ABN AMRO SectorScopelogistiek.nl.s3-eu-central-1.amazonaws.com/app/uploads/... · 2015-04-08 ·...
Transcript of ABN AMRO SectorScopelogistiek.nl.s3-eu-central-1.amazonaws.com/app/uploads/... · 2015-04-08 ·...
� Dal is in zicht, maar verschillen tussen sectoren zijn groot
� Chemie en metaal nog dit jaar in herstel
� Bouw en zijn toeleveranciers aan het begin van contractiefase
ABN AMRO SectorScope De positie van sectoren in hun cyclus
4e kwartaal 2009
ABN AMRO SectorScope
� �
Colofon De ABN AMRO SectorScope is een publicatie van ABN AMRO Sector Research in
samenwerking met Sector Advisory. Voor inhoudelijke vragen of opmerkingen kunt u contact
opnemen met Sector Research.
Auteurs
Jacques van de Wal (Hoofd Sector Research)
Casper Burgering
Eric Huliselan
Valentina Iván
Nadia Menkveld
Otto Schell
Thijs Pons
Eindredactie
Nadia Menkveld
Theo de Kort
Grafieken
Jarrod Leeds
Adresgegevens
ABN AMRO Bank NV
Policy & Portfolio Sector Research
Gustav Mahlerlaan 10
1082 PP Amsterdam
Postbus 283
1000 EA Amsterdam
Telefoon: 0900 – 0024 (EUR 0,10 per minuut)
Website: www.abnamro.nl/sectoren
E-mail: [email protected]
Disclaimer
De in deze publicatie neergelegde opvattingen zijn gebaseerd op door ABN AMRO
betrouwbaar geachte gegevens en informatie, die op zorgvuldige wijze in onze analyses en
prognoses zijn verwerkt. Noch ABN AMRO, noch functionarissen van de bank kunnen
aansprakelijk worden gesteld voor in deze publicatie eventueel aanwezige onjuistheden.
Tekst afgesloten per 22 september 2009
© ABN AMRO, september 2009
Deze publicatie is alleen bedoeld voor eigen gebruik. Verveelvoudiging en/of openbaarmaking
van deze publicatie is niet toegestaan, behalve indien hiervoor schriftelijk toestemming is
gekregen van ABN AMRO.
ABN AMRO SectorScope � �
Inhoudsopgave Pag.
Inleiding 1
Agrifood
� Voedingsmiddelenindustrie 3
Industrie
� Intermediaire goederen 4
� Investeringsgoederen 5
Bouw en Vastgoed
� Hout- en Bouwmaterialenindustrie 6
� Bouw 7
Retail
� Retail 8
� Autoretail 9
Horeca 10
Transport en Logistiek 11
Zakelijke dienstverlening 12
Appendix: Methodologie 13
ABN AMRO SectorScope � �
Ja, het dieptepunt is in zicht! … maar slechts een enkele sector zal omzetherstel laten zien in 2009
In de mix van signalen over de economie neemt de positieve toon de laatste tijd de overhand.
Uit de Verenigde Staten kwamen al in april van dit jaar de berichten over de veel aange-
haalde ‘green shoots’, maar het eerste tastbare bewijs van herstel werd opgetekend in Azië.
In het tweede kwartaal werd daar een flinke groei geboekt. Maar ook dichter bij huis wisten
Frankrijk en Duitsland in het tweede kwartaal alweer een kleine groei te laten zien. In
september gaf de OECD aan dat de meeste signalen weer de positieve kant op wijzen, wat
door de financiële pers werd aangehaald als min of meer het officiële einde van de crisis.
What´s next?
De crisis overwonnen en terug naar ‘business as usual’ dus? Nee, helaas is die conclusie
waarschijnlijk niet eens voorbarig maar gewoon onjuist. Met name over de mate en de duur-
zaamheid van het herstel is veel onzekerheid. Het herstel is immers voor een belangrijk deel
ingegeven door stimuleringsmaatregelen, en die houden een keer op. Consumenten houden
de hand op de knip en het bedrijfsleven is bezig om de schulden terug te brengen. De handel
in grondstoffen neemt weer toe doordat bedrijven hun te ver afgebouwde voorraden weer
aanvullen, niet omdat de finale vraag weer toeneemt. Verder is de financiële sector nog lang
niet op orde - met gevolgen voor de mate van kredietverlening - en een groot deel van de
problemen is niet opgelost maar verplaatst naar overheden. Die krijgen daarbij ook nog eens
veel minder belastingopbrengsten, zodat de koopkracht van de burger via een onvermijdelijke
lastenverhoging zal worden getroffen.
Dat alles betekent dat we niet snel kunnen terugkeren naar de economie van voor de crisis.
Wat wel met behoorlijke zekerheid kan worden gezegd, is dat door adequaat ingrijpen van
overheden en centrale banken een complete meltdown van het systeem en daarmee een
nieuwe ‘Grote Depressie’ is voorkomen. Dat had ook zomaar anders gekund...
Inkoopmanagersindex september: stabilisatie Nederlandse productiesector
De inkoopmanagersindex van producenten haalde in september een waarde van precies 50,
wat neerkomt op een stabilisatie van de productiesector. In augustus werd praktisch dezelfde
waarde opgetekend, van een verdere verbetering was in september dus geen sprake. Binnen
de industrie zijn het de exportorders die toenemen; de orders uit het binnenland doen het
minder. Dit komt bijvoorbeeld door de afnemende vraag vanuit de bouw. De enige die lijken te
profiteren van het herstel dat elders in de wereld wel valt te bespeuren (voornamelijk Azië),
zijn exporterende bedrijven van grondstoffen en halffabrikaten. Opvallend is dat producenten
in Nederland in tegenstelling tot collega’s in het buitenland nog niet toe zijn aan het weer
opbouwen van voorraden. Uit het onderzoek onder inkoopmanagers van september komt
naar voren dat er met het oog op kostenbeheersing de voorraden nog verder zijn afgebouwd.
De statistieken geven het nog niet aan - die lopen immers een paar maanden achter - maar
uit de laatste twee waarden van de inkoopmanagersindex kunnen we wel concluderen dat het
dal nabij moet zijn. Maar omdat de industrie - afhankelijk van de sector - in het afgelopen jaar
20-30% van de productiewaarde heeft ingeleverd en er geen tekenen zijn van een snel
herstel, betekent dit wel stabilisatie op een laag niveau. Herstel naar niveau’s van voor de
crisis zou wel eens lang kunnen duren.
Inleiding
Jacques van de Wal + 31 20 628 0499
1
ABN AMRO SectorScope � �
ABN AMRO SectorScope: alleen Intermediaire goederen komt in 2009 uit dal
De effecten van de crisis op het bedrijfsleven zijn niet bepaald gelijk verdeeld over sectoren.
Ook de verwachtingen over wanneer het dal wordt bereikt en het herstel kan worden ingezet
verschilt sterk per sector. Om daar zicht op te geven heeft Sector Research deze ABN AMRO
SectorScope ontwikkeld.
In de Sectorscope wordt voor een tiental sectoren de huidige positie en verwachtingen voor
ultimo 2009 grafisch weergegeven, zie onderstaande grafiek. Omdat er binnen sectoren ook
grote verschillen kunnen zijn tussen branches, wordt in het vervolg van dit rapport op alle tien
de sectoren nader ingezoomd. In de appendix is een uitgebreide (technische) achtergrond
over de totstandkoming van de SectorScope opgenomen.
ABN AMRO Sectorscope september 20091
Zoals in de ABN AMRO SectorScope is weergegeven, bevinden alle sectoren zich in het
kwadrant Contractie. De Bouw is de sector die hier het laatst in terecht is gekomen. Daar is
immers een orderboek af te werken. Helaas betekent dit ook dat onze verwachting (weer-
gegeven door het pijltje) voor de positie van de Bouw - net als van toeleverancier Hout- en
bouwmaterialen - de rest van het jaar zal verslechteren. De subsectoren Intermediaire goede-
ren (chemie, metaal, rubber en kunststof) en Investeringsgoederen werden eind 2008
geconfronteerd met een acute kopersstaking. Deze sectoren zijn cyclisch van aard, maar de
terugval in omzet was hier historisch ongekend. De verwachting is dat Intermediaire goederen
als enige sector voor het einde van dit jaar in de herstelfase zal belanden. Voor Investerings-
goederen zal dat moeilijker zijn, onder andere vanwege de staat waarin de financiële sector
zich bevindt, maar voornamelijk omdat de economische situatie nog niet erg geschikt lijkt voor
uitbreidingsinvesteringen. De sectoren Transport en Logistiek en Autoretail zijn na Inter-
mediaire goederen en Investeringsgoederen het zwaarst getroffen door de crisis. Beide
sectoren zien wij (net) niet de herstelfase bereiken voor het eind van het jaar, maar vooral bij
Transport en Logistiek zal de sprong richting herstel (lengte pijl) heel fors zijn. De sectoren
Retail, Horeca en de Voedings- en Genotmiddelenindustrie zijn niet zeer cyclisch van aard en
hebben te maken met een relatief mild effect van de crisis, maar de verschillen tussen
branches binnen sectoren zijn groot. Waar bijvoorbeeld binnen Retail de supermarkten het
relatief goed doen, hebben woonzaken met een zeer sterke terugval te maken.
In de volgende hoofdstukken wordt op een tiental sectoren nader ingezoomd.
1 De ABN AMRO SectorScope is ontwikkeld naar analogie van de conjunctuurklok van het
Centraal Bureau voor de Statistiek. Voor meer details, zie appendix. 2
ABN AMRO SectorScope � �
Export van groot belang
Hoewel de voedingsmiddelenindustrie bekend staat als een relatief weinig conjunctuur-
gevoelige branche, ondervindt zij ook de gevolgen van de economische neergang.
Tussen april 2007 en begin 2008 is de omzet met dubbele cijfers gegroeid. Hierna is de
daling van de cyclus ingezet. Begin 2009 is de omzetontwikkeling van de branche
onder de lange termijn trend terecht gekomen. Iedere maand in 2009 zijn de groeicijfers
negatief, vooral door het teruglopen van de export. De exportontwikkeling is van groot
belang voor de branche. De laatste cyclus in de branche heeft 6 jaar geduurd. Hierbij is
de omzetontwikkeling 4 jaar lager geweest dan de lange termijn trend. De omzetontwik-
keling van de branche ligt nu nog boven het laagste punt van de vorige cyclus.
Sectorscope – Voedingsmiddelenindustrie
Nog geen herstel
De voedingsmiddelenindustrie bevindt zich samen met de onderliggende branches
vlees- en zuivelindustrie en de overige voedingsmiddelenindustrie in het Contractie-
kwadrant van de sectorscope. De drankenindustrie verkeert in het kwadrant Teruggang.
De vlees- en zuivelindustrie zit sinds december 2008 onder de lange termijn omzet-
trend. Deze branche heeft last van de afname van de export naar het Verenigd Konink-
rijk en naar Rusland en van vraaguitval op de wereldzuivelmarkt. De zuivelprijzen zijn
hierdoor sterk gedaald. De omzet van de vlees- en zuivelindustrie zal in de tweede helft
van 2009 nog geen herstel vertonen. In de zuivelsector hangen nog grote voorraden
boven de markt die in het kader van de interventieregeling in de EU zijn opgebouwd,
terwijl de export naar het Verenigd Koninkrijk en naar Rusland nog geen herstel
vertoont. De drankenindustrie ligt de afgelopen maanden fractioneel boven de lange
termijn omzettrend. De omzetontwikkeling in het 2e halfjaar van 2009 is sterk afhanke-
lijk van de weersomstandigheden. Bij mooi weer worden er meer dranken geconsu-
meerd. De omzetontwikkeling van de overige voedingsmiddelenindustrie is in 2007 en
de eerste 9 maanden van 2008 goed geweest. Sinds oktober 2008 neemt de omzet
(j-o-j) maandelijks af (m.u.v. december 2008). Deze daling wordt mede veroorzaakt
doordat de export naar een aantal landen onder druk staat en door een verschuiving
naar goedkopere, minder voorbewerkte producten. De economische ontwikkelingen en
de sterkere concurrentie in de detailhandel geven in de tweede helft van 2009 nog geen
reden tot herstel.
Agrifood
Voedingsmiddelenindustrie
*gecorrigeerd, zie appendix
00 01 02 03 04 05 06 07 08 09
trend
cyclus*
Thijs Pons + 31 20 628 6437
3
ABN AMRO SectorScope � �
*gecorrigeerd, zie appendix
Als één van eerste branches gebeten door crisis
De cyclus van de branche intermediaire goederen loopt voor op de cycli van andere
sectoren. Dit heeft te maken met het feit dat deze branche zich aan het begin van de
waardeketen bevindt en voorraadbewegingen verderop in de keten naar boven toe in
steeds sterkere mate worden doorgegeven. Vanwege deze dynamiek en de financiële
en daaropvolgende economische crisis dook deze branche als één van de eerste in
oktober 2008 onder zijn eigen trend. Dit werd voorafgegaan door een sterk stagnerende
omzetgroei vanaf medio 2008. Overigens begon de omzetgroei reeds in 2007 te stag-
neren, hetgeen zijn vroegcyclische karakter bevestigt. Vanaf oktober 2008 laat de
omzet maandelijks een extreme krimp zien. Daardoor zit deze branche inmiddels zeer
ver onder zijn eigen trend.
Als eerste naar herstelfase
De branche intermediaire goederen en de drie onderliggende branches zaten medio
2009 in het meest negatieve kwadrant, die van Contractie. De belangrijkste oorzaak
was de inzakkende vraag naar nieuwbouw, transportmiddelen, consumentenelektronica
en machines sinds oktober 2008. Binnen dit kwadrant neemt de rubber- en kunststof-
verwerkende industrie de meest gunstige positie in. Dit is niet uitzonderlijk omdat de
cyclus van deze branche historisch gezien een veel vlakker verloop kent dan die van de
twee andere branches. Hoewel de rubber- en kunststofverwerkende industrie als eerste
door zijn eigen trend brak in augustus 2008, heeft deze branche nadien een minder
sterk stagnerende omzetverloop getoond dan de twee andere branches. Zo nam van
september 2008 tot juni 2009 de omzet van deze branche maandelijks gemiddeld met
14% (j-o-j) af en die van de metaal- en chemische industrie met 25% respectievelijk
18%.
Er zijn signalen dat de branche intermediaire goederen het dal van zijn cyclus nadert.
Zo zijn ondernemers positief gestemd over de verwachte productie. Daarnaast lijkt het
proces van voorraadafbouw bij de afnemers, uitgezonderd bij de automotive industrie,
tot stilstand te komen. Naar verwachting zal met het herstel van voorraadvorming in de
lagere geledingen van de productieketen de branche eind 2009 in het kwadrant Herstel
zitten.
Sectorscope – Intermediaire goederen
Industrie
Intermediaire goederen
00 01 02 03 04 05 06 07 08 09
trend
cyclus*
Eric Huliselan + 31 20 628 2138
4
ABN AMRO Sectorscope � �
*gecorrigeerd, zie appendix
Omzet sinds november 2008 extreem gedaald
Bij de eerste signalen van economische krimp bezuinigen bedrijven relatief snel op de
aanschaf van investeringsgoederen zoals machines en trucks. Samen met inter-
mediaire goederen (o.m. chemie) en personenauto’s is het een vroegcyclische sector.
Ook is het één van de meest cyclische sectoren. Nog voor de kredietcrisis vlakte de
omzetgroei van de orderontvangsten al af. Sinds het eerste kwartaal van 2008 nemen
de orderontvangsten zelfs voortdurend af. Vanwege de doorlooptijden duurde het even
voordat dit flink doorwerkte in de omzet. Niettemin dook de brancheomzet al in oktober
2008 onder zijn eigen trendlijn. Daarna begint de omzet van de branche in een extreem
hoog tempo te dalen: gemiddeld met bijna 27% per maand (j-o-j). Hierdoor is de
branche medio 2009 ook historisch gezien zeer ver onder zijn eigen trend gezakt.
Sectorscope – Investeringsgoederen
Herstel zit er dit jaar niet in
De sectorscope laat zien dat de investeringsgoederenindustrie en de onderliggende
branches zich in het kwadrant Contractie bevinden. In moeilijke economische tijden is
een beslissing om alleen de hoognodige vervangings-investeringen te plegen, af te zien
van uitbreidingsinvesteringen of orders in te trekken, zo genomen. De machine-industrie
zag al in de eerste helft van 2008 de effecten daarvan duidelijk terug in het omzet-
verloop. Bij transportmiddelen was dit pas in de tweede helft van 2008 het geval. De
transportmiddelen- industrie was echter medio 2009 verder van zijn trend verwijderd.
Een belangrijke reden hiervan is dat de omzet van deze branche sinds het begin van dit
jaar in een veel sneller tempo onderuit is gegaan. Terwijl de omzet van de machine-
industrie maandelijks met gemiddeld 24 % (j-o-j) afnam, daalde de omzet van de trans-
portmiddelenindustrie per maand met gemiddeld 36% (j-o-j).
Ondernemers in de branche zijn recentelijk minder negatief geworden over de
verwachte productie voor de komende drie maanden. Wel is men nog zeer negatief
gestemd over de orderpositie. Dit geldt in zeer sterke mate voor de transportmiddelen-
industrie. Verder biedt de ontwikkeling van de bezettingsgraad binnen de totale
industrie en het transportwezen weinig ruimte voor een herstel van de vraag. Per saldo
zal de vraag naar investeringsgoederen tot eind 2009 blijven afnemen, zij het in een
trager tempo dan in de eerste helft van 2009. Hierdoor zal de sector richting zijn trend
opschuiven, maar nog steeds binnen het kwadrant Contractie blijven.
Industrie
Investeringsgoederen
00 01 02 03 04 05 06 07 08 09
trend
cyclus*
Eric Huliselan + 31 20 628 2138
5
ABN AMRO SectorScope � �
Bouw en Vastgoed
Hout- en Bouwmaterialenindustrie
*gecorrigeerd, zie appendix
Branche bevindt zich in zwaar weer
De hout- en bouwmaterialenindustrie is vanzelfsprekend nauw verweven met de
bouwsector. Omdat de hout- en bouwmaterialenindustrie zich eerder in de distributie-
kolom bevindt, loopt haar cyclus voor op de bouwcyclus. Versnelde voorraad afbouw in
de keten op basis van verwachtingen over het bouwvolume, versterkt dit mechanisme.
Vanwege de bouwmalaise daalde de omzet met gemiddeld 9% per maand (j-o-j) in de
periode oktober 2008 - juli 2009. Er zijn sterke verschillen tussen de onderliggende
branches. De houtindustrie kreeg in mei 2008 al te maken met negatieve omzetcijfers,
terwijl in de bouwmaterialenindustrie pas in november 2008 sprake was van een
duidelijke omzetdaling. De hout- en bouwmaterialenindustrie dook uiteindelijk in
oktober 2008 onder zijn lange termijn trend (de bouw pas in mei 2009) en zat medio
2009 ver onder zijn trend en het laatste dieptepunt.
Sectorscope – Hout- en Bouwmaterialenindustrie
Het ergste moet nog komen
Als gevolg van de negatieve omzetontwikkeling bevonden de hout- en
bouwmaterialenindustrie en de twee onderliggende branches zich medio 2009 in het
kwadrant Contractie. De houtindustrie zit veel verder onder zijn trend dan de bouw-
materialenindustrie. Dit komt doordat de omzet van de houtindustrie al sinds begin
2008 onder druk staat als gevolg van dalende prijzen. Prijzen daalden vanwege een
sterk afnemende vraag naar hout op de wereldmarkt. Vervolgens nam ook nog de
vraag vanuit de bouwsector sinds het eerste kwartaal van 2009 af, waardoor de
volumes krompen. De omzet in de bouwmaterialenindustrie daarentegen, begon pas in
het laatste kwartaal van 2008 te dalen als gevolg van de afnemende activiteit in de
burgerlijke en utiliteitsbouw. Doordat de bouwmaterialenindustrie later werd getroffen
door de bouwcrisis, bevindt deze branche zich minder ver onder zijn lange termijn
trend dan de houtindustrie.
ABN AMRO verwacht dat de hout- en bouwmaterialenindustrie eind 2009 nog verder
onder zijn lange termijn trend zal zijn gezakt als gevolg van de verder dalende
productie in de burgerlijke en utiliteitsbouw, waaraan de branche tweederde van zijn
productie afzet. In 2010 verwachten we dat de omzetdaling door afbouw van voorraden
in de keten ten einde komt. De omzetontwikkeling in de bouwmaterialenindustrie loopt
dan meer in lijn met die van de bouwsector. Vanwege de sombere vooruitzichten in de
bouw verwachten wij nog geen herstel in 2010.
00 01 02 03 04 05 06 07 08 09
trend
cyclus*
Otto Schell + 31 20 383 2694
6
ABN AMRO SectorScope � �
*gecorrigeerd, zie appendix
Periode van krimp is aangebroken
Vanwege lange doorlooptijden behoort de bouw tot de laatcyclische sectoren. Hierdoor
vlakt de omzetgroei pas vanaf medio 2008 af. In vier maanden uit de eerste helft van
2009 was er sprake van een omzetafname. Al met al bereikte de sector in mei 2008
haar piek. In vergelijking met andere sectoren breekt de bouw uiteindelijk relatief laat
door zijn trendlijn; dit geschiedde in mei 2009. De neergaande lijn wordt vooral door
een krimp van de omzet in de burgerlijke en utiliteitsbouw (B&U) en installatiebranche
teweeggebracht, en dan vooral toegespitst op de nieuwbouw. Medio 2009 bevindt de
bouw zich net onder zijn trendlijn, waarmee de sector gunstig afsteekt ten opzichte van
de andere sectoren.
Sectorscope – Bouw
Nog een lange weg naar de bodem
In de sectorscope staan de totale bouwsector en zijn drie belangrijkste branches geplot.
Onderlinge verschillen in dynamiek bepalen de positie van de branches.
De marktomstandigheden in de B&U zijn behoorlijk verslechterd door de sterk gedaalde
investeringen in woningen en gebouwen als gevolg van de financiële crisis. De B&U
verslechterde de afgelopen perioden ten opzichte van de andere branches het meest.
Hierdoor is de branche in het kwadrant Contractie beland met een duidelijke positie
onder trend. De installatiebranche bevindt zich bovenin het kwadrant Contractie en
loopt daarmee achter op de cyclus van de B&U. Dit komt omdat installateurs later in het
bouwproces actief zijn. De grond-, weg- en waterbouw (GWW) bevindt zich medio 2009
nog in het kwadrant Expansie.
De GWW is lastig te vergelijken met de B&U en de installatiebranche omdat hij voor
een groot deel afhankelijk is van overheidsbudgetten. Deze zijn minder volatiel dan
investeringen door private partijen. Naar verwachting zal de omzet van de B&U en
installatiebranche een verdere stagnatie vertonen en zich eind 2009 verder van zijn
trendlijn bevinden. De GWW zal dan naar het kwadrant Teruggang gemigreerd zijn,
ervan uitgaande dat de overheid geen verdere en direct werkende stimuleringsmaat-
regelen zal nemen. Uiteindelijk zal de totale bouwsector eind 2009 dieper in het
kwadrant Contractie komen te liggen. Gelet op de sombere vooruitzichten voor 2010 is
daarmee het dal van de bouwcyclus nog niet bereikt.
Bouw en Vastgoed
Bouw
00 01 02 03 04 05 06 07 08 09
trend
cyclus*
Otto Schell + 31 20 383 2694
7
ABN AMRO SectorScope � �
*gecorrigeerd, zie appendix
Dieptepunt nog niet bereikt
Hiernaast is de cyclus van de sector retail weergegeven. Sinds februari 2009 heeft de
retail onafgebroken negatieve omzetcijfers (j-o-j) laten zien. In mei 2009 was de omzet-
daling (voorlopig) het grootst. Ten opzichte van dezelfde maand een jaar ervoor was de
omzet gedaald met 8,7%. De dalingen zijn voornamelijk te wijten aan een afname van
de volumes. Dit was anders in de vorige periode van krimp (2003-2005). Hier waren
zowel de prijzen als de volumes debet aan de omzetdalingen. De periode van jaar op
jaar omzetdalingen heeft in de vorige periode circa twee jaar geduurd. Voorlopig lijkt het
dieptepunt voor deze periode van krimp nog niet bereikt te zijn.
Sectorscope – Retail
Alle branches, behalve supermarkten in kwadrant Contractie
In bovenstaande sectorscope wordt een aantal branches in de sector retail uitgelicht.
Te zien is, dat het grootste gedeelte van de branches zich in het kwadrant Contractie
bevinden. Deze branches hebben dan ook al sinds medio 2008 te maken met afne-
mende omzetten. In 2009 is deze krimp verergerd met in sommige branches omzet-
dalingen van meer dan 10% (j-o-j). De grootste oorzaak van deze daling is de afge-
nomen koopbereidheid van consumenten. Door de recessie zijn mensen minder koop-
lustig geworden.
Enkel de omzet van de supermarkten bevindt nog boven zijn eigen lange termijn trend.
De supermarktbranche is dan ook minder conjunctuurgevoelig dan de duurzame
consumptiegoederen branches. Toch ontkomt hij niet helemaal aan de recessie; m-o-m
is er, sinds maart 2009, namelijk sprake van een krimp in de omzet. Voor de rest van
2009 zal de verhoogde concurrentie op het gebied van prijzen een grote rol gaan
spelen voor de omzet van de supermarkten.
De woonbranche bevindt zich het meest onder haar eigen trend. Deze branche heeft
voornamelijk last van de enorme daling van het aantal huizentransacties.
Voor de gehele retail verwacht ABN AMRO nog een verdere daling van de omzet in
2009. De werkloosheid zal dit jaar nog verder stijgen en hierdoor zal de consumptie
verder onder druk komen te staan. De snelheid waarmee dit gebeurt zal echter af-
nemen, waardoor de sector zich naar het dal beweegt. Dit dal zal eind 2009 nog net
niet bereikt zijn.
Retail
00 01 02 03 04 05 06 07 08 09
trend
cyclus*
Nadia Menkveld + 31 20 628 6441
8
ABN AMRO SectorScope � �
*gecorrigeerd, zie appendix
Ongekend sterke daling sinds eind 2008
De omzet in de autoretail was in de eerste helft van 2009 fors lager dan een jaar
eerder. De branche heeft rond 16% minder omgezet dan in de eerste helft van 2008.
De autoretail heeft sinds jaren niet meer met zo een sterke omzetdaling te maken
gehad. De omzet is erg gevoelig voor schommelingen in de economie. Als gevolg
hiervan daalde de omzet van de branche als één van de eersten diep onder de lange
termijn trend in het derde kwartaal van 2008. In de voorafgaande cycli waren de pieken
en dalen minder hevig wat de ernst van de huidige situatie illustreert. De segmenten
binnen deze branche worden in verschillende mate geraakt. Hoe meer afhankelijk de
omzet is van uitstelbare aankopen, hoe groter de klappen zijn die in een segment
vallen.
Sectorscope – Autoretail
De bodem is in zicht, het herstel nog niet
Alle segmenten in deze branche hebben te kampen met tegenvallende omzetten. Net
als in voorgaande kwartalen noteerden de auto-importeurs de sterkste omzetdaling en
bevinden zich het verst onder hun meerjarige trend. De afzet van nieuwe auto’s is
ingezakt en dit werkt rechtstreeks door in hun omzet. Autoservicebedrijven nemen
relatief de beste positie in binnen de branche. Hun omzet uit banden, ruiten, schade-
reparaties en dergelijke is minder afhankelijk van economische omstandigheden. Dit
segment realiseerde pas in het eerste kwartaal van 2009 haar eerste en ook vrij
beperkte omzetverlies in vijf jaar (-2%). De autohandel en -reparatie boekte daaren-
tegen voor het zesde achtereenvolgende kwartaal een omzetverlies. De omzet in de
eerste helft van 2009 viel ca. 15% lager uit dan in dezelfde periode een jaar eerder. De
handel en reparatie maakt zware tijden door. In de eerste helft van 2009 was het aantal
nieuw verkochte personenauto’s een kwart lager dan in dezelfde periode een jaar
daarvoor. Daarnaast drukt de verschuiving naar kleinere zuinige auto’s en de
krimpende occasionmarkt verder op de omzet. Onderhoud en onderdelenverkoop
geven nog enige bescherming tegen de omzetdaling, maar de sterke prijsconcurrentie
beperkt de omzet ook hieruit. De verkoop van auto’s blijft naar verwachting de komende
tijd nog zwaar onder druk. Hierdoor zou 2009 het slechtste autojaar van de afgelopen
40 jaar kunnen worden. Aangezien de omzetdaling in de autoretail al in het derde
kwartaal van 2008 was ingezet, verwachten wij een beperkte daling in het derde en
vierde kwartaal van 2009. Een herstel in verkoop en omzet zal echter langer op zich
laten wachten.
Retail
Autoretail
95 97 99 01 03 05 07 09
trend
cyclus*
Valentina Iván + 31 20 3 434 679
9
ABN AMRO SectorScope � �
*gecorrigeerd, zie appendix
Zwaar getroffen en door een diep dal
Bij economische tegenwind gaat het doorgaans slecht met deze sector. De beste-
dingen van consumenten in de horeca dalen. En dat blijkt ook uit de omzetcijfers: de
horeca zit sinds augustus 2008 in zwaar weer en wordt geconfronteerd met krimpende
omzetten in bijna alle branches. De sector heeft al vier kwartalen op rij te maken met
vraaguitval. De horecacyclus kent telkens een driejarige periode onder trend, gevolgd
door een driejarige periode boven trend. Alleen de laatste periode boven trend duurde
slechts vijf kwartalen en werd abrupt beëindigd. Bovendien zal het huidige dal aanzien-
lijk dieper komen te liggen dan de eerdere neergaande periodes. Enig herstel lijkt nog
ver weg en uit de ontwikkeling van de belangrijkste indicatoren zien we nog weinig
echte verbetering of lichtpuntjes op de korte termijn.
Sectorscope – Horeca
Vooruitzichten zijn nog somber en omzet blijft onder druk
In de sectorscope staan de vier horecabranches allemaal geplot in het meest
negatieve kwadrant. Dit is het kwadrant van Contractie, wat betekent dat elke
genoemde branche met een krimp in de omzet te maken heeft en dat de omzetontwik-
keling zich onder trend bevindt. Direct valt op dat de branche fastfood binnen dit
kwadrant een relatief gunstigere positie heeft ten opzichte van de overige drie horeca-
branches. Dit komt doordat de cyclus van fastfood in de laatste vier kwartalen een
vlakker verloop kent dan de cycli van hotels, restaurants en cafés. Ofwel, de dalen en
de pieken in deze periode bij fastfood zijn relatief minder diep en hoog dan die van
hotels, restaurants en cafés. De horeca als geheel is hard geraakt door vraaguitval. De
oorzaak van deze vraaguitval is het lage consumentenvertrouwen in de economie
waardoor de bestedingen van consumenten (zowel zakelijke als particuliere) sterk zijn
teruggelopen. Hotels worden relatief gezien het hardst getroffen. Vooral het hogere
segment hotels heeft last van vraaguitval door het wegblijven van de zakelijke gast.
Ook bij cafés is de vraaguitval hoog door onder meer het rookbeleid, waardoor relatief
meer gasten wegblijven. De omzet bij hotels en cafés nam in het tweede kwartaal van
2009 met resp. 10,4 en 9,0% af ten opzichte van een jaar eerder. Bij restaurants
daalde de omzet in dezelfde periode met 3,0%, terwijl bij fastfood de omzet nagenoeg
gelijk bleef (+0,1%). Ondanks dat horeca-ondernemers positief gestemd zijn over het
derde kwartaal van 2009, verwachten wij niet dat de sector nog dit jaar uit zijn benarde
positie zal komen. Wel zijn wij van mening dat de horeca voor het einde van het jaar
door zijn dieptepunt zal gaan en dat de positie in matrix licht verbetert. Sterke funda-
menten ontbreken echter om herstel nog dit jaar te verwachten.
Horeca
93 95 97 99 01 03 05 07 09
trend
cyclus*
Casper Burgering + 31 20 3 832 693
10
ABN AMRO SectorScope � �
*gecorrigeerd, zie appendix
In dubbele greep van recessie en overcapaciteit
De laatste beschikbare omzetcijfers van de sector Transport en Logistiek illustreren de
abrupte omzetdaling vanaf het derde kwartaal van 2008. Voorafgegaan door een
periode van bovengemiddelde groei van bijna vier jaar, dook de omzet van de sector
diep onder de lange termijn trend. Deze als vroegcyclisch beschouwde sector, is als
een van de eersten geraakt door de financiële crisis en de daaropvolgende recessie.
De impact van de economische ontwikkelingen op de transportsector is niet alleen snel
maar ook sterk. Hierdoor is deze sector ook in vergelijking met andere sectoren relatief
hard geraakt. Omdat de investeringscyclus in de sector achterloopt op de conjunctuur,
brak de periode van krimpende volumes tegelijk aan met een grootschalige uitbreiding
van capaciteit in alle branches met een instorting van tarieven als gevolg.
Sectorscope – Transport en Logistiek
De bodem is in zicht, geen herstel voor 2011
Alle geplotte branches van deze sector zitten in het kwadrant Contractie door hun
omzetontwikkeling die zich onder de lange termijn gemiddelde bevindt. Dit is het sterkst
merkbaar in het Luchtvervoer. Door de aard van de vervoerde goederen (vooral dure
consumptie- en hoogwaardige productiegoederen) en relatief hoge tarieven was lucht-
vervoer als eerste geraakt en heeft dan ook het meeste te lijden van de recessie. De
omzet is naar onze schatting in de eerste helft van 2009 met een kwart gedaald.
Zeevaart neemt, een omzetdaling van 15% ten spijt, de relatief gunstigste positie
binnen de sector in. Dit kan deels verklaard worden door de looptijd van contracten in
deze branche waardoor de omzetdaling pas later is ingezet vergeleken met de andere
branches. Anderzijds wijkt deze daling door de lagere lange termijn groeitrend in de
zeevaart minder af van de trend. Nederlandse reders zijn ook vooral actief in deel-
markten die relatief minder zijn geraakt. Binnenvaart, Wegvervoer en Dienstverlening
(incl. logistieke dienstverlening, op- en overslag) bevinden zich dicht bij elkaar. Alle drie
de branches kampen met overcapaciteit en lage tarieven. Er zijn echter deelmarkten
(e.g. vloeibare bulk, levensmiddelen en landbouwproducten) waar de omzet minder
hard terugloopt. Er zijn tekenen dat de vrachtenmarkten in het derde kwartaal van 2009
licht aantrekken, maar dit is grotendeels veroorzaakt door seizoensinvloeden en het
aanvullen van voorraden. De houdbaarheid van dit effect is hierdoor twijfelachtig.
ABN AMRO verwacht echter dat in de rest van 2009 de daling afvlakt en de sector het
dieptepunt van de cyclus nadert. In 2010 zal de omzet stabiliseren, het herstel zal nog
wat langer op zich laten wachten.
Transport en Logistiek
03 04 05 06 07 08 09
trend
cyclus*
Valentina Iván + 31 20 3 434 679
11
ABN AMRO SectorScope � �
*gecorrigeerd, zie appendix
Slechte marktomstandigheden leiden tot omzetverlies
Door de economische teruggang kampen sommige branches in de dienstensector met
fors omzetverlies, terwijl de branches die relatief conjunctuur ongevoelig zijn positieve
omzetcijfers realiseerden. Tot het derde kwartaal van 2008 zat de sector twee jaar lang
boven zijn normale trend, waarbij de piek in het tweede kwartaal van 2008 werd bereikt.
Daarna is het groeitempo van de omzet sterk gaan afzwakken. Hierdoor is de sector in
het eerste kwartaal van 2009 ver onder zijn eigen trend beland. Door de scherpe vraag-
uitval is het groeitempo sectorbreed geraakt, maar vooral uitzendbureaus, reclame-
bureaus en reisondernemingen kregen het zwaar te verduren. Desondanks blijft de
zakelijke dienstverlening een sector met relatief gunstige vooruitzichten. Het aanpas-
singsvermogen en de flexibiliteit van de sector is doorgaans hoog, waardoor veel
branches in staat zijn schokken op te vangen.
Sectorscope – Zakelijke dienstverlening
Malaise voor dienstensector nog niet voorbij
De totale zakelijke dienstverlening en de vijf meest relevante branches zijn in de
sectorscope grafisch weergegeven. Uit de figuur blijkt dat de branches zich momenteel
vooral in het kwadrant Contractie bevinden: de krimpfase (onder trend). Dit is vooral ten
gevolge van de vraaguitval die het economische klimaat voor de zakelijke dienst-
verlening heeft verslechterd. Van de vijf geplotte branches bevindt de uitzendbranche
zich verder onder trend dan de overige vier branches, waarbij de accountancy relatief
gunstig is gepositioneerd. De uitzendbranche heeft een vroegcyclisch karakter. Bij het
verslechterende economisch klimaat wordt deze branche vrijwel direct met vraaguitval
geconfronteerd. De rechtskundige dienstverlening presteert al drie kwartalen onder
trend, terwijl managementadviesbranche en accountancy zich resp. twee en één kwar-
taal onder trend bevinden. De omzet van de zakelijke dienstverlening als geheel heeft
in het tweede kwartaal van 2009 nog een bescheiden groei laten zien van 1,9%, maar
in het tweede kwartaal is dit omgeslagen in een omzetverlies van 4,2%. Uit de CBS-
conjunctuurtest blijkt dat ondernemers in de zakelijke dienstverlening nog niet het volle-
dige vertrouwen hebben in een snel herstel. Vooral op het gebied van werkgelegenheid
in de sector zijn de ondernemers pessimistisch. Wel zijn er signalen dat de sector zijn
dieptepunt nadert. De JPMorgan Global Services PMI toont aan dat de sector voor het
eerst sinds mei 2008 weer stabiliseerde en dat de bedrijvigheid sterker is toegenomen.
Ook uitzendbureaus beginnen langzaam uit hun benarde positie te komen. Per maand
krimpt deze branche nog wel, maar het tempo vermindert. Wij verwachten dat de posi-
tie van de dienstensector aan het einde van dit jaar verbeterd zal zijn t.o.v. zijn huidige
positie. Wij vinden het echter te vroeg voor de sector om dit jaar nog van herstel te
spreken.
Zakelijke dienstverlening
05 06 07 08 09
trend
cyclus*
Casper Burgering + 31 20 3 832 693
12
ABN AMRO SectorScope
� �
Appendix:
Methodologie
De sectorscope is gebaseerd op dezelfde “business cycle tracer” methodiek als de
conjunctuurklok van het CBS. Sector Research gebruikt de methodiek om voor elke sector
of branche de cyclus te bepalen en al deze cycli tegen elkaar af te zetten. Hieronder zullen
kort de stappen worden besproken die worden gevolgd om tot de sectorscope grafieken te
komen.
1. Sectoren en branches worden met elkaar vergeleken op basis van geïndexeerde omzet.
Er wordt gebruik gemaakt van maand- of kwartaalcijfers, maar maandcijfers genieten de
voorkeur. De gehele historie van een datareeks wordt gebruikt bij bepaling van de
conjunctuurcyclus van een sector of een branche.
40
60
80
100
120
140
160
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009Omzet
2. De geïndexeerde omzetreeksen worden gecorrigeerd voor seizoensinvloeden met behulp
van een door het US Census Bureau ontwikkelde computerprogramma, genaamd X12 Arima,
Dit programma is de standaard voor seizoenscorrectie.
40
60
80
100
120
140
160
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Omzet Omzet SA
3. Van de seizoengecorrigeerde omzetindex reeks wordt een gewogen gemiddelde
berekend, om ruis uit de data te filteren. Hiervoor wordt de Henderson gewogen gemiddelde
gebruikt. Voor maandcijfers wordt een gewogen gemiddelde over 23 perioden gebruikt en 7
perioden voor kwartaalcijfers.
40
60
80
100
120
140
160
2001 20022003 20042005 20062007 20082009
Omzet SA Henderson trend cycle
4. Voor elke datareeks wordt een lange termijn trend berekend met behulp van een
inflexibele Hodrick-Prescott filter. De Henderson gewogen gemiddelde dient hiervoor als
input. De Hodrick Prescott filter heeft een parameter instelling (lambda) die de trend uitvlakt.
40
60
80
100
120
140
160
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Hodrick Prescott trend Henderson trend cycle
13
ABN AMRO SectorScope
� �
5. Het verschil tussen de Henderson gewogen gemiddelde en de Hodrick Prescott trend
geeft de cyclus van een sector of branche weer. In 2002 en 2008 bevond de onderstaande
datareeks zich circa 8 indexpunten boven de lange termijn trend, en in 2004 ongeveer 8
punten onder de lange termijn trend.
-10,0
-7,5
-5,0
-2,5
0,0
2,5
5,0
7,5
10,0
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Cycle
6. De positie van elke sector of branche wordt berekend in de sectorscope door het verschil
tussen het gewogen gemiddelde en de trend as y-coördinaat te nemen en de periode op
periode (m-o-m of k-o-k) verandering in de cyclus als de x- coördinaat.
-10
-5
0
5
10
-1,0 -0,5 0,0 0,5 1,0
7. Hieronder is te zien welk kwadrant welke fase van de cyclus vertegenwoordigt. Door voor
een matrix te kiezen zoals gedaan is in de sectorscope kunnen sectoren, maar ook branches
overzichtelijk geplot en met elkaar vergeleken worden.
14