www.far.ssru.ac.th

1

แผนบรหารการสอนประจ าบทท 1

หวขอเนอหา บทท 1 การแสดงนาฏศลปไทยประเภทร าเดยวและร าค

หลกการปฏบตนาฏศลปไทยประเภทร าเดยวและร าค 1. ความหมายของค าวา “ร าเดยว” และ “ร าค” 2. หลกการปฏบตการร ามาตรฐานทางนาฏศลปไทยประเภทร าเดยว และ ร าค

องคประกอบการแสดงร า/ระบ ามาตรฐานประเภทร าเดยวและร าค 1. ผแสดง 2. เพลงรองและท านองเพลง 3. วงดนตรทใชบรรเลงประกอบการแสดง

4. เครองแตงกายและอปกรณประกอบการแสดง 5. โอกาสทใชแสดง

นาฏยศพททใชในการปฏบตนาฏศลปไทย (ตวพระ)

วตถประสงคเชงพฤตกรรม 1. สามารถอธบายความหมายของการร าเดยวและร าคได 2. บอกหลกปฏบตการร ามาตรฐานนาฏศลปไทยประเภทร าเดยวและร าคได 3. สามารถอธบายถงองคประกอบการแสดงร า/ระบ ามาตรฐาน 4. เขาใจและสามารถปฏบตนาฏยศพททใชในการปฏบตทาร าตวพระไดถกตอง 5. สามารถด าเนนการศกษาคนควาดวยตนเองไดอยางมประสทธภาพ

วธสอนและกจกรรมการเรยนการสอน 1. วธสอน

1.1 วธสอนแบบบรรยาย 1.2 วธสอนแบบเนนการเรยนรดวยตนเอง 1.3 วธสอนแบบสบเสาะความร

www.far.ssru.ac.th

2

2. กจกรรมการเรยนการสอน 2.1 การท าความเขาใจเกยวกบเนอหารายวชา และวธเรยนรวมทงการวดผลจาก

เอกสารแผนบรหารการสอน 2.2 การบรรยายประกอบสอน าเสนอ (Powerpoint media) เกยวกบการแสดง

นาฏศลปไทยประเภทร าเดยวและร าค 2.3 การอธบายและสาธตการปฏบตทาร าตามนาฏยศพท 2.4 มอบหมายงานใหนกศกษาแบงกลมศกษาคนควาออกเปน 5 กลมเกยวกบทมา

และองคประกอบการแสดงของชดทจะเรยนทง 5 ชด เพอเตรยมการน าเสนอกอนการเรยนในครงตอไป

สอการเรยนการสอน 1. แผนใสและแผนทบเรอง หลกการปฏบตนาฏศลปไทยประเภทร าเดยวและร าค 2. สอน าเสนอในรปแบบ Powerpoint media เรอง องคประกอบการแสดงร า/ระบ า

มาตรฐานประเภทร าเดยวและร าค

การวดผลและประเมนผล 1. ใชวธการสงเกตและบนทกผลไวเปนระยะ

1.1 สงเกตจากความสนใจในการเรยนและการตอบค าถาม 1.2 สงเกตจากงานทก าหนดใหไปท ามาสง 1.3 สงเกตจากการน าความรไปใช

2. ตรวจแบบฝกหดทก าหนดใหท า 3. ใชวธออกขอสอบขอเขยน

www.far.ssru.ac.th

3

บทท 1

การแสดงนาฏศลปไทยประเภทร าเดยวและร าค

การแสดงนาฏศลปไทยมดวยกนหลายประเภททงในแบบเปนเรองราวอยางละคร และแบบทไมมเรองราวทเรยกโดยรวมๆ วาร า ระบ าทงทเปนแบบหลวงและแบบราษฎร โดยเฉพาะแบบหลวง การแสดงร า ระบ าจะมวธปฏบตทเปนมาตรฐานหลายองคประกอบเพอใหการแสดงร า ระบ ามคณภาพและมเอกลกษณเฉพาะอยางนาฏศลปไทย ดงจะไดกลาวถงเปนล าดบ ดงน

หลกการปฏบตนาฏศลปไทยประเภทร าเดยวและร าค 1. ความหมายของค าวา “ร าเดยว” และ “ร าค” 2. หลกการร ามาตรฐานทางนาฏศลปไทยประเภทร าเดยว และ ร าค

องคประกอบการแสดงร า/ระบ ามาตรฐานประเภทร าเดยวและร าค 1. ผแสดง 2. เครองแตงกาย 3. เพลงรองและดนตรประกอบการแสดง

4. โอกาสทใชแสดง นาฏยศพท (ตวพระ) ทใชในการปฏบตนาฏศลปไทย แผนผงเวทในการแสดง

หลกการปฏบตนาฏศลปไทยประเภทร าเดยวและร าค การปฏบตนาฏศลปไทยทอาศยการฟอนร าเปนหลกม 3 อยางดวยกน คอ ระบ า ละคร และโขน ระบ าเดมเปนการร าบ าเรอเขากบเครองดรยางค มคนขบล าน าส าหรบดฟอนทงามประกอบกบความไพเราะเสนาะโสต ไมเลนเปนเรอง ละครนนเลนเรองนทานตางๆ ประกอบกบการฟอนร าขบรองและเครองดรยางค เพอใหเหนจรงสนกสนาน สวนโขนนนเดมเลนเปนการ พระราชพธเฉลมพระเกยรตพระเปนเจาในไสยศาสตรคอ พระอศวร พระนารายณ เปนตน เพอแสวงหาสวสดมงคลเลนแตเรองในอวตารพระเปนเจา เชน เรองรามเกยรต ซงมมนษย ยกษ และลง พวกผ เลนกตองหดทาทางตางกนตามประเภทของตวละคร (สมเดจฯ กรมพระยาด ารง- ราชานภาพ, 2546, หนา 181)

www.far.ssru.ac.th

4

การฟอนร าทผ หงเลนนนชนเดมปรากฏแตวาเปนนางร า คงไดต ารามาจากอนเดยเหมอนกน จงมทงในเมองไทยเมองพมาและเมองชวา ไทยเรยกวาระบ า พมาเรยกวาเยนปวย ชวาเรยกวาสะเรมป ลกษณะทเลนกเปนท านองเดยวกนทง 3 ประเทศ คอ ร าเปนคๆ เขากบ ขบรองรบปพาทยเปนของส าหรบใหดกระบวนทร างาม และฟงล าน าขบรองและดนตรทไพเราะ หาไดเลนเปนเรองเหมอนอยางโขนและละครไม (เรองเดยวกน, หนา 229) ในประวตการแสดงของไทยจะเหนไดวา ระบ า เปนการแสดงทมมากอนการแสดงอน ดงค าวา “ระบ า ร า ฟอน” ซงเปนค าคลองจองทพดตดปากคนไทยมาเปนเวลานานแลว แตละค านนมความหมายในตวเองดงเชนค าวา “รอง ร า ท า เพลง” การระบ า ร า ฟอน เหลานไดแบงเนอหาโดยรวมสงทเหมอนกนเขาดวยกน และแยกสงทแตกตางกนออกจากกนตามหลกเกณฑของวชานน (สวรรณ อดมผล, 2528, หนา 18) ความหมายของค าวา “ระบ าและฟอน” ทงสองอยางนคอศลปะของการรายร าทแสดงพรอมกนเปนชด ไมด าเนนเรองราว ทาทางทกรดกรายรายร าบางทาบางครงไมมความหมายนอกจากความสวยงาม แตบางครงมความหมายตามททาทแสดงบทรอง ค าวา “ระบ า” ยอมรวมเอา “ฟอน” เขารวมดวย เพราะวธแสดงด าเนนรปเดยวกน หากแตแยกใหเหนลกษณะความแตกตางของเชอชาต วธการรายร าตลอดจนระบ าประเภทพนเมองประกอบดวยท านองและบทรองตามภาษาทองถน แตงกายตามลกษณะเชอชาต เชน ฟอนเงยว ฟอนมาน ฟอนเ ทยนฯลฯ (ประทน พวงส าล, 2509, หนา 42)

จงพอสรปไดวา ค าวา “ฟอน” มความหมายตรงกบค าวา “ระบ า” ทมจ านวนผแสดงไมจ ากดทงนแลวแตขนาดของเวททใชแสดง ส าหรบค าวา “ร า” นนมกใชปนกบค าวา “ระบ า” ในความหมายถง ศลปะของการร าเดยว ร าค ร าอาวธ ร าท าบทหรอร าใชบท (หมายถง การปฏบตทาร าตามความหมายของบทหรอ เนอเพลง) และร าทตดตอนมาจากการแสดงโขน ละคร ดงจะไดกลาวถงความหมายและหลกปฏบตการร ามาตรฐานประเภท “ร า” ดงน 1. ความหมายของค าวา “ร าเดยว” และ “ร าค” การร าเดยวและร าค จดเปนการแสดงนาฏศลปไทยประเภทการร ามาตรฐานเชนเดยวกน แตแตกตางกนทจ านวนผแสดง คอ

ค าวา “ร าเดยว” หมายถง การร าตามบทรองและท านองเพลงโดยผแสดง 1 คน และ ค าวา “ร าค” หมายถง การร าตามบทรองและท านองเพลงโดยมผแสดง 2 คน

www.far.ssru.ac.th

5

2. หลกการร ามาตรฐานทางนาฏศลปไทยประเภทร าเดยว และ ร าค การร ามาตรฐาน หมายถง ศลปะของการรายร าของไทยทมผแสดงตงแต 1 คนขนไป

มจดมงหมายเพอการแสดงทารายร าทสวยงาม ประกอบบทรองและท านองเพลงทไพเราะ ทาร าดงกลาวบางทาหรอบางชดอาจไมมความหมายอะไรนอกจากความสวยงาม แตบางครง กอาจมความหมายตามบทรองบาง ทาร าเหลานมความออนชอย งดงาม ประณต และมหลกเกณฑเปนทาร าทสบทอดมาแตโบราณก าหนดเปนแบบฉบบของทาร า เพอทจะด ารงไวซงมาตรฐานของนาฏศลปไทย ความงามของการร ามาตรฐานนอกจากจะประกอบดวยทาร าทสวยงามและเพลงรองท านองดนตรทไพเราะแลวยงประกอบดวยการเคลอนทอยางมระเบยบ และการแตงกายทงดงามอกดวย

การร ามาตรฐานสามารถจ าแนกประเภทไดตามจ านวนผแสดงในแตละชด ดงน 1. การแสดงร ามาตรฐานโดยใชผแสดงเปนหมวดหม เรยกวา “ระบ า” ไดแก ระบ าเทพ

บนเทง ระบ าดาวดงส ระบ ากฤดาภนหาร ระบ าสบท เปนตน 2. การแสดงร ามาตรฐานโดยใชผแสดงเปนค เรยกวา “ร าค” ไดแก ร าแมบท ร าฝรงค

ร าศภลกษณอมสม เปนตน 3. การแสดงร ามาตรฐานโดยใชผแสดงเดยว เรยกวา “ร าเดยว” ไดแก ร าฉยฉายตางๆ

ร ากรชสหรานากง ร าลงสรง เปนตน นอกจากการใชจ านวนผ แสดงเปนตวก าหนดประเภทของการร ามาตรฐานแลว

การใชค าวา “ร า” และ “ระบ า”ยงมขอสงเกตเพมเตม ดงน 1. การแสดงเดยว หรอมผแสดงร าคนเดยว จะเรยกการแสดงนนวา “ร า” ทงสน 2. การแสดงค หรอมผ แสดงร า 2 คน ใหพจารณาทบทวาผ แสดงทง 2 คนนนร าใช บทเดยวกนหรอไม ถาผแสดงทง 2 คนร าใชบทเดยวกนจะเรยกการแสดงชดนนวา “ระบ า" แตถาร าคนละบทจะเรยกวา “ร า” เชน ร าชดเงาะรจนาเสยงพวงมาลย ใชผแสดง 2 คนร าคนละบทลลาของตวละครตางกน ร าชดยาหรนตามนกยง ใชผแสดง 2 คนร าคนละบท เปนตน

3. การแสดงตงแต 2 คนขนไปร าในบทเดยวกนซงเปนการแสดงทตดตอนมาจากการแสดงโขน ละคร และการแสดงนนเปนการร าของตวละครตวเดยวมากอน ถงแมจะตดตอนออกมาแสดงแลวร าเปนคหรอร าเปนหมกตามยงคงเรยกวา “ร า” ตามความหมายเดมของการแสดงชดนน เชน ร าสนวลเปนการร าของนางวฬาร (นางแมว) จากการแสดงละครนอก เรองไชยเชษฐ ร าแมบทเปนบทร าของนางนารายณแปลงร าลวงนนทกใหร าตามจากการแสดงโขนเรองรามเกยรตตอน นารายณปราบนนทก เปนตน (อมรา กล าเจรญ, 2531, หนา 59)

www.far.ssru.ac.th

6

การแสดงเหลานแมเมอตดตอนมาแสดงและมผแสดงตงแต 2 คนขนไปกตาม ยงคงใช ค าน าหนาชดวา “ร า” อยางเดม

การร าเดยว และการร าคน นบเปนการแสดงนาฏศลปไทยชดส าค เนองจากเปนการแสดงอวดฝมอและความช านาในการปฏบตทาร าของตวเอกในการแสดงละครแตละเรอง หรอการแสดงเปนชดเบดเตลดแตละชด เพราะการร าคนเดยวหรอร า 2 คนนนผ แสดงจะตองสามารถตรงสายตาของผชมใหอยกบการแสดงของตนไดตลอดเวลา ดงนนผ ทจะไดรบเลอกใหแสดงร าเดยวหรอร าคนนจะตองเปนผ มความสามารถในการปฏบตทาร าไดถกตองในระดบ “ฝมอ” หรออยางทเรยกกนวา “ร างาม” นนเอง

การแสดงร าเดยวร าคในรายวชาน ไดคดเลอกชดการแสดงตามความเหมาะสมของเวลาในการฝกหดจ านวน 5 ชด ซงอยในการแสดงประเภทละครในทง 3 เรอง ไดแก เรองอเหนา 3 ชด ในการแสดงร าเดยวชดลงสรงโทน (อเหนา) สหรานากงร ากรช และร าคชดยาหรนตามนกยง เรองรามเกยรต 1 ชด ในการร าเดยวชดฉยฉายพราหมณ และเรองอณรท 1ชด ในการร าค ชดศภลกษณอมสม ดงนนควรมความรเกยวกบระเบยบวธ ในการแสดงละครในอยางถกตอง ซงมวธการแสดงตามลกษณะของละครในอยางเปนแบบแผนรวมทงสน 6 ประการ คอ

1. ความมงหมาย ละครในมงสนทรยะ 5 ประการ ไดแก ตวละครงาม เครองแตงกายงามการร างาม การรองและเพลงปพาทยทไพเราะ และถอยค าทงดงามในบทละคร

2. เรองทใชแสดง มอย 3 เรอง คอรามเกยรต อณรท และอเหนา 3. ผแสดง แบงผแสดงเปน 4 ประเภท คอ พระ นาง ยกษ และลง ซงแตละประเภทจะม

เกณฑในการคดเลอกแตกตางกนตามลกษณะและประเภทของตวละคร 4. การแตงกาย ผแสดงแตงกายยนเครองตามบทบาททไดรบในลกษณะของพระนาง ยกษ

และลง 5. ดนตรและเพลงรอง ละครในใชวงปพาทยเครองหา ปพาทยเครองค หรอปพาทย

เครองใหเชนเดยวกบการแสดงโขน แตถาเปนเรองอเหนาใหเพมกลองแขก 2 ใบ บรรเลงเพลงในอตรา 2 ชนและชนเดยว

6. ลกษณะวธแสดง จะเรมดวยการไหวคร ปพาทยโหมโรงลงดวยเพลงลา การแสดง เบกโรง และการแสดงเรองให ปจจบนอาจตดตอนในการแสดงออกไปบางเชน การบรรเลง ปพาทยโหมโรง หรอการแสดงเบกโรงออก เปนตน (รตวรรณ กลยาณมตร, ม.ป.ป., หนา 29)

ในบางครงการแสดงละครในแตละครงไมสามารถจะแสดงใหจบทงเรอง เนองจากเรองทใชแสดงแตละเรองมความยาวมาก ดงนน การเสนอเรองละครในแตละครงมกจบตอนทนาสนใจน ามาเรยงตอกนไว โดยใชจ านวนคาบเวลาในการแสดงครงหนงๆ เปนตวก าหนดความยาวของ

www.far.ssru.ac.th

7

การแสดง สวนจะระบตอนใดนนเปนเรองของผ ทท าบทละครหรอผ จดละครสนใจ ดงนน การแสดงละครในแตละครงจงมเหตการณในเรองตางๆ กนไป แบงออกเปนตอน และฉาก ตอนใดน ามาแสดงแลวมผชมสนใจมากกอาจน ากลบมาแสดงใหมอกได และในการแสดงแตละตอนอาจมการร าเดยว ร าค เพออวดฝมอการร างามของตวละครเอกของเรองหรอของตอนนนๆ หรอในบางครงอาจน าเรองราวสนๆ ในการแสดงทงการร าเดยว และร าคนนออกมาแสดงเปนชดการแสดงเบดเตลดประเภทเปนชดเปนตอนรวมกบการแสดงประเภทอนๆ ได เชน การแสดงทง 5 ชดทไดเลอกมาเปนบทเรยนในรายวชานเปนตน

องคประกอบการแสดงร า/ระบ ามาตรฐานประเภทร าเดยวและร าค ในการแสดงร า ระบ ามาตรฐานประเภทร าเดยวและร าคใหสมบรณนน ตองมองคประกอบส าค ทงสน 4 ประการ ดงน

1. ผแสดง นาฏศลปไทยเปนศลปะทประกอบดวยความงดงามของการแสดงหลายรปแบบตงแต

การแสดงโขน ละครนอก ละครใน ละครดกด าบรรพ ละครพนทาง ละครชาตร ลเก เพลงพนบาน นาฏศลปพนเมอง หรอร าและระบ าตางๆ การแสดงแตละรปแบบนมลกษณะเฉพาะของตวเอง ดงนนการจดการแสดงจงมหลกและวธการแสดงทแตกตางกนหลายประการ ดงในเรองของการจดหรอคดเลอกผแสดง ตองค านงถงความเหมาะสมของชดการแสดงนนๆเปนส าค ซงนอกจากจะตองมฝมอในการรายร าตามแบบนาฏศลปไทยแลว ยงตองมความเหมาะสมในเรองขนาด รปราง หนาตา ผวพรรณตามลกษณะบทบาทของตวแสดงและประเภทของการร าอกดวย ไดแก ถาเปนการแสดงประเภทเบดเตลดจะคดเลอกผแสดงทมรปรางและขนาดใกลเคยงกน ถาเปน การร ามาตรฐานทผแสดงตองแตงกายยนเครองพระนาง จะคดเลอกจากผ ฝกหดนาฏศลปไทยทตองมความสามารถในการร าและตองสอความหมายใหผ ชมเขาใจเรองราวดวยการร านเอง ได เพอไมใหสบสนกบการแสดงละครแนวอนๆ การแสดงร ามาตรฐานประเภทร าเดยวและร าค โดยสวนมากจะเปน การแสดงร าทสวยงามตามลกษณะนาฏศลปไทยแทรกอยในการแสดงละครประเภทตางๆ หรอ โขนตอนส าค ๆ ประกอบดวยตวละครตามทระบในบทละครตามเนอเรองจากการแสดงละคร โขน รวม 4 ประเภท ไดแก พระ (หมายถงมนษยและเทวดาฝายชาย) นาง (หมายถงมนษยและนางฟาฝายหง) ยกษ และ ลง โดยผแสดงแตละประเภทควรมลกษณะดงน

www.far.ssru.ac.th

8

1.1 ผแสดงฝายพระ จะคดเลอกจากผ ทมรปรางสงโปรง ผงผาย ล าตวเรยว สะเอวเลก สะโพกผาย ชวงแขนและขาสมสวน เพอใหเหมาะกบการแตงเครองพระ และยงตองเลอกลกษณะรปหนาใหรบกบทจะสวมชฎาซงมยอดสงมากอกดวย โดยเลอกคนทมวงหนา รปไข จมกโดง หนาตาจดอยในขนด ล าคอระหง การเลอกตวพระจะใชความพถพถนมากกวาตวนาง เพราะในการแสดงตวพระจะมความส าค และเดนกวาตวนางเปนสวนให นอกจากนตวพระยงแบงออกเปนพระให พระนอยอกดวย ผแสดงคนใดทมรปรางสมสวน หนาตาหมดจดงดงามและหนวยกานด มความสามารถทางดานการร าเหนอกวาผ อนกจะไดมอบหมายใหรบบทเปน ตวส าค ในเรอง เชน อเหนา สยะตรา สหรานากง อณรท เปนตน สวนผ ทมฝมอลดหลนกนลงมาในทางใดทางหนงกจะรบบทเปนตวรองจนถงเสนา และตวประกอบอนๆ ในเรอง เชน จรกา ระตตางๆ พเลยง เสนา ทหาร เปนตน

1.2. ผแสดงฝายนาง มกจะคดเลอกจากผ ทมรปรางดคอนขางทวม สมสวน มอออน แขนออน ทาทางแชมชอยนมนวล มวงหนารปไขหรอกลม หนาผากไมกวางมากนกเพอใหเหมาะกบการสวมมงกฎนาง ผแสดงตวนางคนใดร างาม และมหนาตาสวยงาม จะไดรบบทบาทใหเปนตวเอกและตวละครส าค ในเรอง เชน บษบา จนตะหรา อษา ศภลกษณ เปนตน สวนผ ทมฝมอลดหลนลงมาจะรบบทเปนตวรองและตวประกอบอนๆ

1.3 ผแสดงฝายยกษ จะคดเลอกผ ทมรปรางสงให ล าสน ทาทางเขมแขง มสงา เปนพวกยกษให หรอตวทาวพาทเปนกษตรยตางเมองทส าค ยกษชนรองลงมาอาจจะรปรางเลกลงมาตามล าดบผแสดงฝายยกษ ไมตองค านงถงเรองหนาตาเลย เพราะตองสวมหวโขนครอบไว ดงนนจงพจารณาแตผแสดงทมฝมอการร า และทวงทาทเปนสงาเทานนใหรบบทเปน ตวส าค รองลงมาเปนยกษชนรองจนถงเสนายกษ

1.4 ผแสดงฝายลง จะเลอกผ ทมรปรางสนทด ล าตวกลมๆ ปอมๆ คอสน ทาทางวองไวส าหรบลงโลน หรอลงทไมสวมหวโขนทมยอด สวนพวกลงยอด จะมรปรางโปรงกวา และ คอยาวเพอใหรบกบยอดมงกฎทสงขนไป (สภาวด โพธเวชกล, 2548, หนา 38)

ส าหรบชดการแสดงในรายวชาร าเดยวร าคน ประกอบดวยการร าในบทบาทพระและนางเปนส าค จงไดขยายความเขาใจลกษณะโดยรวมของผแสดงทง 2 ประเภทนใหชดเจนยงขนเพอสามารถน ามาเปนเกณฑในการคดเลอกผแสดงใหเหมาะสมแกบทบาทของตวละครในเรองทมความแตกตางกน ดงน

ตวพระ แบงออกเปนหลายลกษณะตามบทบาทของตวละครในเรอง ไดแก 1) พระให หมายถง ตวพอ หรอพระราชา ตองมรปรางสงใหพอสมควร มความ

สงางาม ลกษณะสขมเปนผให ดเปนทเกรงขามมลลาในการร างาม

www.far.ssru.ac.th

9

2) พระเอก หมายถงตวนายโรง ตองมรปรางสงโปรง ใบหนารปไข จมกโดง หนาสวย มความสงางาม โดยเฉพาะตองมฝมอในการร างามและสามารถร าไดตามลกษณะของละครแตละประเภท เชนถาเปนละครนอกตองร าคลองแคลว ถาเปนละครในตองร าสวย นมนวลและประณตงดงาม

3) พระนอง หรอพระรอง ตองมรปรางสงโปรง กะทดรดอาจเลกกวาตวพระเอกสกเลกนอย ใบหนารปไข สวยและมฝมอในการร างาม

4) พระพเลยง ควรมรปรางสงโปรงเชนเดยวกน หนาตาดแตอาจมฝมอร าดอยกวา 3 ลกษณะแรกไปบาง

5) เสนา ควรมรปรางสงเสมอกนตามลกษณะของการจดแถว ฝมอร ายงดอยอยมาก ตวนาง แบงออกเปนหลายลกษณะตามบทบาทของตวละครในเรอง ไดแก

1) นางแม หรอ มเหส ควรมรปรางทวม บคลกเปนผ ใหญ หนาตาคอนขางสวย มฝมอในการร างาม

2) นางเอก ควรมรปรางโปรงบาง ไมสงมาก ทาทางแชมชอยออนแอน ใบหนารปไขหรอกลม จมกและปากไดรปรบกนมองดสวยและตองมฝมอในการร างาม

3) นางตลาด ควรมรปรางตามบคลกของนางตลาดแตละเรอง เชน ตวนางแมวในเรองไชยเชษฐ ควรมรปรางเหมอนตวนางทวไปแตใหมขนาดเลก ตวนางเกศสรยงในเรอง สวรรณหงสควรมรปรางสงโปรงอยางตวนางทวไป เปนตน แตบคลกส าคญของผ ทจะรบบทนางตลาดมขอเหมอนกนคอ ตองมบคลกคลองแคลวกระฉบกระเฉง มความสามารถในการร างามและตองร าอยางฉบไวตามทวงท านองและจงหวะของเพลง

4) นางพเลยง รปรางควรทวมกวานางเอก หนาตาพอใช ฝมอการร าดพอประมาณ 5) นางก านล รปรางสงต าตามล าดบการจดแถว ไมไดคดฝมอในการร ามากนก ในชดการแสดงร าเดยวและร าคในรายวชาน คดเลอกมาจากการแสดงละครใน 3 เรอง คอ

อเหนา ในชด ลงสรงโทน สหรานากงร ากรช และยาหรนตามนกยง รามเกยรต ในชด ฉยฉายพราหมณ และอณรท ในชด ศภลกษณอมสม ดงนนความงามของผแสดงเปนเรองส าคญเทาๆ กบความสามารถดานการร าและบทบาทการแสดง เพราะปรากฏวาตวละครส าคญหรอตวเอกมกจะหนาตางดงาม ถาฝมอดแตใบหนาไมงามมกใหแสดงเปนตวรอง หรอถาฝมอและบทบาทการแสดงไมดดวยกเปนตวประกอบ บางคนร าไดดมากแตหนาตาไมงามกยงตองแสดงบทรอง เชน คณเพงเปนผ มฝมอการร าด แตหนาตาไมงามจงตองแสดงเปนบาหยยนางพเลยงแทน ตอมาไดเลนเปนพระรามใหสวมหนาโขน ดงทพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทรงพระราชนพนธไวในเรอง

www.far.ssru.ac.th

10

ชางเผอกกบคนงามวา “ดแตบทบาท แตรปพรรณหนาตานนไมสงามถงเมอออกโรงกเปนแคสวมหนาโขน” (รตวรรณ กลยาณมตร, ม.ป.ป., หนา 34-35) ความงามของหนาตาและรปรางของผแสดงจงมความส าคญไมแพความสามารถในดานทกษะการปฏบตทาร าโดยเฉพาะผแสดงทไมสวมหวโขน เพราะตวส าคญ หรอตวเอก มกจะมหนาตางดงาม และถาไมงามกจะไดรบบทเปนตวรอง หรอถาบทบาทไมดดวยกเปนตวประกอบดงไดกลาวแลว ผแสดงทจะมารบบทบาทเปนตวละคร ในเรองละครหรอชดการแสดงใดๆ กตามตองผานการฝกหดทาร า ตงแตเบองตนและสงขนมาโดยล าดบ ครผ ฝกหดจะเปนผคดเลอก ตวละครโดยพจารณาความสามารถ ทวงทา ตลอดจนรปรางหนาตา คนใดเคยแสดงเปนตวอะไรกมกจะแสดงเปนตวนนเสมอจนคนกบบทและคนกบคนด อยางไรกตามผแสดงเหลานไมจ าเปนตองประจ าอยในบทของตนทกครงไป อาจจะยกเยองผลดเปลยนกนไดบางตามความเหมาะสม ซงครผ ฝกซอมจะเปนผพจารณา การคดเลอกผแสดงใหเหมาะสมกบบทบาทของตวละครในเรองและประเภทของการแสดงเปนปจจยส าคประการหนงอนจะน ามาซงความส าเรจหรอคณภาพของงานการแสดงนนๆ เพราะถาตวละครสามารถโนมนาวผชมใหเกดความรสกคลอยตามไปกบบทบาททตนไดรบนนถอวาละครเรองนนหรอการแสดงชดนนๆ ประสบความส าเรจในการแสดงไปกวาครงแลว 2. เครองแตงกาย

เครองแตงกายของตวละครในการแสดงร าเดยวและร าคมกแตงแบบ “ยนเครอง” ตามประเภทของตวละครทงพระ นาง ยกษ และลง ในสมยแรกเรมละครคงจะแตงตวแบบคนสามญชน เพยงแตมเครองประกอบพอบอกใหรวาเลนเปนตวอะไรเทานน ตอมาเมอละครเรมแพรหลายมคนนยมเลนมากขน กไดมผประดษฐเครองแตงกายขนส าหรบตวพระเอกหรอนายโรงเพยงคนเดยว เครองแตงตวทคดขนนประกอบดวย สนบเพลา นงยาวลงมากรอม ขอเทา หรอมผานงทบอกผนหนง กนงอยางหยกรง เครองประดบกมกรองคอ ทบทรวง สงวาล ซงสวมบน ตวเปลาของผแสดง ศรษะสวมเทรด เรยกวา “ตวยนเครอง” จากนนกไดประดษฐ เครองแตงกายละครขนใหมอก 2 อยางคอ เครองแตงตวยนเครองพระและยนเครองนาง (ซงเปนตนแบบของเครองแตงตวละครทใชกนอยในทกวนน ) เครองแตงตวทคดขนใหมน แกไขใหผดไปจากของเดม (เครองโนราชาตร) หลายอยางเชน ตวยนเครองพระ ใหนงสนบเพลาชกเชงขนไปถงเหนอนอง นงผากลดเชงลงมาถงเขา ไมหยกรงเหมอนแตกอน และใหใสเสอแขนยาว ซงเดมไมไดใส สวมทบทรวง สงวาลทบเสอ ศรษะสวมชฎา

www.far.ssru.ac.th

11

เครองแตงตวทคดแกไขขนใหมน มใชเหมอนกนทงในละครหลวงและละครราษฎร แตไมมหลกฐานยนยนแนนอนวาละครหลวงหรอละครราษฎรเปนตนคด มแตเพยงขอสนนษฐานโดยอาศยเคาเงอนทวา ละครหลวงนนใชผหญงแสดง สวนราษฎรใชผ ชายแสดง (ถงรชกาลท 4) ละครทผชายแสดงไมใสเสอกคงจะไมนาเกลยดเทาผหญงไมใสเสอ และในสมยนนกยงนยมการไมใสเสออย ถงแมเวลาเขาเฝาโดยปกตกไมใสเสออยแลว และอกอยางหนง คอการนงผาหยกรงจะเหนตนขา ซงผหญงนงจะนาเกลยดกวาผชาย จงไดแกไข ดงนนนาจะเปนทละครหลวงไดคดดดแปลงแกไขขนกอน แลวละครราษฎรจงเอาอยางไปแตงตาม ในระยะแรกเสอยนเครองพระ มตวเสอเปนสหนงและแขนอกสหนง ทงนเพราะเอาอยางมาจากเสอรบโบราณซงมใชในโขน โดยใสเสอสองตว ตวในแขนยาวสหนง ตวนอกเปนเสอเกราะไมมแขนอกสหนงสวมทบกน จงท าใหดเปนวา เสอตวเดยวมสองส สวนเครองแตงตวของนางนน กใหนงจบกรอมถงนอง และหมผาลายทอง สะพกบา พาดชายไปดานหลงใหยาวเสมอนอง สวมเครองประดบ ศรษะสวมรดเกลาเปลว ในรชกาลท 1 กรงรตนโกสนทร มพระราชก าหนดหามมใหโขนละคร แตงตวอยาง เครองตนซงหามมใหใสมงกฎ ชฎา ชายไหวชายแครง กรรเจยกจร ดอกไมทด และนงโจงอยางหางหงส ใหแตงนงผาจบโจง และนางกใหใสแตรดเกลา หามมใหมกรรเจยกจร ดอกไมทด ถาผใดไมเชอฟงกจะถกลงโทษอยางหนก ในระยะหลงตอมาไมไดเขมงวดกวดขนนก

ในรชกาลท 2 ไดมการประดษฐ “ปนจเหรจ” ขนแทนผาโพก ใหใชเฉพาะตว ปนหยและอณากรรณ ในเรองอเหนา ตอมาจงไดน าไปใชกบตวละครตวอนๆ ดวย เชน ไกรทอง พระไวย และขนแผน เปนตน และนอกจาก “ปนจเหรจ” กยงมกระบงหนาส าหรบตวนางทประดษฐขนในรชกาลน

ในรชกาลท 4 ไดมการประดษฐ “รดเกลายอด” แตใหใชเฉพาะละครหลวงเทานนหามมใหผ อนน าไปใช แตกยงมผ ลกลอบท าใหเหมอนของหลวง และน าไปใชในคณะละครของตน พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหวทรงทราบ จงทรงประกาศหามมใหผ ท าเครองละคร ลงยาราชาวด (ทองค า) นอกจากละครหลวงเทานน ในรชกาลท 4 น นอกจากมการประดษฐ “รดเกลายอด”แลว ยงมเครองประดบศรษะมงกฎสตรทประดษฐขนโดยดดแปลงจากกระบงหนา

รชกาลท 5 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ไดพระราชทานพระบรมราชา -นญาต ใหโขนละคร แตงตวไดตามความพอใจ จงไดมการดดแปลงแกไขเครองแตงตวละครกน เรอยมา เชน เสอแขนสน เสอสเดยว เปนตน

รชกาลท 6 มการประดษฐยอดมงกฎแบบตางๆ

www.far.ssru.ac.th

12

ภาพท 1.1 การแตงกายยนเครองพระ ในลกษณะสวมเสอแขนยาวใสอนทรธน ทมา: สภาวด โพธเวชกล, 2548, หนา 41.

ภาพท 1.2 การแตงกายยนเครองพระ ในลกษณะสวมเสอแขนสนใสพาหรด

ทมา: เรองเดยวกน, หนา 41.

รชกาลท 9 ประดษฐมงกฎนาง เพอใชคกบเทรด ใชในการแสดงละครเรองมโนราหและนอกจากนยงประดษฐเครองประดบศรษะระบ าชดตางๆ เชน ระบ าโบราณคด เปนตน

ในการแสดงร า หรอ ระบ า ผแสดงจะแตงกายยนเครองทงหมด แตอาจจะแตกตางกนทเครองสวมศรษะ เชน ตวพระเอกทเปนกษตรยใสชฎาหรอปนจเหรจ ตวนางเอกทเปนนางกษตรยใสรดเกลายอด รดเกลาเปลวหรอมงกฎนาง เปนตน

เครองแตงตวยนเครองพระ นาง ยกษและลง ทใชแสดงร าหรอระบ าในปจจบนน มเครองแตงกายและเครองประดบ ดงทผ เขยนไดระบทงภาพและค าอธบายไวในงานวจยเรองรปแบบการแสดงเบกโรงละครร าในยครตนโกสนทรรชกาลท 9 ดงน

2.1 การแตงกายยนเครองพระ ตวพระหรอตวละครทท าบทเปนชาย ไมวาจะเปนตวด ตวประกอบจะแตงกาย

ยนเครองเหมอนกนหมด ผดกนทเครองสวมศรษะเทานนวา ถาเปนทาวพระยาจะสวมชฎา เสนาอ ามาตยจะใชผาโพกศรษะแทน ดงภาพท 1.1 และ 1.2

2

3

9

10

11 13

17

1

5

7 4

8

15 6

24

12

16

20 19

14

18

23

22

21

www.far.ssru.ac.th

13

เครองแตงกายยนเครอง (ตวพระ) มรายละเอยดของเครองแตงกายโดยมสวนประกอบหลก ดงน

1. ก าไลเทา 2. สนบเพลา 3. ผานง พระภษา 4. หอยขางหรอเจยรบาด หรอ ชายแครง 5. เสอหรอ ฉลององคแขนยาวหรอแขนสน 6. รดสะเอวหรอรดองค หรอเจยรบาด 7. หอยหนา หรอชายไหว 8. สวรรณกนถอบ (สวรรณกระถอบ) 9. เขมขด หรอ ปนเหนง 10. กรองคอหรอนวมคอหรอ กรองศอ 11. ตาบหนา หรอตามทบ หรอ ทบทรวง 12. อนทรธน 13. พาหรด 14. สงวาล 15. ตาบทศ 16. ชฎา 17. ดอกไมเพชร (ซาย) 18. จอนห หรอกรรเจยกหรอกรรเจยกจร 19. ดอกไมทด (ขวา) 20. อบะ หรอ พวงดอกไม (ขวา) 21. ธ ามรงค 22. แหวนรอบ 23. ปะวะหล า 24. ก าไลแผง หรอ ทองกร

(เรองเดยวกน, หนา 41-42)

www.far.ssru.ac.th

14

2.2 การแตงกายยนเครองนาง ตวนางหรอตวละครทรบบทเปนหญง ไมวาจะเปนตวด ตวประกอบจะแตงกายยนเครองเหมอนกนหมด ผดกนทเครองสวมศรษะเทานนวา ถาเปนนางกษตรยจะสวมมงกฎนางหรอรดเกลายอด ถาเปนพระพเลยงจะสวมรดเกลาเปลว สวนนางก านลสวมกระบงหนา ดงภาพท 1.3 และ 1.4

ภาพท 1.3 การแตงกายยนเครองนาง ภาพท 1.4 การแตงกายยนเครองนาง แบบหมผาหมนาง สวมมงกฎ หมสไบสองชาย สวมรดเกลาเปลว

ทมา: เรองเดยวกน, หนา 43 ทมา: เรองเดยวกน, หนา 43

5

3

1

4

6

12

15

11

2

81

71

17

16

13

18

10

14

www.far.ssru.ac.th

15

เครองแตงกายยนเครอง (ตวนาง) มรายละเอยดของเครองแตงกายโดยมสวนประกอบหลก ดงน

1. ก าไลเทา 2 .เสอในนางสเหลอง 3. ผานงนาง หรอ ภษา หรอ พระภษา 4. เขมขด 5. สะอง 6. ผาหมนาง/สไบสองชาย 7. นวมนางหรอ กรองศอ หรอ สรอยนวม 8. จนาง หรอตาบทบ หรอ ทบทรวง 9. พาหรด (ไมปรากฎในภาพ) 10. แหวนรอบ 11. ปะวะหล า 12. ก าไลตะขาบ 13. ก าไลสวม หรอ ทองกร 14. ธ ามรงค 15. มงกฎ/รดเกลา 16. จอนห หรอกรรเจยก หรอ กรรเจยกจร 17. ดอกไมทด (ซาย) 18. อบะ หรอ พวงดอกไม (ซาย)

(เรองเดยวกน, หนา 43)

1.3 การแตงกายยนเครองยกษ ตวยกษไมวาจะเปนตวด ตวประกอบจะแตงกายยนเครองยกษเหมอนกนหมด ผดกนทเครองสวมศรษะทมลกษณะแตกตางกนตามทระบในบทละคร ไดแก ลกษณะของยอด เชน ยอดพรหม ยอดกาบไผ ฯลฯ หรอไมมยอด เปนตน ลกษณะของใบหนา เชน ปากแสยะ ตาโพลง หรอปากขบ ตาจระเข เปนตน ดงภาพท 1.5

www.far.ssru.ac.th

16

12. สงวาล 13. ตาบทศ 14. รดอก หรอ รดองค 15. ศรษะทศกณฐ ยอดพรหม ปากแสยะ ตาโพลง 16. จอนห หรอกรรเจยกหรอกรรเจยกจร 17. ดอกไมทด (ขวา) 18. อบะ หรอ พวงดอกไม (ขวา) 19. ธ ามรงค 20. แหวนรอบ 21. ปะวะหล า 22. ก าไลแผง หรอ ทองกร

ภาพท 1.5 การแตงกายยนเครองยกษ (ทศกณฐ)

ทมา: เรองเดยวกน, หนา 44

เครองแตงกายยนเครอง (ตวยกษ) มรายละเอยดของเครองแตงกายโดยมสวนประกอบหลกดงน

1. ก าไลเทา 2. สนบเพลา 3. ผานง พระภษา 4. หอยขางหรอเจยรบาด หรอ ชายแครง 5. เสอหรอ ฉลององค 6. รดสะเอวหรอรดองค หรอเจยรบาด 7. หอยหนา หรอชายไหว 8. เขมขด หรอ ปนเหนง 9. กรองคอหรอนวมคอหรอ กรองศอ 10. ตาบหนา หรอตาบทบ หรอ ทบทรวง 11. อนทรธน

(เรองเดยวกน, หนา 44)

1

5

15 11

10

14

13

3

2

12

6 8

7

4

17

21

9

18

16

22

20

19

www.far.ssru.ac.th

17

2.4 การแตงกายยนเครองลง ตวลงไมวาจะเปนตวด ตวประกอบจะแตงกายยนเครองลงเหมอนกนหมด ผดกนทเครองสวมศรษะทมลกษณะแตกตางกนตามทระบในบทละคร ไดแก ลกษณะของหวโขนลงทมยอด เชน สครพ องคต ชมพพาน เปนตน หรอหวโขนลงไมมยอดทเรยกวา “ลงโลน” เชน หนมาน สบแปดมงกฎ ฯลฯ เปนตน ลกษณะของใบหนา เชน ปากอา ตาโพลง หรอปากหบ ตาจระเข เปนตน ดงภาพท 1.6

ภาพท 1.6 การแตงกายยนเครองลง (หนมาน) ทมา: เรองเดยวกน, หนา 45

เครองแตงกายยนเครอง (ตวลง) มรายละเอยดของเครองแตงกายโดยมสวนประกอบหลก

ดงน 1. ก าไลเทา 2. สนบเพลา 3. ผานง พระภษา 4. หอยขางหรอเจยรบาด หรอ ชายแครง 5. เสอหรอ ฉลององค 6. รดสะเอว 7. หอยหนา หรอชายไหว

8. เขมขด หรอ ปนเหนง (เรองเดยวกน, หนา 45)

4

9

10

13

8 1

15

2

3

6

5

11

14

7

12

9. กรองคอหรอนวมคอหรอ กรองศอ 10. ตาบหนา หรอตาบทบ หรอ ทบทรวง 11. พาหรด 12. สงวาล 13. ตาบทศ 14. ศรษะหนมาน 15.ก าไลแผง หรอ ทองกร

www.far.ssru.ac.th

18

11. พาหรด 12. สงวาล 13. ตาบทศ 14. กระบงหนา, เกยว และปน 15. จอนห หรอกรรเจยกหรอกรรเจยกจร 16. ดอกไมทด (ขวา) 17. อบะ หรอ พวงดอกไม (ขวา) 18.ธ ามรงค 19. ก าไลแผง หรอ ทองกร

2.5 การแตงกายยนเครองพราหมณ ตวพราหมณ มการแตงกายลกษณะเดยว ดงภาพท 1.7

ภาพท 1.7 การแตงกายยนเครองพราหมณ ทมา: เรองเดยวกน, หนา 46

การแตงกายยนเครองพราหมณ มสวนประกอบหลกดงน 1. ก าไลเทา

2. สนบเพลา 3. ผานง พระภษาสขาว 4. หอยขางหรอเจยรบาด หรอ ชายแครง 5. เสอหรอ ฉลององคแขนสนสขาว 6. รดสะเอวหรอรดองค หรอเจยรบาด 7. หอยหนา หรอชายไหว 8. เขมขด หรอ ปนเหนง 9. กรองคอหรอนวมคอหรอ กรองศอ 10.ตาบหนา หรอตามทบ หรอ ทบทรวง (เรองเดยวกน, หนา 46)

14

2

9

10

5

12

8

7 4

1

19

17

2 15

16

13

6

11

3

18

www.far.ssru.ac.th

19

3. เพลงรองและดนตรประกอบการแสดง สวนประกอบส าคญในการแสดงร ามาตรฐานของไทยอกอยางหนง คอ เพลงรองและ

ดนตร ดงมรายละเอยดดงน 3.1 เพลงรอง เพลงทใชรองประกอบการแสดงร ามาตรฐานโดยทวไปนยมใชเพลง

อตรา 2 ชน และชนเดยว เนองจากเปนเพลงทมจงหวะปานกลางและจงหวะเรวเหมาะกบการร าและการด าเนนเรอง แตวธรองนอกจากจะใหสอดคลองกบลลากระบวนการรายร าอนวจตรงดงามแลว นกรองจะตองรองใหไพเราะสอดใสอารมณและความรสกเตมท ผ ทรองเปนตนเสยงสามารถตกแตงท านองเพลงใหละมนละไมอยางไรกไดใหเหมาะกบการร า เพราะการแสดงร ามาตรฐานน มงทจะให ผชมมองเหนถง ความงดงาม ลลา การร าและบงเกดความรสกออนไหวตามทวงท านองเพลงทไพเราะผสมผสานกบการขบรอง ดนตร และการร า

ในการแสดงร ามาตรฐานนน ผแสดงไมตองรองเอง เพราะคงจะเหนวาถาตวละครรองเองร าเอง จะท าใหลลาการฟอนร าไมงดงามเทาทควร ดงนนบทรองในการแสดงร ามาตรฐานจะมตนเสยงและลกครองเปนล าน าเพลงตางๆประกอบตามลกษณะอารมณของเพลง ดงตวอยางชอเพลงทใชในการบรรจเพลงรองตามอารมณตางๆ ดงน

1) เพลงทแสดงถงอารมณเศรา ไดแก เพลงทะยอย แขกลพบร โอบชากณฑ แขกโศก ตะนาว บงใบ โอป ประสาททอง กบเตน ธรณรองไห สรอยเพลง ตะนาวแปลง ชาโหย ชาหวล ชาครวญฯ

2) เพลงทแสดงถงอารมณรก ไดแก เพลงมลง โอโลม โอชาตร ลลากระทม ทองยอน พดชา ตนเพลงยาวฯ

3) เพลงทแสดงถงอารมณโกรธ ไดแก เพลงทะเลบา นาคราช ลงโลด ลงลาน ตะลมโปงชนเดยว เขมรปากทอชนเดยว สมงทองมอญฯ

4) เพลงทแสดงถงอารมณสนกสนาน ไดแก เพลงสรอยกราว ลาวร าดาบ ไกรลาสส าเรงฯ

5) เพลงทใชเพอการเคารพอวยพรและประกอบพธทางศาสนา ไดแกเพลงนางนาค มหาฤกษ มหาชย เทวาประสทธ เวสสกรรม บรเทศ ตวงพระธาต เหาะ ลาวเสยงเทยน ขบไมบณเฑาะว ครอบจกรวาลฯ ส าหรบวธการรองประกอบการแสดงมอย 3 วธ คอ

www.far.ssru.ac.th

20

1) การรองสงปพาทย หมายถง เมอรองเพลงจบทอนหนงของเพลงปพาทยจะบรรเลงรบเพลงทอนเดยวกนนนตามวธของตนตามหลงไปอก 2 เทยว และเมอรองเพลงไปไดสวนหนงปพาทยจะบรรเลงรบแลวจงตอในวรรคเดยวกน 2) การรองรบ หมายถง เมอตนบทหรอตนเสยงรองน าในบทเพลงนนไปกอนประมาณครงค าหรอ 1 วรรคแลว ลกคจะรองรบในค ารองวรรคท 2 จนจบค ากลอนหนงตอจากทตนเสยงรองไว 3) การรองทวน หมายถง เมอตนบทหรอตนเสยงรองน าแลวลกครองรบจนจบ 1 ค ากลอนหรอ 2 วรรคแลว ลกคจะรองทวนบทตงแตค าทตนเสยงรองน าไวแลวตลอดมาจนหมดค ารอง 1 ค า (2 วรรค) จากนนตนเสยงจงรองค ารองตอไป (รตวรรณ กลยาณมตร, ม.ป.ป. หนา 40)

3.2 ดนตร ดนตรทใชประกอบการแสดงโขนละคร เรยกวา “ปพาทย” ค าวา “ปพาทย” กคอวงดนตรทประกอบดวยเครองตเปนส าคญ เชน ฆอง กลอง และมเครองเปา คอป เปนประธาน นอกนนเปนเครองก ากบจงหวะ

ในสมยกรงศรอยธยาเปนราชธานเครองปพาทยทใชประกอบการแสดงละครร าม 2 อยาง คอ ปพาทยส าหรบเลนละครชาตรอยางหนง และปพาทยส าหรบเลนโขนอกอยางหนง จากการพเคราะหดลกษณะปพาทยทง 2 อยางทกลาวมาเหนวา ปพาทยละครชาตรคงเปนของเกากอน ปพาทยโขนละครเปนแน เพราะปพาทยชาตรม 5 สง (ไมนบฉงเพราะเปนของเลก) ซงมจ านวนเทากบปพาทยโขนละคร (ปพาทยเครองหา) แตผดกนในขอส าคญทปพาทยละครชาตรมเครองท าเสยงสงต า เปนล าน าไดแตปเสยงเดยว แตปพาทยเครองหามเครองทท าล าน าไดถง 3 สง คอ ป ระนาด และฆองวง จงเหนไดวาปพาทยทง 2 อยางนน ปพาทยละครชาตรคงเปนของเดมซงเขาใจวาไดรบอทธพลจากเครองปพาทยของอนเดยตงแตสมยสโขทย ซงเครองปพาทยตามต าราของอนเดยม 5 สง เรยกวา “ปญจดรยางค” คอ

1. สสร คอป 2. อาตต คอกลองขนหนงหนาเดยว 3. วตต คอกลองขนหนงสองหนา 4. อาตตวตต คอกลองหมหนงรอบตว 5. ฆน คอฆองโหมง หรอฉง ฉาบ อนท าดวยโลหะ

(สมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานภาพ, 2546, หนา 239)

www.far.ssru.ac.th

21

เมอไทยไดรบมากน ามาดดแปลงและประดษฐขนอกหลายชนด ดงทเหนใชกนอยในปจจบน เชน ป (ปใน ปกลาง ปนอก) และขลย ซงเปนเครองเปาทมรกลวงภายใน ทบ (โทน) ร ามะนา และกลองยาว เปนเครองหนงขนหนาเดยว ตะโพน เปงมาง และกลองแขก เปนเครองขนหนงสองหนา กลองทด เปนเครองหมหนงรอบตว ฉง ฉาบ กรบ โหมง ฆอง (ฆองโมง ฆองค ฆองราว) กเปนสงทเปนแทงทบกระทบเปนเสยง เปนตน

ปพาทยทใชประกอบการแสดงร ามาตรฐาน กคอ “ปพาทยไมแขง” ซงเปนวงปพาทยสามญส าหรบประกอบการแสดงและประโคมโดยทวไปใชตดวยไมแขงซงมดวยกน 3 ขนาด คอ

1. ปพาทยเครองหา 2. ปพาทยเครองค 3. ปพาทยเครองใหญ

1. ปพาทยเครองหา มมาแตสมยสโขทย ด าเนนตามแผนของอนเดย แตปพาทยเครองหา

ในปจจบนนผดเพยนไปจากของเดม ซงประกอบดวยเครองดนตรดงภาพตอไปน

ภาพท 1.8 วงปพาทยเครองหา ทมา: http://www.riska.ac.th

การผสมวงปพาทยเครองหา ประกอบดวยเครองดนตร ดงน

1. ปใน 2. ระนาดเอก (เดมในสมยสโขทยไมม มามขนในปลายกรงศรอยธยา)

www.far.ssru.ac.th

22

3. ฆองวงใหญ 4. ตะโพน 5. กลองทด (เดมในสมยสโขทยม 1 ลก เพมเปน 2 ลกเมอรชกาลท 1) 6. ฉง 1 ค (บางทกมฉาบเลก ฉาบใหญ และโหมง ประกอบ)

2. ปพาทยเครองค เกดขนเมอรชกาลท 3 กรงรตนโกสนทร ซงประกอบดวยเครองดนตร ดงภาพตอไปน

ภาพท 1.9 การผสมวงปพาทยเครองค ทมา: สภาวด โพธเวชกล, 2548, หนา 50

การผสมวงปพาทยเครองค ประกอบดวยเครองดนตร ดงน 1. ปใน 2. ปนอก 3. ระนาดเอก 4. ระนาดทม 5. ฆองวงใหญ 6. ฆองวงเลก 7. ตะโพน 8. กลองทด 1 ค 9. ฉง 10. ฉาบเลก 1 ค (ไมปรากฏในภาพ) 11. ฉาบใหญ 1 ค (ไมปรากฏในภาพ) 12. โหมง

www.far.ssru.ac.th

23

3. ปพาทยเครองใหญ เกดขนในรชกาลท 4 กรงรตนโกสนทร ซงประกอบ ดวยเครองดนตรดงภาพตอไปน

ภาพท 1.10 วงปพาทยเครองใหญ ทมา : http://www.riska.ac.th

การผสมวงปพาทยเครองใหญ ประกอบดวยเครองดนตร ดงน

1. ปใน 2. ปนอก 3. ระนาดเอก (ไม) 4. ระนาดทม (ไม) 5. ระนาดเอก (เหลก) 6. ระนาดทม (ทมเหลก) 7. ฆองวงใหญ

8. ฆองวงเลก 9. ตะโพน 10. กลองทด 11. ฉง 12. ฉาบเลก (ไมปรากฏในภาพ) 13. ฉาบใหญ (ไมปรากฏในภาพ) 14. โหมง

www.far.ssru.ac.th

24

สรปไดวาวงดนตรทใชบรรเลงประกอบการแสดงร ามาตรฐานตงแตโบราณมาจนถงปจจบน ใชวงดนตรปพาทยเชนเดยวกบทใชในการเลนละครและโขน แตมการดดแปลงเพอใหเหมาะกบลกษณะของการแสดงเรยกเปนชอเฉพาะวา “ปพาทยเครองหา” ประกอบดวยเครองดนตรหลก 5 สง ไดแก ป ระนาดเอก ฆองวง ตะโพน และกลอง สวน ฉง ใชส าหรบใหจงหวะผลดกนกบตะโพน เครองดนตรทง 5 สงนนมหนาทในวงดนตร ดงน

1. ป เปนเครองดนตรประเภทเปา ใชด าเนนท านองของเพลงในลกษณะ เปาเดนท านองบาง โหยหวนบาง ตามท านองเพลง เดมเรยก “ป” เฉยๆ เมอภายหลงน ามาประกอบการแสดงละครใน มการปรบปรงขนาดและเสยงใหเหมาะสม เรยกวา “ปใน” มขนาดใหญกวาปของเดม ซงเรยกวา “ปนอก” แตในการแสดงละครใน นยมใชขลยแทนป เพอใหเหมาะสมกบการแสดงในพระราชฐาน และการรบรองในการด าเนนเรอง

2. ระนาดเอก เปนเครองดนตรประเภทเครองตท าดวยไม ใชด าเนนท านองของเพลงในลกษณะทเกบแทรกแซงถๆ ไปตามท านองหลกของเพลง โดยใชไมนวมต

3. ฆองวงใหญ เปนเครองดนตรประเภทเครองต ท าดวยโลหะ ใชท าท านอง ซงเปนหลกของเพลง

4. ตะโพน เปนเครองดนตรประเภทเครองต ขงดวยหนงทงสองดาน ส าหรบก ากบจงหวะหนาทบ ประกอบท านองเพลงปพาทยโดยเฉพาะ

5. กลองทด เปนเครองดนตรประเภทเครองตขนาดใหญ ขงดวยหนงทงสองดาน แตใชตเพยงดานเดยว ส าหรบตขดกบจงหวะของตะโพน ใชรวมกน 2 ลก ทมระดบเสยงไมเทากน เวลาตจะไดยนเปนเสยง “ตม” ใบหนง และเสยง “ตอม” อกใบหนง

(รตวรรณ กลยาณมตร, ม.ป.ป., หนา 23) นอกจากเครองดนตรทง 5 สงทน ามาประกอบเปนวงปพาทยเครองหา ส าหรบบรรเลง

ประกอบการร ามาตรฐานโดยปกตแลว ในบางครงมเครองดนตรทเพมเตมขนมาใชประกอบการแสดงอกอยางหนง คอ กลองแขก 1 ค ซงเปนเครองดนตรประกอบเครองต ขงดวยหนงสองหนา มขนาดและเสยงตางกน เรยกวา ตวผ และตวเมย เครองดนตรชนดน สมเดจฯ กรมพระยา- ด ารงราชานภาพวาเปนเครองดนตรทไทยรบมาจากชวา เนองจากการน าเรองอเหนาของชวามาเลนละครในในครงกรงศรอยธยา ใชเมอละครร าเพลงแขก เชน ร ากรช เปนตน

ส าหรบการผสมวงปพาทยทใชประกอบละครในนน นายศลป ตราโมท (อางถงใน เรองเดยวกน, หนา 38) ผ เชยวชาญดานดนตรไทย กรมศลปากรไดอธบายวา “ละครในเปน

www.far.ssru.ac.th

25

การแสดงในพระราชฐานไมนยมเสยงอกทกครกโครม ดงนนปพาทยจงใชไมนวมต ใชขลยแทนป เพมซออ เพอคลอไปกบการรอง”

4. โอกาสทใชแสดง

การแสดงร ามาตรฐานประเภทร าเดยวและร าคสวนใหญจะเปนการร าทอยในการแสดงละครโขนอยแลว แตเปนชดส าคญทตองการอวดฝมอของผแสดงในเชงของการปฏบตทาร า ในปจจบนนจดแสดงในสถานทตางๆ หรอแสดงบนเวทเปนสวนใหญ เชน เวทโรงละครแหงชาต เวทหอประชม หรอเวททสรางขนเปนการเฉพาะ เปนตน การแสดงร ามาตรฐานร าเดยวและร าคสามารถจดแสดงไดในโอกาสตอไปน 1. จดแสดงเปนร าชดส าคญในการแสดงละครและโขน เชน ร ากรชสหรานากงในการแสดงละครเรองอเหนา ตอนใชบน ร าศภลกษณอมสม ในการแสดงละครในเรองอณรท ฯ เปนตน 2. จดแสดงเปนการร าอวดฝมอเปนชดหนงในการแสดงวพธทศนา ซงจะเลอกชดใดกไดเพอใหเหมาะกบสถานการณและวตถประสงคของงานในแตละครง

นาฏยศพท (ตวพระ) ทใชในการปฏบตนาฏศลปไทย การปฏบตนาฏศลปไทยหรอการรายร าตามแบบไทยนน เปนการจดระเบยบของรางกายของผปฏบตใหไดตามเกณฑของนาฏศลปไทยแบบหลวงทศลปนไทยในอดตไดถอปฏบตและก าหนด ไวถอเปนเกณฑในการปฏบตทาร าขนพนฐาน แบงออกเปน เกณฑของการปฏบตทาร าของตวพระ และเกณฑการปฏบตทาร าของตวนาง ประกอบดวย วธการใชอวยวะของรางกายในการปฏบตทาร าตามเกณฑขนพนฐาน และ วธการเคลอนไหวอวยวะของรางกายในการปฏบต ทาร าตามเกณฑขนพนฐาน โดยเรยกชอวธการเหลานนเปนค าศพทเฉพาะเรยกวา “นาฏยศพท” เพอใหเกดความเขาใจระหวางผสอนและผ เรยน

นาฏยศพททเกยวของกบวธการปฏบตทาร าตามเกณฑขนพนฐานแบงออกเปน 2 กลม คอนาฏยศพทเกยวกบวธการใชอวยวะของรางกายในการปฏบตทาร าตามเกณฑขนพนฐาน หมายถงการก าหนดลกษณะ ระดบและทศทางอวยวะของรางกายเมอปฏบตทาร า และนาฏยศพททเกยวกบวธการเคลอนไหวอวยวะของรางกายในการปฏบตทาร าตามเกณฑขนพนฐาน หมายถง วธการเคลอนไหวรางกายจากทาหนงไปยงอกทาหนง ดงทผ เขยนไดรวบรวมไวในงานวจยเรอง การศกษากลมค าศพททใชเรยกการปฏบตทาร าทไมถกตอง และวธการแกไขอวยวะของรางกายในการปฏบตทาร าใหถกตองตามมาตรฐานนาฏศลปไทยแบบหลวง แตไดน ามาเรยบเรยงใหมเพอให

www.far.ssru.ac.th

26

งายตอการฝกหดโดยเนนภาพและวธปฏบตตามนาฏยศพทเฉพาะตวพระ แบงออกเปน 4 ตารางตามสวนของรางกาย ดงน

ตารางท 1 นาฏยศพททใชเกยวกบสวนศรษะในการปฏบตทาร า จ านวน 3 ค า ตารางท 2 นาฏยศพททใชเกยวกบสวนล าตวในการปฏบตทาร า จ านวน 6 ค า ตารางท 3 นาฏยศพททใชเกยวกบสวนแขนและมอในการปฏบตทาร า จ านวน 20 ค า

ตารางท 4 นาฏยศพททใชเกยวกบสวนขาและเทาในการปฏบตทาร า จ านวน 28 ค า โดยเรยงล าดบค านาฏยศพทประกอบดวยภาพวธปฏบตและค าอธบายตามล าดบอกษรไทยในแตละสวน ดงตารางท 1 – 4 ตารางท 1.1 นาฏยศพททใชเกยวกบสวนศรษะในการปฏบตทาร า

ชอและภาพนาฏยศพท วธปฏบต 1. กลอมหนา

กลอมหนา เปนการเคลอนทของใบหนาโดยการเอยงศรษะดานหนงลง ดงภาพหมายเลข 1 แลวบงคบใหคางเคลอนทไปในทางตรงกนขามจนสดโดยไมใหไหลทงสองขางเอยงตามไปดวยดงภาพหมายเลข 2 แลวเปลยนกลบมาเอยงศรษะอกขางหนงดงภาพท 3 และใหคางเคลอนทไปในทางตรงกนขามกบศรษะทเอยงจนสดเชนเดยวกนอยางชาๆ สลบกนและตอเนอง การกลอมหนานมกจะใชประกอบกบการกลอมตว

3

2

1

www.far.ssru.ac.th

27

ชอและภาพนาฏยศพท วธปฏบต 2. ลกคอ

การลกคอ เปนการกดไหลคนละขางกบการเอยงศรษะ เชน กดไหลขวา แตเอยงศรษะซายดงภาพหมายเลข 1 หรอการกดไหลซายแตเอยงศรษะขวา ดงภาพหมายเลข 2เปนตน

3. เอยงศรษะ

ผปฏบตเอยงศรษะดานใดดานหนงลง ระวงใหสายตามองตรงไปดานหนา ไมคว าหรอหงายหนาพยายามใหเกด ความรสกวาใบหอยตรงกบไหล มกปฏบตคกบการกดไหลและกดเกลยวขางขางเดยวกบการเอยงศรษะ

1

2

www.far.ssru.ac.th

28

ตารางท 1.2 นาฏยศพททใชเกยวกบสวนล าตวในการปฏบตทาร า ชอและภาพนาฏยศพท วธปฏบต

1. กระทบกน

กระทบกน เปนการเกรงหนาขาของผปฏบตทตองอยในทานงคกเขา หรอนงพบเพยบใหบรเวณหนาขาแขงขน เพอใหกนยกขนเลกนอยดงภาพหมายเลข 1 ล าตวตรง ดนเอวตงหนาทองตลอดเวลาแลวคลายการเกรงหนาขาลง วางกนลงทเดมดงภาพหมายเลข 2 สวนอนๆ ของล าตวใหทรงตวตรงไมเคลอนไหว

2. กระทายไหล

กระทายไหล หมายถง การเคลอนทของไหลขางใด ขางหนงเบยงไปขางหลงเลกนอย พรอมกบไหลอกขางหนงจะเคลอนไปขางหนา ดงภาพหมายเลข 1 จากนนใหเคลอนไหลเดมทเบยงไปขางหลง คนกลบมาดานหนา ดงภาพหมายเลข 2 (เนนจงหวะทไหลเบยงมาดานหนา)

เกรงหนาขา

ยกกนขน

วางกนลง

1

2

1

3

2

www.far.ssru.ac.th

29

ชอและภาพนาฏยศพท วธปฏบต 3. กลอมไหล

กลอมไหล เปนการกดไหลขางใดขางหนงลงดงภาพหมายเลข 1 แลวเคลอนไหลขางทกดไปขางหนาชาๆ จนสดดงภาพหมายเลข 2 แลวกลบมากดไหลอกขางหนงแทนดงภาพหมายเลข 3 ปฏบตสลบกนอยางตอเนองชาๆ การกลอมไหลใชประกอบกบการลกคอและการกลอมหนา หมายเหต ในภาพเปนตวอยางการกลอมไหลประกอบการกลอมหนา

4. ทรงตว

ดานหนา

ดานขาง

ทรงตว เปนการจดแกนของล าตวใหตงตรงในลกษณะทผงผาย โดยตองปฏบตดงน 1.เกรงหรอดนเอวตรงกระเบนเหนบไปดานหนาพรอมกบบงคบไหลทงสองขางไปดานหลง 2.กดทบหนาขาบรเวณขาหนบโดยการเกรงใหกนแอนไปดานหลงจนสดในขณะทล าตวตรงและไหลผงผาย ค าวา”ทรงตวหรอตงตว”นใชเปนค าบอกของครในการฝกหดเมอผ เรยนเสยการทรงตว เชน ล าตวคว ามา ขางหนาหรอหงายไปขางหลงมากเกนไป

1

2

3

ทบหนาขา

ดนไหล ดนเอว

www.far.ssru.ac.th

30

ชอและภาพนาฏยศพท วธปฏบต

การทรงตวน าหนกอยกงกลาง

การทรงตวน าหนกอยทเทาหนาทกาว

การทรงตวน าหนกอยทางเขาขวา

การทรงตวน าหนกอยทางเขาซาย

ขอสงเกต การทรงตวทดตองสมพนธกบต าแหนงของการวางน าหนกของล าตวดวย เชน

- การทรงตวใหล าตวอยกงกลางระหวางเขาทงสอง ขาทงสองขางรบน าหนกของล าตวเทาๆ กน เรยกวาน าหนกอยกงกลางดงภาพหมายเลข 1

-การทรงตวทน าหนกอยทเทาขางหนาทกาว ดงภาพหมายเลข 2 -การทรงตวทล าตวเยองไปทางเขาขวา ขาขางขวารบน าหนกมากกวาขาขางซาย เรยกวา น าหนกอยทาง เขาขวา ดงภาพหมายเลข 3 -การทรงตวทล าตวเยองไปทางเขาซาย ขาขางซายรบน าหนกของล าตวมากกวาขาขางขวาเชนกน เรยกวาน าหนกอยทางเขาซาย ดงภาพหมายเลข 4

2

3

1

4

www.far.ssru.ac.th

31

ชอและภาพนาฏยศพท วธปฏบต 5 ยอนตว

ยอนตว เปนการถายน าหนกตวจากขาทกาว มาอยทขาอกขางหนงพรอมกบกดเกลยวขาง กดไหล เอยงศรษะขางเดยวกบขาทกาวและยบตวลง ดงภาพหมายเลข 2 แลวกระทบจงหวะขนพรอมกบถายน าหนกตวกลบคนไปในต าแหนงเดม กดเกลยวขาง กดไหล และเอยงศรษะตรงขามกบขาทกาว ยอเขาลงดงภาพหมายเลข 1 การยอนตว มวตถประสงคเพอใหผร าเคลอนทเปลยนทศทางดวยการหมนตว การซอยเทา หรอเปลยนทามอในลกษณะตางๆ

6. เอยงไหล หรอ กดไหล

เอยงไหล หรอกดไหล เปนการเอยงหรอกดไหลดานใดดานหนงลง ระวงอยาใหไหลอกขางหนงยกขน มกปฏบตคกบการเอยงศรษะ และการกดเกลยวขาง (ขอสงเกต ตวนางจะเอยงหรอกดไหลมากกวา ตวพระ)

1

2

www.far.ssru.ac.th

32

ตารางท 1.3 นาฏยศพททใชเกยวกบสวนแขนและมอในการปฏบตทาร า ชอและภาพนาฏยศพท วธปฏบต

1. คลายมอ

การคลายมอ สามารถคลายมอทละมอหรอจะคลายทเดยวทงสองมอกได โดยการเรมดวยจบคว าแลวคอยๆ หมนมอจบทคว าอย มาทางนวหวแมมอ จนกระทงจบตงขน แลวจงปลอยมอจบออกเปนมอแบ (เคลอนมอตามลกศร) ในเวลาทหมนมอจบนนตองหกขอมอเขาหาทองแขน จนกระทงปลอยมอจบออกเสมอ

2.จบ

จบ เปนการน าปลายนวหวแมมอมาจรดขอสดทายของนวช (นบจากโคนนว) แลวกรดทกนวใหตง หกขอมอมาทางฝามอ แบงออกเปน 1. จบคว า หมายถง ลกษณะของจบทปลายนวชชลงทพน ดงภาพหมายเลข 1

2. จบหงาย หมายถง ลกษณะของจบทปลายนวชชขน เบองบน ดงภาพหมายเลข 2 หมายเหต การจบในการปฏบตทาร าในนาฏศลปไทยยงมลกษณะพเศษนอกเหนอจากการจบหงายและการจบคว า คอ การจบทปลายนวชตะแคงเขาหาตวผร า มกจะอยดานหนา มการเรยกเพอใหงายตอการสอความหมายวา “จบเขาหาล าตว” หรอ “จบตะแคง” ดงภาพหมายเลข 3

1

2

3

www.far.ssru.ac.th

33

ชอและภาพนาฏยศพท วธปฏบต 3. ฉายมอ

ฉายมอ เปนการคลายมออยางหนง โดยเรมจากการจบคว า ดานหนาแลวหมนแขนสวนลางออกจากล าตวใหปลายมอจบหงายขนแลวปลอยมอจบเปนมอแบหงาย (เคลอนมอตามลกศร) แตตองเคลอนแขนจากดานหนาไปดานขางดวย

4. ใชตว หรอ ยกตว

ใชตว หรอ ยกตว เปนกรยาของล าตวทตองปฏบตใหสมพนธกนระหวางศรษะ ไหล และ ล าตว ดวยการกดไหล และกดล าตวดานขาง (เกลยวขาง) ไปทางเดยวกนแตเอยงศรษะไปในทางตรงกนขาม ปฏบตสลบกนทงซายและขวา ดงภาพหมายเลข 1 และ 2 ตามจงหวะของเพลง การใชตวหรอยกตวนมกปฏบตรวมกบการลกคอ บางทเรยกวา “ยกไหล”

5. เดนมอ

เดนมอ เปนการเคลอนมอจากต าแหนงหนงไปยงอกต าแหนงหนงตามลกษณะ ทศทาง และระดบของทาร าตางๆ ในภาพเปนตวอยางของการเคลอนทของมอ (เดนมอ) จากจบหงายในระดบเอวไปตงวงบนในระดบศรษะ (เคลอนมอตามทศทางของลกศร)

1

2

www.far.ssru.ac.th

34

ชอและภาพนาฏยศพท วธปฏบต 6. ตไหล

ตไหล เปนการกดไหลและเอยงศรษะขางใดขางหนงลง ดงภาพหมายเลข 1 แลวเคลอนไหลขางทกดไปขางหลงชาๆ จนสดโดยใหแกนล าตวตรงอยดานหนา ดงภาพหมายเลข 2 แลวกลบมากดไหลและเอยงศรษะอกขางหนง ดงภาพหมายเลข 3 ปฏบตเชนเดยวกนอยางตอเนองชาๆ ใชประกอบกบการกลอมหนา

7. ตงมอ

ตงมอ เปนการเรยงนวมอทง 4 คอ นวช นวกลาง นวนาง นวกอยใหชดกนเหยยดตง และ ตงตรงขนไปสวนนวหวแมมอยนไปขางหนา และตองดนหลงมอใหตงขนจนสดใหนวทงสเรยงชดกน งอนวหวแมมอไปทางฝามอ หกขอมอขน สามารถตงมอใหอยในระดบตางๆ ของรางกายไดตามตองการ

1

3

2

www.far.ssru.ac.th

35

ชอและภาพนาฏยศพท วธปฏบต 8. แทงมอ

แทงมอ เปนการเคลอนมอทอยในลกษณะมอแบตะแคงจากดานหนาไปดานขางล าตว โดยการใชปลายนวมอทงสทอยดานหนาตะแคงและแทงออกไปดานขางจนแขนเหยยดปลายมอตกลงดานลาง

9. บดมอ

บดมอ เปนการดนฝามอทงสองขางทประกบกน (ทาไหว) ดงภาพหมายเลข 1 พรอมกบหมนมอขางใดขางหนงไปขางหนา ถาจะบดมอขางซาย ใหหมนฝามอซายไปขางหนา ดงภาพหมายเลข 2 ถาจะบดมอขางขวากปฏบตเชน เดยวกน

1

2

www.far.ssru.ac.th

36

ชอและภาพนาฏยศพท วธปฏบต 10. โบกมอ

โบกมอ เปนการโบกมอเปนทาร าทเรมจากการจบหงายระดบเอว (วงลาง) ดงภาพหมายเลข 1 แลวกดมอจบลงมาทางนวกอยพรอมกบคอยๆ ปลอยมอจบและเหยยดแขนออกไป ตงวงบน ดงภาพหมายเลข 2 (เคลอนมอตามลกศร) การโบกมอควรปฏบตควบคกบการใชไหลและใบหนาใหสมพนธกน เชน ถาจะโบกดวยมอซายกตองเอยงไหลซายแตหนใบหนาไปทางขวาเลกนอยแลวเปลยนมาเอยงไหลไหลขวาหนใบหนาไปทางมอซายทตงวง เปนตน การโบกนจะปฏบตในทานงหรอยนกได

11. ปองหนา

ปองหนา เปนทาร าทเรมจากการยกแขน และตงมอไวเสมอหนาระดบเดยวกบนยนตา งอแขนเปนรปโคงดงภาพหมายเลข 1 แลวกดฝามอลง ใหปลายมอเหยยดไปตามแนวของล าแขน หกขอมอเขาหาทองแขนใหมากๆ กระดกปลายมอขน ดงภาพหมายเลข 2 การปองหนานยมใชมอขางซาย

2

1

2

1

www.far.ssru.ac.th

37

ชอและภาพนาฏยศพท วธปฏบต 12. ปาดมอ

ปาดมอ เปนการเคลอนมอทอยในลกษณะตงมอจากดานขางล าตวมาดานหนา ดงภาพหมายเลข 1 โดยการกดปลายนวทงสลง ดงภาพหมายเลข 2 พรอมกบเดนมอเขามาทางดานหนาผปฏบตดงภาพหมายเลข 3

13. เปลองมอ

เปลองมอ เปนการเคลอนไหวมอ 2 ลกษณะทตอ เนองกน คอ การคลายมอและการตงวงบน พรอมกบการเอยงศรษะไปในทศทางเดยวกน โดยเรมจากจบคว าดานหนาพรอมกบ เอยงศรษะทางมอจบ ดงภาพหมายเลข 1

3

2

1

1

www.far.ssru.ac.th

38

ชอและภาพนาฏยศพท วธปฏบต

แลวคลายจบออกเปนมอแบไปดานขาง ดงภาพหมายเลข 2 และพลกมอขนตงวงบนพรอมกบเปลยนมาเอยงศรษะตรงกนขามกบมอตงวง ดงภาพหมายเลข 3 หมายเหต ในภาพเปนการเปลองมอขางขวาประกอบกบการจบหงายแขนตงดานหลง

14. มวนมอ

มวนมอ เปนการเคลอนมอลกษณะหนง เรมจากการจบหงายแลวหมนจบมาทางนวกอยจนสดโดยหกขอมอมาทางฝามอแลวปลอยจบออกเปนตงมอ พรอมกบหกขอมอและกระดกนวไปทางหลงมอ (เคลอนมอตามลกศร)

3

2

www.far.ssru.ac.th

39

ชอและภาพนาฏยศพท วธปฏบต 15. มอช

มอชในลกษณะตางๆ

มอช เปนการรวมนวหวแมมอ นวกลางนวนางและนวกอยมาชดกน ปลอยใหนวชเกรงขนและเหยยดตงเพยงนวเดยวสามารถหกขอมอขนมาทางหลงมอ หรอหกขอมอลงมาทางฝามอไดหลายลกษณะ ไดแก

- การชหกขอมอลง (ภาพหมายเลข 1)

- การชหกขอมอขน (ภาพหมายเลข 2)

- การชตะแคงมอ (ภาพหมายเลข 3) ซงสามารถน ามอชลกษณะตางๆ น ไปใชในการปฏบตทาร าในการตบทตามต าแหนง ทศทางและระดบตางๆ ไดในหลายความหมาย เชน ความหมายเกยวกบเวลา สถานท บคคล และ ระยะทาง เปนตน 3

1

2

www.far.ssru.ac.th

40

ชอและภาพนาฏยศพท วธปฏบต 16. มอแบ

มอแบ เปนลกษณะของมอเรยงกน 4 นวเชนเดยวกบมอตงแตหมนแขนสวนลางไปทางนวกอยใหมอทตงอยพลกหงาย ปลายมอตกลงดานลาง

17. วง

วง คอสวนโคงของล าแขนจากหวไหลถงปลายมออยในระดบตางๆ ของรางกาย โดยทวไปม 3 ชนด ไดแก วงบน วงกลาง วงลาง ดงน 1.วงบน คอวงทอยดานขางของล าตวดานบน โดยใหปลายมอ

สงระดบแงศรษะ (ส าหรบตวพระ) ดงภาพหมายเลข 1 หรอหางคว (ส าหรบตวนาง) 2. วงกลาง คอวงทอยดานขางของล าตวระหวางวงบนและ

วงลาง โดยใหปลายนวมออยระดบไหลดงภาพหมายเลข 2 3. วงลาง คอการงอแขนดานหนาเปนรปโคงลง ใหมออยใน

ระดบเขมขด ตวพระตองกนวงหรอดนขอศอกไปดานขางมากกวาตวนาง ดงภาพหมายเลข 3

หมายเหต การตงวงในการปฏบตทาร านาฏศลปไทยยงมลกษณะพเศษนอกเหนอจาก วงบน วงกลางและวงลาง โดยเปนการยกแขนเปนวงทตงมอเรยบรอยมาไวขางหนา ใหปลายมอตงตรงในระดบปากและ ทอดล าแขนยนออกไปใหมลกษณะโคง มการเรยกการปฏบตเชนนวา “วงระดบหนา” หรอ “วงหนา”

1

3

2

www.far.ssru.ac.th

41

ชอและภาพนาฏยศพท วธปฏบต 18. วาดแขน

วาดแขน เปนการเคลอนทขนหรอลงของแขนในลกษณะ ตงมอตงแขนขางตว ไดแก - การวาดแขนลง ใหผร าตงมอขนตงแขนดานขางในระดบไหลดงภาพหมายเลข 1 แลวเลอนแขนลงมาในระดบสะโพกทงๆ ทยงตงแขน ดงภาพหมายเลข 2 - การวาดแขนขน ผร าตองพลกแขนใหมอแบหงาย ดงภาพหมายเลข 3 แลวเลอนแขนขนมาระดบไหลทงๆ ทยงตงแขน ดงภาพหมายเลข 4 ถาเปนการปฏบตตอเนองสลบกนระหวางการวาดแขนลงและ การวาดแขนขนจะเรยกวา “สายแขน” หรอ“ร าสาย” ซงอาจจะสายแขนเดยวหรอ ทงสองแขนพรอมกนกได แตถาเปนการสาย 2 แขน ตองปฏบตตรงกนขามไดแก ถาดานขวาวาดแขนขน ดานซายตองวาดแขนลงเสมอ

4

3

1

2

www.far.ssru.ac.th

42

ชอและภาพนาฏยศพท วธปฏบต 19. สอดมอจบ

สอดมอจบ เปนการยกและหมนมอทจบคว าใหสงขนเพอจะ ปลอยมอจบเปนมอแบในต าแหนงทตองการ โดยเรมดวยการจบคว า เมอจะสอดมอจบตองพลกมอจบมาทางนวหวแมมอใหเปนจบหงายกอน แลวจงยกจบขนใหถงต าแหนงทตองการกอนจงปลอยมอจบเปนมอแบ (เคลอนมอตามลกศร)

20. หยบจบ

หยบจบ เปนวธการจบอยางหนงทผร าตองเรมจากการตงมอในทศทางหรอระดบใดกไดดงภาพหมายเลข 1 แลวกดปลายมอลงเพอจบคว า แลวยกขอมอขนจากต าแหนงเดมเลกนอย (ดงภาพหมายเลข 2)

1

2

www.far.ssru.ac.th

43

ตารางท 1.4 นาฏยศพททเกยวกบการใชขาและเทาในการปฏบตทาร า ชอและภาพนาฏยศพท วธปฏบต

1. กาวขาง

กาวขาง คอการกาวเทาไปดานขาง โดยใหหวแมเทาของเทาทกาวเฉยงไปดานขางระดบเดยวกบสนเทาโดยใชสนเทา แตะพนกอน และใหสนเทาทกาวอยตรงกบหวแมเทาของเทาทยน หางกนประมาณ หนงคบถงหนงคบครง แลวจงวาง เตมเทา น าหนกของล าตวจะโนมไปทางเทาทกาว ยอเขาลง ตวพระจะยนเตมเทาทงสองขาง และปลายเทาทยนตองเฉยงไปดานขางเลกนอยดงภาพ

2. กาวหนา

กาวหนา คอการกาวเทาไปดานหนาโดยใหหวแมเทาเฉยงไปดานขางเลกนอย (ตวพระจะเฉยงมากกวาตวนาง) โดยใชสนเทาแตะพนกอน และกะตรงกบหวแมเทาของเทาทยนอยขางหลง หางกนประมาณ หนงคบถงหนงคบครง แลวจงวางเตมเทา น าหนกของล าตวจะโนมไปทางเทาทกาว สวนเทาหลงตองเปดสนเทา (ใชจมกเทาแตะพน) ยอเขาลง (ดานซายเปนการกาวหนาของตวนาง ดานขวาเปนการกาวหนาของตวพระ

3. กาวเทาเรยง

กาวเทาเรยง เปนการกาวเทาสลบกนระหวางการกาวหนาและการกาวขาง โดยผปฏบตจะอยในทากาวหนา ดงภาพหมายเลข 1 แลวยกเทาทอยขางหลงมาวางเตมเทาใกลกบเทาทยนในลกษณะเรยงไปในแนวเดยวกนแลวถายน าหนกตามมาดวยดงภาพหมายเลข 2 จากนนจงยกเทาอกขางหนงขนกาวหนาปฏบตสลบกนอยางตอเนอง

2

1

www.far.ssru.ac.th

44

ชอและภาพนาฏยศพท วธปฏบต 4. กระทง

กระทง เปนการการยกจมกเทาทอยขางหลงกระทบพนอยางเรวและเบา โดยผปฏบตอยในทากาวหนา ดงภาพหมายเลข 1 แลวยกจมกเทาหลงขนเลกนอย ดงภาพหมายเลข 2 แลววางลงเพอแตะกบพนเบาๆ ในทนทดงภาพหมายเลข 3 แลวกระดกขนตามจงหวะ

5. กระดกเทา

กระดกเทา เปนการยกขาสวนลาง (ตงแตใตเขาถงปลายเทา)ขนดานหลง มอย 2 แบบ คอ นงกระดกเทาและยนกระดกเทา ปฏบตดงน - กระดกเทานงหรอนงกระดกเทา (ภาพหมายเลข 1) ผร าจะอยในทานงคกเขาแยกเขาทงสองออกจากกนใหมากแลวถายน าหนกตวมาทเขาดานหนงแลวยกขาสวนลางอกขางหนงขน หนบนองเขาหาขาสวนบนใหมากทสด หกขอเทาลงใหเทาตรงกบสนหนาแขงฝาเทาทยกหงายขน ตงปลายนวเทา ขอส าคญตองกดตะคากลงไมใหเนอสวนสะโพกยนออกมา และกดไหลมาทางเทาทกระดก

1

2

3

1

www.far.ssru.ac.th

45

ชอและภาพนาฏยศพท วธปฏบต

-กระดกเทายน หรอ ยนกระดกเทา ผร าจะอยในทายนกาวเทา มอย 2 แบบคอกระดกหลง และกระดกเสยว ปฏบต ดงน 1.กระดกหลง (ภาพหมายเลข 2) ผร าอยในทากาวหนา ยกขาสวนลางของเทาทอยขางหลงขน หนบนองเขาหาขาสวนบนใหมากทสด หกขอเทาลงใหเทาตรงกบสนหนาแขงฝาเทาทยกหงายขน ตงปลายนวเทา ขอส าคญตองถบเขาไปดานหลงใหมาก ระวงไมใหเขาชดกนและก าหนดใหล าตวตรงไมยนไปดานหนา 2.กระดกเสยว (ภาพหมายเลข 3) ผร าอยในทากาวขาง ยกขาสวนลางของเทาทอยดานขางขน หนบนองเขาหาขาสวนบนใหมากทสด หกขอเทาลงใหเทาตรงกบสนหนาแขงฝาเทาทยกหงายขน ตงปลายนวเทา ขอส าคญตองถบเขาไปดานขางใหมาก ระวงไมใหเขาชดกน พรอมทงดนสวนเทาใหคอนไปดานหนา กดตะคากลงไมใหเนอสวนสะโพกยนออกมา และกดไหลมาทางเทาทกระดก

6. ขยน

ขยนเทา เปนการย าเทาถๆ ของเทาทอยในลกษณะกาวหนา โดยใหเทาหนาวางบนพน เทาหลงวางดวยจมกเทาเปด สนเทาขนแลวย าเทาสลบกนใหตวอยกบท เคลอนไปขางหนา หรอขางๆ พรอมกน

2

3

www.far.ssru.ac.th

46

ชอและภาพนาฏยศพท วธปฏบต 7. ขน

ขน เปนลกษณะของการใชเทาทงสองขางใหสมพนธกนอยางหนงในการร า ปฏบตตอเนองกน 3 จงหวะ ดงน จงหวะท 1 เรมจากกาวขาง ดงภาพหมายเลข 1 จงหวะท 2 ลากเทาหลงมาชดเทาหนาแลวขยบเทาหนา

โดยยกเทาขนเลกนอย และวางลงทเดมใหปลายเทาเฉยงออกไปดานขาง ดงภาพหมายเลข 2 จงหวะท 3 ยกเทาขวาขน ดงภาพหมายเลข 3

แลววางลงโดยทอดขาทวางเทาดวยจมกเทาเฉยงไปดานขาง น าหนกอยทขาทยน ดงภาพหมายเลข 4 หมายเหต ส าหรบผ เรยนทช านาญแลว สามารถกระชนจงหวะท 1 และท 2 เขาดวยกนได สามารถปฏบตไดทงซายและขวา

1 1

2

3

4

www.far.ssru.ac.th

47

ชอและภาพนาฏยศพท วธปฏบต 8. จรด

รดเทา เปนการใชเทาขางหนงแตะทพนดวยจมกเทา ใกลกบเทาทยนเตมเทารบน าหนก เปดสนเทาขน ขอสงเกต ตวพระตองกนเขาขางเดยวกบเทาทจรดใหหางจากเขาของเทาทยนมากกวาตวนาง

9. ฉายเทา

ฉายเทา เปนกรยาทยนยอเขาดวยขาขางใดขางหนง ดงภาพหมายเลข 1 แลวใชจมกเทาของเทาอกขางหนง (ยกสนเทาขนเลกนอย) เชดพนจากดานหนาออกไปดานขางดงภาพหมายเลข 2

10. ซอยเทา

ซอยเทา เปนการย าเทาถๆ ดวยจมกเทาทอยเสมอกน ใหตวเคลอนไปดานหนา ดานขาง ดานหลง หรออยกบท โดยเรมจากการวางเทาคกนและยกสนเทาทงสองขนเลกนอยในระดบเดยวกน เกรงกลามเนอหนาขา ยอเขาลงแลวย า ปลายเทาทงสองสลบกนใหถๆ และใหเทาทงสองเรยงเสมอกนตลอดเวลา การซอยเทานเรยกอกอยางหนงวา “เกบ”

2

1

www.far.ssru.ac.th

48

ชอและภาพนาฏยศพท วธปฏบต 11. เดยว

เดยว เปนการยกเทาวธหนงโดยการยนรบน าหนกดวยเทาขางใดขางหนง และยกเทาอกขางหนงขนมาใหเขาเฉยงไปดานขาง ชดสนเทาทยกกบนองสวนบนของเทาทยนหกขอเทามาทางหนาแขง และกระดกปลายเทาใหงอนขน สวนเทาทยนอาจยอหรอยดขาใหตงกไดตามความเหมาะสม การเดยวนตวพระมใชบางแตนอยมากกวาตวนาง เชน การแสดงในเหตการณทตวละครบงคบใหมาหยดยน (มาแผง) เพอท าบทตอไป เปนตน

12. แตะเทา

แตะเทา เปนการเกรงกลามเนอหลงเทาขางใดขางหนงใหปลายเทาตงและกระดกขน จากนนใหกดปลายเทาบรเวณจมกเทา แตะลงกบพนขางๆ เทาอกขางหนงทยนยอเขารบน าหนก (ยกสนเทาขนเลกนอย) อาจแตะเทาเพยงครงเดยวหรอแตะเทาหลายครงตอเนองกนกได การแตะเทานเรยกไดอกอยางหนงวา “เดาะเทา”

13. ตะ-หลก-ตก

ตะหลกตก เปนอาการของเทาทตองปฏบตตอเนองกน 3 จงหวะ คอ

จงหวะท 1 ยกเทาขวาขนดงภาพหมายเลข 1 และกระทบลงใกลกบสนเทาซาย และยกเทาซายขนลกษณะเดยวกนดงภาพหมายเลข 2

1

www.far.ssru.ac.th

49

ชอและภาพนาฏยศพท วธปฏบต

จงหวะท 2 กระทบเทาซายลงกบพน แลวยกเทาขวาขน

ดงภาพหมายเลข 3 จงหวะท 3 กระทบเทาขวาลงทเดมอกครงหนง ยกเทา

ซายคางไวดงภาพหมายเลข 4 ขอสงเกต ในการกระทบเทานนใหกระทบเทาในจงหวะทหนงและสองกระชนกน สวนจงหวะทสามใหวางเทาพรอมกบยกอกเทาหนงคางไว

3

2

4

www.far.ssru.ac.th

50

ชอและภาพนาฏยศพท วธปฏบต 14. ถอนเทา

ถอนเทา เปนการยกเทาดานหนาขนโดยไมมการ “ประ” เปนการยกเทาขางใดขางหนงวางไวขางหลงดวยจมกเทากอน (ยกสนเทาขน) ดงภาพหมายเลข 1 แลวจงวางฝาเทาทอยขางหลงไปทพนใหเตมเทา จากนนใหยกเทาอกขางหนงทอยดานหนาขนดงภาพหมายเลข 2

15. ถดเทา

ถดเทา เปนอาการของเทาลกษณะหนง โดยการยนดวยเทาขางใดขางหนงดงภาพหมายเลข 1 และใชจมกเทาอกขางหนงถดหรอไสกบพนเบาๆ จนสนเทาแตะพนดงภาพหมายเลข 2 และยกเทาใหลอยขนจากพนเลกนอยดงภาพหมายเลข 3 แลวจงวางลงเตมเทาดงภาพหมายเลข 4 จากนนใหยกเทาอกขางหนงย าอยกบทหรอกาวเดนสลบกน การถดเทาจะถดดวยเทาซายหรอขวากไดขนอยกบความเหมาะสมของทาร า

1

2

3

4

1 2

www.far.ssru.ac.th

51

ชอและภาพนาฏยศพท วธปฏบต 16. ประเทา

ประเทา เปนอาการของเทาขางใดขางหนง ทใชจมกเทา ตบพนเบาๆ ใกลๆกบเทาทยนดงภาพหมายเลข 1 และ 2 โดยทสนเทายงคงแตะพนอย และใหเทาอกขางหนงยนยอเขารบน าหนกตว ถาจะใหดสวยงาม จะตองกระดกปลายนวเทาใหงอนขน การประเทามกจะเปนวธปฏบตกอนการยกเทา

17. นงคกเขา

นงคกเขา เปนการนงใหกนวางบนสนเทาทงสองขางทยนพนไวดวยจมกเทา ตงตวตรง ดนเอวไปดานหนาพรอมกบ ดนไหลไปดานหลงใหผงผาย เปดปลายคางพอ สมควร

18. นงพบเพยบ

นงพบเพยบ เปนการนงใหกนวางทพนและพบขาดานหนงไวดานหนา สวนขาอกขางหนงพบไวดานขางและตองหกขอเทาใหปลายเทากระดกงอนขนมาทางหนาแขง ควรระวงใหแกนของล าตวตงตรงไมเอนไปดานใดดานหนง โดยถายน าหนกตวไปดานหนาใหมากพรอมกบดนกระเบนเหนบไปดานหนา ดนหลงและไหลไปดานหลงเพอใหผงผาย

2

1

www.far.ssru.ac.th

52

ชอและภาพนาฏยศพท วธปฏบต 19. ผสมเทา

ผสมเทา การรวมเทาทงสองขางเขามาใหชดกนมอย 2 ลกษณะ คอ 1.ผสมเทา (ตรง) คอการรวมเทาใหสนเทาทงสองขางชดกน ดงภาพหมายเลข 1 2.ผสมเทา (เหลอม) คอการรวมเทาใหสนเทาขางหนงอยเหนอสนเทาอกขางหนงทยนรบน าหนก ระดกเทาทน ามา รวมขนใหตง ดงภาพหมายเลข 2

20. ยกเทา

ยกเทา เปนอาการของเทาทยกขางใดขางหนงขนโดยใหเทาอกขางหนงยนรบน าหนก มอย 2 แบบ คอ การยกเทาไวดานหนา และการยกเทาไวดานขาง ปฏบตดงน 1. ยกเทาดานหนา โดยการยกเทาขนมาดานหนาใหตนขาขนานกบพน ปลอยขาสวนลางตกลง หกขอเทาขนมาทางหนาแขง เกรงขาและกระดกปลายเทาขน 2. ยกเทาขาง โดยการยกเทาขนมาทางดานขางล าตวคอนไปดานหนาเลกนอยใหตนขาขนานกบพน ปลอยขาสวนลางตกลง หกขอเทาขนมาทางหนาแขง เกรงขาและปลายเทาใหงอนขน

1

2

www.far.ssru.ac.th

53

ชอและภาพนาฏยศพท วธปฏบต 21. ยอ

ยอ เปนการงอขาทยนรบน าหนกดวยการเกรง อาจยอขาเดยว หรอยอ 2 ขากได การยอทดควรใหเกดเหลยมขาขนทกครง

22. ยด ยบ

ยด ยบ เปนการงอขา และตงขาสลบกน อาจเปนการยด ยบโดยใชขาขางเดยวหรอสองขางยนรบน าหนก และเกรงหนาขาไวตลอดเวลา ขอส าคญอยตรงทผร าควร ยอลงแตไมควรยดจนขาตงควรใหขามลกษณะงออยเลกนอย ดงภาพหมายเลข 1 และ 2

2

1

www.far.ssru.ac.th

54

ชอและภาพนาฏยศพท วธปฏบต 23. เลนเทา

เลนเทา เปนการแตะจมกเทาสลบขนหรอลง มทงเลนเทาชาและเลนเทาเรว ดงน การเลนเทาชา ปฏบตดงน จงหวะท 1 แตะจมกเทาลงทพนใกลกบเทาทยนรบน าหนก ดงภาพหมายเลข 1 เปนการยนแตะเทาซาย จงหวะท 2 แตะจมกเทาเดมซ าอกครงหนงแลวยกไปวาง ดาน หลง พรอมกบยกเทาอกขางหนงทอยดานหนาขนแตะจมกเทาลงทพนใกลกบเทาอกขางหนงทยนรบน าหนกแทน ดงภาพหมายเลข 2 เปนการยกเทาซายไปวางขางหลงแลวแตะเทาขวาแทน การเลนเทาเรว ประกอบดวย จงหวะท 1 แตะจมกเทาลงทพนใกลกบเทาทยนรบ น าหนกแลวยกไปวางดานหลง จงหวะท 2 ยกเทาอกขางหนงทอยดานหนาขนและแตะ จมกเทาลงทพนใกลกบเทาอกขางหนงทยนรบน าหนกแทน ขอสงเกต การเลนเทาทงแบบเลนเทาชา หรอ เลนเทาเรวสามารถท าตอเนองได

24. เลาะ

เลาะ อาการของเทาทปฏบตตอเนองกน 3 จงหวะ คอ จงหวะท 1 วางเทาขวาดวยจมกเทาหางจากเทาซายทยนยอเขาประมาณ 1 คบดงภาพหมายเลข 1 แลวขยบเทาซายเขามาใกลเทาขวา จงหวะท 2 กาวเทาขวาไปดาน ขางยนเตมเทาแลวยกเทาซายดงภาพหมายเลข 2

2

1

2 1

www.far.ssru.ac.th

55

ชอและภาพนาฏยศพท วธปฏบต 25. วางสนเทา

วางสนเทา เปนการใชสนเทาขางหนงแตะทพน ใกลกบเทาทยนเตมเทารบน าหนก หกขอเทาและกระดกปลายเทาขนมาทางสนหนาแขงใหตง

26. สดเทา

สดเทา การลากเทาขางใดขางหนงเขามาใกลกบเทาทยนรบน าหนกดวยจมกเทา เรมจากการกาวขางดงภาพหมายเลข 1 แลวลากเทาทกาวเขามาหาเทาทยน ดงภาพหมายเลข 2

1

2

www.far.ssru.ac.th

56

ชอและภาพนาฏยศพท วธปฏบต 27. สะดดเทา

สะดดเทา เปนการไสหรอถพนดวยจมกเทาขางหนงอยางเรวออกไปขางหนาหรอเฉยงไปดานขาง แลววางเตมเทาพรอมกบถายน าหนกตวตามไปดวย เชนเรมจากการยนยอเขา แตะเทาขวาดงภาพหมายเลข 1 แลวไสจมกเทาไปดานขางอยางเรว ถายน าหนกตวไปตามเทาทสะดดและวางเตมเทาดงภาพหมายเลข 2 ขอสงเกต มกเอยงศรษะตรงขามกบเทาทสะดดเสมอ

28. หมเขา

หมเขา เปนการทงน าหนกมาทขาขางใดขางหนงหรอ สองขางทยนรบน าหนกอยางเรวดวยการเกรงหนาขา เพอเนนจงหวะในการปฏบตทาร าใหชดเจนยงขนกอนการเคลอนทอวยวะของรางกายในการปฏบตทาร าจากทาหนงไปยงอกทาหนงตามจงหวะเพลง เชนการหมเขาโดยการทงน าหนกมาทขาทง 2 ขางทยนรบน าหนก 1 ครง ดงภาพหมายเลข 1 กอนการวาดแขนลงและอก 1 ครงกอนการวาดแขนขนและเปลยนการเอยงศรษะ ดงภาพหมายเลข 2

1

2

1

2

www.far.ssru.ac.th

57

นาฏยศพททกลาวถงขางตนเปนวธการเคลอนไหวรางกายผปฏบตทาร าทถกตองตามเกณฑมาตรฐานขนพนฐานของผ ฝกหดทตองฝกฝนใหปฏบตไดตามมาตรฐานดงกลาวน ดงนน ผ ทจะฝกหดการร าเดยว ร าคตองฝกหดการเคลอนไหวรางกายทกสวนตงแตสวนศรษะ ล าตว แขนและมอ ขาและเทาใหเกดความช านาญเพอจะไดสามารถฝกหดการร าเดยว ร าคไดอยางงดงามตามแบบแผนของนาฏศลปไทย

แผนผงเวทในการแสดง การแสดงนาฏศลปไทยในชดร าเดยวและร าคน นยมใหจดแสดงบนเวท โดยใหผแสดงออกทางขวาของเวทและเขาทางซายของเวท ในระหวางการแสดงผแสดงสามารถเคลอนทไปดานหนาดานขางและดานหลงไดโดยค านงถงแบบแผนของทาร าเปนอนดบแรก และการปฏบตทาร า ณ จดกงกลางของเวทเปนหลกประกอบดวย ในการเรยกทศทางบนเวทเพอมใหสบสนและเกดความเขาใจตรงกนในการอธบายทาร าในบทตอๆ ไป จะแสดงถงการเรยกสวนตางๆของเวทใหเหนอยางชดเจนตามแผนผงตอไปน

ภาพท 1.11 แผนผงการเรยกสวนตางๆ ของเวท

ดานหลง

ดานขวา ดานซาย

ดานหนา

ทนงผชม

กลางเวท

www.far.ssru.ac.th

58

การฝกหดและการจดการแสดงนาฏศลปไทยประเภทร าเดยวและร าคน โดยทวไปใชหลกในการแสดงเชนเดยวกบการแสดงนาฏศลปไทยแบบหลวงโดยทวไป กลาวคอ ตองคงไวซง ความงาม 5 ประการ คอ ความงามของผแสดง ความงามของบทรองทประกอบดวยค าทไพเราะมสมผสคลองจอง ความงามของท านองดนตรทไพเราะ เครองแตงกายงามและทาร าทสวยงามตามบทบาท อยางไรกด การแสดงแตละชดยอมมความแตกตางกนในดานเนอเรอง บคลกและลกษณะ ของตวละคร ดงนนลกษณะและวธแสดงร าเดยว ร าคแตละชดจงมความแตกตางกนตามความเหมาะสมของตวละครและสถานการณในเรองดงจะไดกลาวตอไป

สรป การร าเดยวและการร าคน นบเปนการแสดงนาฏศลปไทยชดส าคญเนองจากเปนการแสดงอวดฝมอและความช านาญในการปฏบตทาร าของตวเอกในการแสดงละครแตละเรอง หรอการแสดงเปนชดเบดเตลดแตละชด เพราะการร าคนเดยวหรอร า 2 คนนนผแสดงจะตองสามารถตรงสายตาของผชมใหอยกบการแสดงของตนไดตลอดเวลา ดงนนผ ทจะไดรบเลอกใหแสดงร าเดยวหรอร าคนนจะตองเปนผ มความสามารถในการปฏบตทาร าไดถกตองในระดบ “ฝมอ” หรออยางทเรยกกนวา “ร างาม” นนเอง

การแสดงร า/ระบ ามาตรฐานประเภทร าเดยวและร าค มองคประกอบหลก ดงน 1. ผแสดง ในการแสดงร ามาตรฐานประเภท ร าเดยวและร าค ประกอบดวยตวละครตามทระบในบทรองตามเนอเรองจากการแสดงละคร โขน รวม 4 ประเภท ไดแก พระ นาง ยกษ และ ลง 2. เครองแตงกาย ในการแสดงร าเดยวและร าคมกแตงแบบ “ยนเครอง” ทงพระ นาง ยกษ และลง 3. เพลงรองและดนตรประกอบการแสดงเปนสวนประกอบส าคญในการแสดงร ามาตรฐานของไทยอกอยางหนง แบงออกเปน

3.1 เพลงรอง เพลงทใชรองประกอบการแสดงร ามาตรฐานโดยทวไปนยมใชเพลงอตรา 2 ชน และชนเดยว ในการแสดงร ามาตรฐานนน ผแสดงไมตองรองเอง แตมตนเสยงและลกค รองเปนล าน าเพลงตางๆประกอบตามลกษณะอารมณของเพลง

3.2 ดนตร วงดนตรทใชประกอบการแสดงโขนละคร เรยกวา “วงปพาทย” และ วงปพาทยทนยมใชประกอบการแสดงร ามาตรฐานคอ “ปพาทยไมแขง” ซงเปนวงปพาทยสามญส าหรบประกอบการแสดงและประโคมโดยทวไปใชตดวยไมแขงซงมดวยกน 3 ขนาด คอ ปพาทยเครองหา ปพาทยเครองค และปพาทยเครองใหญ

www.far.ssru.ac.th

59

โอกาสทใชแสดง สามารถจดแสดงไดในโอกาสตอไปน 1. จดแสดงเปนร าชดส าคญในการแสดงละครและโขน 2. จดแสดงเปนการร าอวดฝมอเปนชดหนงในการแสดงวพธทศนา นาฏยศพททใชในการปฏบตนาฏศลปไทย หรอ การรายร าตามแบบไทยนน เปนการจดระเบยบของรางกายของผปฏบตใหไดตามเกณฑของนาฏศลปไทยแบบหลวง ทศลปนไทยในอดตไดถอปฏบต และก าหนดไวถอเปนเกณฑในการปฏบตทาร าขนพนฐาน นาฏยศพททเกยวของกบวธการปฏบตทาร าตามเกณฑขนพนฐานแบงออกเปน 2 กลม คอ นาฏยศพทเกยวกบการก าหนดลกษณะ ระดบ และ ทศทางอวยวะของรางกายเมอปฏบตทาร า และ นาฏยศพททเกยวกบวธการเคลอนไหวอวยวะของรางกายในการปฏบตทาร าตามเกณฑขนพนฐาน ประกอบดวย

1. นาฏยศพททใชเกยวกบสวนศรษะในการปฏบตทาร า จ านวน 3 ค า 2. นาฏยศพททใชเกยวกบสวนล าตวในการปฏบตทาร า จ านวน 6 ค า 3. นาฏยศพททใชเกยวกบสวนแขนและมอในการปฏบตทาร า จ านวน 20 ค า

4. นาฏยศพททใชเกยวกบสวนขาและเทาในการปฏบตทาร า จ านวน 28 ค า

www.far.ssru.ac.th

60

ค าถามทบทวน

1. จงอธบายถงความหมาย และความแตกตางของนาฏศลปไทยตามค าคลองจองทคนไทยชอบกลาววา “รอง ร า ท าเพลง” มาใหเขาใจ 2. จงจ าแนกประเภท และอธบายความหมายของการร ามาตรฐานในนาฏศลปไทยมาโดยละเอยด 3. การร าเดยว และร าคในรายวชานประกอบดวยการแสดงจ านวนกชด อะไรบาง และแตละชดมาจากการแสดงละครเรองอะไร จงอธบายใหชดเจน 4. จงอธบายถงลกษณะทางกายภาพทเหมาะสมของผแสดงตวพระในการแสดงละครร าแตละประเภทมาใหเขาใจ 5. การแตงกายละครไทยเรยกอกชอหนงวาอะไร มกประเภท อะไรบาง จงอธบาย 6. ปนจเหรด เปนเครองแตงกายละครไทยประเภทใด มก าเนดอยางไร จงอธบายพรอมยกตวอยางตวละครทสวมปนจเหรดในการแสดงละครร ามาอยางนอย 5 ชอ 7. จงอธบายเกยวกบมงกฎกษตรยในหวขอ ทมา ลกษณะ และวธใช มาโดยละเอยด 8. จงเปรยบเทยบลกษณะของเครองแตงกายตวพระ และเครองแตงกายตวพราหมณ ใหเหนถงความเหมอนและความแตกตางของเครองแตงกายทง 2 ประเภทนมาใหเขาใจ 9. จงอธบายถงลกษณะของเพลงรองทใชประกอบการแสดงร ามาตรฐานในนาฏศลปไทยมา ใหเขาใจ พรอมยกตวอยางประกอบ 10. จงอธบายถงนาฏยศพททเกยวกบการใชอวยวะของรางกาย ในการปฏบตทาร าตามเกณฑขนพนฐานวาหมายถงอะไร พรอมยกตวอยางพรอมอธบายวธปฏบตมาใหชดเจนอยางนอย 5 ค า 11. จงอธบายถงนาฏยศพททเกยวกบวธการเคลอนไหวอวยวะของรางกาย ในการปฏบตทาร าตามเกณฑขนพนฐานวาหมายถงอะไร พรอมยกตวอยางพรอมอธบายวธปฏบตมาใหชดเจนอยางนอย 5 ค า 12. ขนบนยมของการแสดงละครร า ร า ระบ า โดยทวไป นยมใหตวละครเขา ออกเวทใน ทศทางใด 13.จงยกตวอยางนาฏยศพททเกยวกบสวนล าตวในการปฏบตทาร ามาจ านวน 5 ค า และอธบายวธปฏบตมาใหเขาใจ

www.far.ssru.ac.th

61

14. จงยกตวอยางนาฏยศพททเกยวกบสวนแขนและมอ ในการปฏบตทาร ามาจ านวน 5 ค า และอธบายวธปฏบตมาใหเขาใจ 15. จงยกตวอยางนาฏยศพททเกยวกบสวนขาและเทาในการปฏบตทาร ามาจ านวน 5 ค า และอธบายวธปฏบตมาใหเขาใจ

www.far.ssru.ac.th

62

เอกสารอางอง

ด าราราชานภาพ, สมเดจฯ กรมพระยา. (2546). ละครฟอนร า ประชมเรองละครฟอนร า กบระบ าร าเตน. กรงเทพฯ: มลนธสมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานภาพจดพมพ รวมกบส านกพมพมตชน.

ธนต อยโพธ. (2516). ศลปละคอนร าหรอคมอนาฏศลปไทย. กรงเทพฯ: พระเจาวรวงศเธอ พระองคเจาเฉลมพลฑฆมพร โปรดใหพมพในงานฉลองพระชนมาย 5 รอบ ณ วนท 29 เมษายน พ.ศ.2516.

นาฏศลป, วทยาลย. (ม.ป.ป.). คมอประกอบการสอนวชานาฏศลปไทยระดบนาฏศลปชนกลาง. หมวดวชาละคร ภาควชานาฏศลปไทย วทยาลยนาฏศลป กรมศลปากร. ประทน พวงส าล. (2509). หลกนาฏศลป. พระนคร: แผนกการพมพวทยาลยครสวนสนนทา. พรทพย ดานสมบรณ. (2551). คมอประกอบการสอนรายวชานาฏศลปไทย (ละคร) 2.

กลมสาระการเรยนรวชานาฏศลปไทยละคร วทยาลยนาฏศลปะ สถาบนบณฑตพฒนศลป กระทรวงวฒนธรรม. รตวรรณ กลยาณมตร. (ม.ป.ป.) หนงสอคมอประกอบการสอนรายวชา นท.3130 ละครใน

เรองอเหนา ตอนยาหรนตามนกยง. วทยาลยนาฏศลป สถาบนนาฏดรยางคศลป. ศลปากร, กรม. (2547). เครองแตงกายละครและการพฒนา: การแตงกายยนเครองละคร

ในของกรมศลปากร. กรงเทพฯ : รงศลปการพมพ. สภาวด โพธเวชกล. (2548). รปแบบการแสดงเบกโรงละครร าในยครตนโกสนทรรชกาลท 9. คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา. . (2550). การศกษากลมค าศพททใชเรยกการปฏบตทาร าทไมถกตอง และ

วธการแกไขอวยวะของรางกายในการปฏบตทาร าใหถกตองตามมาตรฐาน นาฏศลปไทยแบบหลวง. ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต กระทรวงวฒนธรรม.

สวรรณ อดมผล. (2528). วรรณกรรมการแสดงของไทย. กรงเทพฯ: ส านกพมพประกายพรก. http://www.riska.ac.th