FORS ÍÐA

Grétar Þór Eyþórsson haust - 2005

FORSÍÐA Um stækkað höfuðborgarsvæði, búsetuskilyrði og

byggðaaðgerðir. Hvað með Norðurland vestra?

Dr. Grétar Þór EyþórssonHáskólanum á Bifröst

Erindi flutt á 15. ársþingi SSNV á Húnavöllum 24. ágúst 2007


Innihald erindisins• Breytt byggðakort Íslands – stækkað

höfuðborgarsvæði• Búsetuskilyrði á landsbyggðinni –

hvar og hvernig vill fólk búa?• Og hvar er svo Norðurland vestra í

þessu öllu saman?


Byggðakort Íslands er að breytast!• Þjóðfélagsþróunin hefur þanið og er að þenja mörk

höfuðborgarsvæðisins út!• Ýmsar forsendur andborgarmyndunar

– Stórbættir vegir...og styttingar leiða– Stórbætt þjónusta Vegagerðar á vegum og vefjum– Bætt fjarskipti– Betri og öruggari bílar – öruggari ferðir– Sveigjanlegri vinnutími fólks og meira unnið heimanfrá en áður– Aukinn hreyfanleiki fólks í vinnu– Breytt viðhorf fólks til þess að ferðast einhvern veg til vinnu

• Hagvöxturinn er kominn lengra frá borginni en áður!


Byggðakort Íslands er að breytast!

• Neikvæðar hliðar á örum vexti höfuðborgarsvæðisins

• Fasteignaverð hátt• Þrengsli• Aukinn ferðatími milli borgarhluta• Þörf fólks fyrir borgaralegt olnbogarými


Hið raunverulega byggðakort Íslands

• Erlendar viðmiðanir í svæðarannsóknum miða við 45 mínútna akstur út úr meginkjarna sem ramma virkra þéttbýlissvæða (ESPON)

• Hvert er þá eiginlega höfuðborgarsvæðið?– Byggðapólitískt höfuðborgarsvæði

• Skilgreint starfssvæði Byggðastofnunar• Það sem talað er um í daglegu tali

– Raunverulegt höfuðborgarsvæði• Það sem eiginlega er höfuðborgarsvæði• Það svæði sem ekki er landsbyggð og á að líta á og

meðhöndla sem slíkt



Byggðapólitíska höfuðborgarsvæðið

Raunverulegt höfuðborgar

svæði


Hin tvö byggðakort ÍslandsHið byggðapólitíska byggðakort

Íbúar Hlutfall SveitarfélögHöfuðborgarsvæðið 211506 70,0 8Landsbyggðin 90698 30,0 71

Hið raunverulega byggðakortÍbúar Hlutfall Sveitarfélög

Höfuðborgarsvæðið 224693 74,4 20Landsbyggðin 77511 25,6 59

Íbúar landsbyggðarinnar eru 78000 – ekki 91000Höfuðborgarsvæðið er vanreiknað um 13 000 mannsSveitarfélögin á landsbyggðinni eru 59 – ekki 71Höfuðborgarsvæðið er vanreiknað um 12 sveitarfélög



Hið raunverulega byggðakort - Útgáfa 2Íbúar Hlutfall Sveitarfélög

Höfuðborgarsvæðið 231971 76,8 26Landsbyggðin 70233 23,2 53


Rannsóknin Ímynd Vesturlands 2006

• Könnun meðal íbúa höfuðborgarsvæðisins á viðhorfum til Vesturlands

• Hver var ímynd fólks af fjórðungnum?• Gætu þeir hugsað sér búsetu á Vesturlandi?• Hvaða búsetuskilyrði eru mikilvæg þeim

sem á annað borð eru til í að flytja af höfuðborgarsvæðinu og út á landsbyggðina?


Það gæti komið til álita fyrir mig að búa á…

21,1%

36,4%

21,6%

12,3%

78,9%

63,6%

78,4%

87,7%

0,0%

10,0%

20,0%

30,0%

40,0%

50,0%

60,0%

70,0%

80,0%

90,0%

100,0%

...á Akranesiog í nágrenni

...í Borgarfirði ...áSnæfellsnesi

...í Dölunum

Mjög / frekar sammálaMjög / frekar ósammála


• Hvaða búsetuskilyrði eru mikilvæg væri fólk á annað borð að íhuga að

flytja út úr höfuðborginni?


Hvaða búsetuskilyrðum sækist fólk eftir – meira en 90% segja eftirfarandi vera mjög eða frekar mikilvægt

91,6%

92,6%

93,8%

94,0%

94,7%

0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% 80,0% 90,0% 100,0%

Að lágvöruverðsverslun sénálægt

Að búa þar sem glæpir erufátíðir

Gott fjarskiptakerfi

Nálægð við náttúruna

Fjölbreytt atvinnutækifæri


Hvaða búsetuskilyrðum sækist fólk eftir – 80% til 90% segja eftirfarandi vera mjög eða frekar mikilvægt

80,3%

80,8%

81,7%

83,4%

84,8%

84,9%

85,3%

89,8%

0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% 80,0% 90,0% 100,0%

Að búa ekki of þétt

Að framhaldsskóli sé ásvæðinu

Gott framboð á íþróttum ogafþreyingu

Gott umhverfi til að ala uppbörn

Að góðir grunnskólar séu ásvæðinu

Lægra húsnæðisverð

Að losna við mikla bílaumferð

Kyrrð og ró


Hvaða búsetuskilyrðum sækist fólk eftir – 45% til 80% segja eftirfarandi vera mjög eða frekar mikilvægt

46,5%

53,8%

67,5%

74,1%

74,4%

0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% 80,0% 90,0% 100,0%

Gott framboð á leiguhúsnæði

Að háskóli sé á svæðinu

Nálægð viðhöfuðborgarsvæðið

Góðir leikskólar

Gott framboð á menningu


Hverju myndu þeir sem gætu hugsað sér að flytja út úr höfuðborginni helst sækjast eftir?

Samandregið í meginþætti

• Þjónustu við barnafjölskyldur– Að góðir grunnskólar séu á svæðinu– Gott umhverfi til að ala upp börn– Góðir leikskólar– Að framhaldsskóli sé á svæðinu– Gott framboð á íþróttum og afþreyingu

• Náttúra / kyrrð og ró– Kyrrð og ró– Nálægð við náttúruna– Að losna við mikla bílaumferð– Að búa ekki of þétt– Að búa þar sem glæpir eru fátíðir


Hvaða frekari ályktanir drögum við af þessu?

• Sveitarfélög víðar en á Vesturlandi geta reynt að laða til sín fólk á þessum grundvelli

• Búsetuþættir sem fleiri en jaðrar höfuðborgarinnar geta boðið upp á

• En skiptir fjarlægðin frá borginni hér máli?– Ja, ekki skiptir hún viðmælendur mestu máli

• Fólk “kaupir” þó ekki umhverfisgæði fyrir hvaða fjarlægð sem er frá höfuðborgarsvæði


Hvað með Norðurland vestra í þessu samhengi?

• Er N-V of langt frá höfuðborginni? Og um leið of nálægt henni?

– Enginn “fat man effect” hvorki sunnan að né norðan frá?– Húnavatnssýslur fremur á “hlutlausa beltinu” en Skagafjörður

sem er nálægt landsbyggðarkjarna í austri• Býður N-V ekki upp á alla meginþætti í því sem fólk

sækist eftir?– Fjölskylduvænt umhverfi?– Olnbogarými?– Nálægð við náttúruna?– Svarið er já!


Lágvöruverðsverslanir og akstursvegalengdir 2002

Úr skýrslu Byggðarannsóknastofnunar og Hagfræðistofnunar frá 2003


Norðurland vestra?

• En það situr ekki við sama borð og nærsvæði höfuðborgarinnar varðandi atvinnusókn

• Suðurland (vestra) og Vesturland (syðra) njóta nálægðarinnar við höfuðborgina – eru á vinnusóknarsvæðinu – hlutirnir koma meira af sjálfu sér

• Þarna liggur munurinn...• Þessvegna þarf markvissari byggðaaðgerðir

fyrir N-V– Framtíðin hvílir meira á sjálfbærni á eigin forsendum


Um óraunhæfar kröfur um byggðaaðgerðir

• Margar kröfur um byggðaaðgerðir taka ekki mið af raunveruleikanum

– Eiga Akranes og Selfoss að láta eins og þau séu landsbyggðarsveitarfélög í byggðavanda?

– Eru slík sveitarfélög á landsbyggðinni? Þarf ekki fremur aðgerðir til að ná utan um vöxt en aðgerðir sem allar miða að því að sporna gegn fólksfækkun?

– Í útjaðri Reykjavíkur vinna sumir eins og þeir séu á afskekktri landsbyggð, þó þeir séu inná vinnusóknarsvæði höfuðborgarsvæðisins


Menntunarpólitík sem byggðaaðgerð• Háskólar og og efling þekkingarumhverfis hefur

sannanlega styrkt byggðir – Akureyri og í Borgarfjarðarhérað

• Efni standa til slíks á Vestfjörðum og Austurlandi með háskólasetrum

– Þetta er aðferð til að byggja upp þekkingarklasa þar sem nálægð við slíkt umhverfi er ekki til að dreifa

• Það þarf ekki að setja slík setur niður í útjaðri Reykjavíkur!

– 30-40 mínútna akstur í 7 háskóla frá Akranesi– Engin þörf lausnum hinna fjarlægari byggða– Ekki heldur á Selfossi


Samgöngubætur?• Hvalfjarðargöng færðu syðri hluta Vesturlands inn á

höfuðborgarsvæðið – lögðu grunn að framtíðarvelsæld Akraness og Borgarfjarðar

– Færðu Snæfellsnes og Dali einnig nær jaðri höfuðborgarsvæðisins – með jákvæðum afleiðingum

• Geta samgöngubætur styrkt stöðu N-V á sama hátt?– Úr Skagafirði í austurátt?– Engar patentlausnir sem tengja héraðið við stærri svæði að

öðru leyti– Stórar samgöngubætur eru ekki leiðin

• Svo virðist sem aukin sjálfbærni sé lykilatriðið– Atvinnumál


Atvinnumál• Hvar eru tækifærin?

– Ferðaþjónusta?• Alltaf vöxtur allsstaðar – en hve lengi?

– Iðnaður?• Varla stóriðja. Vinnumarkaður svæðisins varla nægilega stór

– Landbúnaður?• Botninum líklega náð – en hvar eru ný sóknarfæri?

– Flutningur opinberra starfa?• Hefur að nokkru marki fært N-V störf• Varasamt er að leggja of mikið traust á frekari flutning ríkisstofnana á svæðið• Reynsla nágrannaþjóða og rannsóknir sýna að umtalsverð “spin-off” áhrif af

slíku nást yfirleitt ekki nema háskólar séu til staðar• Þar gæti þó vöxtur og viðgangur Háskólans á Hólum verið grunnur


Að lokum• Frekari sjálfbærni í atvinnulífi er lykilorðið• Fara verður varlega í patentlausnir í menntamálum

– Varla háskólasetur– Framhaldsskóli í Húnavatnssýslur!?

• Engar patentlausnir í samgöngumálum til fyrir svæðið

• Frekari efling búsetuskilyrða er skref í rétta átt• Þessvegna þarf að taka lokaskrefin í eflingu

sveitarfélaganna á svæðinu með nokkrum frekari sameiningum

FORS ÍÐA

Documents

Transcript of FORS ÍÐA