
�O nagh �i ad �ir �i onye na-ar �ia �or �ia shuga mfeime ka shuga ghara �ikar �i akar �i n’ �obara ya. �Ot �ut �umgbe, enwegh �i m ike iri ihe mgbe mch �or �o iri ihe,ma mgbe m na-ach �ogh �i iri ihe ka m kwes �ir �i iriihe. Kemgbe ah �u, a gbaala m ihe d �i ka �on �u �ogw �upuku iri ab �u �o na ise. O meela ka e nwee �ot �ut �uebe na-anagh �izi af �u m �uf �u n’ �ukw �u mna n’aka m.Ma, nne na nna m enyerela m aka ime ihe barauru n’agbanyegh �i �on �od �u m. Ha na-enwe obi �ut �ona olileanya mgbe niile, ha k �uzikwaara m iji ofufe Chineke kp �o-r �o ihe. Jehova na-enyere m aka mgbe niile. Mgbe ah �
´u m
kwere m, amalitere m �is �u �uz �o oge niile iji kelee Jehova.’’G �in �i mere m ji ar �iakar �i �or �ia? 75
JAMES, d �i af �o 18, s �ir �i:‘‘Nd �i mmad �una-akpar �ikar �i onye na-ad �igh �i otu nd �i�oz �o d �i. N’eziokwu, ad �igh �i m otu nd �i�oz �o d �i.
�Ud �i akp �uda m b �u enwegh �i at �u. Nd �immad �u anagh �i eji ot
´u mmad �u d �i egwu
egwu. N’ihi ya, ana m agbal �i igosi ha naab �ugh �i m nwatak �ir �i nwere olu dimkpa.Kama �in �o na-akwa �uwa, ana m elekwas �ianya n’ �ud �i onye m b �u. Nd �u m na-at �o m�ut �o. Ana m am �u Ba �ib �ul ma na-ekpeku Je-hova ekpere ka o nyere m aka. Nd �iezin �ul �o any �i na-agba m ume mgbe niile. Ana m at �u anya mgbeChineke ga-ewep �u �or �ia niile. Ka �o d �igod �i, ewerela m onwe mot
´u m h �ur �u ya, ma anagh �i m ekwe ka �o na-echu m �ura.’’
DANITRIA, d �i af �o 16, s �ir �i:‘‘ Mgbe ibulite otu iko mmirib �u �ur �u m �og �u na mgba, amatara m na nsogbu ad �ila.
Ana m ar �ia �or �ia na-ak �uris �i ah �´
u. �Or �ia a ad �igh �i mfe. Ebem b �u onye na-eto eto, ach �or �o m �id �i ka ibe m, ma ihe niile na-esiri m ike kar �ia mgbe mb �u. �O na-esid �ir �i m ike ihi �ura! Ma,ach �op �utara m na site n’enyemaka Jehova, aga m emeli ihe
m kwes �ir �i ime n’agbanyegh �i nsogbu m.Ar �ud �ir �i m �or �u �os �u �uz �o inyeaka, tinye-kwuo oge n’ �iga ozi �oma. �O d �igh �i mfe, maemere m ya. Ana m agbal �i ot
´u m nwere
ike. Ana m ‘ege ah �´
u m nt �i,’ na-eme ihem ga-emeli. M ch �o �o ime ihe m na-agagh �iemeli, mama m na-agwa m emela ya!’’
ELYSIA, d �i af �o 20, s �ir �i:‘‘Anaara m agba onye mb �u naklas any �i.Ugbu a, �ig �u otu ah �ir �i okwu na-esiri m ike,�o na-emekwa m obi �oj �o �o mgbe �uf �od �u.
Oke ike �ogw �ugw �u na-eme ka �o na-esiri mmad �u ike imentak �ir �i ihe. Ibili n’ihe ndina anagh �i ekwekar �i m. Ma, anagh �i mekwe ka �or �ia m gbochie m ime ihem kwes �ir �i ime. Ana m ag �u Ba �ib �ul kwa�ub �och �i, �o b �ur �ugod �i na �o b �u amaokwu olena ole ka m g �utaliri ma �o b �ukwan �u na�o b �u onye ezin �ul �o any �i g �u �ur �u m ya.Ana m ekele nd �i ezin �ul �o any �i nke ukwuu.Papa m j �ud �ir �i �or �u e nyere ya na mgbak �odistrikti ka o nwee ike inyere m aka �igamgbak �o ah �u. �O nagh �i ewe ya iwe. �O s �ir �ina �or �u ga-akacha baara ya uru b �u ilek �otaezin �ul �o ya.’’KATSUTOSHI, d �i af �o 20, s �ir �i:‘‘Na mberede, �uj �o na-ab �ia m,m �u etie mkpu, ah �u amawakwa m jijiji, na-emed �i kam kwatus �ia ihe d �i m gburugburu, ha ak �uwas �ia.
Akw �ukw �u na-ad �o m kemgbe m d �i af �o ise. �O na-ad �o m ihed �i ka ugboro asaa kwa �onwa. Ana m an �u �ogw �u kwa �ub �och �i,nke na-eme ka ike na-agw �u m ngwa ngwa. Ma ana m agbal �iiche banyere nd �i �oz �o, �o b �ugh �i naan �i banyere onwe m. N’ �ogba-
k �o any �i, e nwere nd �i ozi oge niile ab �u �o m �u naha b �u �ogb �o, ha na-enyere m ezigbo aka.Mgbe m g �uchara akw �ukw �o, etinyekwuru moge n’ije ozi �oma. Akw �ukw �u na-enye mma-d �u nsogbu kwa �ub �och �i. Ma mgbe �o b �ula obina-ad �igh �i m �u mma, m na-agbal �i hie ezigbo�ura. Chi b �o �o, m na-enweta onwe m.’’
G �in �i mere m ji ar �iakar �i �or �ia? 77
MATTHEW, d �i af �o 19, s �ir �i:‘‘ �O d �igh �i mfe imeka nd �i �ogb �o g �i na-akwanyere g �i ugwu ma�o b �ur �u na ha lere g �i anya na �i d �igh �i otuha d �i.
�O na-ag �u m igwuri egwu, ma �o nagh �iekwe m. Ana m ar �ia �or �ia �ub �ur �u, nke na-emeka �iga ije na-esiri m ike. Anagh �i m ekwe kaihe m na-agagh �i emeli na-echu m �ura.Ana m eme ihe m ga-emeli, d �i ka �ig �u akw �u-kw �o. �Ul �o Nzuk �o Alaeze b �u ebe m na-an �o,obi eruo m ala n’echewegh �i ihe nd �i mmad �uga-ekwu. Ihe �oz �o na-eme m obi �ut �o b �u na ama m na Jehovah �ur �u m n’anya n’ihi �ud �i mmad �u m b �u. N’eziokwu, anagh �i m eleonwe m anya d �i ka onye nwere nkwar �u. Ana m ele onwe manya d �i ka onye nwere nsogbu p �ur �u iche ya na ya na-al �u.’’MIKI, d �i af �o 25, s �ir �i:‘‘M naara egwuri egwu. Ma kam na-eto, o yiri ka m gh �or �o agadi n’otu ntabi anya.
Enwere m oghere n’obi mgbe a m �ur �u m. A ch �op �utara �or �iaah �u mgbe m ka na-eto eto. Awara m obi. �O b �u ezie na o ruola
af �o isii, �o nagh �i ara ah �´
u ike agw �u m, oke isi�ow �uwa amalite �iwa m. N’ihi ya, ana m enweihe mgbar �u �os �o m ga-eruli ngwa ngwa. D �ika ihe at �u, ana m eje ozi oge niile, nkem na-ar �ukar �i site n’ide akw �ukw �o ozi na ijiekwe nt �i ezi nd �i mmad �u ozi �oma. �Oz �okwa,�or �ia m enyerela m aka �im �uta agwa nd �i
m na-anagh �i akpabu, d �i ka ogologo ntachiobi na �id �i obi umeala.’’
Ba �ib �ul kwuru, s �i: “A p �ugh �i iji ihe �oj �o �o nwaa Chineke, yaonwe ya ad �igh �ikwa anwa onye �o b �ula.” (Jems1:13) �Or �ia son’ihe na-akpa �um �u mmad �u aka �oj �o �o ugbu a, “oge �odachi naihe a na-at �ugh �i anya ya” nwekwara ike �ib �iakwas �i any �i niile.—Ekliziastis 9:11.
Obi d �i any �i �ut �o na Jehova Chineke kwere nkwa �uwa�oh �ur �u nke ‘ �o na-ad �igh �i onye bi na ya ga-as �i: “Ana mar �ia �or �ia.” ’ (A �izaya 33:24) A ga-akp �olitekwa nd �i nw �ur �uanw �u, ka ha nwee ike ibi nd �u n’ �uwa �oh �ur �u ah �u. (J �on 5:28, 29) Ma, ka �o d �igod �i, olee ihe kacha mma i nwere ikeime ugbu a?
Gbal �ia ka i nwee olileanya. Ba �ib �ul kwuru, s �i: “Obi nkena-a
˙n �ur �i �o
˙n �u bara uru d �i ka ihe na-agw �o �or �ia.” (Ilu 17:22)
�Uf �od �u nwere ike chee na mmad �u �ich �i �och �i na inwe obi�ut �o mgbe �o na-ar �ia ezigbo �or �ia abagh �i uru �o b �ula. Ezigbo�och �i na ezi nd �i enyi nwere ike ime ka obi ruo g �i ala, mee-kwa ka ike �uwa ghara �igw �u g �i. N’ihi ya, chee echiche ihe�i ga-eme ka obi na-at �o g �i �ut �o. Cheta na �o
˙n �u b �u otu n’ime
`agw
`a e ji mara Chineke, o so-
kwa n´a mkp �ur �u nke mm �u �o ns �o
ya. (Nd �i Galeshia 5:22) Mm �u �ons �o ga-enyere g �i aka iji �o
˙n �u na-
edi �or �ia ah �u.—Ab �u �Oma 41:3.Nwee ihe mgbaru �os �o �i ga-
eruli. Ba �ib �ul kwuru, s �i: “Meen �uka mmad �u niile mara na ununwere ezi uche.” (Nd �i Filipa �i4:5) Ezi uche ga-enyere g �i akaka �i ghara iji nd �u g �i na-egwuri
=“N’oge ah �u, . . . �o d �igh �i onye bi na ya nkega-as �i: ‘Ana m ar �ia �or �ia.’ ”—A �izaya 33:23, 24.
˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
( �O malitere na peeji nke74)
G �in �i mere m ji ar �iakar �i �or �ia? 79
Ihe mere i ji na-ar �ia�or �ia ma �o b �u nweenkwar �u ab �ugh �i naChineke na-ata g �iah �uh �u. Kama, �o b �un’ihi ezugh �i ok
`e any �i
niile ketara n’aka Adam.—Nd �i Rom 5:12.
�`I MA NA . . . ?
egwu ma �o b �u na-eche na o nwegh �i ihe �i ga-emeli. D �i kaihe at �u, �o b �ur �u na �o ga-ekwe g �i, �ir �ut �u �or �u kwes �ir �i ekwes �inwere ike ime ka i nwetakwuo onwe g �i. �O b �u ya mere e jienwe ebe �um �u okoro na agb �ogh �o nd �i na-ar �ia �or �ia na-emegaah �
´u n’ �ul �o �ogw �u. �Ot �ut �u mgbe, mmega ah �
´u kwes �ir �i ekwes �i
ga-eme ka �i gbakee ngwa ngwa, meekwa ka ike �uwa ghara�igw �u g �i. Ihe d �i mkpa �i ga-eme b �u ileru �on �od �u g �i anya nke�oma ma nwee ihe mgbaru �os �o �i ga-eruli.
M �uta otu �i ga-esi na-akpaso nd �i �oz �o agwa. G �in �i ka �i ga-eme ma nd �i �oz �o jiri �or �ia g �i na-ak �o g �i �on �u? Ba �ib �ul kwuru, s �i:‘Etinyela obi g �i n’okwu niile nd �i mmad �u p �ur �u ikwu.’ (Eklizias-
tis 7:21) Mgbe �uf �od �u, ihe ka-cha mma �i ga-eme b �u �igbachiha nk �it �i. Ma �o b �ukwan �u,i nwere ike ime ka nd �i mmad �ughara �ina-ak �o g �i �on �u. D �i ka iheat �u, �o b �ur �u na ah �
´u anagh �i eru
nd �i mmad �u ala ma �i b �ia ebe han �o n’ihi na �i na-an �o n’
´ıgw
`e nd �i
ngw �or �o, gbal �ia mee ka ah �´u na-
eru ha ala. I nwere ike �is �i onyeah �u: “ �
`I ma ihe mere m ji an �o n’
´ıgw
`e a? �
`I ch �or �o ka m k �o �or �o
g �i?”Adala mba. Mgbe Jiz �os na-ah �usi anya, o kpekuru Chine-
ke ekpere, t �ukwas �i ya obi ma lekwas �i anya n’ �o˙n �u �o ga-enwe-
ta n’ �od �inihu kama ilekwas �i anya n’ihe mgbu ya. (Nd �i Hibru12:2) Ah �uh �u �o tara k �uziiri ya ihe. (Nd �i Hibru 4:15, 16; 5:7-9)�O nabatara enyemaka na agbamume e nyere ya. (Luk 22:43)
O lekwas �ir �i anya n’ �od �imma nke nd �i �oz �o kama ilekwas �i anyan’ah �uh �u �o na-ata.—Luk 23:39-43; J �on 19:26, 27.
‘Ihe Banyere G �i Na-emet �u Jehova n’Obi’N’agbanyegh �i �ud �i �or �ia �i na-ar �ia, echela na Chineke na-
ele g �i anya d �i ka onye na-abagh �i uru. Kama nke ah �u, Jeho-va weere nd �i na-agbal �isi ike ime ihe na-at �o ya �ut �o d �i ka nd �i
G �UKWUO BANYERE ISIOKWU A N’AKW �UKW �OG �UKWUO BANYERE ISIOKWU A N’AKW �UKW �O
ND�I NA-ETO ETO NA-AJ �U, NKE 1, ISI NKE 13ND�I NA-ETO ETO NA-AJ �U, NKE 1, ISI NKE 1380
Mmad �u anagh �i at �uchaihe �uj �o ma �o mata ihe�o b �u. N’ihi ya, gbal �ia ka�i matakwuo banyere �or �iag �i. J �u �o d �ok �ita g �i ihena-edogh �i g �i anya.
ND �UM �OD �U�
d �i ok´e �on �u ah �ia na nd �i bara uru. (Luk 12:7) ‘Ihe banyere g �i
na-emet �u ya n’obi,’ obi d �ikwa ya �ut �o ime ka �i na-ejere yaozi, n’agbanyegh �i na �i na-ar �ia �or �ia ma �o b �u nwee nkwar �u.—1 Pita 5:7.
N’ihi ya, ekwela ka �uj �o mee ka �i ghara ime ihe �i ch �o-r �o ime na ihe i kwes �ir �i ime. Lekwas �i Jehova Chineke anyamgbe niile ka o nyere g �i aka. �O ma mkpa g �i na ot
´u obi na-
ad �i g �i. �O ga-enyekwa g �i “ike kar �ir �i ike nk �it �i” nke ga-enyereg �i aka idi ya. (2 Nd �i K �or �int 4:7) Ka oge na-aga, i nwereike inwe �ud �i olileanya otu nwa okorob �ia d �i af �o iri na asaaaha ya b �u Timothy nwere, b �
´u onye a ch �op �utara na �o na-
ar �ia �or �ia ok´e ike �ogw �ugw �u. O kwuru, s �i: “D �i ka 1 Nd �i K �or �int
10:13 si kwuo, Jehova agagh �i ekwe ka any �i r �ia �or �ia any �i
Ka m ghara �ina-echegbu onwe m banyere �or �ia m ma �o b �unkwar �u m nwere, ihe m ga-eme b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
Ihe mgbaru �os �o m ga-eruli b �u
.................................................................................................................................
�O b �ur �u na mmad �u agwa m okwu �oj �o �o banyere �on �od �u m,ihe m kwes �ir �i ime b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
Ihe m ch �or �o �ij �u papa m ma �o b �u mama m banyereokwu a b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
ihe m ga-eme!
ı
na-agagh �i edili. Ot´u m si lee ya anya b �u na �o b �ur �u na obi
siri onye kere m ike na m ga-edili �or �ia a, g �in �i mere m ga-ejiar �u ya �uka?”
�O B �ur �u na Onye �I Ma Na-ar �ia �Or �ia
Ka e were ya na ah �´u d �i g �i, ma �o d �i onye �i ma na-ar �ia
�or �ia ma �o b �u nwee nkwar �u. Olee ot´u �i ga-esi enyere ya
aka? Ihe d �i mkpa b �u igosi onye ah �u “ �ih �unanya �um �unna” mana-enwe “obi �om �iiko.” (1 Pita 3:8) Gbal �ia ka �i gh �ota ah �uh �uonye ah �u na-ata. Lee nsogbu onye ah �u anya ot
´u o si ele ya,
�o b �ugh �i ot´u i si ele ya. Otu nwa agb �ogh �o aha ya b �u Nina,
b �´u onye nwere �or �ia yiri mkpumkpu az �u mgbe a m �ur �u ya,
kwuru, s �i: “Ebe �o b �u na ad �i m ntak �ir �i n’anya ma na-an �on’
´ıgw
`e nd �i ngw �or �o, �uf �od �u nd �i na-agwa m okwu ka nwatak �i-
r �i. �O na-eme m obi �oj �o �o. Ma, nd �i �oz �o na-an �o �od �u agwa mokwu, ka m nwee ike na-ele ha anya n’ihu. �O na-eme m obi�ut �o!”
A s �i ka e wep �u �or �ia nd �i na-ar �ia �or �ia na-ar �ia, �i ga-agh �otana ot
´u ah �u �i d �i ka ha d �i. Chegod �i echiche, ihe �i gwara ha
nwere ike ime ka ha ‘nweta onyinye ime mm �u �o’! �O b �ur �una i mee ot
´u ah �u, �o ga-abakwara g �i uru, n’ihi na �o ga-eme
ka unu ‘gbar �ita ibe unu ume.’—Nd �i Rom 1:11, 12.
82 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
˘ Olee ot´u �i ga-esi eji ihe �i m �utara n’isiokwu a nyere
onye nwere nkwar �u ma �o b �u onye �or �ia ya na-ad �igh �iala ala aka?
˘ �O b �ur �u na �i na-ar �ia �or �ia na-ad �igh �i ala ala, olee ihend �i d �i mma �i ga-echebara echiche ga-eme ka�i na-eme ihe bara uru n’agbanyegh �i �on �od �u g �i?
˘ Olee ot´u i si mara na mmad �u inwe nsogbu anagh �i
egosi na Chineke kp �or �o onye ah �u as �i?
G �IN �I KA I CHERE?
Kwuo otu ihe kacha enye g �i nsogbu n’obi banyere onwe g �i,k �owaakwa ihe mere o ji enye g �i nsogbu.
Dee otu ihe na-eme g �i obi �ut �o banyere onwe g �i,k �owaakwa ihe mere i ji lee ya anya d �i ka ihe bara uru.
ebe m ga-ede ihe2MGBANWE �I NA-ENWE N’AH �
´U G �I
ı
83
Ba �ib �ul kwuru na ‘ezi enyi nwe-re �ih �unanya mgbe niile, na �o b �u-kwa nwanne a m �ur �u maka ogensogbu.’ (Ilu 17:17) �O b �u �ud �i enyiah �u ga-abara g �i uru! Ma, imetand �i enyi anagh �i ad �icha mfe, imeka unu ghara itisa nwere ike isiike kar �i. Olee ot
´u �i ga-esi
meta nd �i enyi kacha mma, olee-kwa ihe �i ga-eme ka unu ghara iti-sa? G �u �o nd �um �od �u d �i n’Isi nke 9ruo nke 12.
3OKWU ENYI NA ENYI
Olee otu inwe nd �i enyid �iruru g �i mkpa?
ıO �O d �igh �i m �u mkpa
O �O d �it �u m �u mkpa
O �O d �i m oke mkpa
�`
O na-ad �ir �i g �i mfeimeta nd �i enyi?
O Ee
O Ee e`I nwere
ezigbo enyi?O Ee
O Ee e
Olee agwa kacha mma�i ch �or �o ka enyi g �i nwee?
ı ................................................
85
9
G�in�i ka m ga-ememgbe owu na-ama m?
Ka e were ya na �ub �och �i taa mara mma, �o d �igh �i-kwan �u ihe i nwere ime. Ma, nd �i enyi g �i niile nwereihe ha na-eme. Ha agaala ikpori nd �u. Na nke taakwa, ha akp �ogh �i g �i! A kp �o �o nd �i �oz �o oku, ma a kp �o-
gh �i g �i, �o na-agbawa obi,nke ka nke, ma i chetaihe o nwere ike �ip �uta.I nwere ike ichewe, s �i,‘ �O ga-ab �ukwa na m nwe-re nsogbu.G �in �i merend �i mmad �u ji agbara m�os �o?’
MA ELEGH �I anya, �ud �i ihe ah �u emet �ula g �i �ot �ut �u ugboro.O nwere ike �id �i g �i ka
`e nwere nnukwu nsogbu d �i n’eti-
ti g �i na nd �i �ogb �o g �i. Mgbe �o b �ula �i ch �or �o ka g �i na ha kpa-r �ita �uka, g �i as �uwa ns �u. Mgbe ohere dap �utara ka g �i na han �ok �o �o, g �i emewe ihere. G �in �i mere o ji esiri g �i ike �igwa haokwu?
Kama �igbachi nk �it �i ka nsogbu ah �u d �igide, i nwere ike�igbal �i imeri ya. Ka any �i leba anya n’ot
´u �i ga-esi emeri ya.
˘ Nsogbu nke mb �u: Ile onwe g �i anya �oj �o �o. �Uf �od �u nd �ina-eto eto na-emenyekar �i onwe ha ihere. Ha chere na�o d �igh �i onye nwere mmas �i n’ebe ha n �o, na �o d �igh �ikwaezigbo ihe ha ga-ekwu mgbe a na-akpar �ita �uka. �
`O b �u ot
´u
ah �u ka i si ele onwe g �i anya? Ya b �ur �u ot´u ah �u, ile onwe g �i
anya �oj �o �o ga-eme ka nsogbu nke d �i n’etiti g �i na nd �i �ogb �o g �ika nj �o.
Ihe �i ga-eme: Lekwas �i anya n’agwa �oma g �i. (2 Nd �iK �or �int 11:6) J �u �o onwe g �i, s �i, ‘Olee ebe m na-eme nke �oma?’Cheta ebe �uf �od �u �i na-eme nke �oma ma �o b �u
`agw
`a �oma nd �i
i nwere, ma dee ha n’ebe a. ı ..................................................
......................................................................................................
......................................................................................................
I nwere ike imerinsogbu ah �u mere nd�i
�ogb �o g �i ji agbara g�i �os �o
G �in �i ka m ga-eme mgbe owu na-ama m? 87
O doro anya na e nwere ebe �i na-ad �igh �i eme nke �oma,�ima ebe nd �i ah �u ab �ugh �ikwa ihe �oj �o �o. (1 Nd �i K �or �int 10:12)Ma e nwere �ot �ut �u ebe �i na-eme nke �oma. �Imata ebe nd �i�i na-eme nke �oma ga-eme ka obi sie g �i ike na i kwes �igh �i ile-we onwe g �i anya �oj �o �o.
˘ Nsogbu nke ab �u �o: Ime ihere. Ka e were ya na �i ch �or �oka g �i na mmad �u kpar �ita �uka, ma mgbe o ruru n’omume, yaad �i ka �i magh �i ihe �i ga-ekwu. Otu nwa agb �ogh �o d �i af �o iri na
itoolu aha ya b �u Elizabethkwara ar �ir �i, s �i: “M na-emekar �iihere. �O na-esiri m ezigbo ike�igwa nd �i mmad �u okwu mgbea gara �om �um �u ihe Nd �iKra �ist. Ana m aja nd �i na-emeya ike.” �O b �ur �u na �i na-emeihere d �i ka Elizabeth, o nwereike �id �i g �i ka �i gagh �i emerilinsogbu ah �u.
Ihe �i ga-eme: Nwee ezigbo mmas �i n’ebe nd �i �oz �o n �o.Enyela onwe g �i nsogbu— �o p �utagh �i na �i ga-amalite ime kand �i �oz �o h �u g �i. Burugod �i �uz �o gosi mmas �i n’ebe naan �i otuonye n �o. Otu nwa okorob �ia aha ya b �u Jorge kwuru, s �i:“Naan �i �ij �u ha ot
´u ha mere ma �o b �u �ij �u ha banyere �or �u ha
ga-eme ka �i matakwuo ha.”
Otu aro b �u: Enwela mmas �i naan �i n’ebe nd �i �ogb �o g �i n �o.�Uf �od �u n’ime nd �i kacha b �ur �u ezigbo nd �i enyi a k �or �o ak �u-
‘‘ Otu nwanna nwaany �i n �o na-agbal �i imeta menyi, ma ekwegh �i m na mmalite. Mgbem mechara kweta, �o d �i m ka m d �i nzuzu! Mao mechara b �ur �u otu n’imeezigbo nd �i enyim nwet �ur �ula, n’agbanyegh �i na o ji af �o iriab �u �o na ise t �o �o m!
’’—Marie
G �UKWUO BANYERE ISIOKWU A N’AKW �UKW �OG �UKWUO BANYERE ISIOKWU A N’AKW �UKW �O
ND�I NA-ETO ETO NA-AJ �U, NKE 1, ISI NKE 8ND�I NA-ETO ETO NA-AJ �U, NKE 1, ISI NKE 888
Ba �ib �ul gosiri na o nwereike �ib �u na Mozis,Jeremaya, na Timotina-eme ihere.— �Op �up �u 3:11, 13; 4:1, 10;Jeremaya 1:6-8; 1 Timoti4:12; 2 Timoti 1:6-8.
�`I MA NA . . .?
k �o ha na Ba �ib �ul b �u nd �i na-ab �ut �ud �igh �i �ogb �o, d �i ka Rut naNeomi, Devid na J �onatan, nakwa Timoti na P �ol. (Rut 1:16, 17; 1Samuel 18:1; 1 Nd �i K �or �int 4:17) Chetakwa na naa-n �i otu onye agagh �i akpar �itali �uka, �o ga-ab �ur �ir �i mmad �u naibe ya. �O na-at �o nd �i mmad �u �ut �o ma e gee ha nt �i nke �oma.N’ihi ya, �o b �ur �u na �i na-emekar �i ihere, cheta na �o b �ugh �i iwuna �i ga-ekwu okwu mgbe niile!
Dee aha mmad �u ab �u �o b �´u nd �i toro eto �i ch �or �o �imata-
kwu.ı .........................................................................................
......................................................................................................
�O ga-ad �i mma ma �i gakwuru otu n’ime nd �i ah �u i dereaha ha ma malite mkpar �ita �uka. Ka �i na-agbal �ikwu ka g �i nand �i so ‘n’
`ot
`u �um �unna dum’ na-ekwur �ita okwu, owu agacha-
gh �i na-ama g �i.—1 Pita 2:17.
˘ Nsogbu nke at �o:`
Agwa �oj �o �o. Onye b �´u eze onye
agwala m na-akpar �ikar �i mmad �u, na-ak �o mmad �u �on �u, ma�o b �u na-emenye mmad �u ihere. E nwekwara �uf �od �u nd �ib �
´u ekwe ekwe, nd �i na-amanye onye �o b �ula ikweta ihe ha
chere. Ebe �ud �i onye ah �u b �u “onye ezi omume gabiga´ok
`e,”
�o na-akat �o onye �o b �ula na-emegh �i ihe �o ch �or �oozugbo. (Ekliziastis 7:16) O yiri ka �i ch �ogh �i ka g �i na nd �id �i ot
´u ah �u na-an �o! Ma, �
`o ga-ab �u na �i na-enwe
nsogbu n’ihi na �i na-akpa�ud �i
`agw
`a ah �u? Ba �ib �ul kwuru,
s �i: “Onye nzuzu na-ekwu�ot �ut �u okwu.” O kwukwara na“n’ �ot �ut �u okwu, mmehie anagh �iahap �u �id �i.”—Ekliziastis 10:14;Ilu 10:19.
Ihe �i ga-eme: ‘Ka ihe ba-nyere onye �oz �o na-emet �ug �i n’obi.’ (1 Pita 3:8) �O b �ur �u-god �i na i kwetagh �i ihe mmad �ukwuru, chere ka o kwuchaa.
G �in �i ka m ga-eme mgbe owu na-ama m? 89
Mee ka mkpar �ita �ukana-aga n’ihu. D �i ka iheat �u, �o b �ur �u na mmad �uaj �u �o g �i ma ihe �
`o gakwara
nke �oma n´a ngw �us �i izu
gara aga, as �ila ya naan �iee. Gwa ya ihe i mere n
´a
ngw �us �i izu ah �u. J �uzie yaihe o mere n
´a ngw �us �i
izu ah �u.
ND �UM �OD �U �
Lekwas �i anya n’ebe echiche unu ab �u �o b �u otu. �O b �ur �u nai chere na i kwes �ir �i ikwu ihe d �i iche n’ihe o kwuru, medaobi jiri ak �o kwuo ya.
Na-agwa nd �i �oz �o okwu ot´u �i ch �or �o ka ha si na-agwa g �i
okwu. Ba �ib �ul d �ur �u any �i �od �u ka any �i ‘na-eme ihe niile n’ata-mugh �i ntamu, n’ar �ugh �ikwa �uka.’ (Nd �i Filipa �i 2:14) �Ir �u �ukana-enwegh �i isi na �od �u ma �o b �u �ikwa nd �i �oz �o emo, na �ikpar �iha ma �o b �u �ikat �okar �i ha, ga-eme ka ha na-agbara g �i �os �o.Ihe g �i ga-amas �ikwu ha ma �o b �ur �u na i mee ‘ka okwu g �i d �ir �in’amara mgbe niile.’—Nd �i K �ol �osi 4:6.
Imeta Nd �i Enyi`
O Kwes �ir �i �Ib �u �Onw �u na Nd �u?
Ugbu a i leruchara onwe g �i anya, o nwere ike �ib �u na�i h �ula �uz �o �uf �od �u �i ga-esi merie nsogbu nd �i na-eme ka nd �i
= ‘Onye na-eme ka nd �i �oz �o˙n �ujuo mmiri af �o ka
a ga-emekwa ka �o˙n �ujuo mmiri af �o.’—Ilu 11:25.
˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
Ihe na-akacha enye m nsogbu n’imeta nd �i enyi b �u
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
Ihe m ga-agbal �i ime iji merie nsogbu ah �u b �u
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
Ihe m ch �or �o �ij �u papa m ma �o b �u mama m banyereokwu a b �u
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
ihe m ga-eme!
ı
mmad �u na-agbara g �i �os �o. N’ezi-okwu, i kwes �ir �i ile ihe anya n’ �uz �od �i mma. I kwes �igh �i �it �u anya kammad �u niile h �u g �i n’anya. Jiz �oss �ir �i na �uf �od �u nd �i ga-akp �o nd �i na-eme ihe ziri ezi as �i. (J �on 15:19) N’ihi ya, �o ba-gh �i uru ka i chee na imeta nd �i enyi b �u �onw �u na nd �u.
Ot´u �o d �i, i kwes �ir �i itinye ezi mgbal �i ka g �i na nd �i mmad �u
d �ir �i n´a mma n’emebigh �i iwu Ba �ib �ul. Samuel a k �or �o ak �uk �o
ya na Ba �ib �ul kpebisiri ike ime ihe d �i Chineke mma. G �in �i b �uuru o ritere? �O ‘n �o na-eto, ihe ya wee na-ad �iwanye ma Je-hova ma mmad �u mma.’ (1 Samuel 2:26) �I ga-eme ot
´u ah �u
ma �o b �ur �u na �i gbal �isie ike!
N’ISIOKWU ANY �I �OZ �O Ka e were ya na ezigbo enyi g �i n �okataramewe ka ezigbo onye iro g �i. G �in �i ka �i ga-eme?
�I ch �o �o �im �utakwu ihe nd�i �oz �o, leeihe nkiri DVD b �
´u “Young People Ask
—How Can I Make Real Friends?”E nwere ya n’ihe kar�ir �i as �us �u iri an �o
G �in �i ka m ga-eme mgbe owu na-ama m? 91
˘ G �in �i nwere ike ime ka owu na-ama �uf �od �u Nd �iKra �ist?
˘ G �in �i ga-eme ka �i na-ele onwe g �i anya ot´u kwes �ir �i
ekwes �i, kama iche ihe na-ad �igh �i mma banyereonwe g �i mgbe niile?
˘ �O b �ur �u na owu na-ama nwanne g �i nke �i t �or �o,olee ot
´u �i ga-esi akasi ya obi?
G �IN �I KA I CHERE?
�UD �I ihe ah �u nwere ike ime nd �i b �´u ezigbo enyi. �I h �u ha taa,
ha ad �i ka nnu na mman �u; �i h �uzie ha echi, ha anagh �izi at �u-p �ur �u ibe ha �on �u. Olee ot
´u nd �i b �ubu ezigbo enyi jizi tisaa
ngwa ngwa ot´u ah �u?
10
G�in�i mere enyi mji kpasuo m iwe?
“Kerry b �ubu ezigbo enyi m. Anaara m akw �ola ya kwa�ub �och �i ma e mechie �or �u, ebe �o b �u na o nwegh �i �ugb �oala.Ma obere oge, agh �otara m na ihe mere o ji nwee mmas �ika m �u na ya b �ur �u enyi b �u naan �i na �o ch �or �o irigbu m.
“Naan �i ihe �o na-eme ma �o bata n’ �ugb �oala b �u iji ekwe nt �ina-akp �o nd �i mmad �u ma �o b �u na-ezigara ha ozi. M buchaaya n’ �ugb �oala, �o nagh �i ekele m, �o kw �us �ikwara iweta egoo ji enye aka maka �iz �uta mman �u �ugb �oala.Okwu ya niilena-ab �ukar �i �ikat �o nd �i �oz �o. Iwe malitere iwe m n’ihi otum si die ihe niile ah �u �o n �o na-eme kemgbe!“Otu �ub �och �i, eji m obi �oma m gwa Kerry na agagh �izi m
na-akw �ola ya ma e mechie �or �u. Kemgbe ah �u, �o ch �ogh �izika m �u na ya na-akpa. Nke ah �u mere ka o dokwuo m anyana ihe mere o ji ch �o �o ka any �i b �ur �u enyi b �u uru �o na-eriten’aka m. �O na-ewe m ezigbo iwe!”—Nicole.
˘ Jeremy chere na ihe nwere ike �ikpata ya b �u ma ezigboenyi mmad �u kwaga ebe d �i nn �o �o anya. O kwuru, s �i: “Ke-mgbe enyi m kwap �ur �u, �o kp �ot �ubegh �i m n’ekwe nt �i, �o na-ewe m iwe.”
˘ Kerrin ch �op �utara na`agw
`a onye ya na ya b �u ezigbo enyi
kemgbe af �o ise agbanweela. O kwuru, s �i: “Omume ya naot
´u o si ekwu okwu were m ezigbo iwe. �O malitere �ikat �o m
na ikwu okwu �oj �o �o banyere ihe nd �i d �i m �u mkpa. Mgbe m �una ya ch �or �o ikpezi, o kwuru na m na-eme ka �
`o b �u naan �i m
b �u onye ezi omume nakwa na m na-agba ya mgba okpuru.O kwukwara na enyi m �u na ya abagh �ir �i ya uru!”
˘ Nke Gloria b �u na ya na enyi ya tisara na mbereden’enwegh �i ihe kpatara ya. O kwuru, s �i: “Mgbe any �i malitere,ihe na-adabara m �u na ya. �O gwakwara m na ya weere m d �ika nwanne ya nwaany �i. Ma, na mberede, �o kw �us �ir �i m �u naya imek �o ihe. Ihe �o na-ekwukwan �u kpatara ya enwegh �i isina �od �u.”
˘ Ihe seere Laura na Daria okwu b �u na Daria naara Lau-ra nwa okorob �ia ch �or �o �il �u ya. Laura kwuru, s �i: “N’agbanye-gh �i na �o ma na m �u na nwa okorob �ia ah �u na-akpa, ha ab �u �ona-ekwu okwu n’ekwe nt �i ruo �ot �ut �u awa. Ezigbo enyi m
93
gbara m mgba okpuru, narakwa m onye ch �or �o �il �u m—iheab �u �o a mere otu mgbe!”
G �in �i Kpatara Ya?Mmad �u niile na-emehie ihe. N’ihi ya, mara na otu �ub �o-
ch �i, enyi g �i ga-eme ihe ga-ewe g �i iwe ma �o b �ukwan �u kwuoihe ga-ewute g �i. I chee echiche nke �oma, �i ga-echeta nae nweela mgbe �uf �od �u i mere ihe wutere nd �i �oz �o. (Ekliziastis7:22) Otu nwa agb �ogh �o aha ya b �u Lisa kwuru, s �i: “Any �i nii-le ezugh �i ok
`e. E nwere mgbe �uf �od �u any �i ga-emej �o ibe any �i.”
�O b �ur �u na e see okwu n’ihi obere ngh �otahie, e nwere ike ijiobere mkpar �ita �uka dozie ya.
Ma �ot �ut �u mgbe, ihe na-eme ka enyi na enyi tisaa anagh �iab �u ihe mere otu mgbe, kama �o na-ab �u
mgbe ihe �uf �od �u mewere, unu ab �u �o ach �o-p �uta na ihe anagh �i ada-bara unu ot
´u unu chebu-
ru. Cheta na ka �i na-eto,ihe nd �i na-amas �ibu g �i aga-gh �ikwa amas �i g �i—ot
´u ah �u
ka �o d �ikwa enyi g �i. G �in �i kai nwere ike ime ma �i ch �op �uta
na ihe anagh �izi adabara g �i naenyi g �i?
=“ �O b �ur �u na o kwere omume, �o b �ur �uhaala na
�o d �i unu n’aka, unu na mmad �u niiled �ir �i n’udo.”—Nd �i Rom 12:18.
˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
Okwu enyi na enyi sere d�i kauwe d �okara ad �oka—mae nwere ike imezi ha ab �u �o
Ot´u E Si Edozi Esemokwu Enyi na Enyi
�`
O d �it �ula mgbe otu n’ime uwe nd �i �i na-enwekar �i mma-s �i iyi d �okara? G �in �i ka i mere? �
`I t �ufuru ya ka
`ı meziri ya?
O doro anya na ihe ga-eme ka i mezie uwe ah �u ma �o b �u t �u-fuo ya b �u ot
´u �o d �okaruru nakwa uru �o baara g �i. �O b �ur �u na
�i nagh �i eji uwe ah �u egwu egwu, o nwere ike �ib �u na �i gba-l �ir �i h �u na �i d �uchiri ya. �Ot �ut �u mgbe, �o b �u ot
´u ah �u ka g �i na
enyi g �i nwere ike ime ma unu see okwu. Ihe ga-eme ka unukpezie b �u ihe kpatara esemokwu ah �u na uru enyi ah �u baa-ra unu.�
D �i ka ihe at �u, �o b �ur �u na a gwara g �i okwu �oj �o �o ma �o b �umee ihe were g �i iwe, ihe ga-enyere g �i aka idi ya b �u imeihe e kwuru n’Ab �u �Oma 4:4, b �
´u ebe s �ir �i: ‘Kwuo ihe �i ch �or �o
ikwu n’ime obi g �i, n’elu ihe ndina g �i, ma gba nk �it �i.’ N’ihi ya,tupu g �i na enyi g �i etisaa, chee echiche nke �oma. Enyi g �iah �u �
`o kpachaara anya mee ihe o mere? �O b �ur �u na o dogh �i
g �i anya, �´o kagh �i mma ka i were
ya na o bugh �i ihe �oj �o �o n’obi?�Ot �ut �u mgbe, i nwere ike iji ‘ �ih �u-
nanya kpuchie �ot �ut �u mmehie.’—1 Pita 4:8.
� E nwere �uf �od �u nd �i �i na-agagh �i ach �ozika g �i na ha b �ur �u enyi. �O na-ab �ukar �i ma hakpawa
`agw
`a Onye Kra �ist na-ekwes �igh �i �ikpa.
—1Nd �i K �or �int 5:11; 15:33.
‘‘ A s �i nn �o �o na m maara, agaaragh �i m at �u anyaka ihe na-adabachara m �u na enyi m n’iheniile. Agaara m egekwu ya nt �i ma nyere yaaka, gharakwa ikwukar �i okwu n’ihe�o b �ula o mej �or �o. Agh �otala m ugbu a na �ut �oenyi na enyi b �u �igbak �o aka dozie nsogbu naihe isi ike.
’’—Keenon
G �UKWUO BANYERE ISIOKWU A N’AKW �UKW �OG �UKWUO BANYERE ISIOKWU A N’AKW �UKW �O
ND�I NA-ETO ETO NA-AJ �U, NKE 1, ISI NKE 8ND�I NA-ETO ETO NA-AJ �U, NKE 1, ISI NKE 895
Nd �i b �´u ezigbo enyi
na-enyet �u ibe ha ohere.(Ilu 25:17) Ma �o b �ur �u nammad �u na-ach �o ka�o b �ur �u naan �i ya na enyiya na-an �o mgbe niile, haab �u �o nwere ike itisa.
�`I MA NA . . . ?
�O d �ikwa mma ka i chee echiche ma �`o d �i ot
´u i si kpata
nsogbu ah �u. D �i ka ihe at �u, �o b �ur �u na enyi g �i gwara mmad �uihe �i na-ach �ogh �i ka �o gwa onye �o b �ula,
´ı chegh �i na �o gaara
aka mma ka �i ghara �igwad �i enyi g �i ihe ah �u? Ihe �oz �o �i ga-echebara echiche b �u ma �
`o b �u g �i kpar �ir �i onwe g �i, ma ele-
gh �i anya site n’ikwu ok´e okwu ma �o b �u okwu nzuzu. (Ilu
15:2) Ya b �ur �u ot´u ah �u, j �u �o onwe g �i, s �i, ‘
`Ekwes �ir �i m �igbanwe
ot´u m si ekwu okwu ka enyi m na-akwanyere m
`ugw
`u?’
“Ach �or �o M Ka Any �i Kwur �ita Ihe Seere Any �i”Ma, olee ihe �i ga-eme ma �o b �ur �u na i chere na �i gagh �i
ahap �uli okwu ah �u ot´u ah �u? Ya b �ur �u ot
´u ah �u, o nwere ike
�ikacha mma ka g �i na enyi g �i ah �u kwur �ita ya. Ma, agakwa-la mgbe iwe na-ewe g �i. Ba �ib �ul kwuru, s �i: “Onye na-eweok
´e iwe na-akpasu esemokwu, ma onye na-ad �igh �i ewe iwe
�os �o �os �o na-eme ka esemokwu daj �u �o.” (Ilu 15:18) N’ihi ya,chere ruo mgbe obi daj �ur �u g �i tupu �i gawa idozi esemokwuah �u.
�O b �ur �u na m ch �or �o �igakwuru enyi m ka m �u na ya kwur �itaihe o mere m, ihe mb �u m ga-ekwu b �u
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
�O b �ur �ugod �i na ihe enyi m mere were m iwe,ihe m ga-eme ka udo d �ir �i b �u
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
Ihe m ch �or �o �ij �u papa m ma �o b �u mama m banyereokwu a b �u
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
ihe m ga-eme!
ı
97
N’agbanyegh �i na Lidia ka malitere iso �uz �o Jiz �os amali-te, o lere P �ol na nd �i ha na ya so �ob �ia n’echegh �i ka a gwaya agwa. ( �Or �u 16:14, 15) N’ihi ya, ya na ha kpak �or �itara.Nke ah �u b �u ezigbo ihe
`ugw
`u. Mgbe a t �op �ur �u P �ol na Sa �ilas
n’ �ul �o mkp �or �o, olee ebe ha gara? Ha laghachiri n’ �ul �o Lidian’egbugh �i oge!— �Or �u 16:40.
`I nwere ike ime ihe ah �u Lidia mere, ya b �u, imeta nd �i �oz �o
enyi? Olee ot´u �i ga-esi eme ya? Malite nway �o �o nway �o �o.
Gbal �ia jiri otu onye malite. I nwere ike ime ka �o b �ur �u ihemgbaru �os �o g �i na g �i na otu onye ga-ekwur �ita okwu mgbe�o b �ula �i gara �om �um �u ihe Nd �i Kra �ist. Gbal �ia m �um �u �o �on �u�och �i. �O b �ur �u na �i magh �i ihe �i ga-ekwu, j �u �o onye ah �u aj �uj �uma �o b �u k �o �or �o ya banyere onwe g �i. Gee onye ah �u nt �i nke�oma. Ka oge na-aga, ah �
´u ga-eru g �i ala ikwu ihe nd �i �oz �o.
Okwu �oma si n’obi na-at �okar �i nd �i mmad �u �ut �o. (Ilu 16:24)Lidia nwetara ezigbo nd �i enyi n’ihi na �o h �ur �u nd �i mmad �un’anya ma na-ele �ob �ia. �O b �ur �u na i
˙nomie ya, �i ga-enweta-
kwa ezigbo nd �i enyi!
ONYE M GA-E˙NOMI
Lidia
I mechaa gakwuru ya, che-ta na ihe mere i ji gawa ab �ugh �ika ‘i jiri ihe �oj �o �o kw �u �o ya �ugw �oihe �oj �o �o.’ (Nd �i Rom 12:17)Kama, �o b �u ka g �i na ya kpeziema b �ur �ughach �i enyi. (Ab �u �Oma
34:14) N’ihi ya, ka ihe �i ga-ekwu si g �i n’obi. I nwere ike �is �i,“ �O d �it �ula anya m �u na g �i b �uwara enyi. Ach �or �o m ka any �ikwur �ita ihe seere any �i.” �O b �ur �u na �i mata ihe seere unu,o nwere ike �id �ir �i g �i mfe ime ka unu kpezie. A s �igod �i nao kwegh �i at �up �ur �u g �i �on �u, obi ga-eru g �i ala na �i gbal �iala ka g �ina ya kpezie.
N’ikpeaz �u, mara na n’agbanyegh �i na “e nwere nd �i enyina-ach �okar �i �ik �uris �i ibe ha,” e nwekwara “enyi nke na-arapa-ra n’ah �
´u kar �ia nwanne.” (Ilu 18:24) N’eziokwu, nd �i b �
´u ezigbo
enyi nwekwara ike ise okwu mgbe �uf �od �u. �O b �ur �u na o mee,mee ihe �o b �ula i nwere ike ime ka g �i na ya kpezie. N’ezie,�o b �ur �u na �i na-agbal �isi ike idozi esemokwu g �i na nd �i enyi g �i,�o na-egosi na �i gh �owala dimkpa.
N’ISIOKWU ANY �I �OZ �O �Uf �od �u nd �i �ogb �o g �i na nd �i �oz �o na-ekwur �itaokwu n’ �Intanet ruo �ot �ut �u awa. Olee ihe na-at �o ha �ut �o na ya?
98 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
Ekpebila ihe meren �ungwa ngwa, buru �uz �o j �u �oenyi g �i.—Ilu 18:13.
ND �UM �OD �U�
˘ G �in �i na-eme mgbe �uf �od �u ka enyi na enyi jiri nway �o �otisaa?
˘ Olee �ud �i ihe enyi g �i ga-eme g �i g �i eleghara ya anya,oleekwan �u �ud �i ihe g �i na ya kwes �ir �i ikwur �ita?
˘ �O b �ur �u na enyi g �i akpasuo g �i iwe, olee ihe bara urui nwere ike �im �uta?
˘ Olee ihe nd �i �i ga-elezi anya na-eme ka enyi g �i ghara�ina-akpasukar �i g �i iwe?
G �IN �I KA I CHERE?
LEE anya n’ihe �i zara n’aj �uj �u nke mb �u ah �u. �`I zara na iji k �omputa
agwa mmad �u okwu na-akara g �i mma kar �ia �igwa mmad �u okwuihu na ihu? �O b �ur �u ot
´u ah �u, �o b �ugh �i naan �i g �i. �Ot �ut �u nd �i na-eto
eto na-emeta nd �i enyi n’ �Intanet, na-agbal �ikwa ka ha ghara itisa.Otu nwa agb �ogh �o aha ya b �u Elaine kwuru, s �i: “ �O na-at �o nd �immad �u �ut �o �imata nd �i n �o ebe d �i iche iche n’ �uwa, ya b �u, nd �i ha na-enwegh �i ike �imata ma a s �i na �Intanet ad �igh �i.” Nwa agb �ogh �o �oz �od �i af �o iri na itoolu aha ya b �u Tammy kwuru ihe �oz �o mere o jiat �o nd �i mmad �u �ut �o �imata nd �i mmad �u n’ �Intanet. O kwuru, s �i:“N’ �Intanet, �ud �i onye �i gwara nd �i mmad �u na �i b �u ka ha ga-ewere.Mgbe g �i na ha na-ekwu okwu ihu na ihu, �o b �ur �u na ot
´u �i d �i ad �i-
gh �i ha mma, �o d �igh �i ihe i nwere ike ime banyere ya.”
Ugbu a, lee anya n’ihe �i zara n’aj �uj �u nke ab �u �o na nke at �o. Yaejula g �i anya ma �o b �ur �u na ah �
´u na-eru g �i ala mgbe g �i na �um �u klas
unu na-ekwur �ita okwu kar �ia mgbe g �i na Nd �i Kra �ist ibe g �i na-ekwur �ita okwu n’ �om �um �u ihe. Otu nwa agb �ogh �o d �i af �o iri na
11
�`
O d�i nj �o imetand�i enyi n’ �Intanet?
Olee �ud �i nkwur �ita okwuna-amas �i g �i?
ıO Nke a na-ekwu ihu na ihu
O Nke a na-ekwu n’ekwe nt �i
O Nke a na-eji k �omputaekwur �ita
Olee nd �i �o na-akacha ad �ir �i g �i mfeg �i na ha ikwur �ita okwu?
O �Um �u klas unu
O Nd�i ezin �ul �o unu
O Nd�i Kra �ist ibe g �i
Olee ebe i chere ah �u na-aka eru g �iala ma �i na-ekwu okwu?
O N’ �ul �o akw �ukw �o
O N’ �ul �o
O N’ �om �um �u ihe �ogbak �o
99
asat �o aha ya b �u Jasmine kwuru, s �i: “N’ �ul �o akw �ukw �o, i nwere ike�ih �u nd �i �o d �i ot
´u �o d �i g �i. �O ga-eme ka ah �
´u ruo g �i ala mgbe g �i na
ha na-ekwur �ita okwu.”
Mgbe i chebachaara ihe nd �i ah �u niile e kwuru echiche, i nwe-re ike iche na �o kacha mma ka g �i na �um �u akw �ukw �o ibe g �i na-ekwur �ita okwu n’ �Intanet. Tammy kwuru na ya emet �ula �ud �i iheah �u. O kwuru, s �i: “ �Um �u akw �ukw �o ibe m niile na nd �i enyi hana-ekwur �ita �ot �ut �u ihe n’ �Intanet, ach �ogh �i m �id �i iche.”� Otu nwaagb �ogh �o d �i af �o iri ab �u �o aha ya b �u Natalie mepere ebe ya na nd �ienyi ya ga na-ekwur �ita okwu n’ �Intanet. O kwuru, s �i: “Nk
`a na
�uz �u na-agbal �i. E nweela �uz �o �oh �ur �u nd �i a na-esi ekwur �ita okwu.Nke a b �u otu n’ime ha, �o na-at �o m �ut �o.”
Chebara Nsogbu Nd �i D �i na Ya Echiche
O doro anya na �o na-akara �uf �od �u nd �i mma imeta enyi n’ �Inta-net ma na-agbal �i ka ha ghara itisa. Natalie kwuru, s �i: “Ikwuokwu n’ �Intanet na-eme ka mmad �u nwee �ud �i obi ike �o na-agagh �ienweli ma ya na onye �oz �o na-ekwu okwu ihu na ihu. Tammykwetara na �o b �u eziokwu. O kwuru, s �i: “ �O b �ur �u na �i b �u onye ihe-re, �i ga-ebu �uz �o hazie ihe �i ch �or �o ikwu tupu g �i na mmad �u ekwu-we okwu n’ �Intanet.”
Ma �ot �ut �u nsogbu d �i n’ikwur �ita okwu n’ �Intanet, �o ga-ab �u-kwa iberiibe ma i leghara ha anya. D �i ka ihe at �u: �
`I ga-eme-
chi anya na-aga n’okporo´am
´a e nwere ihe nd �i na-emer �u
ah �´u? �O b �ur �u na �i gagh �i eme ot
´u ah �u, g �in �izi mere �i ga-eji
na-awaghar �i n’ �Intanet n’ach �o-gh �i �ima nsogbu nd �i d �i na ya?
Chegod �i echiche nsogbu d �in’ �ich �o imeta nd �i enyi n’ �Intanet.E nwere otu nwa agb �ogh �o ahaya b �u Elaine. �O na-at �obu ya �ut �oya na nd �i �o na-amagh �i ikwur �i-ta okwu n’ �Intanet. O kwuru, s �i:
� A ga-at �ulekwu banyere imeta nd �ienyi n’ �ul �o akw �ukw �o n’Isi nke17.
100 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
Naan �i ihe ole na olei dere n’ �Intanet, maelegh �i anya, aha nna g �i,aha �ul �o akw �ukw �o unu,na n �omba ekwe nt �i g �i,nwere ike ime ka onyebu ihe �oj �o �o n’obinweta g �i.
�`I MA NA . . .?
“ �O d �i nn �o �o mfe imeta nd �i agh �ugh �o enyi n’ �Intanet. Mgbe �uf �od �u,g �i na mmad �u nwere ike ikwu okwu naan �i nkeji ole na ole, yaekwuwe okwu r �ur �u ar �u ma �o b �u j �uwa g �i, s �i: ‘ �
`I marala nwoke ma
�o b �u nwaany �i?`I jit �ula �on �u nwee mmek �oah �u?’ �Uf �od �u na-amalite-
d �i �ik �owara g �i ihe banyere mmek �oah �u iji kpalie mmas �i g �i.”
�´
O b �ur �ukwan �u na onye ah �u g �i na ya na-ekwur �ita okwu b �uenyi g �i �i t �ukwas �ir �i obi? Ya b �ur �ugod �i enyi g �i, i kwes �ir �i �ikpacharaanya. Otu nwa agb �ogh �o aha ya b �u Joan kwuru, s �i: “G �i na onyena-ab �ugh �i nwoke ma �o b �u nwaany �i ibe g �i nwere ike ikwugideokwu ruo �ot �ut �u awa, �o b �ur �ugod �i na o nwegh �i ihe jik �or �o unu. Ka�i na-etinyekwu oge n’izigara onye ah �u ozi, ot
´u ah �u ka unu na-
agh �okwu enyi. O nwere ike ime ka okwu unu bawa ime.”
“Nd �i Na-ezochi Ihe Ha B �u”Eze Devid maara nke �oma na mmad �u izere nd �i enyi �oj �o �o
bara ezigbo uru. O dere, s �i: “M �u na nd �i �ugha ad �igh �i an �ok �o; m �una nd �i na-ezochi ihe ha b �u ad �igh �i akpak �or �ita.”—Ab �u �Oma 26:4.
N’ �Intanet, �`ı h �ut �ula �ud �i nd �i ah �u Devid kwuru banyere ha?
Olee mgbe nd �i mmad �u “na-ezochi ihe ha b �u” n’ �Intanet? ı ........
......................................................................................................
N’aka nke �oz �o, �`o ga-ab �u na �i na-ezochi ihe �i b �u mgbe
g �i na nd �i mmad �u na-ekwu-r �ita okwu n’ �Intanet?Otu nwa agb �ogh �o ahaya b �u Abigail, b �
´u onye
ya na nd �i mmad �u na-akpar �ita �uka n’ �Intanet,kwuru, s �i: “Mgbe m �u na
�`I ga-emechi anya na-agan’okporo
´am
´a e nwere
ihe nd�i na-emer �u ah �´
u?�O b �ur �u na �i gagh�i eme
ot´
u ah �u, g �in �izi mere�i ga-eji na-awaghar�in’ �Intanet n’ach �ogh�i �imansogbu nd�i d �i na ya?
nd �i mmad �u na-ekwur �ita okwu, ana m eme ka`
m b �u �ud �i onyea na-ekwu banyere ya.”
Nwa agb �ogh �o �oz �o aha ya b �u Leanne nwere �uz �o �oz �o o siagh �ogbu nd �i mmad �u. O kwuru, s �i: “M �u na otu nwata nwoke n �on’ �ogbak �o d �i nso na-ekwur �ita okwu n’ �Intanet mgbe niile. N’ogena-ad �igh �i anya, any �i malitere ikwu ihe d �i ka ‘ah �ur �u m g �i n’anya.’Papa m ma �o b �u mama m gafewa, ana m ewep �u ebe any �i dereozi, n’ihi ya, o nwegh �i ot
´u ha si mara ihe na-aga. Echegh �i m na
ha nwere ike iche n’ �uwa a na nwa ha nwaany �i d �i af �o iri na at �ona-edere nwata nwoke d �i af �o irina an �o ozi �ih �unanya. O nwegh �imgbe ha chet �ur �u ya n’echiche.”
Ot´u �I Ga-esi Ezere Nsogbu
N’eziokwu, e nwere mgbeikwur �ita okwu n’ �Intanet na-ad �i-gh �i nj �o. D �i ka ihe at �u, �ot �ut �u nd �ina-esi n’ �Intanet ezigara nd �i enyiha ozi mgbe niile. Nd �i toro eto
na-emekwa ot´u ah �u. �O b �ur �u na �i na-esi n’ �Intanet ezigara nd �i
enyi g �i ozi,`o nwere ihe nd �i i kwes �ir �i �ikpachap �u anya na ha? T�u-
lee ihe nd �i a.
˘ Mara awa ole �i na-an �o n’ �Intanet, ekwekwala ka o rie oge�i ga-eji mee ihe nd �i ka mkpa, ma oge i ji arah �u �ura. Otu nwa oko-rob �ia aha ya b �u Brian kwuru, s �i: “ �Uf �od �u �um �u akw �ukw �o ibe mkwuru na ha na-an �ogide n’ �Intanet ruo n’elekere at �o nke �ut �ut �u.”—Nd �i Efes �os 5:15, 16.
˘ Ka nd �i g �i na ha na-ezir �ita ozi b �ur �u naan �i nd �i �i maara nke�oma ma �o b �u nd �i i nwere ike �imatali nd �i ha b �u. Nd �i �oj �o �o na-
=“M �u na nd �i �ugha ad �igh �i an �ok �o;m �u na nd �i na-ezochi ihe ha b �u
ad �igh �i akpak �or �ita.”—Ab �u �Oma 26:4.
˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
102 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
Igbu oge n’ �Intanetanagh �i ara ah �
´u! N’ihi ya,
kwuo mgbe �i ga-an �oru.Agafela oge ah �u i kwuru.I nwere ike idewe ihega-echetara g �i mgbe ogeah �u zuru.
ND �UM �OD �U�
agakar �i n’ �Intanet ach �o �um �uaka na-amachagh �i ihe ha ga-agh �o-gbu.—Nd �i Rom16:18.
˘ Mgbeg �i na nd �immad �u na-emek �o ihe ego, kpachara anya.Kpachara ezigbo anya mgbe �i na-agwa nd �i mmad �u banyere onweg �i. Ma �
´o b �ugh �i ya, e nwere ike igwu g �i wayo, ma �o b �u mee g �i nke
ka nj �o.—Matiu10:16.
˘ Mgbe �i na-ezigara nd �i enyi g �i foto g �i, j �u �o onwe g �i, s �i, ‘Ot´u
m d �i na foto a �`o b �u ot
´u onye na-efe Chineke kwes �ir �i �id �i?’—Ta �it �os
2:7, 8.
˘ D�i ka i kwes �ir �i ime mgbe g �i na mmad �u na-ekwu okwu ihuna ihu, �o b �ur �u na mkpar �ita �uka unu n’ �Intanet agawa ‘n’ihe nd �ina-ekwes �igh �i ekwes �i,’ kw �us �i ya.—Nd �i Efes �os 5:3, 4.
‘‘ M �u na nd �i m na-amagh �i ma �o b �u nd �i m �u naha na-enwegh �i ike �ikpa ihu na ihu anagh �iekwur �ita okwu n’ �Intanet.
’’—Joan
Naan �i awa ole m ga na-an �o n’ �Intanet n’izu b �u, ............................ihe ga-enyere m aka ime ya b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
�O b �ur �u na m �u na onye m na-amagh �i ekwur �itawa okwun’ �Intanet, ihe m ga-eme b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
Ihe m ch �or �o �ij �u papa m ma �o b �u mama m banyereokwu a b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
ihe m ga-eme!
ı
˘ Na-akw �uwa aka g �i �ot �o mgbe �o b �ula �i n �o n’ �Intanet. �O b �ur �una ‘ �i ch �or �o izochiri nd �i m �ur �u g �i ihe �i b �u,’ nsogbu d �i. Otu nwa agb �o-gh �o aha ya b �u Kari kwuru, s �i: “Anagh �i m ezoro mama m ihe�o b �ula. Ana m egosi ya ihe m na-eme n’ �Intanet.”—Nd �i Hibru13:18.
“Mgbal �i I Mere Bara Uru!”
�I ch �or �o inwe nd �i enyi. �O b �ugh �i ihe �oj �o �o. E kere �um �u mmad �uka ha na ibe ha na-akpak �or �ita. (Jenesis 2:18) N’ihi ya, mgbe�o b �ula �o g �ur �u g �i ag �u �u imeta nd �i enyi, �o b �u n’ihi ot
´u e si kee
g �i! Naan �i ihe �i ga-eme b �u �ikpachara anya n’ �ud �i nd �i �i na-emetaenyi.
Ka obi sie g �i ike na i nwere ike imeta ezigbo nd �i enyi ma�o b �ur �u na i soro ihe Okwu Chineke kwuru. Otu nwa agb �ogh �o d �iaf �o iri na ise kwuru, s �i: “ �O d �igh �i mfe inweta nd �i enyi h �ur �u Jeho-va n’anya, h �ukwa g �i n’anya. Ma mgbe i nwetara �ud �i nd �i enyi ah �u,�i ga-ah �u na mgbal �i i mere bara uru!”
N’ISIOKWU ANY �I �OZ �O �`I ma na okwu nwere ike igbu mm �u �o
mmad �u? As�ir �i nwere ike �if �u �uf �u ka ebe e ji mma agha maammad �u. Olee ot
´u �i ga-esi akw �us �i ya?
104 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
˘ Olee uru na �ogh �om d �i n’ikwur �ita okwu n’ �Intanetma e jiri ya t �unyere ikwur �ita okwu ihu na ihu?
˘ G �in �i mere o ji ad �i mfe mmad �u ime ka �`o b �u onye
�oz �o mgbe �o na-ekwu okwu n’ �Intanet?
˘ Olee ihe �i ga-eme ka �i ghara �in �o ogologo ogen’ �Intanet?
˘ Olee ihe nd �i bara uru i nwere ike iji �Intanetna-eme?
G �IN �I KA I CHERE?
12
G�in�i d�i nj �on’ �igba as�ir �i?
“ �O d �i otu mgbe m gara oriri. N’echi ya, nd �i mmad �umalitere ikwu na m �u na otu n’ime �um �u okorob �ia nd �ib �iara oriri ah �u nwere mmek �oah �u. �O b �ut �ud �igh �ieziokwu!”—Linda.
“Mgbe �uf �od �u, ana m an �u as �ir �i e ji m na-agba nam nwere enyi nwaany �i. Ma n’eziokwu, ah �ut �ubegh �i monye �o b �u! �Ot �ut �u nd �i as �ir �i anad �igh �i ach �o �ima ma iheha na-ekwu �o b �u eziokwu.”—Mike.
Naan �i ige as �ir �i nwere ikeime ka i soro na ya.�O b �ur �u na i kwe ka
mmad �u k �owara g �i as �ir �i,�i na-eme ka ak �uk �o ah �una-agbasa ngwa ngwa!
�`I MA NA . . .?
�O B �UR �U na e jiri g �i gbaa as �ir �i, a ga na-ak �o banyere g �i kar �ia ot´u
e si ak �o banyere nd �i na-eme fim. �Ud �i ihe ah �u mere otu nwaagb �ogh �o d �i af �o iri na itoolu aha ya b �u Amber. O kwuru, s �i: “Nd �immad �u ejirila m gbaa as �ir �i �ot �ut �u ugboro. Ha s �ir �i na m d �i ime, nam �u eteela ime �ot �ut �u ugboro, na m na-ere �ogw �u ike, na m na-az �u�ogw �u ike, na-a
˙n �ukwa �ogw �u ike. G �in �i mere nd �i mmad �u ji agba m
�ud �i as �ir �i a? N’eziokwu, amagh �i m!”
Ebe �o b �u na e nwere ike iji k �omputa na ekwe nt �i zie ozin’egbugh �i oge, nwa okoro ma �o b �u nwa agb �ogh �o nke bu ihe �oj �o �on’obi nwere ike imebi aha g �i n’ekwugh �i okwu �o b �ula. Naan �i ihe�o ga-eme b �u iji ekwe nt �i ma �o b �u k �omputa dee mkp �ur �u okwu olena ole j �ogburu onwe ha, zigara ya �ot �ut �u nd �i ch �or �o �in �u! E nwee-la ebe �uf �od �u a na-edebe ihe �om �uma n’ �Intanet, b �
´u nd �i a na-eji
emebi aha nd �i mmad �u. �Ot �ut �u mgbe, nd �i mmad �u na-enwe ebeha na-ede ihe. N’ebe ah �u, a na-ag �utakar �i �ud �i as �ir �i nd �i mmad �una-agagh �i ejili �on �u ha k �o �o.
Ma, �`o b �u mgbe niile ka ikwu banyere nd �i �oz �o d �i nj �o? �Oz �o-
kwa, . . .`
O Nwere Mgbe �Ik �o Banyere Nd �i �Oz �o D �i Mma?Kanye akara n’eziokwu ma �o b �u n’ �ugha n’ah �ir �iokwu na-
eson �u.
�O d �i nj �o mgbe niile �ik �o banyere onye �oz �o. ıO Eziokwu
O �Ugha
Olee nke b �´u az �iza ya? N’ezie, �o dabeere n’ihe a na-ak �o ba-
nyere onye ah �u. �O b �ur �u na ihe a na-ak �o banyere onye ah �u aga-gh �i emebi aha ya, o nwere ike �ib �una �o d �igh �i nj �o. A s �i ka e kwuwe,Ba �ib �ul gwara any �i ka any �i “na-eleba anya n’ihe banyere nd �i �oz �ona ihe ha na-eme.” (Nd �i Filipa �i 2:4, Ba �ib �ul �u Ns �o nke InternationalBible Society) �O p �utagh �i na any �ikwes �ir �i inyonye anya n’ihe na-agbasagh �i any �i. (1 Pita 4:15) Ma
106 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
a na-esikar �i n´a mkpar �ita �uka nk �it �i an �u ak �uk �o bara uru, d �i ka ihe
at �u, onye na-aga �il �u di ma �o b �u nwunye, ma �o b �ukwan �u onyem �ur �u nwa. N’eziokwu, any �i enwegh �i ike ikwu na ihe banyere nd �i�oz �o na-emet �u any �i n’obi ma �o b �ur �u na any �i anagh �i ekwu banye-re ha!
Ma, e nwere ike isi n´a mkpar �ita �uka nk �it �i banye n’ �igba as �ir �i.
D �i ka ihe at �u, onye na-ebugh �i ihe �oj �o �o n’obi nwere ike �is �i, “Ihega-adabara Emeka na Nkechi ma ha l �u �o.” Mgbe onye n �ur �u yach �or �o �ik �or �o ya onye �oz �o, o nwere ike �is �i, “Emeka na Nkechiach �owala �igba akw �ukw �o”—n’agbanyegh �i na �ud �i ihe ah �u abata-t �ubegh �i Emeka na Nkechi n’obi. I nwere ike ikwu na o nwegh �iihe o mere. Ma �o b �ur �u na �i b �u Emeka ma �o b �u Nkechi, �i ga-amana �o d �i ihe o mere!
E ji otu nwa agb �ogh �o d �i af �o iri na asat �o aha ya b �u Julie gbaa�ud �i as �ir �i ah �u, ya agbawaa ya obi. O kwuru, s �i: “ �O kpasuru m iwe,meekwa ka m ghara �ima onye m ga-at �ukwas �i obi.” �Ud �i ihe ah �umere nwa agb �ogh �o �oz �o d �i af �o iri na itoolu aha ya b �u Jane.O kwuru, s �i, “Emechara m gbawara nwa okorob �ia ah �u a s �ir �i nam �u na ya ch �or �o �il �u �os �o. Ama m na �os �o m na-agbara ya ad �igh �imma n’ihi na m �u na ya d �i n
´a mma. Echekwara m na any �i kwe-
s �ir �i �ina-ekwur �ita okwu n’enwegh �i nd �i ga-eji any �i na-agba as �ir �i!”
Lezie Anya Ka Mkpar �ita �Uka Unu Ghara �Igh �o As �ir �iOlee ot
´u �i ga-esi jide ire g �i aka ma a kpawara g �i as �ir �i?
Ihe ga-enyere g �i aka n’ �iza aj �uj �u a b �u iche echiche banye-re nk
`a a na-eji akw �o �ugb �oala n’okporo �uz �o awara awa-
ra ebe �ugb �oala kar �ir �i akar �i. �O b �ur �u na �i b �u �okw �o �ugb �oala,otu ihe nwere ike ime na mberede, g �i akw �or �o �ugb �oala g �i gafee
‘‘ Am �utara m ihe mgbe onye m ji gbaa as �ir �imatara, b �ia j �u �o m banyere ya.O nwegh �i otum ga-esi ag �o ag �o! N’eziokwu, am �utara m na�o ka mma �igwa mmad �u okwu ihu na ihu kar �iaikwu ya okwu az �u!
’’—Paula
G �in �i d �i nj �o n’ �igba as �ir �i? 107
n’ak �uk �u nke �oz �o ma�o b �u kw �us �it �u ka �ugb �o-ala �oz �o gafere, ma �o b �u-kwan �u g �i akw �us �ichaakpamkpam. �O b �ur �u naanya ruru g �i ala, �i ga-ah �uihe d �i n’ihu ma mee ihei kwes �ir �i ime.
Ot´u ah �u ka mkpar �ita �uka
d �i. I nwere ike �imata mgbe mkpar �i-ta �uka unu gh �owara as �ir �i. �O b �ur �u nao mee, �
`ı ga-eji nk
`a mee ka mkpar �ita �uka
ah �u ghara �igh �o as �ir �i? �O b �ur �u na i megh �i ot´u ah �u, marakwa na
as �ir �i na-emebi ihe. Otu nwa okorob �ia aha ya b �u Mike kwuru, s �i:“Ekwuru m ihe na-ad �igh �i mma banyere otu nwa agb �ogh �o—na�um �u nwoke na-agba ya ara—ya emechaa n �u ya. Agagh �i mechefu olu o ji gwa m okwu mgbe �o b �iakwutere m, nakwa ot
´u
okwu m kwuru n’echegh �i echiche si wute ya. Any �i mechara kpe-zie. Ma obi ad �igh �i m �u mma na m kwuru okwu wutere mmad �u!”
O doro anya na okwu a gwara mmad �u nwere ike iwute ya.Ba �ib �ul kwukwara na “e nwere onye na-ekwu okwu n’echegh �i
echiche d �i ka ebe e ji mma aghamaa mmad �u.” (Ilu12:18) �O b �u yamere o ji d �i mkpa ka i chee echi-che tupu g �i ekwuo okwu! N’ezi-okwu, �o b �ur �u na mmad �u na-ak �oihe na-at �o g �i �ut �o banyere onye�oz �o, �o gagh �i ad �i mfe �is �i ya kw �us �i.N’agbanyegh �i nke ah �u, i kwes �ir �iime ihe otu nwa agb �ogh �o d �i af �o iri
As�ir �i d �i ka ngw´a agha j �ogburu
onwe ya nke nwere ikeimebi aha onye �oz �o
108 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
�O b �ur �u na a k �owara g �ias �ir �i, i nwere ike ikwu, s �i:“Anagh �i m ach �o �ik �o �ud �iihe a. A s �i ka e kwuwe,onye ah �u an �ogh �i ebe aikwu ot
´u ihe si mee.”
ND �UM �OD �U�
Mgbe �o b �ula �o d �i m ka m k �osawa ihe m n �ur �u, ihe m ga-eme b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
�O b �ur �u na nd �i mmad �u ekwuo ihe na-ad �igh �i mma banyere m,ihe m ga-eme b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
Ihe m ch �or �o �ij �u papa m ma �o b �u mama m banyereokwu a b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
ihe m ga-eme!
ı
na asaa aha ya b �u Carolyn kwuru. �O s �ir �i: “I kwes �ir �i �ikpacharaanya n’ihe �i na-ekwu. �O b �ur �u na onye k �o �or �o g �i ihe ah �u anagh �iekwu eziokwu, ihe �i na-ak �osa nwere ike �ib �u �ugha.” N’ihi ya,�o b �ur �u na �i n �u ihe nwere ike �ib �u as �ir �i, mee ihe P �ol onyeozi d �ur �u�od �u ka i mee, ya b �u, ‘ikpebi ibi nd �u n’ �uz �o d �i nway �o �o na ilekwas �ianya n’ihe �i na-eme.’—1Nd �i Tesalona �ika 4:11.
Olee ot´u �i ga-esi egosi mmas �i n’ebe nd �i �oz �o n �o ma lekwas �i
anya n’ihe �i na-eme? Tupu g �i ekwuwe banyere onye �oz �o, j �u �oonwe g �i, s �i: ‘Ihe a m ch �or �o ikwu �
`o b �u eziokwu? G �in �i mere m ji
ch �o �o �ik �or �o ya mmad �u? Olee ot´u a ga-esi na-ele m anya ma
m gbaa as �ir �i?’ Aj �uj �u ikpeaz �u a d �i mkpa n’ihi na �o b �ur �u na e jiri�igba as �ir �i mara g �i, �o ga-eme ka a mata
`agw
`a g �i kar �ia nke onye
ah �u i ji na-agba as �ir �i.
�O B �ur �u na E Ji G �i Gbaa As �ir �iG �in �i ka �i ga-eme ma �o b �ur �u na e ji g �i gbaa as �ir �i? Ekliziastis
7:9 d �or �o aka n´a nt �i, s �i: “Ad �ila ngwa n
´a mm �u �o g �i �ib �u onye a kpa-
suru iwe.” Kama nke ah �u, gbal �ia ka i lee ya anya ot´u kwes �ir �i
ekwes �i. Ba �ib �ul s �ir �i: “Etinyekwala obi g �i n’okwu niile nd �i mmad �u
p �ur �u ikwu, . . . n’ihi na obi g �i maara nke �oma na �ob �una g �i onweg �i ak �ochawo nd �i �oz �o �ot �ut �u ugboro.”—Ekliziastis7:21, 22.
N’eziokwu, o nwegh �i ihe ga-eme ka �igba as �ir �i b �ur �u ihe �oma.Ma, �o b �ur �u na i kwe ka as �ir �i e ji g �i gbaa gbawa g �i ara, o nwereike ime ka e lewe g �i anya �oj �o �o kar �ia as �ir �i ah �u! �O ga-ad �i mma mai mee ihe nyeere otu nwa agb �ogh �o aha ya b �u Renee aka. O kwu-ru, s �i: “Mmad �u kwuo ihe �oj �o �o banyere m, �o na-ewe m iwe. Ma,m na-agbal �i ile ya anya ot
´u kwes �ir �i ekwes �i. Ya b �u, n’ �ub �och �i �oz �o,
�o ka nwere ike ikwu banyere onye �oz �o ma �o b �u ihe �oz �o.”�
N’ihi ya, mara ihe, gbal �isie ike ka mkpar �ita �uka unu ghara�igh �o as �ir �i. E kwuo ihe na-ad �igh �i mma banyere g �i, mee ka di-mkpa, ekwela ka �o gbaa g �i ara. Mee ka �or �u �oma g �i na-ekwuchi-te �on �u g �i. (1 Pita 2:12) I mee ot
´u ah �u, �i ga-eme ka g �i na nd �i �oz �o
na-ad �i n´a mma, meekwa ka g �i na Chineke d �ir �i n
´a mma.
� Mgbe �uf �od �u, o nwere ike �iba uru ka �i mata �uz �o ak �o �i ga-esi agakwuru onye as �i-r �i ah �u. Ma, �ot �ut �u mgbe, �o gagh �i aba uru ime ot
´u ah �u, ebe �o b �u na “ �ih �unanya na-
ekpuchi �ot �ut �u mmehie.”—1 Pita 4:8.
=“Onye na-eche �on �u ya nche na-echebe
mkp �ur �u obi ya. Onye na-agbape �on �u ekwuokwu—mbibi ga-ab �u nke ya.”—Ilu 13:3.
˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
110 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
˘ Olee mgbe e kwes �ir �i ikwu ihe gbasara nd �i �oz �o?
˘`E jit �ula g �i gbaa as �ir �i, ya b �ur �u ot
´u ah �u,
g �in �i ka �i m �utara na ya?
˘ Olee ot´u iji nd �i �oz �o agba as �ir �i ga-esi mebie
aha g �i?
G �IN �I KA I CHERE?
K �owaa �ud �i nsogbu g �i na enyi g �i nwere n’ogena-ad �ibegh �i anya.
N’ihi ihe �i g �utara n´
a nkebi a,olee ot
´u �i ga-esi edozi nsogbu ah �u?
ebe m ga-ede ihe3OKWU ENYI NA ENYI
ı
111
I nwere ike iche, s �i, ‘M gachaa �ul �o akw �ukw �o siriri werere,�o p �utara na �o d �igh �i ihe m na-agagh �i edili!’ Ihe ah �u i cherenwere ike �ib �u eziokwu. A s �i ka e kwuwe, ihe na-eme n’ �ul �oakw �ukw �o ga-egosi ot
´u �i maruru ihe, �ud �i obi i nwere nakwa
ot´u i jiruru ofufe Chineke kp �or �o ihe. Olee ot
´u �i ga-esi g �u �o ezi-
gbo akw �ukw �o n’am �utagh �i`agw
`a �oj �o �o nd �i �ogb �o g �i �uf �od �u na-
akpa? Isi nke 13 ruo nke 17ga-enyere g �i aka inweta amami-he �i ga-eji eme ya.
4 �UL �O AKW �UKW �ONA ND�I �OGB �O G�I
�`
O na-esiri g �i ike �igafe ule n’ihe �uf �od �uunu na-am �u n’ �ul �o akw �ukw �o?
ıO Ee
O Ee e
Mmad �u �o ch �ot �ula g �i okwu n’ �ul �oakw �ukw �o ma �o b �u gwusa g �i egwuregwu
iberiibe?O Ee
O Ee e`
O nwere mgbe �o na-ad �i g �i ka i soro nd �i�ogb �o g �i mee omume na-ad �igh �i mma?
O Ee
O Ee e
112
13
Olee ot´u
m ga-esimekwuo nke
�oma n’ �ul �oakw �ukw �o?
KA E were ya na �i t �or �o at �o n’ime ok´e �oh �ia gbara �och �ich �ir �i.
�O f �or �o ntak �ir �i ka �o b �ur �u na`ıh
`e anagh �i abata ebe ah �u n’ihi na
osisi kpuchiri ebe niile. Ah �ih �ia tochiri ebe niile; �uz �o ad �it �ud �igh �iad �i. �I ch �o �o �ip �uta, �i ga-ejir �ir �i mma na-as �upe �uz �o �i ga-esi.
�Uf �od �u nd �i nwere ike ikwu na ihe ha na-ah �u n’ �ul �o akw �ukw �oyiri ihe a a k �owara ebe a. A s �i ka e kwuwe, o nwere ike �id �i g �i ka`a t �ur �u g �i mkp �or �o n’ �ul �o akw �ukw �o kwa �ub �och �i, ya ruo n’abal �i,ihe nd �i nk �uzi nyere g �i ka �i r �u �o n’ �ul �o ejide g �i ruo �ot �ut �u awa.�`
O b �u ot´u ah �u ka �o na-ad �i g �i? N’ah �ir �i a d �i ebe a, dee ihe unu na-
am �u n’ �ul �o akw �ukw �o nke na-akacha esiri g �i ike.
ı ......................................................................................................
Ma elegh �i anya, papa g �i, mama g �i na nd �i nk �uzi g �i agwasie-la g �i ike ka �i gbal �isikwuo ike na ya. Ya b �ur �u ot
´u ah �u, ihe ha bu
n’obi ab �ugh �i ime ka ihe siere g �i ike! Naan �i ihe ha ch �or �o b �u kai mee ihe niile i nwere ike ime. N’ihi ya, g �in �i ka �i ga-eme ma�o b �ur �u na ha agwakata g �i okwu, ya ad �izie g �i ka �
`o kaara g �i mma
�ikw �us �i? �O b �ur �u na i jiri ezi ngw´a �or �u, �i ga-as �upe �uz �o n
´a nsogbu
ah �u yiri ok´e �oh �ia. Olee ngw
´a �or �u nd �i �i ga-eji?
˘ Ngwa �or �u nke mb �u: Ile �im �u ihe anya �oma. �O ga-esiri g �iike ime nke �oma n’ �ul �o akw �ukw �o ma �o b �ur �u na �i na-ele �im �u iheanya �oj �o �o. N’ihi ya, gbal �ia ka i chebara ihe niile echiche. P �olonyeozi b �
´u Onye Kra �ist dere, s �i: “Onye na-ak �o ubi kwes �ir �i �ik �o
ubi ma nwee olileanya, onye na-az �ochakwa mkp �ur �u kwes �ir �iime ot
´u ah �u ma nwee olileanya na ya ga-eri ya.”—1Nd �i K �or �int
9:10.
Ihe mere onye �or �u ubi ji ar �u-si �or �u ike b �u na o nwere olile-anya na �o ga-ar �up �uta ihe barauru. Ma o nwere ike �o gagh �iad �ir �i g �i mfe �ih �u uru �i ga-erite ma�i gbal �isie ike n’ihe �uf �od �u �i na-am �u n’ �ul �o akw �ukw �o. N’ihi g �in �i?N’ihi na �o b �ugh �i ihe niile �i na-am �u n’ �ul �o akw �ukw �o nwere ikeiyi ihe baara g �i uru—nke ka nke,
Olee ot´u m ga-esi mekwuo nke �oma n’ �ul �o akw �ukw �o? 115
�Igh �o agh �ugh �o ulenwere ike ime ka nd �immad �u ghara �it �ukwas �ig �i obi, meekwa ka�i ghara �im �uta ihen’ag �umakw �ukw �o g �i.Nke ka nke, �o ga-emebiad �im n
´a mma g �i na
Chineke.—Ilu 11:1.
�`I MA NA . . . ?
ugbu a. N’agbanyegh �i nkeah �u, �o b �ur �u na �i m �u �o ihed �i iche iche, �o ga-eme ka�i gh �ota ihe na-eme n’ �uwa.�O ga-enyere g �i aka ‘ �igh �o
ihe niile n’ebe �ud �i mmad �uniile n �o,’ mee ka i nweeike �igwa nd �i si n’ebed �i iche iche okwu. (1 Nd �i
K �or �int 9:22) Ma �´o d �igh �i ihe �oz �o, �o ga-eme ka ot
´u i si eche
echiche ka mma, nke ga-emecha baara g �i uru.
˘ Ngwa �or �u nke ab �u �o: Ile ike g �i anya �oma. �Ul �o akw �ukw �onwere ike ime ka a mata ihe �i na-amad �igh �i na �i ga-emeli. P �oldeere Timoti, s �i: “Mee ka onyinye Chineke nke d �i n’ime g �i . . .nwuo d �i ka �ok �u.” (2 Timoti 1:6) O doro anya na a h �op �utaraTimoti ije ozi p �ur �u iche n’ �ogbak �o Nd �i Kra �ist. Ma o kwes �ir �iiji ike Chineke nyere ya, ya b �u, “onyinye” o nyere ya, na-emeihe bara uru, ka �o ghara �ila n’iyi ma �o b �u b �ur �u ihe furu �oh �ia.N’eziokwu, Chineke esigh �i n’eluigwe b �ia nye g �i nk
`a i ji am �u
ihe n’ �ul �o akw �ukw �o. Ma, i nwere nk`a d �i iche na nke nd �i �oz �o.
�Ul �o akw �ukw �o nwere ike inyere g �i aka �imata na i nwere nk`a
�i na-amabugh �i na i nwere, meekwa ka �o ka mma.
Ejila aka g �i egbu onwe g �i site n’iche na o nwegh �i ihe ga-eme ka i mekwuo nke �oma. �O b �ur �u na �i malite iche ihe na-ad �i-gh �i mma banyere nk
`a i nwere, wep �u echiche ah �u n’obi g �i ma
chewe ihe d �i mma. D �i ka ihe at �u, mgbe nd �i mmad �u s �ir �i na P �ol
E nwere ike iji �iga �ul �oakw �ukw �o t �unyere
�is �upe �uz �o �i ga-esi ap �utan’ok
´e �oh�ia—ma �i ga-emeli
ha ab �u �o ma i jiri ezigbongw
´a �or �u
G �UKWUO BANYERE ISIOKWU A N’AKW �UKW �OG �UKWUO BANYERE ISIOKWU A N’AKW �UKW �O
ND�I NA-ETO ETO NA-AJ �U, NKE 1, ISI NKE 18ND�I NA-ETO ETO NA-AJ �U, NKE 1, ISI NKE 18116
amagh �i okwu ekwu, ma elegh �i anya n’enwegh �i ezi ihe kpata-ra ya, �o s �ir �i ha: “ �O b �ur �ugod �i na ab �ugh �i m �ok
`a n’ikwu okwu,
n’ezie, ad �igh �i m ot´u ah �u n’ihe �om �uma.” (2 Nd �i K �or �int 10:10;
11:6) P �ol ma na e nwere ebe ya na-anagh �i eme nke �oma. Ma,�o makwa na e nwere ebe ya na-eme nke �oma.
G �inwa kwan �u? Olee ebe �i na-eme nke �oma? �O b �ur �u nao nwegh �i nke i chetara, j �ugod �i onye toro eto �i t �ukwas �ir �i obi.�Ud �i enyi ah �u nwere ike inyere g �i aka �imata ebe �i na-eme nke�oma nakwa ot
´u �i ga-esi mee ka �o baara g �i uru.
˘ Ngwa �or �u nke at �o: �Im �u ihe nke �oma. O nwegh �i ot´u
mmad �u ga-esi na-eme nke �oma n’ �ul �o akw �ukw �o ma �o b �ur �una �o nagh �i am �usi ihe ike. Mee elu mee ala, i kwes �ir �i �im �uihe. N’ezie, e nwere ike e kwuweokwu kwute “ �im �u ihe,” �uj �o ab �iag �i. Ma, cheta na �im �u ihe barauru. N’eziokwu, o nwere ike �it �og �i �ut �o ma i tinyekwuo mgbal �i.
Ma �o b �ur �u na �i ga na-am �uihe nke �oma, i kwes �ir �i �ihazi ogeg �i ahazi. Chetakwa na ugbu a�i ka b �u nwa akw �ukw �o, �im �u ihekwes �ir �i �ib �u ihe mb �u. N’ezie,Ba �ib �ul kwuru na e nwere“oge �ich �i �och �i” na “oge �iw �u-li elu.” (Ekliziastis 3:1, 4; 11:9)N’ihi ya, d �i ka �ot �ut �u nd �i na-eto
‘‘ M na-ah �u na �o na-eme nd �i �ogb �o m.Otu ha sina-am �u ihe n’ �ul �o akw �ukw �o b �ukwa otu ha siam �u ihe met �utara ofufe Chineke. Nd �ina-am �utagh �i otu e si am �u ihe n’ �ul �o akw �ukw �oanagh �i enwecha mmas �i n’ �om �um �u Ba �ib �ulonwe onye.
’’—Sylvie
Olee ot´u m ga-esi mekwuo nke �oma n’ �ul �o akw �ukw �o? 117
Mgbe �i na-am �u ihe,buru �uz �o lebat �u anya
n’ihe �i ch �or �o �im �u, ka�i mata ihe �i na-aga �im �u.Ihe �oz �o �i ga-eme b �u,gbal �ia ichep �uta aj �uj �u nd �ie nwere ike inweta az �izaha n’isiokwu nke �o b �ula.G �uzie ihe �i ch �or �o �im �u,ch �o �o ebe b �
´u az �iza ha.
N’ikpeaz �u, lee ma�`ı ga-echeta ihe �i g �ur �u.
ND �UM �OD �U �
eto na-eme, i nwere ike iwep �uta oge �i ga-eji na-at �ur �u nd �u.�MaEkliziastis 11:4 d �or �o aka n
´a nt �i, s �i: “Onye na-ele ifufe agagh �i
agha mkp �ur �u; onye na-ele´ıgw
´e ojii agagh �ikwa ewe ihe ubi.”
G �in �i ka i kwes �ir �i �im �uta n’amaokwu a? Buru �uz �o g �u �o akw �ukw �otupu g �i agawa igwuri egwu. Echegbula onwe g �i— �i ga-enwetaoge �i ga-eji mee ha ab �u �o!
Ihe Ga-enyere G �i Aka �Ir �u Ihe Nd �i Nk �uzi NyereG �i Ka �I R �u �o n’ �Ul �o
G �in �i ka �i ga-eme ma �o b �ur �u na ihe nd �i nk �uzi nyere g �ika �i r �u �o n’ �ul �o kar �ir �i akar �i? O nwere ike �id �i g �i ot
´u �o d �i otu
nwa agb �ogh �o d �i af �o iri na asaa aha ya b �u Sandrine, b �´u onye
France. �O s �ir �i: “Kwa abal �i, ana m eji ihe ruru awa ab �u �oma �o b �u at �o ar �u ihe nd �i nk �uzi nyere any �i ka any �i r �u �o n’ �ul �o,
� �I ch �o �o �ig �ukwu banyere nt �ur �und �u, g �u �o Nkebi nke 8 n’akw �ukw �o a.
=“Onye na-ele ifufe agagh �i agha mkp �ur �u;
onye na-ele´ıgw
´e ojii agagh �ikwa
ewe ihe ubi.”—Ekliziastis 11:4.˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
N’ule �oz �o m ga-ele, m ch �or �o inwe �������� n’ihe �om �um �u:
..........................................................................................................................
Ihe m ga-agbal �isi ike ime nke ga-enyere m aka imekwu nke�oma n’ihe �om �um �u ah �u b �u:
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
Ihe m ch �or �o �ij �u papa m ma �o b �u mama m banyereihe �om �um �u a b �u
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
ihe m ga-eme!
ı
Olee ot´u m ga-esi mekwuo nke �oma n’ �ul �o akw �ukw �o? 119
Ch �ota ebe �i ga-an �o na-am �u ihe. O kwes �ir �i
�ib �u ebe ihe �o b �ula na-agagh �i ad �op �u g �i uche.Ya kwe g �i, buru teb �ul. Gbany �u �oTV.
Buru �uz �omee ihe nd �i kamkpa. Ebe �o b �u na
�ul �o akw �ukw �o �i na-aga d �i mkpa, kpebisie ikena �i gagh �i agbanye TV ma �o b �ur �u na �i r �ucha-begh �i ihe nd �i nk �uzi nyere g �i ka �i r �u �o n’ �ul �o.
As �ilamgbe emere. Kwuo kp �omkwemmgbe �i ga-ar �u ihe nd �i nk �uzi nyere g �i ka �i r �u �on’ �ul �o, jisie ike r �u �o ya mgbe ah �u.
Dep �uta usoro �i ga-eji ar �u ya. Kpebienke �i ga-ebu �uz �o r �u �o, nke ga-eso ya, na nd �i
�oz �o. Dee ha niile n’akw �ukw �o, deekwa oge
�i ga-eji r �u �o nke �o b �ula. Kagbuo nke �o b �ula
�i r �uchara.
�I r �ut �u, g �i ezurut �u ike. �I r �ukata, isi gbawag �i ghara ghara, kw �us �i zurut �u ike. Ma ngwangwa i zuchara ike, laghachi n’ihe �i na-ar �u.
Kaobi sie g �i ike na �i ga-emenke �oma.Che-ta na ihe na-emekar �i ka nwa akw �ukw �o na-eme nke �oma b �u �ig �usi akw �ukw �o ike, �o b �ucha-gh �i inwe isi akw �ukw �o. �I ga-emeli nke �oman’ �ul �o akw �ukw �o. Gbal �isie ike, �o ga-abara g �i uru.
m na-emekwa ot´u ah �u n
´a ngw �us �i izu.” N’obodo �uf �od �u, �um �u
akw �ukw �o na-eji ihe kar �ir �i awa ole ah �u ar �u nke ha. Olee ot´u
�i ga-esi ar �ucha ha niile? Gbal �ia mee ihe nd �i a t �ur �u aro ha napeeji nke119.
Wep �u Ihe N �ochiiri G �i �Uz �oMgbe P �ol na-enye Timoti nd �um �od �u banyere inwe �oganihu
n’ijere Chineke ozi, o deere ya, s �i: “Na-echebara ihe nd �i a echi-che; na-etinye obi g �i dum na ha, ka �oganihu g �i wee p �uta
`ıh
`e
n’ebe mmad �u niile n �o.” (1Timoti 4:15) N’otu aka ah �u, �i gbal �isieike, nd �i mmad �u ga-ah �u �oganihu �i na-enwe n’ �ul �o akw �ukw �o.
Cheta ihe at �u ah �u e ji malite isiokwu a. �O b �ur �u na �i t �or �oat �o n’ime ok
´e �oh �ia, �i ga-ach �o ngw
´a �or �u kwes �ir �i ekwes �i, ya b �u,
mma �i ga-eji as �upe �uz �o �i ga-esi ap �uta. Ot´u ah �u ka �ul �o akw �u-
kw �o d �i. Kama ikwe ka ihe papa g �i na mama g �i na nd �i nk �uzi g �ich �or �o ka i mee gw �u g �i ike, jiri ngw
´a �or �u at �o nd �i a k �owara n’isi-
okwu a mee ka i nwee ihe �iga nke �oma n’ �ul �o akw �ukw �o. Ka�i na-emekwu nke �oma, obi ga-ad �i g �i �ut �o na i ji ngw
´a �or �u nd �i
ah �u r �u �o �or �u!
N’ISIOKWU ANY �I �OZ �O Ka e were ya na a na-ach �o g �i okwu, d �i ka`a ga-as �i na nsogbu �i na-enwe n’ �ul �o akw �ukw �o ezubegh�i.Olee ihe �i ga-eme?
120 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
˘ G �in �i mere i ji kwes �i �igbal �isi ike n’ihe �i na-am �un’ �ul �o akw �ukw �o?
˘ Olee oge ga-akara g �i mma iji na-ag �u akw �ukw �oma �o b �u na-ar �u ihe nd �i nk �uzi nyere g �i r �u �o n’ �ul �o?
˘ N’ �ul �o unu, olee ebe kacha mma �i ga-an �o na-ag �uakw �ukw �o, na-ar �ukwa ihe nd �i nk �uzi nyere g �i r �u �on’ �ul �o?
˘ Olee ot´u �i ga-esi mee ka egwuregwu na nt �ur �und �u
ghara ime ka �i daa n’ule?
G �IN �I KA I CHERE?
14
Olee ot´u m ga-esi chebe
onwe m n’ �ul �o akw �ukw �o?Kanye akara n’eziokwu ma �o b �u n’ �ugha n’okwu nd �i a:
1. Naan �i otu e si ach �o mmad �u okwu b �uimet �u onye ah �u aka.
ıO Eziokwu
O �Ugha
2. Naan �i otu e si egwusa mmad �u egwure-gwu iberiibe b �u imet �u onye ah �u aka.
O Eziokwu
O �Ugha
3. �Um �u agb �ogh �o nwekwara ike �ich �ommad �u okwu ma �o b �u gwusammad �u egwuregwu iberiibe.
O Eziokwu
O �Ugha
4. �O b �ur �u na a na-ach �o g �i okwu ma �o b �una-egwusa g �i egwuregwu iberiibe,
�o d �igh �i ihe �i ga-emeli.O Eziokwu
O �Ugha
KWA �ub �och �i, �uj �o na-at �u �ot �ut �u nde �um �u akw �ukw �o a na-ach �ookwu n’ �ul �o akw �ukw �o. Otu nwa okorob �ia aha ya b �u Ryan kwuru,s �i: “Ah �
´u a na-emekpa m na-eme ka nkeji iri na ise m na-an �o
n’ �ugb �oala yie �ot �ut �u awa. Nd �i na-ach �o m okwu kpar �ikata m, haar �usawa m ar �ur �uala.” A na-egwusa nd �i na-eto eto nd �i �oz �o egwu-regwu iberiibe. Otu nwa agb �ogh �o aha ya b �u Anita kwuru, s �i:“Otu nwa okorob �ia a ma ama b �iakwutere m na paseeji maliteibighar �i m aka n’ah �
´u. Emedara m obi gwa ya ka �o kw �us �i ibi m
aka n’ah �´u, ya akp �ochie nt �i. O chere na ihe m gwara ya esigh �i m
n’obi.”E nwere nd �i na-eto eto �um �u klas ha na-enye nsogbu mgbe
ha n �o n’ �Intanet.`
E nyet �ula g �i nsogbu? �O b �ur �u ot´u ah �u, olee ihe
�i ga-eme? E nwere �ot �ut �u ihe �i ga-eme! Ma, ka any �i burugod �i �uz �ot �ulee ihe nd �i ah �u e kwuru n
´a mmalite isiokwu a, mata nke b �
´u ezi-
okwu ma �o b �u �ugha.1. �Ugha. �Ot �ut �u nd �i na-eji �on �u ach �o nd �i mmad �u okwu,
�o b �ugh �i aka. Iyi egwu, mkpar �i, na �ikwa emo socha n’ �ich �ookwu.
2. �Ugha. �Ob �una �ija mmad �u mma iji kpalie ag �u �u mmek �o-ah �u, okwu njak �ir �i r �ur �u ar �u, mmad �u ile onye na-ab �ugh �i nwokema �o b �u nwaany �i ibe ya anya �oj �o �o socha n’igwusa mmad �u egwu-
regwu iberiibe.3. Eziokwu. Ma nwoke ma
nwaany �i nwere ike �ich �o mma-d �u okwu ma �o b �u gwusa mmad �uegwuregwu iberiibe.
4. �Ugha. E nwere ihe �i ga-emeli ka �i kw �us �i nsogbu ah �u.Ka any �i t �ulee ot
´u i nwere ike isi
mee ya.
Ot´u �I Ga-esi Emeri
Onye Na-ach �o G �i Okwu—N’Emet �ugh �i Ya Aka
�Uf �od �u nd �i na-ach �o okwu nwe-re ike �ikpachara anya kpasuo g �i
G �UKWUO BANYERE ISIOKWU A N’AKW �UKW �OG �UKWUO BANYERE ISIOKWU A N’AKW �UKW �O
ND�I NA-ETO ETO NA-AJ �U, NKE 1, ISI NKE 18ND�I NA-ETO ETO NA-AJ �U, NKE 1, ISI NKE 18122
Iyi uwe`ot
`u �oj �o �o ma �o b �u
uwe b´u akara ha nwere
ike ime ka e mer �u �o g �iah �
´u. Otu nwa okorob �ia
n �obu n’`ot
`u �oj �o �o kwuru,
s �i: “ �O b �ur �u na mmad �uejiri ejiji any �i, ma�o b �ugh �i onye
`ot
`u any �i,
o nwere ike ime ka�o baa n
´a nsogbu. Ihe
�o ga-eme b �u �ibata n’`ot
`u
any �i, ma �o b �u e mer �u �oya ah �
´u.”
�`I MA NA . . .?
iwe ka ha h �u ihe �i ga-eme. Ma Ba �ib �ul nyere ezi nd �um �od �u, s �i:“Ad �ila ngwa n
´a mm �u �o g �i �ib �u onye a kpasuru iwe.” (Ekliziastis
7:9) Nke b �´u eziokwu b �u na ‘iji ihe �oj �o �o akw �u �ugw �o ihe �oj �o �o’ nwe-
re ike ime ka ihe ka nj �o, ma kpatakwuo nsogbu. (Nd �i Rom12:17) Oleezi ot
´u �i ga-esi emeri onye na-ach �o g �i okwu n’emet �u-
gh �i ya aka?Ch �ifuo okwu ya n’ �och �i. �O b �ur �u na ihe mere onye ah �u ji gwa
g �i okwu �oj �o �o b �u ka a ch �ia �och �i, gbal �ia ch �ifuo ya n’ �och �i kama iweiwe. Otu nwa okorob �ia aha ya b �u Eliu kwuru, s �i: “Mgbe �uf �od �u,ihe �i ga-eme mgbe a gwara g �i okwu �oj �o �o b �u ileghara ya anya.”�O b �ur �u na �och �o okwu ach �op �uta na �o d �igh �i ihe i ji okwu ya kp �o-
r �o, o nwere ike �ikw �us �i inye g �i nsogbu.
Na-ad �i nway �o �o. Ba �ib �ul kwuru, s �i: “Az �iza d �i nro na-eme ka�on �uma laa.” (Ilu 15:1) �Och �o okwu anagh �i at �u anya ka a gwa yaokwu d �i nro. Okwu d �i nro nwekwara ike ime ka ike gw �u ya.N’eziokwu, njide onwe onye ga-enyere mmad �u aka �igbank �it �i mgbe a na-agwa ya okwu�oj �o �o. Ma, �o ka mma ime ot
´u
ah �u mgbe niile. Ilu 29:11 kwu-ru, s �i: “Onye nzuzu ad �igh �i eji-de mm �u �o ya ma �ol �i, ma onyemaara ihe na-ejideru ya n’isi.”�Id �i nway �o �o b �u ihe e ji ama di-mkpa. Onye d �i nway �o �o anagh �iat �u �uj �o, ma �och �o okwu na-at �u-kar �i �uj �o, na-ewekar �i iwe ma na-eme ka
`o siri ike. N’ihi ya, Ba �ib �ul
‘‘ �O b �ur �u na �i ma na �og �u ga-ada, etinyelaaka, kama lawa. �Uf �od �u na-an �o ka ha h �u ihega-eme, �o b �u mgbe ah �u ka ha na-aba nansogbu.
’’—Jairo
Olee ot´u m ga-esi chebe onwe m n’ �ul �o akw �ukw �o? 123
�O b �ur �u na mmad �una-ach �o g �i okwu, �uj �oat �ula g �i, ma al �ula �og �u.Gwa onye ah �u hoo haa ka�o kw �us �i �ich �o g �i okwu. Jirinway �o �o si ebe ah �u p �u �o.�O b �ur �u na �o kw �us �igh �i,
k �o �or �o ya nd �i �oz �o.
ND �UM �OD �U �
kwuru, s �i: “Onye na-ad �igh �i ewe iwe �os �o �os �o d �i mma kar �ia dike.”—Ilu 16:32.
Chebe onwe g �i. �O b �ur �u na ihe esie ike, i nwere ike isi ebeah �u p �u �o. Ilu 17:14 kwuru, s �i: “Tupu esemokwu amalite, si n’ebeah �u p �u �o.” N’ihi ya, �o b �ur �u na �i h �u na a ga-emer �u g �i ah �
´u, si
ebe ah �u p �u �o. �O b �ur �u na i nwegh �i ike isi ebe ah �u p �u �o, i nwere ike�igbal �i ka a ghara imer �u g �i ah �
´u.
K �o �or �o ya nd �i �oz �o. Papa g �i na mama g �i kwes �ir �i �ima ihe na-emen �u. Ha nwere ike inye g �i nd �um �od �u ga-abara g �i uru. D �i ka iheat �u, ha nwere ike �igwa g �i ka �i k �o �or �o ya onye nk �uzi g �i ma �o b �uonye na-enye �um �u akw �ukw �o nd �um �od �u. Obi kwes �ir �i isi g �i ike napapa g �i na mama g �i na nd �i nk �uzi nwere ike iji amamihe dozieokwu ah �u, ka �i ghara �ibanyekwu n
´a nsogbu.
G �in �i b �u isi ihe any �i na-ekwu? �Och �o okwu agagh �i emeri g �i ma�o b �ur �u na i megh �i ihe �o t �ur �u anya ya. N’ihi ya, ekwela ka �o kpa-suo g �i iwe. Kama, merie ya site n’ime ihe nd �i ah �u e kwuru.
Ihe I Kwes �ir �i Ime Mgbe A Na-egwusa G �iEgwuregwu Iberiibe
�O b �ur �u na a na-egwusa g �i egwuregwu iberiibe, i kwes �ir �i iweiwe! Ma aj �uj �u b �u, Olee ihe �i ga-eme? E nwere �ot �ut �u ihe �i ga-eme!Lee �uf �od �u n’ime ha.
Iwe iwe mgbe a na-ach �og �i okwu yiri �iw �unye mman �u�ok �u n’ �ok �u
Gwa onye ah �u hoo haa na �i ch �ogh �i egwuregwu iberiibeah �u. �O b �ur �u na �i gwagh �i nd �i na-egwusa g �i egwuregwu iberiibehoo haa na �i ch �ogh �i ya, ha nwere ike iche na i kwela ma �o b �u-kwan �u na i nwere ike ikwe. N’ihi ya, ka ee e i kwuru b �ur �u ee e.(Matiu 5:37) �O b �ur �u na �i ch �it �u �och �i ma �o b �u mee ka �
`ı na-eme ihe-
re n’ihi egwuregwu iberiibe mmad �u gwusara g �i, o nwere ike imeka o chee na i nwere mmas �i. Gwa ya hoo haa na �i ch �ogh �i ya.�O b �u ot
´u kacha mma �i ga-esi chebe onwe g �i!
Gosi na iwe na-ewe g �i. Otu nwa agb �ogh �o aha ya b �u Anitakwuru banyere onye na-enye ya nsogbu, s �i: “Eji m olu ike baa-ra ya mba n’ihu nd �i enyi ya, gwa ya ka �o GHARA igwusa m �ud �iegwuregwu ah �u �oz �o!” G �in �i si n’ime ya p �uta? “Nd �i enyi ya nii-le ch �ir �i ya �och �i. �O kw �us �it �ur �u �it �up �ur �u m �on �u, ma mgbe aba-l �i ole na ole gachara, �o r �i �or �o m ar �ir �i �o n’ihi ihe ah �u o mere.
Olee ot´u m ga-esi chebe onwe m n’ �ul �o akw �ukw �o? 125
Ach �ula nwokema �o b �u nwaany �i. �O b �ur �u na �i na-ach �unwoke ma �o b �u nwaany �i, �i na-akp �o nd �i mmad �u
`ok
`u igwusa g �i
egwuregwu iberiibe. Ba �ib �ul j �ur �u, s �i: “Mmad �u �`o p �ur �u �ig �unye
�ok �u n’obi ya, uwe ya aghara ire �ok �u?” (Ilu 6:27) N’eziokwu,�ich �u nwoke ma �o b �u nwaany �i b �u iji �ok �u egwuri egwu.
Kpachara anya n´a nd �i g �i na ha na-akpa.Nd �i mmad �u
ga-ewere ya na`agw
`a nd �i enyi g �i na-akpa ka �i na-akpa. Otu
nwa agb �ogh �o aha ya b �u Carla kwuru, s �i, “ �O b �ur �u na nd �i g �i naha na-akpa b �u nd �i �ud �i okwu ah �u na-ad �i mma ma �o b �u nd �i na-ach �o ka a na-ah �u ha, a ga na-egwusa g �i egwuregwu iberiibe.”—1 Nd �i K �or �int 15:33.
Kpachara anya n’ot´u i si eji ejiji. Iyi uwe na-ad �igh �i mma
na-egosi na �i ch �or �o ka onye na-ab �ugh �i nwoke ma �o b �u nwaa-ny �i ibe g �i ch �uwa g �i—ha ga-ach �uwa g �i.—Nd �i Galeshia 6:7.
Meekahamata na �i b �u OnyeKra �ist. I mee ot´u ah �u, ha
ga-at �u anya ka �i na-akpa`agw
`a Onye Kra �ist.—Matiu 5:15, 16.
ihe �i ga-eme ka a ghara igwusa g �iegwuregwu iberiibe
O mechad �ir �i nyere m aka mgbe onye �oz �o gbal �ir �i inye m nso-gbu.”
�O b �ur �u na �i gwa ya ma o kwegh �i, si ebe ah �u p �u �o. O nwe-d �ir �i ike �ika mma ka �i gbaa �os �o. �O b �ur �u na i nwegh �i ike isi ebe ah �up �u �o, i kwes �ir �i ichebe onwe g �i ka �o ghara �ibagide g �i. (Diuter �on �omi22:25-27) Otu nwa agb �ogh �o b �
´u Onye Kra �ist kwuru, s �i: “Mgbe
otu nwa okorob �ia ch �or �o ijide m, esuru m ya ezigbo aka ma si ebeah �u gbap �u!”
K �o �or �o ya onye �oz �o. Otu nwa agb �ogh �o d �i af �o iri na isii ahaya b �u Adrienne kwuru, s �i: “ �O b �u ihe m mechara mee. Mgbeotu nwa okorob �ia m chere na �o b �u ezigbo enyi m nyegide-re m nsogbu ka m �u na ya nwee mmek �oah �u, agwara m papa mna mama m ka ha gwa m ihe m ga-eme. Ka m na-as �i yamba, ot
´u ah �u ka �o n �ogidere na-enye m nsogbu, d �i ka
`a ga-
as �i na �o b �u egwuregwu.” Papa na mama Adrienne nyere ya
=“ �O b �ur �u na o kwere omume, �o b �ur �uhaala na
�o d �i unu n’aka, unu na mmad �u niiled �ir �i n’udo.”—Nd �i Rom 12:18.
˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
�O b �ur �u na mmad �u ach �o �o �ikpar �i m ma �o b �u �ikpasu m iwe,ihe m ga-eme b �u
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
Iji gbaara nsogbu �os �o, ihe m ga-eme b �u
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
Ihe m ch �or �o �ij �u papa m ma �o b �u mama m banyereokwu a b �u
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
ihe m ga-eme!
ı
nd �um �od �u bara uru, nkenyeere ya aka imeri nso-gbu ah �u. O doro anya napapa g �i na mama g �i nwe-kwara ike inyere g �i aka.
Ime ihe i kwes �ir �i imemgbe a na-ach �o g �i okwuma �o b �u na-egwusa g �iegwuregwu iberiibe ad �i-gh �i mfe. Ma cheta mgbe niile na nd �i na-eto eto b �
´u Nd �i Kra �ist
nwere ihe ha ga-eme mgbe a na-ach �o ha okwu; ha ekwes �igh �iikwe ka e gwusa ha egwuregwu iberiibe ma �o b �u ka e jiri ya rataha. �O b �ur �u na i mee ihe nd �i ah �u e kwuru, �i ga-emeri nsogbu nd �iah �u.
Gwa onye na-egwusag�i egwuregwu iberiibe
ka �o hap �u g �i aka!
N’ISIOKWU ANY �I �OZ �O Nsogbu nd �i �ogb �o g �i na-enye g �i b �u otun’ime nsogbu kacha sie ike i kwes�ir �i imeri. M �uta ot
´u �i ga-esi
jiri obi ike merie ya.
Olee ot´u m ga-esi chebe onwe m n’ �ul �o akw �ukw �o? 127
˘ G �in �i ka �i ga-eme ka i nwekwuo obi ike na`ugw
`u,
nke nwere ike ime ka nd �i mmad �u ghara �ich �o g �iokwu?
˘ G �in �i ka �i ga-eme ma e gwusa g �i egwuregwuiberiibe? (Chee echiche ihe nd �i nwere ike imeeme na ihe �i ga-eme.)
˘ G �in �i mere i kwes �igh �i �igba nk �it �i ma e gwusawa g �iegwuregwu iberiibe?
G �IN �I KA I CHERE?
ND �I mmad �u na-ach �okar �i �id �i ka ibe ha. Nsogbu nd �i �ogb �ommad �u na-enye ya na-emekar �i ka onye ah �u ch �o �o ime ihe nd �i�oz �o na-eme. D �i ka ihe at �u, �o b �ur �u na papa g �i na mama g �ib �u Nd �i Kra �ist, ha ak �uzierela g �i na omume nd �i d �i ka �ikwa ikona �i
˙n �u ok
´e mmanya ad �igh �i mma. (Nd �i Galeshia 5:19-21) Ma,
�ot �ut �u nd �i �ogb �o g �i na-agwa g �i ka i soro ha na-eme omume nd �iah �u.
`I chere na ha chebaara omume nd �i ah �u echiche ma jiri
aka ha kpebie na ha ga na-eme ya? �O b �uchagh �i ot´u ah �u. �Ot �u-
15
Olee ot´u m ga-esi merie
nsogbu nd�i �ogb �o mna-enye m?
“A ga-anwa g �i �ot �ut �u �onw �unwa n’ �ul �o akw �ukw �o, ya b �u,ka �i n �u �o s �iga, �ogw �u ike ma �o b �u nwee mmek �oah �u r �ur �uar �u. �I ma na ihe ah �u nd �i �ogb �o g �i ch �or �o ka i mee b �u ihenzuzu. Ma ka oge na-aga, ya ad �i g �i ka ı soro ha.”—Eve.
128 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
t �u mgbe, �o b �u nd �i �oz �o k �uziiri ha ya. Ha ch �or �o ka ha na nd �i�oz �o d �ir �i n
´a mma, �o b �u ya mere ha ji kwe ka nd �i �oz �o k �uziere ha
ihe ha ga na-eme. �`I na-eme ka ha? Ka �
`ı na-agbagidesi �ukw �u
ike n’ala mee ihe �i ma ziri ezi?
�O d �i otu mgbe Er �on, nwanne Mozis, mere ihe nd �i mmad �ugwara ya. Mgbe �um �u Izrel gbara ya gburugburu, gwa ya kao meere ha chi, o mere ihe ha gwara ya! ( �Op �up �u 32:1-4) Che-god �i echiche, onye a b �u nwoke gakwuuru Fero, kaa obi zie yaozi Jehova ziri ya. ( �Op �up �u 7:1, 2, 16) Ma mgbe �um �u Izrel ibeya nyere ya ezigbo nsogbu, o mere ihe ha gwara ya. O doroanya na �o kaara ya mfe �ikata obi gakwuru eze Ijipt kar �ia �ij �uime ihe nd �i Izrel ibe ya ch �or �o!
G �inwa kwan �u? �`
O na-esiri g �i ike ime ihe �i ma ziri ezi?�`I ch �or �o imeri nsogbu nd �i �ogb �o g �i na-enye g �i n’at �ugh �i ha �uj �o?�I ga-emeli ya! Ihe d �i mkpa �i ga-eme b �u ibu �uz �o mata ihe na-ach �o ime ma kpebie ihe �i ga-emetupu o mewe. Lee ihe an �o ga-enyere g �i aka.
1. Mata ihe nwere ike ime.(Ilu 22:3) �Ot �ut �u mgbe, i nwe-re ike �imata nsogbu na-aga �ib �ia.D �i ka ihe at �u, ka e were ya na�i h �ur �u ebe �um �u akw �ukw �o ibeg �i n �o na-a
˙n �u s �iga. �
`O d �i g �i ka ha
ga-enye g �i s �iga ah �u ka �i˙n �u �o?
�O b �ur �u na �i mata ihe na-aga ime,�i ga-ekpebi ma �
`ı ga-esi ebe ah �u
ma �o b �u ebe �oz �o gafere.
=“Onye ya na nd �i maara ihe na-eje ije ga-ama
ihe, ma ihe agagh �i agaziri onye ya na nd �inzuzu na-emek �o ihe.”
—Ilu 13:20.
˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
Olee ot´u m ga-esi merie nsogbu nd �i �ogb �o m na-enye m? 129
�I gachaa �ul �o akw �ukw �o,g �i na �ot �ut �u �um �u klasunu agagh �i ah �u anyamgbe otu af �o gachara.�Ot �ut �u n’ime ha nwed �ir �i
ike ichefu aha g �i. Ma nd �iezin �ul �o unu, na nke kanke, Jehova Chineke,ga-ach �o ka ihe d �ir �i g �imma mgbe niile.—Ab �u�Oma 37:23-25.
�`I MA NA . . . ?
2. Chee Echiche. (Nd �i Hibru 5:14) I nwere ike j �u �o onweg �i, s �i: ‘ �O b �ur �u na m soro ha mee ihe a, olee ot
´u obi ga-
ad �i m ma e mechaa?’ N’eziokwu, nd �i �ogb �o g �i nwere ike �ih �u g �in’anya mgbe ah �u. Ma, olee ot
´u obi ga-emecha d �i g �i ma g �i na
papa g �i na mama g �i ma �o b �ukwan �u g �i na Nd �i Kra �ist ibe g �in �or �o? �
`I ch �or �o imebi ad �im n
´a mma g �i na Chineke naan �i ka
i mee ihe ga-at �o �um �u klas unu �ut �o?
3. Kpebie Ihe �I Ga-eme. (Diuter �on �omi 30:19) Mee elumee ala, nd �i ohu Chineke niile ga-ekpebi ma h
`a ga-ekwes �i
nt �ukwas �i obi ma nweta ng �ozi ga-esi na ya p �uta, ma �o b �u naha agagh �i ekwes �i nt �ukwas �i obi ma taa ah �uh �u ga-esi na yap �uta. Mmad �u d �i ka Josef, Job, na Jiz �os mere ihe d �i mma, ebeKen, Is �o, na Judas mere ihe na-ad �igh �i mma. Ugbu a, o ruolag �i n’aka. G �in �i ka �i ga-eme?
4. Mee Ihe I Kpebiri. I nwere ike iche na �o b �u ebe aka okwu kacha sie ike. �O b �ugh �i eziokwu! �O b �ur �u nai chebarala ihe ga-esi na ya p �uta echiche ma kpebie ihe �i ga-eme, �o ga-ad �ir �i g �i mfe ikwu ya ekwu— �o ga-abakwara g �i uru.(Ilu 15:23) Enyela onwe g �i nsogbu— �o b �ugh �i ihe �i ga-ag �uwarand �i �ogb �o g �i Ba �ib �ul. Naan �i �is �i mba ma n �osie ike na ya ezuo-la. Ma �o b �u, �i ch �o �o ikwu ihe i kpebiri hoo haa, i nwere ikeikwu, s �i:
“Agagh �i m eso!”“Anagh �i m eme �ud �i ihe ah �u!”“Mban �u, i kwes �ir �i �ima na agagh �i m eme �ud �i ihe ah �u!”
Ihe d �i mkpa b �u ikwu okwuozugbo n’amagh �i �on �u jijiji.I mee ot
´u ah �u, o nwere ike iju
g �i anya na nd �i �ogb �o g �i ga-akw �u-s �i ozugbo inye g �i nsogbu!Ma, �
´o b �ur �ukwan �u na ha ach �i-
wa g �i �och �i? H´a s �ikwan �u g �i, “G �i-
n �id �i na-eme g �i— �`ı b �u onye �uj �o?”
Gh �ota na ihe mere ha ji ach �i g �i
G �UKWUO BANYERE ISIOKWU A N’AKW �UKW �OG �UKWUO BANYERE ISIOKWU A N’AKW �UKW �O
ND�I NA-ETO ETO NA-AJ �U, NKE 1, ISI NKE 9ND�I NA-ETO ETO NA-AJ �U, NKE 1, ISI NKE 9130
�O b �ur �u na �i ch �or �oinwekwu obi ike, g �u �oah �umah �u nd �i d �i n’akw �u-kw �o any �i banyere nd �i ohuJehova nke oge a b �
´u nd �i
kw �usiri ike n’ihe ziri ezi.
ND �UM �OD �U�
�och �i b �u ka i mee ihe ha ch �or �o. G �in �i ka �i ga-eme? T�ulee aro at �ond �i a.
˘ I nwere ike ikweta ihe ha kwuru. (“Ekwela m, ab �u m onye�uj �o!” Kwuzie n
´a nkenke ihe mere i ji j �u.)
˘ I nwere ike ime ka �o b �ugh �i g �i ka ha na-agwa, ma kwuo ihei kpebiri ime. G �i na ha esela okwu.
˘ I nwere ike �igwa ha ihe ga-eru ha n’ah �´u. Gwa ha ihe mere
i ji j �u, ma kwuo ihe ga-eme ka ha chet �u echiche. (“Echere mna unu ma ihe, unu ana-an �u s �iga!”)
�O b �ur �u na ha ka na-akpar �i g �i, si ebe ah �u p �u �o! �O b �ur �u
‘‘ �Ot �ut �u �um �u okorob �ia ma na m b �u OnyeamaJehova, ha na-akwanyekwara m ugwu. Hach �owa �ikpa �ub �ub �o na-ad �igh �i mma, hana-agwa m, s �i: ‘Mike, o nwere ihe any �i ch �or �oikwu, n’ihi ya, �i ch �o �o �ip �u, p �uwa.’
’’—Mike
( �O gafere na peeji nke135)
Ihe m ga-eme ga-enyere m aka imeri nsogbu nd �i �ogb �o mga-enye m b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
�O b �ur �u na nd �i �ogb �o m agbal �ia ime ka m mee ihe na-ad �igh �imma, ihe m ga-eme b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
Ihe m ch �or �o �ij �u papa m ma �o b �u mama m banyere okwu a b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
ihe m ga-eme!
ı
Olee �onw �unwa ha nwere ike �inwa m? �I˙
n �u s �iga.
Olee ebe ha nwere ike �in �o nwaa m? Ebe nd �i mmad �u na-anagh �i an �okar �i.
Otu onye s �i m: “Nnaa,weren �u s �iga a.Ka �uj �o �`
o na-at �u g �i?”Ihe m nwere ike ime b �u
IHE �I GA-EBU N’OBI: �O b �ur �u na ha akw �us �igh �i nsogbu ha na-enye g �i, si ebeah �u p �u �o ozugbo. �O b �ur �u na �i n �or �o ebe ah �u, ha nwere ike ime ka �i
˙n �u �o s �iga ah �u.
Dezie ihe �i ga-eme n’ohere d �i na peeji nke �oz �o.
ihe m ga-eme ma nd�i �ogb �o m nyewe m nsogbu
chee ihe ga-eme
chee
echic
he
mee
mkpebi
meeih
eikpebiri
� on� uhaga-a
k� om
ikwetana �uj �o na-at �um imeka �o b �ugh �im �igwayaokwu
Ihe at �u
G �in �i ga-eme ma ha nwata m?M ga-akpasu Jehova na nd �i
m �ur �u m iwe. Ak �onuche mga na-ap �ia m �utar �i.
�O ga-eme ka o sikwuoro mike �is �i ha mba mgbe �oz �o.
Olee ihe ga-eme ma m j �u ime ya?Ha nwere ike mawa m njak �ir �ima �o b �u k �owa m �on �u. �Uf �od �u�um �u akw �ukw �o ibe m nwere ikena-agbara m �os �o. Ma, m ga-eme ka obi t �o �o Jehova �ut �o,m ga-enwekwukwa obi ike.
Ihe mere m ga-eji aj �u b �uAma m na �o ga-ewe Jehovaiwe, marakwa na �i
˙n �u s �iga
ga-akpatara m �or �ia.
�O b �ur �u na m �u a˙n �u �o ya,
ihe kpatara ya b �uEjikeregh �i m ejikere tupu nd �i�ogb �o m enyewe m nsogbu. Imeihe ga-at �o nd �i enyi m �ut �o d �i
m �u mkpa kar �ia ime ihega-at �o Jehova �ut �o.
Ihe m ga-eme b �u
�is �i ha mba ma si ebe ah �u p �u �o.
“Ekwela m. �Uj �o na-at �u m �i
˙n �u s �iga. Ach �o-
gh �i m �ir �ia �or �ia kansaakpa ume.”
“Dewe s �iga g �i.” “Anagh �i m a˙
n �u.Echere m na �i ma ihe,
g �i ana-a˙
n �u s �iga!”
1
2
3
4
Olee �onw �unwa ha ga-anwa m? ı ........................................................
Olee ebe ha nwere ike �in �o nwaa m? ......................................................
Otu onye s �i m: ı ............................................................................Ihe m nwere ike ime b �u
G �i na papa g �i ma �o b �u mama g �i ma �o b �u enyi g �i toro eto m �ughar �ia ihe �i ga-agwa ha.
ihe m ga-eme ma nd�i �ogb �o m nyewe m nsogbu
chee ihe ga-eme
chee
echic
he
mee
mkpebi
meeih
eikpebiri
� on� uh
aga-a
k� om
ikweta �on �u �o k �or �o m ime ka �o b �ugh �i m �igwa ya okwu
Dep �utaihe a!
G �in �i ga-eme ma ha nwata m?
.............................................
.............................................
.............................................
Olee ihe ga-eme ma m j �u ime ya?
.............................................
.............................................
.............................................
Ihe mere m ga-eji aj �u b �u . . .
.............................................
.............................................
.............................................
�O b �ur �u na m �u emee ihe ha ch �or �o,ihe kpatara ya b �u . . .
.............................................
.............................................
.............................................
Ihe m ga-eme b �u . . .
.............................................
.............................................
.............................................
.............................................
................................
................................
................................
................................
................................
................................
................................
................................
................................
1
2
3
4
133
Hananaya, Mishel, na Azaraya guzo na mbara ala Dura,d �i nso na Bab �il �on. Nd �i niile n �o ha gburugburu kp �o �or �o otunnukwu ihe a kp �ur �u akp �u isiala. N’agbanyegh �i nsogbu nd �in �o ebe ah �u na-enye ha, nakwa egwu eze na-eyi ha, �um �u oko-rob �ia ah �u ekwegh �i akp �o isiala. Ha kwanyeere Nebukadneza`ugw
`u ma gwa ya hoo haa na ha agagh �i agbanweli mkpebi
ha mere ife Jehova.—Daniel 1:6; 3:17, 18.
Mgbe a d �o �or �o �um �u okorob �ia ah �u n’agha laa Bab �il �on, haka na-eto eto. Ha kwes �ir �i nt �ukwas �i obi mgbe ah �u. Haekwegh �i eri nri o nwere ike �ib �u na Iwu Chineke s �ir �i ha erila.Nke ah �u mere ka ha jikere ejikere maka �onw �unwa nd �i e me-chara nwaa ha. (Daniel 1:6-20) Ihe ihe ah �u meren �u k �uziiri hab �u na irubere Jehova isi b �u ihe mmad �u kwes �ir �i ime.
`I kpebie-
la ot´u ah �u na �i ga-akw �usi ike n’ �ukp �ur �u Chineke n’agbanyegh �i
nsogbu nd �i �ogb �o g �i ga-enye g �i? Ugbu a �i ka na-eto eto,�o b �ur �u na �i m �uta irubere Jehova isi n’ihe yiri obere ihe,�o ga-eme ka i jikere ejikere ikwes �i nt �ukwas �i obi mgbe�onw �unwa nd �i siri ike ga-emecha b �iara g �i.—Ilu 3:5, 6;Luk16:10.
ND �I M GA-E˙NOMI
Nd�i HibruAt �o
na �i n �or �o ebe ah �u, ha ga na-enye-kwu g �i nsogbu. �O b �ur �ugod �i na i si ebeah �u p �u �o, cheta na i meriela nsogbu ah �u.I kwegh �i ka nd �i �ogb �o g �i mee ka i mee iheha ch �or �o!
�Uf �od �u nd �i �ogb �o g �i nwere ike �ikpar �i g �i,gwa g �i na �o b �u onye �oz �o na-echere g �i echi-che. Ma, �o b �ugh �i eziokwu! N’eziokwu, Jeho-va ch �or �o ka �i ch �op �uta n’onwe g �i na ihe ga-aka abara g �i uru b �u ime uche ya. (Nd �i Rom12:2) N’ihi ya, ekwela ka nd �i �ogb �o g �i na-ap �i g �i ka nwa bebi. (Nd �i Rom 6:16) Meeihe �i ma na o ziri ezi!
N’eziokwu, i nwegh �i ike ime ka nd �i �ogb �og �i ghara inye g �i nsogbu. Ma i nwere ike �imaihe �i ga-eme. Gwa ha ihe i kpebiri ma n �osie ike na ya.Mee elu mee ala, �o b �u g �i ga-ekpebi ihe �i ga-eme!—J �o-sh �ua 24:15.
N’ISIOKWU ANY �I �OZ �O �`I na-ebi nd �u ihu ab �u �o?
`E nwere uru
�o ga-aba ma papa g�i na mama g�i mata?
�O b �ur �u na �i na-eme ihe �o b �ula nd�i �ogb �og �i gwara g�i, �i ga-agh �or �o ha nwa bebi
( �O malitere na peeji nke131)
Olee ot´u m ga-esi merie nsogbu nd �i �ogb �o m na-enye m? 135
˘ Olee ihe nd �i �o ga-ab �u ha mee, ihe an �o ah �u e kwurun’isiokwu a enyere g �i aka?
˘ G �in �i nwere ike ime ma �o b �ur �u na i kwe ka nd �i �ogb �o g �inwata g �i?
˘ Olee �uz �o �uf �od �u �i ga-esi emeri nsogbu nd �i �ogb �o g �ina-enye g �i?
G �IN �I KA I CHERE?
16
�O b �ur �u nam na-ebi nd �u ihu
ab �u �o,`onye ka
m kwes�ir �i �igwa?ˇ �In �ubiga mmanya oke
ˇ Iso nd �i papa g �i na mama g �i s �ir �i naha b �u nd �i enyi �oj �o �o
ˇ Ige egwu na-ad �igh �i mma
ˇ �Iga oriri na nkwari nd �i ara
ˇ G �i na onye na-ab �ugh �i nwoke ma�o b �u nwaany �i ibe g �i �ikpa na nzuzo
ˇ Ile fim a na-egosi ebe a na-eme iheike ma �o b �u omume r �ur �u ar �u, ma�o b �ukwan �u igwu egwuregwu vidioa na-eme ihe ike na ya
ˇ Ikwu okwu r �ur �u ar �u
136 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
LEE anya n’ihe nd �i ah �u e dere na peeji bu �uz �o.`
O nwere nke�i na-eme papa g �i na mama g �i na-amagh �i? Ya b �ur �u ot
´u ah �u,
ma elegh �i anya, �i ma na ihe �i na-eme ad �igh �i mma. Ak �onucheg �i nwed �ir �i ike na-ama g �i ikpe. (Nd �i Rom 2:15) N’agbanyegh �inke ah �u, i chewe echiche cheta �ik �or �o ya papa g �i na mama g �i,obi agbafuo g �i. I cheta ihe nwere ike isi na ya p �uta, i nwereike �is �i ka �i hap �uwa, obi g �i ana-agwa g �i, s �i, “Ihe papa m namama m na-amagh �i agagh �i ewe ha iwe.” Ma, �
`ı ma na ihe ah �u
�i na-ebi nwere ike �ib �u nd �u ihu ab �u �o? G �in �i ka i chere mere i jiezo omume �oj �o �o ah �u?
Ach �ogh �i �In �o n’Okpuru Onye �O B �ulaBa �ib �ul kwuru na ‘nwoke ga-emecha hap �u nna ya na nne
ya.’ (Jenesis 2:24) N’eziokwu, e nwekwara ike ikwu na nwaa-ny �i ga-emecha mee ot
´u ah �u. �O b �ugh �i ihe �oj �o �o ma �i ch �o �o ito,
na-echere onwe g �i echiche, na-ekpebikwara onwe g �i ihe �i ga-eme. Ma �uf �od �u nd �i na-eto eto na-enup �u isi ma �o b �ur �u napapa ha na mama ha ekwegh �i ha mee ihe ha weere na �o b �uihe nzuzu ma �o b �u ihe �oj �o �o.
N’eziokwu, �uf �od �u nd �i nne na nna nwere ike �id �i aka ikemgbe �uf �od �u. Otu nwata nwaany �i aha ya b �u Kim kwuru, s �i,“Ha anagh �i ekwe any �i lee fim �o b �ula. �O f �or �o ntak �ir �i ka �o b �ur �una papa m s �ir �i any �i egela egw
´u �o b �ula!” Mgbe �o d �i �uf �od �u nd �i
na-eto eto ka`e kere ha agb �u na-enwegh �i isi na �od �u, �o na-ad �i
ha ka ha b �ur �u nd �i �ogb �o ha, b �´u nd �i o yiri ka
`a na-ekwe ha mee
ihe s �or �o ha.Otu nwa agb �ogh �o aha ya b �u Tammy kwuru na ihe �oz �o
mere �uf �od �u nd �i na-eto eto ji ebi nd �u ihu ab �u �o b �u ka �um �uakw �ukw �o ibe ha lewe ha anya �oma. O kwuru, s �i, “Ot
´u m si
malite b �u ikwu okwu r �ur �u ar �u n’ �ul �o akw �ukw �o. O mere ka obisie m ike na m �u na �um �u akw �ukw �o nd �i �oz �o b �u otu. Ka oge na-aga, m
˙n �ur �u s �iga. �O na-ab �ukwa m
˙n �ukata mmanya, ya egbu-
we m egbu. Amalitekwara m inwe enyi nwoke na nzuzo n’ihina papa m na mama m anagh �i ekwe m meghar �ia ah �
´u, ha
anagh �ikwa ekwe ka m �u na nwoke na-akpa.”
�O b �ur �u na m na-ebi nd �u ihu ab �u �o,`onye ka m kwes �ir �i �igwa? 137
Otu nwata nwoke aha ya b �u Pete mere �ud �i ihe ah �u.O kwuru, s �i: “A m �ur �u m n’ �ogbak �o. Ma anat �ugh �i m ach �o kaa na-ach �i m �och �i.” G �in �izi ka Pete mere? O kwuru, s �i, “M gba-l �ir �i ime ihe nd �i �oz �o na-eme. A j �u �o m ihe mere m ji j �u onyinyea na-enye n’oge ememme okpukpe, m na-agha �ugha, kwuo-kwa ihe �o b �ula m chetara.” Ozugbo Pete malitere ime ntak �ir �iihe nd �i �o ma na ha ad �igh �i mma, o mewere ihe nd �i ka nj �on’egbugh �i oge.
�O D �igh �i Ihe Zoro EzoIbi nd �u ihu ab �u �o ab �ugh �i ihe �oh �ur �u. �Uf �od �u nd �i Izrel oge
ochie biri nd �u ihu ab �u �o, gbal �ia izochi ya. Ma, A �izaya onyeam �uma d �or �o ha aka n
´a nt �i, s �i: “Ah �uh �u ga-ad �ir �i nd �i na-agami
nn �o �o agami iji zonah �u Jehova at �umat �u ha, nd �i meworo omu-me ha n’ebe gbara �och �ich �ir �i. Ha na-as �ikwa: “
`Onye na-ah �u
any �i,`onyekwa maara ihe any �i na-eme?’ ” (A �izaya 29:15) Nd �i
Izrel chefuru na Chineke na-ah �u ihe ha na-eme. Mgbe ogeruru, o nyere ha ntaramah �uh �u n’ihi ihe �oj �o �o ha mere.
Ot´u ah �u ka �o d �i taa. �O b �ur �ugod �i na i zochiere papa
g �i na mama g �i ihe �oj �o �o �i na-eme, i nwegh �i ike izochiriya Jehova Chineke. Nd �i Hibru 4:13 kwuru, s �i: ‘ �O d �igh �i ihee kere eke nke na-ap �utagh �i
`ıh
`e n’anya ya, ma ihe niile gba
�ot �o, gherekwa oghe n’anya onyeah �u any �i ga-aza aj �uj �u.’ N’ihi ya,olee uru izo ya ezo bara? Chetana i nwegh �i ike ime ka obi t �o �oChineke �ut �o ma �o b �ur �u na naa-n �i ihe �i na-eme b �u ime ka
`a ga-
as �i na �i na-as �op �ur �u ya ma �i gaa�om �um �u ihe. Jehova ma mgbend �i mmad �u ‘ji egbugbere �on �una-as �op �ur �u ya, ma obi ha ad �i-r �i nn �o �o anya n’ebe �o n �o.’—Mak7:6.
�`I ma na nd �i na-ebi nd �u ihu
138 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
Inwe mwute nwereike �ibara mmad �u uru;o nwere ike ime kammad �u cheghar �ia. Maonye n �ogidere n
´a
mmehie na-emebiak �onuche ya. Iheagagh �izi na-ewuteak �onuche ya, �o ga-ad �ika ah �
´u siri es
`ı, nke ihe
na-anagh �izi af �u af �u.—1 Timoti 4:2.
�`I MA NA . . .?
ab �u �o na-eme ihe na-ewute Jehova? N’ezie, nd �i mmad �uh
`a ga-emeli ihe ga-ewute Jehova? Ee! Mgbe nd �i Izrel oge
ochie hap �ur �u Iwu Chineke, ‘o wutere Onye Ns �o Izrel.’ (Ab �u�Oma 78:41) Taa, �o na-ewutekwa Jehova nke ukwuu mgbe
nd �i na-eto eto ‘a z �ulitere n’ �oz �uz �u na nduzi echiche nke sin’aka ya’ na-eme ihe �oj �o �o na nzuzo!—Nd �i Efes �os 6:4.
Mezie Ihe I Mebiri
N’ezie, i kwes �ir �i ikwup �uta ihe �i n �o na-eme na nzuzo, n’ihiChineke na nd �i m �ur �u g �i, ka �o bakwaara g �i uru. N’eziokwu,o nwere ike �ib �ur �u g �i ihe ihere, ma elegh �i anya, meekwa kaa d �ot �u g �i aka n
´a nt �i. (Nd �i Hibru 12:11) D �i ka ihe at �u, �o b �ur �u
na �i ghakatala �ugha, gh �ogide agh �ugh �o, ike agw �u g �i, i meelaka papa g �i na mama g �i nyowe g �i enyo. N’ihi ya, ya ejula g �ianya ma �o b �ur �u na ha enyekwuo g �i iwu. N’agbanyegh �i nkeah �u, ikwup �uta ihe i mere b �u ihe kacha mma �i ga-eme. N’ihig �in �i?
Chee echiche banyere ihe at �u a: Ka e were ya na g �i na nd �iezin �ul �o unu s �ir �i ka unu gaa kpaghar �it �u. Papa g �i na mamag �i agwa g �i ka �i n �or �o n’ebe han �o. Ma mgbe ha lefuru anya, g �iap �u �o, t �ur �ir �i tinye isi n’ebe �i na-amagh �i ma fuo �uz �o. Na mbere-de, g �i ana-emikpu na p �ot �op �ot �o.Ihere �
`o ga-eme ka �i ghara �ikp �o
papa g �i na mama g �i ka ha b �iad �op �uta g �i? �
`I ga na-eche, s �i, ‘H
´a
=“Onye na-ezochi aj �o omume ya agagh �i enweihe �iga nke �oma, ma onye na-ekwup �uta ya ma
na-ahap �u ya ka a ga-emere ebere.”—Ilu 28:13.
˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
�O b �ur �u na m na-ebi nd �u ihu ab �u �o,`onye ka m kwes �ir �i �igwa? 139
Ewerela na ihe i mej �or �oad �ichagh �i nj �o, ma echelana �i bagh �izi uru. Cheta naJehova d �i njikere�igbaghara mmehie.—Ab �u �Oma 86:5.
ND �UM �OD �U �
nyekwan �u m ntaramah �uh �u n’ihi na m mere ihe ha s �ir �i memela?’ Mban �u! �I ga-etisi mkpu ike.
N’otu aka ah �u, �o b �ur �u na �i na-ebi nd �u ihu ab �u �o, e kwes �ir �iinyere g �i aka ngwa ngwa. Cheta na i nwegh �i ike �ilaghachiaz �u mezie ihe i mebiri. Ma i nwere ike �igbanwe �od �inihu g �i.N’agbanyegh �i na o nwere ike �ib �u ihe mwute na ihe siri ike,�o ga-abara g �i uru ma �i ch �o �o enyemaka mgbe �i na-emebe-gh �i onwe g �i na ezin �ul �o unu ihe �oj �o �o kar �ir �i nke i mere eme.�O b �ur �u na ihe i mere wutere g �i n’ezie, Jehova ga-emere g �i
ebere.—A �izaya 1:18; Luk 6:36.
‘‘ Echere m na nd �i na-eto eto kwes �ir �i imeka �um �u klas ha mata na ha b �u Nd �i Kra �istna-akpa agwa �oma Ba �ib �ul kwuru kaa na-akpa. Ha kwes �ir �i ime otu ah �un’egbugh �i oge. �O b �ur �u na ha egbuo oge,�o ga-esiri ha ike.
’’—Linda
�O b �ur �u na m na-ebi nd �u ihu ab �u �o,onye m ga-agwa ya b �u
..........................................................................................................................
Ot´
u m ga-esi edi aka na nt �i �o b �ula a ga-ad �o m b �u
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
Ihe m ch �or �o �ij �u papa m ma �o b �u mama mbanyere okwu a b �u
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
ihe m ga-eme!
ı
N’ihi ya, gwa papa g �i na mama g �i eziokwu. Gh �ota naihe i mere wutere ha. Nabata ntaramah �uh �u ha ga-enye g �i.I mee ot
´u ah �u, �i ga-eme ka obi t �o �o papa g �i na mama g �i �ut �o,
t �o �okwa Jehova Chineke �ut �o. Ah �´u ga-erukwa g �i ezigbo ala
n’ihi na ak �onuche g �i ad �ila �ocha.—Ilu 27:11; 2 Nd �i K �or �int4:2.
N’ISIOKWU ANY �I �OZ �O E nwere �ot �ut �u ihe mere g �i na �um �u klasunu ji b �ur �u otu. Ma, olee ihe i kwes�ir �i �ima banyere imeta nd �ienyi n’ �ul �o akw �ukw �o?
�O b �ur �u na �i t �or �o at �on’ibi nd �u ihu ab �u �o, nke yiriimikpu na p �ot �op �ot �o, i kwes�ir �i�ich �o enyemaka
�O b �ur �u na m na-ebi nd �u ihu ab �u �o,`onye ka m kwes �ir �i �igwa? 141
˘ G �in �i mere �uf �od �u nd �i na-eto eto ji ebi nd �u ihu ab �u �o?
˘ Olee nsogbu �uf �od �u ibi nd �u ihu ab �u �o na-akpata?
˘ G �in �i mere o ji baa uru ka onye na-ebi �ud �i nd �u ah �ugbal �isie ike kw �us �i ya?
G �IN �I KA I CHERE?
17
Olee ihe m kwes�ir �i�ima banyere imeta nd�ienyi n’ �ul �o akw �ukw �o?“Mgbe �uf �od �u, �o na-ab �u m h �u ebe �um �u okoro
na agb �ogh �o n �ok �otara �on �u, m �u ana-eche, s �i,‘Chei, nd �i a b �u nn �o �o ezigbo nd �i enyi.Ach �or �o m inweta �ud �i nd �i enyi ah �u.’”—Joe.“ �O nagh �i ara m ah �u imeta nd �i enyi n’ �ul �o
akw �ukw �o. �O d �i �ir �i m mfe. �O b �u ya b �u nsogbum nwere.”—Maria.
MMAD �U niile ch �or �o inwe nd �i enyi, ya b �u, nd �i ha na ha ga na-ekpori nd �u mgbe ihe d �i �ir �i ha mma, nd �i ga-agbatakwara ha�os �o enyemaka mgbe ihe siiri ha ike. Jiz �os nwere nd �i enyi, obina-ad �ikwa ya �ut �o ma ya na ha n �or �o. (J �on 15:15) Mgbe Jiz �osn �o na-anw �u n’elu osisi �ita ah �uh �u, ezigbo enyi ya J �on guzonso. �O b �u ‘onye na-eso �uz �o ya �o h �ur �u n’anya.’ (J �on 19:25-27;21:20) �I ch �or �o nd �i enyi d �i ot
´u ah �u, ya b �u, nd �i enyi ga-an �o g �i
nso ma ihe`o siiri g �i ike ma ihe �
`o d �i �ir �i g �i mma!
Ikekwe, obi g �i na-agwa g �i na i nwetala nd �i enyi d �i ot´u ah �u
n’ �ul �o akw �ukw �o, ya b �u, otu nwa klas unu ma �o b �u mmad �uab �u �o ihe na-adabara g �i na ha. Otu �ud �i ihe na-amas �i unu, obina-ad �ikwa unu �ut �o mgbe unu na-akpar �ita �uka. �O na-ad �i g �ika g �i na ha �ib �u enyi ab �ugh �i ‘mkpak �or �ita �oj �o �o.’ (1 Nd �i K �or �int15:33) Otu nwa agb �ogh �o aha ya b �u Anne kwuru, s �i: “ �O f �or �ontak �ir �i ka �o b �ur �u na �i na-ah �u nd �i enyi g �i nd �i a kwa �ub �och �i.N’ihi ya, ah �
´u na-eru g �i ala ma g �i na ha n �or �o. �O d �igh �i ka mgbe
g �i na Nd �i Kra �ist ibe g �i n �o, b �´u mgbe i nwere ike iche na i kwe-
s �ir �i �ikpachap �u anya n’ot´u i si akpa
`agw
`a. Ya b �ur �u n’ �ul �o akw �u-
kw �o, ah �´u na-eru g �i ala.” I nwekwara ike lewe ihe anya ot
´u otu
nwa agb �ogh �o aha ya b �u Lois lere ya. O kwuru, s �i: “Ach �or �o mka nd �i enyi m m �u na ha n �o n’ �ul �o akw �ukw �o gh �ota na Nd �i
`am
`a
Jehova ad �igh �i iche ot´u nd �i mmad �u na-eche, gosikwa ha na
any �i d �i ka nd �i �oz �o.” Ihe o chere`o kwes �ir �i ime ka g �i na �um �u
akw �ukw �o ibe g �i b �ur �u ezigbo enyi?
G �in �i Mere I Ji Kwes �i �Ikpachara Anya?
Chee echiche banyere ihe mere Maria, b �´u onye a kp �or �o
aha n´a mmalite. Ihu �och �i ya mere ka �o na-ad �ir �i ya mfe imeta
‘‘ Anaara m akpa agwa otu �um �u akw �ukw �o ibe msi akpa, nke mere ka �o d �ir �i m mfe imeta nd �ienyi. Ma m m �utara ihe n’ihe nd �i ah �u m mej �or �o.Ugbu a, enweela m nd �i enyi n’ �ogbak �o, ya b �u, nd �ienyi m nwere ike �it �ukwas �i obi.
’’—Daniel
Olee ihe m kwes �ir �i �ima banyere imeta nd �i enyi n’ �ul �o akw �ukw �o? 143
nd �i enyi, meekwa ka �o na-esiri ya ike �imata �ud �i nd �i ya na hana-ekwes �igh �i �ikpa. O kwuru, s �i, “Obi na-at �o m �ut �o ma �um �uokoro na agb �ogh �o na-ah �u m n’anya. N’ihi ya, eji m nke ntanke nta na-abanye n
´a nsogbu �uwa a yiri p �ot �op �ot �o.” �Ud �i ihe
ah �u mere Lois. O kwuru, s �i: “Am �utara m`agw
`a nd �i enyi m.
Amalitere m �ikpa`agw
`a ot
´u ha si akpa.”
Ihe ah �u meren �u ab �ugh �i ihe ijuanya. A s �i ka e kwuwe, kag �i na mmad �u b �ur �u ezigbo enyi, ihe na-amas �i ya ga na-amas �ig �i,
`agw
`a g �i na ya ga-ab �ukwa otu. �O b �ur �u na nd �i �i na-agbal �i ka
g �i na ha b �ur �u ezigbo enyi b �u nd �i na-ekwegh �i n’ihe i kweere,ya b �u, ihe Ba �ib �ul kwuru, �o ga-emet �utar �ir �i
`agw
`a g �i. (Ilu 13:20)
�O b �u ya mere P �ol onyeozi ji dee, s �i: “Unu na nd �i na-ekwe-gh �i ekwe ekek �otala onwe unu, nke b �
´u nkek �o na-ekwek �ogh �i
ekwek �o.”—2 Nd �i K �or �int 6:14.
Ihe �I Ga-emeNd �um �od �u P �ol �
`o p �utara na i kwes �ir �i �ina-agbara �um �u klas
unu �os �o ma na-agara onwe g �i? Mban �u! �O b �ur �u na Nd �i Kra �istga-emezu iwu ah �u e nyere hanke b �
´u ‘ime nd �i mba niile ka ha
b �ur �u nd �i na-eso �uz �o Jiz �os,’ hakwes �ir �i �imata ot
´u ha na nd �i si
n’agb �ur �u niile, okpukpe niile,na mba niile ga-esi na-emek �oihe.—Matiu 28:19.
P �ol onyeozi set �ip �ur �u ihe nle-reanya magburu onwe ya nanke a. �O ma ot
´u e si agwa “ �ud �i
mmad �u niile” okwu, n’agbanye-
=“Ana m eme ihe niile n’ihi ozi �oma, ka
m wee b �ur �u onye na-ezisara ya nd �i �oz �o.”—1 Nd �i K �or �int 9:23.
˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
144 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
�O b �ur �u na �uf �od �u �um �uklas unu ach �o �o �ima ihei kweere, hap �u ha ka hakwuo echiche ha. Gee haezigbo nt �i. Mgbe �i ch �or �oikwu okwu, jiri “obi d �inway �o �o na nkwanye`ugw
`u d �i ukwuu” kwuo
okwu.—1 Pita 3:15.
ND �UM �OD �U�
gh �i na ya na ha anagh �i ekpe otuokpukpe. (1 Nd �i K �or �int 9:22, 23) I nwere ike iso ihe nle-reanya P �ol. G �i na nd �i �ogb �o g �id �ir �i n
´a mma. M �uta ot
´u g �i na ha
ga-esi na-akpar �ita �uka nke�oma. Ot
´u �o d �i, e
˙nomila omume
�um �u klas unu na ot´u ha si ekwu
okwu. Kama nke ah �u, meda obik �owaara ha ozugbo ihe mere i ji kpebie ime ihe Ba �ib �ul kwuru.—2 Timoti 2:25.
N’eziokwu, �o ga-eme ka �i d �i iche, �o d �igh �ikwa mfe ime yaeme. (J �on 15:19) Ma, sigod �i ot
´u a lee ya anya. �O b �ur �u na �i n �o
n’ �ugb �o epeepe e ji ag �up �uta nd �i mmiri na-eri, olee ot´u �i ga-
esi enyere ha aka n’ezie? �`
O b �u �ihap �u �ugb �o ah �u maba n’imemmiri? Mban �u!
�Ot �ut �u nd �i na-efeChineke taa m �utara iheBa �ib �ul na-ekwu siten’aka nwa klas hakatara obi k �o �or �o ha iheo kweere.
�`I MA NA . . . ?
�O b �ur �u na �o d �i m ka m �u na nwa klas any �iakpachiwala anya, ihe m ga-eme b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
�O b �ur �u na nwa akw �ukw �o ibe m ach �ia m �och �i n’ihi ihem kweere, ihe m ga-eme b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
Ihe m ch �or �o �ij �u papa m ma �o b �u mama m banyereokwu a b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
ihe m ga-eme!
ı
N’otu aka ah �u, nd �i g �i na ha n �o n’ �ul �o akw �ukw �o amagh �i uru�ib �u enyi Jehova bara. (Ab �u �Oma 121:2-8) �O b �ur �u na �i hap �uiwu Jehova n’ihi na �i ch �or �o ka g �i na �um �u klas unu b �ur �u enyi,�o ga-eme ka g �i na Chineke ghara �id �i n
´a mma, meekwa ka
�i ghara inwe obi �ut �o. (Nd �i Efes �os 4:14, 15; Jems 4:4) �O kamma ka �i gbal �ia nyere �um �u klas unu aka �ibata n’ �ugb �o ihe at �uah �u e ji az �op �uta nd �u site n’igosi ha ot
´u ha ga-esi fee Jehova.
N’ezie, o nwegh �i �uz �o ka nke ah �u mma �i ga-esi gosi na �i b �uezigbo enyi.
Olee ot´
u kacha mma�i ga-esi enyere onye
mmiri na-eri aka? �`
O b �u�imaba n
´a mmiri ah �u
ka �`o b �u inye ya ihe
�o ga-eji p �uta?
146 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
˘ G �in �i mere o ji yie g �i ka �`o d �i mfe imeta nd �i enyi n’ �ul �o
akw �ukw �o kar �ia n’ �ogbak �o Nd �i Kra �ist?
˘ Olee nsogbu �i ga-enweta ma g �i na nwa klas ununa-ekwegh �i ekwe na-an �o mgbe a gbasachara �ul �oakw �ukw �o?
˘ Olee uru �o ga-abara g �i ma �i gwa �um �u klas unu na�i b �u Onye
`am
`a Jehova?
G �IN �I KA I CHERE?
Olee nsogbu kacha esiri g �i ike imeri n’ �ul �o akw �ukw �o?
Dee ot´
u �i ch �or �o isi emeri ya.
ebe m ga-ede ihe4 �UL �OAKW �UKW �O NA ND �I �OGB �O G�I
ı
147
Ma elegh �i anya, papa g �i na mama g �i na-ag �ur �u g �i ya kaegw
´u, na e nwegh �i osisi na-am �i ego. Ha kwuru eziokwu.
�O b �u ya mere o ji d �i mkpa ka i were ego na-eme ihe barauru. �O b �u eziokwu na ego bara ezigbo uru, o nwere ike�ikpatara g �i obi ezugh �i ike, mebie ad �im n
´a mma g �i na enyi
g �i, mebiekwa mmek �or �ita g �i na Chineke. N’eziokwu, ot´u
i si ele ego anya nwere ike imet �uta ot´u i si eme omume. Isi
nke 18 ruo nke 20 ga-eme ka �i mata ot´u i kwes �ir �i isi na-
ele ego anya.
5OKWU EGO
�`
O b �u ego ga-eme kai nwee obi �ut �o?
ıO �O b �ugh �i ya
O �O b �uchagh �i ya
O �O b �u ya
Ugboro ole ka �i na-ekwuokwu ego, ma �o b �u
banyere ihe �i ga-az �u?
O �O na-ara ah �u
O Mgbe �uf �od �u
O Mgbe �o b �ula
149
O NWERE ike �ib �u otu ihe ah �u mere i ji ch �o �o �ikpata ego. Ma�o b �u, ya ab �ur �u na �i ch �or �o �ikpata ego �i ga-eji na-enyere ezin �ul �ounu aka. A s �igod �i na �i nagh �i enye aka n’ego a na-emefu n’ �ul �ounu, �iz �ur �u uwe ma �o b �u ihe nd �i �oz �o d �i g �i mkpa nwere ike imeka ibu d �ir �i papa g �i na mama g �i mfe.
Ka o sina d �i, �o b �u ego ka �i ga-eji az �u ihe �i ch �or �o ma �o b �uihe ezin �ul �o unu ch �or �o. �O b �u eziokwu na Jiz �os kwere nkwa na
18
Olee ot´u m ga-esi
akpata ego?
“Ach �or �o m ego m ga-eji az �u �ugb �oala.”—Sergio.
“ �O na-amas �i m �iga z �u �o ihe.”—Laurie-Ann.
“E nwere ihe nd �i mara ezigbo mmam ch �or �o inweta; ma papa m na mama magagh �i az �utali ha.”—Mike.
150 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
Chineke ga-enye nd �i ‘bu �uz �o na-ach �o Alaeze ya’ ihe na-akpaha, Onye Kra �ist kwes �ir �i �ir �u �or �u iji nweta ihe o ji egbo mkpaya. (Matiu 6:33; �Or �u 18:1-3; 2 Nd �i Tesalona �ika 3:10) Oleeziot
´u �i ga-esi na-akpata ego? Nke ka nke, olee ihe �i ga-eme ka
�o ghara igbochi g �i ife Chineke?
Ot´u E Si Ach �ota �Or �u
�O b �ur �u n’ezie na e nwere ihe d �i g �i mkpa �i ch �or �o �iz �u, mapapa g �i na mama g �i enwegh �i ego ya, i nwere ike �ich �o �or �u �i ga-ar �u r �uta ego ga-ezuru g �i �iz �ur �u ya. Gwa papa g �i na mama g �ina �i ch �or �o �ich �o �or �u. Ihe �i ch �or �o ime nwere ike �it �o ha �ut �o. Kae were ya na ha kwetara, ya ab �ur �ukwa na o megidegh �i iwuobodo unu, e nwere ihe an �o �i ga-eme ga-enyere g �i aka �ich �ota�or �u.
Gwa nd �i mmad �u na �i na-ach �o �or �u. Gwa nd �i agbata obiunu, nd �i nk �uzi g �i, na nd �i ikwu unu na �i na-ach �o �or �u. �O b �ur �u na�o na-eme g �i ihere �igwa ha, i nwere ike j �u �o ha �ud �i �or �u ha r �ur �umgbe ha h
`a ka g �i. Ka �i na-agwa nd �i mmad �u na �i na-ach �o �or �u,
ot´u ah �u ka ha ga na-agwa g �i ebe a ch �or �o nd �i �or �u.
Gaa ebe �o b �ula a ch �or �o nd �i �or �u. �O b �ur �u na �i g �uta ebea ch �or �o nd �i �or �u n’akw �ukw �o ak �uk �o, n’ �Intanet, ma �o b �u na b �o �o-d �u �ima �okwa n’ �ul �o ah �ia, n’ �ul �o akw �ukw �o unu ma �o b �u n’ebe �oz �o�ohaneze na-an �okar �i, gaa ebe ah �uch �o �o �or �u. Otu nwa okorob �ia ahaya b �u Dave kwuru, s �i: “Ot
´u ah �u
ka m si ch �ota �or �u. Mgbem h �ur �u �ul �o �or �u nd �i na-ach �o nd �i�or �u n’akw �ukw �o ak �uk �o, ezigaa-ra m ha akw �ukw �o m ji k �owaa ihe
=“Ihe na-ag �u onye umengw �u, ma �o d �igh �i ihe
mkp �ur �u obi ya nwere. Ma, a ga-eme kamkp �ur �u obi onye d �i uchu maa ab �uba.”
—Ilu 13:4.
˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
Olee ot´u m ga-esi akpata ego? 151
N’ �uf �od �u ebe, a nagh �iakp �osa ihe d �i ka �or �uitoolu n’ime �or �u irie nwere.
�`I MA NA . . . ?
m ga-ar �uli, kp �o �okwa ha n’ekwe nt �i.” �O b �ur �u na �o dabagh �i,i nwere ike �igwa onye na-ewe mmad �u n’ �or �u na o nwere ihe�i na-ar �u nke ga-abara �ul �o �or �u ya uru.
Dee akw �ukw �o iji k �owaa ihe �i ga-ar �uli ma kesaa ya. Jiriakw �ukw �o dee ot
´u a ga-esi enweta g �i, ihe nd �i �i ma ar �u na �or �u
nd �i �i r �ut �ur �ula.`I chere na o nwegh �i ihe �i ga-ede? Chegod �i echi-
che �oz �o. �`
O d �it �ula mgbe papa g �i na mama g �i mere njem, hap �u-r �u g �i nwanne g �i nke �i t �or �o ka i lek �ota, ka �
`ı gat �ula kuoro nd �i �oz �o
nwa? �O p �utara na �i na-eji ihe akp �or �o ihe.`I nyet �ur �ula papa g �i
aka r �uzie �ugb �oala unu? Ma elegh �i anya, �o na-egosi na �i ma ot´u
e si ar �uzi ihe. �`I ma ot
´u e si eji
´ıgw
`e typewriter ede ihe ma
�o b �u ot´u e si eji k �omputa ar �u �or �u? Ka
`ı nwetara akara d �i mma
n’ �ul �o akw �ukw �o maka �ir �up �uta ihe? Ihe nd �i ah �u ka nd �i ga-eweg �i n’ �or �u ch �or �o. Denyechaa ha n’akw �ukw �o i ji ak �owa ihe �i ga-ar �uli. Nyezie ya nd �i na-ewe mmad �u n’ �or �u. Gwakwa nd �i enyi g �ina nd �i ikwu g �i ka ha nye ya onye �o b �ula ha ma na-ach �o nd �i�or �u.
Na-ar �u �or �u aka. Chee echiche banyere nd �i agbata obiunu.
`E nwere ihe ha ch �or �o ka mmad �u na-eres �i ha ma �o b �u �or �u
ha ch �or �o ka mmad �u na-ar �ur �u ha? D �i ka ihe at �u, ka e were yana �i na-enwe mmas �i �ikpa �um �u an �uman �u. I nwere ike �iz �ur �u�um �u �ok �uk �o kpawa. Ha too, g �i eree ha. Ma �o b �u, ka e were yana �i ma ot
´u e si ap �i ngw
´a egw
´u.
`I nwere ike �ik �uziri ya nd �i �oz �o?
Ihe �oz �o i nwere ike �ir �u b �u �or �u nd �i mmad �u na-anagh �i ach �okar �i�ir �u, d �i ka �ir �uziri nd �i mmad �u akp �ukp �o �ukw �u. �Ir �u �or �u aka ekwe-s �igh �i ime Onye Kra �ist ihere. (Nd �i Efes �os 4:28) N’eziokwu, ihega-enyere mmad �u aka �ir �u �or �u aka b �u iji aka ya kpebie �ir �u
ya, �ikpa ezi`agw
`a, na �id �i njikere
�ir �u ya.
Cheta: Amalitela �or �u ah �un’ebugh �i �uz �o ch �op �uta ihe �o ga-efu g �i na ihe a na-ar �u na ya.(Luk 14:28-30) Tupu �i malite, g �ina papa g �i na mama g �i kwur �ita
G �UKWUO BANYERE ISIOKWU A N’AKW �UKW �OG �UKWUO BANYERE ISIOKWU A N’AKW �UKW �O
ND�I NA-ETO ETO NA-AJ �U, NKE 1, ISI NKE 21ND�I NA-ETO ETO NA-AJ �U, NKE 1, ISI NKE 21152
Zigara �ul �o �or �u d �i iche icheakw �ukw �o i ji ak �owa ihe�i ga-ar �uli n’echegh �i ka haburu �uz �o kwuo na hach �or �o nd �i �or �u.
ND �UM �OD �U�
ya. G �i na nd �i r �ut �ur �ula �ud �i �or �u ah �u kwur �itakwa ya.`
A ga-ach �oka �i na-akw �u �ut �u isi? �
`I ga-enweta akw �ukw �o ikike tupu �i r �uwa
�or �u ah �u? Ch �op �uta ihe nd �i a n’aka nd �i �och �ich �i ime obodo ebeunu bi.—Nd �i Rom13:1.
Hazie �Or �u ah �u nke �OmaKa e were ya na �i ch �or �o iji
´ıgw
`e buru �ot �ut �u ihe, d �i ka akpa
�ul �o akw �ukw �o g �i, b �ol, nakwa akpa ihe oriri. �O b �ur �u nai kekwas �i ihe kar �ir �i akar �i n’
´ıgw
`e ah �u, �i ga-ah �u na
�o ga na-ebu g �i aka! �O b �u otu ihe ah �u ga-emeg �i ma �i nara �or �u �i na-agagh �i ar �uli. �O b �ur �u nai jiri oge g �i niile, ike g �i niile na uche g �i niilena-ar �u �or �u ah �u mgbe a gbasara �ul �o akw �u-kw �o, o nwere ike �ikpatara g �i �or �ia ma �o b �umee ka �i daa n’ule. Nke ka nke, iji oge g �iniile na-ar �u �or �u nwere ike ime ka o sie-re g �i ike �igachi �om �um �u ihe na ozi �omaNd �i Kra �ist anya, siekwara g �i ike �im �uchiBa �ib �ul anya. Otu nwa agb �ogh �o aha yab �u Mich
`ele kwetara na �o b �u eziokwu.
O kwuru, s �i: “ �Ot �ut �u mgbe, agagh �i m�om �um �u ihe n’ihi na ike gw �ur �u m mgbem l �otara �ul �o akw �ukw �o, gaa r �u �okwa �or �uego.”
‘‘ �O b �ur �u na �o b �u naan �i inwe ihe na-eme g �i obi�ut �o, �i gagh �i enwe obi �ut �o. A ga-enwer �ir �i ihe�oh �ur �u �i ga-ach �o inwe. I kwes �ir �i �im �uta inweobi �ut �o n’ihe i nwere.
’’—Jonathan
�Ir �u �ot �ut �u �or �u ga-eme ka o siereg�i ike ileba anya n’ihe met �utaraofufe Chineke
Ekwela ka ego �i ch �or �o inweta mee ka �i r �uwa �or �u ga na-ebug �i aka ot
´u ah �u! Jiz �os kwuru na nd �i na-enwe ezigbo obi �ut �o b �u
“nd �i maara mkpa ime mm �u �o ha.” (Matiu 5:3) O kwukwara,s �i: “ �Ob �una mgbe mmad �u nwere �ot �ut �u ihe, ihe o nwere ad �i-gh �i eme ka �o d �i nd �u.” (Luk 12:15) Otu nwa agb �ogh �o b �
´u Onye
Kra �ist aha ya b �u Maureen gere nt �i na nd �um �od �u ah �u. O kwuru,s �i: “Ach �ogh �i m iji oge m niile na-ach �u ego. Ama m na �o b �ur �una m �u ejiri oge m niile ch �uwa ego, �o ga-emebi mmek �or �ita m �una Chineke.”
N’eziokwu, n´a mba �uf �od �u, nd �i na-eto eto ga-ar �ur �ir �i �or �u
�ot �ut �u awa iji nyere ezin �ul �o ha aka �id �i nd �u. Ma �o b �ur �u na �i n �o-gh �i n’ �ud �i �on �od �u ah �u, �ir �u �or �u �ot �ut �u awa nwere ike ibu g �i aka.Nd �i na-eme nch �op �uta kwuru na �o d �igh �i mma ma �o b �ur �u nanwa akw �ukw �o na-ar �u �or �u ihe kar �ir �i awa iri ab �u �o n’izu, na-kwa na �o ga-akpatara ya nsogbu kar �ir �i uru �o ga-erite. �Uf �od �un’ime ha kwuru na �o ka mma ka nwa akw �ukw �o na-ar �u �or �u ihena-akar �igh �i awa iri n’izu. Eze S �ol �om �on maara ihe kwuru, s �i:“Obere ezumike d �i mma kar �ia �ir �usi �or �u ike gabiga
´ok
`e na �ich �u-
so ifufe.”—Ekliziastis 4:6.
Chetakwa na, “ike d �i agh �ugh �o nke ak �un �uba” nwere ikeime ka i jiri nway �o �o nway �o �o kw �us �i ife Chineke. (Mak 4:19)
Ihe m ga-eme iji mee ka �o d �ikwuoro m mfe �ich �ota �or �u b �u
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
Naan �i awa ole m ga-eji na-ar �u �or �u b �u................. n’izu �o b �ula.
Ihe m ch �or �o �ij �u papa m ma �o b �u mama m banyereokwu a b �u
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
ihe m ga-eme!
ı
N’ihi ya, �o b �ur �u na i kpebie �ir �u �or �u ego ma unu gbasaa �ul �oakw �ukw �o, hazie ya nke �oma ka ofufe Chineke b �ur �u ihe �i ga-ebute �uz �o. Gwa Jehova Chineke n’ekpere ka o nyere g �i aka.�O ga-enyere g �i aka imeri nsogbu i nwere, meekwa ka i mee
ezigbo mkpebi na-agagh �i emebi mmek �or �ita g �i na ya.
N’ISIOKWU ANY �I �OZ �O �`
O b �u g �i na-ach �i ego g �i, ka �`o b �u ya na-ach�i
g �i? Ch �op �uta ot´
u �i ga-esi na-ach �i ego g �i.
Olee ot´u m ga-esi akpata ego? 155
Mma d �i nk �o na-abara onye b �´u aka ochie n’isi nri uru. Ma
�o b �ur �u na onye na-amagh �i ot´u e si eji mma ah �u ma �o b �u onye
na-anagh �i akpachara anya ejiri ya, o nwere ike imer �u onwe yaah �
´u. Ego yiri mma d �i nk �o. I jizie ya ejizi, �o ga-abara g �i uru. Ma
�o b �ur �u na �i kpacharagh �i anya, o nwere ike imer �u g �i ah �´u! D �i ka
ihe at �u, P �ol onyeozi d �or �o any �i aka n´a nt �i ka any �i ghara �ih �u ego
n’anya. �Uf �od �u nd �i emebiela ad �im n´a mma ha na nd �i enyi ha na
nd �i ezin �ul �o ha, mebiekwa mmek �or �ita ha na Chineke, n’ihi
�ich �u ego. O meela ka ha jiri “ �ot �ut �u ihe mgbu maa onwe haaghara aghara d �i ka mma.” (1 Timoti 6:9, 10) G �in �i ka any �i ga-am �uta na ya? Kpachara anya n’ot
´u i si emefu ego. Mara uru
ego bara, ma ah �ula ya n’anya!
mara uru ego bara, ah �ula ya n’anya
˘ Olee ihe mere i ji ch �o �o �ikpata ego?
˘ Olee nsogbu nd �i �i ga-enwe ma �i ch �ota �or �u?
˘ Olee ot´u �i ga-esi mee ka ego ghara ime ka
i leghara ofufe Chineke anya?
G �IN �I KA I CHERE?
�`
O NA-AD �I g �i ka �i nagh �i enwe ego na-ezuru g �i�iz �u ihe �i ch �or �o �iz �u? I nwere ike iche, s �i, ‘A s �inn �o �o na m ji ego, m gaara az �u ekwe nt �iah �u m ch �or �o �iz �u. A s �i nn �o �o na m na-enwetakwu ego, m gaara az �uakp �ukp �o �ukw �u ah �u m chere
19
Olee ot´u m ga-esi eji ego m
na-eme ihe bara uru?
Ugboro ole ka �o na-ad �i g �i ka i nwegh �iego ga-ezuru g �i �iz �u ihe �i ch �or �o �iz �u?
ıO O nwegh �i mgbe �o b �uO Mgbe �uf �od �u
O �Ot �ut �u mgbe
Ugboro ole ka �i na-az �u ihe�i na-ejigh �i ego ya?
O O nwegh �i mgbe �o b �uO Mgbe �uf �od �u
O �Ot �ut �u mgbe
Ugboro ole ka �i na-az �u ihe na-ad �igh �ig �i mkpa, n’ihi na e rere ya
�on �u ala?
O O nwegh �i mgbe �o b �uO Mgbe �uf �od �u
O �Ot �ut �u mgbe
156
na m kwes �ir �i �iz �u.’ Ma �o b �ukwan �u, i nwere ike inwe �ud �i nso-gbu ah �u otu nwa agb �ogh �o aha ya b �u Joan nwere. O kwuru,s �i: “Mgbe �uf �od �u, nd �i enyi m na-akp �o m ka m soro ha gaa me-fuo ok
´e ego. Ach �or �o m ka m �u na nd �i enyi m na-an �ok �o, na-
ekpori nd �u. �O d �igh �i onye �o na-at �o �ut �o �is �i, ‘Unu ewela iwe,m gagh �i agali n’ihi na ejigh �i m ego.’ ”
Kama �in �o na-echegbu onwe g �i banyere ego �i na-enwegh �i,´ı chegh �i na �o ka mma �im �uta ot
´u �i ga-esi jiri ego i nwere na-
eme ihe bara uru? I nwere ike �is �i ka i chere ruo mgbe naan �i g �iga-ebi tupu g �i am �uwa ot
´u e si eji ego eme ihe bara uru. Ma
chegod �i echiche, �`I ga-amaba n’osimiri n’ebugh �i �uz �o m �uta ot
´u
e si egwu mmiri? �O b �u ezie na mmad �u nwere ike �igbal �iwa�im �uta ot
´u e si egwu mmiri mgbe mmiri bu ya na-aga, �o ga-
aka mma ka onye ah �u buru �uz �o m �utat �u ot´u e si egwu mmiri
tupu ya amaba n’osimiri!
N’otu aka ah �u, oge kacha mma �i ga-eji m �uta ot´u e si eji
ego eme ihe bara uru b �u mgbe g �i na papa g �i na mama g �i kabi, mgbe �i na-amalitebegh �i �ikpa af �o g �i. Eze S �ol �om �on dere, s �i:“Ego b �u ihe nchebe.” (Ekliziastis7:12) Ma naan �i ihe ga-emeka ego chebe g �i b �u ma �i kpachara anya n’ot
´u i si emefu ya.
Ime ot´u ah �u ga-eme ka obi sikwuo g �i ike, meekwa kapapa g �i na mama g �i na-akwanyere g �i
`ugw
`u.
M �uta Ihe Nd �i D �i Mkpa
�`I j �ut �ula papa g �i na mama g �i ihe ilek �ota
ezin �ul �o na-efu? D �i ka ihe at �u, �`ı ma ego ole
e ji akw �u �ugw �o �ok �u, az �uta mman �u �ok �u,na mmiri kwa �onwa, ma �o b �ukwan �uego ole e ji elek �ota �ugb �oala, az �u nri,
=“Ego b �u ihe nchebe; ma ihe ihe �om �uma ji ka
mma b �u na amamihe na-echebe nd �i nweya nd �u.”—Ekliziastis 7:12.
˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
157
ma �o b �u akw �u �ugw �o �ul �o? Cheta na i so n´a nd �i a na-emefuru
ego ah �u niile. �I gaa biri naan �i g �i, �o b �u g �i ga na-akw �u �ugw �o nd �iah �u. N’ihi ya, �o ga-ad �i mma ma �i mata ego ole i nwere ike ijina-egbo mkpa g �i. Gwa papa g �i na mama g �i ka ha gosi g �iakw �ukw �o �uf �od �u ha ji kw �u �o �ugw �o nd �i ah �u, geekwa ha nt �i nke�oma mgbe ha na-ak �or �o g �i ot
´u ha si hazie ego ha na-enweta iji
na-akw �u �ugw �o nd �i ah �u.
Otu ilu d �i na Ba �ib �ul kwuru, s �i: “Onye maara ihe ga-egent �i ma nwetakwuo nt �uziaka, �o b �ukwa onye nwere ngh �ota na-enweta ezi nt �uziaka.” (Ilu 1:5) Otu nwa agb �ogh �o aha ya b �uAnna gwara papa ya na mama ya ka ha nye ya ezi nt �uziaka.O kwuru, s �i, “Papa m k �uziiri m ot
´u e si eme at �umat �u mmefu
ego n’ezin �ul �o, gwakwa m na �o d �i ezigbo mkpa idek �o ego ezi-n �ul �o na-emefu.”
Mama Anna k �uziiri ya ihe nd �i �oz �o bara uru. Anna kwuru,s �i, “ �O k �uziiri m na mmad �u ch �o �o �iz �u ihe, �o bara ezigbo uruikwe ihe �on �u n’ebe d �i iche iche. Mama m nwere ike iji ntak �ir �iego z �uta ihe ga-eju g �i anya.” Olee uru ihe nd �i a baara Anna?O kwuru, s �i: “O meela ka m mara ot
´u m ga-esi na-emefu
ego m. M na-akpachara anya n’ot´u m si emefu ego. O meela
158 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
G �in �i ka �i na-eji ego g �i eme? �O b �ur �u na �i na-eji ego g �ienyere nd �i �oz �o aka mgbe niile, i ji ego g �i egosi na ihe banyere
nd �i �oz �o na-emet �u g �i n’obi, �o b �ugh �i naan �i ikwu ya n’ �on �u. (Jems2:14-17) �O b �ur �u na i ji ego g �i enye onyinye mgbe niile iji kwa-
do ezi ofufe, i ji ‘ihe g �i nd �i d �i ok´e �on �u ah �ia na-as �op �ur �u Jehova.’
(Ilu 3:9) N’aka nke �oz �o, �o b �ur �u na �i na-eji ego g �i egbo naan �i
mkpa onwe g �i, g �in �i ka ego g �i na-ekwu banyere g �i?
g �in �i ka ego g �i na-ekwu banyere g �i?
ka obi na-eru m ala n’ihi na anagh �i m eji �ugw �o na-enwegh �i isina �od �u.”
Ch �op �uta Ebe Ihe Na-esiri G �i Ike
N’eziokwu, �ikpachara anya n’ot´u i si emefu ego d �i mfe
ikwu ya ekwu kar �ia ime ya eme, nke ka nke, ma �o b �ur �una a na-enye g �i ego mmachi akpa ma �o b �u na �i na-ar �utaego mgbe �i ka bi n’ �ul �o unu. N’ihi g �in �i? N’ihi na o nwere ike�ib �u na �o b �u papa g �i na mama g �i na-akw �u �ot �ut �u �ugw �o nd �ie kwes �ir �i �ikw �u. N’ihi ya, o nwere ike �if �o nke nta ka �o b �ur �u na�i na-emefu ego g �i niile ot
´u �o b �ula �i ch �or �o. Imefu ego na-at �o
�ut �o.
Ma i nwere ike inweta nsogbu ma �o b �ur �u na nd �i �ogb �o g �ienyewe g �i nsogbu ka i mefuo ego kar �ir �i akar �i. Otu nwa agb �o-gh �o d �i af �o iri ab �u �o na otu aha ya b �u Ellena kwuru, s �i: “ �Iz �u ihena-at �ogbu nd �i �ogb �o m at �ogbu. Mgbe �o b �ula m so ha p �u �o,�o na-ad �i any �i ka �
`o b �u iwu na any �i ga-emefu ego ma �o b �ur �u na
any �i ch �or �o inwe obi �ut �o.”
Nd �i mmad �u na-ach �okar �i �id �i ka nd �i enyi ha. Ma, j �u �o onweg �i, s �i, ‘
`M na-eso nd �i enyi m emefu ego n’ihi na m nwere ego,
ka �`o b �u n’ihi na m na-as �o ha anya?’ �Ot �ut �u nd �i na-emefu
ego ka nd �i enyi ha na nd �i ibe ha na-akwanyere ha`ugw
`u. Ha
na-agbal �i ime ka nd �i �oz �o too ha n’ihi ihe ha nwere, �o b �ugh �in’ihi �ud �i nd �i ha b �u. �Ud �i
`agw
`a ah �u nwere ike �ikpatara g �i ezi-
gbo nsogbu ego, nke ka nke, ma�o b �ur �u na �i ga-agbazi ego i ji az �uihe. Olee ot
´u �i ga-esi mee ka �ud �i
ihe ah �u ghara ime g �i?
Kpachara Anya n’Ot´u I Si
Emefu Ego
Kama �igbaziri ego agharaaghara ma �o b �u z �ufuchaa egog �i niile otu ugboro, �
´o gagh �i
aka mma ime ihe Ellena mere?
Olee ot´u m ga-esi eji ego m na-eme ihe bara uru? 159
�O b �ur �u na �i gbaziripuku na �ira ab �u �o, kwetana �i ga na-akw �u �om �ur �unwa nar �i na �ira at �o na iriasaa, �o b �ur �u na �i kw �ugh �iya ruo otu af �o, �om �ur �unwa ya ga-ab �uzi pukuna �ira an �o, nar �i an �o nairi an �o.
�`I MA NA . . . ?
O kwuru, s �i: “Mgbe �o b �ula m so nd �i enyi m p �u �o, m na-ebu�uz �o kpebie ego ole m ga-emefu. A kw �u �o m �ugw �o, m na-akw �unye ya n’ �ul �o ak �
`u ozugbo. Naan �i ihe m na-ewep �u b �u ego
ole m ch �or �o iji az �u ihe n’ebe ah �u any �i ch �or �o �iga. Ach �op �uta-kwara m na m gawa �iz �u ihe, �o kaara m �u mma iso naan �i nd �ienyi m b �
´u nd �i na-akpachara anya n’ot
´u ha si emefu ego, nd �i
ga-agbakwa m ume ikwe ihe �on �u n’ebe d �i iche iche nakwa kam ghara �iz �u ihe �o b �ula m h �ur �u.”
Lee aro nd �i �oz �o nwere ike �ibara g �i uru ma �o b �ur �u na �i ga-agbazi ego.
˘ Na-edek �o ego ole �i gbaziiri ma jiri nlezianya lee ma �`o b �u-
kwa ihe d �i n’akw �ukw �o e dere �ugw �o i ji.
˘ Kw �u �o ego �i gbaziiri ozugbo i nwetara ego. Ya kwe g �i,kw �uchaa ha niile.
˘ Kpachara anya n’ot´u i si agbazi ego. �O b �ugh �i onye
�o b �ula �i h �ur �u ka �i ga-agbazinara ego.
˘ Agbazila ego �i ga-akw �ur �u �om �ur �u nwa. �Igbazite�ud �i ego ah �u nwere ike ime ka obi ghara irug �i ala.
˘ Ekwela ka onye �oz �o were aha g �igbaziri ego, ya b �ur �ugod �i enyi g �i.
Inwekwu ego �`o ga-eme ka
nsogbu �i na-enwe n’ime-fu ego laa? O nwere ike�o gagh �i eme! D �i kaihe at �u: �O b �ur �u na �i na-anya �ugb �oala �i na-aga-gh �i akw �us �ili, ma �o b �u
Imefu ego agharaaghara d�i ka imechianya mgbe �i na-anya
�ugb �oala
160
�o b �ur �u na �i na-emechi anya ma�i nyawa �ugb �oala, �igbanyekwumman �u �ugb �oala n’ �ugb �oala g �i�`o ga-eme ka �o d �ir �i g �i mfe iruebe �i na-aga n’udo? N’otu akaah �u, �o b �ur �u na �i m �utagh �i ot
´u
e si eji ego eme ihe bara uru,inwetakwu ego agagh �i agw �otansogbu g �i.
I nwere ike iche na �i na-eji ego g �i eme ihe bara uru. Maj �u �o onwe g �i, s �i: ‘Ego ole ka m mefuru n’ �onwa gara aga? G �in �ika m ji ya mee?’
´O dogh �i g �i anya? Lee aro �uf �od �u ga-enyere g �i
aka iji ego g �i na-eme ihe bara uru.
1. Dee ya ede. Ma �´o d �igh �i ihe �oz �o, n’otu �onwa, dee ego
i nwetara na �ub �och �i i nwetara ya. Dee ihe �o b �ula �i z �ur �u naego ole �i z �ur �u ya. �Onwa gw �u, gbak �o �o ego ole i nwetara naego ole i mefuru.
2. Dee otu �i ga-esi emefu ego g �i. Lee anyana chaat �i d �i na peeji nke 163. Na k �ol �um nke mb �u, dee
Ot´
u m ga-esi akpachara anya n’imefu ego b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
M ch �o �o �igbaziri ego, ihe m ga-eme b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
Ihe m ch �or �o �ij �u papa m ma �o b �u mama m banyereokwu a b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
ihe m ga-eme!
ı
�I ch �o �o �iga ah �ia, buru �uz �odee ihe �i ch �or �o �iz �u. Werenaan �i ego ole �i ga-eji az �uihe nd �i ah �u, z �u �okwanaan �i ihe i dere.
ND �UM �OD �U �
ego ole �i na-at �u anya inwe-ta n’otu �onwa. Na k �ol �umnke ab �u �o, dee ot
´u �i ch �or �o
isi mefuo ego g �i; were ihend �i ah �u i dere na nke mb �umere ihe at �u. Ka �onwa na-aga, dee na k �ol �um nke at �o
ego ole i mechara mefuo na nke �o b �ula n’ime ihe nd �i i bun’obi ime. Deekwa ego niile i mefuru �i na-ebugh �i n’obi imefu.
3. Gbanwee otu i si emefu ego. �O b �ur �u na ego �i na-emefu n’ihe �uf �od �u kar �ir �i ego ole i bu n’obi imefu, ya emee ka�i na-eji �ugw �o, gbanwee ot
´u i si emefu ego. Kw �u �o �ugw �o i ji.
Kpachara anya n’ot´u i si emefu ego.
Ego bara ezigbo uru ma e jiri ya na-eme ihe kwes �ir �i ekwe-s �i. N’eziokwu, n’ �ot �ut �u obodo, �ikpata ego na iji ego eme ihebara uru d �i mkpa n
´a nd �u. Ma, gbal �isie ike ka �i na-ele ego
anya ot´u kwes �ir �i ekwes �i. Otu nwa okorob �ia aha ya b �u Mat-
thew kwuru, s �i: “Ego bara uru, ma �o b �ugh �i ya b �u ihe kachamkpa. Mmad �u ekwes �igh �i iji ya kp �or �o mkpa, chefuo ezin �ul �oya ma �o b �u Jehova.”
‘‘ M dee otu m ga-esiemefu ego m ede,anagh �i m emefu oke ego,anagh �ikwa m az �u ihena-ad �igh �i m �u mkpa.
’’—Leah
N’ISIOKWU ANY �I �OZ �O Ezin �ul �o unu �`o dara ogbenye? Ya b �ur �u ot
´u
ah �u, olee ot´
u �i ga-esi jiri �on �od �u g �i mee ihe ga-akacha baarag �i uru?
162 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
˘ G �in �i mere i ji kwes �i �im �uta ot´u �i ga-esi jiri ego
g �i na-eme ihe bara uru mgbe g �i na papa g �i namama g �i ka bi?
˘ G �in �i nwere ike ime ka o siere g �i ike iji ego g �ina-eme ihe bara uru?
˘ Olee �uz �o �uf �od �u �i ga-esi jiri ego g �i na-enyerend �i �oz �o aka?
G �IN �I KA I CHERE?
ot´u m ga-esi na-emefu ego m kwa �onwa
ego ole m ga-enweta
ego olem ga-emefu
ego olem mefuru
EGO MMACHI AKPA
ı.............................�OR �U NWA OGE
.................................IHE ND �I �OZ �O
.................................
.................................
.................................
NRI
ı ........................... ı ...........................UWE
............................... ...............................EKWE NT �I
............................... ...............................NT �UR �UND �U
............................... ...............................ONYINYE AF �O OFUFO
............................... ...............................EGO M DEWERE
............................... ...............................IHE ND �I �OZ �O
................................. .................................
................................. .................................
................................. .................................
ng �uk �ota
�.................................
ng �uk �ota
�.................................
ng �uk �ota
�.................................
Dep �uta ihe a!
Olee ot´u m ga-esi eji ego m na-eme ihe bara uru? 163
�Uf �od �u nd �i na-eto eto ch �or �o �ikwaga mba �oz �ogaa kpata ego ha ga-eji nyere onwe ha ma �o b �uezin �ul �o ha aka. Nd �i �oz �o na-aga ka ha gaa m �uta as �us �umba ah �u, g �ukwuo akw �ukw �o ma �o b �u ka ha gbaara nsogbu d �in’obodo ha �os �o. �Uf �od �u nd �i na-eto eto b �
´u Nd �i Kra �ist akwagala
obodo �oz �o ebe a ch �okwuru nd �i na-ekwusa ozi �oma. Ikpebi
�ikwaga mba �oz �o ab �ugh �i obere ihe. N’ihi ya, i kwes �igh �i ime yan’ebugh �i �uz �o chebara ya echiche. Ya mere, �o b �ur �u na �i ch �or �o
�ikwaga mba �oz �o, g �u �o amaokwu Akw �ukw �o Ns �o nd �i a e dereebe a, ma t �ughar �ia uche na ha. J �u �o onwe g �i aj �uj �u nd �i ah �u, madee ihe �i zara n
´a mpempe akw �ukw �o. Kpee ekpere maka ya
ma kpebie ihe �i ga-eme.
˚ Olee akw �ukw �o ikike nd �imkwes �ir �i inweta?—Nd�i Rom13:1.
˚ Egoole ka �ikwaga mba �oz �o ga-efum?—Luk14:28.
˚ G�in �i ka mna-ar �u ugbua na-egosi na mga-elek �otalionwe mma mkwaga ebe ah �u?—Ilu13:4.
˚ Olee nd �um �od �u nd �i dimkpa bit �ur �ula n´
a mba �oz �o nyere-la m?—Ilu1:5.
˚ G�in �i ka papa mna mama mchere banyere ya?—Ilu 23:22.
˚ Olee ihe mere m ji ch �o �o �ikwaga mba �oz �o?—Galeshia 6:7, 8.
˚ �O b �ur �u na m �u na nd �i �oz �o ga-ebi, h`
a ga-agba mume ijiofufe Chineke kp �or �o ihe?—Ilu13:20.
˚ Olee nsogbunwere ike imebi omume �oma mna ad �imn´
amma m �u na Chineke? Oleekwa ihe nwere ike imer �umah �
´u n’ebe ah �u?—Ilu 5:3, 4; 27:12; 1Timoti 6:9, 10.
˚ N’eziokwu, olee urumchere mga-erite mamkwaga mba �oz �o?—Ilu14:15.
`m kwes �ir �i �ikwaga mba �oz �o?
�I GA-AH �U na okwu a b �´u “ogbenye” ap �utagh �i otu ihe n’obodo
niile. D �i ka ihe at �u, Gregory nwere ike iche na ya b �u ogbenye�on �u nt �u. Ma, �o b �u �ogaranya ma e jiri ya t �unyere Loyiso. I kwe-s �ir �i icheta na n’agbanyegh �i ot
´u �i daruru ogbenye, e nwere ike
nwee nd �i �i ka mma. Ma, �o b �ur �u na i nwegh �i uwe mara mma�i ga-eyi gaa �ul �o akw �ukw �o ma �o b �u na unu enwegh �i mmiri p �om-p �u, o nwere ike �o gagh �i abara g �i ezigbo uru ma a gwa g �i nae nwere nd �i �i ka mma.
�Uf �od �u nd �i na-eto eto a m �ur �u n’ezin �ul �o dara ogbenye
20
G�in�i ka m ga-emema �o b �ur �u na ezin �ul �oany�i dara ogbenye?
Otu nwa okorob �ia aha ya b �u Gregory bin’Ebe �Ow �uwa Anyanw �u Europe.O nwegh �iike �iz �uta uwe ma �o b �u ihe nd �i d �i ka redio
naTV �um �uaka ibe ya bi n’Ala Bekee na-az �u.�On �od �u ya malitere iwe ya
ezigbo iwe, ya ach �owa�ikwaga Austria.
`I chere na
Gregory dara ogbenye?ıO Ee O Ee e
N’otu obodo d �i n’ebe nd �ida Africa,e nwere otu onye na-eto eto aha ya b �uLoyiso.Ya na nd �i ezin �ul �o ya bi n’ �ul �o ak �i-r �ika d �i n’otu ime ime obodo. �O na-ab �uLoyiso h �u nd �i �oz �o na-eto eto bi n’otuobodo d �i nso mepere emepe—ebee nwere ihe nd �i d �i ka mmiri p �omp �una �ok �u eletrik—ya ad �i ya ka ya b �ur �u ha.�`I ga-as �i na Loyiso dara ogbenye?
O Ee O Ee e
G �in �i ka m ga-eme ma �o b �ur �u na ezin �ul �o any �i dara ogbenye? 165
Jiz �os n �o na-ele nd �i �ogaranya ka ha na-at �unye onyinye han’igbe onyinye d �i n’ �ul �o ns �o. N’ime nd �i n �o ebe ah �u, �o h �ur �u otunwaany �i di ya nw �ur �u nke dara ogbenye ka �o na-at �unye “oberemkp �ur �u ego ab �u �o nke ga-az �utali ihe d �i nn �o �o nta.” (Luk 21:2)Jiz �os jara ya mma maka imesap �u aka. N’ihi g �in �i? N’ihi na nd �i�oz �o nyere onyinye ha “site n’ �ot �ut �u ihe ha nwere, ma nwaany �i at �unyere ihe niile o nwere, ihe dum o ji biri, n’agbanyegh �i na�o n �o n’ �uk �o.”—Mak12:44.
�`
O b �u ihe d �i nwaany �i ah �u mkpa d �i g �i mkpa?`I nwere ike
iji oge g �i na ego g �i jeere Chineke ozi? D �i ka nwaany �i ah �u daraogbenye, i nwere ike inye onyinye a ga-eji na-ar �uzi ebe a na-an �o efe Chineke. I nwekwara ike iji oge g �i na ego g �i nyere nd �i�oz �o aka �im �uta onye Jehova Chineke b �u. Jehova h �ur �uobere ego ah �u nwaany �i ah �u di ya nw �ur �u nyere ka e jirijeere ya ozi, �o t �okwara ya �ut �o. Obi ga-at �okwa Chineke�ut �o ma �o b �ur �u na ihe ka g �i mkpa b �u ime ihe �o na-ach �o,�o ga-enyekwara g �i aka.—Matiu 6:33.
ONYE M GA-E˙NOMI
Nwaany �i DiYaNw �ur �u nkeDaraOgbenye
na-eche na ha abagh �i uru. N’ihi ya, ha na-a˙n �u
ok´e mmanya ma �o b �u �ogw �u ike iji chefuo �on �od �u
ha. Ot´u �o d �i, ime �ud �i ihe ah �u anagh �i eme ka ihe
ka mma. Nd �i na-a˙n �u ok
´e mmanya na-ach �op �uta
na ‘mmanya na-ata nn �o �o d �i ka agw �o, �o na-ata-nyekwa el
`o d �i nn �o �o ka aj �uala.’ (Ilu 23:32) Otu
nwata nwaany �i onye South Africa aha yab �u Maria bi n’ezin �ul �o dara ogbenye nkenwere naan �i nne. O kwuru, s �i: “Mma-d �u �i
˙n �u mmanya ma �o b �u �ogw �u ike iji
chefuo �uwa ya na-akpata nsogbu kar �i-r �i aka �o na-enye.”
Ma elegh �i anya, �i gagh �i a˙n �uwa
ok´e mmanya ma �o b �u �ogw �u ike iji
chefuo nsogbu g �i, ma o nwere ike �id �ig �i ka �uwa g �i �
`o gw �ula. Olee ihe ga-enyere g �i
aka? E nwere ike iji nd �um �od �u d �i na Ba �ib �ul t �u-nyere ihe e ji at �op �u mmad �u n’agb �u, mee kaonye ah �u nwee olileanya. Ka any �i h �u ot
´u Ba �i-
b �ul ga-esi nyere g �i aka.
Chebara Ihe Nd �i D �i Mma I Nwere EchicheOtu ihe d �i mkpa ga-enyere g �i aka b �u ilekwas �i anya n’ihe nd �i
i nwere, �o b �ugh �i n’ihe nd �i �i na-enwegh �i. Otu n’ime ihe bara ezi-gbo uru kar �ia ego b �u ezin �ul �o ebe e nwere �ih �unanya! Otu ilu d �ina Ba �ib �ul kwuru, s �i: “Nri e ji naan �i akw �ukw �o nri sie d �i mman’ebe e nwere �ih �unanya kar �ia ehi mara ab �uba n’ebe e nwe-re �ikp �oas �i.” (Ilu 15:17) Enyemaka “
`ot
`u �um �unna dum” na-enye
nd �i na-eto eto b �´u Nd �i Kra �ist b �u ihe kacha baa uru ha nwere.
—1 Pita 2:17.I nwekwara ike gbal �ia ile ihe nd �i i nwere anya n’ �uz �o ka
mma. N’eziokwu, o nwere ike �ib �u na i bigh �i n’ezigbo �ul �o, ma�o b �ukwan �u ya ab �ur �u na i bi n’ �ul �o ak �ir �ika. Ma elegh �i anya, �i na-eyi uwe ochie d �i nk �ikara ma �o b �u nke a kwachiri akwachi.O nwekwara ike na-ag �u g �i ag �u �u iri �ud �i nri d �i iche iche na-edozi
Nd �um �od �u d �i naBa�ib �ul yiri ihea ga-eji at �op �u
g �i n’agb �u, meeka i nweeolileanya
G �in �i ka m ga-eme ma �o b �ur �u na ezin �ul �o any �i dara ogbenye? 167
ah �´u. Ma, �
`o b �u uwe mara mma na �ul �o nd �i ok
´e ozu ga-eme ka
i mee ihe d �i Chineke mma? �`
O b �u iri nri d �i ok´e �on �u ga-eme ka
�i d �ir �i nd �u ma nwee ah �´u ike? Mban �u. P �ol onyeozi m �utara ihe
bara uru na nke a. �O maara ot´u �iba �ogaranya na �ida ogbenye
na-ad �i. (Nd �i Filipa �i 4:12) Olee ihe �o m �utara na ya? �O s �ir �i: “Ebeany �i nwere ihe oriri na uwe, any �i ga-enwe af �o ojuju n’ihe nd �i a.”—1Timoti 6:8.
Otu nwoke onye South Africa aha ya b �u Eldred b �´u onye
a m �ur �u n’ezin �ul �o dara ogbenye kwuru, s �i: “Any �i gh �otara na ihesiiri ezin �ul �o any �i ike, nakwa na any �i enwegh �i ike inweta ihe nii-le any �i ch �or �o.” Eldred kwuru na mgbe o yigburu tra �uza o ji aga�ul �o akw �ukw �o, naan �i ihe mama ya na-eme b �u �ikwachi ya mgbe�o b �ula �o d �okara! Eldred kwuru, s �i: “E ji ya na-ak �o m �on �u, m �uedie ya. Ma ihe d �i mkpa b �u na uwe any �i na-ad �i �ocha, any �i ana-gh �ikwa agba �ot �o.”
Na-akwanyere Onwe G �i`
Ugw`u
Otu nwata nwoke d �i af �o iri na otu aha ya b �u James na nwa-nne ya nwaany �i na mama ha bin
´a mkp �ok �or �o �ul �o d �i nso na Jo-
hannesburg d �i na South Africa.Ha b �u ogbenye �on �u nt �u. N’agba-nyegh �i nke ah �u, James ka nwe-re ihe bara uru, ya b �u, oge ya naume ya. �O na-at �okwa ya �ut �o ijiha enyere nd �i �oz �o aka. N
´a ngw �u-
cha izu �o b �ula, �o na-aga enye aka
‘‘ �O b �u eziokwu na �o d �i m ka ogbenye �o t �ur �u mmkp �or �o, ama m na iso otu �oj �o �o ma �o b �u �iga zuoohi agagh �i eme ka nsogbu m kw �us �i. Taa, �ot �ut �und �i �ogb �o m mere ihe nd �i ah �u n �o n’ �ul �o mkp �or �o,ma �o b �u b �ur �u nd �i na-abagh �i uru n’obodo, nd �ian �ur �uma na nd �i na-an �u �ogw �u ike.
’’—George
168 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
�O b �ur �u na i mee iheBa �ib �ul kwuru, �o ga-emeka obi na-at �o g �i ezigbo�ut �o n’agbanyegh �i �on �od �ug �i.—Nd �i Filipa �i 4:12, 13;1 Timoti 6:8; Nd �i Hibru13:5.
�`I MA NA. . .?
n’ �ir �u �Ul �o Nzuk �o Alaeze Nd �i`am
`a
Jehova d �i n’ebe ha bi. �Or �u ah �umere ka James jiri oge �o gaara ejian �or �o nk �it �i na-ar �u �or �u, meekwaka obi na-at �o ya �ut �o na ya na-ar �uihe bara uru, nke mere ka a na-akwanyere ya
`ugw
`u. O kwuru, s �i:
“M r �uchaa �or �u n’ �ub �och �i �o b �ulan’ebe ah �u any �i na-ar �u �Ul �o Nzuk �oAlaeze, obi na-at �o m ezigbo �ut �o!”
�Or �u �oz �o bara uru b �u �ik �uziri nd �i �oz �o Ba �ib �ul site n’ �ul �o ruon’ �ul �o. (Matiu 24:14) Nd �i na-eto eto b �
´u Nd �i
`am
`a Jehova na-ar �u
�or �u ah �u mgbe niile. �Or �u ah �u ha na-ar �u na-eme ka nd �i �oz �onwee olileanya maka nd �u ka mma n’ �od �inihu, na-emekwa kaa na-akwanyere ha
`ugw
`u. N’eziokwu, a nagh �i akw �u ha �ugw �o
n’ �or �u a. Ma, cheta ozi Jiz �os ziri Nd �i Kra �ist n �o n’ �ogbak �o d �i naSmeana n’oge ochie. Ha dara nn �o �o ogbenye. N’agbanyegh �inke ah �u, ha ji ofufe Chineke kp �or �o ihe. �O b �u ya mere Jiz �os jigwa ha, s �i: “Amaara m mkpagbu g �i na ogbenye �i dara—ma
Agbala chaa chaa, a˙n �ula
s �iga, a˙n �ubigala mmanya
´ok
`e. �O b �ur �u na nd �i �oz �o n �o
n’ezin �ul �o unu na-eme ihend �i ah �u, esola ha. �I kpaaezi
`agw
`a, ha nwere ike
i˙nomi g �i.
ND �UM �OD �U �
Ihe nd �i bara uru m nwere b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
Ot´
u m ga-esi eji ihe nd �i ah �u nyere nd �i �oz �o aka b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
Ihe m ch �or �o �ij �u papa m ma �o b �u mama m banyereokwu a b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
ihe m ga-eme!
ı
�i bara �ogaranya.” N’ikpeaz �u, ebe �o b �u na ha nwere okwukwen’ �obara Jiz �os w �usara, ha ga-aba ezigbo �ogaranya, ya b �u, inwe-ta okpueze b �
´u nd �u anw �ugh �i anw �u.—Mkpughe 2:9, 10.
Nwee Olileanya
I nwere ike ime ka g �i na Jehova d �i n´a mma ma �
`ı bara �ogara-
nya ma �`ı dara ogbenye. Ba �ib �ul kwuru, s �i: “ �Ogaranya na ogbe-
nye ezutewo. Onye kere ha niile b �u Jehova.” (Ilu 22:2) Ihe ah �uBa �ib �ul kwuru enyerela �ot �ut �u Nd �i
`am
`a Jehova na-eto eto aka idi
ogbenye. Ha gh �otara na ihe na-eme ka mmad �u nwee obi �ut �oab �ugh �i ak �un �uba, kama �o b �u ime Jehova Chineke enyi, b �
´u onye
�o na-at �o �ut �o ka nd �i niile ch �or �o ife ya ofufe b �ur �u nd �i enyi ya.Chineke nyere any �i olileanya maka nd �u n’ime �uwa �oh �ur �u, b �
´u
ebe nd �i mmad �u na-agagh �i ada ogbenye.—2 Pita 3:13; Mkpu-ghe 21:3, 4.
Ka �o d �igod �i, jiri ihe i nwere na-eme ihe bara uru. Nweeolileanya. Kpak �o �or �o onwe g �i ak �
`u ime mm �u �o. (Matiu 6:19-21)
Were �ida ogbenye d �i ka nsogbu �i ga-emerili!
=“ �Ob �una mgbe mmad �u nwere �ot �ut �u ihe,ihe o nwere ad �igh �i eme ka �o d �i nd �u.”
—Luk 12:15.
˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
170 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
˘ G �in �i mere “ogbenye” ap �utagh �i otu ihe n’obodoniile?
˘ G �in �i mere mmad �u �i˙n �u ihe nd �i ka �ogw �u ike na
mmanya iji chefuo �uwa ya ji b �ur �u iberiibe?
˘ Olee ihe nd �i bara uru �i ga-eme ga-enyere g �i aka idiogbenye?
G �IN �I KA I CHERE?
N’okwu banyere ego, kwuo ihe kacha enye g �i nsogbu.
Olee ot´
u ihe e kwuru n´
a nkebi a ga-esi enyere g �i aka imerinsogbu ah �u n’ �od �inihu?
ebe m ga-ede ihe5OKWU EGO
ı
171
Papa g �i na mama g �i ah �ula ihe n´a nd �u. Ha
enwet �ula nsogbu �um �u okoro na agb �ogh �o na-enwe, marakwa ot
´u mgbanwe niile ha na-ah �u
n’ah �´u ha na-ad �i. N’eziokwu, �o b �u ha ga-aka-
cha enyere g �i aka ugbu a �i na-eto eto. Ma,mgbe �uf �od �u, �o na-eyi ka �
`o b �u ha so na-akpata-
ra g �i nsogbu, kama inyere g �i aka. D �i ka ihe at �u,i nwere ike inwe otu n’ime nsogbu nd �i a:
ı O Papa m na mama m na-abara m mba mgbe niile.
O �Ogw �u ike ma �o b �u mmanya eriela papa m ma �o b �umama m ah �u.
O Papa m na mama m na-ese okwu mgbe niile.
O Papa m na mama m ebikwagh �i.
Isi nke 21 ruo nke 25 ga-enyere g �i akaimeri nsogbu nd �i a na nd �i �oz �o.
6PAPAG�I NAMAMAG�I
173
21
Oleeot
´u m ga-esidie mba
a na-abara m?“Mama m na-eme ka onye uwe ojii na-ach �op �uta
ihe �oj �o �o e mere. �O na-ach �okar �i ihe m mej �or �o.Tupum �u ar �uchaa �or �u m na-ar �u n’ �ul �o, �o na-ab �ia nyochawaihe m r �ur �u, na-ach �o ebe m na-emetagh �i.”—Craig.
“Papa m na mama m na-abara m mba mgbe niile.Ha na-as �i na nd �u m d �i ghara ghara ghara. N’ihe�o b �ula m mere, ma n’ �ul �o akw �ukw �o ma n’ �ul �o man’ �ogbak �o, ha ga-ah �ur �ir �i ihe ha ga-ekwo abara mmba.”—James.
�`
O NA-AD �I g �i ka o nwegh �i ihe i mere na-ad �i papa g �i namama g �i mma? �
`O na-ad �i g �i ka h
`a na-eji onyokomita enyo
ihe niile �i na-eme, ya b �u, na ha na-enyocha ihe niile �i na-eme, ma �o d �igh �i ebe ha na-as �i na i metara?
N’ime okwu nd �i a, olee nke ha na-agwakar �i g �i?
N’okpuru ebe a, dee ihe papa g �i ma �o b �u mama g �i na-agwakar �i g �i na-akacha ewe g �i iwe.
ı ......................................................................................................
N’eziokwu, iwu e nyere g �i ma �o b �u mba a baara g �i nwe-re ike wee g �i iwe. Ma chegod �i echiche: �O b �ur �u na papa g �ina mama g �i anagh �i ad �u g �i �od �u ma �o b �u na-ad �o g �i aka n
´a
nt �i, �´ı gagh �i eche na ha ah �ugh �i g �i n’anya? (Nd �i Hibru 12:8)
N’eziokwu, aka n´a nt �i ha na-ad �o g �i na-egosi na ha h �ur �u
g �i n’anya. Ba �ib �ul kwuru na onye nna ya na-abara mba b �u“nwa ya nke ihe ya d �i ya mma.”—Ilu 3:12.
Obi kwes �ir �i �it �o g �i �ut �o na ihe mere papa g �i na mama g �i jina-ad �u g �i �od �u b �u na ha h �ur �u g �i n’anya! A s �i ka e kwuwe,�i ka na-eto eto, �i h �ubegh �i ihe ha h �ur �u n
´a nd �u. Mee elu mee
ala, ha kwes �ir �i inye g �i nd �um �od �u. �O b �ur �u na ha enyegh �i g �ind �um �od �u, �o gagh �i ara ah �
´u “ �och �ich �o a na-enwe n’oge nto-
rob �ia” erie g �i isi.—2 Timoti 2:22.
Ma �O Na-ewe Mmad �u Iwe!N’eziokwu, “ �o d �igh �i �id �o aka n
´a nt �i �o b �ula nke na-eyi ihe
na-enye �o˙n �u mgbe a na-ad �o ya, kama �o na-eyi ihe mwute.”
(Nd �i Hibru 12:11) �Id �o aka n´a nt �i ga-aka ewe g �i iwe ugbu a
�i na-eto eto. �O b �ugh �i ihe ijuanya!`
Agw`a g �i ka na-agbanwe
agbanwe. �I ka na-eto eto, na-ach �o �imata �ud �i onye �i ga-ab �u.N’ihi ya, n’agbanyegh �i ot
´u e si chezie echiche ma dozie olu
baara g �i mba, o nwere ike iwe g �i iwe.
Iwe ah �u na-ewe g �i doro anya n’ihi na ihe nd �i �oz �o
ıO �O d �igh �i mgbe ime �ul �o g �i na-ad �imma n’anya.
O �I na-elekar �i TV.
O �I nagh �i ehi �ura abal �in’oge.
O �I nagh �i eteta �ura n’oge.
Olee ot´u m ga-esi die mba a na-abara m? 175
na-ekwu banyere g �i nwere ike imet �uta ot´u i si ele onwe
g �i anya. Ihe papa g �i na mama g �i na-ekwu banyere g �i d �ig �i ezigbo mkpa n’ihi na �o na-emet �uta ot
´u i si ele onwe g �i
anya. N’ihi ya, mgbe �o b �ula papa g �i ma �o b �u mama g �i baa-ra g �i mba n’ihi ot
´u i si mee ihe, o nwere ike iwe g �i ezigbo
iwe.`I kwes �ir �i ikwu na ebe �o b �u na papa g �i na mama g �i
ekwuola ebe �uf �od �u �i na-emezigh �i emezi, na o nwegh �i ihe�o b �ula i mere na-ad �i ha mma, ma �o b �u na �i bagh �izi uru?Mban �u. Mmad �u niile na-emehie ihe �ot �ut �u mgbe. (Eklizias-tis7:20) Imehie ihe sokwa n’ihe ga-eme ka �i na-am �uta ihe.(Job 6:24) Ma, �
´o b �ur �ukwan �u na o yiri ka papa g �i na mama
g �i h`a na-ekwu ok
´e okwu ma i mehie ihe, ma mgbe i mere
ihe d �i mma, o nwegh �i ezigbo ihe ha na-ekwu? O nwe-re ike �ikpasu g �i iwe. Ma, �o p �utagh �i na o nwegh �i ihe �i maeme.
G �in �i Mere Ha Ji Abara G �i Mba?
Mgbe �uf �od �u, ihe nwere ike ime ka papa g �i ma �o b �umama g �i baara g �i ok
´e mba ab �ugh �i na i mere ihe na-ad �igh �i
mma, kama o nwere ike �ib �u naan �i na obi ad �igh �i ya mma.`E nwere ihe nyere mama g �i nsogbu n’ �ub �och �i ah �u? �
`O na-
ar �ia �or �ia? Ya b �ur �u ot´u ah �u, o nwere ike ime ka �o baara g �i
ok´e mba ma �o b �ur �u na ime �ul �o g �i ad �igh �i mma n’anya. Iwe
�`o na-ewe papa g �i n’ihi na o nwegh �i ego �o ga-eji gboo mkpa
ezin �ul �o? O nwere ike ime kao kwuo okwu n’echegh �i echi-che “d �i ka ebe e ji mma aghamaa mmad �u.” (Ilu 12:18) N’ezi-okwu, �ud �i okwu ah �u na-akpasummad �u iwe. Ma kama icheweokwu ah �u na-ezigh �i ezi—nkega-akpasukwu g �i iwe—gbal �ialeghara ihe ha mej �or �o anya.Chetakwa: “Any �i niile na-as �u
176 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
Ihe mere �o na-eji ara�uf �od �u nd �i papa na nd �imama ah �
´u iji �ih �unanya
emeso �um �u ha omumeb �u na papa ha na mamaha ejigh �i �ih �unanya naobi �oma meso haomume.
�`I MA NA . . .?
ng �ong �o �ot �ut �u ugboro. �O b �ur �u na onye �o b �ula ad �igh �i as �ung �ong �o n’okwu, �o b �u onye zuru ok
`e.”—Jems 3:2.
Ebe �o b �u na papa g �i na mama g �i ezugh �i ok`e, o nwekwa-
ra mgbe �o na-ad �i ha ka ha enwegh �i ike imezi ihe emezi.N’eziokwu, mgbe i mej �or �o ihe, o nwere ike ime ka ha che-we na o nwere ihe ha mej �or �o. D �i ka ihe at �u, nne nwere ike�ibara nwa ya nwaany �i mba ma �o daa n’ule. Ma ihe nne ah �unwere ike �ina-eche b �u, ‘O nwekwara ike �ib �u na ihe kpataraya b �u na anagh �i m eme ihe niile m kwes �ir �i ime inyere yaaka ka o mee nke �oma.’
Ekwula Okwu Ma A Bawara G �i Mba
N’agbanyegh �i ihe mere e ji na-abara g �i mba, aj �uj �u b �u,Olee ot
´u �i ga-esi die ya? Ihe mb �u b �u �ikpachara anya ka
�i ghara iji iwe saa ha okwu. Ilu 17:27 kwuru, s �i: “Onye�o b �ula nke na-ad �igh �i ekwu �ot �ut �u okwu maara ihe, mm �u �onke onye nwere ngh �ota na-ad �i j �u �u.” A bawara g �i mba,olee ot
´u �i ga-esi mee ka ‘mm �u �o g �i d �ir �i j �u �u’? Megod �i ihe
nd �i a:
Gee nt �i. Kama ikwu na ihe i mere ad �igh �i nj �o ma �o b �una �o d �igh �i ihe i mere, gbal �ia jide obi g �i aka ma gee nt �i n’ihepapa g �i na mama g �i ch �or �o �igwa g �i. Jems b �
´u onye na-eso
�uz �o Jiz �os gwara Nd �i Kra �ist ka ha ‘na-an �u ihe ngwa ngwa,ghara �ina-ekwu okwu ngwa ngwa, gharakwa �ina-ewe iwengwa ngwa.’ (Jems 1:19) �O b �ur �u na i jiri iwe na-asa haokwu mgbe ha na-abara g �i mba, ha ga-eche na �i nagh �i ege
‘‘ N’oge mb �u, �o na-ab �u mama m jiri iwe na-abara mmba, m �u ejiri olu ike na-asa ya okwu. Ma ugbu a,ana m agbal �i ime ihe Okwu Chineke kwuru. �O barauru.
`Agwa mama m agbanwewala. Kemgbe
m mewere ihe Ba �ib �ul kwuru, agh �otawala m mama mkar �i. Ihe na-adabaziri m �u na ya.
’’—Marleen
Olee ot´u m ga-esi die mba a na-abara m? 177
nt �i n’ihe ha na-ekwu. �O ga-akpasu ha iwe, meekwa ka hana-abakwuru g �i mba.
Chee echiche. Mgbe �uf �od �u, o nwere ike �id �i g �i ka papag �i na mama g �i h
`a ji iwe baara g �i mba. Ma, kama ichewe ot
´u
ha si gwa g �i okwu, chebara ihe ha gwara g �i echiche. J �u �oonwe g �i, s �i: ‘Olee ihe m ma b �
´u eziokwu na mba a ha baa-
ra m? H`a ekwuola ihe ah �u mb �u? �
`O d �i ihe �o ga-ewep �u m
n’ah �´u ma m mee ihe ha gwara m?’ Chetakwa na, n’agba-
nyegh �i ot´u ah �u �o d �i g �i mgbe ah �u, ihe mere papa g �i na
mama g �i ji abara g �i mba b �u na ha h �ur �u g �i n’anya. �O b �ur �ueziokwu na ha kp �or �o g �i as �i, ha agagh �id �i ad �o g �i aka n
´a nt �i.
—Ilu 13:24.
Kwughachi ihe ha kwuru. �O b �ur �u na i jiri nkwanye`ugw
`u kwughachi nd �um �od �u ah �u papa g �i na mama g �i nyere
g �i, ha ga-agh �ota na �i n �ur �u ihe ha kwuru. D �i ka ihe at �u,papa g �i ma �o b �u mama g �i nwere ike �is �i g �i: “O nwegh �i mgbe�i na-edewe ime �ul �o g �i �ocha. �O b �ur �u na i hichagh �i ya, �i gagh �i
ap �u`ez
´ı!” I nwere ike iche na
ime �ul �o g �i d �i �ocha. Ma, �igwaya na ime �ul �o g �i d �i �ocha aga-gh �i aba uru. Gbal �ia lee ime �ul �og �i anya ot
´u papa g �i na mama
g �i si lee ya anya. N’ejigh �i �on �u�oj �o �o, �o ga-aka mma ka i kwuoihe d �i ka: “ �O b �u eziokwu. Ime�ul �o m ad �igh �i �ocha. �
`I ch �or �o ka
m hichaa ya ugbu a ka �`o b �u
ma e richaa nri abal �i?” �O b �ur �una i si ot
´u ah �u na-ekweta ihe
papa g �i na mama g �i kwuru,
=“Onye maara ihe ga-ege nt �i manwetakwuo nt �uziaka.”—Ilu 1:5.
˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
178 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
Ihe ga-enyere g �i aka�inara nd �um �od �u papa g �ina mama g �i nyere g �i b �u
˘ Inwe obi �ut �o n´a mma
�o b �ula ha jara g �in’agbanyegh �i mba hana-abara g �i.
˘ �Ij �u ha aj �uj �u ma �o b �ur �una �i gh �otagh �i ihe ha s �ir �ina i mere ma �o b �u ihe hach �or �o ka i mee.
ND �UM �OD �U�
o nwere ike ime ka iwe ha daj �u �o. N’eziokwu, i kwes �ir �i imeihe papa g �i na mama g �i kwuru.—Nd �i Efes �os 6:1.
Chere. Ekwula na ihe i mere ad �igh �i nj �o ruo mgbei mere ihe papa g �i na mama g �i gwara g �i. Ba �ib �ul kwuru, s �i:“Onye na-ach �ikwa egbugbere �on �u ya ji ezi uche eme ihe.”(Ilu 10:19) �O b �ur �u na papa g �i na mama g �i ach �op �uta na �i na-ege ha nt �i, ha ga-ach �okwa ige g �i nt �i.
N’ihe an �o ah �u e kwuru, dee nke i kwes �ir �i �ir �u �or �u na yakar �ichaa. ı .............................................................................
Ihe Mere O Ji Baa Uru
�O b �ur �u na �i h �ur �u ebe nnukwu �olaedo d �i, �´ı gagh �i ejisi
ike gwuo ya n’agbanyegh �i ah �´u �o ga-ara g �i? Ba �ib �ul kwu-
ru na amamihe bara uru kar �ia ak �`u �o b �ula d �i ok
´e �on �u
ah �ia. (Ilu 3:13, 14) Olee ot´u �i ga-esi ama ihe? Ilu 19:20
kwuru, s �i: “N �ur �u nd �um �od �u, narakwa �id �o aka n´a nt �i, ka
i wee mara ihe n’ �od �inihu g �i.” N’eziokwu, nd �um �od �u na �id �oaka n
´a nt �i nwere ike �ikpasu g �i iwe. Ma, �o b �ur �u na i ji-
sie ike gh �ota amamihe d �i na mba a baara g �i, meekwa ya
Mgbe �oz �o papa m na mama m baara m �u mba, ihe m ga-eme b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
�O b �ur �u na �o d �i m ka papa m na mama m ha na-abara m �umba mgbe niile, ihe m ga-eme b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
Ihe m ch �or �o �ij �u papa m ma �o b �u mama m banyereokwu a b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
ihe m ga-eme!
ı
eme, �i ga-enweta ak �`u bara uru
kar �ia �olaedo.
Nke b �´u eziokwu b �u na
o nwegh �i mgbe a na-agagh �iabara g �i mba. I kwes �ir �i idimba papa g �i, mama g �i, ma�o b �u nd �i nk �uzi g �i na-abara g �i
ugbu a. O doro anya na n’ �od �inihu, nd �iga-ewe g �i n’ �or �u nakwa nd �i �oz �o nwere ike
�ibara g �i mba. �O b �ur �u na �i m �uta idi mba a na-abara g �i n’ �ul �o, �i ga-ab �u nwa akw �ukw �o na-
eme nke �oma, onye �or �u a na-akwanyere`ugw
`u nakwa onye
nd �i mmad �u ga-at �ukwas �i obi. N’ezie, �o ga-abara g �i uru idintak �ir �i mba ma rite uru a niile!
N’ISIOKWU ANY �I �OZ �O N’ �ul �o unu,`e nyere g �i �ot �ut �u iwu na-anagh �i
ekwe g�i meghar �ia ah �´
u? Ch �op �uta ot´
u �i ga-esi nwee obi �ut �on’ohere e nyere g �i—nakwa ot
´u �i ga-esi nwetakwuo ohere.
�O b �ur �u na i were amamihed�i na mba a baara g�i,�i ga-enweta ak �
`u bara
uru kar�ia �olaedo
180 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
˘ G �in �i nwere ike ime ka o siere g �i ike �inabata mbaa baara g �i?
˘ G �in �i nwere ike ime ka papa g �i na mama g �i bawarag �i mba?
˘ Olee ihe �i ga-eme ka nd �um �od �u e nyere g �i baara g �iezigbo uru?
G �IN �I KA I CHERE?
22
G�in�imere e jienye m
�ot �ut �uiwu?
Kwuo �uf �od �u iwue nyere n’ezin �ul �o unu. ı.............................................
.................................................`I chere na iwu niile e nyere
n’ezin �ul �o unu d �i mma? O Ee O Ee e
Olee iwu kacha esirig �i ike idebe? .................................................
PAPA g �i na mama g �i nwere ike na-as �i g �i mee nke a, emelanke a. Ha nwere ike �igwa g �i mgbe �i ga-ar �u ihe nd �i nk �uzi nyereg �i ka �i r �u �o n’ �ul �o, �or �u nd �i i kwes �ir �i �ir �u n’ �ul �o, mgbe i kwes �ir �i �il �otan’abal �i, na iwu nd �i �oz �o gbasara ekwe nt �i, TV, na k �omputa. Hanwekwara ike �igwa g �i ihe nd �i �i ga na-eme n’
`ez
´ı, d �i ka �ud �i
`agw
`a
i kwes �ir �i �ikpa n’ �ul �o akw �ukw �o na �ud �i nd �i enyi g �i na ha ga na-akpa.
�`
O na-ad �i g �i ka iwu nd �i ah �u anagh �i ekwe g �i meghar �ia ah �´u?
O nwere ike �id �i g �i ot´u ah �u �o d �i nd �i na-eto eto nd �i a:
“Iwu papa m na mama m nyere m banyere oge m ga na-al �ota n’ �ul �o n’abal �i na-agbakas �i m ah �
´u! Obi anagh �i ad �i m �u mma
ma papa m na mama m gwa m ka m l �ota mgbe �um �uaka nd �i�oz �o ka n �o n’
`ez
´ı n’abal �i.”—Allen.
“ �O d �igh �i ihe na-ewe m iwe ka mmad �u �ich �o �imata nd �i m �una ha na-ekwu okwu n’ekwe nt �i. �O na-ad �i m ka
`a na-eme m
ka taata!”—Elizabeth.
“ �O na-ad �i m ka papa m na mama m ach �ogh �i ka m �u naonye �o b �ula na-akpa, ka
`a ga-as �i na ha ach �ogh �i ka m nwee nd �i
enyi!”—Nicole.
�O b �u ezie na nd �i na-eto eto na-adakar �i iwu papa ha namama ha nyere ha, �ot �ut �u n’ime ha kwetara na e kwes �ir �i inwe�uf �od �u iwu n’ �ul �o ka nsogbu ghara �id �i. Ma �o b �ur �u na iwu nd �i ah �ud �i mkpa, g �in �i mere �uf �od �u n’ime ha ji akpasu mmad �u iwe?
“Ab �ugh �izi M Taata!”
Ikekwe, ihe mere iwu nd �i ah �u ji ewe g �i iwe b �u na �o na-ad �ig �i ka
`a na-eme g �i ka taata, ya ad �i g �i ka �i gwa ha na �i b �ugh �izi
taata. N’eziokwu, o nwere ike �ib �u na papa g �i na mama g �i na-ele iwu nd �i ha na-enye g �i anya d �i ka ihe d �i mkpa iji chebe g �inakwa iji kwadebe g �i �ir �u �or �u nd �i i kwes �ir �i �ir �u mgbe i toro.
Ot´u �o d �i, o nwere ike �id �i g �i ka i tofeela iwu nd �i a ka na-
enye g �i n’ �ul �o. O nwekwara ike �id �i g �i ka iwu nd �i ah �u ekwegh �ig �i meghar �ia ah �
´u ot
´u �o d �i otu nwa agb �ogh �o aha ya b �u Briel-
le. O kwuru banyere papa ya na mama ya, s �i: “Ha echefuola
182 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
kpamkpam ihe e kwes �ir �i imere onye h´a ka m. Ha anagh �i ach �o
ka m kwuo echiche m, h �or �o ihe mas �ir �i m ma �o b �u gh �o �o di-mkpa.” �O b �ukwa ot
´u ah �u ka �o d �i otu nwa agb �ogh �o aha ya b �u
Allison. O kwuru, s �i: “O yiri ka papa m na mama m amagh �i nam d �i af �o iri na asat �o ugbu a, �o b �ugh �i af �o iri. Ha kwes �ir �i �it �ukwa-s �ikwu m obi!”
Irube isi n’iwu nd �i a na-enye g �i n’ �ul �o ad �igh �i mfe, nke kanke, ma o yie ka iwu a na-enye g �i kar �ir �i nke a na-enye �um �u-nne g �i. D �i ka ihe at �u, otu nwa okorob �ia aha ya b �u Matthewchetara ihe nd �i mere mgbe �o d �i af �o iri na �uma. O kwuru ba-nyere nwanne ya nwaany �i �o t �or �o na nwa nwanne papa ya, s �i:“Ihe �o s �okwara ha ha mee, �o d �igh �i ihe a na-eme ha!”
�`
O Ka Mma Ka A Ghara Inye G �i Iwu?
O doro anya na o nwere ike na-ag �usi g �i ag �u �u ike �in �o-r �o onwe g �i ka papa g �i na mamag �i ghara inye g �i iwu. Ma, �
`o ga-
aka baara g �i uru n’ezie ma �o b �ur �una o nwegh �i iwu �o b �ula ha na-enye g �i? I nwere ike �ima �um �u-aka ibe g �i nd �i nwere ike �il �otamgbe �o b �ula s �or �o ha n’abal �i, jie�ud �i ejiji �o b �ula mas �ir �i ha, sorond �i enyi ha gaa ebe �o b �ula mas �i-r �i ha n’oge �o b �ula mas �ir �i ha. Maelegh �i anya, papa ha na mamaha anagh �i enwe efe �ima ihe �um �u
‘‘ Mgbe �i b �u nwata, �i na-eche na �i ma ihe niile.N’ihi ya, mgbe papa g �i na mama g �i nyere g �i iwu,o nwere ike iwe g �i iwe. Ma iwu ha nyere g �i b �u kaihe d �ir �i g �i mma.
’’—Megan
G �in �i mere e ji enye m �ot �ut �u iwu? 183
Nch �op �uta e mere gosirina nd �i na-eto eto nd �ipapa ha na mama ha ji�ih �unanya na-eme kae debe iwu ha nyerena-aka eme nke �oman’ �ul �o akw �ukw �o nakwan
´a mmek �or �ita ha na nd �i�oz �o. Ha na-akakwaenwe obi �ut �o.
�`I MA NA . . . ?
ha na-eme. N’agbanyegh �i ihe kpatara ya, Ba �ib �ul kwuru naisi ot
´u ah �u az �ulite �um �uaka agagh �i eme ka ihe d �ir �i ha mma.
(Ilu 29:15) Ihe mere �ih �unanya ji d �i �uk �o n’ �uwa taa b �u na �ot �ut �und �i na-eche naan �i maka onwe ha, a z �ulitekwara ha n’ezin �u-l �o papa na mama na-anagh �i enye �um �u ha iwu.—2 Timoti 3:1-5.
Kama �ich �owa ka �i d �i ka �um �uaka a na-ahap �u ka ha meweot
´u mas �ir �i ha, gbal �ia gh �ota na ihe mere papa g �i na mama g �i ji
enye g �i iwu b �u na ha h �ur �u g �i n’anya, ch �o �okwa ka ihe d �ir �i g �imma. Ebe �o b �u na papa g �i na mama g �i ji ezi uche na-agwa g �iihe �i ga-eme, ha na-e
˙nomi Jehova Chineke, b �
´u onye gwara
nd �i ya, s �i: “M ga-eme ka i nwee ngh �ota, zikwa g �i �uz �o �i ga-eso. M ga-enye g �i nd �um �od �u, anya m ga-ad �i n’ebe �i n �o.”—Ab �u�Oma 32:8.
Ma, o nwere ike �id �i g �i mgbe �uf �od �u ka papa g �i na mama g �ih
`a na-enye g �i �ot �ut �u iwu. Olee ot
´u �i ga-esi mee ka ha nyet �u g �i
ohere?
�Ud �i Nkwur �ita Okwu Bara UruMa �
`ı ch �or �o ka papa g �i na mama g �i nyekwuo g �i ohere ma
�o b �u ka �i gh �ota ihe mere ha ji nye g �i iwu nd �i ah �u, ihe ga-enye-re g �i aka b �u g �i na ha ikwur �ita okwu nke �oma. �Uf �od �u nwere ikeikwu, s �i: ‘Agbal �iala m ka m �u na ha kwur �ita okwu, ma, o nwe-gh �i isi!’ �O b �ur �u ot
´u ah �u ka �o d �i g �i, j �u �o onwe g �i, s �i: ‘
`M kwe-
s �ir �i imezikwu ot´u m si ekwu
okwu?’ Nkwur �ita okwu b �u ihed �i mkpa nke (1) ga-eme ka nd �i�oz �o gh �ota g �i ma �o b �u (2) meeka �i gh �ota ihe mere ha ekwegh �ieme ihe �i ch �or �o. N’ezie, �o b �ur �una �i ch �or �o ka papa g �i na mamag �i na-eme g �i ka onye toro eto,i kwes �ir �i �ina-ekwu okwu kaonye toro eto. Olee ot
´u �i ga-esi
eme ya?
184 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
�I ch �o �o ka papa g �i namama g �i na-enyekwu g �iohere, ihe mb �u �i ga-emeb �u irube isi mgbe niilen’iwu ha nyere. �O b �ur �u na�i na-erubere ha isi mgbeniile, ha nwere ike imereg �i ihe �i ch �or �o.
ND �UM �OD �U�
M �uta ijide onwe g �i. Njide onwe onye na-eme ka mma-d �u na mmad �u na-ekwur �ita okwu nke �oma. Ba �ib �ul kwuru, s �i:“Onye nzuzu ad �igh �i ejide mm �u �o ya ma �ol �i, ma onye maara ihena-ejideru ya n’isi.” (Ilu 29:11) N’ihi ya, zere �itamu ntamu, ijiiwe agbachi nk �it �i, na iwe iwe ka �um �uaka. N’eziokwu, i nwereike ch �o �o �ikwachi �uz �o n’ike ma �o b �u na-aga ije iwe iwe mgbepapa g �i na mama g �i na-ekwegh �i g �i mee ihe �i ch �or �o ime. Ot
´u
�o d �i,`agw
`a d �i ot
´u ah �u nwere ike ime ka ha nyekwuo g �i iwu
— �o b �ugh �i inyekwu g �i ohere.
Gbal �ia gh �ota ihe papa g �i na mama g �i na-ekwu. OtuOnye Kra �ist na-eto eto aha ya b �u Tracy, b �
´u onye mama ya
naan �i z �ur �u, kwuru, s �i: “Ana m aj �u onwe m, s �i, ‘Olee ihe meremama m ji enye m iwu nd �i a?’ ” G �in �i ka Tracy ch �op �utara?O kwuru, s �i: “ �O ch �or �o inyere m aka ka m b �ur �u ezigbo mma-d �u.” (Ilu 3:1, 2) �O b �ur �u na �i gh �ota ihe papa g �i na mama g �i bun’obi, o nwere ike ime ka �i mata ot
´u g �i na ha ga-esi na-ekwur �i-
ta okwu nke �oma.
D �i ka ihe at �u, ka e were ya na papa g �i na mama g �i ach �ogh �i
Irube isi n’iwupapa g�i na mamag�i yiri �ikw �u �ugw �oi ji n’ �ul �o ak �
`u—ka
�i na-akw �u �ul �oak �
`u �ugw �o n’oge,
ot´
u ah �u ka ha gana-agbazinye
g�i ego
G �in �i mere e ji enye m �ot �ut �u iwu? 185
ka �i gaa otu nn �ok �o oriri na �o˙n �u
˙n �u. Kama �ir �uwa ha �uka,
i nwere ike �ij �u ha, s �i: “ �´
O b �ur �ukwan �u na enyi m toro eto, b �´u
ezigbo mmad �u, esoro m?” Ma elegh �i anya, ha agagh �i ekwe g �igaa. Ma �o b �ur �u na �i gh �ota ihe mere ha ji j �u, �o ga-aka ad �ir �i g �imfe �it �u aro ha ga-anabata.
Mee ka papa g �i na mama g �i t �ukwas �i g �i obi. Ka e wereya na mmad �u ji �ul �o ak �
`u �ugw �o. �O b �ur �u na onye ah �u akw �u �o
�ugw �o o ji n’oge, �ul �o ak �`u ah �u ga-at �ukwas �i ya obi. Ha nwed �ir �i
ike �igbazinyekwu ya ego n’oge �oz �o. Ot´u ah �u ka �o d �i n’ezin �ul �o.
I kwes �ir �i �is �op �ur �u papa g �i na mama g �i. �O b �ur �u na �i na-emeihe ga-eme ka ha t �ukwas �i g �i obi ugbu a— �ob �unad �i n’obereihe—ha nwere ike �it �ukwas �ikwu g �i obi n’oge �oz �o. N’eziokwu,�o b �ur �u na �i na-enup �ur �u ha isi mgbe niile, ya ejula g �i anyana ha agagh �i at �ukwas �icha g �i obi ma �o b �ukwan �u ha nwere ikenyowe ihe �o b �ula i mere enyo.
G �UKWUO BANYERE ISIOKWU A N’AKW �UKW �OG �UKWUO BANYERE ISIOKWU A N’AKW �UKW �O
ND�I NA-ETO ETO NA-AJ �U, NKE 1, ISI NKE 3ND�I NA-ETO ETO NA-AJ �U, NKE 1, ISI NKE 3186
�`
O d �it �ula mgbe �i j �ur �u, s �i: ‘G �in �i mere ot´u nd �i papa na nd �i
mama si akpaso �um �u ha niile`agw
`a anagh �i ab �u otu?’ �O b �ur �u
ot´u ah �u, chegod �i echiche: �O d �ichagh �i mma ka papa g �i na
mama g �i na-akpaso g �i`agw
`a mgbe niile ot
´u ha si akpaso �um �u-
nne g �i. Ma, aj �uj �u b �u, H`a na-egboro g �i mkpa g �i? D �i ka ihe at �u,
mgbe �o b �ula �i ch �or �o ka papa g �i na mama g �i nye g �i nd �um �od �uma �o b �u nyere g �i aka, h
`a na-enyere g �i aka? �O b �ur �u na ha na-
enyere g �i aka,`ı kwes �ir �i ikwu na ha na-eleghara g �i anya? Ebe
�o b �u na mkpa g �i na nke �um �unne g �i ab �ugh �i otu, echela napapa g �i na mama g �i ga-akpaso g �i
`agw
`a ot
´u ha si akpaso �um �u-
nne g �i. Otu nwa agb �ogh �o d �i af �o iri na asat �o aha ya b �u Bethmechara gh �ota ya ot
´u ah �u. O kwuru, s �i: “M �u na nwanne m
nwoke ab �ugh �i otu, ot´u e si akpaso any �i
`agw
`a ekwes �igh �i �ib �u
otu. M cheta mgbe m d �i obere, �o na-eju m anya ihe mere naagh �otagh �i m ya ot
´u ah �u mgbe ah �u.”
�`o b �u n’ezie imelara mmad �u ihe?
Mgbe �I Dara IwuMee elu mee ala, �i ga-adar �ir �i iwu papa g �i na mama g �i nye-
re g �i, ya b �u, mgbe �i na-ar �ugh �i �or �u a gwara g �i r �u �o n’ �ul �o, mgbe�i n �or �o ogologo oge na fon ma �o b �u n �ofee oge a gwarag �i l �ota n’abal �i. (Ab �u �Oma 130:3) �I ga-ak �owara ha ihe
mere i ji daa iwu ah �u! G �in �i ka �i ga-eme ka nso-gbu ghara �ika nj �o?
Gwa ha eziokwu. Ach �otala otu ihek �o �or �o ha. I mee ot
´u ah �u, o nwegh �izi ihe
i kwuru ga-ad �i ha ka �`o b �u eziokwu.
N’ihi ya, gwa ha eziokwu nakwa ot´u ihe si
mee. (Ilu 28:13) Emela ka`a ga-as �i na ihe
i mere d �i mma ma �o b �u na ihe i mere ab �ugh �iok
´e ihe. Echefula na “az �iza d �i nro na-eme ka
�on �uma laa.”—Ilu 15:1.R �i �o mgbaghara. I kwes �ir �i igosi na ihu
i mechuru ha, �or �u i nyekwuru ha, na obi �oj �o �oi mere ha wutere g �i. I mee ot
´u ah �u, o nwere
ike ime ka ha ghara imesi g �i ike. Ot´u �o d �i,
mwute ah �u kwes �ir �i isi g �i n’obi.
�O b �ur �u na m daa iwu papa m na mama m, ihe m ga-ekwu b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
Ihe m ga-eme ka papa m na mama m t �ukwas �i m obi b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
Ihe m ch �or �o �ij �u papa m ma �o b �u mama m banyereokwu a b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
ihe m ga-eme!
ı
Buru ihe �o b �ula si na ya p �uta. (Nd �i Galeshia 6:7) Ihe mb �ui nwere ike �ich �o ime b �u �ij �u ntaramah �uh �u a ch �or �o inye g �i, nkeka nke, ma �
´o d �i g �i ka e kwes �igh �i inye g �i �ud �i ntaramah �uh �u ah �u.
Ot´u �o d �i, iburu ihe si n’ihe i mere p �uta na-egosi na �i b �u di-
mkpa. Ihe kacha mma i nwere ike ime b �u �igba mb �o ka papa g �ina mama g �i malite �it �ukwas �i g �i obi �oz �o.
N’ihe at �o ah �u e kwuru, dee nke i kwes �ir �i �ir �u �or �u na ya kar �i-chaa. ı .........................................................................................
Cheta na �o b �u papa g �i na mama g �i kwes �ir �i �igwa g �i ihe �i ga-eme. �O b �u ya mere Ba �ib �ul ji kwuo banyere “ihe nna g �i nyeren’iwu” nakwa “iwu nne g �i.” (Ilu 6:20) Ka o sina d �i, i kwes �igh �iiche na iwu papa g �i na mama g �i na-enye g �i ga-emebiri g �i ihe.Kama nke ah �u, �o b �ur �u na �i na-erubere papa g �i na mama g �i isi,Jehova kwere nkwa na ‘ihe ga-agaziri g �i’!—Nd �i Efes �os 6:1-3.
=“S �op �ur �u nna g �i na nne g �i . . . ka
ihe wee gaziere g �i.”—Nd �i Efes �os 6:2, 3.
˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
N’ISIOKWU ANY �I �OZ �O �Ogw �u ike ma �o b �u mmanya`o riela papa g �i
ma �o b �u mama g�i ah �´
u? M �uta ot´
u �i ga-esi die ya.
188 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
˘ G �in �i nwere ike ime ka �o d �i ka papa g �i na mama g �ianagh �i ekwe g �i meghar �ia ah �
´u mgbe �uf �od �u?
˘ G �in �i mere i ji ewe iwe mgbe �uf �od �u ma papa g �i namama g �i nye g �i iwu?
˘ Olee ot´u �i ga-esi mee ka g �i na papa g �i na mama g �i
na-ekwur �ita okwu nke �oma?
G �IN �I KA I CHERE?
Isiokwu ab �u �o gara aga kwuru ihe i kwes �ir �iime ma �o b �ur �u na papa g �i na mama g �i na-aba-ra g �i mba mgbe niile ma na-enye g �i �ot �ut �u iwu.�´
O b �ur �ukwan �u na �o d �i g �i ka h`a na-abara g �i mba
mgbe niile ma �o b �u na-enye g �i �ot �ut �u iwu, ma�o b �ukwan �u na-eme ha ab �u �o? �I ch �o �o ka g �i naha kwur �ita ya, olee ot
´u �i ga-esi amalite?
˘ Gakwuru ha mgbe obi d �i g �i mma na mgbe�o na-enwegh �i ok
´e ihe ha na-eme.
˘ Gwa ha ot´
u obi d �i g �i, ma ejila iwe ekwu ya. Kwanyereha ezigbo
`ugw
`u.
�O b �ur �u na �o d�i g �i ka papa g�i namamag�i h`a na-abara g�i mba
mgbe niile, i nwere ike ikwu, s �i: “Ana m agbal�isi ike ime ihe d�imma, ma �o na-esiri m ike ma �o b �ur �u na a na-abara m �u mbamgbe niile. Ach �or �o m ka any�i kwur�ita ya?”
Dee n’okpuru ebe a ot´u �i ga-esi malite �igwa ya papa g �i na
mama g �i.
ı............................................................................................
�ND �UM �OD �U: Jiri ihe nd �i e kwuru n’Isi nke 21 malite. Maelegh �i anya, papa g �i na mama g �i ga-ach �o ka unu kwur �ita ihee kwuru n’isiokwu ah �u.
�O b �ur �u na �o d�i g �i ka papa g�i namamag�i ekwechagh�i g �i me-
ghar�ia ah �´u, i nwere ike ikwu, s�i: “Ach �or �o m �ikpakwu
`agw
`a
�oma ka unu nyet �ukwuo m ohere ka oge na-aga. Olee`agw
`a unu
chere m kwes�ir �i imezikwu?”
Dee n’okpuru ebe a ot´u �i ga-esi malite �igwa ya papa g �i na
mama g �i.
ı............................................................................................
�ND �UM �OD �U: G �ughachi Isi nke 3 n’akw �ukw �o Nd�i Na-eto EtoNa-aj �u, Nke 1. Dezie aj �uj �u nd �i i nwere ike inwe mgbe �i g �ucha-ra isiokwu a.
g �i na papa g �i namama g �i kwur �ita ya!
23
G�in�i ka m ga-eme ma�ob �ur �u na �ogw �u ike ma �ob �ummanya eriela papa m ma
�ob �u mamam ah �´u?
“Papa m gwara any �i ka ya gaa r �uzie �ugb �oala ya,any �i echegide ya chi ejiwe, any �i ah �ugh �i ya. Mama makp �o �o ya n’ekwe nt �i, ma �o zagh �i. Ka oge gat �ur �u,ach �op �utara m na obi erukwagh �i mama m ala, ya eji-kerewe �ip �u. �O gwaziri m, s �i: ‘Ana m aga �ich �o papa g �i.’“E mechaa, mama m l �otara—naan �i ya. Aj �ur �u m ya,
s �i: ‘ �`
O b �u papa m an �ogh �i ebe ah �u?’ Ya as �i m, ‘Mba.’“Amataziri m na papa m amalitekwala agh �ugh �o
ah �u �o na-agh �o. �O b �ukwa ihe o mere oge gara aga. Ihekpatara ya b �u na �ogw �u ike eriela papa m ah �u. Mgbe�o l �otara, ezigbo iwe ji m �u na mama m. N’echi ya, at �u-p �ugh �ir �i m ya �on �u, ihe ah �u m mere wutekwara m.”—Karen, d �i af �o iri na an �o.
�OT �UT �U nde nd �i na-eto eto na-ach �i obi n’aka kwa �ub �o-ch �i n’ihi na ha na-edi nsogbu papa ha ma �o b �u mama ha�ogw �u ike ma �o b �u mmanya riri ah �
´u na-enye ha. �O b �ur �u na
�ud �i ihe ah �u eriela papa g �i ma �o b �u mama g �i ah �´u, o nwere
ike na-emechu g �i ihu, na-eme g �i obi �oj �o �o ma na-akpasu g �iiwe.
D �i ka ihe at �u, papa Mary na-eyi ezigbo mmad �u ma �o p �u �on’
`ez
´ı. Ma nd �i mmad �u amagh �i na �o b �u onye a
˙n �ur �uma. �O na-
agwa nd �i ezin �ul �o ya okwu �oj �o �o ma na-emesi ha ike. Marykwara ar �ir �i, s �i: “Nd �i mmad �u na-ab �ia agwa any �i na any �i nwe-re ezigbo nna, nakwa na nke any �i ka mma.”�
�O b �ur �u na mmanya ma �o b �u �ogw �u ike eriela papa g �i ma�o b �u mama g �i ah �
´u, olee ot
´u �i ga-esi na-edi ya?
Ch �op �uta Ihe Kpatara Ya
Ihe mb �u b �u na �o bara uru ka �i gh �ota nsogbu papa g �ina mama g �i na-enwe. Ilu 1:5 kwuru, s �i: “Onye nwere ngh �o-ta na-enweta ezi nt �uziaka.” N’ihi ya, �o ga-abara g �i uru ma�i mata ihe ihe iri mmad �u ah �
´u p �utara, onye mmanya ma �o b �u
�ogw �u ike na-eri ah �´u, nakwa ihe mere o ji rie ya ah �
´u.
D �i ka ihe at �u, �ib �u onye a˙n �ur �uma ap �utagh �i �i
˙n �ubiga mma-
nya´ok
`e mgbe �uf �od �u. Kama, onye a
˙n �ur �uma b �u onye na-a
˙n �u
ok´e mmanya mgbe niile, onye �o na-anagh �ikwa ekwe nkw �u-
s �i.� �O b �u onye mmanya riri ah �´u, �o nagh �ikwa ejideli onwe
ya ma �o˙n �uwa mmanya. Mmanya riri ya ah �
´u na-akpata-
ra ezin �ul �o ya nsogbu, na-emebi �or �u ya, na-akpatakwara ya�or �ia.
�O b �u eziokwu na ihe nwere ike ime ka mmanya rie �uf �o-d �u nd �i ah �
´u b �u na o si ha n’ �obara, ihe �oz �o nwekwara ike �ib �u
� �O b �ur �u na papa g �i ma �o b �u mama g �i b �´u onye a
˙n �ur �uma na-emesi g �i ike, i kwes �i-
r �i �ich �o onye ga-enyere g �i aka. Gwa ya onye toro eto �i t �ukwas �ir �i obi. �O b �ur �u na �i b �uOnye
`am
`a Jehova, i nwere ike �ik �or �o ya okenye �ogbak �o ma �o b �u Onye Kra �ist �oz �o to-
zuru ok`e.
� Onye a˙n �ur �uma ma �o b �u onye �ogw �u ike riri ah �
´u nwere ike �ib �u nwoke ma �o b �u
nwaany �i.
G �in �i ka m ga-eme ma �ogw �u ike rie papa m ah �´u? 191
ot´u obi na-ad �i ha. N’eziokwu, �ot �ut �u nd �i a
˙n �ur �uma na-echere
onwe ha echiche na-ad �igh �i mma. (Ilu 14:13) A m �ud �ir �i �uf �o-d �u n’ime ha n’ezin �ul �o ebe papa na mama b �ucha nd �i a
˙n �ur �u-
ma. �Ud �i nd �i ah �u na-a˙n �u ok
´e mmanya iji chefuo ihe nd �i mere
ha mgbe ha b �u �um �uaka. Ihe nd �i ah �u nwekwara ike ime kammad �u b �ur �u onye �ogw �u ike riri ah �
´u.
N’ezie, mmad �u �i˙n �u ok
´e mmanya ma �o b �u �ogw �u ike ga-
eme ka nsogbu ya ka nj �o; �o na-eme ka �o ghara iche echi-che nke �oma, meekwa ka �o ghara inwe obi mmad �u. N’ihi ya,o nwere ike �id �i mkpa ka papa g �i ma �o b �u mama g �i gakwurund �i �okachamara ka ha nyere ya aka �ikw �us �i mmanya ma �o b �u�ogw �u ike ah �u riri ya ah �
´u.
At �ula Anya Ihe Ha Na-agagh �i Emeli
N’eziokwu, �imata ihe mere papa g �i ma �o b �u mama g �i jina-akpa
`agw
`a na-ad �igh �i mma agagh �i eme ka nsogbu ah �u
kw �us �i. N’agbanyegh �i nke ah �u,�o b �ur �u na �i mata ihe mere mma-nya ma �o b �u �ogw �u ike ji rie yaah �
´u, �o ga-eme ka i metara ya
ebere.D �i ka ihe at �u, �o b �ur �u na
papa g �i ma �o b �u mama g �i gbajiri�ukw �u, �
`ı ga-at �u anya ka g �i na ya
gbaa b �ol? �´
O b �ur �ukwan �u na �i mana ihe mere o ji gbajie �ukw �u b �una o zuzuru nzuzu? O doro anya
‘‘ Ama m na papa m na mama m nwere ikeimechu m ihu n’ �od �inihu, ma amakwa m na�o b �ur �u na m �u at �ukwas �i Jehova obi, �o ga-enye mike idi ya.
’’—Maxwell
192 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
N’ime Ba �ib �ul, ‘ns �op �ur �u’nwere ike �ip �uta iruberemmad �u isi n’ihi ikikee nyere ya. (Nd �i Efes �os6:1, 2) N’ihi ya, �is �op �ur �upapa g �i ma �o b �u mamag �i ap �utagh �i na omumeya ga-ad �i g �i mma mgbeniile.
�`I MA NA . . .?
Hezekaya nwere mkpebi d �i oke mkpa�o ga-eme n
´a nd �u ya. �O gh �or �o eze Juda mgbe �o d �i af �o iri ab �u �o
na ise. Olee �ud �i eze �o ga-ab �u? �`
O ga-eme ihe �oj �o �o nna ya b �´u
Eze Ehaz mere? Ruo mgbe Ehaz nw �ur �u, �o hap �ur �u ife Chine-ke ma j �u icheghar �i. O bu ikpere ar �us �i n’isi, kp �o �okwa�o d �ikar �ia ala otu n’ime �um �unne Hezekaya �ok �u n’ebe a na-ach �ur �u ar �us �i
`aj
`a. (2 Ihe E Mere 28:1-4) Ot
´u �o d �i, Hezekaya
ekwegh �i ka omume ihu ab �u �o papa ya mee ka ife Jehova gw �uya ike, ma �o b �ukwan �u mee ka o chee na ya ga-emer �ir �i ihe �oj �o �opapa ya mere. Kama nke ah �u, Hezekaya ‘rapaara Jehovan’ah �u.’—2 Nd �i Eze18:6.
Papa g �i ma �o b �u mama g �i �`o na-eji ofufe Jehova eme
ihe �och �i? �`
O na-akp �o mmad �u iyi, ka`e nwere omume �oj �o �o riri
ya ah �´u? Ya b �ur �u ot
´u ah �u, �o b �ugh �i iwu na �i ga-eme ihe ah �u
�o na-eme! Hezekaya biri ezi nd �u n’agbanyegh �i ihe nlereanya�oj �o �o �o h �ur �u n’ezin �ul �o ha. N’eziokwu, �o gh �or �o ezigbo eze, nkemere na “mgbe �o nw �us �ir �i, �o d �igh �i onye d �i ka ya n’ime nd �i ezeniile nke Juda.” (2 Nd �i Eze18:5) D �i ka Hezekaya, �i ga-emeli kaihe d �ir �i g �i mma n
´a nd �u n’agbanyegh �i nsogbu d �i n’ezin �ul �o
unu. Olee ot´u �i ga-esi eme ya? ‘Rapagidesie ike n’ah �
´u Jehova.’
ONYE M GA-E˙NOMI
Hezekaya
na obi agagh �i ad �i g �i mma. Ot´u
�o d �i, �i ma na �ukw �u ya agagh �iekwe ya gbaa b �ol ruo mgbe
�o d �ir �i ya mma. �I gh �ota ya ot´u
ah �u, �o ga-eme ka �i ghara �it �u anya kao mee ihe �o na-agagh �i emeli.
N’otu aka ah �u, papa ma �o b �u mama b �´u
onye a˙n �ur �uma ma �o b �u onye �ogw �u ike riri ah �
´u
agagh �i na-eche echiche nke �oma, isi agagh �i-kwa akpak �o ya �on �u. N’eziokwu, �o b �u onye ah �u ji
aka ya kpatara onwe ya nsogbu ah �u. Nzuzu papa g �i ma �o b �umama g �i na-ezuzu kwes �ir �i iwe g �i iwe. Ot
´u �o d �i, papa g �i ma
�o b �u mama g �i agagh �i enwe ike ilek �ota g �i nke �oma ruo mgbea gw �or �o ya nsogbu ya. �O b �ur �u na �i gh �ota na ihe ah �u riripapa g �i ma �o b �u mama g �i ah �
´u mere ka �o d �i ka onye gbajiri
�ukw �u, o nwere ike ime ka �i ghara �it �u anya ka o mee ihe �o na-agagh �i emeli.
Ihe �I Ga-eme
Gh �ota na �i ga na-edi nsogbu papa g �i ma �o b �u mama g �ina-enye g �i, �o gw �ula ma �o gbanwere omume ya. Ma, olee ihe�i ga-eme ugbu a?
Echela na �o b �u g �i kpatara nsogbu ah �u. �O b �u papa g �ima �o b �u mama g �i kpatara nsogbu ah �u, �o b �ugh �i onye �oz �o.Nd �i Galeshia 6:5 kwuru, s �i: “Onye �o b �ula ga-ebu ibu nke ya.”
�I gh �ota na ihe ah �u riripapa g�i ma �o b �u
mama g�i ah �´
u mere ka�o d �i ka onye gbajiri �ukw �u,
o nwere ike ime ka�i ghara �it �u anya ka o mee
ihe �o na-agagh�i emeli
194 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
�O b �ugh �i g �i ga-agw �o ya nsogbu ya, �o b �ugh �ikwan �u iwu na �i ga-eme ka �o ghara �ita ah �uh �u ga-esi n’omume ya p �uta. D �i ka iheat �u, i kwes �igh �i �ighara onye were ya n’ �or �u �ugha, �o b �ugh �ikwaiwu na �i ga-ekubata ya n’ime �ul �o ma �o n �or �o n’ihu �ul �o na-ehi�ura mmanya.
Gwa ya ka �o ch �o �o onye ga-agw �o ya. Ihe ga-akachab �ur �u nsogbu ya nwere ike �ib �u ikwetad �i na ya nwere nsogbu.�O b �ur �u na �o b �u papa g �i nwere nsogbu ah �u, mgbe anya doro
ya, mama g �i na �um �unne g �i nd �i t �or �o g �i nwere ike �igakwuruya, gwa ya nsogbu omume ya na-ewetara ezin �ul �o unu na-kwa ihe o kwes �ir �i ime.
�Oz �okwa, �o ga-abara ya uru ma o dee az �iza aj �uj �u nd �i a:G �in �i ga-eme m �u na ezin �ul �o m ma �o b �ur �u na m �u akw �us �igh �i�i˙
n �u ok´
e mmanya ma �o b �u �ogw �u ike? Olee uru �o ga-abara mma m kw �us �i ya? G �in �i ka m ga-eme ka e nyere m aka?
�O b �ur �u na nsogbu ch �or �o �imalite n’ �ul �o, p �u �o. Ilu 17:14kwuru, s �i: “Tupu esemokwu amalite, si n’ebe ah �u p �u �o.”Etinyela �on �u n’esemokwu n’ihi na �o ga-eme ka �i baa n
´a
nsogbu. I nwere ike �ibanye n’ime �ul �o g �i ma �o b �u gaa n’ �ul �oenyi g �i. �O b �ur �u na �o dawa tigbuo z �ogbuo, i nwere ike�ikp �o nd �i mmad �u ka ha b �ia nye aka.
Ekwela ka obi g �i na-amag �i ikpe. Obi na-ama �uf �od �u nd �ina-eto eto ikpe ma ha wesapapa ha ma �o b �u mama hammanya ma �o b �u �ogw �u ike ririah �
´u iwe. �O d �igh �i nj �o ma i wee
iwe, nke ka nke, ma �o b �ur �u na
=“Ngh �ota mmad �u nwere na-eme ka
�o ghara iwe iwe �os �o �os �o.”—Ilu 19:11.
˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
G �in �i ka m ga-eme ma �ogw �u ike rie papa m ah �´u? 195
Kama �ikp �o papa g �i ma�o b �u mama g �i as �i, kp �o �oihe �oj �o �o ah �u �o na-emeas �i.—Ilu 8:13; Jud 23.
ND �UM �OD �U �
omume ya mere ka �o ghara �ih �u g �i n’anya ma na-elek �ota g �iot
´u kwes �ir �i ekwes �i. N’eziokwu, Ba �ib �ul nyere g �i iwu ka �i s �o-
p �ur �u papa g �i na mama g �i. (Nd �i Efes �os 6:2, 3) Ma ‘ �is �op �ur �u’papa g �i ma �o b �u mama g �i p �utara irubere ya isi, ot
´u ah �u
i kwes �ir �i irubere onye uwe oji ma �o b �u �ok`aikpe isi. �O p �uta-
gh �i na omume ya d �i g �i mma. (Nd �i Rom 12:9) �O p �utagh �i-kwa na �i b �u onye �oj �o �o ma �o b �ur �u na mmanya ma �o b �u�ogw �u ike ah �u riri ya ah �
´u ad �igh �i g �i mma; a s �i ka e kwu-
we, �i˙n �u ok
´e mmanya na �ogw �u ike ab �ugh �i ihe �oma!—Ilu 23:
29-35.
Nwee ezigbo nd �i enyi. �O b �ur �u na nsogbu na-ad �i n’ �ul �o,o nwere ike ime ka i chefuo ihe i kwes �ir �i ime. N’ihi ya,o kwes �ir �i ekwes �i ka g �i na nd �i uche ha kpak �or �o �on �u na-kwa nd �i ha na Jehova d �i n
´a mma na-akpa. Nd �i n �o n’ �ogbak �o
Nd �i Kra �ist nwere ike �igba g �i ume ma nyere g �i aka, meekwaka ah �
´u na-eru g �i ala n’agbanyegh �i nsogbu d �i n’ezin �ul �o unu.
(Ilu 17:17) �O b �ur �u na �i na-akpa ezin �ul �o nd �i �oz �o n �o n’ �ogbak �onso, �i ga-am �uta ot
´u e kwes �ir �i isi na-ebi n’ezin �ul �o, nke ga-
�O b �ur �u na papa m ma �o b �u mama m na-akp �o mmad �u iyi ma�o b �u na-ak �u mmad �u ihe, ihe m ga-eme b �u
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
Ot´
u m ga-esi agwa papa m ma �o b �u mama m ka �o ch �o �oenyemaka b �u
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
Ihe m ch �or �o �ij �u papa m ma �o b �u mama m banyereokwu a b �u
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
ihe m ga-eme!
ı
eme ka �i ghara �im �uta ihe nlereanya �oj �o �o �i na-ah �u n’ezin �ul �ounu.
Ch �o �o enyemaka. Ihe ga-enyere g �i aka b �u �ich �ota dimkpab �
´u ezigbo mmad �u, onye ihe na-adabara g �i na ya, �i ga na-
ak �or �o ot´u obi d �i g �i. Nd �i okenye �ogbak �o ga-enyere g �i aka
ma �i ch �o �o. Ba �ib �ul kwuru na ha d �i ka “ebe izere ifufe na ebemgbaba iji zere ok
´e mmiri ozuzo, d �i ka mmiri iyi nd �i d �i n’ala
mmiri na-ad �igh �i, d �i ka nd`o nke ok
´e nkume d �i elu n’ala kp �or �o
nk �u.” (A �izaya 32:2) N’ihi ya, �uj �o at �ula g �i, emekwala ihere�igakwuru ha ka ha kasie g �i obi ma d �u �o g �i �od �u.
N’ime �uz �o ihe isii e kwuru ebe a, dee nke �i ga-ach �o ibu�uz �o mee. ı..............................................................................
O nwere ike �i gagh �i akw �us �ili nsogbu d �i n’ �ul �o unu, mai nwere ike ime ka �o ghara ime g �i obi �oj �o �o. Kama �ich �owa ka�i na-agwa papa g �i ma �o b �u mama g �i ihe �o ga-eme, gwawaonwe g �i ihe �i ga-eme. P �ol onyeozi dere, s �i: ‘Na-eme ihe ga-ewetara onwe g �i nz �op �uta.’ (Nd �i Filipa �i 2:12) Ime ot
´u ah �u ga-
enyere g �i aka inwe olileanya, o nwekwara ike ime ka papa g �ima �o b �u mama g �i ch �o �o onye ga-enyere ya aka n’ihe ah �u ririya ah �
´u.
N’ISIOKWU ANY �I �OZ �O Olee ihe �i ga-eme ma �o b �ur �u na papa g �ina mama g�i na-esekar �i okwu? Olee ot
´u �i ga-esi die obi �oj �o �o
�o na-eme g�i?
G �in �i ka m ga-eme ma �ogw �u ike rie papa m ah �´u? 197
˘ G �in �i mere mmanya ma �o b �u �ogw �u ikeji eri �uf �od �u nd �i ah �
´u?
˘ G �in �i mere o ji b �ur �u na �o b �ugh �i g �i mere kammanya ma �o b �u �ogw �u ike rie papa g �i ma�o b �u mama g �i ah �
´u?
˘ Olee ihe �i ga-agbanweli n’ �on �od �u g �i,oleekwa ot
´u i nwere ike isi eme ya?
G �IN �I KA I CHERE?
�O b �ur �u na papa g �i ma �o b �u mama g �i akw �us �i ime ihe Ba �ib �ulkwuru—ma elegh �i anya, kwuod �i na ya ach �okwagh �i �ib �u Onye-`am
`a Jehova—g �in �i ka �i ga-eme?
˘ Buru n’obi na Jehova agagh �i ata g �i �uta maka`agw
`a �oj �o �o
papa g �i ma �o b �u mama g �i na-akpa. Ba �ib �ul kwuru, s �i: “Onye
�o b �ula n’ime any �i ga-aza Chineke aj �uj �u maka onwe ya.”—Nd �i
Rom 14:12.
˘ Ejikwala onwe g �i na-at �unyere nd �i �oz �o na-eto eto, nd �i �on �od �uha ka nke g �i mma. (Nd �i Galeshia 5:26) Otu nwa okorob �ia papa
ya hap �ur �u ezin �ul �o ha kwuru, s �i: “Kama �in �o na-eche �ud �i iheah �u, �o ka mma iche ot
´u �i ga-esi edi ya.”
˘ Na-akwanyere papa ma �o b �u mama g �i ah �u na-akpa`agw
`a
�oj �o �o`ugw
`u. Ya s �i g �i mee ihe, mee ya ma �o b �ur �u na o megidegh �i
ihe Ba �ib �ul kwuru. Jehova nyere �um �u iwu ka ha na-as �op �ur �u
papa ha na mama ha, ma papa ha ma �o b �u mama ha �`o b �u
onye kwere ekwe ma �o b �u na �o b �ugh �i. (Nd �i Efes �os 6:1-3)
�O b �ur �u na �i na-as �op �ur �u papa g �i na mama g �i ma na-erubere haisi n’agbanyegh �i ihe ha na-emej �o, �i na-egosi na �i h �ur �u Jehova
n’anya.—1 J �on 5:3.
˘ Ka g �i na �ogbak �o Nd �i Kra �ist na-akpachi anya. �Ogbak �o a b �uezin �ul �o buru ibu na-efe Chineke, nke ga-eme ka ah �
´u ruo g �i
ala. (Mak 10:30) E nwere otu nwa okorob �ia aha ya b �u David.Mgbe papa ya kw �us �ir �i ife Jehova, �uj �o t �ur �u ya na nd �i �ogbak �o ha
ga na-agbara ya na nd �i �oz �o n �o n’ezin �ul �o ha �os �o. Ma David ch �o-p �utara na �uj �o na-at �u ya enwegh �i isi na �od �u. O kwuru, s �i: “Ha
emegh �i any �i ka nd �i a j �ur �u aj �u. O mere ka o doo m anya na
�ogbak �o h �ur �u any �i n’anya n’ezie.”
ihe �i ga-eme ma papa g �i ma �o b �umama g �i kw �us �i ife Jehova
198 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
24
Olee ihem kwes�ir �i imema papa mna mama msewe okwu?
�`
O d �i mgbe papa g �i na mama g �ina-ese okwu n’ihu g �i? �O b �ur �u na
�o d �i, olee nke kacha esere haokwu n’ime ihe nd �i a?
ıO Ego
O �Or �u a na-ar �u n’ �ul �o
O Nd�i ikwu
O G�inwa
Olee ihe �i ch �or �o �igwa papa g �i na mama g �i banyereotu esemokwu ha si na-ewute g �i? Dee ihe
�i ch �or �o �igwa ha n’okpuru ebe a.
......................................................................................................
......................................................................................................
199
MEE elu mee ala, okwu papa g �i na mama g �i na-ese ga-agba-sa g �i. A s �i ka e kwuwe, �i h �ur �u ha n’anya, �o b �ukwa ha ka �i maga-enyere g �i aka. N’ihi ya, o nwere ike na-ewute g �i mgbeha na-ese okwu. I nwere ike ikweta ihe otu nwa agb �ogh �o ahaya b �u Marie kwuru. O kwuru, s �i: “O siiri m ike �ikwanyerepapa m na mama m
`ugw
`u mgbe o yiri ka ha anagh �i akwa-
nyere onwe ha`ugw
`u.”
�Ih �u ka papa g �i na mama g �i na-ese okwu ga-eme ka�i gh �ota otu ihe d �i mwute, ya b �u na ha na-emej �o ihe ka-r �ia ot
´u i chere. �Igh �ota �ud �i ihe ah �u nwere ike ime ka ezigbo
�uj �o na-at �u g �i. �O b �ur �u na ha na-ese ezigbo okwu mgbe niile,i nwere ike na-echegbu onwe g �i na ha ga-etisa. Marie kwu-ru, s �i: “Mgbe m h �ur �u ka papa m na mama m na-ese okwu,�o na-ad �i m ka h
`a ga-agba al �ukwagh �im, nakwa na m ga-ah �o-
r �o onye nke m �u na ya ga-ebi. �Uj �o na-at �ukwa m na �o ga-emeka m �u na �um �unne m biri iche iche.”
G �in �i mere papa na mama ji ese okwu, oleekwa ihe i kwe-s �ir �i ime ma esemokwu malite n’ezin �ul �o?
Ihe Mere Papa na Mama Ji Ese OkwuN’eziokwu, papa g �i na mama g �i nwere ike ‘jiri �ih �unanya
na-ediri ibe ha ihe.’ (Nd �i Efes �os 4:2) Ma Ba �ib �ul kwuru, s �i:“Mmad �u niile emehiewo, ha ad �igh �ikwa eru ebube Chineke.”(Nd �i Rom 3:23) Papa g �i na mama g �i ezugh �i ok
`e. N’ihi ya,
o kwes �igh �i iju g �i anya ma ha buru iwe n’obi ruo mgbe o mereka ha see okwu mgbe �uf �od �u.
Chetakwa na any �i bi ‘n’oge d �i ok´e egwu, nke tara akp �u.’
(2 Timoti 3:1) Nsogbu inweta ihe e ji ebi nd �u, mmefu ego, nansogbu a na-enwe n’ebe �or �u na-akpa al �umdi na nwunye aka
�oj �o �o. �O b �ur �u na papa na mamana-ar �ucha �or �u ego, ikpebi onyega-ar �u �or �u �uf �od �u e nwere n’ �ul �onwere ike na-esere ha okwu.
Ka obi sie g �i ike na �o b �u-r �ugod �i na papa g �i na mama g �i
200 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
Nd �i h �ur �u ibe ha n’anyanwere ike ile ihe anyaiche iche mgbe �uf �od �u.
�`I MA NA . . .?
na-ese okwu, �o p �utagh �i na ha etisawala. O nwere ike �ib �u naha ka h �ur �u ibe ha n’anya n’agbanyegh �i na echiche ha anagh �iab �u otu mgbe �uf �od �u.
D �i ka ihe at �u: �`
O d �it �ula mgbe g �i na ezigbo nd �i enyi g �i le-chara fim, g �i ach �op �uta na ihe i chere banyere fim ah �u d �i ichen’ihe ha chere? �O na-eme eme. Ot
´u nd �i b �
´u ezigbo enyi si ele
ihe anya na-ad �i iche iche mgbe �uf �od �u. Ot´u ah �u ka o nwe-
re ike �id �i papa g �i na mama g �i. Ma elegh �i anya, ha ab �u �o na-echegbu onwe ha banyere ego ole ezin �ul �o nwere, ma ot
´u ha
ch �or �o ka e si mefuo ya ad �ir �i iche iche; ha nwere ike �ich �o kaezin �ul �o unu gaa ezumike ebe �oz �o, ma �ud �i nt �ur �und �u ha ab �u �och �or �o ka e nwee ab �ugh �i otu; ma �o b �u na ha ch �or �o ka i meenke �oma n’ �ul �o akw �ukw �o, ma ot
´u ha ch �or �o isi gbaa g �i ume
ad �ir �i iche iche.
Isi ihe a na-ekwu b �u na mmad �u na mmad �u �id �i n’otu ap �u-tagh �i na echiche ha ab �u �o ga-ab �ur �ir �i otu. Mmad �u ab �u �o nd �ih �ur �u ibe ha n’anya nwere ike ile ihe anya iche iche mgbe �uf �o-d �u. N’agbanyegh �i nke ah �u, o nwere ike isiri g �i ike �in �o n’ebepapa g �i na mama g �i na-ese okwu. Olee ihe �i ga-eme ma �o b �ukwuo ga-enyere g �i aka idi ya?
Ihe �I Ga-emeNa-akwanyere ha ugwu. �O b �ur �u na papa g �i na mama g �i
na-ese okwu mgbe niile, o nwere ike �ikpasu g �i iwe. A s �i kae kwuwe, �o b �u ha kwes �ir �i �ikpa
`agw
`a �oma �i ga-e
˙nomi, �o b �ugh �i
g �i kwes �ir �i �ikpa`agw
`a �oma ha ga-e
˙nomi. Ma, naan �i ihe ileda
papa g �i ma �o b �u mama g �i anya ga-eme b �u ka esemokwu ezi-n �ul �o unu ka nj �o. Nke ka nke b �u na Jehova Chineke nyere
‘‘ Ihe nyeere m aka idi okwu papa m namama m na-ese b �u mgbe m gh �otara na haezugh �i oke, nakwa na �onw �unwa na-ab �iara haotu �o na-ab �iara m.
’’—Kathy
Olee ihe m kwes �ir �i ime ma papa m na mama m sewe okwu? 201
�O b �ur �u na papa g �i namama g �i na-ese ezigbookwu mgbe niile, jirinkwanye
`ugw
`u gwa ha ka
ha ch �o �o enyemaka.
ND �UM �OD �U� g �i iwu ka �i na-akwanyere papag �i na mama g �i
`ugw
`u, na-erube-
kwara ha isi, �ob �una mgbe o sii-ri g �i ike ime ot
´u ah �u.— �Op �up �u
20:12; Ilu 30:17.Ma �
´o b �ur �ukwan �u na papa
g �i na mama g �i na-ese okwun’ihi g �i? D �i ka ihe at �u, ka
e were ya na mama g �i b �u Onye`am
`a Jehova, ma papa g �i ab �u-
gh �i. Papa g �i na mama g �i nwere ike isewe okwu n’ihi na i kpe-biri iso mama g �i b �ur �u Onye
`am
`a Jehova. (Matiu 10:34-37)
Ma ‘jiri obi d �i nway �o �o na nkwanye`ugw
`u d �i ukwuu’ n �ogide
n’ihe ah �u i kpebiri ime.`
Agw`a �oma g �i nwere ike inyere papa
g �i aka �ib �u Onye`am
`a Jehova otu �ub �och �i.—1 Pita 3:15.
Ad �unyerela otu onye ukwu. Olee ihe �i ga-eme ma papag �i ma �o b �u mama g �i nyewe g �i nsogbu ka �i d �unyere ya
´ukw
`u
n’ihe na-agbasachagh �i g �i? Gbal �ia ka �i ghara �id �unyere otuonye
´ukw
`u. I nwere ike iji nkwanye
`ugw
`u gb �ur �u onwe g �i ma
kwuo, s �i: “Papa, Mama, ah �ur �u m unu ab �u �o n’anya. Ma, biko,unu agwala m ka m d �unyere otu onye
´ukw
`u. Ihe a b �u okwu
unu ab �u �o ga-ekpezi.”
Gwa ha otu obi d �i g �i. Gwa papa g �i na mama g �i ot´u okwu
ah �u ha na-ese si ewute g �i. Ch �op �uta mgbe i chere na ha ga-ege g �i nt �i ma jiri nkwanye
`ugw
`u gwa ha na esemokwu ha
na-ewute g �i, na-ewe g �i iwe ma �o b �u na-at �ud �i g �i �uj �o.—Ilu15:23; Nd �i K �ol �osi 4:6.
202
Ihe �I Na-ekwes �igh �i Ime
Enyela ha nd �um �od �u otu e si al �u di na nwunye. Ebe �i kab �u nwata, i torubegh �i ikpeziri papa g �i na mama g �i okwu ha.D �i ka ihe at �u: Ka e were ya na e bu g �i n’ �ugb �oelu, g �i ah �u kammad �u ab �u �o na-akw �o �ugb �oelu ah �u na-ar �u �uka. O doro anyana obi agagh �i ad �i g �i mma. Ma g �in �i ga-eme ma �o b �ur �u na i jirimpako gwawa ha ot
´u e si akw �o �ugb �oelu ma �o b �u gbal �iwa
�ikw �o �ugb �oelu ah �u n’onwe g �i?
N’otu aka ah �u, �o b �ur �u na �i na-agbal �i ka �i gwa papa g �i namama g �i ot
´u e si edozi esemokwu di na nwunye, o nwere ike
ime ka ihe ka nj �o. Ba �ib �ul kwuru, s �i: “Site n’ �id �i mpako, naan �iihe mmad �u na-akpata b �u �og �u, ma nd �i na-agba izu na-enwe
Nwatak�ir �i nke na-agwapapa ya na mama ya ot
´u
ha ga-esi kpezie esemokwuha yiri onye e bu n’ �ugb �oeluna-agwa nd�i na-akw �o�ugb �oelu ot
´u e si akw �o
�ugb �oelu
amamihe.” (Ilu 13:10) Papa g �i na mama g �i nwere ike idoziokwu ha ma �o b �ur �u na naan �i ha ekwur �ita ya.—Ilu 25:9.
Etinyela aka. Esemokwu mmad �u ab �u �o na-enye nsogbun’obi. Ha zuo at �o, ya aka nj �o. N’agbanyegh �i na o nwere ike�id �i g �i ka i tinye �on �u n’okwu papa g �i na mama g �i na-ese, nkeb �
´u eziokwu b �u na �o b �u ha ka �o d �i �ir �i idozi okwu ha, �o b �ugh �i g �i.
N’ihi ya, a b �ia n’ihe na-agbasagh �i g �i, gbal �ia ka i mee ihe Ba �i-b �ul kwuru, nke b �
´u ‘ilekwas �i anya n’ihe �i na-eme.’ (1 Nd �i Tesa-
lona �ika 4:11) Etinyela aka n’esemokwu ah �u.
As �ok �otala papa g �i na mama g �i isi. �Uf �od �u nd �i na-etoeto na-as �ok �ota papa ha na mama ha isi, mee ka ha seweokwu. Ha r �i �o mama ha ihe, ya j �u, ha agakwuru papa ha,nyegide ya nsogbu ruo mgbe o meere ha ihe ah �u. I nwe-re ike iji agh �ugh �o nweta ihe �uf �od �u �i ch �or �o, ma ka oge na-aga, �o ga-eme ka a ghara idozi esemokwu ezin �ul �o unu ngwangwa.
Am �utala agwa ha. Otu nwa okorob �ia aha ya b �u Petergh �otara na ya naara akpa
`agw
`a �oj �o �o ka o megwara papa
ya ihe �oj �o �o �o na-eme ha. O kwuru, s �i: “Ach �or �o m �ikpasu
Ihe m ga-eme ma papa m na mama m sewe okwu b �u
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
�O b �ur �u na papa m ma �o b �u mama m agwa m ka m d �unyereya
´ukw
`u, ihe m ga-ekwu b �u
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
Ihe m ch �or �o �ij �u papa m ma �o b �u mama m banyereokwu a b �u
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
ihe m ga-eme!
ı
ya iwe. Ewesara m ya ezigbo iwe n’ihi ihe �o na-eme m �u namama m na nwanne m nwaany �i.” Ma, n’oge na-ad �igh �i anya,Peter banyere n
´a nsogbu n’ihi
`agw
`a ya. G �in �i ka i kwes �ir �i
�im �uta n’ihe a? I kwes �ir �i �im �uta na �ikpa`agw
`a �oj �o �o ga-eme ka
nsogbu nd �i �i na-enwe n’ezin �ul �o unu ka nj �o.—Nd �i Galeshia6:7.
N’ihe nd �i a e kwuru n’isiokwu a, dee nke i kwes �ir �i �ir �u �or �una ya kar �ichaa. ı .......................................................................
O doro anya na i nwegh �i ike ime ka papa g �i na mama g �ighara ise okwu. Ma ka obi sie g �i ike na Jehova nwere ikeinyere g �i aka ka i die obi erugh �i ala esemokwu ha mere ka�i na-enwe.—Nd �i Filipa �i 4:6, 7; 1 Pita 5:7.
Gbal �isie ike ime ihe nd �i ah �u e kwuru. Ka oge na-aga,o nwere ike ime ka papa g �i na mama g �i chee ezigbo echicheot
´u ha ga-esi dozie esemokwu ha. O nwed �ir �i ike ime ka ha
kw �us �i ise okwu.
=“Ka okwu unu d �ir �i n’amara mgbe
niile.”—Nd �i K �ol �osi 4:6.
˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
N’ISIOKWU ANY �I �OZ �O Olee ihe i nwere ike ime ka ihe d �ir �i g �i mmama �o b �ur �u na i si n’ezin �ul �o nwere naan�i nne ma �o b �u nna?
Olee ihe m kwes �ir �i ime ma papa m na mama m sewe okwu? 205
˘ G �in �i mere �uf �od �u nd �i papa na nd �i mama ji eseokwu?
˘ G �in �i mere �o d �igh �i onye kwes �ir �i �ita g �i �uta n’ihinsogbu papa g �i na mama g �i na-enwe?
˘ Olee ihe i nwere ike �im �uta ma �i na-ele`agw
`a
papa g �i na mama g �i?
G �IN �I KA I CHERE?
�O b �ur �u na papa g �i na mama g �i ebikwagh �i, olee ot´u �i ga-esi
gosi na �i ma ihe n’agbanyegh �i na o nwere ike na-ewute g �i? T �u-
lee aro nd �i a:
˘ At �ula anya ihe na-agagh�i ekweomume. Ihe mb �u i nwere
ike �ich �o ime b �u �igbal �i ka papa g �i na mama g �i kpezie. Otu nwa
agb �ogh �o aha ya b �u Anne kwuru, s �i: “N’agbanyegh �i na papa m
na mama m ebikwagh �i, ha ka na-akp �o any �i ap �u ap �u mgbe �uf �o-
d �u. M �u na nwanne m nwaany �i na-eji nway �o �o agwa ibe any �i, s �i,
‘Ka any �i gaa ebe �oz �o ka ha ab �u �o n �or �o.’ Ma �o d �i ka ihe ah �u
enwegh �i isi. �O d �igh �i mgbe ha kpeziri.”
Ilu 13:12 kwuru, s �i: “Ihe a na-at �u anya ya nke e yighar �ir �i oge
ya na-eme ka obi daa �or �ia.” Ihe ga-enyere g �i aka ka �i ghara inye
onwe g �i nsogbu na-enwegh �i isi na �od �u b �u icheta na �o b �ugh �i g �i
ga-ekpebiri papa g �i na mama g �i ihe ha ga-eme. �O b �ugh �i g �i mere
ha ji tisaa, o nwekwara ike �ib �u na �i gagh �i emeli ka ha kpezie.
—Ilu 26:17.
˘ Akp �ola ha as �i. Iburu papa g �i ma �o b �u mama g �i iwe n’obi ma
�o b �u �ikp �o ya as �i, ma �o b �ukwan �u iburu ha ab �u �o iwe n’obi, nwere
ike �ikpatara g �i nsogbu ruo ogologo oge. Otu nwa okorob �ia aha
ya b �u Tom chetara iwe na-ewe ya mgbe �o d �i af �o iri na ab �u �o.
O kwuru, s �i: “Amalitere m iwere papa m ezigbo iwe. Ach �ogh �i m
ikwu na m kp �or �o ya as �i, ma obi ad �it �ud �igh �i m �u mma n’ebe �o n �o.
Agh �otagh �i m ihe mere o ji s �i na ya h �ur �u any �i n’anya ma ya aha-
p �u any �i.”
Ma, �o b �ur �u na di na nwunye ebikwagh �i, �o nagh �i
ab �ucha naan �i otu n’ime ha kpatara ya. N’eziokwu, o nwere ike
�ib �u na papa g �i na mama g �i agwabegh �i g �i ihe niile banyere
al �umdi na nwunye ha ma �o b �u ihe mere ha ji tisaa; o nwed �ir �i
ike �ib �u na ha agh �otagh �i ya. N’ihi ya, amala onye �o b �ula ikpe
mgbe �i na-amagh �i ihe niile meren �u. (Ilu 18:13) N’eziokwu,
�ikw �us �i iwe iwe ad �igh �i mfe. �O d �igh �ikwa nj �o iwe iwe mgbe a kpa-
suru g �i iwe. Ma ibu iwe n’obi na �ich �o ka i megwara ihe mmad �u
mere g �i nwere ike iji nway �o �o nway �o �o mebie`agw
`a g �i. �O b �u ya
�´o b �ur �ukwan �u na papamnamamamebikwagh �i?
206 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
mere Ba �ib �ul ji gwa any �i, s �i: “Hap �u iwe, hap �ukwa �on �uma.”—Ab �u�Oma 37:8.
˘ Na-ele ihe anya ot´u kwes�ir �i ekwes�i. Kama �ikp �o papa hama �o b �u mama ha hap �ur �u ha as �i, ihe �uf �od �u nd �i na-eto eto na-eme b �u �ih �ubiga ya n’anya
´ok
`e. D �i ka ihe at �u, papa otu nwaokorob �ia b �u onye a
˙n �ur �uma ma na-ach �u nwaany �i. �O hap �ur �u ezi-n �ul �o ya �ot �ut �u ugboro, mechaa gbaa nwunye ya al �ukwagh �im.N’agbanyegh �i nke ah �u, nwa okorob �ia ah �u kwuru na n’ihi ihe�uf �od �u, �o f �or �o obere ka ya h �ubiga papa ya n’anya
´ok
`e!�Ih �ubiga mmad �u n’anya
´ok
`e ot
´u ah �u ab �ugh �i ihe �oh �ur �u. N’otumba, n’ime �um �uaka iri nd �i papa ha na mama ha gbara al �ukwa-gh �im, itoolu na mama ha na-ebi, ha na-agakwa eleta papa ha.N’ihi ya, �o b �u mama ha na-elek �ota ha kwa �ub �och �i ma na-enyeha nd �um �od �u. N’agbanyegh �i ego ole papa ha na-akw �u iji na-ele-k �ota ha, ihe na-esikar �ir �i mama ha ike mgbe ha gbacharaal �ukwagh �im. N’aka nke �oz �o, ihe nwere ike �id �ir �i papa ha mma.N’ihi ya, mgbe �o b �ula ha gara leta papa ha, �o na-enye ha onyi-nye, ha ekporiekwa nd �u! Ma n’ �ul �o mama ha, �o na-ap �i ego aka,na-as �ikwa mee nke a, emela nke a. �O d �i mwute ikwu na �uf �od �und �i na-eto eto ahap �ula papa ha ma
�o b �u mama ha b �´u Onye Kra �ist gaaka ha na papa ha ma �o b �u mama hana-ab �ugh �i Onye Kra �ist biri, n’ihina o nwere ego, na-ekwekwa kaha mee ihe mas �ir �i ha.—Ilu 19:4.
�O b �ur �u na �i ch �or �o ime ot´u ah �u,chebara ihe nd �i ka mkpa echiche.Cheta na e kwes �ir �i inye g �i �oz �uz �u nand �um �od �u. �Oz �uz �u na nd �um �od �u ka-r �ir �i ihe �o b �ula papa g �i ma �o b �u
mama g �i ga-enye g �i. �O ga-eme ka
`agw
`a g �i na ot
´u
i si ebi nd �u ka mma.—Ilu 4:13.
25`
M nwere ike inwe obi�ut �o ma �o b �ur �u na m sin’ezin �ul �o nwere naan�i
nne ma �o b �u nna?
“ �Um �uaka nd �i nwere nne na nna nwere ikeinwe �on �u �ul �o nke ha, z �u �okwa uwe �oh �ur �u. Mam �u na nd �i �oz �o bi n’otu �on �u �ul �o; �o na-ara mah �u �iz �u �ud �i uwe m ch �or �o �iz �u. Mama m s �ir �i naego ad �igh �i.Ya gaa �or �u, �o b �u m na-ar �u �or �uniile d �i n’ �ul �o, ya ad �izie m ka m b �u nwa b �o �i,ya b �u, na a nagh �i ekwe m mee ihe �um �uakana-eme.”—Shalonda, d �i af �o iri na at �o.
208 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
O DORO anya na �o na-at �o �ut �o ibi n’ezin �ul �o nwere ezigbo papana mama. �O b �ur �u na papa na mama ebik �ota �on �u, �o na-akaraha mfe iduzi �um �u ha, ichebe ha, na inyere ha aka. Ba �ib �ul kwu-ru, s �i: “Ab �u �o d �i mma kar �ia otu, n’ihi na ha nwere ezi �ugw �o �or �umaka �ir �usi �or �u ike ha.”—Ekliziastis 4:9.
N’agbanyegh �i nke ah �u, ihe na-eme eme ugbu a na-egosi naezin �ul �o nwere nne na nna ad �iwala �uk �o. D �i ka ihe at �u, ihe kar �i-r �i �okara �um �uaka n �o na United States na-ebit �u n’ezin �ul �o nwerenaan �i papa ma �o b �u mama tupu ha eruo af �o iri na asat �o.
Ma, �on �od �u nd �i na-eto eto �uf �od �u nd �i si n’ezin �ul �o nwere naa-n �i nne ma �o b �u nna na-eme ha ihere. Nd �i �oz �o na-ah �usi anyan’ihi ot
´u ihe isi ike si eme ka �uwa na-ara ha ah �
´u. �O b �ur �u na i bi
n’ �ud �i ezin �ul �o ah �u, olee nsogbu nd �i �i na-enwe? N’okpuru ebe a,dee nsogbu na-akacha ewute g �i.
ı ......................................................................................................
�O b �ur �u na �o b �u naan �i mama g �i ma �o b �u papa g �i na-az �u g �ima na-elek �ota g �i, �
`o p �utara na o nwegh �i ihe ga-eme ka i nwee
obi �ut �o? Mban �u! �O dabeere n’ot´u i si ele �on �od �u g �i anya. Ilu
15:15 kwuru, s �i: “ �Ub �och �i niile nke onye n �o n’ah �uh �u j �or �o nj �o;ma onye obi d �i mma na-eri oriri mgbe niile.” Ilu a na-ekwu na�o b �uchagh �i �on �od �u mmad �u na-ekpebi ot
´u obi ga-ad �i ya, kama
�o b �u ot´u onye ah �u si ele �on �od �u ya anya. G �in �i ka �i ga-eme ka
‘obi d �i g �i mma’ n’agbanyegh �i ot´u �on �od �u g �i d �i?
Ihe �I Ga-eme Mgbe Obi Na-ad �igh �i G �i Mma
Ihe mb �u �i ga-eme b �u, ekwela ka okwu �oj �o �o nd �i mmad �ugwara g �i mee g �i obi �oj �o �o. D �i ka ihe at �u, �uf �od �u nd �i nk �uzi na-ekwu okwu na-ad �igh �i mma banyere �um �u akw �ukw �o ha nd �i sin’ezin �ul �o nwere naan �i nne ma �o b �u nna. �Uf �od �u n’ime ha na-ekwu na
`agw
`a �oj �o �o �o b �ula nwa akw �ukw �o si n’ �ud �i ezin �ul �o ah �u
kpara, o si n’ebe a z �ur �u ya. Ma, j �u �o onwe g �i, s �i: ‘Nd �i na-ekwu�ud �i ihe ah �u h
`a ma m �u na ezin �ul �o any �i n’ezie? Ka h
`a na-ekwu
ya n’ihi ihe ha n �ur �u nd �i �oz �o kwuru banyere ezin �ul �o nwere naa-n �i nne ma �o b �u nna?’
`M nwere ike inwe obi �ut �o. . .? 209
Any �i kwes �ir �i icheta na Akw �ukw �o Ns �o kwuru �ot �ut �u ugbo-ro banyere “nwa na-enwegh �i nna.” �O d �igh �i ebe o kwuru okwu�oj �o �o banyere ya. N’ezie, n’ �ot �ut �u ebe Ba �ib �ul kwuru banyere“nwa na-enwegh �i nna,” Jehova gosiri ezigbo �ih �unanya �o h �ur �u�um �uaka nd �i n �o n’ezin �ul �o nwere naan �i nne ma �o b �u nna.�
N’aka nke �oz �o, �uf �od �u nd �i na-ebugh �i ihe �oj �o �o n’obi nwereike �ikpachap �u ezigbo anya mgbe ha na-agwa g �i okwu. D �i kaihe at �u, mgbe ha na-agwa g �i okwu, o nwere ike isiri ha ike ikwuihe nd �i d �i ka “nna g �i,” “al �umdi na nwunye,” “ �igba al �ukwagh �im,”ma �o b �u “ �onw �u,” n’ihi na ha ach �ogh �i ikwu ihe ga-ewe g �i iwe ma�o b �u menye g �i ihere. �Ud �i ihe ah �u �
`o na-ewute g �i? �O b �ur �u na
�o na-ewute g �i, jiri ak �o gwa ha na ha ekwes �igh �i inye onwe hansogbu. Otu nwata nwoke d �i af �o iri na an �o aha ya b �u Tonyamagh �i nna m �ur �u ya. O kwuru na �o na-ab �u, �uf �od �u nd �i ch �o �o�igwa ya okwu, ikwu ihe �uf �od �u esiere ha ike. Ma, Tony gwawaha okwu, �o na-ekwu ihe nd �i ah �u ha na-ach �ogh �i ikwu. �O s �ir �i:“Ach �or �o m ka ha mata na �on �od �u m anagh �i eme m ihere.”
Akwala �UwaN’eziokwu, �o b �ur �u na mama g �i na papa g �i gbara al �ukwa-
gh �im, ma �o b �ukwan �u na otu n’ime ha nw �ur �u, �o b �ugh �i ihe �oj �o �oma �o b �ur �u na �o na-ewute g �i, na-agbawa g �i obi. N’agbanye-gh �i nke ah �u, i kwes �ir �i iwere �on �od �u g �i ot
´u �i h �ur �u ya. Ba �ib �ul
d �ur �u �od �u, s �i, “As �ila: ‘G �in �i mere oge gara aga ji d �i mma kar �iaoge a?’ ” (Ekliziastis 7:10) N’ �ud �iihe a, e nwere otu nwata nwaa-ny �i d �i af �o iri na at �o aha ya b �u Sa-rah. Papa ya na mama ya gba-ra al �ukwagh �im mgbe �o d �i af �o irina at �o. O kwuru, s �i: “Ekwela ka�on �od �u g �i na-echu g �i �ura, g �i ana-akwa �uwa, ma �o b �u na-eche naihe mere i ji na-enwe nsogbu b �u
� D �i ka ihe at �u, g �u �o Diuter �on �omi 24:19-21 na Ab �u �Oma 68:5.
210 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
�Ir �u �or �u e nyere g �in’ezin �ul �o nwere ike imeka i mewe ka dimkpangwa ngwa kar �ia �um �u-aka ibe g �i nd �i n �on’ezin �ul �o nwere nne nanna, b �
´u nd �i a na-anagh �i
enyecha �or �u.
�`I MA NA . . .?
na i bi n’ezin �ul �o nwere naan �i nne ma �o b �u nna, ma �o b �ukwa-n �u na �um �uaka nd �i bi n’ezin �ul �o nwere nne na nna b �u nd �i �uwa�oma.” Ihe a b �u ezigbo nd �um �od �u. A s �i ka e kwuwe, ezin �ul �o nd �inwere nne na nna na-enwekwa nsogbu nke ha.
Were ya na nd �i ezin �ul �o unu yiri nd �i na-akw �o �ugb �o epee-pe. Nd �i na-akw �o �ugb �o epeepe kwes �ir �i izu ezu. N’ezin �ul �o nwe-re naan �i nne ma �o b �u nna, �o p �utara na otu onye an �ogh �i ya.N’ihi ya, nd �i f �or �o af �o kwes �ir �i �ir �usikwu �or �u ike. �
`O p �utara na ihe
agagh �i ad �ir �i �ud �i ezin �ul �o ah �u mma? Mban �u! �O b �ur �uhaala na nd �i�oz �o ejiri otu obi na-agbal �i, ha ga-akw �or �o ezin �ul �o ha d �i ka �ugb �oruo ebe ha na-aga.
�`I Na-eme Ihe I Kwes �ir �i Ime?
G �in �i ga-enyere g �i aka ime ihe i kwes �ir �i ime d �i ka nd �i �oz �o n �on’ezin �ul �o unu na-eme? Leba anya n’aro at �o nd �i a:
Kpachara anya n’otu i si emefu ego. Ihe na-enye �ot �ut �uezin �ul �o nwere naan �i nne ma �o b �u nna ezigbo nsogbu b �u ego.
‘‘ Kemgbe papa m na mama m gbaraal �ukwagh �im, m �u na mama mna-ekwur �ita okwu; o meela ka any �ina-akpachi anya.
’’—Melanie
Ezin �ul �o nwere naan�i nne ma �o b �unna yiri �ugb �o epeepe nke otu
n’ime nd�i na-akw �o ya na-an �ogh�i ya—nd�i f �or �o af �o kwes�ir �i �igbal �isikwu
ike, ma ihe ga-ad�ir �i ha mmama obi ha b �ur �u otu
Olee ihe �i ga-eme iji nye aka?Tony e kwuru okwu ya n
´a mma-
lite kwuru, s �i: “ �Um �u akw �ukw �oibe m na-esi �onw �u ka a z �u �or �oha uwe na akp �ukp �o �ukw �udara ok
´e �on �u. Ma
´a z �ugh �i ya, ha
as �i na ha agagh �i aga �ul �o akw �u-kw �o. Enwegh �i m uwe dara ok
´e
�on �u, ma uwe m na-ad �i �ocha, na-ad �ikwa mma n’anya. M na-eji-zi nke m nwere ejizi. Mama mna-agbal �i; ach �ogh �i m ime kaihe sikwuoro ya ike.” �O b �ur �una �i gbal �it �u, i nwere ike ime iheP �ol onyeozi mere. O kwuru, s �i:
“Am �utawo m inwe af �o ojuju n’ �on �od �u �o b �ula m n �o na ya. . . .N’ihe niile nakwa n’ �on �od �u niile, am �utawo m ma ot
´u e si eriju
af �o ma ot´u e si an �o ag �u �u.”—Nd �i Filipa �i 4:11, 12.
Ot´u �oz �o �i ga-esi akpachara anya n’imefu ego b �u �ighara �ila
ihe n’iyi. (J �on 6:12) Otu nwa okorob �ia aha ya b �u Young Rod-ney kwuru, s �i: “N’ �ul �o any �i, m na-akpachara anya ka m gharaimebi ihe ma �o b �u �it �ufu ihe, ebe �o b �u na �o b �u ego ka a ga-ejiar �uzi ya ma �o b �u z �uchie ya. M na-agbany �u �ok �u ma �o b �u ihe nd �id �i ka TV ma �o b �ur �u na o nwegh �i onye ji ya eme ihe �o b �ula.�O na-eme ka �ugw �o �ok �u any �i d �ir �i ntak �ir �i.”
Na-eme ihe i kwes �ir �i ime. �Ot �ut �u nne ma �o b �u nna naan �iha na-az �u �um �u anagh �i ach �o imesi �um �u ha ike ma ha daa iwuma �o b �ukwan �u �igwa �um �u ha ka ha r �u �o �or �u a na-ar �u n’ �ul �o. N’ihig �in �i? �Uf �od �u n’ime ha ach �ogh �i inye �um �u ha nsogbu, ka ha gha-ra �ina-echeta nne ha ma �o b �u nna ha na-an �ogh �i ya. Ha nwereike iche, s �i, ‘Ach �or �o m �ihap �u �um �u m ka ha gwurie egwu.’
Obi g �i nwere ike �igwa g �i ka i mewe ot´u mas �ir �i g �i, ebe �o b �u
na mama g �i ma �o b �u papa g �i ach �ogh �i inye g �i nsogbu. Ma,i mee ot
´u ah �u, ihe ga-esikwuru ya ike, kama �ikara ya mma.
G �UKWUO BANYERE ISIOKWU A N’AKW �UKW �OG �UKWUO BANYERE ISIOKWU A N’AKW �UKW �O
ND�I NA-ETO ETO NA-AJ �U, NKE 1, ISI NKE 4ND�I NA-ETO ETO NA-AJ �U, NKE 1, ISI NKE 4212
�O b �ur �u na �o d �i g �i ka`e nyere g �i �or �u kar �ir �i akar �i,jiri ak �o gwa papa g �i ma�o b �u mama g �i ka o meeihe a t �ur �u aro ya n’ebe a:
˘ Ka o dee �or �u niile onye�o b �ula n �o n’ezin �ul �o unuga na-ar �u.
˘ Mgbe �o d �i mkpa, kao keghar �ia �or �u nd �i ah �u,kenye ha nd �i nwere ike�ir �u ha n’ezin �ul �o unu.
ND �UM �OD �U�
Kama ime ot´u ah �u, �
´o kagh �i mma ka �i r �u �o ihe i kwes �ir �i �ir �u
n’echegh �i ka a gwa g �i agwa? Chee echiche banyere ihe Tonymere. O kwuru, s �i: “Mama m na-ar �u �or �u n’ �ul �o �ogw �u, e kwes �ir �iide uwe �o na-eyi aga �or �u ay �on. N’ihi ya, �o b �u m na-ede yaay �on.” Ihe ah �u �
´o b �ugh �i �or �u �um �u nwaany �i? Tony zara, s �i: “ �Uf �o-
d �u chere ot´u ah �u. Ma, m na-eji ya enyere mama m aka. �O b �u
ya mere m ji eme ya.”
Na-egosi ya na ihe �o na-eme d �i g �i mma. E wez �uga inyeremama g �i ma �o b �u papa g �i aka, i nwere ike ime ka obi d �i yamma ma �o b �ur �u na �i na-egosi ya na ihe �o na-eme d �i g �i mma.Otu nne naan �i ya na-az �u �um �u ya dere, s �i: “M na-ach �op �utakar �ina mgbe obi na-ad �igh �i m �u mma ma �o b �u mgbe nsogbu m nwe-re n’ �ul �o �or �u kpasuru m iwe, m l �ota, �o b �u �ub �och �i ah �u ka nwa m
=“Na-elekwas �i anya, �o b �ugh �i naan �in’ �od �imma onwe unu, kamakwa
n’ �od �imma nke nd �i �oz �o.”—Nd �i Filipa �i 2:4.
˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
Ihe m ga-eme ka obi d �i m �u mma b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
�O b �ur �u na nd �i mmad �u na-akpachap �u ezigbo anya mgbe hana-agwa m okwu, ihe m ga-agwa ha b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
Ihe m ch �or �o �ij �u papa m ma �o b �u mama m banyereokwu a b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
ihe m ga-eme!
ı
nwaany �i na-edozi teb �ul ma malite isi nri abal �i. Nwa m nwokena-ejide m aka, mak �u �okwa m.” Olee ot
´u �ud �i
`agw
`a �oma ah �u
mere ka obi d �i ya? O dekwara, s �i: “ �O na-eme ka obi d �i m �umma.”
N’ime aro at �o nd �i ah �u a t �ur �u, dee nke i kwes �ir �i �ir �u �or �u naya kar �ichaa. ı .............................................................................
Ibi n’ezin �ul �o nwere naan �i nne ma �o b �u nna ga-eme kai nwee ike �im �uta
`agw
`a nd �i d �i ka �om �iiko, ach �ogh �i �od �imma onwe
g �i naan �i, na �ib �u onye a t �ukwas �ir �i obi. Jiz �os kwukwara, s �i:“A na-enweta obi �ut �o ka ukwuu n’inye ihe kar �ia ka a na-enwe-ta n’ �inara ihe.” ( �Or �u 20:35) Obi ga na-at �o g �i ezigbo �ut �o ma�o b �ur �u na �i na-enyere mama g �i ma �o b �u papa g �i naan �i ya na-az �u �um �u aka.
N’ezie, o nwere ike iwute g �i mgbe �uf �od �u ma i cheta namama g �i ma �o b �u papa g �i an �okwagh �i. Ma, i nwere ike imeihe ga-akacha baara g �i uru n’agbanyegh �i �on �od �u g �i. Otu nwatanwaany �i aha ya b �u Nia ch �op �utara na �o b �u eziokwu. O kwuru,s �i: “Mgbe papa m nw �ur �u, otu onye gwara m na ‘ �o b �u omu-me m ga-eme ka ihe d �ir �i m �u mma ma �o b �u d �ir �i m �u nj �o. Ana-gh �i m echefu ihe ah �u o kwuru echefu. �O na-echetara m naekwes �igh �i m ikwe ka �on �od �u m na-eme m obi �oj �o �o mgbe niile.”I nwere ike �im �uta isi ot
´u ah �u ele ihe anya. Cheta na �o b �ugh �i
�on �od �u g �i ga-eme ka �i na-enwe obi �ut �o ma �o b �u mwute. �O b �uot
´u i si ele ya anya—nakwa ihe �i na-eme banyere ya.
214 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
˘ G �in �i mere �uf �od �u nd �i ji eleda �um �uaka si n’ezin �ul �onwere naan �i nne ma �o b �u nna anya?
˘ G �in �i nwere ike ime ka papa g �i ma �o b �u mama g �ighara �igwa g �i ka �i r �u �o �or �u d �i n’ �ul �o?
˘ Olee ot´u i nwere ike isi gosi papa g �i ma �o b �u mama
g �i na ihe �o na-eme d �i g �i mma?
G �IN �I KA I CHERE?
Dee banyere nsogbu na-akacha esiri g �i ike n’ �ul �o, na ihemere o ji esiri g �i ezigbo ike.
Ugbu a �i g �uchara nkebi nke isii a, olee ot´
u �i ch �or �o isi emerinsogbu ah �u?
ebe m ga-ede ihe6PAPAG�I NA MAMAG�I
ı
215
�O b �ur �u na e nwere nke �i zara n’ihe nd �i ah �ue dere, adala mb
`a! Isi nke 26 ruo nke 29 ga-
enyere g �i aka �im �uta ijide onwe g �i ka �i gharaime ihe �o b �ula batara g �i n’obi.
7 OT´
U OBINA-AD�I G �I
N’ime ihe nd �i a e dere, oleenke kacha k �owaa �ud �i onye �i b �u?
ı O �O na-esiri m ike ijide onwe m.
O �O d �igh �i uru m bara—o nwegh �iihe m ma eme.
O Obi na-aj �okar �i m nj �o.Anagh �i m enwe obi �ut �o.
O Ana m echekar �i banyere onyena-ab �ugh �i nwoke ma �o b �unwaany �i ibe m.
O Mgbe �uf �od �u, �o na-ad �i m ka m �u nanwoke ma �o b �u nwaany �i ibe mnwewe mmek �oah �u.
216
26
Olee ot´u m ga-esi
na-ejide onwe m?
G �IN �I ka i chere— �ok �u �`o bara uru ka �
´o bagh �i? I nwere ike
ikwu na az �iza ya dabeere n’ihe e ji ya eme. �O b �ur �u na �i n �or �on’ebe a kwanyere �ok �u n’oge �ug �ur �u, �ok �u ah �u ga-eme ka ah �
´u
kporo g �i �ok �u. Nke ah �u bara uru. Ot´u �o d �i, �o b �ur �u na a hap �u
�ok �u ah �u, o nwere ike gbasaa ngwa ngwa ma gbaa �ul �o ah �uniile �ok �u. Nke ah �u abagh �i uru.
E nwere ike iji ya t �unyere obi g �i. I jide obi g �i aka, ya abaa-ra g �i uru, mee ka g �i na nd �i �oz �o b �ur �u ezigbo enyi. Ma �o b �ur �una i jidegh �i ya aka, o nwere ike imebiri g �i ihe, mebikwaarand �i �oz �o.
Ugbu a �i na-eto eto, e nwere mgbe iwe ga-eju g �i obi,nweekwa mgbe obi na-agagh �i ad �i g �i mma. Olee ot
´u �i ga-esi
ejide onwe g �i mgbe ah �u? Ka any �i leba ihe ab �u �o ah �u anya otuotu.
Ot´u �I Ga-esi Eme Ka Iwe G �i Daj �u �o
�O nagh �i ad �ir �i mmad �u mfe idi iwe na obi �oj �o �o ma a r �usaonye ah �u ar �ur �uala. �Uf �od �u nd �i e mere ya anagh �i ejideli onweha. N’eziokwu, Ba �ib �ul kwuru na e nwere nd �i “na-ewekar �iiwe” na nd �i “na-ewekar �i ok
´e iwe.” (Ilu 22:24; 29:22) Ihe a
ab �ugh �i okwu egwuregwu. �O b �ur �u na �i nagh �i ejideli onwe g �ima a kpasuo g �i iwe, i nwere ike mee ihe �i ga-emecha kwaammakwaara. N’ihi ya, olee ot
´u �i ga-esi ejide onwe g �i ma
a r �usa g �i ar �ur �uala?
Ihe mb �u �i ga-eme b �u ichebara ihe ah �u e mere g �i echichenke �oma, mara ma �
`ı ga-echefuli ya.� (Ab �u �Oma 4:4) Cheta
na ‘iji ihe �oj �o �o akw �u �ugw �o ihe �oj �o �o’ ga-eme ka nsogbu ah �uka nj �o. (1 Nd �i Tesalona �ika 5:15) Mgbe i chebachaara ihe ah �uechiche ma kpee ekpere makaya, �i ga-ah �u na i nwere ike �ih �u
� �O b �ur �u na �o b �u okwu ka a ch �or �o g �i, g �u �oIsi nke14 n’akw �ukw �o a, ka �i h �u ihe nd �i a gwa-ra g �i mee. �O b �ur �ukwan �u na �o b �u enyi g �i kpa-suru g �i iwe, ihe e kwuru n’Isi nke10 nwere ike�ibara g �i uru.
Olee ot´u m ga-esi na-ejide onwe m? 219
�O b �ur �u na i high �i ezigbo�ura, i righ �ikwa ihe ah �
´u g �i
ch �or �o, �o ga-esiri g �i ikeime ka obi d �i g �i mma.
�`I MA NA . . . ?
ihe mere �i ga-eji kw �u-s �i iwe ah �u. Ozugbo
i mere ya, iwe ah �u ga-adaj �u.—Ab �u �Oma 37:8.
G �in �i ka �i ga-eme ma�o b �ur �u na iwe ah �u akw �u-
s �igh �i? Ba �ib �ul kwuru nae nwere “oge �igbachi nk �it �ina oge ikwu okwu.” (Ekli-
ziastis 3:7)`I nwere ike �iga-
kwuru onye ah �u kpasuru g �iiwe? �O b �ur �u na �o d �igh �i mma ime
ot´u ah �u, o nwere ike �ibara g �i uru ma �i gwa papa g �i na mama
g �i ma �o b �u enyi g �i toro eto ot´u obi d �i g �i. �O b �ur �u na mmad �u
kpachaara anya ch �o �o �ikpasu g �i iwe, gbal �ia ka �i ghara iwesaya iwe. Ihe e dere na peeji nke 221 ga-enyere g �i aka ichetaihe nd �i �oz �o �i ga-eme n’ihe nd �i �o na-ab �u e mee g �i ugbu a, iweewewe g �i.
N’ezie, kpekuo Jehova ekpere ma r �i �o ya ka o nyere g �iaka ka �i ghara iburu onye mej �or �o g �i iwe n’obi. Buru n’obina n’agbanyegh �i na �i gagh �i agbanweli ihe e mere g �i, i nwereike �igbanwe ihe �i ch �or �o ime. �O b �ur �u na i kwe ka iwe ju g �iobi, �i ga-ad �izi ka az �
`u loro nk
`o. �O ga-eme ka onye �oz �o na-
echere g �i echiche, na-agwa g �i ot´u obi ga-ad �i g �i. �O ka mma
ka �o b �ur �u g �i ga na-ekpebi ot´u obi ga-ad �i g �i.—Nd �i Rom
12:19.
Onye na-ebu iwe n’obiyiri az �
`u loro nk
`o— �o b �u
onye �oz �o na-ach�iha ab �u �o
220 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
na-ach �i iwe g �i
ihe at �u ihem na-ekwes �igh �i ime
ihe ka mmam kwes �ir �i ime
Dee ihen’ebe a
Nwa klas any �ik �or �o m �on �u
�Igwa ya okwu �oj �o �o �Igbachi ya nk �it �i, gosi ya na�o gagh �i akpasuli m iwe
Nwanne m“gbaziiri” akp �ukp �o�ukw �u m na-eyikar �in’agwagh �i m agwa
Imegwara ya, “gbaziri” ihe ya ı.................................................
....................................................
Papa m na mama mkwuru na m �u agagh �iap �u
`ez
´ı
................................................
................................................
....................................................
....................................................
.......................................
.......................................
................................................
................................................
....................................................
....................................................
.......................................
.......................................
................................................
................................................
....................................................
....................................................
Olee
ot´um
ga-esin
a-ejid
eonw
em
?221
Ihe �I Ga-eme Mgbe Obi Na-ad �igh �i G �i MmaOtu nwa agb �ogh �o d �i af �o iri na isii aha ya b �u Laura kwuru,s �i: “ �O d �ibegh �i anya obi j �owara m nj �o, m �u akat �owa onwe m.O nwegh �i ihe na-eme m obi �ut �o n
´a nd �u. Ana m ebegide
´akw
´a hie �ura.” D �i ka Laura, nsogbu �uwa na-agw �u �ot �ut �u nd �i
na-eto eto ike. G �inwa kwan �u? Ike �uwa nwere ike �igw �u g �in’ihi ihe papa g �i na mama g �i, nd �i enyi g �i na nd �i nk �uzi g �i ch �o-r �o ka i mee; mgbanwe nd �i �i na-enwe n’ah �
´u g �i ugbu a �i na-eto
eto; ma �o b �u iche na �i bagh �i uru n’ihi ntak �ir �i ihe �uf �od �u i me-j �or �o.
�Uf �od �u nd �i na-eto eto na-emer �u onwe ha ah �´u iji mee ka
ah �´u ruo ha ala.� �O b �ur �u ot
´u ah �u ka �i na-eme, gbal �ia ch �op �uta
ihe kpatara ya. D �i ka ihe at �u, mmad �u imer �u onwe ya ah �´u na-
ab �ukar �i �uz �o e si edi nchekas �i.`
E nwere ihe na-eme ka �i na-echegbu onwe g �i—ma elegh �i anya, �on �od �u ezin �ul �o unu ma�o b �u nd �i enyi g �i?
Otu n’ime ihe kacha mma �i ga-eme mgbe obi na-ad �igh �ig �i mma b �u �ik �or �o papa g �i ma �o b �u mama g �i ma �o b �ukwan �uOnye Kra �ist �o b �ula mere okenye, onye nwere ike �ib �u onye“a m �ur �u maka oge nsogbu.” (Ilu 17:17) Otu nwa agb �ogh �od �i af �o iri na isii aha ya b �u Liliana gara k �o �or �o �uf �od �u �um �u-nna nwaany �i b �
´u Nd �i Kra �ist ot
´u obi d �i ya. O kwuru, s �i: “Ebe
�o b �u na ha t �or �o m, nd �um �od �u ha baara m uru. Ha agh �o �o-la nd �i enyi m.”� Nwa agb �ogh �o �oz �o d �i af �o iri na ise aha ya
b �u Dana kwuru na ah �´u malite-
re iru ya ala mgbe o tinyekwu-ru oge n’ozi �oma. O kwuru, s �i:
� E nwere �ot �ut �u �uz �o nd �i na-akpacharaanya emer �u onwe ha ah �
´u na-esi eme ya, d �i
ka ibekas �i onwe ha ah �´u, �ida onwe ha �ok �u,
ichih �ia onwe ha ah �´u ma �o b �u �ikp �ucha akp �u-
kp �o ah �´u ha.
� �O b �ur �u na �i gagh �i ekwuli okwu n’ihuonye ah �u, gbal �ia deere ya akw �ukw �o ozi ma�o b �u kp �o �o ya n’ekwe nt �i. Ihe mb �u ga-emeka obi daj �u �o g �i b �u �ik �or �o onye ihe na-adaba-ra g �i na ya ot
´u obi d �i g �i.
222 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
Kwa �ub �och �i, gwa papa g �ina mama g �i otu ihe �omameere g �i—a s �igod �i na �o b �untak �ir �i ihe. �O b �ur �uzie nai nwee nsogbu siri ike,�o ga-ad �ikwuru g �i mfe �igwaha. Ha ga-enwekwummas �i ige g �i nt �i.
ND �UM �OD �U�
“ �O b �u ihe kacha mma m kwes �ir �i ime. N’eziokwu, �o b �u ogem kacha nwee obi �ut �o n
´a nd �u!”
Nke ka nke, �o b �ur �u na obi ad �igh �i g �i mma, na-ekpe ekpe-re. �Ob �u ab �u b �
´u Devid maara ot
´u ah �uh �u na-ad �i. �O b �u ya
mere o ji dee, s �i: “T�ukwas �i Jehova ibu ar �o g �i, ya onwe ya ga-akwadokwa g �i.” (Ab �u �Oma 55:22) Jehova maara ah �uh �u �i na-ata. �Oz �okwa, ‘ihe banyere g �i na-emet �u ya n’obi.’ (1 Pita 5:7)�O b �ur �u na obi g �i na-ama g �i ikpe, cheta na ‘Chineke kar �ir �i obi
g �i, marakwa ihe niile.’ (1 J �on 3:20) �O ka g �i mara ihe mere obiji aj �o g �i nj �o, o nwekwara ike ibup �ur �u g �i nsogbu ah �u.
�O b �ur �u na obi ka na-aj �o g �i nj �o, o nwere ike �ib �u na �i na-ar �ia �or �ia, d �i ka �ida mb
`a n’obi.� �O b �ur �u ot
´u ah �u, �o ga-ad �i
� G �ukwuo banyere �ida mb`a n’obi n’akw �ukw �o Nd �i Na-eto Eto Na-aj �u, Nke 1, isi
nke13.
‘‘ Ihe kacha mkpa b �u �ima na o nwere onyeh �ur �u m n’anya, onye m nwere ike �ik �or �ootu obi d �i m mgbe obi na-ad �igh �i m �umma.
’’—Jennifer
Ihe na-akacha enye m nsogbu n’obi b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
Ot´
u m ga-esi merie ya b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
Ihe m ch �or �o �ij �u papa m ma �o b �u mama m banyereokwu a b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
ihe m ga-eme!
ı
mma �iga �ul �o �ogw �u ka e lee g �i ah �´u. �O b �ur �u na i leghara ya
anya, o yiri �igbali redio d �i n’ �ugb �oala g �i elu ka �i ghara �in �u�uda njin �ugb �oala g �i ch �or �o �ik �u ak �u. �O kacha mma ka i lebaransogbu ah �u anya. N’eziokwu, �on �od �u g �i ekwes �igh �i imewe g �iihere. �Ot �ut �u nd �i na-eto eto na-ar �ia �ud �i �or �ia ah �u na-aga �ul �o�ogw �u ka a gw �o �o ha.
Cheta na e nwere ike iji ot´u obi d �i g �i t �unyere �ok �u. I jide
onwe g �i, ya abaara g �i uru; ma´ı jidegh �i onwe g �i, ya emebie
ihe. Mee ihe niile i nwere ike ime ka �i na-ejide onwe g �i. N’ezi-okwu, mgbe �uf �od �u, i nwere ike kwuo ma �o b �u mee ihe �i ga-emecha kwaa mmakwaara. Ma nwee ndidi. Ka oge na-aga,�i ga-am �uta ijide onwe g �i ka �i ghara ime ihe �o b �ula batara g �in’obi.
=“Ekwela ka ihe �oj �o �o merie g �i, kama jiri
ihe �oma na-emeri ihe �oj �o �o.”—Nd �i Rom 12:21.
˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
N’ISIOKWU ANY �I �OZ �O �`I na-ach �okar �i ka i zuo ok
`e? Ya b �ur �u ot
´u
ah �u, olee ot´
u �i ga-esi die ihe �i na-emej �o?
224 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
˘ G �in �i mere iwe �ok �u anagh �i ad �iChineke mma?
˘ Olee ot´u iwe �ok �u nwere ike isi
mebiere g �i ihe?
˘ Mgbe obi na-ad �igh �i g �i mma, olee ihe�uf �od �u ga-enyere g �i aka idi ya?
G �IN �I KA I CHERE?
�O B �UR �U na �i zara ee n’otu ma �o b �u kar �ia n’aj �uj �u nd �i ah �u,o nwere ike �ib �u na nsogbu g �i b �una �i na-ach �o ka i zuo ok
`e. I nwe-
re ike �ij �u, s �i: ‘`
O nwere ihe d �inj �o ma mmad �u ch �o �o imetachaihe niile?’ Mban �u. Ba �ib �ul jaraonye “nwere nk
`a n’ �or �u ya” mma.
(Ilu 22:29) Ma onye na-ach �o kao zuo ok
`e na-emefe ihe ok
`e.
D �i ka ihe at �u, otu nwa oko-rob �ia d �i af �o iri na itoolu ahaya b �u Jason kwuru, s �i: “N’af �o
27
G�in�i merem ji ach �o kam zuo ok
`e?
Iwe �o na-ewe g �i ma e nweeihe �i dara n’ule?
ıO Ee
O Ee e
�`
O na-ad �i g �i ka o nwegh �i uru�i bara ma a baara g �i mba
n’ihe �o b �ula?O Ee
O Ee e
�`
O na-esiri g �i ike g �i na nd �immad �u �ib �u enyi n’ihi nao nwegh �i onye na-emeta
ihe otu �i ch �or �o?O Ee
O Ee e
G �in �i mere m ji ach �o ka m zuo ok`e? 225
Jehova zuru ok`e, ma
�o nagh �i at �u anya ka nd �immad �u na-ezugh �i ok
`e
metachaa ihe niile.�O b �ugh �i naan �i na �o ma
ihe any �i na-agagh �i eme-li, kama �o nagh �i at �uanya ka any �i mee iheany �i na-agagh �i emeli.
�`I MA NA . . . ?
Chee echiche ihe i kwes �ir �iime �i na-emebegh �i n’ihi na�i na-at �u �uj �o na �i gagh �iemetacha ya. Kpebie�ub �och �i �i ga-emecha ya.
ND �UM �OD �U�
ikpeaz �u m n’ �ul �o akw �ukw �o, echere m na m daa ihe �o b �ulan’ule, �o p �utara na ab �ugh �i m ezigbo nwa akw �ukw �o. Ana m ap �i-kwa ngw
´a egw
´u p �iano. Ana m echebu na m kwes �ir �i �ip �i ya ot
´u
ah �u nd �i na-ak �u egw´u si ap �i ya.”
�Ich �o izu ok`e nwekwara ike ime ka mmad �u ghara ife Chi-
neke nke �oma. Chegod �i ihe nwere ike ime onye na-eto etoa na-ejikar �i ama at �u. Ebe �o b �u na nd �i �oz �o na-elekar �i ya anya,o nwere ike na-eche na ya n �o n
´a nsogbu, na mmad �u niile na-
enyocha �ukw �u �o b �ula �o z �or �o n’ala. N’eziokwu, Nd �i Kra �ist niilena-erite uru n’aka nd �i na-eset �ip �u ezi ihe nlereanya n’ �ogbak �o.Ot
´u �o d �i, �ich �o izu ok
`e n’ihe niile nwere ike ime ka onye na-
eto eto ghara inwe �o˙n �u n’ozi Chineke. �O b �ur �u na �ud �i ihe ah �u
emee, e kwes �ir �i inyere onye ah �u aka. Ma o nwere ike onyeah �u agagh �i ekwu ka e nyere ya aka, na-eche na ya kwuo, yaemechuo nd �i ji ya ama at �u ihu. O nwed �ir �i ike kw �us �ichaa �ina-agbal �i, na-eche, s �i, ‘Ebe �o b �u na o kwegh �i m omume imetachaihe niile, oleezi uru �o bara �igbal �iwa?’
Ach �ola Ka I Zuo Ok`e
Nd �i na-ach �o izu ok`e na-ebu n’obi na mmad �u ekwe-
s �igh �i imej �o ihe �o b �ula. N’ezie, echiche ah �u ab �ugh �i ezi-okwu. Ba �ib �ul kwuru hoo haa,s �i: “Mmad �u niile emehiewo, haad �igh �ikwa eru ebube Chineke.”(Nd �i Rom 3:23) N’ihi ya, �o ga-gh �i ekwe onye �o b �ula n’ime any �iomume izucha ok
`e. N’eziokwu,
�o b �ur �u na i kweta na i nwere ikeimetacha ihe niile, o yiri ikweta
‘‘ Ime ihe i nwere ike ime na �ich �o ka i metachaaihe niile ab �ugh �i otu ihe; otu d �i mma, ma nke�oz �o ad �igh �i mma.
’’—Megan
226 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
P �ol onyeozi maara ot´u obi na-ad �i ya. O kwuru eziokwu,
s �i: “Mgbe m ch �or �o ime ihe ziri ezi, �o b �u ihe �oj �o �o na-ad �i n’ebem n �o.” P �ol ch �or �o ime ihe ziri ezi. O dere, s �i: “N’ezie, iwu Chine-ke na-eme m obi �ut �o, d �i ka mmad �u m b �u n’ime si d �i.” G �in �izi b �unsogbu P �ol? O kwuru, s �i: “Ana m ah �u . . . iwu �oz �o nke na-al �u-so iwu nke uche m agha, na-ad �or �okwa m n’agha gaa n’iwunke mmehie nke d �i n’ah �
´u m.” �O nagh �i at �o P �ol �ut �o na ya anagh �i
emecha nke �oma. �O kwara ar �ir �i, s �i: “Lee nh �usianya m n �o naya!”—Nd �i Rom7:21-24.
Ihe i mej �or �o �`o na-eme ka �i na-ah �usi anya? Ya b �ur �u ot
´u
ah �u, cheta na �o na-ad �i P �ol ot´u ah �u mgbe �uf �od �u. Ma P �ol ma-
kwa na Kra �ist nw �ur �u maka nd �i d �i ka ya. �O b �u ya mere o jikwuo, s �i: “Ekele d �ir �i Chineke site n’aka Jiz �os Kra �ist Onye-nwe any �i!” (Nd �i Rom7:25) P �ol weere ihe mgbap �uta ah �u d �i kaonyinye e nyere ya. O dere, s �i: “ �Okpara Chineke . . . h �ur �u mn’anya ma nyefee onwe ya maka m.” (Nd �i Galeshia 2:20)Mgbe obi dara g �i mb
`a, t �ughar �ia uche n’aja mgbap �uta ah �u.
�O b �ur �ukwa na ihe nd �i �i mej �or �o na-eme ka �i na-ada mb`a,
echefula na Kra �ist nw �ur �u maka nd �i mmehie,�o b �ugh �i maka nd �i zuru ok
`e.
ONYE M GA-E˙NOMI
P �ol
�`I na-eze nd �i mmad �u eze n’ihi na ha anagh �i emeta ihe
ot´u �i ch �or �o? Ka nd �i ezigbo mmad �u h
`a na-agbara g �i �os �o n’ihi
na ihe �i ch �or �o ka nd �i ga-ab �u enyi g �i na-eme anagh �i ekwe ha
omume? Ba �ib �ul d �ur �u any �i �od �u, s �i: “Ab �ula onye ezi omume
gabiga´ok
`e, egosikwala na �i b �u onye maara ihe gabiga
´ok
`e.
G �in �i mere �i ga-eji kpatara onwe g �i mbibi?” (Ekliziastis 7:16)
Otu �uz �o onye na-ach �o ka mmad �u zuo ok`e si akpatara
onwe ya mbibi b �u ime ka nd �i gaara ab �u nd �i enyi ya gbawara
ya �os �o. Otu nwa agb �ogh �o aha ya b �u Amber kwuru, s �i:
“O nwegh �i onye ch �or �o ka ya na onye na-akpasu ya iwe
na-akpa. Ah �ukwala m ebe nd �i na-ach �o ka mmad �u zuo ok`e
na ezigbo nd �i enyi ha tisara n’ihi ntak �ir �i ihe.”
ot´u �ich �o izu ok
`e si emet �uta imeta enyi
na i nwere ike �iw �uli elu, fewe ka nn �un �u. Ot´u �o s �or �o g �i kwere-
sie ike na �i ga-efeli, o mekatagh �i mee eme n’ �uwa!
Olee ihe �i ga-eme ka �i ghara iche na i kwes �ir �i izu ok`e? Me-
god �i ihe nd �i a:
Chebara ihe “ime nke �oma” p �utara echiche. �`I na-ad �ol �i-
gbu onwe g �i ebe �i na-ach �o ka �i b �ur �u �okaibe? Ba �ib �ul kwuru na�ud �i mgbal �i ah �u yiri “ �ich �uso ifufe.” (Ekliziastis 4:4) Nke b �
´u ezi-
okwu b �u na nd �i na-ach �o �ib �u “ �okaibe” enwebegh �i ike ime ya.�O b �ur �ugod �i na mmad �u agh �o �o �okaibe n’otu ihe, �o gagh �i egbu
oge, onye �oz �o emewe ihe ah �u kar �ia ya. Ime nke �oma p �utaraime ihe i nwere ike ime— �o b �ugh �i ime kar �ia onye �oz �o.—Nd �iGaleshia 6:4.
T �u �o anya ihe �i ga-emeli. Ihe �i na-at �u anya ime kwes �ir �i�ib �u ihe i nwere ike ime, �o b �ugh �i ihe �i na-agagh �i emeli. �O b �ur �una �i na-at �u anya ime ihe kar �ir �i g �i, o nwere ike �ip �uta na �i d �igh �iumeala n’obi, nakwa na �i na-ebuli onwe g �i elu. P �ol onyeozi
228 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
nyere ezigbo nd �um �od �u, s �i: “Ana m agwaonye �o b �ula n’etiti unu n’ebe ah �u ka �o ghara iche banyereonwe ya kar �ia ka o kwes �ir �i iche.” (Nd �i Rom 12:3) N’ihi ya, t �u �oanya ihe �i ga-emeli. Gbanwee ihe �i na-at �u anya na �i ga-emeli.Gbal �ia mee ike g �i, ma ach �ola izu ok
`e.
Na-ach �i �och �i! Gbal �ia na-emet �u ihe �i na-amachagh �i eme,d �i ka �ip �i ngw
´a egw
´u. N’eziokwu, �i ga-emej �o ya �ot �ut �u ugboro.
Ma, gbal �ia ugbu a lee ihe ah �u i mej �or �o anya n’ �uz �o �oz �o. Ba �ib �ul
Mmad �u �igbal �iimetacha ihe niile b �uiberiibe d�i ka mmad �u
�ich �o ife ka nn �un �u
Mgbe �o b �ula m kat �owara onwe m, ihe m ga-eme b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
�O b �ur �u na m �u akat �owa nd �i �oz �o, ihe m ga-eme b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
Ihe m ch �or �o �ij �u papa m ma �o b �u mama m banyereokwu a b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
ihe m ga-eme!
ı
˘ N’ihe niile �i na-eme,`o nwere ebe �i na-at �ukar �i
anya ka i mee ihe �i na-agagh �i emeli? �O b �ur �u nae nwere, olee ebe �o b �u?
˘ Olee ebe Ba �ib �ul kwuru hoo haa na Jehovaanagh �i at �u anya ka nd �i ohu ya zuo ok
`e?
˘ G �in �i nwere ike ime ka nd �i mmad �u na-agbarag �i �os �o ma �o b �ur �u na �i na-at �u anya ka mmad �uzuo ok
`e?
˘ N’ �od �inihu, olee ihe �i ga-eme ma i mej �o �o ihe?
G �IN �I KA I CHERE?
kwuru na e nwere “oge �ich �i �och �i.” (Ekliziastis 3:4) N’ihi ya,�o ka mma ka �i ch �ifuo ya n’ �och �i. �O b �ur �u na i mee ot
´u ah �u,
�i ga-ah �u na imej �o ihe ga-enyere g �i aka �im �uta ihe. N’eziokwu,o nwere ike siere g �i ike ikweta na i mej �or �o ihe. Ma gbal �iaka �i ghara ichere onwe g �i echiche �oj �o �o ma �o b �u na-akat �oonwe g �i.
Echefula na ihe Jehova ch �or �o n’aka any �i ab �ugh �i izu ok`e,
kama �o b �u ka any �i kwes �i nt �ukwas �i obi n’ebe �o n �o. (1 Nd �iK �or �int 4:2) �O b �ur �u na �i na-agbal �i ikwes �i nt �ukwas �i obi, �i ga-enwe obi �ut �o n’ihe i nwere ike ime—n’agbanyegh �i na i zugh �iok
`e.
=“E nwegh �i onye ezi omume n’ �uwa nke
na-eme naan �i ezi ihe, nke na-ad �igh �ikwaemehie.”—Ekliziastis 7:20.
˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
N’ISIOKWU ANY �I �OZ �O �Ot �ut �u nd �i taa chere na nwoke idinanwoke na nwaany �i idina nwaany �i d �i mma. Olee ot
´u �i ga-esi
zere ya? G�in �i ka �i ga-eme ma �o b �ur �u na �o na-ag �u g �i ime ya?
230 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
O DORO �ot �ut �u nd �i anya na a na-ekwu okwu banyere nwoke idi-na nwoke na nwaany �i idina nwaany �i taa kar �ia ot
´u e si na-ekwu
ya �ot �ut �u af �o gara aga. Nwagod �i anwa kwuo na �o d �igh �i mma! Maelegh �i anya, nd �i mmad �u ga-abara g �i ezigbo mba. Otu nwa agb �o-gh �o d �i af �o iri na isii aha ya b �u Amy kwuru, s �i: “Otu nwa agb �o-gh �o gwara m na m kp �or �o nd �i agb �ur �u �oz �o as �i, n’ihi na m kp �or �onwaany �i idina nwaany �i as �i!”`
Agw`a onye mere ot
´u mas �ir �i ya nd �i mmad �u na-akpa taa
emeela ka �ot �ut �u nd �i na-eto eto na-enwe mmek �oah �u ha na nwo-ke ma �o b �u nwaany �i ibe ha. Otu nwa agb �ogh �o d �i af �o iri na iseaha ya b �u Becky kwuru, s �i: “ �Ot �ut �u �um �u agb �ogh �o n �o n’ �ul �o akw �u-kw �o any �i kwuru na ha na nwaany �i ibe ha na-enwe mmek �oah �u,nd �i �oz �o as �i na ha na nwoke na nwaany �i na-enwe mmek �oah �u.Nd �i �oz �o ekwuo na ha ch �or �o �ima ot
´u ha ab �u �o na-ad �i.” Nwa
28
G�in�i ka m ga-emeka m �u na nwokema �o b �u nwaany�iibe m ghara inwe
mmek �oah �u?“Mgbe m d �i af �o iri na �uma, �o na-ag �u m ag �u �u ka
m �u na nwoke ibe m nwee mmek �oah �u. N’obi m,ama m na �ud �i ag �u �u ah �u ad �igh �i mma.”—Olef.
“M �u na enyi m nwaany �i susuru �on �u otu ugboroma �o b �u ab �u �o. Ebe �o b �u na ihe �um �u nwoke kana-amas �i m, an �o m na-eche ma m gh �o �ola onyech �or �o ka ya na nwoke na nwaany �i na-enwemmek �oah �u.”—Sarah.
G �in �i ka m ga-eme . . .? 231
agb �ogh �o �oz �o d �i af �o iri na asat �o aha ya b �u Christa kwuru na�o na-emekwa n’ �ul �o akw �ukw �o ha. O kwuru, s �i: “ �Um �u agb �ogh �oab �u �o n �o na klas any �i agwala m ka m �u na ha nwee mmek �oah �u.Otu detaara m akw �ukw �o, j �u �o m ma
`m ch �or �o �ima ot
´u nwaany �i
na nwaany �i inwe mmek �oah �u na-ad �i.”
Ebe �o b �u na nd �i ha na nwoke ma �o b �u nwaany �i ibe ha na-enwe mmek �oah �u anagh �i ezo onwe ha ezo, i nwere ike �ij �u, s �i:‘ �Ud �i mmek �oah �u ah �u �
`o d �i nj �o n’ezie? �
´O b �ur �ukwan �u na �ud �i mme-
k �oah �u ah �u na-ag �u m ag �u �u? �`
O p �utara na m �u na nwoke ma �o b �unwaany �i ibe m ga-enwer �ir �i mmek �oah �u?’
Olee Ot´u Chineke Si Ele Omume ah �u Anya?
Taa, �ot �ut �u nd �i na-as �i na nwoke idina nwoke ma �o b �u nwaa-ny �i idina nwaany �i ab �ugh �i ihe �oj �o �o. �Uf �od �u nd �i �uk �ochukwu na-ekwukwa ot
´u ah �u. Ma, ihe Okwu Chineke b �
´u Ba �ib �ul kwuru
banyere ya doro anya. �O gwara any �i na Jehova Chineke kerenwoke na nwaany �i, kwuokwa na �o b �u naan �i di na nwunye ga na-enwe mmek �oah �u. (Jenesis1:27, 28; 2:24) N’ihi ya, o doro anyana Ba �ib �ul kwuru na nwoke idina nwoke ma �o b �u nwaany �i idinanwaany �i b �u ihe �oj �o �o.—Nd �i Rom1:26, 27.
�Uf �od �u na-ekwu na Okwu Chineke b �u akw �ukw �o oge ya ga-ferela. Ma, g �in �i ka i chere mere �o nagh �i ara ha ah �
´u ikwu ot
´u ah �u?
�`
O ga-ab �u na Ba �ib �ul anagh �i agwa ha ihe ha ch �or �o �in �u? Ihe mere�ot �ut �u nd �i ji j �u Okwu Chineke b �u na ihe �o na-ak �uzi d �i iche n’iheha ch �or �o ikwere. Ma, echiche ah �u ad �igh �i mma, any �i kwes �ikwa-
ra �igbara ya �os �o!
Ma �´o b �ur �ukwan �u na �o na-
ag �u g �i ag �u �u ka g �i na nwoke ma�o b �u nwaany �i ibe g �i nwee mmek �o-ah �u? �
`O p �utara na g �i na nwoke ma
�o b �u nwaany �i ibe g �i ga-enwer �i-r �i mmek �oah �u? Mban �u. Cheta na�i n �o n’oge “ntoju ntorob �ia,” ya b �u,oge �i ga-an �okata ag �u �u mmek �o-ah �u ag �uwa g �i. (1 Nd �i K �or �int7:36)�O b �ur �u na �o na-ag �u g �i ag �u �u mgbe
232 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
�O b �u ezie na i nwegh �iike imecha ka ihe ghara�ig �u g �i ag �u �u, i nwere ike�ij �u ime ihe na-ag �u g �iag �u �u. I nwere ike ikpebina �i gagh �i eme ihena-ad �igh �i mma na-ag �ug �i ag �u �u.
�`I MA NA . . .?
�uf �od �u ka g �i na nwo-ke ma �o b �u nwaany �iibe g �i nwee mmek �o-ah �u, ka obi sie g �i ike na�o p �utagh �i na g �i na nwo-ke ma �o b �u nwaany �i ibeg �i ga-enwer �ir �i mmek �oah �u.Ag �u �u ah �u na-emecha kw �us �i kaoge na-aga. Ka �o d �igod �i, ekwela ka g �i na nwo-ke ma �o b �u nwaany �i ibe g �i nwee mmek �oah �u. G �in �i ka �i ga-eme?
Kpee ekpere banyere ya. D �i ka Devid, r �i �o Jehova, s �i: “Chi-neke, biko, nyochaa m, marakwa obi m. Nyochaa m, marakwanchegbu m, lee ma
`m na-eje ije n’ �uz �o �o b �ula nke na-eweta ihe
mgbu, na-edukwa m n’ �uz �o nke mgbe ebigh �i ebi.” (Ab �u �Oma 139:23, 24) Jehova ga-enye g �i udo “kar �ir �i echiche niile,” nke ga-emeka i sikwuo ike. Udo ah �u ‘ga-eche obi g �i na ike iche echiche g �inche,’ meekwa ka i nwee “ike kar �ir �i ike nk �it �i,” nke ga-eme ka�i ghara ime ihe ah �u na-ad �igh �i mma na-ag �u g �i ag �u �u.—Nd �i Filipa �i4:6, 7; 2 Nd �i K �or �int 4:7.
Na-echebara ihe ziri ezi echiche. (Nd �i Filipa �i 4:8) Na-ag �uBa �ib �ul kwa �ub �och �i. Echela na ike �o na-akpa agagh �i agbanwe-li uche g �i na obi g �i ka i mee ihe d �i mma. (Nd �i Hibru 4:12) Otunwa okorob �ia aha ya b �u Jason kwuru, s �i: “Ba �ib �ul akpaala ike d �iegwu n
´a nd �u m. D �i ka ihe at �u, ihe e dere n
´a 1Nd �i K �or �int 6:9, 10
na Nd �i Efes �os 5:3 nyeere m ezigbo aka. Ana m ag �u ya mgbe�o b �ula ime ihe �oj �o �o g �uwara m.”
Elela foto nd �i gba �ot �o, j �ukwa ihe ga-eme ka i nwee mma-s �i ka g �i na nwoke ma �o b �u nwaany �i ibe g �i nwee mmek �oah �u.
Nd�i na-eto eto niile ga-ekpebi ma h`a
ga-eso �uz �o �oj �o �o �uwa a si ele mmek �oah �uanya, ka h
`a ga-eme omume �oma Okwu
Chineke kwuru ka a na-eme
G �in �i ka m ga-eme . . .? 233
(Nd �i K �ol �osi 3:5) Zere ihe �o b �ula ga-eme ka ag �u �u mmek �oah �ur �ur �u ar �u g �uwa g �i, d �i ka ihe at �u, foto nd �i gba �ot �o, fim na ihe �uf �o-d �u a na-egosi na TV, akw �ukw �o nd �i e sere nd �i na-emega ah �
´u ma
�o b �u nd �i na-ach �o mma, b �´u nd �i �o f �or �o ntak �ir �i ka ha gbara �ot �o.
Kw �us �i iche echiche �oj �o �o. Na-eche ihe ziri ezi. Otu nwa okorob �iakwuru, s �i: “Mgbe �o b �ula �o na-ag �u m ag �u �u ka m �u na nwoke ibe mnwee mmek �oah �u, m na-at �ughar �i uche n’amaokwu Ba �ib �ul kachaat �o m �ut �o.”
N’eziokwu, �uf �od �u na-ekwu na �o bagh �i uru ime ot´u ah �u, na
ihe i kwes �ir �i ime b �u inwe �ud �i mmek �oah �u �o b �ula g �ur �u g �i ag �u �u, na‘iwere onwe g �i ot
´u e si kee g �i.’ Ma Ba �ib �ul kwuru na i nwere ike
imeri ag �u �u ihe �oj �o �o na-ag �u g �i! D �i ka ihe at �u, �o gwara any �i na�uf �od �u Nd �i Kra �ist oge ochie ha na nwoke ma �o b �u nwaany �i ibeha nweburu mmek �oah �u gbanwere omume ha. (1 Nd �i K �or �int 6:9-11) I nwekwara ike imeri
`agw
`a ah �u— �o b �ur �ugod �i na �i ka na-
eche ya naan �i n’echiche.
�´
O b �ur �ukwan �u na ag �u �u ah �u ekwegh �i akw �us �i? Emekwala ya!Jehova kp �or �o omume ah �u as �i. N’ihi ya, onye �o na-ag �u ag �u �u kaya na nwoke ma �o b �u nwaany �i ibe ya nwee mmek �oah �u nwe-
re ihe �o ga-emeli—o nwere ikeikpebi na ya agagh �i eme ya.
D �i ka ihe at �u: Mmad �u nwe-re ike �ib �u onye “na-ewekar �iok
´e iwe.” (Ilu 29:22) N’oge gara
aga, o nwere ike iwe wee ya, yaemee ihe �oj �o �o. Ma, mgbe �o m �ur �uBa �ib �ul, ya agh �ota na ya kwes �ir �i�ina-ejide onwe ya. �
`O p �utara na
�o d �it �ugh �i mgbe iwe ga-ewe ya?Mban �u. Ot
´u �o d �i, ebe �o ma ihe
=“Nyochaa m, marakwa nchegbu m, lee ma`
m na-eje ije n’ �uz �o �o b �ula nke na-ewetaihe mgbu.”—Ab �u �Oma 139:23, 24.
˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
234 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
�O b �ur �u na �i ch �or �o �imataihe mmad �u �ib �u nwokep �utara, m �u �o ihe nlereanyaJiz �os. (1 Pita 2:21)O gosiri any �i ezigbo ihenlereanya n’ot
´u nwoke si
eji ike ya eme ihe, na ot´u
e si ad �i nway �o �o.
ND �UM �OD �U�
Ba �ib �ul kwuru banyere iwe �ok �u, �o ga-agbal �isi ike ijide onwe yamgbe a kpasuru ya iwe.
Ot´u ah �u ka �o d �i onye �o na-ag �u ag �u �u ka ya na nwoke ma �o b �u
nwaany �i ibe ya nwee mmek �oah �u, ma �o m �utala ihe Ba �ib �ul kwurubanyere omume ah �u. Ihe �oj �o �o nwere ike na-ag �u ya ag �u �u mgbe�uf �od �u. Ma, �o b �ur �u na mmad �u elee omume ah �u anya ot
´u Jeho-
va si ele ya, �o ga-enwe ike imeri ya.
Jisie Ike!
�O b �ur �u na �o ka na-ag �u g �i ag �u �u ka g �i na nwoke ma �o b �unwaany �i ibe g �i nwee mmek �oah �u, o nwere ike �id �i g �i ot
´u �o d �i otu
nwa okorob �ia, b �´u onye kwuru, s �i: “Agbal �ir �i m iwep �u ya n’obi m.
Ekpekuru m Jehova ekpere ka o nyere m aka. Ana m ag �u Ba �i-b �ul. Egeela m �ot �ut �u okwu gbasara omume ah �u. Ma, amagh �izi mihe �oz �o m ga-eme.”
�O b �ur �u ot´u ah �u ka �o d �i g �i, i nwere ihe g �i na ya na-al �u. O nwe-
gh �i ihe ga-akw �us �i ya ozugbo. Ka o sina d �i, onye �o b �ula ch �or �o imeihe d �i Chineke mma ga-akpar �ir �i
`agw
`a �oma o kwuru ka any �i
�O b �ur �u na mmad �u aj �u �o m ihe mere Ba �ib �ul ji s �i nanwoke idina nwoke ma �o b �u nwaany �i idina nwaany �i ad �igh �imma, ihe m ga-ekwu b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
�O b �ur �u na mmad �u agwa m na ihe Ba �ib �ul kwuru banyereomume ah �u abagh �i uru, ihe m ga-agwa ya b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
Ihe m ch �or �o �ij �u papa m ma �o b �u mama m banyereokwu a b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
ihe m ga-eme!
ı
na-akpa, ma gbaara`agw
`a �oj �o �o �os �o, n’agbanyegh �i na �o d �igh �i
mfe. Echefula na Chineke gh �otara ihe g �i na ya na-al �u n’obi g �i, na�o na-enwekwara nd �i na-efe ya �om �iiko.� (1J �on 3:19, 20) �O b �ur �una i rube isi n’iwu Chineke, �o ga-ag �ozi g �i. N’eziokwu, idebe iwuChineke “na-eweta �ugw �o �or �u d �i ukwuu.” (Ab �u �Oma 19:11) �Ob �u-na ugbu a, �i ga-ebi ezigbo nd �u n’ �uwa a nsogbu juru.
Ya mere, t �ukwas �i Chineke obi, ekwela ka �och �ich �o �oj �o �o me-rie g �i. (Nd �i Galeshia 6:9) Gbal �isie ike ka �i “kp �o �o ihe �oj �o �o as �i” ma‘jidesie ezi ihe ike.’ (Nd �i Rom 12:9) Ka oge na-aga, �o b �ur �u na�i na-agbal �isi ike, �i ga-ah �u na ihe �oj �o �o ah �u na-ag �u g �i ga-akw �us �i.Nke ka nke, �o b �ur �u na i zere mmek �oah �u nwoke na nwoke ma�o b �u nwaany �i na nwaany �i, �i ga-enwe olileanya �id �i nd �u ebigh �i ebin’ �uwa �oh �ur �u ezi omume Chineke.
� Onye Kra �ist nwere mmek �oah �u na-ezigh �i ezi kwes �ir �i �igakwuru nd �i okenye �ogba-k �o ka ha nyere ya aka.—Jems 5:14, 15.
‘‘ Echiche �oj �o �o nke �uwa riri m isi ma mee ka ihemet �utara mmek �oah �u gbagwojukwuo m anya.Ugbu a, ana m ezere ihe �o b �ula ma �o b �u onye�o b �ula ga-eme ka m �u na nwaany �i ibe m nweemmek �oah �u.
’’—Anna
N’ISIOKWU ANY �I �OZ �O Olee ot´
u �i ga-esi na-ejide onwe g�i n’ebeonye na-ab �ugh �i nwoke ma �o b �u nwaany �i ibe g �i n �o?
236 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
˘ G �in �i mere Chineke ji s �i na nwoke idina nwoke ma�o b �u nwaany �i idina nwaany �i ad �igh �i mma?
˘ Olee ihe bara uru �i ga-eme ka a ghara �irata g �i idinanwoke ma �o b �u nwaany �i ibe g �i?
˘ �Ikp �o omume ah �u as �i ot´u Chineke kp �or �o ya as �i
�`o p �utara na any �i ga-akp �o nd �i na-eme ya as �i?
G �IN �I KA I CHERE?
29
Olee ot´u m
ga-esi eme kammek �oah �up �u �o m n’obi?
OTU nwa okorob �ia aha ya b �u Michael kwuru, s �i, “Ana mechekar �i banyere �um �u agb �ogh �o— �ob �una mgbe m �u na hana-an �ogh �i. �O b �u nzuzu. Mgbe �uf �od �u, �o na-echu m �ura.”
D �i ka Michael, �`ı na-echekar �i banyere onye na-ab �ugh �i
nwoke ma �o b �u nwaany �i ibe g �i? Ya b �ur �u ot´u ah �u, o nwere
ike �id �i g �i ka g �i na uche g �i`unu na-al �u �og �u. I nwere ike �in �oka-
ta chesiwe echiche ike banyere mmek �oah �u. Michael kwuru,s �i: “ �Ud �i echiche ah �u nwere ike iri mmad �u isi mgbe �uf �od �u.O nwere ike ime ka o si ebe �o na-ach �ogh �i isi, ka o nwee ike�ih �u otu nwa agb �ogh �o mara mma. O nwekwara ike ime kao si ebe a na-ere ihe �o na-ach �ogh �i �iz �u naan �i ka o leruo otunwa agb �ogh �o anya.”
Ma, cheta na inwe ag �u �u mmek �oah �u ab �ugh �i ihe �oj �o �o.A s �i ka e kwuwe, Chineke kere nwoke na nwaany �i, mee kaibe ha na-ag �u ha ag �u �u. �O b �u naan �i di na nwunye kwes �ir �iinwe mmek �oah �u. Mgbe �i na-al �ubegh �i di ma �o b �u nwunye,mmek �oah �u nwere ike na-ag �usi g �i ike. �O b �ur �u na �o g �uwag �i, echela na �i b �u onye �oj �o �o ma �o b �u na o nwegh �i ihe ga-eme ka i zere �ikwa iko. �I ga-ezere ya ma �i ch �o �o! Ma �o b �ur �una �i ch �ogh �i ime omume r �ur �u ar �u, �o p �utara na �i gagh �i na-eche banyere onye na-ab �ugh �i nwoke ma �o b �u nwaany �i ibeg �i mgbe niile. Olee ot
´u �i ga-esi eme ya?
Lezie anya na nd �i g �i na ha na-akpa. �O b �ur �u na �um �uakw �ukw �o ibe g �i amalite ikwu okwu banyere mmek �o-ah �u r �ur �u ar �u, i nwere ike �ich �o itinye �on �u—ka �i ghara �id �iiche. Ma n’eziokwu, �o ga-eme ka o sikwuoro g �i ike ime ka
echiche �oj �o �o p �u �o g �i n’obi. G �in �ika i kwes �ir �i ime— �
`o b �u ibili si
ebe ah �u p �u �o? Kp �omkwem! Imeot
´u ah �u ekwes �igh �i ime g �i ihere!
�Ot �ut �u mgbe, �i ga-ama ot´u �i ga-
esi ap �u n’emegh �i ka �`ı b �u onye
ok´e ezi omume ma �o b �u mee
ka ha ch �iwa g �i �och �i.
238 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
Ihe �i na-eche echiche yanwere ike imet �uta �ud �ionye �i b �u nakwaomume g �i.—Jems 1:14, 15.
�`I MA NA . . .?
Zere nt �ur �und �u r �ur �u ar �u. N’eziokwu, �o b �ugh �i fim niilema �o b �u egw
´u niile d �i nj �o. Ma, e ji �ot �ut �u nt �ur �und �u e nwe-
re taa eme ka mmek �oah �u na-ezigh �i ezi na-ag �u nd �i mmad �uag �u �u. Olee nd �um �od �u Ba �ib �ul nyere? O kwuru, s �i: “Ka any �isachap �u onwe any �i mmer �u niile nke an �u ah �
´u na nke mm �u �o,
wee mee ka �id �i ns �o any �i zuo ok`e n’egwu Chineke.” (2 Nd �i
K �or �int 7:1) Zere nt �ur �und �u �o b �ula nwere ike ime ka mmek �o-ah �u r �ur �u ar �u g �uwa g �i.�
Nsogbu Mmad �u Igbo Onwe Ya Ag �u �uMmek �oah �u Na-akpata
Ot´u �uf �od �u nd �i na-eto eto na-esi eme ka ag �u �u mmek �o-
ah �u na-ag �u ha daj �u �o b �u iji aka ha na-egbo onwe ha ag �u �ummek �oah �u. Ma o nwere ike �ikpata ezigbo nsogbu. Ba �ib �uld �ur �u Nd �i Kra �ist �od �u, s �i: “Ya mere, meen �u ka ak �uk �u ah �
´u unu
nd �i d �i n’elu �uwa nw �u �o n’ihe banyere �ikwa iko, ad �igh �i �ocha,ag �u �u mmek �oah �u, �och �ich �o �oj �o �o, na anyaukwu.” (Nd �i K �ol �osi3:5) Mmad �u igbo onwe ya ag �u �u mmek �oah �u ab �ugh �i ‘imeka ag �u �u mmek �oah �u nw �u �o.’ N’ezie, �o na-eme ka ag �u �u mmek �oah �u na-ereka �ok �u!
Iji aka g �i egbo onwe g �iag �u �u mmek �oah �u nwereike ime ka �i gh �o �or �o �och �i-ch �o g �i ohu. (Ta �it �os 3:3)�I ch �o �o imeri ya, ihe mb �u
� A k �owara nt �ur �und �u nke �oma n´a
Nkebi nke 8 n’akw �ukw �o a.
�`I ga-ekwe ka e tinye ns
´ı n
´a nri
�i na-eri? �O b �ur �u na �i gagh�i ekwe,olee uru �o bara ikponye ihe r �ur �uar �u n’uche g �i?
�i ga-eme b �u �ik �or �o ya onye �i t �ukwas �ir �i obi. Otu Onye Kra �istya na omume ah �u l �ur �u �og �u ruo �ot �ut �u af �o kwuru, s �i: “A s �inn �o �o na m katara obi k �o �or �o ya mmad �u mgbe m ka na-eto eto! Obi m p �iara m �utar �i ruo �ot �ut �u af �o, o mekwaraka m �u na nd �i �oz �o ghara �id �i n
´a mma, nke ka nke, m �u na
Jehova.”`
Onye ka i kwes �ir �i �igwa? �O kacha mma ka �i gwa papag �i ma �o b �u mama g �i. Onye Kra �ist
˙n �ujuru mmiri ara af �o
nwekwara ike inyere g �i aka. I nwere ike �igwa onye ah �u, s �i,“M ch �or �o �ik �or �o g �i otu nsogbu na-echu m �ura.”
Otu nwa okorob �ia aha ya b �u Andr´e k �o �or �o ya otu okenye
�ogbak �o ma nwee obi �ut �o na o mere ot´u ah �u. Andr
´e kwuru,
s �i, “Ka okenye ah �u na-ege ihe m na-ak �or �o ya, anya mmirijuru ya n’anya. Mgbe m kwuchara, o mere ka obi sie m ikena Jehova h �ur �u m n’anya. �O gwara m na �o b �ugh �i naan �i mnwere �ud �i nsogbu ah �u. O kwere m nkwa na ya ga na-ach �o
�ima ma`
m na-agbal �ikwa, na yaga-ewetakwara m ihe nd �i �oz �oe kwuru banyere nsogbu ah �un’akw �ukw �o nd �i e ji am �u Ba �i-b �ul. Mgbe m �u na ya kwucha-ra, ekpebiri m na m ga na-agbal �isi ike— �o b �ur �ugod �i nam �u emee ya mgbe �uf �od �u.”
Nwa okorob �ia �oz �o aha yab �u M
´ario kpebiri �ik �or �o ya papa
‘‘ Ihe na-enyere m aka b �u �imalite iche banyereihe �oz �o, ya b �u, �ikw �us �i iche banyere ihe na-emeka mmek �oah �u g �uwa m. Ana m agwa onwe m naag �u �u d �i otu ah �u ga-emecha p �u �o m n’obi.
’’—Scott
240 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
�O b �ur �u na �i na-agbal �i�ikw �us �i iji aka g �i egboonwe g �i ag �u �u mmek �oah �u,ma g �i emechaa mee ya�oz �o, adala mb
`a! Ch �op �uta
ihe mere i ji mee ya �oz �o,gbal �ia ka �i ghara ime iheah �u �oz �o.
ND �UM �OD �U�
ya. Papa ya gh �otara nsogbu ya ma nweekwa �om �iiko.�O gwad �ir �i M
´ario na mgbe ya ka na-eto eto, o siiri ya ike
�ikw �us �i omume ah �u. M´ario kwuru, s �i, “Eziokwu papa m
kwuru gbara m ezigbo ume. Agwara m onwe m na ebe ya-nwa kw �us �ir �i ya, m ga-akw �us �ikwa ya. Ihe papa m mere me-t �ur �u m n’ah �
´u, mee ka m bee
´akw
´a.”
D �i ka Andr´e na M
´ario, i nwere ike inweta ihe ga-enye-
re g �i aka n´a mgbal �i �i na-eme �ikw �us �i iji aka g �i egbo onwe
g �i ag �u �u mmek �oah �u. �O b �ur �ugod �i na i mee ya mgbe �uf �o-d �u, adala mb
`a! Ka obi sie g �i ike na i nwere ike imeri n’ �og �u
ah �u.�
Na-ach �i Echiche G �iP �ol onyeozi kwuru, s �i: “M na-etip �uta ah �
´u m �ony
´a, na-
ach �i ya d �i ka ohu.” (1 Nd �i K �or �int 9:27) O nwere ike �id �imkpa ka �i r �u �o ah �
´u g �i �uka ot
´u ah �u mgbe �i malitere iche
� �I ch �o �o �ig �ukwu ihe nd �i �oz �o banyere isiokwu a, g �u �o akw �ukw �o Nd �i Na-eto Eto Na-aj �u, Nke1, isi nke 25.
M ch �o �o �ikw �us �i iche banyere onye na-ab �ugh �i nwoke ma �o b �unwaany �i ibe m, ihe m ga-eme b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
�O b �ur �u na m �u na �um �u klas any �i na-akpar �ita �uka, ha ekwuwebanyere omume r �ur �u ar �u, ihe m ga-eme b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
Ihe m ch �or �o �ij �u papa m ma �o b �u mama m banyere okwu a b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
ihe m ga-eme!
ı
echiche �oj �o �o banyere onye na-ab �ugh �i nwoke ma �o b �u nwaa-ny �i ibe g �i. �O b �ur �u na echiche ah �u ekwegh �i ap �u g �i n’obi, gaamegaa ah �
´u. Ba �ib �ul kwuru, s �i: “ �Oz �uz �u nke ah �
´u bara ntak �ir �i
uru.” (1 Timoti 4:8) �Igasi ije ike ma �o b �u imega ah �´u nkeji
ole na ole nwere ike inyere g �i aka �ikw �us �i iche ihe ah �u na-ezigh �i ezi.
Nke ka nke, echefula na Nna g �i nke eluigwe ga-enyereg �i aka. Otu Onye Kra �ist kwuru, s �i, “Mmek �oah �u g �uwa m,m na-ekpesi ekpere ike.” Cheta na Chineke agagh �i eme ka�i kp �o onye na-ab �ugh �i nwoke ma �o b �u nwaany �i ibe g �i as �i. Ma�o ga-enyere g �i aka �ich �op �uta na e nwere �ot �ut �u ihe nd �i �oz �oi kwes �ir �i ichebara echiche.
=“Omume �oma �o b �ula d �in �u na ihe
�o b �ula d �in �u nke kwes �ir �i otuto,na-echebaran �u ihe nd �i a echiche.”
—Nd �i Filipa �i 4:8.
˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
242 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
˘ G �in �i mere e kwes �igh �i iwere ag �u �u mmek �oah �u d �i kaihe �oj �o �o mgbe niile?
˘ G �in �i mere i ji kwes �i ijide onwe g �i mgbe ag �u �ummek �oah �u g �uwara g �i?
˘ Olee �ud �i nt �ur �und �u nwere ike ime ka �i na-echebanyere onye na-ab �ugh �i nwoke ma �o b �u nwaany �iibe g �i?
˘ �O b �ur �u na mkpar �ita �uka agh �owa okwu r �ur �u ar �u,g �in �i mere o ji d �i mkpa ka i si ebe ah �u p �u �o?
G �IN �I KA I CHERE?
Olee ihe na-akacha enye g �i nsogbu n’obi,oleekwa nsogbu �o na-enye g �i?
Olee ot´
u �i ga-esi jiri ihe �i m �utara n´
a nkebi nke asaa anyere onwe g �i aka imeri ya n’ �od �inihu?
ebe m ga-ede ihe7OT
´U OBI NA-AD�I G �I
ı
243
O yiri ka g �i na nd �i �ogb �o g �i`unu nwere �ot �ut �u nt �u-
r �und �u unu ga-ah �or �o kar �ia �ogb �o �o b �ula �oz �o e nwet �u-r �ula. Ma awa i nwere n’ �ub �och �i ebugh �i ibu. �Ud �i nt �u-r �und �u �i h �o �or �o ga-emet �utakwa echiche g �i na
`agw
`a
g �i. N’ihi ya, awa ole ka i kwes �ir �i iji enwe nt �ur �u-nd �u? Oleekwa ot
´u �i ga-esi mara nke �i ga-ah �or �o? Isi
nke 30 ruo nke 33 ga-enyere g �i aka ileru nt �ur �und �u�i na-ah �or �o anya nke �oma.
8NT �UR �UND �U
Ugboro ole ka �i na-enwent �ur �und �u nd �i d �i ka mmega ah �u,ige egwu, ile fim, ileTV ma �o b �u
igwu egwuregwu k �omputa?
ıO �O na-ara ah �u
O Otu ugboro n’ �ub �och �i
O �Ot �ut �u ugboron’ �ub �och �i
Ole nd �i na-akacha ekpebi�ud �i nt �ur �und �u �i na-ah �or �o?
O Nd �i �ogb �o g �i
O Papa g �i ma �o b �umama g �i
O Nd �i na-akp �osangwa ah �ia
245
30`M kwes�ir �i igwu
egwuregwu k �omputa?
OTU nwata nwoke aha ya b �u Brian kwuru, s �i: “Egwuregwuk �omputa na-at �o �ut �o, �o b �ukwa ebe a n �o. Mgbe �i na-egwu ya,�i ga-emeli ihe �o ga-ab �u i mee n’
`ıh
`e, g �i abanye n’ezigbo nso-
gbu.” Otu nwa agb �ogh �o aha ya b �u Deborah kwukwara naigwu egwuregwu k �omputa na-at �o ya �ut �o. Ot
´u �o d �i, �o d �or �o aka
n´a nt �i, s �i: “ �O na-eri mmad �u oge, o nwekwara ike iri mmad �u
ah �´u.”O doro anya na egwuregwu k �omputa ab �ugh �i naan �i nt �ur �u-
nd �u �ogbara �oh �ur �u. N’eziokwu, �o ga-egosi ma`ı nwere nk
`a,
nyekwara g �i aka ch �u �o ike �ogw �ugw �u. Ma, �o na-eme ihe kar �i-r �i nke ah �u. Egwuregwu k �omputa nwekwara ike ime ka �ub �u-r �u g �i na-agh �o nk �o. �Uf �od �u n’ime ha nwed �ir �i ike ime ka �i m �u-takwuo �ir �u mgbak �o na mwep �u, nakwa ot
´u e si ag �u ihe nke
�oma. �Oz �okwa, egwuregwu k �omputa p �utara �oh �ur �u nwere ike�ib �u okwu �um �u akw �ukw �o ibe g �i kp �u n’ �on �u. �O b �ur �u na i gwuolaya, �i ga-enwe ihe �i ga-ak �or �o ha.
N’ezie, �o b �ur �u na �i saa anya n´a mmiri ch �o �o, �i ga-ach �ota
nke d �i �ut �o Onye Kra �ist nwere ike igwu. Ma g �in �i mere �i ga-ejiasa anya n
´a mmiri?
Nsogbu Ya
�O d �i mwute na �o b �ugh �i egwuregwu k �omputa niile d �i mma.�Ot �ut �u n’ime ha taa na-akwadosi ihe Ba �ib �ul kp �or �o “ �or �u nke
an �u ah �´u” ike, ya b �u, omume r �ur �u ar �u Chineke kp �or �o as �i.
—Nd �i Galeshia 5:19-21.
Otu nwa okorob �ia d �i af �o iri na asat �o aha ya b �u Ad-rian kwuru na otu egwuregwuk �omputa na-ewu ewu na-ego-si “ �il �u agha, �i
˙n �u �ogw �u ike, inwe
mmek �oah �u, okwu r �ur �u ar �u, imeihe ike, �iw �ufu �obara, na ihe �oj �o �ond �i �oz �o.” �Uf �od �u n’ime ha na-akwadokwa anwansi. Nke �oh �u-r �u �o b �ula e wep �utara na-akakwand �i bu ya �uz �o nj �o. Mmad �u na
`M kwes �ir �i igwu egwuregwu k �omputa? 247
N’af �o 2006, n’obodoAmsterdam nke d �i naNetherlands, e mepere�ul �o �ogw �u mb �u n’ �uwanke na-agw �o nd �iegwuregwu k �omputariri isi.
�`I MA NA . . . ?
mmad �u nwere ike igwu �ot �ut �u n’ime ha n’ �Intanet. O meela kaigwu egwuregwu k �omputa na-at �okwu �ut �o. Otu nwa okorob �iad �i af �o iri na itoolu aha ya b �u James kwuru, s �i: “I nwere ike ijik �omputa d �i n’ �ul �o g �i g �i na nd �i n �o n
´a mba nd �i �oz �o as �o �o mpi.”
Ihe na-ewu ugbu a b �u egwuregwu k �omputa nd �i a na-enwen’ �Intanet, ebe nd �i na-egwu ha ga na-eme ka h
`a b �u nd �i n �o
n’egwuregwu nd �i ah �u. N’ �ud �i nd �i a, nd �i na-egwu ha na-eji akaha ewep �uta nd �i ha ga-eji egwu nke ha ch �or �o igwu. O nwereike �ib �u mmad �u, an �uman �u, ma �o b �ukwan �u ha ab �u �o. Ha na-emep �uta ebe yiri �uwa n’ime k �omputa, b �
´u ebe e nwere �ot �ut �u
puku ihe nd �i �oz �o yiri an �uman �u ma �o b �u mmad �u. N’ebeah �u, a na-enwe �ul �o ah �ia, �ugb �oala, �ul �o, ebe a na-agbaegw
´u, �ul �o nd �i akw �una, ya b �u, �o na-ad �i nn �o �o ka �uwa
any �i a. Nd �i na-egwu egwuregwu a nwere ike iji k �om-puta na-ezir �ita ozi mgbe nd �i ah �u ha ji k �omputa we-
p �uta na-as �o mpi.
�Uf �od �u n’ime nd �i �oj �o �o a na-ah �u n’egwure-gwu a b �u nd �i
`ot
`u �oj �o �o, nd �i akw �una na nd �i na-
akp �otara ha nd �i ah �ia, nd �i ohi, nd �i na-emep �utaihe ad �igboroja, na nd �i na-egbu mmad �u. Nd �i
na-egwu egwuregwu a nwere ike ime ihe hana-agagh �i emeli n’
`ıh
`e. Ha nwekwara ike �ip �i b �o-
t �in aka, mee ka nd �i ah �u ha wep �utara na k �omputamalite inwe mmek �oah �u, ha onwe ha ejiri k �ompu-ta na-ezir �ita ozi banyere mmek �oah �u. N’egwure-gwu k �omputa �uf �od �u, nd �i ah �u ha wep �utara nand �i �oz �o yiri �um �uaka nwere ike inwe mmek �oah �u.O doro anya na �o na-ewute nd �i na-akat �o egwu-regwu ah �u na nd �i mmad �u na-eji �ud �i omumer �ur �u ar �u ah �u egwu egwuregwu.
Ihe Mere O Ji D �i Mkpa Ka �I H �or �onke D �i Mma
Nd �i na-egwu �ud �i egwuregwu ah �ua na-eme ihe ike ma �o b �u na-enwe
248 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
mmek �oah �u na ya nwere ike ikwu, s �i: “O nwegh �i onye e mer �u-r �u ah �
´u. Ihe ah �u emegh �i eme. �O b �u naan �i egwuregwu.” Ma
ekwela ka e jiri �ud �i �ugha ah �u rafuo g �i!
Ba �ib �ul kwuru, s �i: “Nwatak �ir �i na-esi n’omume ya eme kaa mata onye �o b �u, ma ihe �o na-eme �
`o d �i �ocha, ziekwa ezi.” (Ilu
20:11) �O b �ur �u na �i na-egwu egwuregwu nd �i a na-eme ihe ikema �o b �u omume r �ur �u ar �u na ha,
`a ga-akp �o g �i onye omume
ya d �i �ocha, na onye ziri ezi? Nch �op �uta nd �i e mere gosiri nammad �u ikiri egwuregwu a na-eme ihe ike na ya na-eme kaonye ah �u na-eme ihe iwe iwe. N’eziokwu, �uf �od �u nd �i �okacha-mara kwuru na ebe �o b �u na nd �i na-egwu egwuregwu k �ompu-ta na-eso eme ihe a na-eme na ya, o nwere ike imet �uta mma-d �u kar �ia ihe a na-egosi na TV.
Mmad �u �ih �or �o igwu egwuregwu k �omputa nd �i a na-emeihe ike ma �o b �u omume r �ur �u ar �u na ha yiri iji ihe na-esi
´ıs
`ı
�oj �o �o na-egwuri egwu—o nwereike �o gagh �i ama na �o na-eme-bi ya ah �
´u, ma �o ga-emebir �ir �i ya
ah �´u. Olee ot
´u �o ga-esi emebi ya
ah �´u? Ikuru
´ıs
`ıs
`ı �oj �o �o ah �u mgbe
niile nwere ike imebi akpa umemmad �u ma kpatara onye ah �u�or �ia. N’otu aka ah �u, �o b �ur �u na�i na-egwu egwuregwu k �ompu-ta nd �i a na-enwe mmek �oah �u ma�o b �u na-eme ihe ike na ha, �o ga-eme ka ‘mmehie ghara iwute’ g �i,
‘‘ �Ot �ut �u egwuregwuk �omputana-emeka ime ihe ike,ikwuokwu r �ur �u ar �u, na imeomume r �ur �u ar �u ghara�id �i g �i ka ihe �oj �o �o.Onwekwara ike imeka imee ihe�oj �o �o nd �i �oz �o. I kwes �ir �i �ikpachara anya n’ �ud �iegwuregwuk �omputand �i �i na-egwu.
’’—Amy
`M kwes �ir �i igwu egwuregwu k �omputa? 249
Dee n´a nkenke banyere
egwuregwu k �omputa�o b �ula �i ch �or �o igwu, k �o-waa ihe mere e ji egwuya na ot
´u e si egwu ya.
Jiri ihe i dere t �unyere�ukp �ur �u Ba �ib �ul a k �owaran’isiokwu a, marazie ma`ı kwes �ir �i igwu egwure-gwu ah �u.
ND �UM �OD �U �
meekwa ka �och �ich �o an �u ah �´u na-ach �i echiche g �i na omume g �i.
—Nd �i Efes �os 4:19; Nd �i Galeshia 6:7, 8.
Olee Egwuregwu K �omputa M Kwes �ir �i �Ih �or �o?
�O b �ur �u na papa g �i na mama g �i kwere ka �i na-egwu egwu-regwu k �omputa, olee ot
´u �i ga-esi ama nke i kwes �ir �i �ih �or �o na-
kwa awa ole �i ga-eji na-egwu ya? J �u �o onwe g �i aj �uj �u nd �i a:Olee otu nke m h �o �or �o ga-esi emet �uta otu Jehova si
ele m anya? Ab �u �Oma 11:5 kwuru, s �i: “Jehova na-enyo-cha ma onye ezi omume ma onye aj �o omume, mkp �ur �uobi ya kp �or �o onye �o b �ula nke h �ur �u ime ihe ike n’anya as �i.”Okwu Chineke kwukwara banyere nd �i na-emeanwansi, s �i: “Onye �o b �ula nke na-emeihe nd �i a b �u ihe ar �u n’anya Je-hova.” (Diuter �on �omi 18:10-12)�O b �ur �u na �i ch �or �o �ib �u enyi
Chineke, i kwes �ir �i ime ihee kwuru n’Ab �u �Oma 97:10,b �
´u ebe s �ir �i: ‘Kp �o �o ihe �oj �o �o
as �i.’
=“Unu nd �i h �ur �u Jehova n’anya, kp �o �on �u
ihe �oj �o �o as �i.”—Ab �u �Oma 97:10.
˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
Mmad �u igwu egwuregwuk �omputa nd�i a na-eme iheike ma �o b �u omume r �ur �uar �u na ha yiri iji ihe na-esi´ıs
`ı �oj �o �o na-egwuri egwu
—o nwere ike �o gagh�i amana �o na-emebi ya ah �
´u, ma
�o ga-emebir �ir �i ya ah �´
u
250
Olee otu �o ga-esi emet �uta echiche m? J �u �o onwe g �i, s �i,‘Igwu egwuregwu a �
`o ga-eme ka �o d �ikwuoro m mfe ‘ �igba-
ra �ikwa iko �os �o’ ka �`o ga-eme ka o sikwuoro m ike?’ (1 Nd �i
K �or �int 6:18) Egwuregwu k �omputa nd �i na-egosi ihe na-akpaliag �u �u mmek �oah �u, ma �o b �u nd �i a na-ekwu ihe na-akpali ag �u �ummek �oah �u na ha agagh �i eme ka �i na-eche ihe ziri ezi, ihe d �i�ocha nakwa ihe a na-ekwu okwu �oma banyere ya.—Nd �i Fili-pa �i 4:8.
Awa ole ka m ga-eji na-egwu ya? Egwuregwu k �omputand �i na-ad �igh �i nj �o nwed �ir �i ike iri ezigbo oge. N’ihi ya, na-edek �oawa ole i ji na-egwu ya edek �o. �
`O na-eri oge i kwes �ir �i iji eme
ihe nd �i ka mkpa? �O b �ur �u na �i na-edek �o awa ole i ji egwuegwuregwu ah �u, �o ga-enyere g �i aka iji oge g �i na-eme ihe nd �ika mkpa.—Nd �i Efes �os 5:16.
N’eziokwu, Ba �ib �ul ekwugh �i na naan �i ihe �i ga-eji oge g �iniile na-eme b �u �im �u ihe na �ir �u �or �u d �i n’ �ul �o. Kama nke ah �u,�o na-echetara any �i niile na e nwere “oge �ich �i �och �i . . . na oge
�O b �ur �u na enyi m agwa m ka m gwuo egwuregwu k �omputaa na-eme ihe ike na omume r �ur �u ar �u na ya,ihe m ga-agwa ya b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
Naan �i awa ole m ga-eji na-egwu egwuregwu k �omputan’izu b �u ......................., ihe ga-enyere m aka ime ya b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
Ihe m ch �or �o �ij �u papa m ma �o b �u mama m banyere okwu a b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
ihe m ga-eme!
ı
�iw �uli elu.” (Ekliziastis 3:4) Ma, buru n’obi na okwu ah �u b �´u
“ �iw �uli elu” ap �utagh �i naan �i igwuri egwu, kama �o p �utakwaraimega ah �
´u. N’ihi ya, �
´o gagh �i aka mma ka i jiri oge g �i �uf �od �u
na-emega ah �´u kama �in �o na-ap �i k �omputa ma �o b �u TV mgbe
niile?
Jiri Amamihe Na-ah �or �o nke �I Ga-egwu
O doro anya na igwu egwuregwu k �omputa na-at �o �ut �o,nke ka nke, ma �o b �ur �u na �i ma ya egwu. �O b �u ya mere i kwe-s �ir �i iji jiri amamihe na-ah �or �o nke �i ga-egwu. J �u �o onwe g �i, s �i,‘N’ime ihe nd �i m na-am �u n’ �ul �o akw �ukw �o, olee nd �i m kachaeme nke �oma na ha?’ �
´O b �ugh �i ha na-akacha at �o g �i �ut �o?
N’eziokwu, ka ihe �i na-am �u na-at �o g �i �ut �o, ot´u ah �u ka �o na-
edokwu g �i anya. Ugbu a, j �u �o onwe g �i, s �i: ‘Olee egwuregwuk �omputa na-akacha at �o m �ut �o? Olee ihe �oma �o na-ak �uzi-ri m?’
Kama igwu egwuregwu k �omputa n’ihi na �o na-amas �i nd �i�ogb �o g �i, kata obi kpebie �ud �i nd �i �i ga-egwu dabere n’ihe �i maa-ra. Nke ka nke, mee ihe a Ba �ib �ul d �ur �u �od �u ya: “Na-ach �op �uta-n �u ihe d �i Onyenwe any �i mma.”—Nd �i Efes �os 5:10.
N’ISIOKWU ANY �I �OZ �O Ka e were ya na egw´
u na-at �o g �i �ut �o,�o d �igh �ikwa nj �o. Ma,
`o riela g �i isi?
252 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
˘ Olee ot´u egwuregwu k �omputa ga-esi emet �uta
echiche mmad �u na`agw
`a ya?
˘ G �in �i mere o ji d �i mkpa ka i chebara �ukp �ur �uJehova echiche mgbe �i na-ah �or �o egwuregwuk �omputa �i ga-egwu?
˘ Olee ot´u �i ga-esi enyere nwanne g �i �i t �or �o aka
ma �o b �ur �u na egwuregwu k �omputa �i ma na�o d �igh �i mma eriela ya isi?
G �IN �I KA I CHERE?
31
G�in�i ka m ga-emeka egw
´u ghara iri m isi?
Olee otu egwu d �irurug �i mkpa?
ıO �O d �igh �i m �u mkpa.
O �O d �i m ezigbo mkpa.
Olee mgbe �i na-egeegwu?
O Mgbe m na-eme njem
O Mgbe m na-am �u ihe
O Mgbe niile
Olee �ud �i egwu na-at �ogbu g �iat �ogbu, n’ihi g �in �ikwa? ............................................
...............................................................................
O YIRI ka inwe mmas �i n’egw´u d �i mmad �u niile n’ �obara.
Egw´u d �i �ot �ut �u nd �i na-eto eto mkpa. Otu nwa agb �ogh �o d �i
af �o iri ab �u �o na otu aha ya b �u Amber kwuru, s �i: “Egw´u d �i m
ezigbo mkpa. �O f �or �o ntak �ir �i ka �o b �ur �u na m na-akp �o egw´u
mgbe niile—mgbe m na-ehicha �ul �o, na-esi nri, na-aga ozima �o b �u na-am �u ihe.”
Egw´u ab �ugh �i �ip �ighar �i aka n
´a ngw
´a egw
´u ka �o na-ada
�uda, kama �o b �u ihe e cheziri echiche k �u �o, nke na-eru nd �immad �u n’obi. Ot
´u ah �u “okwu e kwuru n’oge ya si d �i mma,”
ab �u a b �ur �u n’oge kwes �ir �i ekwes �i na-emekwa ka obi ruommad �u ala! (Ilu 15:23) Otu nwa agb �ogh �o d �i af �o iri na isiiaha ya b �u Jessica kwuru, s �i: “Mgbe �uf �od �u, �i ga na-eche nao nwegh �i onye gh �otara ot
´u obi d �i g �i. Ma mgbe m gere egw
´u
kacha at �o m �ut �o, m na-amata na �o b �ugh �i naan �i m daramb
`a n’obi.”
�`
O Na-esere Unu Okwu, ka �`
O Na-at �o Unu �Ut �o?
O doro anya na egw´u na-at �o g �i �ut �o nwere ike �o ga-
gh �i at �o papa g �i na mama g �i �ut �o. Otu nwata nwoke na-eto eto kwuru, s �i: “Papa m na-as �i m, ‘Gbany �u �o ihe a na-eme �
`uz �
`u! �O na-emechi m nt �i!’ ” �Ud �i ihe ah �u nwere ike gw �u
g �i ike, ya ad �i g �i ka papa g �i na mama g �i h`a na-akpara ihe
na-ad �igh �i ihe �o b �u isiokwu. Otu nwa agb �ogh �o d �i af �o irina isii aha ya b �u Ingred j �ur �u, s �i: “G �in �i mere mgbe ha na-eto eto? �
`O b �u na papa ha na mama ha echegh �i na egw
´u
ha ad �igh �i mma?” O kwuziri, s �i: “O yiri ka nd �i dimkpaanagh �i ach �o �ima ihe �uwa na-ak �o ugbu a. �O b �ur �u na ha ama-ta na egw
´u a na-ak �u ugbu a
na-at �o any �i �ut �o, ha agagh �i na-enye any �i nsogbu!”
E kwes �ir �i ichebara ihe ah �uIngred kwuru echiche. D �i ka�i ma, kemgbe �uwa, ihe na-
254 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
�O b �ur �u na �i nagh �iach �o ka papa g �i namama g �i n �u �ud �i egw
´u
�i na-egekar �i, o nwere ikeigosi na egw
´u na-at �o g �i
�ut �o ad �igh �i mma.
�`I MA NA . . .?
amas �i nd �i agadi d �i iche n’ihena-amas �i nd �i na-eto eto. Ma,nke ah �u ap �utagh �i na egw
´u
kwes �ir �i �ina-esere ha okwu.Ot
´u �i ga-esi eme ka egw
´u
ghara isere g �i na papa g �ina mama g �i okwu b �u �ima-ra �ud �i egw
´u na-at �o g �i na
ha �ut �o. �O b �ur �u na ha na-akwanyere ihe Ba �ib �ul kwuru
`ugw
`u, nke g �i ka mma. N’ihi
g �in �i? N’ihi na Okwu Chineke ga-enyere g �i na ha aka �imaraegw
´u na-ad �igh �i mma na nke Onye Kra �ist nwere ike �ih �o-
r �o. Ka i nwee ike ime ya, i kwes �ir �i ichebara ihe ab �u �o d �imkpa echiche: (1) ihe a na-ag �u n’egw
´u ah �u �i na-ege na
(2) ot´u �i na-egeru egw
´u. Ka any �i buru �uz �o leba anya n’aj �uj �u
b �´u . . .
G �in �i Ka A Na-ag �u n’Egw´u Ah �u?
Egw´u d �i ka nri. Iri ezigbo nri ot
´u kwes �ir �i ekwes �i ga-aba-
ra g �i uru. Nke na-ad �igh �i mma agagh �i abara g �i uru n’agba-nyegh �i ot
´u i riruru ya. �O d �i mwute na �o b �u egw
´u nd �i
na-ad �igh �i mma na-akacha at �o nd �i mmad �u �ut �o. Otu onyena-eto eto aha ya b �u Steve kwara ar �ir �i, s �i: “G �in �i meree ji ag �ukar �i ihe na-ad �igh �i mma n’egw
´u nd �i ah �u na-at �o
�ut �o?”
�O b �ur �u na �uda egw´u ah �u na-at �o g �i �ut �o,
`ı kwes �ir �i iche-
gbuwe onwe g �i maka ihe a g �ur �u na ya? Ka i nwee ike �izaaj �uj �u ah �u, j �u �o onwe g �i, s �i: ‘ �O b �ur �u na mmad �u ch �or �o ka
Egw´
u d�i ka nri. Iri ezigbo nri ot´
ukwes�ir �i ekwes�i ga-abara g �i uru. Nkena-ad�igh�i mma agagh�i abara g �i urun’agbanyegh�i ot
´u i riruru ya
G �in �i ka m ga-eme ka egw´u ghara iri m isi? 255
m rie ns´ı, olee ot
´u �o ga-esi mee ka m rie ya? �
`O ga-eti-
nye ya n´a mmanya gbara �uka, ka �
`o ga-etinye ya n’ihe na-
at �o �ut �o?’ Job b �´u nwoke kwes �ir �i nt �ukwas �i obi j �ur �u, s �i: “Nt �i
�´o d �igh �i anwale okwu d �i ka okpo �on �u si an �u �ut �o ihe ori-ri?” (Job12:11) N’ihi ya, kama ige egw
´u n’ihi na �uda ya na-
at �o g �i �ut �o, lee anya n’isiokwu ya na n’ihe e dere n’akw �u-kw �o egw
´u ah �u ka �i mata ihe a g �ur �u na ya. Maka g �in �i?
Maka na ihe a g �ur �u n’egw´u ah �u ga-emet �uta echiche g �i na
`agw
`a g �i.
�O d �i mwute na ihe a na-ag �u n’ �ot �ut �u egw´u �ogbara �oh �ur �u
taa na-akwado inwe mmek �oah �u, ime ihe ike, na �i˙n �u �ogw �u
ike. �O b �ur �u na i chee na ige �ud �i ihe ah �u agagh �i emet �uta g �i,�o p �utara na “ns
´ı” ah �u ejidela g �i.
Kpebie Ihe �I Ga-eme
Nd �i �ogb �o g �i nwere ike na-enyesi g �i nsogbu ike ka i geweegw
´u na-ad �igh �i mma. Nd �i na-ag �u egw
´u na-agbal �ikwa ime
ka nd �i mmad �u z �u �o egw´u ha. �Ul �o �or �u redio, �Intanet na
TV emeela ka egw´u b �ur �u ihe e ji akpa ezigbo ego. A na-
ego nd �i b �´u aka ochie n’ �ikp �os
`a
ngw´a ah �ia ka ha mee ka egw
´u
nd �i ah �u na-amas �i g �i.
Ma, �o b �ur �u na i kwe ka nd �i�ogb �o g �i ma �o b �u nd �i na-akp �o-sa ngw
´a ah �ia na-ekpebiri g �i
�ud �i egw´u �i ga-ege, �o p �utara
na �i gagh �i ejili aka g �i ah �or �onke d �i mma. �I ga-ab �uzi ohu
=“Nt �i �
´o d �igh �i anwale okwu d �i ka okpo �on �usi an �u �ut �o ihe oriri?”—Job 12:11.
˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
256 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
�O b �ur �u na �i ch �or �o ka papag �i na mama g �i gh �ota ihemere i ji nwee mmas �in’egw
´u �i na-egekar �i,
gbal �ia nwee mmas �in’ �uf �od �u egw
´u ha na-enwe
mmas �i ige.
ND �UM �OD �U�
Egw´u na-at �o Devid �ut �o. O nwere nka n’ �ik �u egwu na n’ide
ab �u. �O na-ejid �i aka ya ar �u ngw´a egw
´u nke ya. (2 Ihe E Mere
7:6) �Ik �u egw´u doro Devid anya nke na eze Izrel kp �o �or �o ya ka
�o na-ak �ur �u ya egwu n’obı ya. (1Samuel 16:15-23) Devidkwetara. Ma o buligh �i onwe ya elu, o kwegh �ikwa ka egw
´u
rie ya isi. Kama, o ji nk`a ya too Jehova.
Egw´u �
`o na-at �o g �i �ut �o? O nwere ike �ib �u na �i b �ugh �i aka
ochie n’ �ik �u egw´u, ma i nwere ike inomi ihe nlereanya Devid.
Olee ot´u �i ga-esi e
˙nomi ya? �O b �u ime ka egw
´u ghara iri g �i isi
ma �o b �u mee ka i chewe ma mewe ihe ga-emebi aha Chineke.Kama nke ah �u, jiri egw
´u mee ka i nwekwuo obi �ut �o. �Ik �u
egw´u na �in �u �ut �o egw
´u b �u onyinye Chineke nyere mmad �u.
(Jems1:17) Devid ji onyinye ah �u mee Jehova obi �ut �o. �`I ga-
eme ot´u ah �u?
ONYE M GA-E˙NOMI
Devid
257
�`I na-eri �ud �i nri d �i iche iche ugbu a kar �ia nd �i i riri mgbe
�i d �i af �o ise? Ya b �ur �u ot´u ah �u, o nwere ike �ib �u na iri �ud �i nri
nd �i �oz �o at �owala g �i �ut �o. Ot´u ah �u ka egw
´u d �i. Egela naan �i
otu �ud �i egw´u. Gbal �ia na-ege �ud �i egw
´u d �i iche iche.
Otu �uz �o �i ga-esi eme ya b �u �im �uta �ip �i ngw´a egw
´u.
�O b �ugh �i naan �i na ime ya ga-ara g �i ah �´u ma t �o �o g �i �ut �o, kama
o nwere ike ime ka �i n �u �ud �i egw´u nd �i �oz �o na-ab �ugh �i nd �i ah �u
a na-ere n’ah �ia. Olee ot´u �i ga-esi ewep �uta ohere m �u �o ya?
I nwere ike isi n’oge i ji ele TV ma �o b �u egwu egwuregwuk �omputa wep �uta oge. Legod �i ihe nd �i na-eto eto nd �i a kwuru.
“�Ip�i ngw´a egw
´u na-at �o ezigbo �ut �o, �o b �ukwa ezigbo �uz �o
�i ga-esi ekwu ot´u obi d�i g �i. �Im �uta ot
´u e si eji ngw
´a egw
´u ag �u
ab �u nd�i �oh �ur �u emeela ka �ud�i egw´u d�i iche iche na-at �o m �ut �o.”
—Brian, d �i af �o iri na asat �o, na-akp �o �ub �o, na-eti �igb`a ma na-ap�i
p �iano.
“�I ch �o �o �im �uta �ip�i ngw´a egw
´u, �i ga na-am �u ya mgbe niile.
�O b �ugh�ikwa mgbe niile ka �im �u ya na-at �o �ut �o. Ma �i m �uta �ip�iotu ngw
´a egw
´u nke �oma, obi ga-at �o g�i �ut �o na i mere ihe bara
uru.”—Jade, d �i af �o iri na at �o, na-akp �o �ub �o akwara.
“ �O b �ur �u na m �u enwee nsogbu n’ �ub �och�i ma �o b �ukwan �una obi ad�igh�i m �u mma, ihe na-enyere m aka inweta onwe mb �u �ikp �o �ub �o. Obi na-at �o m �ut �o mgbe m na-akp �o egw
´u nke
na-eme ka ah �´u ruo m ala.”—Vanessa, d�i af �o iri ab �u �o, na-akp �o
�ub �o, na-ap�i p �iano, na-egbukwa �oj`a.
“Ana m echebu, s�i: ‘O nwegh�i mgbe m ga-ama ot´u e si
akp �o �ub �o d�i ka nd�i �oz �o.’ Ma an �ogidere m na-am �u ya, obina-at �o m ezigbo �ut �o ugbu a ma m jiri �ub �o m na-akp �o egw
´u m.
O mekwara ka m na-akwanyekwuru nd�i egw´u nd�i �oz �o
`ugw
`u.”
—Jacob, d �i af �o iri ab �u �o, na-akp �o �ub �o.
mee ka �ud �i egw´u d �i iche iche na-at �o g �i �ut �o
258 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
na-enwegh �i uche. (Nd �i Rom 6:16) N’ �ud �i okwu ah �u, Ba �ib �uld �ur �u g �i �od �u ka �i l �uso echiche �uwa �og �u. (Nd �i Rom 12:2)N’ihi ya, i kwes �ir �i �iz �u ‘ikike ngh �ota g �i az �u ka �i mataihe d �i iche n’ihe ziri ezi na ihe na-ezigh �i ezi.’ (Nd �iHibru 5:14) Olee ot
´u �i ga-esi eji ikike ngh �ota
g �i kpebie �ud �i egw´u �i ga-ege? Chebara aro nd �i a
echiche:
Leruo mkpo ya anya. �Ot �ut �u mgbe,naan �i anya i lere mkpo egw
´u ga-eme ka
�i mara ihe a g �ur �u na ya. �O b �ur �u nae sere nd �i na-eme ihe ike, nd �i gba�ot �o, ma �o b �u nd �i na-eme anwansina ya, kpachara anya. O nwereike �ib �u na ihe a g �ur �u n’egw
´u
ah �u ad �igh �i mma.
Chebara ihe a g �ur �u naya echiche. Olee ihe a g �ur �un’egw
´u ah �u? �
`I ch �or �o n’ezie
ige ihe a g �ur �u n’egw´u ah �u
ugboro ugboro ma �o b �u na-ag �u-ghachi ya? Ihe a g �ur �u n’egw
´u ah �u
`o megidere ihe i kweere na ihe Ba �i-b �ul k �uziri?—Nd �i Efes �os 5:3-5.
Ch �op �uta ihe �o na-eme mmad �u. Otu onye na-eto etoaha ya b �u Philip kwuru, s �i: “Ach �op �utara m na �ot �ut �u n’imeegw
´u m na-ege na-eme m obi �oj �o �o.” N’eziokwu, ihe egw
´u
na-eme nd �i mmad �u d �i iche iche. Ma olee ot´u egw
´u �i na-
ege na-eme ka obi d �i g �i? J �u �o onwe g �i, s �i: ‘M gechaa
‘‘ Mgbe �uf �od �u, anagh �i m ama mgbe m gewereegwu m ma na �o d �igh �i mma. Ana m agbany �u yaozugbo. Ma m �u agbany �ugh �i ya, m ga-ach �owa ihem ga-as �i mere o ji d �i mma.
’’—Cameron
G �in �i ka m ga-eme ka egw´u ghara iri m isi? 259
egw´u ah �u,
`m na-eche ihe na-ad �igh �i mma?
`Am �utawala m
okwu r �ur �u ar �u nd �i e ji g �u �o egw´u ah �u?’—1 Nd �i K �or �int
15:33.
Chebara nd �i �oz �o echiche. Olee ot´u egw
´u g �i na-ad �i
papa g �i na mama g �i? J �ugod �i ha. Cheekwa echiche ot´u
o nwere ike �id �i Nd �i Kra �ist ibe g �i. Egw´u ah �u �
`o ga-enye �uf �o-
d �u n’ime ha nsogbu n’obi? �O b �ur �u na �i gbanwee ot´u i si
akpa`agw
`a n’ihi ot
´u obi ga-ad �i nd �i �oz �o, �o na-egosi na �i gh �o-
wala dimkpa.—Nd �i Rom 15:1, 2.
�O b �ur �u na �i j �u �o onwe g �i aj �uj �u nd �i ah �u, �i ga-enweli ike�ih �or �o egw
´u ga-eme g �i obi �ut �o n’emebigh �i ad �im n
´a mma
g �i na Chineke. Ma e nwere ihe �oz �o �i ga-echebara echi-che.
Egw´u
`O Riela M Isi?
Egw´u d �i mma bara uru ot
´u ah �u nri d �i mma bakwara.
Ot´u �o d �i, ilu d �i na Ba �ib �ul d �or �o aka n
´a nt �i, s �i: “ �
`O b �u mman �u
a˙n �u ka i nwetara? Rachaa nke ga-ezuru g �i, ka �i ghara �ira-
chabiga ya´ok
`e wee gb �op �uta ya.” (Ilu 25:16) A ma na mma-
n �u a˙n �u b �u �ogw �u. Ma, ihe �oma e mebigara
´ok
`e ad �igh �i mma.
G �in �i ka �o p �utara? E kwes �igh �i iribiga ihe �oma´ok
`e.
Ot´u �o d �i, �uf �od �u nd �i na-eto eto na-ekwe ka egw
´u na-
at �ur �u ha �uka. D �i ka ihe at �u, nwa agb �ogh �o ah �u ahaya b �u Jessica e kwuru na mb �u kwuru, s �i: “Ana m egeegw
´u mgbe niile, �ob �una mgbe m na-am �u Ba �ib �ul. Agwa-
ra m papa m na mama m na �o na-eme ka isi kpak �o �o m�on �u. Ma ha anagh �i ekweta.” Ihe ah �u Jessica kwuru �
`o na-
eme g �i?
Olee ot´u �i ga-esi amata ma egw
´u
`o riela g �i isi? J �u �o
onwe g �i, s �i:
Awa ole ka m na-eji ege egw´
u kwa �ub �och �i? ı ...............
Ego ole ka egw´
u na-eri m kwa �onwa?
...........................................
260 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
Egw´
u m na-ege �`
o na-akpata nsogbu n’ezin �ul �o any �i?�O b �ur �u ot
´u ah �u, dee ot
´u i nwere ike isi kw �us �i nsogbu ah �u.
......................................................................................................
......................................................................................................
Gbanwee Ot´u I Si Ege Egw
´u
�O b �ur �u na ige egw´u na-eri g �i oge, i kwes �ir �i ikpebi mgbe
�i ga-ege ya na mgbe �i na-agagh �i ege ya. D �i ka ihe at �u,�o b �ur �u na �i na-akw �unyekar �i ihe e ji ege egw
´u n
´a nt �i g �i
ma �o b �u na-agbanye egw´u mgbe �o b �ula �i l �otara, i nwere ike
�ikw �us �i ya.N’eziokwu, �o ga-ad �i mma ma i nwee oge �i na-agagh �i
agbanye egw´u. I nwere ike iji oge ah �u na-am �u ihe. Nwa
okorob �ia ah �u aha ya b �u Steve e kwuru okwu ya na mb �ukwuru, s �i: “ �I ga-am �utakwu ihe ma �o b �ur �u na �i gbanyegh �iegw
´u.” Gbal �ia gbany �u �o egw
´u mgbe �i na-am �u ihe, ka �i h �u
ma �`ı ga-aka agh �ota ihe �i na-am �u.I kwes �ikwara inwe oge i ji ag �u ma na-am �u Ba �ib �ul na
akw �ukw �o nd �i e ji am �u Ba �ib �ul. Mgbe �uf �od �u, Jiz �os Kra �ist
Ihe m ga-eme ka egw´
u ghara iri m isi b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
�O b �ur �u na �um �uaka ibe m enyewe m nsogbu ka m gee egw´
una-ad �igh �i mma, ihe m ga-agwa ha b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
Ihe m ch �or �o �ij �u papa m ma �o b �u mama m banyereokwu a b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
ihe m ga-eme!
ı
na-aga ebe nd �i mmad �u na-anagh �i an �okar �i na-ekpe ekpe-re ma na-at �ughar �i uche. (Mak 1:35) Ebe �i na-an �o am �u ihe�`o na-ad �i j �u �u n’enwegh �i ihe na-enye g �i nsogbu? �O b �ur �u na�o d �igh �i ot
´u ah �u, o nwere ike ime ka �i ghara inwe �oganihu
n’ad �im n´a mma g �i na Chineke.
Mee Mkpebi D �i MmaEgw
´u b �u onyinye Chineke nyere any �i, ma i kwes �ir �i
�ikpachara anya ka �i ghara iji ya eme iberiibe. Emekwala kaotu nwa agb �ogh �o aha ya b �u Marlene, b �
´u onye kwuru, s �i:
“Enwere m egw´u m ma na m kwes �ir �i �it �ufu. Ma �o na-at �o m
�ut �o.” Chegod �i ihe �oj �o �o egw´u ah �u na-ad �igh �i mma �o na-
ege na-eme uche ya na obi ya! Ekwela ka �ud �i �ony`a ah �u
ma g �i. Ekwela ka egw´u mebie g �i ma �o b �u na-at �ur �u g �i �uka.
Mgbe �i na-ah �or �o egw´u, n �osie ike n’ihe Akw �ukw �o Ns �o kwu-
ru. Kpekuo Chineke ekpere ka o duzie g �i ma nyere g �i aka.Ka nd �i enyi g �i b �ur �u nd �i kweere ihe i kweere.
Egw´u nwere ike ime ka obi ruo g �i ala. �O ga-eme ka owu
ghara �ima g �i mgbe naan �i g �i n �o. Ma egw´u ah �u g �uchaa, nso-
gbu g �i ka n �okwa ebe �o n �o. Egw´u agagh �i an �ochili ezigbo nd �i
enyi. N’ihi ya, ekwela ka egw´u b �ur �u ihe kacha mkpa n
´a
nd �u g �i. Jiri ya na-enwe obi �ut �o, ma ekwela ka o rie g �i isi.
N’ISIOKWU ANY �I �OZ �O I kwes�ir �i �it �ur �u nd �u mgbe �uf �od �u. Olee ot´
uihe Ba �ib �ul kwuru ga-esi eme ka nt �ur �und �u baara g �i ezigbouru?
262 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
˘ G �in �i mere o ji d �i mkpa ka i lezie anya n’ �ud �i egw´u
�i na-ege?
˘ Olee ot´u �i ga-esi ama egw
´u d �i mma na nke
na-ad �igh �i mma?
˘ G �in �i ka �i ga-eme ka �ud �i egw´u d �i iche iche
na-at �o g �i �ut �o?
G �IN �I KA I CHERE?
32
Olee �ud�i nt �ur �und �um kwes�ir �i inwe?
Kanye akara n’eziokwu ma �o b �u n’ �ugha n’okwu nd �i a.Ba �ib �ul kwuru na . . .
�O d �igh �i mma igwuegwuregwu. ı
O Eziokwu O �Ugha
A na-am �uta ihe �oj �o �o na fim niilenakwa n’ihe niile a na-egosi naTV. O Eziokwu O �Ugha
Ihe �o b �ula b �u �igba egwuad �igh �i mma. O Eziokwu O �Ugha
KA E were ya na ngw �us �i izu eruola. �I r �u �ola ezigbo�or �u n’izu a. Unu agbasaala �ul �o akw �ukw �o. �I r �uchaala�or �u �i na-ar �u n’ �ul �o. Ma, ike agw �ubegh �i g �i. �O b �u uru �ib �uonye na-eto eto baara g �i. (Ilu 20:29) Ma, ihe �i ch �or �oime ugbu a b �u �it �ur �u nd �u.
�Um �uaka ibe g �i nwere ike na-eche na Ba �ib �ul kwuruna i kwes �igh �i �it �ur �u nd �u, ya b �u na �o nagh �i ekwe g �i kpo-rie nd �u. Ma, �
`o b �u eziokwu? Ka any �i t �ulee ihe nd �i ah �u
a gwara g �i kanye akara na ha, ka any �i ch �op �uta iheBa �ib �ul kwuru banyere �it �ur �u nd �u.
˘ �O d �igh �i mma igwu egwuregwu.
�Ugha. Ba �ib �ul kwuru na ‘ �oz �uz �u nke ah �´u bara uru.’
(1 Timoti 4:8) Okwu Grik e si s �ughar �ita “ �oz �uz �u” n’ama-okwu ah �u P �ol dere p �utara ‘inweta �oz �uz �u d �i ka onye na-emeegwuregwu mmega ah �
´u,’ ya b �u, imega ah �
´u. Taa, e nwere
�ot �ut �u egwuregwu d �i mma e nwere ike iji at �ur �u nd �u, d �i ka�igba �os �o n’elu snoo, �igba
´ıgw
`e, �igba mwe mwe �os �o, �ik �u te-
nis, �ik �u baseball, �igba b �ol, �ik �u volleyball, na egwuregwu nd �i�oz �o.
�`
O p �utara na mmad �u ekwes �igh �i �ikpachara anya? T�ule-god �i ihe a na-ekwu n’amaokwu Akw �ukw �o Ns �o ah �u. MgbeP �ol onyeozi na-edere nwa okorob �ia b �
´u Timoti akw �ukw �o,
o kwuru, s �i: “ �Oz �uz �u nke ah �´u bara ntak �ir �i uru; ma ns �op �ur �u
Chineke bara uru maka ihe niile, ebe o nwere nkwa makand �u d �i ugbu a, na nd �u nke gaje �ib �ia.” Okwu P �ol na-echeta-ra any �i na ime ihe d �i Chineke mma mgbe niile kwes �ir �i �ib �uihe mb �u n
´a nd �u any �i. Ot
´u �i ga-esi eme ka �is �op �ur �u Chine-
ke b �ur �u ihe mb �u n´a nd �u g �i— �ob �una mgbe �i na-ah �or �o �ud �i
egwuregwu �i ga-egwu—b �u �ij �u onwe g �i aj �uj �u at �o a:
1. Mmad �u`
o nwere ike imer �u ezigbo ah �´
u n’ �ud �i egwure-gwu a? Ekwela ka ihe nd �i �oz �o na-ekwu ma �o b �u ot
´u nd �i na-
eto eto nd �i �oz �o si ekwu okwu �oma banyere ya meghar �iag �i anya. Ch �op �uta nke b �
´u eziokwu. D �i ka ihe at �u, ch �op �u-
G �UKWUO BANYERE ISIOKWU A N’AKW �UKW �OG �UKWUO BANYERE ISIOKWU A N’AKW �UKW �O
ND�I NA-ETO ETO NA-AJ �U, NKE 1, ISI NKE 37ND�I NA-ETO ETO NA-AJ �U, NKE 1, ISI NKE 37264
ta ihe nd �i a: Mmad �u ole na-emer �u ah �´u na ya? Olee ihe
mmad �u ga-eme ka �o ghara imer �u ah �´u? Ka mmad �u ghara
imer �u ah �´u n’egwuregwu ah �u, olee ihe �o ga-eji egwu ya na
ihe o kwes �ir �i �ima banyere ya? �O b �u ezie na o siri ike �ih �uegwuregwu a na-anagh �i emer �u ah �
´u na ya, ihe e kwo egwu
egwuregwu a �`o b �u ka a h �u onye na-agagh �i emer �u ah �
´u ma
�o b �u onye na-agagh �i anw �u?
Nd �u b �u onyinye Chineke nyere any �i. Iwu o nyere nd �iIzrel kwuru ihe a ga-eme onye gburu mmad �u na mbere-de. ( �Op �up �u 21:29; �On �u �Og �ug �u 35:22-25) O mere ka nd �iChineke na-akpachap �u anya n’ihe ha na-eme. (Diuter �on �o-mi 22:8) Nd �i Kra �ist taa kwes �ikwara �ikwanyere nd �u
`ugw
`u
ot´u ah �u.
2. Nd �i m �u na ha ga-egwu egwuregwu a h`
a b �u ezigbommad �u? �O b �ur �u na �i ma ot
´u e si egwu egwuregwu, �um �u-
aka ibe g �i na nd �i nk �uzi g �i nwere ike inye g �i nsogbu ka �i ba-nye n’
`ot
`u egwuregwu �ul �o akw �ukw �o unu. O nwere ike �ig �u-
si g �i ag �u �u ike �ibanye n’`ot
`u a. Otu nwa okorob �ia b �
´u Onye
Kra �ist aha ya b �u Mark kwuru, s �i: “Ihe papa m na mama mmere m ad �igh �i mma. Ha gwara m abanyela n’
`ot
`u egwure-
gwu �ul �o akw �ukw �o any �i.” Ma, kama inye papa g �i na mama
Olee �ud �i nt �ur �und �u m kwes �ir �i inwe? 265
g �i nsogbu ka ha kwe g �i ka i mee ihe �i ch �or �o ime, ihe �i ga-echebara echiche b �u: �O b �u mgbe a gbasara �ul �o akw �ukw �oka a na-am �u egwuregwu ma �o b �u na-egwu ya. �O b �ur �u na�i na-emeta ya, obi ga-ad �i g �i mma itinyekwu oge. �O b �ur �u na�i nagh �i emeta ya, �i ga-ach �o iwep �utakwu oge m �u �o ya. �Oz �o-kwa, nd �i
`ot
`u egwuregwu na-agh �o ezigbo enyi mgbe ha na-
a˙n �ur �i �o
˙n �u mmeri ha nwetara, obi na-aj �okwa ha nj �o mgbe
e meriri ha.
Ugbu a, j �u �o onwe g �i, s �i: ‘ �O b �ur �u na m �u ejiri oge m na-egwu egwuregwu ga-eme ka m �u na nd �i na-eto eto b �
´u nd �i
�uwa b �ur �u ezigbo enyi, �`o ga-eme ka m na-akpa ezi
`agw
`a?’
(1 Nd �i K �or �int 15:33) ‘ �O b �ur �u na m ch �or �o �ibanye n’`ot
`u
egwuregwu, olee ihe m ga-ach �uli n’`aj
`a?’
3. Awa ole na ego ole ka egwuregwu ah �u ga-eri m?Ba �ib �ul d �ur �u any �i �od �u ka any �i “ch �op �uta ihe nd �i ka mkpa.”(Nd �i Filipa �i 1:10) �O b �ur �u na �i ch �or �o ige nt �i na nd �um �od �uah �u, j �u �o onwe g �i, s �i: ‘Egwuregwu a �
`o ga-eri m oge m ch �or �o
iji ar �u ihe nd �i nk �uzi nyere m ka m r �u �o n’ �ul �o ma �o b �u ogem ji eme ihe nd �i met �utara ofufe Chineke? Ego ole ka �o ga-efu m?
`M ga-akw �uli ya?’ �Iza aj �uj �u nd �i ah �u ga-enyere g �i aka
ibute ihe nd �i d �i mkpa �uz �o.
266 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
˘ A na-am �uta ihe �oj �o �o na fim niile nakwa n’ihe niilea na-egosi naTV.
�Ugha. Ba �ib �ul nyere Nd �i Kra �ist iwu ka ha ‘jisie ihe d �imma aka ike’ ma ‘zere �ud �i aj �o omume niile.’ (1 Nd �i Tesalo-na �ika 5:21, 22) �O b �ugh �i fim niile na ihe niile a na-egosi naTV megidere ihe ah �u Ba �ib �ul kwuru.�
N’eziokwu, �iga lee fim b �u otu �uz �o mmad �u na nd �i enyiya nwere ike isi t �ur �u nd �u. Otu nwa agb �ogh �o onye SouthAfrica aha ya b �u Leigh kwuru, s �i: “ �O b �ur �u na e nwerefim m ch �or �o �iga lee, ana m akp �o otu enyi m n’ekwe nt �i,any �i agwa ya nd �i enyi any �i nd �i �oz �o.” �O b �u ha na-ab �ukar �ind �i mb �u ga-ele fim ah �u a ga-egosi. Ha lechaa, papa ha namama ha ejiri �ugb �oala b �ia buru ha gaa ebe a na-ere nri, haniile erie nri.
O nwere ike �ib �u na fim na TV b �u ihe �ogbara �oh �ur �u, maha n �ochiri anya ihe a na-eme mgbe ochie, ya b �u, �ik �o ak �u-k �o. Jiz �os ma ot
´u e si ak �o ak �uk �o na-eru nd �i mmad �u n’obi.
D �i ka ihe at �u, ak �uk �o �o k �or �o banyere onye Sameria b �´u ezi
onye agbata obi na-eme ka nd �i mmad �u nwee �om �iiko n’ebend �i �oz �o n �o, �o na-ak �uzikwara any �i ot
´u e si akpa
`agw
`a �oma.
—Luk 10:29-37.Taa, nd �i na-eme fim na-ak �uziri nd �i mmad �u ot
´u ha ga-
esi na-akpa`agw
`a. Ha na-agbal �i ime ka nd �i na-ele fim na-
akpa`agw
`a ka nd �i ha h �ur �u na fim, �o b �ur �ugod �i na nd �i ah �u
b �u nd �i omekome ma �o b �u nd �i ar �ur �uala ch �or �o �ich �i �och �i-ch �i n’ike. �O b �ur �u na �i kpacharagh �i anya, i nwere ike na-at �u anya ka ihe d �ir �i onye ar �ur �uala ah �u mma, na-ekwu n’obi
� G �ukwuo banyere ile TVn’akw �ukw �o Nd �i Na-eto Eto Na-aj �u, Nke1, isi nke 36.
=“
˙N �ur �ia �o
˙n �u, nwa okorob �ia, jeekwa ije d �i ka ihe
d �i g �i n’obi si d �i nakwa d �i ka ihe anya g �i na-ah �usi d �i. Kama mara na ezi Chineke ga-ekpe g �i
ikpe n’ihi ihe nd �i a niile.”—Ekliziastis 11:9.
˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
Olee �ud �i nt �ur �und �u m kwes �ir �i inwe? 267
g �i na ihe �oj �o �o ah �u �o na-eme d �imma! Olee ot
´u �i ga-esi ezere
�ony`a a?
Mgbe �i na-ah �or �o fim ma�o b �u ihe a na-eme na TV,j �u �o onwe g �i, s �i: ‘ �
`O ga-eme ka
m m �uta inwe obi �om �iiko?’ (Nd �iEfes �os 4:32) ‘Ka �
`o ga-eme ka
m na-a˙n �ur �i �o
˙n �u n’ �odachi dakwas �ir �i onye �oz �o?’ (Ilu 17:5)
“ �`
O ga-eme ka o siere m ike ‘ �ikp �o ihe �oj �o �o as �i’?” (Ab �u �Oma97:10) ‘ �
`O ga-eme ka m kwado “nd �i �oj �o �o”?’—Ab �u �Oma 26:
4, 5.
Ihe a na-egosi mgbe a na-akp �osa fim na ihe e kwuru ba-nyere ya nwere ike ime ka �i mata ihe d �i na ya. Ma emela kaonye iberiibe ‘kweta okwu niile.’ (Ilu 14:15) N’ihi g �in �i? N’ihina ihe ah �u e kwuru banyere fim b �u ihe onye �oz �o chere. Nd �ina-akp �osa fim nwekwara ike ilezi anya zoo ebe e mere ihena-ad �igh �i mma. Otu onye na-eto eto aha ya b �u Connie kwu-
ru, s �i: “Ach �op �utara m na �o b �ur �u na �i matand �i mere fim, �i ga-amata ihe e nwere ike ime
na ya.”
�O b �u mgbe onyeagha na-at �ur �u nd �u ka
�o na-echefu onwe ya, yaad�i mfe �il �uso ya agha,
�o b �ukwa mgbe �i na-at �ur �und �u ka �o d �i mfe �irata g �iime ihe na-ad�igh�i mma
268 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
J �u �o papa g �i na mama g �ima h
`a ga-ewep �uta oge
kwa �onwa ka mmad �uniile n �o n’ezin �ul �o unut �ur �ut �u nd �u mgbea na-agbanyegh �i TV.
ND �UM �OD �U�
�Um �uaka ibe g �i b �´u Nd �i Kra �ist, nd �i na-eme nke �oma
n’ �ogbak �o, nwere ike �ima ma fim �i ch �or �o ile �`o d �i mma. Ma
cheta na nd �i mmad �u na-agwakar �i nd �i �oz �o ihe t �or �o ha �ut �ona fim ha lere. �O ga-ad �i mma ka �i j �u �o ma
`e nwere ihe na-
ad �igh �i mma na fim ah �u. Kp �o �o okwu aha. D �i ka ihe at �u, j �u �oma
`e nwere ebe e gosiri nd �i na-eme ihe ike, nd �i na-enwe
mmek �oah �u ma �o b �u nd �i na-eme anwansi na ya. I nwekwa-ra ike �ij �u papa g �i na mama g �i. Otu nwa agb �ogh �o aha ya b �uVanessa kwuru, s �i: “Ana m aj �u papa m na mama m ihe hachere. �O b �ur �u na ha ekwuo na �o d �i mma, m �u agaa lee ya.”
Mata na ikpebi fim ma �o b �u ihe a na-egosi na TV �i ga-ele ab �ugh �i okwu egwuregwu. N’ihi g �in �i? N’ihi na nt �ur �u-nd �u �i h �o �or �o ga-eme ka a mata ihe d �i g �i n’obi, meekwa kaa mata ihe d �i g �i mkpa. (Luk 6:45) �Ud �i fim �i na-ah �or �o na-egosi �ud �i nd �i enyi na-amas �i g �i, �ud �i okwu �i na-ekwu, na ot
´u
i si ele mmek �oah �u anya. N’ihi ya, na-ah �o ha ah �o!
˘Ihe �o b �ula b �u �igba egwu ad �igh �i mma.
�Ugha. Mgbe nd �i Izrel gafere Ok´e Osimiri Uhie ma gba-
nah �u nd �i agha Ijipt, Miriam du �um �u nwaany �i Izrel n’ �igbaegw
´u mmeri. ( �Op �up �u 15:20) �Oz �okwa, n’ilu Jiz �os t �ur �u ba-
nyere nwa mmefu, ihe e ji na-a˙n �ur �i �o
˙n �u mgbe nwa mmefu
ah �u l �otara b �u ‘iti egw´u na �igba
egw´u.’—Luk 15:25.
Ot´u ah �u ka �o d �ikwa taa.
N’ �ot �ut �u obodo, ma �um �uakama nd �i toro eto na-agba egw
´u
mgbe nd �i ikwu na ibe zuk �or �o.
‘‘ �Igba egwu na-at �o m �ut �o, ma am �utala m naige nt �i na nd �um �od �u papa m na mama m barauru. Anagh �i m ekwe ka �igba egwu rie m isi.
’’—Tina
Olee �ud �i nt �ur �und �u m kwes �ir �i inwe? 269
Egw´u na �igba egw
´u so
n’ihe nd �i d �i mkpa nd �iIzrel ji fee Chineke eziofufe.—Ab �u �Oma 150:4.
�`I MA NA . . . ?
Ot´u �o d �i, any �i kwes �ir �i �ikpachara anya. �O b �u ezie na Ba �ib �ul
ekwugh �i na �ikp �o obere oriri d �i nj �o, o kwuru na “oriri ok´e
mkp �ot �u” ad �igh �i mma. (Nd �i Galeshia 5:19-21) A �izaya onyeam �uma dere, s �i: “Ah �uh �u ga-ad �ir �i nd �i na-ebili n’isi �ut �ut �u �igach �o �o mmanya na-egbu egbu, nd �i na-an �o ruo mgbe chi jirika mmanya wee mee ka ah �
´u nwuru ha �ok �u! Une na �ub �o
akwara na obere �igb`a na �oj
`a, na mmanya na-ad �i n’oriri ha;
ma ha ad �igh �i ele anya n’ihe Jehova na-eme.”—A �izaya 5:11, 12.
A˙n �ur �u “mmanya na-egbu egbu,” k �u �okwa egw
´u na-ada
ok´e �uda n
´a nn �ok �o nd �i ah �u. Ha na-amalite n’isi �ut �ut �u ruo
mgbe chi jiri. Chetakwa`agw
`a nd �i b �iara nn �ok �o ah �u kpara
—ha mere ka`a ga-as �i na Chineke ad �igh �i! Ka a s �ikwa ihe
mere Chineke ji kwuo na nn �ok �o nd �i ah �u ad �igh �i mma.
�O b �ur �u na a kp �o �o g �i ka �i b �ia nn �ok �o a ga-agba egw´u
na ya, j �u �o onwe g �i, s �i: “Ole nd �i ga-ab �ia ya? Olee �ud �i nd �uha na-ebi?
`Onye ka nn �ok �o ah �u ga-ad �i n’isi?
`Onye ga-ah �u
�O b �ur �u na a kp �or �o m ka m soro ot`
u egwuregwu �ul �o akw �ukw �oany �i nke na-egwu egwuregwu mgbe a gbasara �ul �oakw �ukw �o, ihe m ga-eme b �u
.........................................................................................................................
..........................................................................................................................
�O b �ur �u na fim m �u na nd �i enyi m na-ele ad �igh �i mma,ihe m ga-eme b �u
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
Ihe m ch �or �o �ij �u papa m ma �o b �u mama m banyereokwu a b �u
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
Ihe m ga-eme!
ı
na ihe niile a ga-eme gara n’usoro? Papa m na mama mh
`a kwere ka m gaa? Olee �ud �i egw
´u a ga-agba ebe ah �u?’
E ji �ot �ut �u n’ime �uz �o nd �i mmad �u si agba egw´u akpali ag �u �u
mmek �oah �u. �O b �ur �u na �i gbaa �ud �i egw´u ah �u ma �o b �u lee
ya, �`o ga-eme ka �i ‘gbaara �ikwa iko �os �o’?—1 Nd �i K �or �int
6:18.
�´
O b �ur �ukwan �u na a kp �or �o g �i ka �i b �ia gbaa egw´u n’ebe
a na-eri oriri na nkwari n’abal �i? T�ulee ihe otu onye na-etoeto aha ya b �u Shawn kwuru. Mgbe �o na-agh �obegh �i OnyeKra �ist, �o na-ejekar �i ebe a na-agba egw
´u. O kwuru, s �i:
“Egw´u a na-ak �u ebe ah �u na egw
´u a na-agba na ya r �ur �u ar �u,
�ot �ut �u nd �i na-aga ebe ah �u nwere ihe ha bu n’obi.” Shawnkwuru na ihe ha bu n’obi b �u isi ebe ah �u kp �or �o onye ha naya ga-enwe mmek �oah �u. Shawn gbanwere echiche ya mgbeya na Nd �i
`am
`a Jehova m �uwara Ba �ib �ul. G �in �i ka o kwuru?
�O s �ir �i: “Ebe ah �u ab �ugh �i maka Nd �i Kra �ist.”
G �in �i Mere I Ji Kwes �i �Ikpachara Anya?
Olee mgbe i chere �o na-ad �i mfe �il �uso onye agha �og �u— �
`o b �u mgbe �o n �o n’ihu agha ka �
`o b �u mgbe ya na nd �i enyi
Olee �ud �i nt �ur �und �u m kwes �ir �i inwe? 271
ya na-at �ur �u nd �u? N’eziokwu, �o b �u mgbe �o na-at �ur �u nd �u ka�o na-echefu onwe ya, ya ad �i mfe �il �uso ya agha. N’otu akaah �u, mgbe �i n �o n’ �ul �o akw �ukw �o ma �o b �u na-ar �u �or �u, �i na-akpachara anya �ikpa ezi
`agw
`a. �I na-elezi anya a d �igh �i ama
ama. �O b �uzi mgbe g �i na nd �i enyi g �i na-at �ur �u nd �u ka �o ka-cha d �ir �i mfe �irata g �i ime ihe na-ad �igh �i mma.
�Uf �od �u �um �uaka ibe g �i nwere ike �ich �i g �i �och �i n’ihi na �i na-eme ihe Ba �ib �ul kwuru banyere nt �ur �und �u. �Uf �od �u nd �i na-etoeto papa ha na mama ha b �u Nd �i
`am
`a Jehova nwekwara
ike inye g �i nsogbu. Ma, ak �onuche nd �i d �i ot´u ah �u d �i ka ihe
a dara´ıgw
`e �ok �u. (1 Timoti 4:2) Ha nwere ike na-akp �o g �i
onye iberiibe ma �o b �u onye ok´e ezi omume. Ma kama ime
ihe �um �uaka ibe g �i ch �or �o n’ihi nsogbu ha na-enye g �i, ‘nweeezi ak �onuche.’—1 Pita 3:16.
Ihe d �i mkpa ab �ugh �i ihe �um �uaka ibe g �i na-eche banyereg �i, kama �o b �u ihe Jehova na-eche banyere g �i! �O b �ur �u nand �i enyi g �i na-enye g �i nsogbu n’ihi na �i na-eme ihe ak �onu-che g �i gwara g �i, i kwes �ir �i �ich �o nd �i enyi �oz �o. (Ilu 13:20) Che-ta na, mee elu mee ala, �o d �i g �i n’aka �ih �u na �i kpara ezi`agw
`a i kpebiri na �i ga na-akpa— �ob �una mgbe �i na-at �ur �u
nd �u.—Ilu 4:23.
N’ISIOKWU ANY �I �OZ �O Foto nd �i gba �ot �o juru ebe niile ugbu a,kakwa mfe ile ya kar �ia mgbe mb �u. Olee ot
´u �i ga-esi zere
�ony`a a?
272 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
˘ G �in �i mere Nd �i Kra �ist kwes �ir �i iji zere egwuregwue nwere ike imer �u ezigbo ah �
´u na ya?
˘ Olee ot´u �i ga-esi amata ma fim �i ch �or �o ile �
`o d �i mma?
˘ Olee ot´u �i ga-esi ak �owa �ud �i �igba egw
´u d �i mma?
G �IN �I KA I CHERE?
33
G�in�i mere ekwes�igh�i mile foto nd�i gba �ot �o?
Ugboro ole ka�i na-ah �u foto nd �i gba
�ot �o na mberede?
ıO Anagh �i m ah �u yaO �O na-ara ah �uO Mgbe niile
Olee ebe�i na-ah �ukar �i ya?
O N’ �Intanet O N’ �ul �o akw �ukw �o
O Na TV O N’ebe �oz �o
G �in �i ka �i na-emema �i h �u ya?
O Ana m ap �u ozugbo.O Ana m elet �u ya anya ka
m mata otu �o d �i.
O Ana m eleru ya anya,na-ach �od �i �oz �o.
273
MGBE papa g �i na mama g �i h`a ka g �i, nd �i ch �or �o ile foto
nd �i gba �ot �o na-ach �o ya ach �o. Taa, �o d �i ka �`o na-ach ��uzi nd �i
mmad �u �os �o. Otu nwa agb �ogh �o d �i af �o iri na itoolu kwuru,s �i, “Mgbe �uf �od �u n’ �Intanet, �o na-ab �u m na-ach �o ihe, na-az �u ihe, ma �o b �u s �i ka m lee akw �ukw �o �ul �o ak �
`u ziteere m,
foto nd �i gba �ot �o ap �uta na mberede!” �O na-eme eme. N’otunch �op �uta e mere, n’ime mmad �u iri b �
´u nd �i na-eto eto d �i
agbata af �o asat �o na af �o iri na isii, mmad �u itoolu kwuruna ha ah �ut �ula foto nd �i gba �ot �o n’ �Intanet n’amagh �i ama— �o na-ab �ukar �i mgbe ha na-ar �u ihe nd �i nk �uzi nyere ha kaha r �u �o n’ �ul �o!
Ebe �o b �u na foto nd �i gba �ot �o juru ebe niile, i nwere ike�ij �u, s �i, ‘ �
`O d �i nj �o ile ya?’ Az �iza ya b �u ee! Ile foto nd �i gba �ot �o
na-eme ka nd �i e sere foto ha na nd �i na-ele ya ree`ugw
`u
ha. �O na-emekar �i ka nd �i mmad �u kwaa iko. Ma e nwerensogbu nd �i �oz �o �o na-akpata.
Ile foto nd �i gba �ot �o nwere ike iri mmad �u isi, kpata-ra ya nsogbu na-anagh �i akw �us �i akw �us �i. D �i ka ihe at �u,chee echiche banyere otu nwoke aha ya b �u Jeff, b �
´u onye
kw �us �ir �i ile foto nd �i gba �ot �o. Mgbe af �o iri na an �o gacha-ra, o kwuru, s �i: “M �u na ya ka na-al �u �og �u kwa �ub �och �i.N’agbanyegh �i na �o nagh �izi ag �usi m ag �u �u ike ile ya, �o kana-ag �u m. M ka na-ach �o ile ya. Nd �i m lere ele ap �ube-gh �i m n’isi. A s �i na m ma, agaragh �i m amalited �i omu-me �oj �o �o a. Mgbe m malitere ile ya, echere m na o nwe-
gh �i ihe �o ga-eme m. Ma, anyaedoola m ugbu a. Ile foto nd �igba �ot �o na-emebi ihe. �O r �ur �uar �u. �O na-ewedakwa ma nd �ie sere foto ha ma nd �i na-eleya ala. N’agbanyegh �i ihe nd �ina-akwado ya nwere ike ikwu,o nwet �ud �igh �i uru �o b �ula d �in’ile foto nd �i gba �ot �o.”
274 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
�O b �ur �u na ara ile fotond �i gba �ot �o na-agbammad �u, o yiri arammek �oah �u ah �u gbarand �i mm �u �o �oj �o �o n’ogeNoa.—Jenesis 6:2.
�`I MA NA . . .?
T �ulee Ihe Nwere Ike Ime Ka �I H �u Ya
G �in �i ka �i ga-eme ka �i ghara �ih �u foto nd �i gba �ot �o n’ama-gh �i ama? Buru �uz �o t �ulee ihe nwere ike ime ka �i h �uya.
`O nwere ihe na-emekar �i ka �i h �u ya? T �ulee ihe at �u
nd �i a:
�Uf �od �u �um �u akw �ukw �o ibe g �i h`
a nwere ike iji k �omputama �o b �u ekwe nt �i zitere g �i foto nd �i gba �ot �o? Ya b �ur �u ot
´u
ah �u, �o ka mma �ikagbu ozi ha n’emepegh �i ya emepe.
Mgbe �i na-ach �o ihe n’ �Intanet,`
o nwere okwu �uf �od �u�`
o na-ab �u i denye, g �i enweta ozi na-agwa g �i ka i mepee ebe�oz �o n’ �Intanet? �O b �ur �u na �i ma na o nwere ike ime, �o ga-eme ka �i kpachara anya nke �oma n’okwu nd �i �i na-edenyemgbe �i na-ach �o ihe.
N’okpuru ebe a, dee ihe nd �i merela ka �i h �upere fotond �i gba �ot �o.
ı ......................................................................................................
......................................................................................................
�`
O d �i ihe i nwere ike ime ka �i ghara �ih �upere ya mgbe�oz �o? �O b �ur �u na �o d �i, dee ihe i bu n’obi ime n’ebe a.
......................................................................................................
......................................................................................................
�O B �ur �u na O Riela G �i Isi
�Ih �u foto nd �i gba �ot �o na mberede na �ikpachara anyana-ele ya ab �ugh �i otu. �
´O b �ur �ukwan �u na o riwela g �i isi?
=“Ya mere, meen �u ka ak �uk �u ah �
´u unu nd �i
d �i n’elu �uwa nw �u �o n’ihe banyere �ikwa iko,ad �igh �i �ocha, ag �u �u mmek �oah �u, �och �ich �o �oj �o �o,
na anyaukwu, nke b �´u ikpere ar �us �i.”
—Nd �i K �ol �osi 3:5.
˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
G �in �i mere ekwes �igh �i m ile foto nd �i gba �ot �o? 275
N’eziokwu, �ikw �us �i ya ad �igh �i mfe. D �i ka ihe at �u: Ka e wereya na e ji eriri na-esigh �i ike kek �ota g �i aka ab �u �o. I nwereike �id �obi ya ma i mee ka �
`ı na-agbasa aka g �i. Ma �
´o b �ur �u-
kwan �u na �o b �u eriri siri ike? �Id �obi ya ga-esit �ur �u g �i ike.�O b �u �ud �i ihe ah �u na-eme nd �i na-ele foto nd �i gba �ot �o mgbe
niile. Ka ha na-elekwu ya, ot´u ah �u ka �o na-ekekwu ha
agb �u. Olee ot´u �i ga-esi akw �us �i ile foto nd �i gba �ot �o ma
�o b �ur �u na o keela g �i agb �u?
Gh �ota na ile foto nd �i gba �ot �o j �ogburu onwe ya.N’eziokwu, foto nd �i gba �ot �o b �u ihe Setan ji agbal �i ime-
bi ihe Jehova kere ka a na-akwanyere
`ugw
`u. �Igh �ota foto
nd �i gba �ot �o ot´u ah �u ga-enye-
re g �i aka ‘ �ikp �o ihe �oj �o �o as �i.’—Ab �u �Oma 97:10.
Cheta nsogbu �o ga-akpa-tara g �i. Ile foto nd �i gba �ot �ona-eme ka di na nwunye ti-saa. �O na-ere
`ugw
`u nd �i e sere
Ile foto nd�i gba �ot �ona-eri mmad �u ah �
´u
—ka mmad �u na-eleya, ot
´u ah �u ka
�o na-esikwuru yaike �ikw �us �i ya
276 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
H �u na k �omputa g �i nwereihe na-eme ka mmad �ughara �ibanye n’ebe fotond �i gba �ot �o d �i. �O b �ur �ukwana onye �i na-amagh �i ejirik �omputa zitere g �i ozi,ap �ila ebe �o s �ir �i g �i p �ia.
ND �UM �OD �U�
foto ha. �O na-emebikwa`ugw
`u onye na-ele ya. Ba �ib �ul
nwere ezigbo ihe mere o ji s �i: “Onye maara ihe b �u onyeh �ur �u �odachi gaa zoo.” (Ilu 22:3) Dee �odachi nwere ike �ida-kwas �i g �i ma �o b �ur �u na �i na-ele foto nd �i gba �ot �o.
ı ......................................................................................................
G �i na anya g �i gbaa nd �u. Job b �´u nwoke kwes �ir �i nt �u-
kwas �i obi kwuru, s �i: “M �u na anya m gbara nd �u kpebie nao nwegh �i mgbe m ga-ele nwagb �ogh �o �o b �ula anya �oj �o �o.”(Job 31:1, Ba �ib �ul �u Ns �o nke International Bible Society)Ihe �uf �od �u i nwere ike ‘ikpebi’ ime b �u:
Agagh �i m aga n’ �Intanet mgbe naan �i m n �o n’ �ul �o.M n �or �o n’ �Intanet nweta ozi ma �o b �u h �u ebe na-egosi
omume r �ur �u ar �u, m ga-emechi ya ozugbo.
�O b �ur �u na m �u elee ya �oz �o, m ga-agwa enyi m torolaeto.
I nwere ike icheta otu ihe ma �o b �u ab �u �o �oz �o �i ga-ekpe-bi ime, ga-eme ka �i ghara ile foto nd �i gba �ot �o? I cheta, deeha ebe a.......................................................................................
......................................................................................................
......................................................................................................
Tinye ya n’ekpere. Otu �ob �u ab �u kpekuru Jehova
Ihe m ga-eme ga-enyere m aka izere ebe e nwerefoto nd �i gba �ot �o b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
Ihe m ch �or �o �ij �u papa m ma �o b �u mama m banyereokwu a b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
ihe m ga-eme!
ı
ekpere, s �i: “Mee ka anya m ghara �ih �u ihe na-abagh �iuru.” (Ab �u �Oma 119:37) Jehova Chineke ch �or �o ka �i gha-ra ile ya. �O ga-enye g �i ike ime ihe ziri ezi!—Nd �i Filipa �i4:13.
K �o �or �o ya mmad �u. �O b �ur �u na i nwee onye �i na-ak �o-r �o ihe d �i g �i n’obi, �o ga-enyere g �i aka �ikw �us �i omume ah �u.(Ilu 17:17) Dee aha onye torola eto obi ga-eru g �i ala�igwa ya.
ı..................................................................................................
Ka obi sie g �i ike na i nwere ike �ikw �us �i ile foto nd �i gba�ot �o. N’eziokwu, mgbe �o b �ula �i na-elegh �i ya, i nweela otummeri doro anya. K �o �or �o Jehova banyere mmeri ah �u, ke-leekwa ya maka ike o nyere g �i. Ile foto nd �i gba �ot �o b �u�or �ia. Na-echeta na �o b �ur �u na �i kw �us �i ya, �i ga-eme ka obiJehova
˙n �ur �ia!—Ilu 27:11.
‘‘ Mgbe m na-amalitebegh �i �im �u Ba �ib �ul, o siriike �ih �u �ud �i �ogw �u ike na-erigh �i m ah �u. Man’ime ihe niile riri m ah �u, nke kacha siere mike �ikw �us �i b �u ile foto nd �i gba �ot �o. �O b �u naan �iaka Jehova nyeere m mere ka m kw �us �iya.
’’—Jeff
278 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
˘ Olee ot´u foto nd �i gba �ot �o si emebi ihe
e kwes �ir �i �ikwanyere`ugw
`u?
˘ Olee ot´u �i ga-esi enyere nwanne g �i �i t �or �o
aka ma �o b �ur �u na �o na-ele foto nd �i gba�ot �o?
G �IN �I KA I CHERE?
K �owaa �ud �i nt �ur �und �u kacha at �o g �i �ut �o na ihe mere o ji at �ogbug �i at �ogbu.
Ka e were ya na �i ch �or �o �ik �owara nwanne g �i �i t �or �o ihe mereo ji d �i mkpa ka mmad �u ghara ikwe ka nt �ur �und �u rie ya isi.G �in �i ka �i ga-agwa ya?
ebe m ga-ede ihe8NT �UR �UND �U
ı
279
Isi nke 34 ruo nke 38 ga-enyere g �i aka �ih �u ot´u
�i ga-esi eme ka mmek �or �ita g �i na Chineke sikwuoike, ot
´u �i ga-esi na-eme ihe Ba �ib �ul kwuru, set �ip �ukwa
ihe mgbaru �os �o nd �i ga-eme ka nd �u g �i ka mma mabaa uru.
9UTO IME MM �U �O G�IN’ihe nd �i a, olee nke na-akacha esiri g �i ike?
O �Im �u Ba �ib �ulO Ikpeku Jehova Chineke ekpere mgbe niileO �Ik �or �o nd �i �oz �o banyere ihe m kweere
(nke ka nke, �um �uaka ibe m)O �Igh �ota ihe mere o ji baa uru ime ihe Ba �ib �ul kwuru
N’okpuru ebe a, dee ihe mgbaru �os �o �i ch �or �oiset �ip �ur �u onwe g �i n’ihe ah �u kacha esiri g �i ike.
................................................................................
ı
281
34
G�in�i mere m ga-ejina-eme ihe Ba�ib �ul kwuru?
Ka e were ya na g �i na �um �u agb �ogh �o ab �u �o gara ebea na-ere nri n’ �ul �o akw �ukw �o unu iri nri ehihie, otunwa okorob �ia b �iara �oh �ur �u n’ �ul �o akw �ukw �o unu abata.
Otu n’ime ha as �i g �i: “ �`I ma na Emeka h �ur �u g �i
n’anya? �`I h �ukwara �ud �i anya �o na-ele g �i? Anya ya
ekwegh �i ap �u ap �u n’ebe �i n �o!”
Nwa agb �ogh �o nke �oz �o ab �iakwuo nso, takwu-nyere g �i, s �i: “ �
`I makwa na o nwebegh �i enyi nwaany �i?”
�I ma na ha kwuru eziokwu. A s �i ka e kwuwe, Eme-
`O NWET �ULA mgbe a ch �ir �i g �i �och �i n’ihi na �i na-agbal �i ime iheBa �ib �ul kwuru? Ya b �ur �u ot
´u ah �u, i nwere ike na-eche na e nwe-
re uru �i na-anagh �i erite n’ihi ime ihe Ba �ib �ul kwuru. Otu nwaagb �ogh �o aha ya b �u Deborah chere ot
´u ah �u. O kwuru, s �i: “Ama-
litere m iche na iwu Ba �ib �ul na-eke mmad �u agb �u. Ot´u nd �i enyi m
n’ �ul �o akw �ukw �o si na-eme ihe �o b �ula s �or �o ha mas �ir �i m.”
Ihe Ga-eme Ka Anya Doo G �i
�O b �ugh �i mgbe niile ka mmad �u ga-echere ka ihe mee yatupu ya am �uta ihe. N’eziokwu, Ba �ib �ul kwuru na mmad �u kwes �i-r �i �im �uta ihe n’ihe mere nd �i �oz �o, ot
´u ah �u �ob �u ab �u b �
´u Esaf mere.
O nwere mgbe Esaf chere na iwu Chineke na-eke mmad �u agb �u.Ma anya doro ya mgbe o leruru nd �u nd �i hap �ur �u �uz �o Chine-ke anya. Esaf mechara ch �op �uta na ha n �o “n’ala na-am �i am �i.”—Ab �u �Oma73:18.
ka kp �or �o g �i n’ �ub �och �i gara aga ka �i b �ia rie oriri n’ �ul �o ya.Ma i kwegh �i aga, n’agbanyegh �i na �o g �ur �u g �i ag �u �u �iga zaoku ah �u.Nwa agb �ogh �o mb �u ah �u agwa g �i okwu �oz �o mgbe �i ka na-
at �ughar �i uche.Ya as �i g �i: “A s �i na enwegh �i m enyi nwoke, o nwegh �i ihe
gaara eme ka m ghara imeta Emeka enyi.”Ya eju ya anya, ya ana-ele g �i. �I ma ihe �o ch �or �o ikwu.Ya as �i g �i: “B �iad �i, g �in �i mere i nwegh �i enyi nwoke?”
�I nagh �i ach �o ka a j �u �o g �i aj �uj �u ah �u! Nke b �u eziokwu b �una �i ch �or �o inwe enyi nwoke. Ma a gwara g �i na �o kachamma ka i chere ruo mgbe i jikeere �il �u di tupu g �i na nwokeakpawa. A s �i nn �o �o na �o b �ugh �i . . .Nwa agb �ogh �o nke �oz �o as �i g �i: “ �
`O kwa n’ihi ch �o �och �i unu
ah �u?”G �i as �i n’obi g �i: ‘Olee otu o si mara ihe d �i m n’obi?’Ya ach �ia g �i �och �i, s �i: “Mgbe niile g �i na Ba �ib �ul! G �in �i
mere na �i gagh �i ahap �ut �u Ba �ib �ul kporit �ukwan �u nd �u mgbe�uf �od �u?”
G �in �i mere m ga-eji na-eme ihe Ba �ib �ul kwuru? 283
Buru nke ah �u n’uche t �ulee ihe �uf �od �u n’ime nd �i na-eto etond �i hap �ut �ur �u iwu Ba �ib �ul gaa kwaa iko kwuru.
˘ G �in �i mebiri echiche g �i na omume g �i?
Deborah: “Mgbe m n �o n’ �ul �o akw �ukw �o, ah �ur �u m na onye�o b �ula nwere enyi nwoke na enyi nwaany �i. O yikwara ka h
`a na-
enwe obi �ut �o. M �u na ha n �or �o, m na-ah �u ka ha na-esusu �on �u,na-amak �ukwa ibe ha. �O na-ad �i m ka
`m b �iara nke m iche, d �i-
kwa m ka m b �ur �u ha. M na-ejikar �i �ot �ut �u awa m �ur �u anya na-ar �onr �o ebe m �u na otu nwa okorob �ia ihe ya d �i m �u mma na-enwemmek �oah �u. O mere ka �o g �usikwuo m ike ka m �u na ya nwee
mmek �oah �u.”Mike: “M na-ag �ubu akw �ukw �o
nd �i na-ekwu na mmek �oah �u b �und �u, na-elekwa ihe na-akwadoya na TV. Iso nd �i enyi m na-ak �o banyere mmek �oah �u mere ka�o na-ag �usi m ag �u �u ike. Naan �i m �una nwa agb �ogh �o n �or �o, m na-eche
na any �i nwere ike na-ad �ida ibe any �i aka n’enwegh �i mmek �oah �u,na m nwere ike �ikw �us �i mgbe �o b �ula m ch �or �o.”
Andrew: “Ile foto nd �i gba �ot �o n’ �Intanet riri m isi. M malitere�i˙n �u ok
´e mmanya. M na-esokwa nd �i ntorob �ia na-ad �igh �i eme ihe
Ba �ib �ul kwuru aga oriri na nkwari.”
Tracy: “N’ime obi m, ama m na inwe mmek �oah �u mgbem na-al �ubegh �i di ad �igh �i mma, ma, akp �ogh �i m ya as �i. Ebugh �i mn’obi �imalite inwe mmek �oah �u mgbe m na-al �ubegh �i di, ma ejide-ligh �i m onwe m. Mgbe m malitere, ak �onuche m anagh �i ama mikpe.”
˘ �Ud �i nd �u ah �u i biri o mere ka i nwee obi �ut �o?
Deborah: “N´a mmalite, obi d �ir �i m ezigbo mma na m �u enwe-
rela onwe m. Obi t �okwara m �ut �o na �um �u agb �ogh �o ibe m na-ele-zi m anya �oma. Ma obi �ut �o ah �u ad �itegh �i aka. Onwe m s �owara moyi, d �izie m ka onye gara m �u �o ihe �oj �o �o, na onye t �ogb �o chakoo.
284 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
Imebi ad �im n´a mma g �i
na Jehova anagh �i egbuoge, ma imezi ya nwereike iwe g �i �ot �ut �u af �o.
�`I MA NA . . .?
Akwara m mmakwaara na ab �ukwagh �i m nwa agb �ogh �o na-ama-gh �i nwoke.”
Andrew: “O mere ka �o d �ikwuoro m mfe ime ihe �oj �o �o �o b �ulabatara m n’obi. Ma, obi m n �okwa na-ama m ikpe. Onwe m gw �u-kwara m ike.”
Tracy: “ �Ikwa iko mebiri oge agb �ogh �ob �ia m. Echere m nam �u na enyi m nwoke ga na-ekpori ezigbo nd �u. Ma any �iekporigh �i nd �u. Any �i kpataara ibe any �i mwute, obi �oj �o �o, naobi mgbawa. Kwa abal �i, m na-ebe ezigbo
´akw
´a n’ihe ndina m,
na-ekwu na a s �i na m ma, m gaara eme ihe Jehova kwu-ru.”
Mike: “ �O malitere �id �i m ka`o nwere ihe nw �ur �u n’ime m.
M gbal �ir �i ileghara nsogbu omume m na-enye nd �i �oz �o anya, mao kwegh �i m. O wutere m na m n �o na-eme ihe na-agbawa nd �i�oz �o obi n’ihi nd �u m na-ekpori.”
˘ Olee nd �um �od �u �i ga-enye nd �i ntorob �ia nd �i chere naiwu Ba �ib �ul na-eke mmad �u agb �u?
Tracy: “Na-eme ihe Jehova kwuru, ka nd �i enyi g �i b �ur �ukwand �i na-eme ot
´u ah �u. �O ga-eme ka i nwekwuo obi �ut �o.”
Deborah: “ �O b �ugh �i naan �i g �ika ihe �i na-eme gbasara. �O gba-sara nd �i �oz �o. �O b �ur �u na i legha-ra nd �um �od �u Chineke anya, �i ga-emebi onwe g �i.”
Andrew: “Mgbe �i na-amabe-gh �i ihe, �i ga-eche na ot
´u �um �uaka
ibe g �i si ebi nd �u na-at �ogbu onweya. �O ga-eme ka �i m �uta
`agw
`a ha.
‘‘ Obi erugh �i ala mmad �u na-enwe mgbe�o na-agbal �i izochi ihe �oj �o �o o mere na-akamwute �o ga-enwe mgbe a d �or �o ya aka nant �i nj �o.
’’—Donna
G �in �i mere m ga-eji na-eme ihe Ba �ib �ul kwuru? 285
Chee echiche ot´u �i ga-esi
gosi nwanne g �i �i t �or �o naamamihe d �i n’iwu Ba �ib �ul.�Igwa nd �i mmad �u ihei kweere b �u otu �uz �o barauru �i ga-esi mee ka �o gba-nye mgb �or �ogw �u n’obi g �i.
ND �UM �OD �U �
N’ihi ya, kpachara anya n´a nd �i �i na-emeta enyi. T�ukwas �i Jeho-
va obi, �i gagh �ikwa akwa mmakwaara.”
Mike: “ �Uf �od �u n’ime ak �`u kacha ak �
`u Jehova nyere g �i b �u
`ugw
`u
g �i na �ib �u onye na-amagh �i nwoke ma �o b �u nwaany �i. �O b �ur �u na�i t �ufuo onyinye nd �i ah �u n’ihi na i jideligh �i onwe g �i, i reela
`ugw
`u
g �i. Gwa papa g �i na mama g �i nakwa nd �i �oz �o tozuru ok`e nsogbu
g �i. I mej �o �o ihe, gwa ha ozugbo ma mezie ya. �O b �ur �u na �i na-emeihe Jehova kwuru, obi ga-eru g �i ala.”
Iwu Ba �ib �ul �`
O Na-eke Mmad �u Agb �u, ka �`
O Na-echebeMmad �u?
Jehova b �u ‘Chineke obi �ut �o,’ �o ch �okwara ka �i na-enwe obi�ut �o. (1Timoti 1:11; Ekliziastis11:9) E dere iwu nd �i d �i na Ba �ib �ul
=“M �u onwe m, Jehova, b �u Chineke g �i, Onye
na-ak �uziri g �i ot´u �i ga-esi baara onwe
g �i uru.”—A �izaya 48:17.
˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
Ihe m ga-eme nke ga-enyere m aka �igh �ota amamihe d �in’iwu Ba �ib �ul b �u
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
�O b �ur �u na �o d �iwa m ka m b �ur �u nd �i na-ebi nd �u nd �i �uwa,ihe m ga-eme b �u
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
Ihe m ch �or �o �ij �u papa m ma �o b �u mama m banyereokwu a b �u
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
ihe m ga-eme!
ı
O nwere mgbe ihe siiri Esaf ike. �O h �ur �u kand �i niile gbara ya gburugburu na-emebi iwu Chineke,ya ad �i ya ka o nwegh �i ihe na-eme ha! N’ihi ya, Esaf mali-tere iche na �o bagh �i uru �igbal �iwa ime ihe d �i Chineke mma.O kwuru, s �i: “N’ezie, �o b �u n’efu ka m meworo ka obi m d �i�ocha, kw �o �okwa aka m iji gosi na aka m d �i �ocha.” Ma mgbeEsaf chesiri echiche ike, �o gbanwere obi ya. �O gh �otara naobi �ut �o �o b �ula ha nwere anagh �i ad �ite aka. G �in �i ka Esaf me-chara kwuo? �O b �ukuru Jehova ab �u, s �i: “ �O d �igh �i ihe �oz �o na-enye m obi �ut �o n’ �uwa ma e wez �uga g �i.”—Ab �u �Oma73:3, 13,16, 25, 27.
Ma elegh �i anya, i cheela mgbe �uf �od �u na �o bagh �i uruime ihe Chineke kwuru. Ma, mee ihe Esaf mere, leruo anyaala. Chee echiche banyere �on �od �u nd �i mebiri iwu Jehova. H
`a
nwere udo n’ezie?`
O meela ka ha nwee obi �ut �o nke nd �i kwes �ir �int �ukwas �i obi n’ebe Chineke n �o na-enwegh �i? �O b �ur �u na i che-bara ya echiche nke �oma, o doro anya na �o ga-emet �u g �i n’obiikwu ihe Esaf kwuru. �O s �ir �i: “ �Ib �iaru Chineke nso d �i m mma.”—Ab �u �Oma73:28.
ONYE M GA-E˙NOMI
Esaf
287
ka ha baara g �i uru. N’ezie, i nwere ike iche na ha kere g �i agb �un’ekwegh �i g �i meghar �ia ah �
´u. Ma n’eziokwu, iwu Ba �ib �ul na-eche-
be g �i ka �i ghara imer �u ah �´u, ot
´u ah �u belt oche �ugb �oala na-eche-
be mmad �u.
N’eziokwu, Ba �ib �ul b �u akw �ukw �o �i ga-at �ukwas �i obi. �O b �ur �una i kpebie ime ihe o kwuru, �o b �ugh �i naan �i na �i ga-eme ka obid �i Jehova �ut �o, kamakwa, �o ga-abara g �i uru.—A �izaya 48:17.
Iwu Ba�ib �ulanagh�i eme ka
�i ghara inweobi �ut �o;
�o na-echebe g �i
N’ISIOKWU ANY �I �OZ �O I nwere ike �ib �u enyi Chineke.Ch �op �uta ot
´u �i ga-esi ab �u ya.
288 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
˘ A b �ia n´a nsogbu imebi iwu Chineke na-akpata,
g �in �i mere mmad �u ichere ka ihe mee ya ab �ugh �i�uz �o kacha mma �o ga-esi am �uta ihe?
˘ G �in �i ka �i m �utara n’ihe Deborah, Mike, Andrew,na Tracy kwuru?
˘ G �in �i nwere ike ime ka �uf �od �u nd �i chee na iwuBa �ib �ul na-eke mmad �u agb �u, ma g �in �i mere �ud �iechiche ah �u abagh �i uru?
G �IN �I KA I CHERE?
35
Olee ot´u
m ga-esi ab �uenyi Chineke?
Ihe mere otu nwa okorob �ia aha ya b �u Jeremymere ka �o m �uta na �ib �u enyi Chineke bara uru.O kwuru, s �i: “Papa m hap �ur �u ezin �ul �o any �i mgbem d �i af �o iri na ab �u �o. N’otu abal �i, an �o m n’ihe ndi-na m na-ar �i �o Jehova ka o mee ka papa m l �oghachi.”N’oge ah �u obi na-ad �igh �i Jeremy mma, �o malitere
�ig �u Ba �ib �ul. Mgbe �o g �utara Ab �u �Oma10:14, o met �ur �uya nn �o �o n’ah �u. Amaokwu ah �u kwuru banyere Jeho-va, s �i: “ �O b �u g �i ka onye ihe �oj �o �o dabaara, b �u nwana-enwegh �i nna, na-enyefe onwe ya.G �i onwe g �i b �uonye na-enyere ya aka.” Jeremy kwuru, s �i: “ �O d �i mnn �o �o ka �o b �u m ka Jehova na-agwa okwu ah �u, na-eme ka m gh �ota na ya b �u onye na-enyere m aka;na ya b �u Papa m.
`O nwere papa �oz �o m ga-enwe
ga-aka ya?”
289
MA �`I n �o n’ �on �od �u yiri nke Jeremy ma �o b �u na �i n �ogh �i, Ba �i-
b �ul kwuru na Jehova ch �or �o ka �i b �ur �u enyi ya. N’eziokwu,Ba �ib �ul kwuru, s �i: ‘B �iaruo Chineke nso, �o ga-ab �iarukwag �i nso.’ (Jems 4:8) Chegod �i echiche ihe okwu ah �u p �uta-ra: N’agbanyegh �i na i nwegh �i ike �ih �u Jehova Chineke
anya, o nwegh �ikwa ot´u g �i na ya
si hara, �o na-agwa g �i ka �i b �ur �uenyi ya!
Ma ka g �i na Chineke nweeike �ib �u enyi, �i ga-etinye mgbal �i.D �i ka ihe at �u: �O b �ur �u na i nwe-re okooko osisi na-eto n’ime�ul �o, �i ma na �o nagh �i eto ma´e lek �otagh �i ya. �I ch �o �o ka �o na-
eto nke �oma, �i ga na-agba ya mmiri mgbe niile, ma dewe yaebe d �i mma �o ga-an �o na-eto. �O b �u ot
´u ah �u ka �i ga-esi agba-
l �i ma �i ch �o �o ka g �i na Chineke b �ur �u enyi. Olee ot´u �i ga-esi
eme ka enyi g �i na ya sie ike?
Uru �Im �u Ba �ib �ul Bara
Ige nt �i na ikwur �ita okwu b �u ihe ab �u �o d �i mkpa ga-eme kammad �u ab �u �o b �ur �u enyi. Ot
´u ah �u ka �o d �ikwa ma mmad �u
ch �o �o ka ya na Chineke b �ur �u enyi. Ot´u any �i si ege nt �i n’ihe
Ot´
u ah �u e si eleziokooko osisi na-eton’ime �ul �o anya, �o b �uot
´u ah �u ka mmad �u
ga-esi eme ka enyi yana Chineke b �u sie ike
290
�Og �ug �u �i na-ag �uakw �ukw �o a ma na-emeihe si na Ba �ib �ul e derena ya na-egosi naJehova h �ur �u g �i n’anya.—J �on 6:44.
�`I MA NA . . .?
Chineke na-agwa any �i b �u �ig �u na �im �u Ba �ib �ul.—Ab �u �Oma 1:2, 3.
N’eziokwu, o nwere ike �ib �u na �i nagh �i enwecha mmas �in’ �im �u ihe. �O na-akara �ot �ut �u nd �ina-eto eto mma ile TV, igwuegwuregwu k �omputa ma �o b �uiso nd �i enyi ha kpap �u kama�im �u ihe. Ma, �o b �ur �u na �i ch �o-r �o �ib �u enyi Chineke, �i ga-eme-r �ir �i ihe o kwuru. I kwes �ir �i �im �uOkwu ya ma �o b �ur �u na �i ga-egeya nt �i.
Ma, echegbula onwe g �i. �Im �u Ba �ib �ul ekwes �igh �i �ib �ur �u g �iibu. I nwere ike ime ka �o na-at �o g �i �ut �o—a s �igod �i na i cherena �i b �ugh �i onye akw �ukw �o. Ihe mb �u i kwes �ir �i ime b �u iwep �utaoge �i ga-eji na-am �u ya. Otu nwa agb �ogh �o aha ya b �u Laiskwuru, s �i: “Enwere m oge m ji am �u ihe. Ihe mb �u m na-eme kwa �ut �ut �u b �u �ig �u otu isiakw �ukw �o Ba �ib �ul.” Nwa agb �o-gh �o �oz �o d �i af �o iri na ise aha ya b �u Maria kwuru oge �oz �o o jiag �u nke ya. �O s �ir �i: “Ana m ag �ut �u Ba �ib �ul kwa abal �i tupu m �uehie �ura.”
�I ch �o �o �imalite �om �um �u Ba �ib �ul nke g �i, lee ihe e dere napeeji nke 292. N’okpuru ebe a, dee mgbe �i ga-ewep �uta ihed �i ka nkeji iri at �o �i ga-eji am �u Okwu Chineke.
ı ......................................................................................................
Ide oge �i ga-eji am �u ya ka b �u mmalite. �I malitehaala �im �u
‘‘ Mgbe m ka d �i obere, ana m ekwukar �i otu ihemgbe �o b �ula m na-ekpeekpere.Ugbu a, ana magbal �i itinye ihe �oma na ihe �oj �o �o nd �i mere n’ �ub �och �in’ekpere. Ebe �o b �u na �ub �och �i niile anagh �i ab �u otu,�o na-eme ka m ghara �ina-ekwu otu ihe mgbe �o b �ulam na-ekpeekpere.
’’—Eve
Olee ot´u m ga-esi ab �u enyi Chineke? 291
�O b �ur �u na �i g �u �o ihe d �ika peeji an �o na Ba �ib �ulkwa �ub �och �i, �i ga-ag �uchaBa �ib �ul dum n’ihe d �i kaotu af �o.
ND �UM �OD �U �
1. H �or �o otu ak �uk �o �i ch �or �o �ig �u naBa �ib �ul.Kpekuo Chinekeekpere ka o nye g �i amamihe �i ga-eji agh �ota ya.
2. Medaobi g �u �o ak �uk �o ah �u.Agbala ya �os �o. Mgbe�i na-ag �u ya, jiri anya nke uche g �i na-ah �u ihe �i na-ag �u. Were ya na �i n �o mgbe ihe ah �u na-eme, ya b �u,gbal �ia �ih �u ihe na-emen �u, �in �u olu nd �i na-ekwuokwu n’ak �uk �o ah �u, �in �u
´ıs
`ı ihe d �i n’ebe ah �u, �in �u
�ut �o nri e kwuru okwu ya n’ebe ah �u na ihe nd �i�oz �o. Gbal �ia mee ka ak �uk �o ah �u d �i g �i ka ihe na-eme mgbe ah �u!
3. Chebara ihe �i g �ur �umgbeah �u echiche.J �u �o onwe g �i aj �uj �u nd �i a:
˘ G�in�i mere Jehova ji mee ka e deeak �uk �o a n’Okwu ya?
˘ Olee nd�i e kwes�ir �i i˙
nomi n’ak �u-k �o a, oleekwa nd�i b �
´u ihe at �u �id �o
aka n´a nt �i?
˘ Olee ihe bara uru m kwes�ir �i�im �uta n’ak �uk �o a m g �ur �u?
˘ G�in�i ka ak �uk �o a na-ak �uziri mbanyere Jehova na ot
´u o si eme
ihe?
4. Kpekuo Jehova ekpere d �inkenke.Gwa ya ihe �i m �utaran’ak �uk �o ah �u �i g �ur �u na Ba �ib �ulna ot
´u �i ch �or �o isi eme ya eme.
Na-ekele Jehova mgbe niilemaka onyinye o nyere g �i, nkeb �
´u Okwu ya b �
´u Ba �ib �ul Ns �o!
ot´u �i ga-esi ag �u Ba �ib �ul
“Okwu g�i b �u ori �ona nke na-enye�ukw �u m
`ıh
`e, b �ur �ukwa
`ıh
`e
na-enwu n’okporo �uz �o m.”—Ab �u �Oma 119:105.
Ba �ib �ul, i nwere ike �ich �op �uta na �igh �ota ya anagh �i ad �i mfemgbe niile. I nwere ike ikweta ihe otu nwata nwoke d �i af �o irina otu aha ya b �u Jezreel ji obi ya niile kwuo. �O s �ir �i: “Ebe�uf �od �u na Ba �ib �ul na-esi ike ngh �ota, �o nagh �ikwa at �o �ut �o.”�O b �ur �u ot
´u �o na-ad �i g �i, jisie ike. Mgbe �o b �ula �i m �uwara Ba �i-
b �ul, were oge ah �u d �i ka oge i ji na-ege enyi g �i b �´u Jehova
Chineke nt �i. Ihe �i ga-eme ka �im �u Ba �ib �ul na-at �o g �i �ut �o mabaara g �i uru b �u �igbal �isi ike na-am �u ya!
Ekpere D �i Mkpa
Ekpere b �u �uz �o any �i si agwa Chineke okwu. Chego-d �i echiche ot
´u ekpere si b �ur �u onyinye magburu onwe ya!
I nwere ike �ikp �oku Jehova Chineke mgbe �o b �ula ma n’ehi-hie ma n’abal �i. �O d �i njikere ige g �i nt �i mgbe niile. Nke ka nke,�o ch �or �o �in �u ihe �i ga-agwa ya. �O b �u ya mere Ba �ib �ul ji gbaa g �iume, s �i: ‘N’ihe niile, jiri ekpere na �ir �i �osi ar �ir �i �o ike na inyeekele mee ka Chineke mara ihe �i na-ar �i �o.’—Nd �i Filipa �i 4:6.
D �i ka e kwuru n’amaokwu ah �u, e nwere �ot �ut �u ihe i nwe-re ike �igwa Jehova. I nwere ike �igwa ya nsogbu g �i na ihena-echegbu g �i. Ihe nd �i �oz �o i nwere ike �igwa ya b �u ihe nd �io meere g �i. A s �i ka e kwuwe, �
`o b �u na �i nagh �i ekele nd �i
enyi g �i ma ha meere g �i ihe �oma? I nwekwara ike ikele Jeho-va maka ihe �oma nd �i o meere g �i, b �
´u ihe enyi g �i �o b �ula na-
enwegh �i ike imere g �i.—Ab �u �Oma 106:1.
N’okpuru ebe a, dee ihe �uf �od �u Jehova meere g �i mere i jina-ekele ya.ı .............................................................................
......................................................................................................
......................................................................................................
=“Obi �ut �o na-ad �ir �i nd �i maara mkpa ime
mm �u �o ha.”—Matiu 5:3.
˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
G �UKWUO BANYERE ISIOKWU A N’AKW �UKW �O ND�IG �UKWUO BANYERE ISIOKWU A N’AKW �UKW �O ND�I
NA-ETO ETO NA-AJ �U, NKE 1, ISI NKE 38 NA NKE 39NA-ETO ETO NA-AJ �U, NKE 1, ISI NKE 38 NA NKE 39293
O doro anya na mgbe �uf �od �u, e nwere ihe ga na-echu g �i�ura. Ab �u �Oma 55:22 kwuru, s �i: “T �ukwas �i Jehova ibu ar �o g �i,ya onwe ya ga-akwadokwa g �i. �O d �igh �i mgbe �o ga-ekwe kaonye ezi omume maa jijiji.”
294 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
�`I na-enweefe ikpe ekpere
na �im �u Ba�ib �ul? �O b �ur �u na
�i nagh�i enweefe, ihe nwere
ike �ikpata ya b �u ihe i weere
d�i ka ihe kachamkpa.
Megod �i ihe a: Were otu b �oket, tinye ya �uf �od �u nkumeburu ibu. W �ujuo b �oket ah �u
´aj
´a. Ihe juziri b �oket ah �u b �u
nkume na´aj
´a.
Ugbu a, w �up �u nkume nd �i ah �u na´aj
´a ah �u n’ala, ma dewe
ha otu ebe. Mee ihe ah �u i mere mb �u n’ �uz �o �oz �o: Buru �uz �ow �ujuo
´aj
´a na b �oket ah �u, gbal �izie itinye nkume nd �i ah �u n’ime
ya. �`
O kwa ha abagh �i na b �oket ah �u? Ihe kpatara ya b �u na i bu�uz �o w �unye
´aj
´a na b �oket ah �u ugbu a.
G �in �i ka i kwes �ir �i �im �uta n’ihe a? Ba �ib �ul kwuru, s �i:“Ch �op �uta ihe nd �i ka mkpa.” (Nd �i Filipa �i 1:10) �O b �ur �u nai buru �uz �o na-eme ihe nd �i na-ad �ichagh �i mkpa d �i kant �ur �und �u, �o ga-ad �i g �i ka i nwegh �i oge �i ga-eji eme ihe nd �ikacha mkpa, ya b �u, ihe gbasara ofufe Chineke. Ma �o b �ur �una i mee ihe ah �u Ba �ib �ul kwuru, �i ga-ah �u na �i ga-enwe oge
�i ga-eji eme ma ihe gbasara ofufe Chineke ma inwent �ur �und �u. Ihe ka mkpa b �u ihe i bu �uz �o tinye na b �oket g �i!
kpebieihe kacha mkpa
N’okpuru ebe a, dee ihe �uf �od �u na-enye g �i nsogbu �i ch �o-r �o �igwa Jehova n’ekpere.
ı ......................................................................................................
......................................................................................................
Ah �umah �uE nwere ihe �oz �o �i na-ekwes �igh �i ichefu n’enyi g �i na Chi-
neke b �u. Devid b �´u �ob �u ab �u dere, s �i: “Det �un �u Jehova ire ma
h �u na �o d �i mma.” (Ab �u �Oma 34:8) Mgbe Devid dere ab �unke iri at �o na an �o ah �u, �o ka si n
´a nsogbu gaara ata isi ya
p �uta. �O n �o na-agba �os �o nd �u ka Eze S �ol ghara igbu ya—nkeb �ukwan �u ezigbo nsogbu n’onwe ya. Ma, �o gbagara n’obodond �i iro ya b �
´u nd �i Filistia. Mgbe Devid ch �op �utara na a gawa-
la igbu ya, �o kpachaara anya mee ka onye ara, sikwa ot´u
ah �u lagb �ur �u.—1Samuel 21:10-15.
Devid ekwugh �i na ihe mere o ji lagb �ur �u b �u na ya ma ihe.Kama, o kelere Jehova maka ya. Tupu ya edee Ab �u �Oma34:8 ah �u, o dere, s �i: “Aj �ur �u m Jehova ase, o wee za m,�o nap �utakwara m n’ihe niile na-emenye m �uj �o.” (Ab �u �Oma
Ka m nwee ike iritekwu uru na Ba �ib �ul m na-am �u,ihe m ga-eme b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
Ka m nwee ike �ina-ekpechikwu ekpere anya, ihe m ga-eme b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
Ihe m ch �or �o �ij �u papa m ma �o b �u mama m banyereokwu a b �u
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
ihe m ga-eme!
ı
34:4) N’ihi ya, �o b �u ihe ah �u mere Devid mere o ji gwa nd �immad �u ka ha ‘det �u Jehova ire ma h �u na �o d �i mma.’�`
I nwere ike icheta otu ihe met �ur �ula n´a nd �u g �i nke na-
egosi na Jehova na-elek �ota g �i? Ya b �ur �u ot´u ah �u, dee ya
n’okpuru ebe a. Echela na �o ga-ab �ur �ir �i �or �u ebube. I nwereike icheta ihe �oma na-emere nd �i mmad �u kwa �ub �och �i, nke�uf �od �u n’ime ha nwere ike �ib �u ihe nd �i mmad �u na-anagh �i ejiakp �or �o ihe.
ı ......................................................................................................
......................................................................................................
Ma elegh �i anya, papa g �i na mama g �i ak �uzierela g �i Ba �i-b �ul. Ya b �ur �u ot
´u ah �u, nke g �i ka mma. N’agbanyegh �i nke
ah �u, i kwes �ir �i ime ka g �i na Chineke b �ur �u enyi. �O b �ur �u nai mebegh �i ot
´u ah �u, i nwere ike iji ihe e kwuru n’isiokwu a
malite. Jehova ga-ag �ozi mgbal �i i mere. Ba �ib �ul kwuru,s �i: ‘Na-ar �i �o, a ga-enye g �i; na-ach �o, �i ga-ach �ota.’—Matiu7:7.
� Ot´u Ba �ib �ul �oz �o si s �ughar �ia ‘det �u ire ma h �u’ b �u “jiri aka g �i ch �op �utara onwe g �i.”
—Ba �ib �ul �u Ns �o nke International Bible Society.
N’ISIOKWU ANY �I �OZ �O �`
O na-esiri g �i ike �igwa nd �i �oz �o banyereChineke? Ch �op �uta ihe ga-eme ka obi sie g �i ike �igwa nd �immad �u ihe i kweere.
296 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
˘ Olee ihe �i ga-eme ka �om �um �u Ba �ib �ul g �ina-at �okwu g �i �ut �o?
˘ G �in �i mere Jehova ji ege nt �in’ekpere �um �u mmad �u na-ezugh �i ok
`e?
˘ Olee ot´u �i ga-esi eme ka ekpere g �i
ka mma?
G �IN �I KA I CHERE?
36
Olee ot´u m ga-esi ak �owara
nd�i �oz �o ihe m kweerebanyere Chineke?
Olee ihe nwere ike ime ka�i ghara �igwa nwa klas unu
ihe i kweere?
ıO Amachagh �i Ba �ib �ulO �It �u �uj �o na a ga-ach �i g �i �och �iO Amagh �i otu e si
amalite nkwur �ita okwu
Olee otu i chere ga-akachaad �ir �i g �i mfe �igwa mmad �u
ihe i kwere?
O �Igwa otu nwa klas unu okwu
O �Igwa �um �u klas unu niile okwun’otu mgbe
O Ide edemede banyere ihei kweere na Ba �ib �ul
Dee aha nwa klas unui chere �o ga-amas �i ka g �i na
ya kwur �ita okwu banyereBa �ib �ul ma �o b �ur �u na �i ma
otu �i ga-esi amalite ya. ................................................
O NWERE ike �ib �u na �um �u akw �ukw �o ibe g �i anagh �i ekwukar �iokwu gbasara Chineke. I kwuo banyere ihe nd �i �oz �o d �i ka egwu-regwu, uwe ma �o b �u okwu nwoke na nwaany �i, onye �o b �ula ga-ach �o itinye �on �u. Ma i kwutezie okwu banyere Chineke, ebe niileaj �u �o oyi ozugbo.
�O b �ugh �i na �um �uaka ibe g �i ekwegh �i na Chineke; �ot �ut �u n’imeha kweere na ya. Ma �uf �od �u na-eme ihere ikwu ihe banyere ya.Ha nwere ike iche, s �i: ‘ �O b �ugh �i ebe a n �o.’
G �inwa kwan �u?
�O b �ur �u na �o na-esiri g �i ike �igwa �um �u akw �ukw �o ibe g �i okwubanyere Chineke, �o b �ugh �i ihe ijuanya. O nwegh �i onye ch �or �o �ib �uonye a j �ur �u aj �u, ma ya f �od �uzie �ib �u onye a na-ach �i �och �i! �Ud �i iheah �u
`o nwere ike ime g �i ma �o b �ur �u na �i gwa nd �i �oz �o banyere
ihe i kweere? Ee. N’aka nke �oz �o, �um �uaka ibe g �i nwere ike imeihe ga-eju g �i anya. �Uf �od �u n’ime ha na-ach �o ka a zaa ha aj �uj �und �i d �i ka: Olee ihe �uwa a ch �or �o �igh �o? na G �in �i mere nsogbuji ju n’ �uwa? Ha nwere ike �ich �o ka �um �uaka ibe ha zaa ha �ud �i
aj �uj �u ah �u kama nd �i dimkpa �izaha ya.
N’agbanyegh �i nke ah �u,o nwere ike isiri g �i ezigbo ikeg �i na �um �uaka ibe g �i ikwur �i-ta ihe gbasara okpukpe. N’ezi-
okwu, i kwes �igh �i ime-we ka onye okpukpe yana-agba ara ma �o b �u-
kwan �u chewe na i kwes �ir �i
�Igwa nd�i �oz �o banyere ihei kweere d�i ka �ip �i ngw
´a egw
´u.
A na-eji nk`a eme ha ab �u �o—ka
�i na-eme ya mgbe niile, �o gana-edokwu g�i anya
ikwutecha ihe niile. �Igwa nd �i mmad �u ihe i kweere d �i ka �ip �ingw
´a egw
´u. N
´a mmalite, o nwere ike �ira g �i ah �
´u. Ma ka �i na-
am �u ya, �o ga-ad �ikwuru g �i mfe, mgbal �i i mere ga-abara g �i ezi-gbo uru. Ot
´u �o d �i, olee ot
´u �i ga-esi amalite �ud �i nkwur �ita okwu
ah �u?
�Ot �ut �u mgbe, i nwere ike iji ihe nd �i d �i mfe malite. D �i kaihe at �u, �o b �ur �u na e nwere okwu onye �o b �ula kp �u n’ �on �u n’ �ul �oakw �ukw �o unu, i nwere ike �igwa ha ihe �i ma Ba �ib �ul kwuru ba-nyere ya. Ma �o b �ukwan �u, i nwere ike �igwa ya otu nwa klas unu.�Uz �o �oz �o ka mfe Nd �i Kra �ist na-eto eto sirila mee ya b �u idewe
akw �ukw �o e ji am �u Ba �ib �ul n’elu oche ha, na-ele ma`o nwere
onye �o ga-amas �i. �Ot �ut �u mgbe, �o na-amas �i nwa klas ha, nkwu-r �ita okwu amalite!
N’ime �uz �o nd �i ah �u e kwuru, olee nke �i ga-ach �o ime?
ı ......................................................................................................`O nwere �uz �o �oz �o i chetara �i ga-esi amalite �igwa nwa klas
unu ihe i kweere? �O b �ur �u na e nwere, dee ya ebe a.
.....................................................
.....................................................
.....................................................
Mgbe �uf �od �u, ihe unu ch �or �o�im �u n’ �ul �o akw �ukw �o nwere ikeime ka i nwee ohere �igwa nd �i�oz �o ihe i kweere. D �i ka ihe at �u,�o b �ur �u na unu am �uwa ihe ba-nyere evolush �on, g �in �i ka �i ga-eme? Olee ot
´u �i ga-esi ak �owa
na i kweere na e kere ihe niileeke?
‘‘ �Ul �o akw �ukw �o b �u okeala any �i ebe naan �iany �i nwere ike izi ozi �oma.
’’—Iraida
Olee ot´u m ga-esi ak �owara nd �i �oz �o ihe m kweere. . .? 299
Lezie anya n’ot´u i si eme
mgbe �i na-agwa nd �i �oz �oihe i kweere. �O b �ur �u naihere na-eme g �i, o nwereike ime ka �um �uaka ibe g �ich �iwa g �i �och �i. Ma i kwuookwu ka onye ihe doroanya—ot
´u ah �u �um �u klas
unu na-eme ma ha kwuweihe ha chere—i nwere ikeime ka ha na-akwanyereg �i
`ugw
`u.
ND �UM �OD �U �
Ot´u �I Ga-esi Ak �owa na E Kere Ihe Niile EkeOtu nwa okorob �ia aha ya b �u Ryan kwuru, s �i: “Mgbe any �i
na-am �u banyere evolush �on, ihe a k �uziiri any �i d �i nn �o �o iche n’ihem m �utara na Ba �ib �ul. Ot
´u e si k �uzie ya mere ka o yie eziokwu,
meekwa ka m ghara inwe �on �u okwu.” Otu nwa agb �ogh �o ahaya b �u Raquel kwuru ihe yiri ya.O kwuru, s �i: “Ezigbo �uj �o t �ur �u mmgbe onye na-ak �uziri any �i ihe�om �um �u social studies kwuru nan’ �ub �och �i �oz �o, ihe any �i ga-am �u b �uevolush �on. Ama m na m ga-an �o-r �ir �i na klas k �owaa ihe m kwee-re banyere okwu a na-akpatakar �iar �umar �u.”
Olee ot´u �o na-ad �i g �i ma onye
nk �uzi unu malite �ik �uzi evolush �onna klas unu? I kweere na �o b �uChineke “kere ihe niile.” (Mkpu-
ghe 4:11) Ebe �o b �ula i lere anya, �i na-ah �u ihe na-egosi na e jiamamihe kee ihe niile. Ma akw �ukw �o unu ji am �u ihe na onyenk �uzi unu kwuru na mmad �u si n’enwe p �uta. I nwere ike na-eche ma
`ı rijuola af �o �ir �u “nd �i �okachamara” �uka.
Ka obi sie g �i ike na �o b �ugh �i naan �i g �i b �u onye na-ekweta-gh �i n’ozizi evolush �on. N’eziokwu, �ot �ut �u nd �i �ok
`a mm �uta sayens �i
ekwegh �i na ya. Ot´u ah �u ka �o d �ikwa �ot �ut �u nd �i nk �uzi na �um �u
akw �ukw �o.
N’agbanyegh �i nke ah �u, �i ch �o �o �ik �owa na i kweere na e kereihe niile eke, i kwes �ir �i �ima ihe Ba �ib �ul na-ak �uzi n’ezie banyere
=“Ihere ozi �oma ah �u ad �igh �i eme m;
n’eziokwu, �o b �u ike Chineke maka �iz �op �utaonye �o b �ula nke nwere okwukwe.”
—Nd �i Rom 1:16.
˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
300 nd �i na-eto na-aj �u, s �i
Mgbe �uf �od �u a gwara nd �ink �uzi ka ha kwuo ihemere ha ji kwere n’ozizievolush �on, hana-ach �op �uta na haanagh �i ekwuli ya. Hana-ach �op �utakwa na ihemere ha ji kwere na yab �u na �o b �u ihea k �uziiri ha.
�`I MA NA . . .?
ya. �O bagh �i uru ka g �i na ha r �uwa �uka n’ihe Ba �ib �ul na-ekwugh �ihoo haa. Legod �i ihe at �u nd �i a.
Akw �ukw �o any �i ji am �u sayens �i kwuru na �uwa na mbaraigwe an �o �ola �ot �ut �u ijeri af �o. Ba �ib �ul kwuru na Chineke ekee-la eluigwe na �uwa tupu �ub �och �i nke mb �u �o malitere ike ihe.N’ihi ya, o nwere ike �ib �u na �uwa na mbara igwe an �o �ola �ot �ut �uijeri af �o.—Jenesis1:1.
Onye nk �uzi any �i kwuru na o nwegh �i ike �ib �u na e ji �ub �o-ch �i isii nk �it �i kee �uwa. Ba �ib �ul ekwugh �i na �ub �och �i nke �o b �ulan’ime �ub �och �i isii ah �u Chineke ji kee ihe b �u awa iri ab �u �o na an �o.
Na klas any �i, a gwara any �i �uz �o d �i iche iche �um �u an �uma-n �u na mmad �u sirila gbanwee. Ba �ib �ul kwuru na Chineke kereihe nd �i d �i nd �u “n’ �ud �i ha d �i iche iche.” (Jenesis1:20, 21) �O kwa-dogh �i na nd �u si n’ihe na-ad �igh �i nd �u p �uta, ma �o b �ukwan �u naChineke kere naan �i otu mkp �ur �u nd �u, mkp �ur �u nd �u ah �u amalite-zie �igbanwe, mee ka e nwee ihe niile d �i nd �u. N’agbanyegh �i nkeah �u, e nwere ike inwe mgbanwe d �i iche iche ‘n’ �ud �i’ nke �o b �ula.N’ihi ya, ot
´u Ba �ib �ul si kwuo okwu gosiri na e nwere ike inwe
�ud �i d �i iche iche n’ime otu ‘ �ud �i’ ihe e kere eke.
N’ihi ihe e kwuru n’isiokwu a, olee ihe �i ga-agwa onye nk �uziunu ma �o b �u nwa klas unu ma o kwuo, s �i:
�O b �ur �u na �uj �ona-at �u g �i �igwand�i �oz �o ihei kweere, i nwereike imeri ya
Olee ot´u m ga-esi ak �owara nd �i �oz �o ihe m kweere. . .? 301
“Sayens �i egosila na any �i si n’enwe p �uta.” ı.........................
......................................................................................................
“Ekwegh �i m na Chineke n’ihi na anagh �i m ah �u ya anya.”
......................................................................................................
......................................................................................................
Ka Obi Sie G �i Ike n’Ihe I Kweere!
�O b �ur �u na a m �ur �u g �i n’ezin �ul �o Nd �i Kra �ist, o nwere ike �ib �una ihe mere i ji kweta na �o b �u Chineke kere ihe niile b �u na �o b �uihe a k �uziiri g �i. Ugbu a �i na-eto, i kwes �ir �i iji ‘ike iche echiche g �i’na-efe Chineke, marakwa ihe mere i ji kwere n’ihe i kweere.(Nd �i Rom 12:1) N’ihi ya, j �u �o onwe g �i, s �i: ‘G �in �i mere m ji kwetana e nwere Onye kere ihe niile?’ Otu nwata nwoke d �i af �o irina an �o aha ya b �u Sam chebaara ot
´u ah �
´u mmad �u d �i echiche.
O kwuru, s �i: “Ihe niile zuru ezu ma d �i mgbagwoju anya. Ak �uk �uah �
´u niile na-ar �uk �okwa �or �u �on �u. O nwegh �i ot
´u �o ga-esi b �ur �u na
ah �´u mmad �u p �utaara onwe ya n’enwegh �i onye kere ya!” Otu
Ka m nwee ike ime ka m �u na nwa klas any �i kwur �ita ihe d �ina Ba �ib �ul, ihe m ga-eme b �u
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
�O b �ur �u na a j �u �o m ihe mere m ji kwere na e nwere Onye kereihe niile, ihe m ga-ekwu b �u
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
Ihe m ch �or �o �ij �u papa m ma �o b �u mama m banyereokwu a b �u
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
ihe m ga-eme!
ı
nwa agb �ogh �o d �i af �o iri na isii aha ya b �u Holly kwetara ihe ah �uSam kwuru. �O s �ir �i: “Kemgbe m ch �op �utara na m na-ar �ia �or �iashuga, am �utala m �ot �ut �u ihe banyere ot
´u ah �
´u mmad �u si ar �u �or �u.
D �i ka ihe at �u, e nwere obere ihe na-ad �i n’okpuru af �o mmad �ua na-akp �o any �inya. Ot
´u o si eme ka �obara na ihe nd �i �oz �o d �i
n’ah �´u mmad �u na-ar �u �or �u nke �oma d �i egwu.”
N’ebe a, dee ihe at �o mere i ji kweta na e nwere Onye kereihe niile.
1. ...........................................................................................
2. ...........................................................................................
3. ...........................................................................................
I kwes �igh �i ime ihere n’ihi na i kweere na Chineke nakwa na�o b �u ya kere ihe niile. N’ihi ihe
`am
`a e nwere, �o bara uru ikweta
na e ji amamihe kee any �i b �´u �um �u mmad �u.
A s �i ka e nyochawa ya, �o b �u ozizi evolush �on na-eme kammad �u kwere n’ihe na-enwegh �i isi na �od �u, �o b �ugh �i okike. O yiriikwere n’ �or �u ebube ma ghara ikwe na e nwere onye r �ur �u ya!�O b �ur �uhaala na i jiri ike iche echiche g �i leba okwu a anya nke�oma, obi ga-esikwu g �i ike �igwa nd �i �oz �o ihe mere i ji kwere naChineke.
N’ISIOKWU ANY �I �OZ �O �I na-ah �u ka a na-eme �um �uaka ibe g �ibaptizim. �
`I d �ila njikere ka e mee g�i baptizim?
Olee ot´u m ga-esi ak �owara nd �i �oz �o ihe m kweere. . .? 303
˘ G �in �i mere o ji d �i mkpa ka �i gwa nd �i �oz �o ihei kweere?
˘ N’ �ul �o akw �ukw �o unu, olee �uz �o �uf �od �u ga-ad �ir �i g �imfe �i ga-esi k �owaa ihe mere i ji kwere na e kereihe niile eke?
˘ Olee ot´u �i ga-esi egosi na �i na-ekele Onye kere ihe
niile?— �Or �u 17:26, 27.
G �IN �I KA I CHERE?
�O B �UR �U na �i na-eme ihe Chineke kwuru, �o b �ur �ukwa nai meela ka g �i na ya b �ur �u enyi, g �i ana-ak �okwara nd �i �oz �oihe i kweere, i kwes �ir �i ichewe echiche ime baptizim. Ma
olee ot´u �i ga-esi mata ma
`ı ji-
kerela ka e mee g �i baptizim?Ka i nwee ike �iza aj �uj �u ah �u, kaany �i leba anya n’okwu nd �i ah �ua gwara g �i kanye eziokwu ma�o b �u �ugha na ha.
37`E kwes�ir �i ime m
baptizim?Kanye akara n’eziokwu ma �o b �u n’ �ugha n’okwu nd �i a:
�O b �u iwu na a ga-eme Nd �i Kra �ist baptizim.ıO Eziokwu
O �Ugha
Ihe a ga-ekwo eme g �i baptizim b �u ka�i ghara ime mmehie.
O Eziokwu
O �Ugha
Baptizim so n’ihe ga-eme ka a z �op �uta g �i. O Eziokwu
O �Ugha
�O b �ur �u na e megh �i g �i baptizim, �i gagh �iaza Chineke aj �uj �u maka omume g �i.
O Eziokwu
O �Ugha
�O b �ur �u na a na-eme nd �i enyi g �i baptizim,�o p �utara na i ruola ka e mee g �i baptizim.
O Eziokwu
O �Ugha
304 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
Baptizim a ga-eme g �iso ‘n’akara’ d �i mkpaga-eme ka a z �op �uta g �i.—Ezikiel 9:4-6.
�`I MA NA . . .?
˘ �O b �u iwu na a ga-eme Nd �i Kra �ist baptizim.
Eziokwu. Jiz �os nyere iwu ka e mee nd �i na-eso �uz �o yabaptizim. (Matiu 28:19, 20) N’eziokwu, Jiz �os ji aka ya gaaka e mee ya baptizim. �O b �ur �u na �i ch �or �o iso Kra �ist, mgbee kwes �ir �i ime g �i baptizim b �u mgbe i toruru ikpebi ka e meeg �i ya nakwa mgbe o si g �i n’obi.
˘ Ihe a ga-ekwo eme g �i baptizim b �u ka �i ghara imemmehie.
�Ugha. Baptizim b �u ihe �i ga-eji agwa �ohaneze na �i rara-la onwe g �i nye Jehova. Ihe mere �i ga-eji rara onwe g �i nyeJehova ab �ugh �i ka �i ghara ime ihe �i ch �or �o ime na nzuzo,kama �o b �u n’ihi na �i ch �or �o ime ihe o kwuru.
˘ Baptizim so n’ihe ga-eme ka a z �op �uta g �i.
Eziokwu. Ba �ib �ul kwuru na baptizim d �i mkpa makanz �op �uta. (1 Pita 3:21) Ma, �o p �utagh �i na baptizim b �u�ugw �o �i na-akw �u �ul �o �or �u �insh �orans �i maka nd �u g �i, a d �i-gh �i ama ama �odachi emee. Ihe mere a ga-eji eme g �ibaptizim b �u na �i h �ur �u Jehova n’anya, ch �o �okwa iji obig �i niile na-efe ya ruo mgbe ebigh �i ebi.—Mak 12:29, 30.
˘ �O b �ur �u na e megh �ig �i baptizim, �i gagh �i azaChineke aj �uj �u makaomume g �i.
�Ugha. Jems 4:17 kwuru,s �i: “ �O b �ur �u na mmad �u maara
=“Nyefee Chineke ah �
´u unu d �i ka
`aj
`a d �i nd �u,
d �i ns �o, nke d �i Chineke mma, ya b �u, ozid �i ns �o site n’ike iche echiche unu.”
—Nd �i Rom 12:1.
˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
`E kwes �ir �i ime m baptizim? 305
Gwa papa g �i na mama g �ika ha nyere g �i aka ch �otaonye ga-enyere g �i akainwe �oganihu ka e mee g �ibaptizim.— �Or �u 16:1-3.
ND �UM �OD �U �
ot´u �o ga-esi mee ihe ziri ezi ma o megh �i ya, �o b �u �ur �u ya
mmehie”—ma`e mere ya baptizim ma �o b �u na e megh �i
ya. N’ihi ya, �o b �ur �u na �i ma ihe ziri ezi, toruokwa �ima ihe�i ga-eji nd �u g �i eme, g �i na papa g �i ma �o b �u mama g �i ma�o b �ukwan �u Onye Kra �ist �oz �o tozuru ok
`e nwere ike ikwur �ita
okwu banyere ime baptizim. I mee ot´u ah �u, �i ga-am �uta ihe
�i ga-eme ka e mee g �i baptizim.
˘ �O b �ur �u na a na-eme nd �i enyi g �i baptizim, �o p �utarana i ruola ka e mee g �i baptizim.
�Ugha. I kwes �ir �i isi n’ala ala obi g �i kpebie ka e mee g �ibaptizim. (Ab �u �Oma 110:3) Naan �i mgbe e kwes �ir �i ime g �ibaptizim b �u mgbe �i gh �otara ihe a ch �or �o ka Onye
`am
`a Jeho-
va na-eme, na mgbe �i ma na �i d �ila njikere ime ya.—Ekli-ziastis 5:4, 5.
‘‘ �O na-ab �u, m cheta na e meela mbaptizim, ya enyere m aka ime mkpebiziri ezi na izere ihe �o ga-ab �u m mechaa,m �u abanye na nsogbu.
’’—Holly
( �O gafere na peeji nke 310)
Ka m ruo eru �ib �u onye e mere baptizim,m kwes �ir �i �igh �otakwu ihe nd �i a Ba �ib �ul k �uziri:
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
Ihe m ch �or �o �ij �u papa m ma �o b �u mama m banyereokwu a b �u
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
ihe m ga-eme!
ı
G�in �i ka baptizim p �utara? Imikpu g �i na mmiri p �utara nand �u ochie g �i anw �u �ola. Isi na mmiri kulite g �i p �utara na �i d �iland �u ugbu a ime uche Jehova.
G�in �i ka �irara nd �u g �i nye Jehova p �utara? �O p �utara �ij �u onweg �i, ikwe Chineke nkwa na uche ya b �u ihe mb �u �i ga na-emen
´a nd �u. (Matiu 16:24) Tupu e mee g �i baptizim, i kwes �ir �i ibu
�uz �o rara onwe g �i nye Chineke site n’ekpere.
G�in �i ka i kwes �ir �i iji nd �u g �i na-eme tupu e mee g�i bap-
tizim? I kwes �ir �i �ina-eme ihe Okwu Chineke kwuru, mana-agwa nd �i �oz �o ihe i kweere. I kwes �ir �i �ina-ekpeku Chinekeekpere ma na-am �u Okwu ya, meekwa ka g �i na ya b �ur �u enyi.I kwes �ir �i �ina-ejere Jehova ozi n’ihi na �o b �u ihe �i kpebiri ime,
�o b �ugh �i n’ihi na nd �i �oz �o na-enye g �i nsogbu ka i mee ot´u ah �u.
`E nwere af �o ole mmad �u kwes �ir �i �id �i tupu e mee ya bapti-
zim? Ihe d �i mkpa ab �ugh �i af �o ole mmad �u d �i. N’agbanyegh �inke ah �u, i kwes �ir �i itoru etoru, matakwa ihe a na-ekwu, kai nwee ike �igh �ota ihe nraranye p �utara.
�´
O b �ur �ukwan �u na �i ch �or �o ka e mee g �i bap-
tizim ma papa g �i na mama g�i agwa g �i
cheret �u? Ma elegh �i anya, ha ch �or �o ka
�i gh �otakwuo ot´u Onye Kra �ist kwes �ir �i isi
na-ebi nd �u. Elegharala okwu ha anya.Jiri oge ah �u mee ka enyi g �i na
Jehova b �u sikwuo ike.—1 Samuel 2:26.
aj �uj �u nd �i a na-aj �ukar �i banyere baptizim
307
�O b �ur �u na �i ch �or �o �ima ma`ı ruola ka e mee g �i baptizim,
t �ulee aj �uj �u nd �i a na ihe nd �i a e kwuru n’okpuru ebe a. Tupu
i dee az �iza g �i, buru �uz �o g �u �o amaokwu Akw �ukw �o Ns �o nd �i e de-
p �utara.
Olee �uz �o nd �i i si egosi ugbu a na �i t �ukwas �ir �i Jehova obi?—Ab �u �Oma 71:5.
ı..................................................................................................
..................................................................................................
Olee ot´u i sirila gosi na �i z �u �ola ikike ngh �ota g �i �imata ihe d �i
iche n’ihe ziri ezi na ihe na-ezigh �i ezi?—Nd �i Hibru 5:14.
..................................................................................................
..................................................................................................
Ugboro ole ka �i na-ekpe ekpere? ..............................................
�`I na-akp �o okwu aha mgbe �i na-ekpe ekpere? G �in �i ka ekpere g �ina-egosi banyere �ih �unanya �i h �ur �u Jehova?—Ab �u �Oma 17:6.
..................................................................................................
..................................................................................................
N’ebe a, dee ihe mgbaru �os �o �i ch �or �o iset �ip �u n’ihe banyereekpere.
..................................................................................................
..................................................................................................
�`I na-am �uchi Ba �ib �ul anya?—J �osh �ua 1:8.
..................................................................................................
G �in �i ka �i na-am �u mgbe �i na-am �u ihe?
..................................................................................................
..................................................................................................
�`ı na-eche echiche ka e mee g �i baptizim?
308 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
N’ebe a, dee ihe mgbaru �os �o �i ch �or �o iset �ip �u n’ihe banyere�om �um �u Ba �ib �ul g �i.
..................................................................................................
�`I na-ar �up �uta ihe n’ozi g �i? (Ihe at �u:
`I nwere ike �ik �owara nd �i �oz �o ozizi nd �i
b �´u isi na Ba �ib �ul? �
`I na-aga eletaghachi nd �i nwere mmas �i? �
`I na-agbal �i ka i duzie
�om �um �u Ba �ib �ul n’ �ul �o nd �i mmad �u?) O Ee O Ee e
�`I na-aga ozi �oma �o b �ur �ugod �i na papa g �i na mama g �i agagh �i?— �Or �u 5:42. O Ee O Ee e
N’ebe a, dee ihe mgbaru �os �o �i ch �or �o iset �ip �u n’ihe banyere ozi�oma.—2 Timoti 2:15.
..................................................................................................
..................................................................................................
�`I na-agachi �om �um �u ihe Nd �i Kra �ist anya, ka �
`ı na-aga mgbe
�o dabara?—Nd �i Hibru 10:25.
..................................................................................................
Olee �uz �o nd �i �i na-esi ekere`ok
`e n’ �om �um �u ihe?
..................................................................................................
�`I na-aga �om �um �u ihe mgbe papa g �i na mama g �i na-agagh �i(ma ha kwe g �i gaa)? O Ee O Ee e`I nwere ike ikwu n’ezie na ime uche Chineke na-at �o g �i �ut �o?—Ab �u �Oma 40:8. O Ee O Ee e`I nwere ike inye ihe at �u �uf �od �u mgbe �i j �ur �u ime ihe �um �uaka ibeg �i ch �or �o ka i mee?—Nd �i Rom 12:2.
..................................................................................................
G �in �i ka �i ch �or �o ime ka �ih �unanya �i h �ur �u Jehova sikwuo ike?—Jud 20, 21.
..................................................................................................
�`I ga na-efe Jehova �o b �ur �ugod �i na papa g �i na mama g �i nakwand �i enyi g �i akw �us �i ife ya?—Matiu 10:36, 37. O Ee O Ee e
Baptizim Ga-agbanwe Nd �u G �i
Ime baptizim ga-eme ka �i gbanweend �u g �i, meekwa ka i nweta �ot �ut �u ng �o-zi. Ma, �o b �u nnukwu �or �u, ya b �u, ime ihe�i gwara Jehova mgbe ah �u �i na-arara onwe
g �i nye ya.
�`I ch �or �o �irara onwe g �i nye Jehova?
�O b �ur �u ot´u ah �u, i kwes �ir �i inwe obi �ut �o.
�I ga-enweta ihe`ugw
`u na-enwegh �i at �u, nke
b �´u iji obi g �i dum na-ejere Jehova ozi nakwa ibi nd �u
gosiri na �i rarala onwe g �i nye ya n’ezie.—Matiu 22:36, 37.
( �O malitere na peeji nke 306)
D�i ka al �umdi na nwunye,baptizim na-agbanwe nd �ummad �u—e kwes�igh�i iji yagwurie egwu
N’ISIOKWU ANY �I �OZ �O M �uta ot´
u �i ga-esi eset �ip �u ihe mgbaru �os �oga-eme ka i jiri nd �u g �i mee ihe bara uru.
310 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
˘ G �in �i mere baptizim ji d �i ezigbo mkpa?
˘ G �in �i nwere ike ime ka e mee nwatak �ir �i baptizim ok´e
ngwa ngwa?
˘ G �in �i nwere ike ime ka nwatak �ir �i j �u �irara onwe yanye Chineke, ka e mee ya baptizim?
G �IN �I KA I CHERE?
KA E were ya na �i ch �or �o isin’ebe i bi gaa obodo d �i ezigbo anya. Ma elegh �i anya, �i ga-aj �u nd �i ma �uz �o ot
´u �i ga-esi aga ebe ah �u. E nwere ike iji
ya t �unyere ime at �umat �u maka �od �inihu g �i. Otu nwa oko-rob �ia aha ya b �u Michael, b �
´u onye na-ar �u �or �u n’otu alaka
�ul �o �or �u Nd �i`am
`a Jehova, kwuru, s �i: “Ihe i nwere �ih �or �o juru
eju.” Olee ot´u �i ga-esi mara nke �i ga-ah �or �o n’ime ha nii-
le? Michael kwuru, s �i: “ �O dabeere n’ihe �i ch �or �o iji nd �u g �ieme.”
Were ya na ihe mgbaru �os �o g �i b �u otu ebe �i ch �or �o �iga.�O b �ur �u na �i n �o nn �o �o na-agaghar �i, �o d �i ka �i gagh �i eru ebe
ah �u �i ch �or �o �iga. �O b �ur �u na �i magh �i �uz �o, �o ka mma ka �i j �u �ond �i ma �uz �o ebe i kwes �ir �i isi. Ot
´u ah �u ka �i ga-esi eme ihe
Ilu 4:26 d �ur �u g �i �od �u ka i mee. �O s �ir �i: “Mee ka �uz �o nke�ukw �u g �i na-aga d �i lar �i �i.” Ot
´u Ba �ib �ul �oz �o (b �
´u Contempo-
rary English Version) si s �ughar �ia ya b �u: “Mara ebe �i na-aga.”
38
G�in�i ka m ga-ejind �u m eme?
“Mgbe mb �u, anagh �i m echegbuonwe m banyere �od �inihu. Ma,mgbe m g �uchawara akw �ukw �o,ach �op �utara m na o ruwelamgbe m ga-ama ihe �uwana-ak �o, mgbe m ga na-ar �u�or �u, na-akw �ur �u onwe m�ugw �o niile.”—Alex.
G �in �i ka m ga-eji nd �u m eme? 311
N’af �o nd �i na-ab �ian’ihu, �i ga-ekpebi �ot �u-t �u ihe d �i mkpa banyereofufe �i na-efe Chineke,�or �u �i ga-ar �u, onye �i ga-al �u, ezin �ul �o g �i, na ihe nd �i�oz �o. �O ga-ad �ir �i g �i mfe imeezi mkpebi ma �o b �ur �u nai buru �uz �o mara ihe �i ch �o-r �o. Ma mgbe �i na-ekpe-bi ihe �i ga-eji nd �u g �ieme, �o d �i otu ihe �i na-ekwes �igh �i ileghara anya.
“Cheta Onye Kere G �i”
�O b �ur �u na �i ch �or �o inwe obi �ut �o n’ezie, echefulaihe Eze S �ol �om �on maara ihekwuru. �O s �ir �i: “Cheta Onyekere g �i mgbe �i ka na-etoeto.” (Ekliziastis 12:1, Today’sEnglish Version) �O p �utara naihe kwes �ir �i iduzi �ud �i nd �u �i ga-ebi b �u �ich �o ime ihe d �i Chinekemma.
G �in �i mere o ji d �i mkpa kai kpebie ime ot
´u ah �u? Ba �ib �ul
kwuru n´a Mkpughe 4:11, s �i: “I kwes �ir �i ekwes �i, Jehova, b �
´u
Chineke any �i, �inata otuto na ns �op �ur �u na ike, n’ihi na �o b �ug �i kere ihe niile, �o b �ukwa n’ihi uche g �i ka ha ji d �ir �i, �o b �ukwaya mere e ji kee ha.” Ihe niile e kere eke n’eluigwe na �uwa
Iset �ip �u ihe mgbaru �os �o ga-emeka �i ghara imefus�i ike g �in’enwegh�i ebe i ji az �u aga
312 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
�Ok �u eletrik na-eme kaihe nd �i d �i ka redio na TVna-ar �u �or �u. Ot
´u ah �u ka
mm �u �o ns �o Chinekenwere ike ime ka �i r �u �oihe d �i ukwuu n’oziChineke.— �Or �u 1:8.
�`I MA NA . . .?
kwes �ir �i ikele Onye kere ha. �`I na-ekele Chineke maka ‘nd �u,
ume, na ihe niile’ o nyere g �i? ( �Or �u 17:25) �´
O nagh �i emet �ug �i n’obi iji ihe �o b �ula kelee Jehova Chineke maka ihe niileo nyere g �i?
�Ot �ut �u nd �i ntorob �ia b �´u Nd �i
`am
`a Jehova abanyela n’ozi
oge niile n’ihi na ha na-echeta Onye kere ha. Chee echichebanyere �uz �o d �i iche iche magburu onwe ha i nwere ike isijeere Chineke ozi.
Ozi �is �u �uz �o. Nd �i �os �u �uz �o oge niile na-eji oge buru ibueje ozi �oma. �Oz �uz �u na ah �umah �u ha na-enweta na-eme kaha na-enwekwu nk
`a n’ �ik �uzi Ba �ib �ul.
Ije ozi n’ebe e nwere mkpa ka ukwuu. �Uf �od �u nd �i na-akwaga n’ebe e nwere mkpa ka ukwuu maka nd �i nkwusaAlaeze. Nd �i �oz �o na-am �u as �us �u �oz �o ma na-eje ozi n’ �ogbak �od �i nso na-as �u as �us �u mba �oz �o ma �o b �ukwan �u kwaga mba�oz �o.�
Ozi ala �oz �o. A na-enye nd �i �os �u �uz �o ruru eru, nd �iah �
´u gbasiri ike, �oz �uz �u ije ozi
n´a mba �oz �o. Nd �i ozi ala �oz �o
na-enwe obi �ut �o na �o˙n �u n
´a
nd �u ha.Ozi Betel. Nd �i ezin �ul �o Be-
tel na-eje ozi n’alaka �ul �o�or �u Nd �i
`am
`a Jehova. N
´a mba
� G �u �o igbe d �i na peeji nke164.
‘‘ Ana m eji papa m na mama m eme �on �u.Otu ha si an �u �ok �u n’obi mgbe niile n’ozi�oma, otu ha si edi ihe isi ike, na ume hagbara m �ibanye n’ozi oge niile, nyeere mezigbo aka.
’’—Jarrod
G �in �i ka m ga-eji nd �u m eme? 313
G �i na nd �i jerela ozi ogeniile ruo �ot �ut �u af �o kwur �itaokwu. Ch �op �uta ihe mereha ji kpebie ije ozi ogeniile nakwa ng �ozi nd �i hanwetara.
ND �UM �OD �U �
314 nd �i na-eto eto na-aj �u, s �i
Kanye akara n’ihe mgbaru �os �o nd �i �i ch �or �o iset �ip �u. N’ebend �i a na-edegh �i ihe, dee ihe �i ga-emeli ma �o b �ukwan �u ihemgbaru �os �o nd �i �oz �o.
N’ozi �OmaıO Itinyekwu oge n’ozi �oma ka o ruo awa ...................... n’ �onwa
O Itinye akw �ukw �o ............. kwa �onwa
O �Ig �u Ba �ib �ul mgbe m na-agwa nd �i �oz �o ihe m kweere
O Ime nletaghachi ............ kwa �onwa
O �Imalitere mmad �u �om �um �u Ba �ib �ul
Ihe mgbaru �os �o nd �i �oz �o: ...........................................................
..............................................................................................
N’ �im �u Ihe
O �Ig �u peeji ........................ na Ba �ib �ul kwa �ub �och �i
O �Ikwadebe �om �um �u ihe niile a na-enwe kwa izu
O Ime nch �onch �o n’isiokwu Ba �ib �ul nd �i a:
..............................................................................................
..............................................................................................
N’ �ogbak �o
O �O d �ikar �ia ala, �iza otu aj �uj �u n’ �om �um �u ihe �o b �ula
O �Igakwuru onye torola eto m ch �or �o �imatakwu ka m �u na yakwur �ita okwu
O Ileta onye �ogbak �o any �i merela agadi ma �o b �u onye na-ar �ia�or �ia
Ihe nd �i �oz �o: ...............................................................................
Akara �Ub �och �i Taa ...............................
�Onwa isii gachaa, t �uleghachi ihe i dere, ch �op �uta ma`ı rukwara ihe mgbaru �os �o nd�i ah �u i dere. Gbanwee ha ma�o b �u tinye nd�i �oz �o.
ihe mgbaru �os �o m
�uf �od �u, ha na-ebi akw �ukw �o nd �i e ji am �u Ba �ib �ul ma na-ebu-gara ha �ogbak �o d �i iche iche.
Ije ozi na mba nd �i �oz �o. Nd �i na-eje ozi n´a mba �oz �o na-
aga ar �u �Ul �o Nzuk �o Alaeze, �Ul �o Mgbak �o, na alaka �ul �o �or �ud �i iche iche.
�Ul �o Akw �ukw �o �Oz �uz �u Nd �i Ozi. Nd �i na-aga �ul �o akw �u-kw �o a b �u nd �i okenye na nd �i ohu na-eje ozi ruru eru, b �
´u nd �i
na-al �ubegh �i nwaany �i. A na-ak �uziri ha ot´u e si ahazi �ogbak �o
na ot´u e si ekwu okwu n’ihu �oha. A na-eziga �uf �od �u nd �i g �u-
chara akw �ukw �o n’ �ul �o akw �ukw �o a n´a mba �oz �o.
Kpebie Ihe �I Ga-eme
Ozi oge niile b �u ezigbo ihe mgbaru �os �o nke na-eme kammad �u nweta �ot �ut �u ng �ozi. Ma e kwes �ir �i ibu �uz �o chebaraya echiche. D �i ka ihe at �u, j �u �o onwe g �i, s �i, ‘Olee aka �or �um nwere m ga-eji na-enyere onwe m aka?’
Otu nwa agb �ogh �o aha ya b �u Kellyset �ip �ur �u ihe mgbaru �os �o �ib �u �os �u �uz �o.N’ihi ya, o kpebiri �ud �i �or �u ego �o ga-ar �u. O kwuru, s �i: “Ekpebiri m �ir �u �or �uga-eme ka m na-egbo mkpa m mana-eje ozi m.”
=“ ‘Nwaleen �u m . . . ,’ ka Jehova
nke �us �u �u nd �i agha kwuru, ‘ma´
m gagh �iemeghe �on �u �uz �o mmiri nke eluigwe wee
w �usa unu ng �ozi ruo mgbe �o na-ad �igh �iihe ga-ak �o unu.’ ”—Malaka �i 3:10.
˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙
�I ch �o �o �im �uta ihe nd�i �oz �o, lee DVD b �´
u“Young People Ask—What Will I Do
With My Life?” E nwere ya n’ihekar�ir �i as �us �u iri at �o.
Kelly banyere �ul �o akw �ukw �o d �i elu nke na-ak �uzi ihe�om �um �u �or �u aka. O nyeere ya aka iru ihe mgbaru �os �o ah �uo set �ip �ur �u. Kelly kwuru, s �i: “Ozi oge niile b �u �or �u m ch �or �o�ir �u. O nwegh �i ihe �oz �o d �i m �u mkpa kar �ia ya.” Obi d �i Kelly�ut �o n’ihi ihe a o kpebiri. O kwuru, s �i: “Echegh �i m na �o d �iihe �oz �o m gaara ekpebi ime ga-aka nke a mma.”
J �u �o Aj �uj �u
�O b �ur �u na �i magh �i �uz �o ebe �i na-aga, �i gat �u, i kwes �ir �i �ij �uaj �uj �u. I nwere ike ime ot
´u ah �u mgbe �i na-ekpebi ihe �i ga-
eme n’ �od �inihu. J �u �o nd �i �oz �o ihe ha chere. Ilu 20:18 kwuru,s �i: “A na-eji nd �um �od �u eme ka at �umat �u guzosie ike.”
Papa g �i na mama g �i nwere ike inye g �i nd �um �od �u. MaNd �i Kra �ist nd �i �oz �o tozuru ok
`e nwekwara ike inye g �i nd �u-
m �od �u, ya b �u, nd �i nd �u ha gosiri na ha nwere amamihe Chi-
Ka m nwee ike inwetakwu obi �ut �o n’ozi �oma, onye m �u na yaga-ekwur �ita okwu b �u
..........................................................................................................................
Ihe m ch �or �o �ij �u papa m ma �o b �u mama m banyereokwu a b �u
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
ihe m ga-eme!
ı
neke. E nwere otu nwa okorob �ia d �i af �o iri ab �u �o na asaa na-ar �u �or �u na Betel. Aha ya b �u Roberto. �O t �ur �u aro, s �i: “Ch �o �ond �i toro eto na-eset �ip �u ezi ihe nlereanya n’ �ogbak �o unu ma�o b �u n’ �ogbak �o nd �i d �i nso.”
Kar �ia onye �o b �ula �oz �o, Jehova Chineke ch �or �o inyere g �iaka ka i kpebie iji nd �u g �i mee ihe ga-eme ka i nwee obi �ut �ona-enwegh �i at �u. N’ihi ya, r �i �o ya ka o nyere g �i aka ‘ �in �ogi-de na-agh �ota ihe b �
´u uche ya’ banyere �od �inihu g �i. (Nd �i Efe-
s �os 5:17) N’ihe niile �i na-eme n´a nd �u, soro nd �um �od �u ah �u
d �i n’Ilu 3:5, 6, nke s �ir �i: “Jiri obi g �i dum t �ukwas �i Jehovaobi, adaberekwala n
´a ngh �ota g �i. N’ �uz �o g �i niile, mara ya, ya
onwe ya ga-emekwa ka �uz �o g �i kw �ur �u �ot �o.”
G �in �i ka m ga-eji nd �u m eme? 317
˘ Olee ihe nd �i �i ma eme?
˘ Olee ot´u �i ga-esi jiri ha na-eto Jehova?
˘ Olee �ud �i ozi oge niile a k �owara n’isiokwu a nkekacha amas �i g �i?
G �IN �I KA I CHERE?
Olee nsogbu nd �i nwere ike igbochi g �i iru ihe mgbaru �os �o g �in’ozi Chineke?
Olee ihe doro anya �i ga-eme iji merie nsogbu nd �i ah �u?
ebe m ga-ede ihe9UTO IME MM �U �O G�I
ı
318
ISIOKWU PEEJI
�`
O Ga-ab �u Ezigbo Di? 39
�`
O Ga-ab �u Ezigbo Nwunye? 40
G�in �i n’Ezie Na-eme ma E Mechaa? 49
Ihe M Ga-eme ma Nd�i �Ogb �o M Nyewe M Nsogbu 132-133
Ot´u M Ga-esi Na-emefu Ego M Kwa �Onwa 163
`M Kwes�ir �i �Ikwaga Mba �Oz �o? 164
G�i na Papa G�i na Mama G�i Kwur �ita Ya! 189
Na-ach�i Iwe G�i 221
�`I Na-eche Echiche Ka E Mee G�i Baptizim? 308-309
Ihe Mgbaru �Os �o M 314
ot´
u msiach �ota
ebe m dere ihe
E Nwere Isiokwu Nd �i �Oz �o n’ �Intanet!Gaa na www.jw.org
�I ch �or �o �im �utakwu banyere Ba �ib �ul?I nwere ike kp �ot �ur �u Nd �iama Jehova n’ebe ha
na-edebe ihe n’ �Intanet b �u www.jw.org.