แนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชนเขมแขง

โดย

นายทวป บตรโพธ ต าแหนง รองอธบดกรมพฒนาชมชน

กรมการพฒนาชมชน กระทรวงมหาดไทย

นกศกษาวทยาลยปองกนราชอาณาจกร หลกสตรการปองกนราชอาณาจกร รนท ๖๐

ประจ าปการศกษา พทธศกราช ๒๕๖๐ – ๒๕๖๑

ก

บทคดยอ เรอง แนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชนเขมแขง ลกษณะวชา สงคมจตวทยา ผวจย นายทวป บตรโพธ หลกสตรการปองกนราชอาณาจกร (วปอ.) รนท ๖๐ การวจยเรองแนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชนเขมแขง มวตถประสงคเพอศกษาชมชนเขมแขง เพอศกษาปจจยทท าใหชมชนแขงแรง และ เพอเสนอแนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชน เพอสรางชมชนเขมแขง เปนการวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) จากการวเคราะหขอมล ๕ ดาน ดงน ดานกระบวนการ/นโยบาย ดานสงคม ดานเศรษฐกจ ดานวฒนธรรม และดานผน าชมชน โดยการสมภาษณเชงลก (In - depth Interview) จากผทรงคณวฒ ซงเปนผทมประสบการณเกยวกบการพฒนาชมชนเกยวกบกระบวนการในการเปนชมชนเขมแขง เกยวกบปจจยทท าใหชมชนแขงแรง และขอมลดานกฎหมายการพฒนาชมชน ท าใหทราบถงปจจยสนบสนน รวมทงแนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชน จ านวน ๔ ทาน ผลการวจยพบวา การพฒนาชมชนเขมแขงไดนน สามารถแบงทงหมด ๕ ดานหลก ซงประกอบไปดวย ดานกระบวนการ/นโยบายภาครฐตองสรางกระบวนการมสวนรวมกบเกษตรกรและหนวยงานทเกยวของ เพอน านโยบายไปสการปฏบตอยางเปนรปธรรมในทกขนตอนของการก าหนดและการปฏบตงานดานการพฒนาชมชนเขมแขง เจาหนาทและผทเกยวของในองคกรของภาครฐทมหนาทขบเคลอนการน านโยบายไปสการปฏบต ตองมความรความเขาใจเกยวกบแนวทางการด าเนนการของระบบบรหารจดการชมชน และทราบความตองการของคนในชมชนอยางแทจรง ดานสงคมการด าเนนงานจากสงคมทด ควรสรางจตส านกรวมของคนในชมชนใหเพยงพอ สรางความรความเขาใจเกยวกบโครงการหรอกจกรรมใหชมชนตระหนกถงการพงพากนเองภายในชมชนโดยไมหวงพงพาหนวยงานภาครฐแตเพยงอยางเดยว และพฒนาศกยภาพของชมชนโดยมหนวยงานภาครฐหรอภาคเอกชนทเขาไปสงเสรมการพฒนาดานชมชนเขมแขง เพอใหชมชนสามารถพงพาตนเองไดอยางยงยน ดานเศรษฐกจชมชนตองมการจดตงกองทนหรอกลม เพอระดมเงนทนส าหรบการสงเสรมและสนบสนนศกยภาพของสมาชกในชมชน รวมทงสมาชกในชมชนสามารถปรบตวใหเขากบระบบกลไกการผลต การลดตนทนการผลต ตลอดจนสามารถสรางมลคาเพมจากสนคาทมอยภายในชมชนได ดานวฒนธรรมชมชนควรดงภมปญญาและความภมใจในชมชน เพอสรางความเชอมนตอสงคม ถงในศกยภาพของชมชนทมความรเทาทนในวฒนธรรมของชมชน ทงวฒนธรรมของชมชนตนเอง และวฒนธรรมของชมชนอน ดานผน าชมชน ผน าชมชนตองมความเขมแขง มภาวะผน า มความเสยสละ เชอมนและศรทธาในกระบวนการประชาธปไตย เพอเปนแบบอยางใหกบสมาชกในชมชน และผน าชมชนตองมแนวคดในการพฒนา ตลอดจนสามารถหารปแบบการพฒนาชมชน เพอใหเกดการขบเคลอนและผลกดนใหชมชนเขมแขง อยางยงยน

ข

ขอเสนอแนะ การทจะสามารถพฒนาไปสการก าหนดนโยบายพฒนาชมชน เพอสรางชมชนเขมแขง ควรจะตองด าเนนการพฒนา การก าหนดนโยบายการพฒนา ยทธศาสตร ทกภาคสวนในชมชนมสวนรวมในการก าหนดในทกขนตอน ควรมการบรณาการการท างาน เนนคณภาพงานมากกวาปรมาณงานงาน เนนการพฒนาชมชนทมศกยภาพ และมการตดตามประเมนผลโครงการ ผลกดนการด าเนนการดานการพฒนาชมชนเขมแขง ควบคกบการพฒนาศกยภาพของชมชน น าโดยผน าชมชน และประชาชน ชวยกนขบเคลอน โดยวธแบบรฐจดการ และวธแบบทชมชนบรหารจดการตนเอง โดยทรฐบาลควรมนโยบายทจะเสรมสรางความเขมแขงของชมชนทเปนรปธรรมชดเจน พรอมนอมน าหลกเศรษฐกจพอเพยงมาปฏบต โดยปรบมาใชกบการพฒนาของประเทศ ภายใตหลกการ “เขาใจ เขาถง พฒนา”

Abstract

Title Strong Community Development Guidelines Subject Psychological Society Name MR. Thaweep Buthpho Course NDC Class ๖๐ Purposes of the research on strong community development guidelines are to study strong communities and factors which strengthen communities and to propose guidelines for setting a community development policy in order to build strong communities. This qualitative research is based on five dimensions of data analysis: process/policy, social, economic, cultural, and community leaders. The data have been collected by setting up in-dept interviews with four experts who are experienced in community development, process of strong community building, factors that strengthen the community, and legal information of community development which helps us know about supporting factors as well as guidelines for setting up a community development policy. As the research found five main aspects of process/policy, social, economic, cultural, and community leaders, all of these aspects can develop communities to be strong. Firstly, the process/policy aspect, the government must establish a participatory process with farmers and relevant agencies to implement the policy into concrete action at all stages of the strong community development determination and operation. Administrators and relevant agencies in government organizations who run a policy into an operation need to be knowledgeable in guidelines for implementation of community management system and to understand the needs of the community. Secondly, social aspect, a sense of community and knowledge and understanding about projects or activities for the community should be created in order to make people in the community realize their dependence without the need to rely solely on government agencies. In addition, the community’s potential should be developed with an assistance from government or private sector in order to enable a community to be sustainable self-reliance. Thirdly, economic aspect, the community must establish funds or groups in order to raise funds for the promotion and support of community members. Moreover, community members should be able to adapt themselves to production mechanism, production costs reduction, and value addition to existing products of the community. Fourthly, cultural aspect, people should bring out

wisdom and pride of their own communities to build confidence in society about the community’s potential to be knowledgeable in both the cultures of their communities and other community cultures. Finally, community leaders aspect, community leaders must be determined, have leadership, sacrifice, believe and have faith in the democratic process in order to be a role model for community members. Moreover, community leaders need to initiate development ideas and to be able to figure out their own community development in order to drive and reinforce the strong community sustainably.

For suggestion, with an ability to develop into a community development policy in order to build a strong community, the development of a strategic policy for all sectors should be carried out at every step. Every sector should integrate and focus on the quality of work rather than the workload. Also, focusing on developing potential communities and monitoring the project should occur. Strong community development should be promoted alongside community’s potential development which are led by community leaders and the public, powered by state-managed and self-managed approaches. The government should have a policy to reinforce the concrete community and implement the sufficiency economy by adapting to the development of the country under the "Understand, Reach Out and Develop" principle.

ค

ค ำน ำ งานวจย เรอง “แนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชนเขมแขง” ไดจดท าขนเพอหาขอเสนอแนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชน เพอสรางชมชนเขมแขง เปนการด าเนนการโดยมงเนนการสนบสนนและพฒนาการ รวมถงการบรหารจดการพฒนาประเทศใหประเทศไทยมความมนคง มงคง ยงยน ขอมลของงานวจยส าเรจไดดวยความชวยเหลอจาก พ.อ. หญง นวพร มปรชา และขอขอบคณคณาจารย และเจาหนาทของวทยาลยปองกนราชอาณาจกรทกทานทไดกรณาเออเฟอตลอดเวลาทศกษา ขอกราบขอบพระคณเปนอยางสงมา ณ โอกาสน

(นายทวป บตรโพธ) นกศกษาวทยาลยปองกนราชอาณาจกร หลกสตรการปองกนราชอาณาจกร (วปอ.) รนท ๖๐

ผวจย

จ

สารบญ หนา

บทคดยอ ก ค าน า ข กตตกรรมประกาศ ค สารบญ ง สารบญตาราง จ สารบญแผนภาพ ฉ บทท ๑ บทน า ความเปนมาและความส าคญของปญหา ๑ วตถประสงคของการวจย ๒ ขอบเขตของการวจย ๒ วธด าเนนการวจย ๒ ประโยชนทคาดวาจะไดรบจากการวจย ๒ ค าจ ากดความ ๓

บทท ๒ แนวคดทฤษฎ และวรรณกรรมทเกยวของ แนวคดและทฤษฎความเขมแขงของชมชน ๕ แนวคดการพฒนาชมชนเขมแขง ๑๐ นโยบายของรฐเกยวกบการพฒนาชมชนเขมแขง ๑๙ การบรหารจดการชมชนเขมแขง ๒๙

SWOT Analysis การวเคราะหองคกร ๓๓ งานวจยทเกยวของ ๓๕ กรอบแนวคดของการวจย ๔๐

ฉ

สารบญ (ตอ) หนา

บทท ๓ การด าเนนการดานการพฒนาชมชนเขมแขงของไทย การด าเนนการดานการพฒนาชมชนเขมแขงทผานมา ๔๑ การด าเนนการดานการพฒนาชมชนเขมแขงใหมความมนคง มงคง ยงยน ตามแนวนโยบาย ๕๓ ปญหา อปสรรคของการพฒนาชมชนเขมแขง ๕๘

บทท ๔ แนวทางการพฒนาชมชนเขมแขง การวเคราะหการด าเนนการดานการนาชมชนเขมแขง ๖๑ แนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชน ๖๒ รปแบบการพฒนาชมชนเสนอแนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชน ๖๗

บทท ๕ สรปและขอเสนอแนะ สรปผลการศกษาวจย ๗๐ ขอเสนอแนะ ๗๑

บรรณานกรม ๗๔

ภาคผนวก ผนวก ก หลกคดในการบรณาการความเชอมโยงกรมการพฒนาชมชนกบการ ขบเคลอนเศรษฐกจฐานราก ๗๖ ผนวก ข แบบสมภาษณเชงลกเพอสนบสนนการศกษาวจย ๗๗

ประวตยอผวจย ๗๙

ช

สารบญตาราง

หนา ตารางท ๔-๑ รายละเอยดและรายนามผทรงคณวฒ ๖๐ ๔-๒ แสดงตารางสรปการวเคราะห SWOT Analysis สภาพทวไป ในการพฒนาชมชนเขมแขง ๖๗

ซ

สารบญแผนภาพ

หนา แผนภาพท 2-๑ แนวคดประชารฐ ๒๔ ๒-2 นโยบายสานพลงประชารฐ ๒๕ 2-๓ คณะท างานกลม Value Driver ๒๖ 2-๔ คณะท างานกลม Enable Driven ๒๘ 2-๕ กรอบแนวคดของการวจย ๔๐ 3-1 ภาพตวอยางผลตภณฑโอทอป ๔๒ 3-2 ภาพตวอยางโครงการหมบานเศรษฐกจพอเพยง ๔๕ 3-3 ภาพตวอยางโครงการปราชญชมชน ๔๖ 3-4 ภาพตวอยางโครงการกลมออมทรพยเพอการผลต ๕๐ 3-5 ภาพตวอยางโครงการศนยเรยนรชมชน ๕๒

บทท ๑ บทน า

ความเปนมาและความส าคญของปญหา

ยทธศาสตรชาต ๒๐ ป (พ.ศ. ๒๕๖๐ - ๒๕๗๙) ไดก าหนดเปาหมายของประเทศไปสความ มนคง มงคง ยงยน รฐบาล พลเอกประยทธ จนทรโอชา ไดขบเคลอนดวยการกระตนระบบเศรษฐกจชมชนฐานราก โดยเนนฐานรากของประเทศแขงแรง การสรางชมชนเขมแขงเปนสวนหนงทชวยขบเคลอนประเทศใหน าไปสการพงพาตนเอง และตอบสนองตอความตองการของรฐบาล ซงเปนผก าหนดนโยบายหลก และเพอการพาณชยสนบสนนการด าเนนงานดานความมนคงและสนบสนนนโยบายพฒนาเศรษฐกจตามนโยบาย Thailand ๔.๐ ของรฐบาล แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท ๑๒ (พ.ศ. ๒๕๖๐-๒๕๖๔) ไดก าหนดยทธศาสตรการพฒนาไว โดยมเปาหมาย ๑. การหลดพนจากกบดกประเทศรายไดปานกลางสรายไดสง ๒. การพฒนาศกยภาพคนใหสนบสนนการเจรญเตบโตของประเทศ และการสรางสงคมสงวยอยางมคณภาพ ๓. การลดความเหลอมล าในสงคม ๔. การสรางการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ และสงคม ทเปนมตรกบสงแวดลอม ๕. การบรหารราชการแผนดนทมประสทธภาพ การพฒนาชมชนเขมแขงทผานมา พบวา รฐบาลทกยคทกสมย หนวยงานตาง ๆ ทงภาครฐ รฐวสาหกจ ภาคการศกษา ภาคธรกจ ภาคการสอสาร ภาคประชาสงคม มความพรอมในการสนบสนน และสงเสรมเรองการพฒนาชมชน โดยมงเปาหมายของการพฒนาประเทศไปทต าบล จากค ากลาวทศาสตราจารยนายแพทยประเวศ วะส ต าบลคอจดยทธศาสตรของการพฒนาประเทศ เมอ ๘,๐๐๐ ต าบล ๘๐,๐๐๐ หมบาน เขมแขงจดการพฒนาอยางบรณาการได ทงประเทศไทย กรมเยนเปนสข คนไทยทงประเทศพนทกขได (๒๒ พฤษภาคม ๒๕๖๐) ซงการก าหนดนโยบายของรฐบาล และหนวยงานตาง ๆ ทเกยวของควรจะสงเสรมและตอบสนองถงความตองการของกลมเปาหมายอยางชดเจน สามารถพฒนาใหกลมเปาหมายเขมแขงไปสความมนคง มงคง ยงยน ตามนโยบายThailand ๔.๐ ของรฐบาลอยางแทจรง โดยกรมพฒนาชมชนมหนาทโดยตรงในการขบเคลอนเศรษฐกจฐานรากใหสอดคลองตามยทธศาสตรชาต ๒๐ ป และแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท ๑๒ ซงยทธศาสตรกรมการพฒนาชมชน พ.ศ. ๒๕๖๐ – ๒๕๖๔ ไดน าสถานการณปจจบน และสภาพแวดลอมของการบรหารประเทศ น ามาใชเปนขอมลในการจดท าแผนยทธศาสตรใหสอดคลองกบสถานการณในชวงอนาคตทกอใหเกดการเปลยนแปลงของประเทศ ชมชน ในดานทมผลตอการปฏบตงานพฒนาชมชน ใหมงไปสเปาหมายสงสดภายใตวสยทศน “เศรษฐกจฐานรากมนคงและชมชนพงตนเองได ภายในป ๒๕๖๔” กรมการพฒนาชมชนไดมงขบเคลอนยทธศาสตรไปสการปฏบตใหเกดประโยชนตอประชาชนอยางแทจรง

๒

ดวยเหตผลดงกลาว ผวจยจงไดสนใจด าเนนการศกษาแนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชนเขมแขงเพอทจะน าเสนอผลการศกษาใหผทมสวนเกยวของทราบ และใชเปนแนวทางในการด าเนนนโยบายเพอสงเสรมการพฒนาชมชนเขมแขง และสงเสรมการพฒนาประเทศใหประเทศไทย มความมนคง มงคง ยงยน ตอไป

วตถประสงคของการวจย

๑. เพอศกษาชมชนเขมแขง ๒. เพอศกษาปจจยทท าใหชมชนแขงแรง ๓. เพอเสนอแนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชน เพอสรางชมชนเขมแขง

ขอบเขตของการวจย

ศกษารวบรวมขอมลรายละเอยดเกยวกบแนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชนเขมแขง โดยศกษากระบวนการในการเปนชมชนเขมแขง และศกษาปจจยทท าใหชมชนแขงแรง เพอใหไดรปแบบการพฒนาชมชนเสนอแนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชน เพอสรางชมชนเขมแขง

วธด าเนนการวจย

การวจยครงน เปนการวจยเชงคณภาพ (Qualitative research) โดยการศกษาคนควา รวบรวมขอมลพนฐานจากเอกสาร ทฤษฎ แนวคด การทบทวนวรรณกรรมทเกยวกบแนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชนเขมแขงและการสมภาษณเชงลก (In - depth Interview) จากผทรงคณวฒ ๔ กลม ประกอบดวย ๑) ระดบผบรหาร ไดแก นายบญธรรม เลศสขขเกษม รองปลดกระทรวงมหาดไทย ๒) สวนราชการ ไดแก นางสาวสราญภทร อนมตราชกจ ผชวยปลดกระทรวงพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย ๓) ภาคประชาสงคม ดร. ขนฏฐา กาษจนรงสนนท อดตทปรกษาอธบดกรมการพฒนาชมชน และ ๔) ภาคประชาชน นายเจรญ แตงทรพย ประธานกลมออมทรพยเพอการผลตบานขาม และคณะทท าเกยวกบเรองชมชมเขมแขง ซงเปนผทมประสบการณเกยวกบการพฒนาชมชน กระบวนการในการเปนชมชนเขมแขง และปจจยทท าใหชมชนแขงแรง และขอมลดานกฎหมายการพฒนาชมชน ท าใหทราบถงปจจยสนบสนน รวมทงแนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชน โดยใชการวเคราะ ห SWOT Analysis เพอวเคราะหใหทราบจดแขง จดดอย โอกาสและสงทเปนปญหาอปสรรคในการด าเนนงานทงภายในและภายนอก และน าผลดงกลาวมาวางแผนพฒนาสรปแบบการพฒนาชมชนเขมแขง เสนอแนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชน เพอสรางชมชนเขมแขงไดอยางเหมาะสม

ประโยชนทไดรบจากการวจย

๑. ท าใหทราบถงสภาพของชมชนเขมแขง ๒. ท าใหทราบถงปจจยทท าใหชมชนเขมแขง ๓. ไดแนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชน เพอสรางชมชนเขมแขง

๓

ค าจ ากดความ ชมชน หมายถง กลมคนทมวถชวตเกยวพนกน และมการตดตอสอสารเกยวของกนอยาง

เปนปกตตอเนอง อนเนองมาจากการอยในพนทรวมกนหรอมอาชพรวมกนหรอการประกอบกจการ ซงมวตถประสงครวมกน หรอการมวฒนธรรม ความเชอ หรอความสนใจรวมกน โดยความเปนชมชนอาจหมายถงการทคนจ านวนหนงเทาใดกได ซงมวตถประสงครวมกน มการตดตอสอสารหรอรวมกลมกน มความเอออาทรตอกน มการเรยนรรวมกน ในการกระท า มการจดการ เพอใหเกดความส าเรจตามวตถประสงครวมกน

การพฒนา หมายถง การเปลยนแปลงทละเลกทละนอย โดยผานล าดบขนตอนตาง ๆ ไปสระดบ สามารถขยายตวเตบโตขนมการปรบปรงใหดขน และเหมาะสมกวาเดมหรอ อาจกาวหนาไปถงขนทอดมสมบรณเปนทนาพอใจ

นโยบาย หมายถง ทศทางหรอเปาหมายในการด าเนนงานขององคกรซงจะน าไปสความส าเรจ ในการบรหารงานขององคกร” เศรษฐกจฐานราก หมายถง ระบบเศรษฐกจของชมชนทองถนทสามารถพงตนเอง มการชวยเหลอ

เออเฟอซงกนและกน มคณธรรม และเปนระบบเศรษฐกจทเออใหเกดการพฒนาดานอนๆ ในพนท ทงเศรษฐกจ สงคม ผคน ชมชน วฒนธรรม สงแวดลอม ทรพยากรธรรมชาต อยางเขมแขงและยงยน ระบบเศรษฐกจฐานรากหรอเศรษฐกจชมชน เปนระบบเศรษฐกจแนวราบทสงผลและสรางความสมพนธทงทางเศรษฐกจและสงคมระหวางผคนในชมชนทองถน มใชเปนเฉพาะเศรษฐกจแนวดงแบบปจเจกแตสามารถท าใหเกดความรวมมอ เกดโอกาสและความสมพนธทดระหวางเศรษฐกจรวมของชมชนกบเศรษฐกจของปจเจก เปนระบบเศรษฐกจทมลกษณะความรวมมอเปนหนสวนสรางความสมพนธทงในชมชนทองถนและในระดบทกวางขวางอนภายนอกระบบเศรษฐกจฐานราก จะตองมแนวทางการพฒนาและการจดการโดยชมชนทองถน ใหครบวงจรมากทสด มการสรางทนและกองทนทเขมแขงมการผลตพนฐาน การแปรรป การบรการ การตลาด การผลตอาหาร และความจ าเปนพนฐานเพอการด ารงชวตตางๆ ส าหรบคนในพนทอยางพอเพยง และพฒนาเปนวสาหกจเพอสงคมหรอธรกจของชมชนตางๆ(ในมตของการเกอกล เออเฟอ การมสวนรวมของคนในต าบล)ทงขนาดยอมหรอขนาดใหญขน โดยใชทงความรในทสงสมในพนท หรอทเปนเอกลกษณวฒนธรรมของพนท และมการพฒนาใหทนสมย พรอมกบมเทคนค วทยาการและความร เทคโนโลย มาพฒนาเพมเตมใหเหมาะสมกบตลาด หรอสงคมเศรษฐกจทเปลยนแปลงไป ท าใหผคนและชมชนทองถนโดยรวมสามารถพงตนเองมรายไดมากกวารายจาย และสามารถพฒนาเปนผผลต ผสรางงานบรการตางๆ จากทองถนทเขมแขง สรางสรรค หลากหลาย มเอกลกษณ ทนสมย และเชอมโยงกบระบบตลาดอยางม

๔

ประสทธภาพระบบเศรษฐกจฐานราก จะตองมความหลากหลาย เพอเปดโอกาสและแบงปนใหคนทกกลมทกวยสามารถมพนท และมโอกาสในการรวมพฒนาไดอยางผสมผสานและสรางสรรค รวมทงสามารถเชอมโยงกบระบบเศรษฐกจอนๆ ไดอย างด อยางมฉนมตร เปนธรรมและมความสมพนธอยางเทาเทยม

บทท ๒ แนวคด ทฤษฎ วรรณกรรม และงานวจยทเกยวของ

การวจยในครงนเปนการวจยทศกษาแนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชนเขมแขงเพอทจะน าเสนอผลการศกษาใหผทมสวนเกยวของทราบ และใชเปนแนวทางในการด าเนนนโยบายเพอสงเสรมการพฒนาชมชนเขมแขงและสงเสรมการพฒนาประเทศใหประเทศไทยมความมนคง มงคง ยงยน ผวจยไดวเคราะหเอกสารและงานวจยทเกยวของตามวตถประสงคของการวจย ดงน

๑. แนวคดและทฤษฎความเขมแขงของชมชน ๒. แนวคดการพฒนาชมชนเขมแขง ๓. นโยบายของรฐเกยวกบการพฒนาชมชนเขมแขง ๔. การบรหารจดการชมชนเขมแขง ๕. SWOT Analysis การวเคราะหองคกร ๖. งานวจยทเกยวของ ๗. กรอบแนวคดของการวจย

แนวคดและทฤษฎความเขมแขงของชมชน

ความหมายของค าวา ชมชนเขมแขง ส านกงานคณะกรรมการพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต (๒๕๔๔, หนา ๔๖) ไดให

ความหมายของชมชนเขมแขงไววา ชมชนเขมแขงหมายถงการทประชาชนในชมชนมการรวมตวกนเปนองคกรชมชน โดยมการเรยนรการจดการและการแกไขปญหาของชมชนซ งท าใหชมชนมการเปลยนแปลง หรอเกดการพฒนาดานเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรมและสงแวดลอมภายในชมชน ตลอดจนมผลกระทบสภายนอกชมชน ส าหรบกระบวนการเสรมสรางความเขมแขงของชมชน จะตองเปนการด าเนนงานแบบรวมคดรวมท าและมการเรยนรเพอชวยเหลอซงกนและกน อนจะน าไปสการพฒนาทยงยนในระยะยาว

พจนานกรมศพทสงคมวทยาฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๒๔ (ราชบณฑตยสถาน, ๒๕๒๔, หนา ๒๓๘) ใหความหมายวาชมชน คอ หมชน กลมคนทอยรวมกนเปนสงคมขนาดเลก อาศยอยในอาณาบรเวณเดยวกนและมผลประโยชนรวมกน สนธยา พลศร (๒๕๔๕, หนา ๒๒) ใหความหมายของชมชนวา “ชมชน” หมายถง กลมทาง สงคมทอยอาศยรวมกนในอาณาบรเวณเดยวกน เชน ครอบครว ละแวกบาน หมบาน ต าบล หรอเรยก เปนอยางอนมความเกยวของกนสมพนธกน มการตดตอสอสารและเรยนรรวมกน มความผกพน เอออาทรกนภายใตบรรทดฐานและวฒนธรรมเดยวกนรวมมอและพงพาอาศยกนเพอบรรล วตถประสงคและเปาหมายรวมกน

๖

ประเวศ วะส (ออนไลน, ๒๕๔๖) ไดอธบายความเปนชมชนวา ชมชน หมายถง การทคน จ านวนหนงมวตถประสงครวมกน มการตดตอสอสารหรอรวมกลมกน มความเอออาทรตอกน มการเรยนรรวมกนในการกระท า มการจดการเพอใหเกดความส าเรจตามวตถประสงค กลาวโดยสรป ชมชนเขมแขง หมายถง การทประชาชนในชมชนรวมตวกน มการเรยนร รวมกนในการกระท ามการตดตอสอสาร การจดการและการแกไขปญหารวมกนกอใหเกดการเปลยนแปลงหรอการพฒนาภายในชมชนตลอดจนมผลกระทบสภายนอกชมชนทดขน ตามล าดบการรวมมอชวยเหลอกนเพอผลประโยชนรวมกน

องคประกอบของชมชน ส าหรบองคประกอบของชมชนไพรตน เดชะรนทร (๒๕๒๔, หนา ๑๖ – ๑๗) ไดจ าแนก

องคประกอบของชมชนไว ๓ ประการ คอ ๑. องคประกอบดานมนษย (Human Component) เปนองคประกอบทมบทบาทส าคญยงในชมชน จากววฒนาการของมนษยในอดตจนถงปจจบน มนษยชอบอยรวมกนเปนกลม จะเหนไดวาในทกชมชนไมมใครถกทอดทงอยคนเดยว โดยไมมการไปมาหา สกน การอยรวมกนเปนกลมมหลากหลายลกษณะและหลายรปแบบ เชน ครอบครว กลมพอคา กลมองคกร กลมเครอขายทอยในชมชน เปนตน คอ มทงกลมทเปนทางการและไมเปนทางการ ตลอดจนกลมทเรยกวา กลมปฐมภม และกลมทตยภม ความจ าเปนทมนษยตองอยรวมกนเปนกลม หรอตองมความสมพนธกบบคคลอนหรอกลมอน กเนองจากกจกรรมอยางใดอยางหนงรวมกน และคนทเปนสมาชกของกลมใด ๆ กตามยอมมความสมพนธตอสมาชกในกลมเดยวกนหรอกบกลมอน ๆ อกเปนลกโซเกยวพนกนไปส งเหลานเปนสวนประกอบทส าคญขององคประกอบดานมนษย

๒. องคประกอบดานทสงมนษยประดษฐขน (Man - Made Component) สงทมนษยคดคนประดษฐขนมหลากหลายลกษณะ ทงทเปนรปธรรมและนามธรรมและไดน าไปใชในชมชน ไมวาจะเปนเครองอ านวยความสะดวก หรอสงจ าเปนในการด ารงชวต เชน อาหาร เครองนงหม ทอยอาศย เครองทนแรง รถยนต วทย โทรทศน ต เยน พดลม นอกจากสงท เปนวตถแลว มนษยยงสรางแนวความคด ปรชญา คานยม ความเชอ ความรตาง ๆ เหลานลวนเปนสงทมนษยสรางขนทงนน องคประกอบเหลานแตกตางกนไปในแตละชมชน ซงมสภาพและระดบตางกน การประดษฐคดคนของมนษยไมมทสนสด และสบตอกนไปตลอดเวลา สงทงหลายทมนษยคดคนขนมานจะมความสมพนธกนตอกนในแตละชนดของมนเอง ความสมพนธเหลาน คลาย ๆ กบลกโซทตอกนเปนชวง ๆ อนเปนการแสดงถงความสมพนธภายในองคประกอบของสงทมนษยคดคนขน เชน สรางรถยนตขนมากน าไปวงบนถนนทสรางขนมา และอาจะท าใหเกดฝนปลวไปสรางความเดอดรอนใหกบชาวบานหรอสามารถทจะขนผลผลตพวกพชผก ผลไมไปขายในตลาดไดเรวขน เปนตน

๓. องคประกอบดานสงทธรรมชาตสรางขน (Natural Component) สงทธรรมชาตสรางขนมา หมายรวมทกอยาง ทเกยวของกบพช สตว ทรพยากรธรรมชาตทงหลาย ซงทกชมชนจะมสงทธรรมชาตสรางขนเปนสวนประกอบอยทงนน สงตาง ๆ แตละชนดในชมชนทธรรมชาตสรางขนจะมความสมพนธตอกนเหมอนองคประกอบทกลาวมาแลวทง ๒ ประเภท เชน สภาพอากาศทแหงแลงจะท าใหดนแตกระแหงและไมมน าเพยงพอส าหรบการเจรญเตบโตของพชผลทงหลาย เปนตน

๗

องคประกอบของชมชนทง ๓ ประการ จะมความสมพนธและมการปฏบตตอกนองคประกอบทอยภายในชมชนหนง ๆ เรมจากองคประกอบดานมนษย นอกจากจะมความสมพนธและปฏบตตอกนแลวยงจะตองไปมความสมพนธตอสงทธรรมชาตสรางขนดวย เชน มนษยรวมมอกนไปชวยกนตดไมในปาแลวน ามาสรางบานเรอนทอยอาศย เปนตน

องคประกอบทง ๓ ประการนจะความเกยวของสมพนธกนอยตลอดเวลา แตอยางไรกตามองคประกอบดงกลาวนจะมความเจรญทไมเทาเทยมกน เพราะวามตวบงการ (Control Point) หรอกลไกทมบทบาทในการควบคม สนบสนน หรอสงเสรมองคประกอบทง ๓ ของชมชนใหเจรญกาวหนาหยดอยกบท หรอมการเปลยนแปลงไป ตวบงการส าคญนคอระบบตาง ๆ ในชมชนนนเอง ซงมรายละเอยดดงตอไปน (ไพรตน เดชะรนทร, ๒๕๒๔, หนา ๑๙ – ๒๐ )

๑. ระบบการปกครอง การบรหารประเทศยอมขนอยกบการจดรปการปกครองอาจเปนแบบกระจายอ านาจ (Decentralization) หรอเปนรปแบบรวมอ านาจอยทสวนกลาง (Centralization) และรปแบบการปกครองยอมมอทธพลในการก าหนดหรอบงการองคประกอบของชมชนในรปแบบใดรปแบบหนง เชน การปกครองแบบคอมมวนสต แบบเสรประชาธปไตย ชมชนทมระบบการปกครองตางกนยอมมเสรภาพ อสรภาพ แสดงออกตางกนและยอมสงผลสะทอนมาถงวถชวตของบคคลทอยในชมชนนนและความสมพนธและปฏบตตอกนกบองคประกอบอน ๆ ยอมผดแผกแตกตางกนไป

๒. ระบบเศรษฐกจ ปจจบนระบบเศรษฐกจมอทธพลเปนอยางมากตอระบบของชมชนสงคมการทชมชนใดชมชนหนงหรอประเทศใดประเทศหนงจะเปนประเทศอตสาหกรรมหรอเกษตรกรรมนนระบบเศรษฐกจถอเปนตวก าหนดเปลยนแปลงดงกลาว ดงประเทศไทยมกกลาวกนอยเสมอวาเปนระบบเศรษฐกจแบบเกษตรกรรม ผลผลตและรายไดประชาชาตสวนใหญไดจากผลผลตทางการเกษตรเครองมอทใชในชมชนจงเปนเครองมอเพอการเกษตรเสยเปนสวนมาก ปญหาเรองการตลาด การผลต จงเปนปญหาของการเกษตร แตหากเปนชมชนทระบบเศรษฐกจขนอยกบอตสาหกรรมมากวาการเกษตร ชมชนนนกจะมเครองไมเครองมอทใชเพออตสาหกรรมมากกวาการเกษตรกรรม

๓. ระบบการศกษา ระบบการศกษามอทธพลตอความเจรญและความลาหลงของชมชนสมาชกในชมชนใดมการศกษาสง ยอมเกดการถายทอดวชาความรและการคดคนประดษฐสงใหม ๆ มากขนกวาชมชนทสมาชกในชมชนนนไมมการศกษา และทส าคญปจจบนการขบเคลอนการพฒนาชมชนสงคม ประเทศชาต ยอมมพนฐานส าคญทการศกษา ดงนนหากระบบการศกษามความเขมเขม สามารถสรางคนใหมประสทธภาพไดยอมสงผลตอการพฒนาชมชนใหมความยงยน

๔. ศาสนา ตวก าหนดความสมพนธขององคประกอบภายในชมชนหนง ๆ ทมความส าคญไมนอย โดยเฉพาะในชมชนทยงอยในขนพฒนา (Developing Community) คอ ศาสนา ศาสนาในทนยอมหมายความรวมถงความเชอในสงทศกดสทธ และการกระท าตาง ๆ ทางศาสนาซงนกมานษยวทยาพบวา อทธพลเรองความเชอศาสนาหรอลทธศาสนาของชมชนนน มอทธพลมากทจะสรางความสมพนธหรอเปลยนแปลงความสมพนธของชมชนหนง ๆ เชน ชมชนทเอามนษยมาฆาเพอบชายญ โดยเชอวา พระเจาจะบนดาลประโยชนใหหากไดมการบชายญแลว

๕. ตวบงการอน ๆ นอกจากตวบงการใหญทงสประการดงกลาวมาแลวยงอาจมตวบงการอน ๆ อก เชน ตวบงการทธรรมชาตสรางสรรคให เชน สตว การเกดอทกภย หรอมอากาศหนาวจด รอนจด มภเขาไฟ สงเหลานลวนมอทธพลตอองคประกอบของชมชนอยมาก

๘

ขณะทจม ไอฟ (Jim Ife) (อางถงใน สายณห ไพชาญจต, ๒๕๔๙ ,หนา ๑๓) ไดกลาวถงความเปนชมชนวา มองคประกอบส าคญ ๕ ประการดวยกน ไดแก

๑. มขอบเขต/ขนาดทไมเกนความสามารถของมนษยทจะสามารถท าความรจกคนเคยได (Human Scale) คอ มขนาดตงแตพอประมาณจนถงใหญ ไมเปนสวนตว มศนยรวมจตใจทโยงยดผคนเขาดวยกนอยางเหนยวแนน เปนระบบปฏสมพนธของคนสวนใหญ ซงขนาดของหนวยหรอชมชนมกมขอบเขตอยในระดบทสมาชกคนหนงสามารถท าความรจกมกคนกบคนอน ๆ ไดเทาทตองการ และกเปนขนาดททกคนในนนสามารถเขาถงและมสวนรวมในกจกรรมของสวนรวมไดโดยไมมอปสรรค ชมชนตองมโครงสรางไมใหญโตเกนกวาทคนทเปนสมาชกจะสามารถรสกไดถงความเปนเจาของ และรสกวามอ านาจ ควบคมความเปนไปในชมชนได ซงในความเปนจรงเราไมสามารถระบตวเลขเฉพาะเจาะจงลงไปไดวาจะตองมจ านวนคนเทาไร บางครงกอาจจะเปนเพยงกลมคนจ านวนไมกคนไปจนถงเปนพนเปนหมนหรอจ านวนมากในระดบประเทศกได

๒. มอตภาวะ (ความเปนตวตน) และความเปนเจาของ (Identity And Belonging) ในความเปนชมชนโดยทวไปมกมสาระเกยวกบความรสกเปนเจาของแฝงอย หรอไมกมความยอมรบและเหนคณคารวมกนภายในกลมอนเปนทมาของค าวา สมาชกของชมชน มความหมายครอบคลมค าวา ความเปนเจาของ การยอมรบจากคนอน ๆ ความจงรกภกดและการยอมรบในความคาดหวงของกลมดวยความเตมใจ ซงความรสกเปนเจาของหรอเปนสมาชกมกจะแทรกเขาไปเปนสวนหนงของความเปนตวตนในปจเจกบคคลทสรางความรสกวาเปนใครอยทไหน ซงมความส าคญมากในสงคมโลกปจจบน เนองจากสถาบนชมชนทเคยเออตอการแสดงตวตนของคนในอดตไดคลายความส าคญลงไปมาก ไมวาจะเปนตระกล เผา หมบาน โบสถ หรอวด ทเคยสรางความรสกรวมกน ในขณะททกวนนสถานทท างานโรงงาน บรษท องคการ สถาบนการศกษา ลกษณะอาชพ ก าลงมความส าคญมากข นในฐานะแหลงก าหนดสถานภาพและบทบาทของบคคลอยางเปนทางการ

๓. มพนธะหนาท (Obligations) สมาชกของชมชนตองมพนธกจ หรอภาระหนาททชดเจนทรสกไดโดยอตโนมตวาตองท าอะไรและอยางไรใหกบชมชนทสงกด โดยสมาชกเขาไปมสวนรวมในกจการอยางใดอยางหนงหรอทกอยางของชมชน เพอสรางและด ารงวถชวตของชมชน

๔. มความใกลชดสนทสนมแบบสงคมชนบท (Gemeinschaff) ชมชนตองมโครงสรางทกอใหเกดความใกลชดสนทสนมของหมสมาชก สมาชกสามารถมสมพนธภาพตอกนและกนไดในหลาย ๆ บทบาทในสภาพทเปดกวางส าหรบทกคน ไมมเงอนไขทสอไปในทางขดวงจ ากดเฉพาะกลมหรอเฉพาะพวกซงเปนเรองจ าเปนส าหรบการเสรมสรางศกยภาพของบคคลในการทจะแสดงความสามารถในเรองตาง ๆ ทจะกอใหเกดประโยชนแกคนหมมากและเปนคณแกชมชนโดยตรง

๕. มวฒนธรรม (Culture) ชมชนเปนแหลงก าเนดของระบบคณคา การสรางสรรค และการแสดงออกซงวถวฒนธรรมของชมชนทองถนใดทองถนหนงทตางกมคณลกษณะเฉพาะตวทตดตรงอยกบชมชนนน ๆ ซงเปนกลไกหนนเสรมใหสมาชกของชมชนเปนผผลตวฒนธรรมเพอใชเองมากกวาเปนเพยงผบรโภควฒนธรรมทหยบยมมาจากชมชนอน อกทงมสวนส าคญในการสนบสนนใหเกดความแตกตางหลากหลายระหวางชมชนตาง ๆ และเกดภาวการณมสวนรวมทกวางขวางมากขน โดยสรปแลวจะเหนไดวาองคประกอบของชมชนนนมลกษณะทส าคญคอมพนท มขอบเขตทแนนอนโดยคนในชมชนทองถนนน ๆ เขาใจตรงกนถงขอบเขตและพนทนน มทรพยากรทงทเปนธรรมชาตหรอทมนษย

๙

สรางขน รวมถงมวฒนธรรม ประเพณทชมชนทองถนสรางขนหรอรบมาซงสะทอน รบร หรอบงบอกไดถงความเปนชมชน ๆ นน

ลกษณะของชมชนเขมแขง สมณะ โพธรกษ (ออนไลน, ๒๕๕๕) ไดกลาวถงลกษณะของชมชนเขมแขง ประกอบไป ดวย ๑๔ ประการ ดงน ๑. เปนสงคมทเหนไดชดถงลกษณะของคนมศล มคณธรรม มอารยธรรม ๒. เปนสงคมทสามารถพงตนเองไดไมเปนภาระผอน

๓. มงาน มกจการทมนคง ๔. ขยน สรางสรรค ขวนขวาย กระตอรอรน ๕. อยกนอยางผาสข สขภาพแขงแรง จตใจเบกบานราเรง ๖. ไมฟงเฟอ แตรงเรอง ฟงเฟอง ไมผลาญพรา สรยสราย ๗. มความประณต ประหยด แตเออเฟอสะพดแจกจาย ๘. ไมมอาชญากรรม ไมมอบายมข ไมมทจรตกรรม ๙. มความพรอมเพรยง ความสามคค อบอน เปนเอกภาพ ๑๐. สมผสไดในความเปนปกแผน แนนหนา ของความเปนภราดรภาพ ๑๑. มความแขงแรง มนคง ยนหยด ยงยน ๑๒. เปนสงคมทสราง “ทนทางสงคม” มประโยชน คณคาตอผอนและสงคม ทวไปใน

รอบกวาง ๑๓. อดมสมบรณ แตไมสะสม ไมกกตนหรอกอบโกย

๑๔. มน าใจ ไมเอาเปรยบ เสยสละ อยางเปนสข และเหนเปนคณคาของคนตามสจธรรม คณะอนกรรมการเสรมสรางความเขมแขงชมชนเพอแกไขปญหาวกฤตภาคใต (๒๕๔๖, หนา

๖๐) ไดใหความหมายของชมชนเขมแขงมลกษณะทส าคญ ดงน ๑. สมาชกของชมชนมความเชอมนในศกยภาพของตนและชมชนทจะแกไขปญหาและ

พฒนาชวตความเปนอยของตนเอง ๒. สมาชกของชมชนพรอมทจะรวมกนจดการกบปญหาของตนและชมชน ๓. มกระบวนการของชมชนทมการเคลอนไหว ๔. มกระบวนการของชมชนทมการเคลอนไหวอยางตอเนองจนเปนวถของชมชน ภายใต

การสนบสนนของผนาองคกรชมชน ในลกษณะเปดโอกาสใหกบสมาชกทงมวลเขามามสวนรวม โปรงใส และพรอมทจะใหตรวจสอบ

๕. สมาชกชมชนเกดการเรยนรผานการเขารวมในกระบวนการของชมชน ๖. มแผนของชมชนทประกอบดวยการพฒนาทก ๆ ดานของชมชน ทมงการพงตนเอง

เออประโยชนตอสมาชกชมชนทก ๆ คน และมงหวงการพฒนาการพฒนาชมชนทยงยน ๗. การพงความชวยเหลอจากภายนอก เปนการพงเพอใหชมชนสามารถพงตนเองไดใน

ทสด ไมใชการพงพาตลอดไป

๑๐

กลาวโดยสรป ลกษณะของชมชนเขมแขง โดยสรป ๔ ประการ คอ ๑) เปนชมชนแหง การเรยนร (Learning Community) กลาวคอ การทชมชน มการเรยนร และรเทาทนขาวทงเศรษฐกจ สงคม การเมอง รวมทงการทชมชนมการเพมพนความรในดานตาง ๆ อยางสม า เสมอ ๒) เปนชมชนทมการจดการตนเอง (Community Management) ดวยระบบการบรหารจดการในกจกรรมทส าคญ ๔ ประการ คอ การวางแผน การจดกระบวนการขององคกรภายในชมชน การลงมอปฏบตตาม แผนงาน และมการประเมนผล ๓) เปนชมชนทมจตวญญาณ (Spirituality) กลาวคอ ชมชนม จตส านก มจตวญญาณ ซงอาจหมายถงความภกด ความรก ความหวงแหน ความรสกเปนเจาของใน ชมชน โดยมสงยดเหนยวรวมกนในชมชน ๔) เปนชมชนทมสนตภาพ (Peaceful) กลาวคอ เปน ชมชนทมความสงบสขและคนในชมชนมจตใจทเยอกเยน มคณภาพ และมคณธรรม

แนวคดการพฒนาชมชนเขมแขง ความหมายของค าวา การพฒนาชมชนเขมแขง

ผชวยศาสตราจารย ดร. อจฉรา สโรบล โดย ภาควชามนษยสมพนธ คณะมนษยศาสตร เรองชมชนกบการพฒนา (๒๕๕๑, หนา ๘ – ๙) ไดใหความหมายไววา การพฒนาเปนกระบวนการเปลยนแปลงทมมตครอบคลมการเปลยนแปลงดานตาง ๆ ของสงคมไดแก ดานเศรษฐกจ การเมอง การศกษา ศาสนา ครอบครว เครอญาต วทยาศาสตรเทคโนโลย บรรทดฐาน คานยม กฎเกณฑขอบงคบของสงคม แนวการพฒนากระแสหลก ถกใชเปนแนวทางในการพฒนาประเทศตาง ๆ เปนการพฒนาทมองสงคมเหมอนสงมชวตประกอบจากสวน ๆ เปนระบบเพอการด ารงอยได ผลหรอการเปลยนแปลงทเกดคอการพงพง การพฒนาชมชน คอ ลกษณะการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจ สงคม และการเมอง ทตงใจกระท าใหเกดขนอยางตอเนอง เพอวตถประสงคในการปรบปรงคณภาพชวตของประชาชนในชนบท ปรบปรงสภาพการด ารงชวตโดยทวไปของชาวชนบท สงเสรมใหชาวชนบทสามารถพงพาตนเองได ปรบปรงดดแปลง ควบคมทรพยากรและสภาพแวดลอม ในการมอ านาจตอรองทางเศรษฐกจ สงคม และการเมองกบชมชนภายนอก และมความปลอดภยในชวตและทรพยสน

เปาหมายการพฒนา • การสงเสรมใหชาวบานสามารถพงตนเองได • ควบคมทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมได • มอ านาจตอรองทางเศรษฐกจ สงคม การเมอง กบชมชนภายนอก • การเพมระดบความเปนประชาธปไตยเปนการลดอ านาจการควบคมจากศนยกลางและ

เพมอ านาจการปกครองตนเองใหแกทองถน หลกการพฒนาชมชน • การมสวนรวมของประชาชน ในการหาสาเหตของปญหา รเรมกจกรรม การตดสนใจ

วางแผนด าเนนการ ปฏบตการด าเนนงาน ตดตามประเมนผล • ยดหลกการพงพาตนเอง

แนวคดการพฒนาชมชนใหเขมแขง

๑๑

ส าหรบแนวคดและการหนนเสรมความเขมแขงของชมชนโดยภาครฐนนไดปรากฏในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตของไทยมาโดยล าดบและเดนชดขนตงแตแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท ๘ (๒๕๔๐ - ๒๕๔๔) เปนตนมา ซงมหลกการ กระบวนการ และแนวทางการหนนเสรมความเขมแขงของชมชนโดยสงเขป ดงตอไปน (โกวทย พวงงาม, ๒๕๕๓, หนา ๒๓๒ – ๒๓๔) แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท ๘ (๒๕๔๐ - ๒๕๔๔) ไดก าหนดยทธศาสตรการสรางความเขมแขงของชมชน โดยใหความส าคญกบการพฒนาเศรษฐกจชมชนใหเขมแขงดวยชมชนเองซงชมชนจะพฒนาเศรษฐกจชมชนใหเขมแขงไดมองคประกอบทส าคญคอ ชมชนตองมความพรอมในเบองตน และมภาคเอกชน องคกรพฒนาเอกชนเขามาชวยสนบสนนเพอใหเตบโตอยางมนคง และเปนฐานส าหรบการพฒนาไปสดานอน ๆ ตอไป ขณะเดยวกนภาครฐจะมสวนสนบสนนในการเตรยมความพรอมของชมชนและองคกรชมชน การสนบสนนเงนทนแกชมชน รวมทงสรางบรรยากาศและการจงใจใหภาคธรกจเอกชนและองคกรพฒนาเอกชน รวมทงสถาบนการเงนทจะเขามาหนนเสรมดานอน ๆ อาทการพฒนาทกษะ การบรหารจดการและการตลาด เปนตน ซงมแนวทางหลก ๆ ในแผนพฒนาฯ ฉบบท ๘ ดงกลาว ดงน

๑. การเตรยมความพรอมของชมชน ๒. การเพมศกยภาพขององคกรชมชน ๓. การสนบสนนธรกจเอกชนใหเขามามสวนรวมในการพฒนาธรกจชมชนตามความ

พรอมความถนด และความสมครใจในแตละองคกรธรกจ ๔. การสนบสนนแหลงเงนทนส าหรบการพฒนาชมชน ๕. การเพมบทบาทของภาครฐในการสงเสรมความเขมแขงขององคกรชมชน

๖. สนบสนนกระบวนการเรยนรและขยายเครอขายการเรยนรของประชาชนและชมชนในชนบทนอกจากนในแผนพฒนาฯ ยงไดสนบสนนใหประชาชนทงในเมองและชนบทรวมตวกนอยางเขมแขง และสามารถเขามามสวนรวมในการจดการเรองของตนเอง ชมชน และสงคมไดในทกมต โดยมประเดนส าคญคอ

๑. สนบสนนการรวมกลมของชมชนในทกรปแบบ อาท ๑.๑ ใหความร ความเขาใจทถกตองเกยวกบการรวมตวกนของชมชน ทงในเรองสทธ

หนาทบทบาทขององคกรชมชน รวมทงทกษะในการพฒนาองคกรใหสามารถด าเนนการไดอยางมประสทธภาพ เชน ทกษะการบรหารจดการองคกร ทกษะในการบรหารจดการการเงนและสงแวดลอม เปนตน

๑.๒ กระตนใหเกดการรวมตวของชมชน ทงในรปแบบทเปนทางการและไมเปนทางการ เชน กลม ชมรม สหกรณออมทรพย หรอ องคกรในรปแบบตาง ๆ ทเหมาะสมกบบรบทของชมชนและชมชนมสวนรวมในการกอตง

๒. สงเสรมการสรางเครอขายชมชนอยางกวางขวาง อาท ๒.๑ สนบสนนใหองคกรชมชนประสานเครอขายการพฒนาทงในพนทใกลเคยง ทง

ในระดบจงหวด ระดบภมภาค และระหวางภมภาค เพอใหมการประสานผลประโยชนแลกเปลยนความรและรวมมอกนท านบ ารงศลปะวฒนธรรม รวมทงอนรกษทรพยากรธรรมชาต ตลอดจนจดการ

๑๒

ปญหาของชมชนรวมกน เชน ปญหาปาชมชน ปญหาสงแวดลอม ปญหาการดแลทรพยสนสาธารณะและความปลอดภยของชมชน และปญหาการเอารดเอาเปรยบกนในชมชน เปนตน

๒.๒ สรางกลไกลการประสานเครอขายการพฒนาชมชน ระหวางประชาชน องคกรชมชนหนวยงานภาครฐและเอกชน ทงในระดบพนทและสวนกลางอยางเปนรปธรรมรวมทงสรางเครอขายขอมลระหวางองคกรตาง ๆ เพอใหประชาชนไดรบขาวสารอยางทวถงและเปนจรง

๒.๓ เสรมสรางเครอขายการประสานงานขององคกรชมชนในเมองกบชมชนในชนบท

๒.๔ สนบสนนใหองคกรชมชนใชกลไกทางสงคมเปนเครองมอในการพฒนาทองถน และเสรมสรางความสามคคภายในชมชน โดยใหมการท ากจกรรมรวมกน เชน การฟนฟประเพณวฒนธรรมอนดงาม การทอดผาปาตนไม การสบชะตาล าน า รวมถงการรณรงคสรางจตส านกและคานยมทดในการเคารพสทธมนษยชน การอยรวมกนอยางสนต การมวนยและวถประชาธปไตยดวย

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท ๙ (๒๕๔๕ – ๒๕๔๙) ไดกลาวถงยทธศาสตรทส าคญในการสงเสรมการสรางความเขมแขงของชมชนโดยมประเดนทนาสนใจโดยสงเขป ดงน (โกวทย พวงงาม, ๒๕๕๓, หนา ๒๓๖ – ๒๓๙)

๑. การพฒนาคณภาพคนและคมครองทางสงคม โดยใหความส าคญกบประเดนตาง ๆ ดงน การพฒนาคนใหมคณภาพและรเทาทนการเปลยนแปลง การสงเสรมใหคนมงานท าโดยมงสรางผประกอบอาชพสวนตวและผประกอบการขนาดเลกกระจายโอกาสการมงานท าใหท ก ๆ พนททวประเทศการปรบปรงระบบคมครองทางสงคมใหมประสทธภาพครอบคลมทวถงและเปนธรรมเพอสรางหลกประกนแกคนทกชวงวย การปองกนและแกไขปญหายาเสพตดและความปลอดภยในชวตและทรพยสนโดยปรบปรงรปแบบการบรหารจดการใหมเอกภาพและประสทธภาพมากข นเพอเสรมสรางความเขมแขงของครอบครวและชมชน การสงเสรมบทบาทครอบครว องคกรทางศาสนา องคกรชมชนองคกรพฒนาเอกชน อาสาสมครและสอมวลชนใหมสวนรวมในการพฒนาโดยสงเสรมใหสถาบนครอบครวมความเขมแขงในการดแลและพฒนาอาชพในทกดานสรางและปลกจตส านกในความรกชาตและความเปนไทยอยางจรงจง

๒. การปรบโครงสรางการพฒนาชนบทและเมองอยางยงยน โดยใหความส าคญกบประเดนตาง ๆ ดงน การสรางความเขมแขงของชมชนและการพฒนาเมองนาอย ชมชนนาอย เนนการพฒนากระบวนการชมชนเขมแขงใหเปนฐานรากทมนคงของสงคม การแกปญหาความยากจนในเขตชนบทและเมองภายใตกระบวนการมสวนรวมของทกภาคสวนในสงคม การสรางความเชอมโยงของการพฒนาชนบทและเมองอยางเกอกลเพอกระจายโอกาสทางเศรษฐกจและสงคมใหเทาเทยมกนโดยใหความส าคญกบการสรางความเขมแขงทางเศรษฐกจในระดบฐานราก การจดการพนทเชงบรณาการทยดพนทภารกจและการมสวนรวม และเตรยมความพรอมขององคกรปกครองสวนทองถนใหมคนดและระบบดเพอรองรบการกระจายอ านาจ

๓. การบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม โดยใหความส าคญกบประเดน ตาง ๆ ดงน การเพมประสทธภาพการบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมและการพฒนาเศรษฐกจฐานรากของประเทศ การอนรกษและฟนฟทรพยากรธรรมชาตใหมความอดมสมบรณโดยคมครองและก าหนดเขตพนทอนรกษเพอรกษาสมดลของระบบนเวศของประเทศ การอนรกษ

๑๓

ฟนฟและรกษาสภาพแวดลอมชมชน ศลปะวฒนธรรมและและแหลงทองเทยวใหเกอหนนการพฒนาคณภาพชวตและเศรษฐกจชมชน รวมถงการบรหารจดการปญหามลพษอยางมประสทธภาพเพอพฒนาใหเมองและชมชนมความนาอย

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท ๑๐ (๒๕๕๐ – ๒๕๕๔) ไดก าหนดแนวทางการสงเสรมความเขมแขงของชมชนดวยการสงเสรมการรวมตวกนท าและจดกจกรรมอยางตอเนองและสม าเสมอตามความพรอมของชมชน เชอมโยงกบการท ามาหากนเลยงชพตงแตระดบปจเจก ระดบครอบครวจนถงระดบชมชน โดยค านงถงความพอประมาณและความพออยพอกนเปนล าดบแรก มการเชอมโยงกนของชมชนกบสงคมภายนอก มกระบวนการเรยนรและการจดการองคความรอยางเปนขน เปนตอน มเครอขายการเรยนรทงภายในและภายนอกชมชน เพอการสรางเสรมความเขมแขงของชมชนโดยมแนวทางโดยสรป ดงน (โกวทย พวงงาม, ๒๕๕๓, หนา ๒๓๙ – ๒๔๔)

๑. การสงเสรมการรวมตวกนของคนในชมชนท ากจกรรมเพอประโยชนของชมชน โดยมวธการดงน

๑.๑ สงเสรมใหมการรวมตวกนของคนในชมชนในรปแบบทหลากหลายมกจกรรมด าเนนการอยางตอเนอง ไมวาจะเปนการรวมตวในรปแบบทเปนทางการและไมเปนทางการ หรอการรวมตวของชมชนทงในเชงพนทหรอประเดนความสนใจ

๑.๒ เสรมหนนใหชมชนทมความสามารถในการรวมตวกนท าประโยชนตอสวนรวม ทงเรองการเปดพนทสาธารณะในการจดกจกรรม การเผยแพรขอมลขาวสารทเปนประโยชนตอการสรางความเขมแขงของชมชนผานสอบคคล สอการศกษา สอทองถนและสอระดบชาต รวมถงมาตรการและกลไกทางกฎหมาย ระเบยบขอบงคบและการเงนการคลงเพอเอออ านวยใหภาคสวน ตาง ๆ เขามามสวนรวมสนบสนนการสรางชมชนเขมแขง

๒. การจดการองคความรและระบบการเรยนรของชมชนอยางครบวงจร โดยมวธการ ดงน

๒.๑ ส ารวจ รวบรวมและพฒนาฐานขอมลชมชนใหเปนระบบและทนสมย ทงขอมลครวเรอน ขอมลศกยภาพชมชนในประเดนตาง ๆ อาท การจดกจกรรมของชมชน ทนทางเศรษฐกจ ทนทางทรพยากรธรรมชาต ทนภมปญญาทองถนและปราชญหรอผน าตามธรรมชาตในชมชน การสบคนประวตทองถนและวฒนธรรมชมชน เปนตน โดยใหมการจดท าในลกษณะของแผนทศนยของชมชนทมพลวตทคนในชมชนเขาถงไดสะดวกและน าไปใชเปนฐานในการจดการทรพยากรในชมชนและก าหนดทางเลอกการพฒนาทสอดคลองกบวถชวตของชมชน

๒.๒ การฟนฟความรพนบานควบคกบการท าวจยการพฒนาองคความรใหมทสอดคลองกบวถชวตและความหลากหลายของทนในชมชน โดยสนบสนนบทบาทนกวจยทองถนรวมกบสถาบนการศกษาในการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม ใหเกดความรใหมของชมชนทผสมผสานภมปญญาทองถนและเทคโนโลยท เหมาะสม เชน การท า เกษตรผสมผสานเทคโนโลยการเกษตรและหตถกรรมพนบาน เปนตน โดยมการรวบรวมความรตาง ๆ อยางเปนระบบและเผยแพรสคนในชมชน

๒.๓ สงเสรมใหปราชญ แกนน า และผร ถายทอดความรและภมปญญาทองถนผานการเรยนรและการจดการความรในชมชนสเดกและเยาวชน เชอมโยงความหลากหลายทางชวภาพ

๑๔

และความหลากหลายทางวฒนธรรมกบวถชวตความเปนอย ควบคกบการคนหาผน าธรรมชาตรนใหมทเขมแขงมคณธรรม จรยธรรม ขยน อดทน ซอสตย และมจตส านกตอสวนรวม เพอใหเปนพลงขบเคลอนและขยายผลกจกรรมการเรยนรของชมชนในวงกวางและระยะยาว

๒.๔ จดใหมกระบวนการเรยนรรวมกนในชมชนอยางตอเนองสม าเสมอ เพอพฒนาและแกไขปญหาชมชนดวยตนเอง โดยน าขอมลชมชนและองคความรจากภายนอกมาวเคราะหหาปญหาและสาเหต แลวคนหาทางออกเพอน าไปทดลองปฏบตจรง บนฐานองคความรและศกยภาพของชมชน มการศกษาดงาน แลกเปลยนเรยนรจากเครอขายชมชนทประสบความส าเรจ น ามาปรบใชประโยชนและประยกตตอยอดขยายผลกบสงทชมชนมอย โดยใชแหลงทนในชม อาท ธนาคารประชาชน โครงการพฒนาศกยภาพของหมบาน/ชมชน (SML) สหกรณเครดตยเนยน เปนตน โดยพฒนาเปนแผนชมชนเพอเชอมโยงกบภายนอกชมชนในบรบททตองการไดรบการสนบสนน

๒.๕ สนบสนนเครอขายการแลกเปลยนเรยนรประสบการณระหวางชมชนกบชมชน ชมชนกบสถาบนการศกษา ชมชนกบองคกรหรอหนวยงานตาง ๆ อาท ภาคธรกจเอกชน องคกรเอกชนสอมวลชน ฯลฯ เพอใหเกดการพฒนาองคความรโดยเฉพาะบทบาทของสถาบนการศกษาและหนวยงานวจยในการจดการความรและภมปญญาทอยในตวคน ใหเปนความรทเปดเผยอยางเปนระบบมกระบวนการพฒนาตอยอด ใหเกดประโยชนแกชมชนสการพงตนเองและพงพาอาศยซงกนและกน

๓. การสรางภมคมกนชมชน มการใหความส าคญและแนวทางการด าเนนการ ดงน การสรางภมคมกนใหกบชมชนตองเผชญกบการเปลยนแปลงในอนาคตดวยการสงเสรมขอความมนคงของครอบครว การจดบรการทางสงคมในชมชน การปลกฝงคานยมทดงาม การสรางระบบความสมพนธแบบพงพาอาศยกนและกนของชมชนและระหวางชมชนอยางเทาเทยมดวยบรบททางศาสนาและวฒนธรรมชมชน และการใหความคมครองสทธรวมทงการเฝาระวงชวยเหลอเยยวยาเมอชมชนไปชนกบภยพบต ตาง ๆ โดย

๓.๑ เสรมสรางครอบครวใหมความมนคง มความอบอน มสมพนธภาพทด รกษาวฒนธรรม อนดงามและท าประโยชนตอสวนรวม โดยจดกจกรรมและใหขอมลขาวสารสารสนเทศทเปนประโยชนในการด ารงชวต เชน คณคาและวธการออมของครวเรอน ความรดานโภชนาการ ค าปรกษาการใชชวตสมรสและการเปนพอแมทด วธการเขารบบรการจากภาครฐ ราคาผลตภณฑการเกษตร รวมถงการสรางคานยมครอบครวอบอนผานระบบการศกษา สถาบนทางศาสนา สอมวลชนและสอสาธารณะ ตลอดจนใชศนยการเรยนรในชมชนจดกจกรรมอยางสม าเสมอ เชน การเสรมสรางปฏสมพนธทดระหวางคนตางวยโดยเฉพาะกลมวยรนและผสงอาย เปนตน

๓.๒ สรางบรรยากาศในชมชนใหเออตอการศกษาและเรยนรตลอดชวตทงในระบบและนอกระบบอยางตอเนองและเชอมโยงกบแหลงเรยนรในชมชน เชน ศนยการเรยนรของชมชน ศนยสาธตของหนวยงานรฐ คณะ/ภาควชาวจยของสถาบนอดมศกษาในพนททพพธภณฑพนบาน รวมทงอ านวยความสะดวกใหชมชนเขาถงแหลงการเรยนรภายนอกอยางสม าเสมอดวยสาระและเครองมอถอทหลากหลายและราคาถก เชน การศกษาทางไกลผานดาวเทยม รายการวทยโทรทศนทสรางสรรค อนเตอรเนตประจ าชมชน เปนตน

๑๕

๓.๓ เสรมสรางความมนคงในการด ารงชวตของคนในชมชน ทงการสรางหลกประกนชวตสวสดการสงคม ความมนคงดานอาหาร ความมนคงดานสขภาพและทอยอาศย การคมครองผบรโภคและความมนคงในสทธมนษยชน เปนตน

๓.๔ เชอมโยงบทบาทองคกรปกครองสวนทองถน ชมชน สถาบนทางศาสนา และสถานศกษาในการสบสานวฒนธรรมจารตประเพณทดงามของชมชน การฟนฟคานยมการท างานรวมกน เชน ประเพณลงแขก สบชะตาล าน า เปนตน การปฏบตตามหลกธรรมและการท านบ ารงศาสนาการชวยเหลอเกอกลกนฉนทเครอญาต โดยเฉพาะการเกอกลคนยากจน และการดแลผสงอายในชมชนรวมทงการสรางความเขาใจและเคารพความหลากหลายทางวฒนธรรมและชนตางชาตพนธเพอการอยรวมกนอยางสนต

๓.๕ รณรงคสรางจตส านกสาธารณะใหคนในชมชนเปนพลเมองดรสทธหนาทและความรบผดชอบตอสวนรวม มความซอสตย รกและภมใจในบาน ดแลรกษาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของชมชน รวมทงรวมกนสรางระบบเฝาระวงภาวะสงคมในชมชนและสนบสนนการเปนอาสาสมครชมชน เปนตน

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท ๑๑ (๒๕๕๕ – ๒๕๕๙) ส าหรบกรอบแนวคดการพฒนาประเทศในระยะแผนพฒนาฯ ฉบบท ๑๑ มแนวคดทตอเนองจากแผนพฒนาฯ ฉบบท ๘ – ๑๐ โดยยงคงยดหลกการปฏบตตาม “ปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง”และขบเคลอนใหบงเกดผลในทางปฏบตทชดเจนยงขนในทกภาคสวน ทกระดบ ยดแนวคดการพฒนาแบบบรณาการเปนองครวมทม “คนเปนศนยกลางการพฒนา” มการเชอมโยงทกมตของการพฒนาอยางบรณาการ ทงมตตวคน สงคมเศรษฐกจ สงแวดลอม และการเมอง เพอสรางภมคมกนใหพรอมเผชญการเปลยนแปลงทเกดขนทงในระดบปจเจก ครอบครว ชมชน สงคม และประเทศชาต ขณะเดยวกนใหความส าคญกบการมสวนรวมของทกภาคสวนในสงคมในกระบวนการพฒนาประเทศ (ราชกจจานเบกษา เลม ๑๒๘ ตอนพเศษ ๑๕๒ ง,หนา ๙) ดานการหนนเสรมและพฒนาชมชนทองถนใหเขมแขงนน แผนพฒนาฯ ฉบบท ๑๑ อาจถอไดวาไดใหความส าคญเปนอยางมากเพราะไดกลาวถงการหนนเสรม การสงเสรม การสนบสนน รวมถงการก าหนดแนวทางการพฒนาใหชมชนทองถนเขมแขงแทรกไวในแทบทกยทธศาสตรของการพฒนาประเทศ ซงแสดงใหเหนวาแนวทางการพฒนาประเทศโดยภาพรวมนนเรมตนทฐานรากคอมชมชนทเขมแขง โดยมสาระส าคญในประเดนการหนนเสรมความเขมแขงของชมชนโดยสรป ดงน

๑. สนบสนนการคนหาอตลกษณอนโดดเดนของชมชน การสรางกระบวนการเรยนร และปลกฝงความเปนอตลกษณของชมชน โดยอนรกษและฟนฟภมปญญาทองถนรวมทงสงเสรมกลไกเชงสถาบนในชมชนทองถนใหมสวนรวมสรางความเขาใจในพหวฒนธรรมสามารถอยรวมกนอยางสนตสข มความมนคงทางวฒนธรรมและด ารงไวซงอตลกษณของชมชน

๒. สนบสนนใหคนในชมชนมสวนรวมคดและรวมก าหนดแนวทางการพฒนาชมชนทองถนบนหลกการพงพาตนเองทค านงถงศกยภาพ ทรพยากร ภมปญญา วถชวต วฒนธรรม และสงแวดลอมในชมชนเปนหลก โดยใหความส าคญกบการจดการการเรยนรในชมชน การศกษาถอดองคความรของชมชนและชมชนตนแบบ การจดการตนเองไดตามบรบทของพนทและการถายทอดภมปญญาทชวยพฒนาทกษะในการประกอบอาชพ

๑๖

๓. สงเสรมการขยายผลและพฒนาศกยภาพของคนสามวย เพอเปนแหลงเรยนรและสรางความเขาใจทจะน าไปสการพฒนาคณภาพชวตในการอยรวมกบครอบครวชมชนอยางอบอนและเขมแขงควบคกบการสรางเครอขายความรวมมอระหวางชมชนกบเครอขายภาคประชาสงคม และภาคสวนตาง ๆ ในการพฒนาระบบเฝาระวงปญหาทางดานสงคมและวฒนธรรมโดยเฉพาะในกลมเดกและเยาวชนในชมชน

๔. สนบสนนการผลตและบรการของชมชนในการสรางมลคาเพมสนคาเกษตรอาหาร และพลงงาน โดยพฒนาศกยภาพการพฒนาเศรษฐกจจากฐานทรพยากรความหลากหลายทางชวภาพและภมปญญาทองถนในชมชน บนฐานความรทสรางสรรคเพอสรางเอกลกษณของสนคา เชน สมนไพรผลตภณฑอาหารและบรการเพอสขภาพ สนคาอาหารและผลตภณฑฮาลาล เปนตน รวมถงสนคาเกษตรทมใชอาหาร เชน ผลตภณฑยาง ไมยาง สนคาจ าพวกวสดชวภาพ ผลตภณฑยาและอาหารเสรมเพอสขภาพ เปนตน ตลอดจนการสนบสนนการวจยและพฒนาตอยอดใหมโอกาสทางการตลาดและเสรมสรางความสามารถในการแขงขน รวมถงสนบสนนการผลตและการตลาดสนคาเกษตรชนดใหม ๆ ทมมลคาสงเพอรองรบความตองการของตลาดเฉพาะกลมและตลาดโลก

๕. สนบสนนการผลตพลงงานทดแทนภายในชมชน โดยการสนบสนนองคความรดานเทคโนโลยการผลตพลงงานทดแทน ทงจากวตถดบเหลอใชจากครวเรอนและการเกษตร อาท มลสตว ขยะ ฟาง แกลบ เศษไม ตลอดจนถายทอดวธการดแลรกษาและการซอมบ ารงใหแกชมชนหรอองคกรปกครองสวนทองถนใหมศกยภาพในการผลตพลงงานทดแทน เพอน าไปสการพฒนาพลงงานทดแทนอยางมนคงและยงยนในระดบชมชนและทองถน ทงน เพอเปนการลดตนทนดานพลงงานรวมถงลดมลภาวะแกชมชนและทองถน รวมทงสงเสรมการผลตพชพลงงานทดแทนทไมใชอาหารและมความเหมาะสมกบสภาพทองถน เชน สบด า เปนตน

๖. เสรมสรางความเขมแขงของทองถน ชมชน ผประกอบการรายยอยวสาหกจชมชน และบคลากรภาครฐ เพอรวมกนพฒนาและเชอมโยงกบสาขาการผลตและบรการทเกยวเนองในพนทตามแนวทางการพฒนาเครอขายวสาหกจ พฒนาทกษะและองคความรของบคลากรภาครฐ องคกรปกครองสวนทองถน และชมชน รวมทงเสรมสรางศกยภาพของผประกอบการวสาหกจขนาดกลางและขนาดยอมใหสามารถปรบตวเพอรองรบผลกระทบตาง ๆ ทอาจจะเกดขนจากการเปลยนแปลงเงอนไขตามกฎระเบยบใหมของโลก

๗. พฒนาชมชนใหเขมแขง และสงเสรมสทธชมชนในการเขาถงและใชประโยชนทรพยากรธรรมชาตอยางสมดลและยงยน โดยสนบสนนแนวทางการใชประโยชนทรพยากรธรรมชาตเชงอนรกษและแนวทางการพฒนาเศรษฐกจจากฐานชวภาพ ตามวถชวต ภมปญญาและวฒนธรรมดงเดมภายใตหลกการคนอยรวมกบระบบนเวศอยางเกอกล สนบสนนสทธของชมชน บทบาทของปราชญชาวบานและผน าชมชน ในการจดการทรพยากรธรรมชาตเพอการพงตนเอง สรางความรความเขาใจทถกตองเกยวกบระบบนเวศเพอใหชมชนเกดความรกและหวงแหนทรพยากรธรรมชาต และสนบสนนใหชมชนส ารวจทรพยากรธรรมชาต ความหลากหลายทางชวภาพและภมปญญาทองถนเพอจดท าฐานขอมลระดบชมชน โดยรวมกบองคกรทองถน ตลอดจนสงเสรมระบบการจดการทเคารพสทธทางปญญา คมครองทรพยสนทางปญญา โดยเฉพาะดานสงบงชทางภมศาสตร และปกปองทรพยากรของชมชน

๑๗

๘. สนบสนนกระบวนการมสวนรวมและพฒนาศกยภาพของทองถนและชมชนโดย สนบสนนการจดการเชงพนท พฒนากลไกการจดการรวมทประกอบดวยภาครฐ ภาคเอกชน ภาควชาการ องคกรปกครองสวนทองถน และชมชน รวมทงการจดตงสภาสงแวดลอมชมชนทองถนเพอรบฟงความคดเหนเกยวกบโครงการพฒนาของภาครฐทอาจสงผลกระทบตอวถชวตความเปนอยสขภาพอนามยและสงแวดลอมของชมชนในทกขนตอน บนพนฐานขององคความร ขอมลทถกตองเปดเผย โปรงใส สามารถเขาถงไดอยาง เทาเทยม เสรมสรางบทบาทของสอมวลชนในการสรางความตระหนกรและความตนตวของสาธารณชนในการดแลคมครองทนทางทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมของประเทศ รวมทงพฒนาศกยภาพขององคกรปกครองสวนทองถนใหเขมแขงดานการบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม โดยเฉพาะการบรหารจดการน า และมลพษทางน า การจดการขยะ และของเสยอนตราย รวมทงการจดการภยพบต

๙. เสรมสรางความเขมแขงของชมชนใหพรอมรบความเปลยนแปลงมสวนรวมพฒนาชมชนกบภาคการพฒนาตาง ๆ โดยพฒนาความรและการจดการความเสยงใหชมชนเสรมดวยความรจากภายนอกผานเครอขายการวจยในพนท และสงเสรมใหเกดการแลกเปลยนเรยนรใหกวางขวางในทกระดบจากชมชน ต าบล สอ าเภอและจงหวด เกดความรทสามารถน ามาใชในการพฒนาและบรหารจดการความเสยงตาง ๆ สงเสรมการรวมกลมรวมคดรวมท าในชมชนอยางกวางขวางสามารถท าแผนพฒนาทสอดคลองกบวฒนธรรมอนหลากหลายของชมชนทองถน ขบเคลอนการพฒนาดวยตนเองและสงเสรมใหเกดการท างานรวมกนระหวางภาคประชาชน องคกรปกครองสวนทองถนและสถาบนการศกษาในทองถน

ส าหรบแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท ๑๒ (พ.ศ.๒๕๖๐ – ๒๕๖๔) มงตอยอดแผนพฒนาฯ ฉบบท ๑๑ เพอใหบรรลเปาหมายการพฒนาระยะยาวตามยทธศาสตรชาต ๒๐ ป ไดก าหนดหลกการส าคญไว ๖ ประการ โดยม ๒ ประการทอาจกลาวไดวาใหความส าคญกบการพฒนาชมชนใหเขมแขงและพงตนเองได (ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต,๒๕๕๙, หนา ๔) คอ

๑. ยด “หลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง” ตอเนองมาตงแตแผนพฒนาฯ ฉบบท ๙ เพอใหเกดบรณาการการพฒนาในทกมตอยางสมเหตสมผล มความพอประมาณ และมระบบภมคมกนและการบรหารจดการความเสยงทด ซงเปนเงอนไขจ าเปนส าหรบการพฒนาทยงยนโดยมงเนนการพฒนาคนใหมความเปนคนทสมบรณ สงคมไทยเปนสงคมคณภาพ สรางโอกาสและมทยนใหกบทกคนในสงคมไดด าเนนชวตทด มความสขและอยรวมกนอยางสมานฉนท ในขณะทระบบเศรษฐกจของประเทศกเจรญเตบโตอยางตอเนอง มคณภาพ และมเสถยรภาพ การกระจายความมงคงอยางท วถงและเปนธรรมเปนการเตบโตทเปนมตรกบสงแวดลอม รกษาความหลากหลายทางชวภาพ ชมชนวถชวต คานยม ประเพณ และวฒนธรรม

๒. ยด “คนเปนศนยกลางการพฒนา” มงสรางคณภาพชวตและสขภาวะทดส าหรบคนไทยพฒนาคนใหมความเปนคนทสมบรณมวนย ใฝร มความร มทกษะ มความคดสรางสรรค มทศนคตทดรบผดชอบตอสงคม มจรยธรรมและคณธรรม พฒนาคนทกชวงวยและเตรยมความพรอมเขาสสงคมผสงอายอยางมคณภาพ รวมถงการสรางคนใหใชประโยชนและอยกบสงแวดลอมอยางเกอกล อนรกษฟนฟ ใชประโยชนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยางเหมาะสม

๑๘

ขณะทสวนท ๔ ยทธศาสตรการพฒนาประเทศ ยทธศาสตรท ๑ การเสรมสรางและพฒนาศกยภาพทนมนษย เปาหมายท ๕ มสาระส าคญคอ สถาบนทางสงคมมความเขมแขงและมสวนรวมในการพฒนาประเทศเพมขนโดยเฉพาะสถาบนครอบครว สถาบนการศกษา สถาบนทางศาสนา ชมชน สอมวลชน และภาคเอกชน โดยมแนวทางการพฒนาทส าคญเกยวกบการสรางความเขมแขงและการพงตนเองของชมชน ในประเดนดงตอไปน (ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต, ๒๕๕๙, หนา ๖๗ – ๗๐) คอ

๑. เสรมสรางความเขมแขงของชมชนในการมสวนรวมจดกจกรรมสาธารณประโยชน จดระเบยบทางสงคม และก าหนดบทลงโทษแกผละเวนการปฏบตตามบรรทดฐานในสงคม

๒. ปรบปรงแหลงเรยนรในชมชนใหเปนแหลงเรยนรเชงสรางสรรคและมชวต อาท พพธภณฑหองสมด โบราณสถาน อทยานประวตศาสตร โรงเรยนผสงอาย รวมทงสงเสรมใหมระบบการจดการความรทเปนภมปญญาทองถน

ขณะทยทธศาสตรท ๒ การสรางความเปนธรรมและลดความเหลอมล าในสงคม เปาหมายท ๓ ไดมสาระส าคญถงการเสรมสรางศกยภาพชมชน การพฒนาเศรษฐกจชมชน และการสรางความเขมแขงการเงนฐานรากตามหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงเพอใหชมชนสามารถพงตนเองได มสทธในการจดการทน ทดนและทรพยากรภายในชมชน ไดมแนวทางการพฒนา(ส านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต, ๒๕๕๙, หนา ๗๘ – ๗๙) คอ

๑. สรางและพฒนาผน าการเปลยนแปลงในชมชนใหมขดความสามารถในการสรางแรงบนดาลใจใหเกดความเชอมน ศรทธา มจดยนทางความคด มธรรมาภบาลในการบรหารและพฒนาชมชนสงเสรมการรวมกลมและสรางจตสานกใหชมชนพงพาตนเอง รวมทงสงเสรมและสนบสนน

๒. สงเสรมใหเกดชมชนแหงการเรยนรดวยกระบวนการวจย และการถายทอดองคความรในชมชนเพอนาไปสการแกไขปญหาในพนทและการตอยอดองคความรไปสเชงพาณชย รวมทงสงเสรมการใชเทคโนโลยสารสนเทศในการสรางการจดการความรในชมชน

๓. พฒนาเศรษฐกจชมชน โดยสงเสรมการประกอบอาชพของผประกอบการระดบชมชนการสนบสนนศนยฝกอาชพชมชน การสงเสรมการเชอมตอระหวางเครอขายอตสาหกรรม (Cluster) ในพนทกบเศรษฐกจชมชน การสรางความรวมมอกบภาคเอกชนและสถาบนการศกษาในการรวมกนพฒนาความรในเชงทฤษฎและสามารถนาไปประยกตใชในทางปฏบต เพอสรางศกยภาพใหกบชมชนในการประกอบธรกจการสนบสนนการประกอบธรกจแบบวสาหกจเพอสงคม รวมถงการสงเสรมการทองเทยวทองถนและการทองเทยวเชงอนรกษในชมชนทมแหลงทองเทยว

๔. สนบสนนการใหความรในการบรหารจดการทางการเงนแกชมชนและครวเรอน การปรบองคกรการเงนของชมชนใหท าหนาทเปนสถาบนการเงนในระดบหมบานต าบลททาหนาททงการใหกยมและการออม และจดตงโครงขายการเงนฐานรากโดยมธนาคารออมสนและธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณเปนแมขาย

๕. สนบสนนชมชนใหมสวนรวมในการจดสวสดการ บรการ และการจดการทรพยากรในชมชนในลกษณะเปนหนสวนกบหนวยงานภาครฐ อปท. ในการดแลคณภาพชวตประชาชน โดยเปดรบสมาชกทกคนในทองถนโดยไมเลอกปฏบต ผลกดน พ.ร.บ.โฉนดชมชน เพอใหชมชนมการบรหารจดการและใชประโยชนจากทดนและทรพยากรในพนทรวมกน

๑๙

เปาหมายการพฒนาดงกลาวขางตนมแผนงานรองรบทส าคญคอ แผนงานการพฒนาเศรษฐกจชมชนฐานรากและชมชนเขมแขง โดยมสาระส าคญคอ มงพฒนาเศรษฐกจชมชนผานเครอขายวสาหกจเพอสงคม/วสาหกจชมชน โดยการสรางความรวมมอระหวางภาคเอกชนและวสาหกจเพอสงคม(วสาหกจชมชน) และความรวมมอระหวางวสาหกจเพอสงคม (วสาหกจชมชน) ในแตละพนท เพอการสรางองคความร รปแบบการจดการ เพอสรางความเขมแขงและความยงยนของวสาหกจในระยะยาวรวมทงเผยแพรความรดานการสงเสรมเศรษฐกจชมชนฐานราก พรอมทงประสานงานกบจงหวดและทองถนเพอขยายผลจากชมชนตนแบบใหมการนาไปใชในชมชนอน ๆ อยางกวางขวางเพอสนบสนนนโยบายของรฐภายใตยทธศาสตรดานการแกไขปญหาความยากจน ลดความเหลอมลา และสรางการเตบโตจากภายใน

โดยสรปจากการศกษาแผนพฒนาฯ ตงแตฉบบท ๘ เปนตนมาจนถงฉบบปจจบนจะเหนไดวาแนวคดการพฒนาชมชนใหเขมแขงและพงตนเองไดนนไดถกบรรจในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตของไทยมาอยางยาวนานแสดงใหถงแนวนโยบายของชาตทตองการใหรากฐานของประเทศมความเขมแขงมาจากฐานราก ดงนนการใหความส าคญกบการพฒนาหนวยพนฐานตาง ๆ ทอยในชมชนไมวาจะเปน คน ครอบครว องคกร รวมถงพนท/สภาพแวดลอมจงมความจ าเปนและส าคญ

ปจจยทจะท าใหการพฒนาชมชนเขมแขงขน ๑. ไดรบการแนะน า สงเสรม และสนบสนนจากหนวยงานภายนอก ซงพบวาสวนใหญ

หนวยงานของรฐและองคกรพฒนาเอกชนจะเปนกลไกส าคญในการกระตนใหคนในชมชนเกดความตนตวและรวมกลมขน

๒. ความตองการอนรกษทรพยากรธรรมชาต โดยรวมกนอนรกษและฟ นฟทรพยากรธรรมชาตในรปแบบตางๆ เชน การรวมกลมเพอพฒนาแหลงตนน า ล าธาร การอนรกษปาชายเลน การรกษาระบบนเวศนชานฝง เปนตน

๓. การตองการรายไดเพมขน อนเปนมลเหตหลกทพบในชมชนเกอบทกแหงทส ารวจ เนองจากคนในชมชนมรายไดไมพอเพยงตอการครองชพ

๔. สบสานภมปญญาทองถนเปนการรวมกลมเพอถายทอดศลปวฒนธรรมไปยงรนลกรนหลาน รวมทงเพอเพมผลผลตใหเพยงพอตอความตองการของตลาด เชน กลมทอผาไหม กลมจกสาน กลมท าน าตาลโตนด เปนตน

๕. ผน าและแกนน าของชมชนตองการแกไขปญหาภายในชมชน โดยกระตนใหทกคนเขามามสวนรวมในการแกไขปญหาของชมชนตงแตการรวมคดรวมท า ตลอดจนรวมกนแกไขปญหา

๖. กระแสการเปลยนแปลงของสงคมทเหนไดชดเจน คอ กระแสชวจต ซงท าใหคนหนมาบรโภคผลผลตหรอหนมาใชผลตภณฑทท ามาจากธรรมชาตมากขน จงไดมการรวมกลมกนเพอการแปรรปสมนไพร การปลกผกปลอดสารพษ การผลตขาวซอมมอ เปนตน

๗. คนในชมชนมปญหาดานสขภาพ จงเกดการรวมกลมขนมาเพอแกไขปญหาดงกลาว ๘. ความตองการเงนทนและความรเพอประกอบอาชพ พบวาหนวยงานของรฐและ

เอกชนทใหการสนบสนนเงนทนหรอความรเพอประกอบอาชพเสรม จะด าเนนงานโดยรวมกลมกน

๒๐

นโยบายของรฐเกยวกบการพฒนาชมชนเขมแขง ๑. ยทธศาสตรชาต ๒๐ ป พ.ศ. ๒๕๖๐ – ๒๕๗๙ ยทธศาสตรชาต คอ กรอบการพฒนาระยะยาว เพอใหประเทศสามารถบรรล

วสยทศนทตงเปาหมายเอาไว โดยเปนเปาหมายททางภาครฐ ภาคเอกชนและประชาชนรวมมอกนก าหนดขน เพอเปนแนวทางในการพฒนาประเทศ น ามาซงความอยด มสขของประชาชนไทยทกคน โดยเหตผลทประเทศไทยตองมยทธศาสตรชาต กเพอใหการพฒนาประเทศนนเปนไปอยางตอเนองตามกรอบทวางไวอยางมนคงและยงยน แมจะมการเปลยนแปลงผบรหารของประเทศกตาม ซงจะเหนไดจากในหลายประเทศทไดมการใชแผนยทธศาสตรชาตและประสบผลส าเรจ เพราะมความกาวหนาในดานตาง ๆ อยางเหนไดชดเจน อาท ไตหวน มาเลเซย บรไนและเวยดนาม

ในขณะนแผนพฒนาประเทศ “ยทธศาสตรชาต” ไทยไดเรมมการรางกรอบยทธศาสตรชาตเปนเวลา ๒๐ ป ครอบคลมตงแตป พ.ศ. ๒๕๖๐ – ๒๕๗๙ ซงหลายภาคสวนอาจเปนกงวลและเกรงวา เมอยทธศาสตรทรางขนมผลระยะยาวถง ๒๐ ปนน อาจท าใหกรอบการพฒนาทตงไวมความลาสมย ไมทนการเปลยนแปลงในหลาย ๆ ดาน แตความจรงแลว แผนยทธศาสตรชาตทก าหนดไว สามารถมการทบทวนและปรบปรงใหเหมาะสมกบยคสมยสถานการณ ปจจยและสภาวะแวดลอมประเทศและโลก โดยใหมการพจารณาปรบปรงแผนไดในทก ๕ ป

ยทธศาสตรชาตสรางขนเพอการขบเคลอนการพฒนาและรกษาไวซงผลประโยชนและความกาวหนาของประเทศเพอใหบรรล วสยทศน การน าประเทศไปสความ “มงคง มงคง ยงยน” และเปนประเทศทพฒนาดวยการน าหลกตามปรชญาแนวคด “เศรษฐกจพอเพยง” ของพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช เพอเปนแนวการด ารงอยและปฏบตตนของประชาชนในทกระดบ ตงแตระดบครอบครว ชมชน ไปจนถงระดบรฐ ทงในการพฒนาและบรหารประเทศใหด าเนนไปในทางสายกลาง

มนคง หมายถง การมความมนคงปลอดภยจากการเปลยนแปลงทงภายในและภายนอกประเทศในทกระดบตงแตปจเจกบคคลไปจนถงระดบสงคม รวมไปถงความมงคงในมตตาง ๆ ทงเศรษฐกจ สงคม สงแวดลอมและการเมอง

มงคง หมายถง ประเทศไทยจะตองมการขยายตวของเศรษฐกจอยางตอเนองเพอยกระดบใหเปนกลมประเทศทมรายไดสง ลดความเหลอมล าเพอใหประชาชนไดรบผลประโยชนจากการพฒนาอยางเทาเทยมกน นอกจากน เศรษฐกจของประเทศจะตองมความสามารถในการแขงขนทสงขนทงจากภายในและภายนอกประเทศ สรางฐานเศรษฐกจและสงคมในอนาคต

ยงยน หมายถง แผนพฒนาตามกรอบทวางไวจะตองสรางความเจรญทงรายได และคณภาพชวตของประชาชนใหเพมขนอยางตอเนอง โดยการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจจะตองไมใชทรพยากรทเกนพอด การผลตและการบรโภคจะตองเปนมตรกบสงแวดลอมเพอใหสอดคลองกบกฎระเบยบของประชาคมโลก มงประโยชนสวนรวมเพอความยงยน ทส าคญคอประชาชนทกภาคสวนจะตองยดถอและปฏบตตามปรชญาของ เศรษฐกจพอเพยง เพอความสขทยงยน

หลกในการจดท ายทธศาสตรชาต ประกอบดวย ๓ ขอหลกทส าคญคอ ๑. หลกวชาการและความเปนสากล ตองมความรเชงวชาการในระดบประเทศและ

ระดบสากลน ามาใชในการประกอบการจดท าแผนพฒนาประเทศใหมประสทธภาพ

๒๑

๒. การศกษาประสบการณของตางประเทศ ศกษาการพฒนาและความส าเรจในดานตาง ๆ จากประเทศทพฒนาแลวเพอน ามาเปนแบบอยางในการจดท าแผนพฒนาประเทศอยางเหมาะสม

๓. การมสวนรวมของทกภาคสวน การจดท ายทธศาสตรชาตจะตองอาศยการมสวนรวมของทงภาครฐ เอกชนและประชาชนเพอใหแผนพฒนาประเทศเปนไปอยางเหมาะสมและสอดคลองตอความตองการของสงคมสวนรวม โดยเฉพาะการมสวนรวมของประชาชนนนถอเปนสวนทส าคญทจะท าใหรวาประชาชนไทยอยากเหน “ประเทศไทย” เปนอยางไรในอนาคต

๒. ยทธศาสตรตามแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท ๑๒ (พ.ศ. ๒๕๖๐ – ๒๕๖๔) ม ๑๐ ยทธศาสตร ประกอบดวย

๑. ยทธศาสตรการเสรมสรางและพฒนาศกยภาพทนมนษย ๒. ยทธศาสตรการสรางความเปนธรรมลดความเหลอมล าในสงคม ๓. ยทธศาสตรการสรางความเขมแขงทางเศรษฐกจและแขงขนไดอยางยงยน ๔. ยทธศาสตรการเตบโตทเปนมตรกบสงแวดลอมเพอการพฒนาอยางยงยน ๕. ยทธศาสตรการเสรมสรางความมนคงแหงชาตเพอการพฒนาประเทศสความ มง

คง และยงยน ๖. ยทธศาสตรการบรหารจดการในภาครฐ การปองกนการทจรตประพฤตมชอบ

และธรรมาภบาลในสงคมไทย ๗. ยทธศาสตรการพฒนาโครงสรางพนฐานและระบบโลจสตกส ๘. ยทธศาสตรการพฒนาวทยาศาสตร เทคโนโลย วจย และนวตกรรม ๙. ยทธศาสตรการพฒนาภาค เมอง และพนทเศรษฐกจ ๑๐. ยทธศาสตรความรวมมอระหวางประเทศเพอการพฒนา เปาหมายส าคญตามแผนพฒนาฯ ฉบบท ๑๒ จ านวน ๖ เปาหมาย ประกอบดวย ๑. คนไทยทมคณลกษณะเปนคนไทยทสมบรณมวนย มทศนคตและพฤตกรรม

ตามบรรทดฐานทดของสงคม ๒. การลดความเหลอมล าทางดานรายไดและความยากจน การเขาถงบรการทาง

สงคมทมคณภาพอยางทวถง ๓. ระบบเศรษฐกจมความเขมแขงและแขงขนได โครงสรางเศรษฐกจปรบส

เศรษฐกจฐานบรการและดจทล มผประกอบการรนใหมและเปนสงคมผประกอบการ ๔. ทนทางธรรมชาตและคณภาพสงแวดลอมสามารถสนบสนนการเตบโตทเปนมตร

กบสงแวดลอม มความมนคงอาหาร พลงงาน และน า เพมพนทปาไมรอยละ ๔๐ ของพนทประเทศ ๕. มนคงในเอกราชและอธปไตย สงคมปลอดภย สามคค สรางภาพลกษณด และ

เพมความเชอมนของนานาชาตตอประเทศไทย ๖. มระบบบรหารจดการภาครฐทมประสทธภาพ ทนสมย โปรงใส ตรวจสอบได

กระจายอ านาจและมสวนรวมจากประชาชน ความเชอมโยงของยทธศาสตรชาต ๒๐ ป กบ แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต

ฉบบท ๑๒ (พ.ศ. ๒๕๖๐ – ๒๕๖๔)

๒๒

๓. นโยบายของรฐบาล (พลเอก ประยทธ จนทรโอชา นายกรฐมนตร) รฐบาลไทย พลเอก ประยทธ จนทรโอชา นายกรฐมนตร ไดแถลงนโยบายการ

บรหารราชการแผนดน ตามรฐธรรมนญ ฉบบชวคราว พ.ศ. ๒๕๕๗ มจ านวน ๑๑ ดาน ดงน ๑. การปกปองและเชดชสถาบนพระมหากษตรย ๒. การรกษาความมนคงของรฐและการตางประเทศ 3. การลดความเหลอมล าของสงคมและการสรางโอกาสเขาถงบรการของรฐ ๔. การศกษาและเรยนร การทะนบ ารงศาสนา ศลปะและวฒนธรรม ๕. การยกระดบคณภาพบรการดานสาธารณสข และสขภาพของประชาชน ๖. การเพมศกยภาพทางเศรษฐกจของประเทศ ๗. การสงเสรมบทบาทและการใชโอกาสในประชาคมอาเซยน 8. การพฒนาและสงเสรมการใชประโยชนจากวทยาศาสตร เทคโนโลย การวจยและ

การพฒนา และนวตกรรม ๙. การรกษาความมนคงของฐานทรพยากร และการสรางสมดลระหวางการอนรกษ

กบการใชประโยชนอยางยงยน 1๐. การสงเสรมการบรหารราชการแผนดนทมธรรมาภบาลและการปองกน

ปราบปรามการทจรตและประพฤตมชอบในภาครฐ 3.๑๑ การปรบปรงกฎหมายและกระบวนการยตธรรม ๔. นโยบายประเทศไทย ๔.๐ แนวคด : ประเทศไทย ๔.๐ คอ การสรางความเขมแขงจากภายใน เมอภายใน

เขมแขงแลวตองเชอมโยงเศรษฐกจภายในกบเศรษฐกจโลก ซงจะน าพาประเทศไทยไปสความมนคง มงคงและยงยนได สงคมไทยเปนสงคมทมความหวง มความสขและความสมานฉนทไดอยางแทจรง

เปาหมาย : ปรบเปลยนประเทศไทย และสรางความสมดลทางเศรษฐกจและสงคมใหเกดความมนคง มงคง และยงยน ดงน

๑. เชอมโยงเศรษฐกจภายในกบเศรษฐกจโลก ประกอบดวย ๑.๑ เศรษฐกจภายในประเทศ (Domestic Economy) : การคา การลงทน และ

การจางงานในทองถน ๑.๒ เศรษฐกจภมภาค (Regional Economy) : มอง ASEAN ในภาพใหญ และภาพ

CLMVT ทเลกลง ๑.๓ เศรษฐกจโลก (Global Economy) : เชอมโยงและเรยงรอย ASEAN เขา

ดวยกนใหเปนพลงตอรอง ๒. การสรางความเขมแขงจากภายใน

๒.๑ การยกระดบนวตกรรม (Innovation Driven Proposition) ของทกภาคสวนในประเทศ

๒๓

๒.๒ การสรางสงคมทมจตวญาณของความเปนผประกอบการ (Entrepreneur Driven Proposition)

๓. การสรางความเขมแขงของชมชนและเครอขาย (Community Driven Proposition) โดยมกลไกขบเคลอน ดงน

๓.๑ Productive Growth Engine : ปรบเปลยนประเทศไทยสประเทศทมรายไดสง

๓.๒ Inclusive Growth Engine : ประชาชนไดรบประโยชนทงรายได โอกาสและความมงคง

๓.๓ Green Growth Engine : การพฒนาและใชเทคโนโลยทเปนมตรตอสงแวดลอม

๕. แผนยทธศาสตร กรมการพฒนาชมชน พ.ศ. ๒๕๖๐ – ๒๕๖๔ ม ๔ ยทธศาสตร ประกอบดวย ๑. สรางสรรคชมชนใหพงตนเองได ๒. สงเสรมเศรษฐกจฐานรากใหขยายตว ๓. เสรมสรางทนชมชนใหมประสทธภาพ และมธรรมาภบาล ๔. เสรมสรางองคกร ใหมขดสมรรถนะสง

ประเดนยทธศาสตรสรางสรรคชมชนใหพงตนเองได มกลยทธ ดงน ๑. สรางและพฒนาผน าสมมาชพ ๒. พฒนาเครองมอเสรมสรางสมมาชพชมชน ๓. สงเสรมชมชนและภาครวมพฒนาเศรษฐกจฐานราก ๔. พฒนาการบรหารจดการชมชน ๕. บรหารจดการขอมลสารสนเทศและเทคโนโลยเพอการพฒนาชมชน ประเดนยทธศาสตรสงเสรมเศรษฐกจฐานรากใหขยายตว มกลยทธ ดงน ๑. เพมศกยภาพผผลต ผประกอบการ ๒. พฒนาผลตภณฑชมชนดวยองคความรและนวตกรรม ๓. สงเสรมชองทางตลาด ประเดนยทธศาสตรเสรมสรางทนชมชนใหมประสทธภาพ และมธรรมาภบาล มกลยทธ

พฒนาระบบการจดการและการเขาถงแหลงทนชมชน ประเดนยทธศาสตรเสรมสรางองคกร ใหมขดสมรรถนะสง มกลยทธ ดงน

๑. เสรมสรางศกยภาพองคกรเพอยกระดบงานพฒนาชมชน ๒. พฒนาบคลากรใหมคณภาพ ๓. ยกระดบภาพลกษณองคกร

๖. นโยบายสานพลงประชารฐ รฐบาลไดนอมน าหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง มาเปนแนวทางในการแกไขปญหา ซงทผานมามการด าเนนการในหลายมาตรการ เพอชวยเหลอเกษตรกรและประชาชนผมรายไดนอยทงทางดานการลดตนทนการผลต การใหความร การสรางมลคาเพม การตลาด การชวยเหลอดาน

๒๔

ปจจยการผลต และการใชแนวคด "ประชารฐ "มาเปนตวการแกไขปญหา โดยอาศยกลไกความรวมมอจากทกภาคสวน “ประชารฐ” คอ ภาครฐ ภาคเอกชน ภาคประชาประชาชน ชวยกนแกปญหา และคดหาทางสรางอนาคตใหประเทศไทย ผานโครงสรางการขบเคลอนเศรษฐกจของประเทศทมงมนลดความเหลอมล า พฒนาคณภาพคน และเพมขดความสามารถในการแขงขน

แผนภาพท ๑ แนวคดประชารฐ

๑. รฐบาลมนโยบายลดความเหลอมล า สรางรายไดและความเจรญ ความเขมแขงทางเศรษฐกจใหครอบคลมทงประเทศโดยใหภาคเอกชนและภาคประชาชนเขามามสวนรวมด าเนนการรวมกบภาครฐเพอใหบรรลวสยทศนของประเทศในเรอง มนคง มงคง ยงยน โดยคณะรฐมนตร ไดมมตเมอวนท ๑๕ ธนวาคม ๒๕๕๘ รบทราบการแตงตงคณะกรรมการภาครฐและภาคเอกชน ๑๒ คณะ ประกอบดวย กลม Value Driver ๗ คณะ และกลม Enable Driven ๕ คณะ เพอขบเคลอนนโยบายสานพลงประชารฐของรฐบาล ซงคณะกรรมการทง ๑๒ คณะ มบทบาทหนาท ดงน ๑.1 ด าเนนการในลกษณะหนสวนภาครฐ เอกชน และประชาชน 1.๒ เนนกจกรรมทเปน Action Based 1.๓ ครอบคลม ๔ เสาหลก คอ ธรรมาภบาล นวตกรรมและผลตภาพ การยกระดบคณภาพทนมนษย และการมสวนรวมในความมงคง

เศรษฐกจพอเพยง - อาชพ /รายได/ความรวมมอ ชมชนเขมแขง

แนวคดประชารฐ

ภาคประชาชนผลตสนคาหลากหลาย

รกบานเกด

ภาครฐ ราชการคนกระจาย เตมพนท

วชาการ/ความร

ภาคประชารฐ คนท างาน

เชงลก เกาะตด

ภาคเอกชน เอกชนทนสมย บรหารเกง ทน

๒๕

1.๔ ภาคเอกชนน า โดยภาครฐเปนผอ านวยความสะดวกและสนบสนน ๒. แนวคดประชารฐ เปนการเอาจดเดนของแตละภาคสวนมารวมกน ๕ ภาคสวน ภาคราชการ จดเดน คอ มคนมากกระจายอยเตมพนท มองคความร มงบประมาณและบทบาทหนาทตามลกษณะงานทรบผดชอบ ภาคเอกชน จดเดน คอ ทนสมย บรหารจดการเกง มทนทคลองตว ภาคประชาชน จดเดน คอ มฝมอ มความสามารถผลตสนคา รกบานเกด ภาควชาการ จดเดน คอ มองคความร เทคโนโลย การคนควาวจยเพอตอยอด ภาคประชาสงคม จดเดน คอ ท างานเชงลก เกาะตด มเครอขายมาก ภารกจส าคญของรฐบาลในอนาคต คอการสรางฐานรากประเทศสอนาคตตามโมเดล “ไทยแลนด ๔.๐” ซง ๑ ใน องคประกอบหลก คอ การขบเคลอนประเทศผานกลไก“ประชารฐ” จะตองมงท างานแบบบรณาการ ใหเกดการเชอมโยง ประสานสอดคลองกน เพราะปญหาของหลายภาคสวนลวนมความเกยวของและมผลกระทบซงกนและกนปญหาสาธารณะของประเทศมความสลบซบซอนมากขน หลายฝายจ าเปนตองอาศยความรวมมอผนกก าลงระหวางหนวยงานตาง ๆ ภายในภาครฐดวยกนเองและระหวางภาครฐกบภาคสวนอน ๆ ในสงคมมากขน เดมอาจจะคนชนกบการบรหารราชการในลกษณะบนลงลาง แตจากนเราตองบรหารงานทงลางขนบน/บนลงลางทงในแนวตงและแนวนอน จงขอใหทานมองและคดแบบองครวมหรอการเชอมโยงผสมผสานกน (Matrix) โดยใชกลไกประชารฐควบคกนไป เอาความตองการประชาชนเปนตวตง เนนการมสวนรวม หนวยงานภาครฐตองไปชวยสะทอนความตองการของประชาชนใหมากทสด ขอใหเขาใจวา ยทธศาสตรประชารฐของรฐบาลนจะเปนความรวมมอกนในเชงสรางสรรคดงเอาจดแขงทแตละภาคสวนม ทงภาครฐ ภาคเอกชน ภาควชาการ ภาคประชาสงคม และภาคประชาชน มาชวยกนสรางพลงในการท าความดเพอชาต เพอประชาชนทกคน โดยจะไมทงใครไวขางหลง

๒๖

แผนภาพท ๒ นโยบายสานพลงประชารฐ ๓. การขบเคลอนเศรษฐกจของประเทศไทยโดยบรณาการความรวมมอทกภาคสวนผานการด าเนนงานของ ๑๒ คณะท างานประกอบดวย กลม Value Driver ๗ คณะ และกลม Enable Driven ๕ คณะ ดงน

๑. คณะท างานการยกระดบนวตกรรมและผลตภาพ (Innovation& Productivity) : D1 มรฐมนตรวาการกระทรวงวทยาศาสตรและเทคโนโลยเปนหวหนาทมภาครฐ และนายกานต ตระกลฮน กรรมการและประธานทปรกษาฝายจดการ บมจ.ปนซเมนตไทยเปนหวหนาทมภาคเอกชนโดยมเปาหมายหลกคอ

๑.1 เพมขดความสามารถในการแขงขนของประเทศ 1.๒ ลดความเหลอมล า 1.3 หลดกบดกประเทศรายไดปานกลาง

๒. คณะท างานดานการสงเสรมวสาหกจขนาดกลางและขนาดยอมและวสาหกจเรมตน : D2 มรฐมนตรวาการกระทรวงพาณชย เปนหวหนาทมภาครฐ และนายสพนธ มงคลสธ ประธานสภาอตสาหกรรมแหงประเทศไทย เปนหวหนาทมภาคเอกชน โดยมเปาหมายหลก คอ

2.๑ เพม GDP ของ SMEs ใหถง ๕๐% ๒.2 มลคาการสงออก SME เพม ๕% 2.๓ SME เขาสระบบ ๕๐,๐๐๐ รายตอป

๓. คณะท างานดานการสงเสรมการทองเทยวและ MICE : D3 มรฐมนตรวาการกระทรวงการทองเทยวและกฬา เปนหวหนาทมภาครฐ และนายชนนทธ โทณวณก ประธานเจาหนาทบรหารและกรรมการผจดการ บมจ.ดสตธาน เปนหวหนาทมภาคเอกชน โดยมเปาหมายหลก คอ

แผนภาพท ๓ คณะท างาน กลม Value Driver

๒๗

3.1 เพมการกระจายรายได 3.๒ ยกระดบรายไดจากการทองเทยว 3.๓ เสรมสรางความยงยนของการทองเทยว

๔. คณะท างานดานการสงเสรมสงออกและการลงทนในตางประเทศ : D4 มรฐมนตรวาการกระทรวงพาณชย เปนหวหนาทมภาครฐ และนายสนน องอบลกล ประธานกรรมการบรหาร บมจ.ศรไทยซปเปอรแวร เปนหวหนาทมภาคเอกชน โดยมเปาหมายหลกคอ

4.๑ การสงออกป ๒๕๕๙ เตบโต ๕% (เบองตน ๒%) 4.๒ สามารถระบประเทศและกลมธรกจทควรลงทนในตางประเทศ

๕. คณะท างานดานการพฒนาคลสเตอรภาคอตสาหกรรมแหงอนาคต : D5 มรฐมนตรวาการกระทรวงอตสาหกรรมเปนหวหนาทมภาครฐ และนายประเสรฐ บญสมพนธ ประธานกรรมการ บมจ.พทท โกลบอลเคมคอล เปนหวหนาทมภาคเอกชน มเปาหมายหลกคอ ตอยอด ๕ อตสาหกรรมเดม เตม๕ อตสาหกรรมใหม

๖. คณะท างานดานการพฒนาการเกษตรสมยใหม : D6 มรฐมนตรวาการกระทรวงเกษตรและสหกรณ เปนหวหนาทมภาครฐ และนายอสระ วองกศลกจ ประธานกรรมการกลมมตรผล ประธานกรรมการหอการคาไทยและสภาหอการคาแหงประเทศไทย เปนหวหนาทมภาคเอกชน มเปาหมายหลก คอ

6.๑ ลดความเหลอมล าระหวางภาคเกษตรและนอกภาคเกษตร 6.๒ การพฒนาเกษตรกรใหเปน Smart Famer และ SME เกษตร 6.๓ การเพมขดความสามารถในการแขงขนภาคเกษตร

๗. คณะท างานดานการสรางรายไดและการกระตนการใชจายของประเทศ : D7 มรฐมนตรวาการกระทรวงการคลง เปนหวหนาทมภาครฐ และนายทศ จราธวฒน ประธานกรรมการบรหาร บจก.กลมเซนทรล มเปาหมายหลก คอ

7.๑ เพม GDP เปนสองเทา (เพม GDP per Capita จาก $๕,๙๐๐ to $๑๒,๐๐๐) 7.๒ หลดออกจาก Middle Income Trap 7.๓ เพมรายไดในภาค Tourism, เกษตร และ Retail/Wholesale Trade เปนสองเทา (มลคา ๓๐%

ของ GDP)

๒๘

๘. คณะท างานดานการดงดดการลงทน และการพฒนาโครงสรางพนฐานของ

ประเทศ : E1 มรฐมนตรวาการกระทรวงการคลง เปนหวหนาทมภาครฐ และ นายชาตศร โสภณพนช กรรมการผจดการใหญ บมจ.ธนาคารกรงเทพ เปนหวหนาทมภาคเอกชน มเปาหมายหลก คอ

8.๑ ดงดดการลงทนจากตางประเทศเพอสนบสนนการยกระดบอตสาหกรรมของไทยและเออตอการเปน Land-based ASEAN Center หรอศนยกลางของ CLMV

8.๒ ยกระดบ โครงสรางพนฐานของไทยใหเปน Platform ใหมททนสมย ชวยลดตนทน ลดความเหลอมล า เพมการเชอมโยงสภมภาค และเพมความสามารถในการแขงขน

๙. คณะท างานดานการยกระดบคณภาพวชาชพ : E2 มรฐมนตรวาการกระทรวงศกษาธการ เปนหวหนาทมภาครฐ และมนายรงโรจน รงสโยภาส กรรมการผจดการใหญ บมจ.ปนซเมนตไทย เปนหวหนาทมภาคเอกชน มเปาหมายหลก คอ ยกระดบคณภาพวชาชพอาชวศกษา (Competitive Workforce) เพอใหสามารถแขงขนไดในตลาดโลกโดยมงเนนผลประโยชนของประเทศเปนหลก ๑๐. คณะท างานการพฒนาเศรษฐกจฐานรากและประชารฐ : E3 มรฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทย เปนหวหนาทมภาครฐ และนายฐาปน สรวฒนภกด กรรมการผอ านวยการใหญ บมจ.ไทยเบฟเวอเรจ เปนหวหนาทมภาคเอกชนมเปาหมายหลก คอ เศรษฐกจชมชนเขมแขงประชาชนมความสขและมรายไดเพมขน

แผนภาพท ๔ คณะท างานกลม Enable Driven

๒๙

๑๑. คณะท างานดานการปรบแกกฎหมายและกลไกลภาครฐ : E4 มนายวษณ เครองาม รองนายกรฐมนตร เปนหวหนาทมภาครฐ และนายกานต ตะกลฮน กรรมการและประธานทปรกษาฝายจดการ บมจ. ปนซเมนตไทย มเปาหมายหลก คอ 11.๑ เพมขดความสามารถในการแขงขนทางการคา การลงทนในประเทศไทย (Competitiveness) 11.๒ ยกระดบ Ease of Doing Business ของไทยส Top 20 11.๓ แกไขกลไกการท างานของภาครฐ (Efficiency)

๑๒. คณะท างานดานการศกษาพนฐานและการพฒนาผน า : E5 มรฐมนตรวาการกระทรวง ศกษาธการ เปนหวหนาทมภาครฐ และนายศภชย เจยรวนนท ประธานกรรมการ บมจ.เครอเจรญโภคภณฑ เปนหวหนาทมภาคเอกชน มเปาหมายหลก คอ

12.๑ พฒนาโรงเรยนตนแบบ 12.๒ พฒนาผน า School Partner จากภาคเอกชน 12.๓ พฒนาหลกสตร 12.๔ ระบบวดผลออนไลนและการเปดเผยขอมลโปรงใส 12.๕ ระบบการเรยนโตะกลม 12.๖ พฒนาผน าครตนแบบรวมกบผบรหารรนใหม 12.๗ เปนศนยกลางการศกษาระดบภมภาค

การบรหารจดการชมชนเขมแขง แนวทางการด าเนนงานหรอการปฏบตงานทบคลากรและหนวยงานภาครฐน ามาใชในการเปลยนแปลง พฒนา หรอสรางความอยเยนเปนสขและการกนอยแตพอดใหแกประชาชนและประเทศชาต อาจเรยกวา การพฒนา (Development) การบรหาร (Administration) การจดการ (Management) หรอการบรหารจดการ (Management Administration) กได ขนอยกบสภาพการณของประเทศ ยคสมย และผน ารฐบาล เชน ในสมยพลเอกเปรม ตณสลานนท ด ารงต าแหนงนายกรฐมนตรไดใหความส าคญกบค าวาการพฒนา โดยเฉพาะอยางยง การพฒนาชนบท อกทงในสมยนนไดมการจดแบงประเทศทงหลายในโลกออกเปนประเทศทพฒนาแลวและประเทศทก าลงพฒนา โดยไทยถกจดเปนประเทศก าลงพฒนาประเทศหนง ขณะทสมย พ.ต.ท.ทกษณ ชนวตร ด ารงต าแหนงนายกรฐมนตร ไดน าค าวา การบรหารจดการ มาใช โดยสวนหนงน ามาจากแนวคดผบรหารสงสด (Chief Executive Officer) หรอ ซอโอ (CEO) ของภาคเอกชนหรอภาคธรกจมาปรบใชในภาครฐหรอในวงราชการ โดยมงหวงใหการบรหารราชการเกดความรวดเรว ลดขนตอนและลดพธการทไมจ าเปน รวมทงจงใจดวยการใหรางวลตอบแทน เปนตน เพอชวยเพมความเขาใจการจดการมากขน จงขอน าความหมายของค าวา การจดการ และการบรหารจดการ มาแสดงไวดวย เชน

รศ.ศรวรรณ เสรรตนและคณะ ( ๒๕๔๕, หนา ๑๘ – ๑๙) ไดรวบรวม ความหมายของ ค าวา “ การบรหารจดการ ” และ “ การจดการ ” ไดดงน

๓๐

๑. ค าวา “ การบรหาร ” (Administration) จะใชในการบรหารระดบสง โดยเนนทการก าหนดนโยบายทส าคญและการก าหนดแผนของผบรหารระดบสง เปนค านยมใชในการบรหารรฐกจ (Public Administration) หรอใชในหนวยงานราชการ และค าวา “ ผบรหาร ” (Administrator) จะหมายถงผบรหารทท างานอยในองคกรของรฐ หรอองคกรทไมมงหวงก าไร (Schermerhorn, ๑๙๙๙, p.G – ๒)

การบรหาร คอกลมของกจกรรม ประกอบดวย การวางแผน (Planning) การจดองคกร (Organizing) การน าหรอการสงการ (Leading/Directing) หรอการอ านวย และการควบคม (Controlling) ซงจะมความสมพนธโดยตรงกบทรพยากรขององคกร (๖ M’s) เพอน าไปใชใหเกดประโยชนและดวยจดมงหมายส าคญในการบรรลความส าเรจตามเปาหมายขององคกรอยางมประสทธภาพ และเกดประสทธผลครบถวน

๒. ค าวา “ การจดการ ” (Management) จะเนนการปฏบตการใหเปนไปตามนโยบาย (แผนทวางไว) ซงนยมใชในการจดการธรกจ (Business Management) สวนค าวา “ ผจดการ ” (Manager) จะหมายถงบคคลในองคกรซงท าหนาทรบผดชอบตอกจกรรมในการบรหารทรพยากรและกจการงานอนๆ เพ อ ใหบรรล ว ตถประสงคท ก าหนดไวขององคกร การบรหารจดการ (Management) หมายถงชดของหนาทตาง ๆ (A Set Of Functions) ทก าหนดทศทางในการใชทรพยากรทงหลายอยางมประสทธภาพและประสทธผล เพอใหบรรลถงเปาหมายขององคกร การใชทรพยากรอยางมประสทธภาพ (Efficient) หมายถง การใชทรพยากรไดอยางเฉลยวฉลาดและคมคา (Cost - Effective) การใชทรพยากรอยางมประสทธผล (Effective) นนหมายถงการตดสนใจไดอยางถกตอง (Right Decision) และมการปฏบตการส าเรจตามแผนทก าหนดไว ดงนนผลส าเรจของการบรหารจดการจงจ าเปนตองมทงประสทธภาพและประสทธผล ควบคกน ( Griffin, ๑๙๙๗, p.๔)

ในอกแนวหนงอาจกลาวไดวาการบรหารจดการ หมายถง กระบวนการของการมงสเปาหมายขององคกรจากการท างานรวมกน โดยใชบคคลและทรพยากรอน ๆ (Certo, ๒๐๐๐, p.๕๕๕) หรอเปนกระบวนการออกแบบและรกษาสภาพแวดลอมทบคคลท างานรวมกนในกลมใหบรรลเปาหมายทก าหนดไวอยางมประสทธภาพค าวา “ การบรหาร ” (Administration) และ “ การจดการ ” (Management) มความหมายแตกตางกนเลกนอย โดยการบรหารจะสนใจและสมพนธกบการก าหนดนโยบายไปลงมอปฏบต นกวชาการบางทานไหความเหนวาการบรหารใชในภาครฐ สวนการจดการใชในภาคเอกชน อยางไรกด ในต าราหรอหนงสอสวนใหญทง ๒ ค านมความหมายไมแตกตางกน สามารถใชแทนกนไดและเปนทยอมรบโดยทวไป (สรสวด ราชกลชย , ๒๕๔๓, หนา ๓)

จากความหมายตางๆ ขางตน การบรหารจดการจงเปนกระบวนการของกจกรรมทตอเนองและประสานงานกน ซงผบรหารตองเขามาชวยเพอใหบรรลจดมงหมายขององคกร ประเดนส าคญของ การบรการจดการ (Management) มดงน

๑. การบรหารจดการสามารถประยกตใชกบองคกรใดองคกรหนงได ๒. เปาหมายของผบรหารทกคนคอ การสรางก าไร ๓. การบรหารจดการเกยวของกบการเพมผลผลต (Productivity) โดยมงสประสทธภาพ

(Efficiency) (วธการใชทรพยากรโดยประหยดทสด) และประสทธผล (Effectiveness) (บรรลเปาหมายคอประโยชนสงสด)

๓๑

๔. การบรหารจดการสามารถน ามาใชส าหรบผบรหารในทกระดบชนขององคกร กระบวนการการบรหารจดการ (Management Process) หมายถง กระบวนการ

เพอใหบรรลจดมงหมายขององคกร ซงกระบวนการการบรหารจดการนสามารถแสดงใหเหนถงความเกยวเนองกนไดอยางม ปฏสมพนธสอดคลองและตอเนอง

ทงนหนาทของการบรหารประกอบดวยกจกรรมพนฐาน ๔ ประการหรออาจแบงในลกษณะทเปนขนตอนดงน

๑. การวางแผน (Planning) เปนสงทองคกรตองการเปลยนแปลงในอนาคต การวางแผนเปนสะพานเชอมระหวางเหตการณปจจบนและอนาคตซงท าไดโดยการใหบรรลเปาหมายผลลพธทตองการ การวางแผนจงตองอาศยการก าหนดกลยทธทประสทธภาพ แมวาพนฐานของการจดการโดยทวไปเปนงานของผบรหารการวางแผนเปนสงส าคญส าหรบการปฏบตตามกลยทธใหประสบความส าเรจและการประเมนกลยทธ เพราะวา การจดการองคกร การจงใจ การจดบคคลเขาท างาน และกจกรรมควบคม ขนกบการวางแผน กระบวนการวางแผนจะตองประกอบดวยผบรหารและพนกงานภายในองคกร

การวางแผนจะชวยใหองคกรก าหนดขอดจากโอกาสภายนอกและท าใหเกดผลกระทบจากอปสรรคภายนอกต าสด โดยตองมองเหตการณในอดตและปจจบนเพอคาดคะเนเหตการณทจะเกดขนในอนาคต การวางแผน ประกอบดวย การพฒนาภารกจ (Mission)การคาดคะเนเหตการณปจจบน เหตการณอนาคต และแนวโนม การก าหนดวตถประสงค และการเลอกกลยทธทใชการวางแผนจะชวยใหธรกจปรบตวสการเปลยนแปลงของตลาดและสามารถก าหนดเปาหมายได การบรหารเชงกลยทธนนตองการใหองคกรตดตามในลกษณะเชงรก (Proactive) มากกวาทจะเปนเชงรบ (Reactive) องคกรทประสบความส าเรจจะตองควบคมอนาคตขององคกรมากกวาทจะรอรบผลจากอทธพลสภาพแวดลอมภายนอกและเหตการณทเกดขน การตดสนใจ (Decision Making) ถอเปนสวนหนงของการวางแผน การปรบตวเปนสงจ าเปนเพราะวามการเปลยนแปลงของตลาด เศรษฐกจ และคแขงขนทวโลก จดเรมตนของความส าเรจทดของธรกจคอการวางแผนทเหมาะสม เหนผลไดจรง ยดหยน มประสทธผล และทรงประสทธภาพ

๒. การจดการองคกร (Organizing) จดมงหมายของการจดการองคกรคอ การใชความพยายามทกกรณโดยการก าหนดงานและความส าคญของอ านาจหนาท การจดการองคกร หมายถง การพจารณาถงสงทตองการท าและผทจะท ารายงานมตวอยางในประวตศาสตรของธรกจทมการจดองคกรทด สามารถประสบความส าเรจในการแขงขนและสามารถเอาชนะคแขงขนได ธรกจทมการจดองคกรทดสามารถจงใจผบรหารและพนกงานใหมองเหนความส าคญของความส าเรจขององคกร

การก าหนดลกษณะเฉพาะของงาน (Work Specialization) โดยการแบงงานประกอบดวยงานทก าหนดออกมาเปนแผนก การจดแผนก และการมอบอ านาจหนาท (Delegating Authority) การแยกงานออก เป น ง านย อยตามการพฒนารายละ เอ ยดของ ง าน ( Job Description) และคณสมบตของงาน (Job Specification) เครองมอเหลานมความชดเจนส าหรบผบรหารและพนกงาน ซงตองการทราบลกษณะ ของงาน

การก าหนดแผนกในโครงสรางขององคกร (Organization Structure) ขนาดของการควบคม (Span of Control) และสายการบงคบบญชา (Chain of Command) การเปลยนแปลงกล

๓๒

ยทธตองการการเปลยนแปลงในโครงสราง เพราะต าแหนงใหมๆ ทสรางขนหรอลดลงหรอรวมกน โครงสรางองคกรจะตองระบถงวธการใชทรพยากรและวธการซงวตถประสงคมการก าหนดขนในธรกจ การสนบสนนทรพยากรและก าหนดวตถประสงคตามสภาพทางภมศาสตรจะแตกตางจากโครงสรางดานผลตภณฑหรอลกคา

รปแบบทวไปของการจดแผนก คอ - ตามหนาท (Functional) - ตามฝาย (Divisional) - ตามหนวยธรกจเชงกลยทธ (Strategic business unit) และ - ดานแมททรกซ (Matrix)

๓. การน าหรอการสงการ (Leading/Directing) เปนการใชอทธพลเพอจงใจพนกงานใหปฏบตงานและน าไปสความส าเรจตามเปาหมายทระบไว หรอเปนกระบวนการจดการใหสมาชกในองคกรท างานรวมกนไดดวยวธการตางๆ เพราะทรพยากรมนษยเปนสงทซบซอนและเขาใจถองแทไดยาก การน าหรอการสงการจงตองใชความสามารถหลายเรองควบคกนไป อาท ภาวะความเปนผน าของผบรหาร การจงใจ การตดตอสอสารในองคกร และการท างานเปนทม เปนตน หนาทในการน าหรอสงการน มความส าคญไมนอยไปกวาหนาทอน เพราะผบรหารตองแสดงบทบาทของผสงการอยางมคณภาพ ถาไมเชนนน แผนงานทวางไวตลอดจนทรพยากรทจดเตรยมไวอาจไมเกดประสทธผล ถาผบรหารด าเนนกจกรรมดานการสงการไมดพอ ดงนน การสงการจงเปนเรองของความรความช านาญ ประสบการณ และความสามารถทจะชกจงใหพนกงานรวมกนปฏบตงานไปตามเปาหมายทก าหนดไวใหองคกรประสบความส าเรจตามตองการ

๔. การควบคม (Controlling) การใชทรพยากรตาง ๆ ขององคกร ถอวาเปนกระบวนการตรวจสอบ หรอตดตามผลและประเมนการปฏบตงานในกจกรรมตางๆ ของพนกงาน เพอรกษาใหองคกรด าเนนไปในทศทางสเปาหมายอยางถกตองตามวตถประสงคหลกขององคกร ในเวลาทก าหนดไว องคกรหรอธรกจทประสบความลมเหลวอาจเกดจากการขาดการควบคม หรอมการควบคมทไรประสทธภาพ และหลายแหงเกดจากความไมใสใจในเรองของการควบคม ละเลยเพกเฉย หรอในทางกลบกนคอมการควบคมมากจนเกดความผดพลาดขององคกรเอง การควบคมจงเปนหนาทหลกทางการบรหารทมความส าคญ ตงแตเรมตนจนจบกระบวนการทางการบรหาร

การควบคมเปนการตรวจตราและตรวจสอบผลการปฏบตงานโดยเปรยบเทยบกบเปาหมายและด าเนนการปฏบตเพอใหมนใจวา จะบรรลผลลพธตามตองการ นอกจากนการควบคมยงเปนกระบวนการรวบรวมและแสดถงขอมลยอนกลบเรองของผลการด าเนนงานในฐานะทเปนพนฐานส าหรบการปฏบตและการเปลยนแปลงในอนาคตอกดวย (John R. Schermerhorn, op. cit. p.327) อาจกลาวถงบทบาทส าคญของการควบคมไดวา อยทค า ๔ ค า ไดแก มาตรฐาน (Standard) การวดผล (Measurement) การเปรยบเทยบ (Comparison) และการปฏบต (Take Action) โดยการควบคมจะครอบคลมดแลพนท 4 พนทใหญๆ ของการบรหาร (Stephen P. Robbins, Managing Today, ๑๙๙๗, p.๓๙๑) กลาวคอ พฤตกรรมบคคลในองคกร การเงน การปฏบตการ และ ขอมลขาวสาร

๓๓

ทรพยากรประกอบดวย มนษย สภาพแวดลอมทางกายภาพ การเงน ตลอดจนทรพยากรขอมลขององคกร ซงผบรหารจะเปนบคคลทท าหนาทในกระบวนการบรหารจดการทรพยากรขององคกรโดยอาศยหนาททง ๔ ประการน

SWOT Analysis การวเคราะหองคกร SWOT Analysis เปนการวเคราะหสภาพองคการ หรอหนวยงานในปจจบน เพอคนหา

จดแขง จดเดน จดดอย หรอสงทอาจเปนปญหาส าคญในการด าเนนงานสสภาพทตองการในอนาคต SWOT เปนตวยอทมความหมายดงน

Strengths - จดแขงหรอขอไดเปรยบ Weaknesses - จดออนหรอขอเสยเปรยบ Opportunities – โอกาสทจะด าเนนการได Threats - อปสรรค ขอจากด หรอปจจยทคกคามการด าเนนงานขององคการ หลกการส าคญของ SWOT กคอการวเคราะหโดยการส ารวจจากสภาพการณ ๒ ดาน

คอ สภาพการณภายในและสภาพการณภายนอก ดงนนการวเคราะห SWOT จงเรยกไดวาเปน การวเคราะหสภาพการณ (Situation Analysis) ซงเปนการวเคราะหจดแขง จดออน เพอใหรตนเอง (รเรา) รจกสภาพแวดลอม (รเขา) ชดเจน และวเคราะหโอกาส - อปสรรค การวเคราะหปจจยตาง ๆ ทงภายนอกและภายในองคกร ซงจะชวยใหผบรหารขององคกรทราบถงการเปลยนแปลงตาง ๆ ทเกดขนภายนอกองคกร ทงสงทไดเกดขนแลวและแนวโนมการเปลยนแปลงในอนาคต รวมทงผลกระทบของการเปลยนแปลงเหลานทมตอองคกรธรกจ และจดแขง จดออน และความสามารถ ดานตาง ๆ ทองคกรมอย ซงขอมลเหลานจะเปนประโยชนอยางมากตอการก าหนดวสยทศน การก าหนดกลยทธและการดาเนนตามกลยทธขององคกรระดบองคกรทเหมาะสมตอไป

ประโยชนของการวเคราะห SWOT วเคราะห SWOT เปนการวเคราะหสภาพแวดลอมตาง ๆ ทงภายนอกและภายในองคกร

ซงปจจยเหลานแตละอยางจะชวยใหเขาใจไดวามอทธพลตอผลการด าเนนงานขององคกรอยางไร จดแขงขององคกรจะเปนความสามารถภายในทถกใชประโยชนเพอการบรรลเปาหมาย ในขณะทจดออนขององคกรจะเปนคณลกษณะภายในทอาจจะท าลายผลการด าเนนงานโอกาสทางสภาพแวดลอมจะเปนสถานการณทใหโอกาสเพอการบรรลเปาหมายองคกร ในทางกลบกนอปสรรคทางสภาพแวดลอมจะเปนสถานการณทขดขวางการบรรลเปาหมายขององคกร ผลจากการวเคราะห SWOT นจะใชเปนแนวทางในการก าหนดวสยทศน การก าหนดกลยทธเพอใหองคกรเกดการพฒนาไปในทางทเหมาะสม

ขนตอน / วธการด าเนนการท า SWOT Analysis การวเคราะห SWOT จะครอบคลมขอบเขตของปจจยทกวางดวยการระบจดแขง

จดออน โอกาสและอปสรรคขององคกร ท าใหมขอมลในการก าหนดทศทางหรอเปาหมายทจะถกสรางขนมาบนจดแขงขององคกร และแสวงหาประโยชนจากโอกาสทางสภาพแวดลอม และสามารถก าหนด กลยทธทมงเอาชนะอปสรรคทางสภาพแวดลอมหรอลดจดออนขององคกรใหมนอยทสดได ภายใตการวเคราะห SWOT นน จะตองวเคราะหทงสภาพแวดลอมภายในและภายนอกองคกร โดยมขนตอนดงน

๓๔

๑. การประเมนสภาพแวดลอมภายในองคกร การประเมนสภาพแวดลอมภายในองคกรจะเกยวกบการวเคราะหและพจารณา

ทรพยากรและความสามารถภายในองคกรทก ๆ ดาน เพอทจะระบจดแขงและจดออนขององคกรแหลงทมาเบองตนของขอมลเพอการประเมนสภาพแวดลอมภายใน คอระบบขอมลเพอการบรหาร ทครอบคลมทกดาน ทงในดานโครงสรางระบบ ระเบยบ วธปฎบตงาน บรรยากาศในการทางานและทรพยากรในการบรหาร (คน เงน วสด การจดการ) รวมถงการพจารณาผลการด า เนนงานทผานมา ขององคกรเพอทจะเขาใจสถานการณและผลกลยทธกอนหนานดวย

- จดแขงขององคกร (S - Strengths) เปนการวเคราะหปจจยภายในจากมมมองของผทอยภายในองคกรนนเอง วาปจจยใดภายในองคกรทเปนขอไดเปรยบหรอจดเดนขององคกรทองคกรควรน ามาใชในการพฒนาองคกรได และควรด ารงไวเพอการเสรมสรางความเขมแขงขององคกร

- จดออนขององคกร (W - Weanesses) เปนการวเคราะห ปจจยภายในจากมมมองของผทอยภายในจากมมมอง ของผทอยภายในองคกรนน ๆ เองวาปจจยภายในองคกรทเปนจดดอย ขอเสยเปรยบขององคกรทควรปรบปรงใหดขนหรอขจดใหหมดไป อนจะเปนประโยชนตอองคกร

๒. การประเมนสภาพแวดลอมภายนอก ภายใตการประเมนสภาพแวดลอมภายนอกองคกรนน สามารถคนหาโอกาสและ

อปสรรคทางการด าเนนงานขององคกรทไดรบผลกระทบจากสภาพแวดลอมทางเศรษฐกจทงในและระหวางประเทศทเกยวกบการด าเนนงานขององคกร เชน อตราการขยายตวทางเศรษฐกจ นโยบาย การเงน การงบประมาณ สภาพแวดลอมทางสงคม เชน ระดบการศกษาและอตรารหนงสอของประชาชน การตงถนฐานและการอพยพของประชาชนลกษณะชมชน ขนบธรรมเนยมประเพณ คานยม ความเชอและวฒนธรรม สภาพแวดลอมทางการเมอง เชน พระราชบญญต พระราชกฤษฎกา มตคณะรฐมนตร และสภาพแวดลอมทางเทคโนโลย หมายถงกรรมวธใหม ๆ และพฒนาการทางดานเครองมออปกรณทจะชวยเพมประสทธภาพในการผลตและใหบรการ

- โอกาสทางสภาพแวดลอม (O - Opportunities) เปนการวเคราะหวาปจจยภายนอกองคกร ปจจยใดทสามารถสงผลกระทบประโยชน ทงทางตรงและทางออมตอการด าเนนการขององคกรในระดบมหาภาค และองคกรสามารถฉกฉวยขอดเหลานมาเสรมสรางใหหนวยงานเขมแขง ขนได

- อปสรรคทางสภาพแวดลอม (T - Threats) เปนการวเคราะหวาปจจยภายนอกองคกรปจจยใดทสามารถสงผลกระทบในระดบมหภาค ในทางทจะกอใหเกดความเสยหายทงทางตรง และทางออม ซงองคกรจะตองหลกเลยงหรอปรบสภาพองคกรใหมความแขงแกรงพรอมทจะเผชญ แรงกระทบดงกลาวได

๓. ระบสถานการณจากการประเมนสภาพแวดลอม เมอไดขอมลเกยวกบ จดแขง - จดออน โอกาส - อปสรรค จากการวเคราะหปจจย

ภายในและปจจยภายนอกดวยการประเมนสภาพแวดลอมภายในและสภาพแวดลอมภายนอกแลว ใหน า จดแขง - จดออนภายในมาเปรยบเทยบกบ โอกาส - อปสรรค จากภายนอกเพอดวาองคกรก าลงเผชญสถานการณเชนใดและภายใตสถานการณเชนนน องคกรควรจะท าอยางไร โดยทวไปในการวเคราะห SWOT ดงกลาวน องคกรจะอยในสถานการณ ๔ รปแบบดงน

๓๕

๓.๑ สถานการณท ๑ (จดแขง - โอกาส) สถานการณน เปนสถานการณทพงปรารถนาทสด เนองจากองคกรคอนขางจะมหลายอยาง ดงนน ผบรหารขององคกรควรก าหนดกลยทธในเชงรก (Aggressive – Stratagy) เพอดงเอาจดแขงทมอยมาเสรมสรางและปรบใชและฉกฉวยโอกาสตาง ๆ ทเปดมาหาประโยชนอยางเตมท

๓.๒ สถานการณท ๒ (จดออน - ภยอปสรรค) สถานการณนเปนสถานการณทเลวรายทสด เนองจากองคกรก าลงเผชญอยกบอปสรรคจากภายนอกและมปญหาจดออนภายในหลายประการ ดงนนทางเลอกทดทสดคอกลยทธการตงรบหรอปองกนตว (Defensive Strategy) เพอพยายามลดหรอหลบหลกภยอปสรรคตาง ๆ ทคาดวาจะเกดขน ตลอดจนหามาตรการทจะท า ใหองคกรเกดความสญเสยทนอยทสด

๓.๓ สถานการณท ๓ (จดออน - โอกาส) สถานการณองคกรมโอกาสเปนขอไดเปรยบดานการแขงขนอยหลายประการ แตตดขดอยตรงทมปญหาอปสรรคทเปนจดออนอยหลายอยางเชนกน ดงนนทางออกคอกลยทธการพลกตว (Turnaround - oriented Strategy) เพอจดหรอแกไขจดออนภายใน ตาง ๆ ใหพรอมทจะฉกฉวยโอกาสตาง ๆ ทเปดให

๓.๔ สถานการณท ๔ (จดแขง - อปสรรค) สถานการณน เกดขนจากการทสภาพแวดลอมไมเอออ านวยตอการด าเนนงาน แตตวองคกรมขอไดเปรยบทเปนจดแขงหลายประการ ดงนน แทนทจะรอจนกระทงสภาพแวดลอมเปลยนแปลงไป กสามารถทจะเลอกกลยทธการแตกตวหรอขยายขอบขายกจการ (Diversification Strategy) เพอใชประโยชนจากจดแขงทมสรางโอกาส ในระยะยาวดานอน ๆ แทน

งานวจยทเกยวของ ๑. ชลธ เจรญรฐ (๒๕๔๒) มหาวทยาลยราชภฏอดรธานบทความวจย เรอง การเสรมสรางความเขมแขงของชมชนและเศรษฐกจฐานราก ต าบลหนองไฮ อ าเภอเมอง จงหวดอดรธาน วตถประสงคเพอถายทอดเทคโนโลยและการจดการโดยการวจยและพฒนารวมกนของสถาบนราชภฎอดรธานกบชมชน เพอเพมศกยภาพในการสรางความเขมแขงของชมชนและเศรษฐกจฐานราก โดยวธการศกษา ๓ รปแบบ คอการประชมแบบมสวนรวมอยางสรางสรรค การประชมเชงปฏบตการเพอการสรางอนาคตรวมกนและการวเคราะหจดแขง จดออน โอกาสและอปสรรค ผลการศกษาดานการเสรมสรางความเขมแขงของชมชนพบวา ๑) ดานการจดการชมชนพบวามการจดตงกลมใหมสวนรวมในการตดสนใจเพอการวางแผน การด าเนนงานและการแกไขอปสรรค ปญหาของชมชนคอการขาดงบประมาณ ขาดเงนทนในการประกอบอาชพ การขาดเอกสารสทธในทดนและการขาดสาธารณปโภคพนฐาน ๒) ดานการวางแผนชมชน ผน าชมชน เจาหนาทรฐบาลและสมาชกองคการบรหารสวนต าบลมสวนรวมในการวางแผนงานชมชนระยะ ๕ ปขององคการบรหารสวนต าบลประกอบดวยการในความรดาน ตาง ๆ แกประชาชน แผนพฒนาเสนทางคมนาคม แผนพฒนาแหลงน าเพอการบรโภคและการเกษตร การตรวจสอบกจกรรมของแผนตาง ๆ ๓)ดานการพฒนาชมชนพบวามการปรบปรงถนนในเขตหมบานใหเปนถนนคอนกรตหรอถนนลาดยาง การปรบปรงแหลงน าเพอการเกษตร การปรบปรงระบบประปาประจ าหมบานเพอการบรโภคและการเกษตร การปรบปรงสภาพแวดลอมของชมชน การแกไขปญหาขยะและความสะอาดของชมชน การเสรมสรางการรวมกลมและความสามคค ผล

๓๖

การศกษาดานการเสรมสรางความเขมแขงของเศรษฐกจฐานรากพบวาจดแขงคอเปนแหลงผลตดอกไมประดบ กลมเกษตรกรมความร มแหลงน าในการผลต จดออนคออปกรณลาสมย ไมมแบบแผนการผลต ขาดทกษะในการจดมาตรฐานและแปรรป โอกาสคอมหนวยงานรฐสนบสนนทางวชาการและเงน มการเรยนรระหวางชมชนผลตแหลงอน อปสรรคคอมโรคพชหลายชนด สภาพอากาศไมอ านวยตลอดป ๒. พชราวด ตรชย (๒๕๕๒) บทความเรอง “การวเคราะหความเปนชมชนเขมแขงของหมบานหนองกลางดง ต าบลศลาลอย อ าเภอสามรอยยอด จงหวดประจวบครขนธ” มวตถประสงค ๑) เพอศกษาปจจยทน าไปสการพลกฟน ความเขมแขงของชมชนบานหนองกลางดง ๒) เพอศกษาการวเคราะหกลยทธตาง ๆ หรอเทคนควธของผน าชมชนทสามารถพลกฟนสงคมออนแอไปสสงคมแหงความเขมแขงผลจากการศกษาสามารถตอบค าถามได คอ ๑. ปจจยส าคญของการพลกฟนจากสงคมทมปญหาวกฤตในดานตาง ๆ สามารถท าใหชมชนเกดความเขมแขงและพงตนเองไดเปนลกษณะเฉพาะทส าคญ คอ ๑) ผน า มภาวะผน าโดดเดนในดานขดความสามารถของผน า (ผใหญโชคชยลมประดษฐ) ในการสรางกระบวนการประชาธปไตย ในการบรหารงาน เปนผน าทมประสทธภาพในการสรางแรงบนดาลใจใหเกดความเชอมน ศรทธา การมจดยนทางความคด วธคด เหนคณคาและพลงในการพฒนาชมชน ตระหนกสรางจตส านกใหชมชนรจกพงพาตนเอง ลดการพงพงจากภายนอก เปนผน าทมความมนใจในตนเองสง มวสยทศนกวางไกลมงมน และมความสามารถในการถายทอดอยางชดเจน ๒) การมสวนรวมของประชาชนชมชนบานหนองกลางดง การสรางพลงการท างานเปนทม สรางคนด คนเกง คนมความสามารถ สรางผน าในชมชน ประสานผนกก าลงรวมคดรวมท า ๓) การมทนทางสงคมในมตตาง ๆ ความสมพนธเกอกลภายในชมชนความรกสามคค ผกพนกน สานสมพนธกนในระบบอาวโส ภมปญญาชาวบาน เกงคดเกงท าเหนผลไดในทางปฏบต ๔) ทนทางเศรษฐกจ สามารถพงตนเองได มการรวมกลมทางอาชพ น าภมปญญาเพมมลคาผลผลต (แปรรป) ลดปญหาการวางงาน สรางรายไดชมชนปลอดหน สงคมมความสข ๒. กลยทธทผน าชมชนสามารถพลกฟนไปสความเขมแขง จากการศกษา พบวา การมสภา ๕๙ และการจดท าแผนชมชน เปนกลยทธทส าคญทท าใหเกดการหลอมรวมคนในชมชนและเปนการผนกก าลงประสานประโยชนเปนหนงเดยว การมสภา ๕๙ เปนพนฐานทมนคงในระบอบประชาธปไตย การจดท าแผนชมชนเปนการสรางเครอขายกลมอาชพ กองทนชมชน เพอแกไขปญหาพลกฟนเศรษฐกจ สงคม ใหชมชนสามารถพงตนเองไดอยางมนคงบนพนฐานของการพฒนาพลกฟนใหเปนชมชนเขมแขงอยางแทจรง แผนชมชนเปนแผนทชวตของสงคมใหด าเนนไปตามแนวทางทไดรวมกนคดแกปญหาเพอเสรมความเขมแขงใหกบชมชนบานหนองกลางดง สภา ๕๙ และแผนชมชนถอเปนกลยทธส าคญทท าใหชมชนบานหนองกลางดงเขมแขงอยางยงยน ๓. วทยา จนทรแดง และ ดร.จ านงค อดวฒนสทธ (๒๕๕๖) งานวจยเรอง การพฒนารปแบบการบรหารจดการชมชนเขมแขงตามแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยงในเขตจงหวดภาคกลางตอนบน การวจยครงนมวตถประสงคเพอ ๑) ศกษาผลการน านโยบายเรองการน าหลกเศรษฐกจพอเพยงไปใชเพอสรางชมชนเขมแขงไปสการปฏบต ๒) ศกษากระบวนการประยกตใชหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงเพอเสรมสรางความเขมแขงของชมชนในเขตจงหวดภาคกลางตอนบน ๓) เพอสรางรปแบบการพฒนาการบรหารจดการชมชนเขมแขงตามแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ระเบยบวธวจยใชการวจยเชงคณภาพ โดยการศกษาเอกสาร การสมภาษณเชงลก ผใหขอมลหลก จ านวน ๒๓ คน

๓๗

การสนทนากลม และการสงเกตแบบไมมสวนรวม ผลการวจยพบวา ๑) นโยบายการน าหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงไปใชเพอสรางชมชนเขมแขง มการด าเนนการในดานการเพมศกยภาพขององคกรชมชน การสงเสรมการมสวนรวม การจดการความรและการเรยนรของคนในชมชน๒) ชมชนมการประยกตใชหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงในการบรหารจดการชมชน การประกอบอาชพการจดการทรพยากรในชมชน และการพฒนาองคกรในชมชน ๓) รปแบบใหมทคนพบ คอ การบรหารจดการชมชนเขมแขงแบบบรณาการตามแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยง และการวจยในครงนน าไปสขอคนพบใหม คอ ๑) การมสวนรวมทสนบสนนใหชมชนเขมแขงแบบไตรภาค ไดแก องคกรชมชน องคกรภาครฐ องคกรภาคสนบสนน ๒) ระบบสนบสนนชมชนเขมแขง ไดแก ระบบความร ระบบขอมล ระบบความสมพนธ และมแนวทางในการน าไปสการปฏบตเพอสรางชมชนเขมแขง ๓) แนวทางในการสรางชมชนเขมแขง คอ แนวทางดานการฟนฟชมชน แนวทางดานการปรบตวของชมชน และ แนวทางดานการด ารงอยของชมชน ๔. ญาณ พายพสาย, สมาล สนตพลวฒ และปยะพรรณ ชางวฒนชย (๒๕๕๗) งานวจยเรอง การวเคราะหความเขมแขงของวสาหกจชมชนตามแนวคดการพฒนาทยงยน การวจยครงนมวตถประสงค ๓ ประการคอ ๑) เพอพฒนาตวชวดความเขมแขงของวสาหกจชมชนตามแนวคดการพฒนาทยงยน ๒) เพอประเมนความเขมแขงของวสาหกจชมชนตามแนวคดการพฒนาทยงยน และ ๓) เพอวเคราะหปจจยทสงผลตอความเขมแขงของวสาหกจชมชนตามแนวคดการพฒนาทยงยน ผลการวจยพบวา ระดบความเขมแขงของวสาหกจชมชนอยในระดบปานกลาง ประกอบดวยทนทมการประเมนอยในระดบคอนขางสง ไดแก ทนกายภาพ และทนธรรมชาต ทนทมการประเมนอยในระดบปานกลาง ไดแก ทนทางสงคมสวนทนมนษยไดรบการประเมนอยในระดบคอนขางต าส าหรบปจจยทสงผลตอในทศทางเดยวกนกบความเขมแขงของวสาหกจชมชนอยางมนยส าคญทางสถตวสาหกจชมชนประกอบดวย ๑) ตวแปรดานลกษณะของผประกอบการ ไดแก ระยะเวลาการจดตงกลม ๒) ตวแปรดานการบรหารงานของวสาหกจชมชน ไดแกจ านวนสมาชกและการวางแผนพฒนากลม ๓) ตวแปรดานการไดรบความชวยเหลอจากชมชน ไดแกการใหความชวยเหลอแกชมชน และ ๔) ตวแปรดานการตลาด ไดแกยอดขายและความสม าเสมอของยอดขาย สรป ปจจยทท าใหชมชนเขมแขง พงตนเองได ประกอบดวย ๑. ผน าชมชน ทมภาวะผน า เสยสละ เชอมนและศรทธาในกระบวนการประชาธปไตย ๒. ระบบบรหารจดการชมชน ททกคนในชมชนมสวนรวมในการบรหารจดการตงแต การหาขอมลรวมกนของชมชน การวางแผน/ก าหนดเปาหมายของชมชน การด าเนนการตามแผนเพอไปสเปาหมายและการตดตามประเมนผล ๓. กระบวนการเรยนรของคนในชมชน การสรางและพฒนาองคความรของคนในชมชน และการสงตอองคความรของชมชนจากรนสรน ๔. การมผลประโยชนรวมของชมชน ททกคนในชมชนไดรบประโยชนจากการด าเนนงานรวมกน ๕. นภา นภาศร (๒๕๕๗) ศนยศกษาและพฒนาชมชนชลบร กรมการพฒนาชมชน กระทรวงมหาดไทย เรอง การศกษาการด าเนนงานกจกรรมพฒนาชมชนตามภารกจ ของผน าในเขตพนทภาคตะวนออก การวจยนมวตถประสงคของการวจย ๑) เพอศกษาความคดเหนของผน าชมชน

๓๘

ตอการด าเนนงานกจกรรมพฒนาชมชนตามภารกจของผน าชมชนในเขตพนทตะวนออก ๒) เพอศกษาวธการด าเนนงานปญหาอปสรรคและวธการแกไขปญหาการด าเนนงานกจกรรมพฒนาชมชนตามภารกจของผน าชนในเขตพนทภาคตะวนออก โดยประชากรทใชในการศกษา ไดแก ผน าชมชนทผานหลกสตรผน าการพฒนา (ผน าชมชนระดบพนฐาน) ในเขตภาคตะวนออก ๗ จงหวด ปงบประมาณ ๒๕๕๑ – ๒๕๕๖ รวม ๔๗ รน จ านวน ๓,๐๘๐ คน ไดจ านวนกลมตวอยางเทากบ ๓๕๔ คน โดยใชวธการสมตวอยางแบบงาย (Simple Random Sampling) ดวยวธจบฉลาก ผลการศกษาพบวา ความคดเหนตอการด าเนนงานกจกรรมพฒนาชมชนตามภารกจของผน าชมชนในเขตพนทภาคตะวนออก พบวา ในภาพรวมความคดเหนตอการด าเนนงานกจกรรมพฒนาชมชนตามภารกจ ของผน าชมชนในเขตพนทภาคตะวนออกการปฎบต ฯ อยในระดบปานกลาง สวนวธการด าเนนงานปญหาอปสรรคและวธการแกไขปญหาการด าเนนงานกจกรรมพฒนาชมชนตามภารกจของผน าชมชนในเขตพนทภาคตะวนออก พบวา ๑. การจดเกบขอมล จปฐ./กชช.๒ค พบปญหาอปสรรคคอ ชาวบานไมยอมบอกขอมลตามความเปนจรง บางครวเรอนไมพบคนในครวเรอนทสามารถบอกขอมลได ๒. การจดท าแผนชมชน พบปญหาอปสรรคคอ ชาวบานไมออกมาประชาคมเพราะขาดความรความเขาใจในเรองการจดท าแผนและไมสนใจในปญหาของสวนรวม งบประมาณในการด าเนนการไมเพยงพอตอ โดยมวธการแกไขคอ การจดเวทประชาคมใหความรโดยวทยากรเพอใหประชาชนมาสนใจในเรองการจดท าแผนชมชน ประชาสมพนธใหชาวบานเหนความส าคญ ประโยชนในการจดท าแผนชมชน ๓. การด าเนนงานศนยเรยนรชมชน พบปญหาอปสรรคคอ บางชมชนไมมพนทส าหรบจดตงศนยการเรยนรภายในชมชน บางชมชนขาดงบประมาณในการสรางศนยเรยนร บางชมชนอปกรณทจ าเปนไมเพยงพอ เจาหนาทประจ าศนยไมคอยมการน าเสนอความร ใหม ๆ ชาวบานบางกลมไมใหความสนใจทงทมศนยเรยนรชมชน โดยมวธการแกไขคอ จดใหมวทยากรมาอบรมชาวบานใหเขาใจและตระหนกถงความส าคญของศนยเรยนรชมชน จดท าสอประชาสมพนธเกยวกบศนยเรยนรชมชน เพอการเขาถงทกภาคสวน ๔. การสงเสรมวธ ประชาธปไตย พบปญหาอปสรรคคอ ขาดการเผยแพรสรางความรความเขาใจ ชาวบานสนใจแตประโยชนสวนตวมากกวาประโยชนสวนรวม โดยมวธการแกไขคอ เผยแพรสรางความรความเขาใจความตระหนกในการใชสทธประโยชนทอาจจะเสยไป รณรงคตอตานการซอเสยง ๕. การขบเคลอนปรชญาเศรษฐกจพอเพยง พบปญหาอปสรรคคอ ชาวบานสวนใหญเขาใจและ ไมคอยสนใจ ขาดการปฏบตอยางจรงจง โดยมวธการแกไขคอ มการจดอบรมโดยเชญวทยากรมาใหความรแกชาวบานในการใชชวตและความเปนอยอยางพอเพยง มการจดตงหมบานพอเพยงเปนตวอยางเพอใหชาวบานเหนแนวทาง พาชาวบานไปศ กษาดงานกบชมชนทประสบความส าเรจ รณรงคใหรจกประหยดโดยท าบญชครวเรอนเพอใหรรายรบและรายจายในครอบครว มการจดตงหนวยเอาไวใหค าปรกษายามทชาวบานมขอสงสย ๖. การอนรกษทรพยากรและสงแวดลอม พบปญหาอปสรรคคอ ชาวบานบางกลมไมใหความรวมมอ เพราะไมเหนความส าคญกบสงแวดลอม มการลอบตดไมท าลายปา ทงขยะในคลองน า โรงงานปลอยควนพษ มการลกลอบน าสารพษทงลงในแหลงน า ขาดงบประมาณในการพฒนาฟนฟทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม โดยมวธการแกไขคอ จดใหความรเรองธรรมชาตและสงแวดลอมแกชาวบานเพอใหชาวบานเหนคณคาของธรรมชาตและสงแวดลอม มการสงเสรมใหมการปลกตนไมเพมขน ใหประชาชนและผน าชวยดแลอนรกษและรกษาสงแวดลอมของชมชนตนเอง โดยจดตงกลมอนรกษคอยชวยสอดสองดแล ๗. การปองกนและแกไข

๓๙

ปญหายาเสพตด พบปญหาอปสรรคคอ เจาหนาทบางคนมการทจรตเกยวกบยาเสพตด ขาดงบประมาณในการรณรงคและเผยแพรความรใหแกเดกและเยาวชนในเรองของโทษของสารเสพตด พอแมของเยาวชนรบไมไดเมอมคนมาบอกวาลกของตนเองตดยา ชาวบานใกลเคยงไมคอยใหความรวมมอ เยาวชนบางกลมขาดความรกและความอบอนจากครอบครวจงหนไปพงยาเสพตดท าใหเกดปญหาการลกขโมยภายในชมชน โดยมวธการแกไขคอ อบรมใหความรเรองโทษของยาเสพตด สงเสรม สนบสนน การจดกจกรรมการปองกนและแกไขปญหายาเสพตด น าเยาวชนทเสพยาเขารบการบ าบด ๖. สปราณ จนทรสง, บญทน ดอกไธสง, สอาด บรรเจดฤทธ และบญเรอง ศรเหรญ (๒๕๕๘)วารสารวจยและพฒนา วไลยอลงกรณ ในพระบรมราชปถมภ เรอง การพฒนาทนทางสงคมเพอสรางชมชนเขมแขง การวจยครงนมวตถประสงค ๑. เพอศกษาสภาพทวไปการพฒนาทนทางสงคมเพอสรางชมชนเขมแขง ๒. เพอศกษาปจจยทมผลตอการพฒนาทนทางสงคมทสรางชมชนเขมแขง และ ๓. เพอเสนอแนวทางการปรบปรงปจจยทมผลตอการพฒนาทนทางสงคมเพอสรางชมชนเขมแขง การวจยนเปนแบบผสานวธประกอบดวยการวจยเชงปรมาณและการวจยเชงคณภาพ โดยการวจยเชงปรมาณเกบขอมลจากกลมตวอยาง จ านวน ๔๔๔ คน จากผบรหารองคกรปกครองสวนทองถน ในเขตจงหวดนครนายก และจงหวดสระบร โดยสมตวอยางแบบชนภมและการสมอยางงาย เครองมอในการเกบรวบรวมขอมลเปนแบบสอบถามมาตราสวนประมาณคา ๔ ระดบ วเคราะหขอมลโดยการหาคารอยละคาเฉลย คาสวนเบยงเบนมาตรฐาน และคาสถตการวเคราะหถดถอยพหคณแบบขนตอน การวจยเชงคณภาพด าเนนการโดยผใหขอมลส าคญ จ านวน ๓๔ คน จากกลมเปาหมาย ๗ กลมคอ ๑.ผน าสภาวฒนธรรมจงหวด ๒. ปราชญชาวบาน ๓. พระผอาวโส ๔. หมอพนบาน ๕. อาสาสมคร ๖. ก านนดเดน และ ๗. ผใหญบานดเดน เครองมอเกบรวบรวมขอมลประกอบดวย การศกษาเอกสารและทฤษฎทเกยวของ การสงเกตแบบไมมสวนรวม และการสมภาษณเชงลก ทเลอกโดยวธเจาะจง วเคราะหขอมลโดยใชวธอปมานวเคราะหและการตความผลการวจยพบวา ๑. สภาพทวไปการพฒนาทนทางสงคมเพอสรางชมชนเขมแขง พบวา โดยรวมอยระดบมาก โดยทดานภมคมกนใหชมชนของการพฒนาทนทางสงคมทอยในระดบสงสดนนเนองจาก ผน าทางสงคมมบทบาทส าคญทสดในการด าเนนการทนทางสงคมทกกจกรรมทางสาธารณะและกระตนใหประชาชนในชมชนมจตส านกในการพงพาตนเองรวมคดรวมตดสนใจรวมท าและรวมรบผดชอบในชมชนของตนเอง สวนดานระบบการเรยนรของชมชนทอยในระดบต าสดนนเนองจากเจาหนาททท าหนาทในศนยการเรยนรชมชนยงขาดความรทจะอบรมสรางเสรมความรความเขาใจใหประชาชนไดอยางเหมาะสม ๒. ปจจยทมผลตอการพฒนาทนทางสงคมทสรางชมชนเขมแขง ภาพรวมตวแปรสวนใหญอยระดบมาก ๓. แนวทางการปรบปรงปจจยทมผลตอการพฒนาทนทางสงคมเพอสรางชมชนเขมแขง ซงสรปจากขอคนพบประกอบดวยปจจย ๖ ประการทส าคญคอ๑. การด าเนนงานตองเปนไปในลกษณะแบบองครวมโดยมเปาหมายหลกคอการเนนการพฒนาอยางยงยนใหชมชนสามารถพงตนเองได ๒. การด าเนนงานมลกษณะการสรางเครอขายตองสรางและพฒนาเครอขายของสมาชกใหเกดขนภายในชมชน ๓. ทกกระบวนการควรมการมสวนรวมของชมชน ในการด าเนนการพฒนาชมชนในทกขนตอน ๔. กระบวนการสรางการเรยนรควรมการศกษาดงานชมชนทเปนตนแบบและมการพฒนาแบบพงพาตนเองอยางเขมแขง ๖. การพฒนาชมชนควรมคณะกรรมการบรหารหรอผน าชมชนทเขมแขง มวสยทศนในการมงพฒนาชมชนอยางบรณาการ

๔๐

และ ๖. ชมชนควรไดรบการสนบสนนจากหนวยงานภายนอกทมสวนชวยตงแตขนกอตง และการพฒนาความเขมแขงของชมชนอยางยงยน ๗. ทว วชระเกยรตศกด (๒๕๕๙) ผชวยศาสตราจารยภาควชาการจดการ โปรแกรมวชาการจดการ คณะวทยาการจดการ มหาวทยาลยราชภฏนครราชสมา งานวจยเรอง การสรางความเขมแขงทางเศรษฐกจใหกบชมชนโดยการพฒนากลมอาชพ ในพนทองคการบรหารสวนต าบลพลสงคราม อ าเภอโนนสง จงหวดนครราชสมา งานวจยนมวตถประสงคการวจย คอ ศกษาบรบทเชงพนทในการด าเนนงานและการพฒนาเศรษฐกจชมชนขององคการบรหารสวนต าบล แนวทางและการด าเนนการสงเสรมการสรางความเขมแขงทางเศรษฐกจใหกบชมชนโดยการพฒนากลมอาชพ และผลการด าเนนการสรางความเขมแขงทางเศรษฐกจใหกบชมชนโดยการพฒนากลมอาชพในพนทองคการบรหารสวนต าบลพลสงคราม อ าเภอโนนสง จงหวดนครราชสมา โดยการมสวนรวมของภาคการวจยและพฒนาทงภายในและภายนอกชมชน ดวยการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมกลมเปาหมาย คอ คณาจารยและนกศกษา บคลากรองคกรปกครองทองถน ผน าชมชน และสมาชกกลมอาชพในชมชน เกบรวบรวมขอมลเชงคณภาพโดยการสงเกตแบบมและไมมสวนรวม การสมภาษณเชงลก บนทกการปฏบตงานและการเรยนร น ามาวเคราะหขอมลสรปอปนยและวเคราะหเนอหา ผลการวจย พบวา บรบทเชงพนทในการด าเนนงานและการพฒนาเศรษฐกจชมชนทงองคการบรหารสวนต าบล และชมชน มความพรอมตอการพฒนา แนวทางและการด าเนนการสงเสรมการสรางความเขมแขงทางเศรษฐกจใหกบชมชนโดยการพฒนากลมอาชพ จะตองสรางจากภายใน ภายนอก และทงภายในและภายนอกชมชน ตามปจจยแหงความส าเรจ คอ ความร การยอมรบ ศกดศรทเทาเทยมของภาคสมาชก และการมชมชนเปาหมายเปนศนยกลางของการสรางความเขมแขงโดยทผลการด าเนนการสรางความเขมแขงทางเศรษฐกจใหกบชมชนโดยการพฒนากลมอาชพเชงรปธรรมไดท าใหมการพฒนา จดตง ด าเนนงานและขบเคลอนการจดหาทนของกลมอาชพในทง ๑๕ หมบานตามความเหมาะสมและการตดสนใจของแตละชมชน

กรอบแนวคดของการวจย

แผนภาพท ๕ กรอบแนวคดของการวจย

กระบวนการ/นโยบาย รปแบบการพฒนาชมชนเสนอแนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชน เพอสรางชมชนเขมแขง

SWOT Analysis

ปจจย - ดานสงคม - ดานเศรษฐกจ - ดานวฒนธรรม - ดานผน าชมชน

บทท ๓ การด าเนนการดานการพฒนาชมชนเขมแขงของไทย

การด าเนนการดานการพฒนาชมชนเขมแขงทผานมา

การด าเนนการดานการพฒนาชมชนเขมแขงทผานมา กรมการพฒนาชมชน ไดกระจายอ านาจใหชมชนและทองถน และประชาชนมสวนรวมในการพฒนามมากขน โดยสงเสรมดานการพฒนาตาง ๆ หลายรปแบบ ดงน

สนคาหนงต าบล หนงผลตภณฑ OTOP โครงการหนงต าบล หนงผลตภณฑ หรอเรยกยอวา โอทอป (OTOP) เปนโครงการกระตนธรกจประกอบการทองถน ซงมทมาจากแนวคด One Village, One Product ของเมองโออตะ ประเทศญปน โครงการหนงต าบลหนงผลตภณฑ หรอเรยกยอวา โอทอป (OTOP) เปนโครงการกระตนธรกจประกอบการทองถน โครงการดงกลาวมเปาหมายจะสนบสนนผลตภณฑลกษณะเฉพาะทผลตและจ าหนายในทองถนแตละต าบลโดยไดรบแรงบนดาลใจมากจากโครงการหนงหมบานหนงผลตภณฑ (OVOP) ทประสบความส าเรจของญปน โครงการโอทอป กระตนใหชมชนหมบานพฒนาคณภาพผลตภณฑทองถนและการตลาด เลอกผลตภณฑท โดดเดนมาหนงชนจากแตละต าบลมาประทบตราวา “ผลตภณฑโอทอป” และจดหาเวทในประเทศและระหวางประเทศเพอประชาสมพนธสนคาเหลาน ผลตภณฑโอทอปครอบคลมผลตภณฑทองถนอยางกวางขวาง ซงรวมไปถงงานหตถกรรม ฝายและผาไหม เครองปนดนเผา เครองประดบแฟชน ของใชในครวเรอนและอาหาร หลงจากรฐประหารในประเทศไทย พ.ศ. ๒๕๔๙ โครงการโอทอป ไดถกยกเลกไป กอนจะไดรบการฟนฟอกครงแตเปลยนชอใหม เปน“หนงต าบล หนงผลตภณฑ” เปนแนวทางประการหนง ทจะสรางความเจรญแกชมชนใหสามารถยกระดบฐานะความเปนอยของคนในชมชนใหดขน โดยการผลตหรอจดการทรพยากรทมอยในทองถนใหกลายเปนสนคาทมคณภาพ มจดเดนเปนเอกลกษณของตนเองท ๑.สอดคลองกบวฒนธรรมในแตละทองถน ๒.สามารถจ าหนาย ในตลาดทงภายในสามารถคดเอง ท าเอง ในการพฒนาทองถน ๓.สงเสรมภมปญญาทองถน ๔.สงเสรมการพฒนาทรพยากรมนษย ๕.สงเสรมความคดรเรมสรางสรรคของชมชนในการพฒนาผลตภณฑ โดยสอดคลองกบวถชวตและวฒนธรรมในทองถน โดยมหลกการส าคญ พนฐาน ๓ ประการ คอ ๑.ภมปญญาทองถนสสากล (Local Yet Global) ๒.พงตนเองและคดอยางสรางสรรค (Self – Reliance - Creativity) ๓.การสรางทรพยากรมนษย (Human Resource Development) ผลตภณฑของ OTOP ไมไดหมายถงตวสนคาเพยงอยางเดยวแตเปนกระบวนการทางความคดรวมถงการบรการ การดแลการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม การรกษาภมปญญาไทย การทองเทยว ศลปวฒนธรรม ประเพณ การตอยอดภมปญญาทองถน การแลกเปลยนเรยนรเพอใหกลายเปนผลตภณฑทมคณภาพ มจดเดน จดขายทรจกกนแพรหลายไปทวประเทศและทวโลก ผวจยไดวเคราะหจากนโยบายของโครงการหนงต าบลหนงผลตภณฑ พบวาผลของการด าเนนโครงการหนงต าบลหนงผลตภณฑ ประสบความส าเรจในแงของการเพมรายได และการสรางชมชนใหเขมแขง แตกมผลกระทบทางดานอนๆ ทงนเนองจากการทรฐบาลด าเนนโครงการอยางขาม

๔๒

ขนตอน ในสวนของการด าเนนการศกษาแนวทางการพฒนาประเทศตามแนววสาหกจชมชน พบวา มการเกดขนมาแลวเปนเวลานาน และนาจะเปนแนวทางทเหมาะสมทสดในการพฒนาประเทศไทย ในสวนของความสมพนธกนระหวางโครงการหนงต าบลหนงผลตภณฑกบแนวทางวสาหกจชมชนนน พบวา ผทประสบความส าเรจในโครงการมพนฐานการพฒนาในรปแบบวสาหกจชมชน

แผนภาพท ๖ ภาพตวอยางผลตภณฑสนคาโอทอป

หมบานเศรษฐกจพอเพยง “เศรษฐกจพอเพยง” เปนปรชญาทพระบาทสมเดจพระเจาอยหว มพระราชด ารส ชแนะแนวทางการด าเนนชวต แกพสกนกรชาวไทย มาโดยตลอดเวลานานกวา ๓๐ ป ในชวงเวลาทเกดวกฤตการณทางเศรษฐกจ ไดทรงเนนย าแนวทางแกไขเพอใหรอดพน และสามารถด ารงอยไดอยางมนคง และยงยนภายใตกระแส โลกาภวฒน และความเปลยนแปลงตาง ๆ

“เศรษฐกจพอเพยง” เปนปรชญาชถงแนวทางการด ารงอยและการปฏบตตนของประชาชนทกระดบ ตงแตระดบครอบครว ระดบชมชน จนถงระดบรฐ

หลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง คอปฏบตตามหลก ความพอประมาณ ความมเหตผล สรางภมคมกนทด ดวยการใชความร ความชอบธรรมและคณธรรม ท าใหชมชนพงตนเองบนความพอเพยงตงแตป ๒๕๔๙ กรมการพฒนาชมชน ไดนอมน าหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง มาขยายผลในกระบวนการท างาน เปนระยะ ดงน ระยะแรก ป ๒๕๔๙ – ๒๕๕๑ ด าเนนงานหมบานเศรษฐกจพอเพยง ดวยเกณฑประเมน ๖ ดาน คอ

ดานการลดรายจาย (ท าสวนครว ปลอดอบายมข) ดานการเพมรายได (มอาชพสจรต ใชเทคโนโลยทเหมาะสม) ดานการประหยด (มการออม มกลมออมทรพยฯ) ดานการเรยนร (สบทอดภมปญญา มการเรยนรปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง) ดานการอนรกษสงแวดลอม (ใชวตถดบในชมชนประกอบอาชพ ปลกตนไม) ดานการเอออารตอกน (ชวยเหลอคนจน รรก สามคค)

๔๓

ระยะตอมา ตงแตป ๒๕๕๒ - ปจจบน ไดขยายผลการท างานสความยงยนโดย พฒนาหมบานเศรษฐกจพอเพยง ใหเปน หมบานตนแบบ มศกยภาพ ๔ ดาน ๓๒ ตวชวด คอ ดานจตใจและสงคม (สามคค มขอตกลงขอมลหมบาน มกองทน ยดหลกประชาธปไตย มคณธรรม/จรยธรรม ชมชนปลอดอบายมข) ๗ ตวชวด ดานเศรษฐกจ (จดท าบญชครวเรอน ลดรายจาย สรางรายได รวมกลมพฒนาอาชพ มการออมมกลมในรปแบบวสาหกจชมชน) ๕ ตวชวด ดานการเรยนร (มและใชขอมลชมชน ใชภมปญญาทองถนสรางคณคา มศนยเรยนร ใชเทคโนโลยทเหมาะสมกบหมบาน สรางเครอขายการพฒนา) ๗ ตวชวด ดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม (มจตส านกในการอนรกษฯ มกลม/องคกรดานสงแวดลอม มการใชพลงงานทดแทนและการสรางมลคาเพมจากทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม) ๔ ตวชวด

กรมการพฒนาชมชน ไดเลอก หมบานเศรษฐกจพอเพยง ทถกจดระดบดวยเกณฑชวดของกระทรวงมหาดไทย ๔ ดาน ๒๓ ตวชวด มาพฒนาเปน หมบานเศรษฐกจพอเพยงตนแบบ ในแตละระดบ ดวยกระบวนการพฒนาหมบานเศรษฐกจพอเพยงตนแบบ ตามขนตอนในแตละระดบ ดงน ระดบ “พออย พอกน” ผานเกณฑ จ านวน ๑๐ – ๑๖ ตวชวด เปนตนแบบการใชชวตพงตนเอง ท ากน ท าใชในครวเรอน เพอลดรายจาย เพมรายไดและมการออม ดายกจกรรม ดงน ๑. สงเสรมแนวคดเศรษฐกจพอเพยง (ครวเรอนพฒนา) ๒. ครวเรอนพฒนาจดท าแผนชวต น าเขาสเวทการทบทวนแผนชมชน ๓. ครวเรอนพฒนาปฏบตกจกรรมตามแผนชวต ๔. เพมพนทกษะการด ารงชวตตามแนวเศรษฐกจพอเพยง ตามศกยภาพและความสนใจ ๕. จดเวทสรปผลการพฒนาครอบครว ในภาพรวม สงเสรมความเปนครวเรอนตนแบบ ๖. จดท าเปนเอกสารองคความร เพอเผยแพรขยายผล ๘. ประเมนความสขมวลรวมของชมชน (GVH)

ระดบ “อยด กนด” ผานเกณฑ จ านวน ๑๗ – ๒๒ ตวชวด เปนตนแบบในการบรหารจดการพฒนาในรปกลม เพอเพมรายไดและขยายโอกาสใหคนในชมชนมรายไดเพมขนดวยกจกรรม ดงน

๑. สงเสรมแนวคดเศรษฐกจพอเพยง (กลมตางๆ) ๒. ปรบปรง/ทบทวนแผนพฒนากลม และบรรจไวในแผนชมชน ๓. ปฏบตกจกรรมตามแผนพฒนากลม ๔. เพมพนทกษะการบรหารจดการกลม ๕. จดเวทสรปผลการด าเนนงานของกลมในภาพรวม สงเสรมความเปนครวเรอนตนแบบ

จดท าเปนเอกสารองคความร เพอเผยแพรขยายผล ๖. ประเมนความสขมวลรวมของชมชน (GVH) ระดบ “มงม ศรสข” ตองผานตวชวด ครบทง ๔ ดาน ๓๒ ตวชวด เปนตนแบบการบรหาร

การพฒนาในแบบองคกรเครอขาย เพอยกระดบคณภาพชวตของคนไทยในหมบาน ดวยกจกรรม ดงน ๑. สงเสรมแนวคดเศรษฐกจพอเพยง (กลมตางๆ) ๒. ปรบปรง/ทบทวนแผนพฒนากลม และบรรจไวในแผนชมชน ๓. ปฏบตกจกรรมตามแผนพฒนากลม ๔. เพมพนทกษะการบรหารจดการกลม

๔๔

๕. จดเวทสรปผลการด าเนนงานของกลมในภาพรวม สงเสรมความเปนกลมตนแบบ จดท าเปนเอกสารองคความร เพอเผยแพรขยายผล

๖. ประเมนความสขมวลรวมของชมชน (GVH) การพฒนาหมบานเศรษฐกจพอเพยงตนแบบ จงเปนการน าหมบานทมความพรอม มผล

การปฏบต ในการพฒนาตนเอง ครอบครว และชมชน เพอใหเปนสถานทเรยนร/แหลงเรยนร ส าหรบหมบานอนๆ ทยงไมไดเรมตนในการพฒนาตามแนวปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง การแยกประเภทหมบานเปน ๓ ระดบ ประกอบดวย “พออย พอกน” “อยด กนด” และ มงม ศรสข” เพอใชเปนตนแบบการเรยนร ใหกบหมบานทมพนฐาน หรอสถานการณของหมบานใกลเคยงกน สามารถเรยนร เลยนแบบได โดยไมตองใชความความรความช านาญ ทแตกตางกนมาก การจดกจกรรมในหมบานเศรษฐกจพอเพยงตนแบบ สงผลในภาพรวม ดงน ๑. พฒนา สงเสรม สนบสนน บทบาทของ ผน า ใหเปน แกนน า หรอหวเรยวหวแรงหลก ในการน าประชาชนในหมบาน ใหลกขนท า กจกรรม เพอจดการแกไขปญหาทเกดขนหรออาจจะเกดขนในอนาคต

๒. สงเสรม สนบสนนให ครวเรอน น าหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงไปปรบใชในชวตประจ าวน มการจดท า บญชครวเรอน จดท า แผนชวต โดยม ครอบครวพฒนา เปนตนแบบ ขยายผล การปฏบตสครวเรอนขางเคยง ๓. สงเสรมให ผน า จด กระบวนการจดท าแผนชมชน สรางใหเกดการมสวนรวมของประชาชนในการคด ตดสนใจ ก าหนดเปาหมายการท างานโดยคนในชมชนเอง ผลกดนและสรางความรบผดชอบใหเกดกบคนในชมชน ในการบรหารจดการกจกรรม ตามแผนการพฒนา ซงสามารถบรณาการกจกรรมตางๆ จากทกหนวยงานโดยม แผนชมชนเปนเครองก ากบการพฒนา ๔. เมอไดด าเนนการมประสบการณ มความร จงจดท าเปน ชดความร ม หลกสตรส าหรบการถายทอดความร จดเปน แหลงเรยนร หรอ ศนยเรยนร เพอการขยายผลในฐานะหมบานตนแบบตอไป ๕. ผลการจดโครงการ กจกรรมตางๆ นอกจากจะจดขนเพอการปองกน แกปญหา อนรกษ เพมมลคาใหกบชมชนแลว ยงสามารถสรางความรสกทด ความพงพอใจ ความสข ซงสามารถวดได ดวยการประเมนความ “อยเยน เปนสข” หรอ ความสขมวลรวมของหมบาน/ชมชน (Gross Village Happiness : GVH) ๖. การจดโครงการ กจกรรมตางๆ สามารถสราง ภาวะผน า ทกษะการจดการ สรางและพฒนากลมตางๆ ในชมชน ใหเขมแขงยงขน ๗. การท างานในหมบานดวยคน คณะเดยว/กลมเดยว อาจเกดขอจ ากดในการปฏบต เชน ขาดทรพยากร ความรประสบการณ ความเชยวชาญยงไมมาก ตองอาศยผทมประสบการณ ความช านาญหรอแมกระทงการพงพา แลกเปลยนทรพยากรจากภายนอก ซงสามารถสรางความสมพนธเปนเครอขายระหวางกนทงกบหนวยงาน/องคกร/หมบานอนๆ เปนการยกระดบการท างานทกวางออกไป และท างานทยากและทาทายเปนประโยชนมากยงขนได เพราะมการ ชวยเหลอเกอกลกน ผวจยไดวเคราะหจากนโยบายของโครงการหมบานเศรษฐกจพอเพยง พบวาผลของการด าเนนการของโครงการหมบานเศรษฐกจพอเพยง ในดานการลดรายจาย ประชาชนสามรายไดเสรมจากการปลกพชผกสวนครว และลดรายจายจากการน าพชผกสวนครวมาประกอบอาหารกนภายในครวเรอน รวมถงครวเรอนลดละเลกอบายมขได ดานการเพมรายไดประชาชนในครวเรอนมอาชพ

๔๕

เสรม และสามารถน าเทคโนโลยมาประยกตใชใหเหมาะสมได ดานการประหยด ประชาชนในครวเรอนมการออมเงน และในชมชนมการตงกลมออมทรพยเพอการผลต ดานการเรยนร ประชาชนในครวเรอนสามารถใชภมปญญาทองถนและมการสบทอดภมปญญาทองถน มการเรยนรปรชญาเศรษฐกจพอเพยงในชวตประจ าวน ดานการอนรกษสงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาต ประชาชนในชมชนใชวตถดบอยางยงยนในการประกอบอาชพ และชมชนรวมกนปลกตนไมใหรมรนเปนหมบานนาอยใชทรพยากรยงยน ดานการเอออาร ตอกน ประชาชนในชมชนมการดแลชวยเหลอคนจน คนดอยโอกาส คนประสบปญหา และในชมชนรจกรกสามคคมากขน

แผนภาพท ๗ ภาพตวอยางโครงการหมบานเศรษฐกจพอเพยง

ปราชญชมชน คอ บคคลผเปนเจาของภมปญญาชาวบาน และน าภมปญญามาใชประโยชนในการด ารงชวตจนประสบผลส าเรจสามารถถายทอดเชอมโยงคณคาของอดตกบปจจบนไดอยางเหมาะสม

วทยากรสมมาชพชมชนคอใคร และมหนาทอะไรบาง ? วทยากรสมมาชพชมชน หมายถง ปราชญชมชนทผานการอบรมตามหลกสตร “วทยากรผน าสมมาชพ” จากศนยศกษาและพฒนาชมชนทง ๑๑ แหง ทมวทยากรสมมาชพชมชนระดบหมบาน หมายถง ทมปราชญชมชนของหมบาน ๆ ละ ๕ คน ประกอบดวย ๑. วทยากรผน าสมมาชพ ๑ คน และ ๒. ปราชญชมชนทเขารวมเปนทมเพมเตมอกหมบานละ ๔ คน และตองมทกษะการเปนวทยากรและมทกษะการถายทอดองคความรโดยวธการสาธต นอกจากนวทยากรสมมาชพชมชนยงมบทบาทหนาททส าคญทจะชวยผลกดนชมชนใหแขงแกรงสการเปนสมมาชพชมชนอยางแทจรง โดยหนาทความรบผดชอบของวทยากรสมมาชพชมชน ไดแก ๑. รวมกบเจาหนาทพฒนาชมชน เพอสรางการเรยนร การสรางสมมาชพชมชนแกปราชญชมชนในหมบานอก ๔ คนทไดรบการคดเลอกจากเวทประชาคมหมบาน

๔๖

๒. ฝกอบรมอาชพตามความตองการของชมชนในเขตจงหวด จ านวนหมบานละ ๒๐ คน โดยใชศนยเรยนรชมชนเปนแหลงเรยนร ๓. วทยากรผน าสมมาชพและแกนน าสมมาชพรวม ๕ คน สงเสรม ตดตาม สนบสนน และก ากบให ๒๐ ครอบครวในหมบานเปาหมาย สามารถพฒนาและสรางอาชพไดดวยการน าความรจากการฝกอบรมไปประกอบอาชพ โดยใหมรายไดหรอลดรายจาย

ผวจยไดวเคราะหจากนโยบายของโครงการปราชญชมชน พบวาผลของการด าเนนการของโครงการปราชญชมชน ปราชญชมชนสามารถน าความรของภมปญญาชาวบานใหกบประชาชนในชมชนมาใชประโยชนในการด ารงชวตจนประสบผลส าเรจ และสามารถถายทอดเชอมโยงคณคาของอดตกบปจจบนไดอยางเหมาะสม

แผนภาพท ๘ ภาพตวอยางโครงการปราชญชมชน

กลมออมทรพยเพอการผลต กรมการพฒนาชมชนด าเนนการสงเสรมสนบสนนการจดตงกลมออมทรพยเพอการผลต ตงแต พ.ศ.๒๕๑๗ โดยการน าของศาสตราจารย ดร.ยวฒน วฒเมธ อดตอธบดกรมการพฒนาชมชน กลมออมทรพยเพอการผลตเปนการผสมผสานระหวางแนวคดของสหกรณการเกษตรเครดตยเนยน และสนเชอเพอการเกษตร กลมออมทรพยเพอการผลตจดตงครงแรกเมอวนท ๖ มนาคม ๒๕๑๗ ทบานในเมอง หมบาน ๓ ต.ละง จ.สตล และบานขวมง หม ๘ ต.ขวมง อ.สารภ จ.เชยงใหม ด าเนนการภายใตปรชญา “ใชหลกการออมทรพยเปนเครองมอในการพฒนาคน” ท าใหมคณธรรม ๕ ประการ คอ ความซอสตย ความเสยสละ ความรบผดชอบ ความเหนอกเหนใจ และความไววางใจในหมสมาชก “กลมออมทรพยเพอการผลต หมายถง การรวมตวกนของชาวบาน เพอชวยเหลอตนเองและชวยเหลอซงกนและกนโดยการประหยดทรพย แลวน ามาสะสมรวมกนทละเลกละนอยเปนประจ าอยางสม าเสมอ เพอใชเปนทนใหสมาชกทมความจ าเปนเดอดรอนกยมไปใชในการ ลงทนประกอบอาชพ หรอเพอสวสดการของตนเองและครอบครว (พงษนรนทร อสวเศรณ และคณะกลมออมทรพยเพอการผลตและกจกรรมเครอขาย กรมการพฒนาชมชน ๒๕๔๑ หนา ๘)

๔๗

หลกการด าเนนงานกลมออมทรพยเพอการผลต กลมออมทรพยเพอการผลต จะด าเนนงานใหประสบผลส าเรจ และมประสทธภาพจะตองบรหารจดการอยภายใตคณธรรม ๕ ประการ ดงน ๑. ความซอสตย ๒. ความเสยสละ ๓. ความรบผดชอบ ๔. ความเหนอกเหนใจ ๕. ความไววางใจในหมสมาชก แนวคดของกลมออมทรพยเพอการผลต มดงน

๑. การรวมคนในหมบานใหชวยเหลอซงกนและกน โดยรวมคนทมฐานะแตกตางกนใหชวยเหลอกน อนจะเปนการยกฐานะคนยากจน ๒. การแกไขปญหาการขาดแคลนเงนทน โดยรวมกลมกนออมเงนแลวกไปท าทน ๓. การน าเงนทนไปด าเนนการดวยความขยน ประหยดและถกตอง เพอใหไดทนคนและมก าไรเปนรายได ๔. การลดตนทนในการครองชพ โดยการจดตงศนยสาธตการตลาด เปนการรวมกนซอ - ขาย สามารถลดตนทนในการซอสนคาอปโภค - บรโภค และปจจยการผลต กลมออมทรพยเพอการผลต เมอด าเนนการระดมเงนออมมาไดระยะหนงจนสมาชก มความเขาใจในการด าเนนงานกลมแลว กลมสามารถน าเงนทนทมอยมาด าเนนกจกรรมเพอ ชวยเหลอหรอแกไขปญหาของสมาชกและชมชน โดยด าเนนกจกรรมใน ๓ ดาน ไดแก ๑. ดานการพฒนาอาชพ กลมออมทรพยเพอการผลตเปนแหลงเงนทนใหสมาชกกเงน ไปประกอบอาชพ ขยายการผลต และเพอใชเปนสวสดการในครอบครว โดยการด าเนนกจกรรม การบรการเงนก ๒. ดานการพฒนาระบบการจดการทางธรกจ เปนการด าเนนกจกรรมทชวยเหลอ และแกไขปญหาความเดอดรอนของชมชน เปนการฝกการด าเนนธรกจในระบบกลม และมงหวงผล ก าไรเพอน าไปด าเนนกจกรรมตาง ๆ ของกลมและการจดสวสดการใหแกสมาชกและชมชน กจกรรม เชงธรกจทกลมออมทรพยเพอการผลตด าเนนการ ไดแก ศนยสาธตการตลาดเปนรานคาทกลม ฯ ลงทนจดตงขนเพออ านวยความสะดวกในการซอขายสนคาอปโภค บรโภค รวมถงปจจยการผลต ให กบสมาชก ยงฉาง เปนกจกรรมทกลมฯ ลงทนจด ขน เพอด าเนนการซอขายผลผลตของสมาชก ดวยการรบซอ ขายฝาก หรอ ฝากขาย ทงนกลมจะชวยใหสมาชกไมตองขายผลผลตอยางเรงดวน ถกกดราคา และเปนการหาก าไรใหกบกลมฯ ดวย นอกจากนยงมกจกรรมอน ๆ ทตงกลมด าเนนการ ตามมตของสมาชกเพอแกไขปญหาและความตองการของสมาชกและชมชน เชน ปมน ามน เพอจดหาน ามนมาบรการแกสมาชกและประชาชนในราคายตธรรม ลานตากผลผลต เพอแกไขปญหาผลผลต มความชน เชน ขาว มนส าปะหลง โรงสขาว เพอแกไขปญหาขาวเปลอกราคาตกต า โดยแปรรปเปน ขาวสาร และสงเสรมอาชพเลยงสตวโดยใชร าและปลายขาว กองทนปยชวภาพ เพอแกไขปญหาดน เสอมสภาพ การผลตน าดมสะอาด โรงแปงขนมจน เปนการฝกหดใหกลมรจกด าเนนธรกจ ๓. ดานการสงเคราะหและสวสดการ เปนกจกรรมทกลมด าเนนการเพอชวยเหลอ สมาชกและคนยากจนในชมชน ไดแก ธนาคารขาว เปนกจกรรมทกลมฯ ด าเนนการเพอการสงเคราะห

๔๘

ชวยเหลอโดยการใหก ใหยม และใหเปลา นอกจากนกลมฯ น าผลก าไรสวนหนงจากการด าเนนกจกรรมตาง ๆ มาชวยเหลอ สมาชกทเดอดรอนและคนสชมชน เชน การรกษาพยาบาล ทนการศกษาบตรของสมาชก ชวยเหลอ การจดงานศพสมาชกการสงเคราะหคนชรา การพฒนาหมบานและบ ารงรกษาสาธารณประโยชน เปนตน วตถประสงคของการด าเนนงานกลมออมทรพยเพอการผลต

๑. สงเสรมใหมการประหยดและออมเงนในรปเงนสจจะ ๒. ใหบรหารเงนทนสนบสนนการประกอบอาชพและสวสดการของสมาชก ๓. ใหมประสบการณในการบรหาร และจดท าเงนทนดวยตนเอง ๔. สงเสรมใหมความสามคค การท างานรวมกน และการชวยเหลอซงกนและกน ๕. ใหมประสบการณในการบรหาร และจดการเงนทนของตนเอง เงนทนของกลม

๑. เงนสจจะสะสมเปนเงนทไดจากการออมของสมาชกจ านวนเทาๆ กนทกเดอนตามก าลงความสามารถเพอใชเปนทนในการด าเนนงานกลมออมทรพยเพอการผลตซงจะจายคนเงนสจจะสะสมเมอสมาชกสนสดสมาชกภาพแลวเทานน ซงกลมจะจายผลตอบแทนในรปของเงนปนผล ๒. เงนสจจะสะสมพเศษ เปนเงนรบฝากจากสมาชก ทมเงนเหลอและประสงคจะฝากเงนไดกบกลม ซงสามารถถอนเงนออกไปใชจายเมอจ าเปน และกลมจะจายผลตอบแทนใน รปแบบดอกเบยตามระเบยบของกลม ๓. เงนรายไดอน ๆ เชน คาสมคร/คาธรรมเนยม คาปรบ ดอกเบย ๔. เงนอดหนน จากสวนราชการ องคกรปกครองทองถน และองคกรอน ๆ เงนทนของกลมออมทรพยเพอการผลตน ามาด าเนนกจกรรม ๔ ดาน คอ ๑. แหลงเงนทนประกอบอาชพ ๒. ด าเนนธรกจแกไขปญหาความเดอดรอนของชมชน ๓. การสงเคราะหและสวสดการ ๔. พฒนาศกยภาพกรรมการและสมาชก

สมาชก สมาชกของกลมออมทรพยเพอการผลตม ๓ ประเภท คอ ๑. สมาชกสามญ ไดแกบคคลทกเพศ ทกวยภายในหมบาน/ต าบล ทสมครเขามาเปนสมาชกกลม ตามระเบยบขอบงคบของกลม ๒. สมาชกวสามญ ไดแก กลม/บคคล ภายในหมบาน/ต าบล ทสนใจและสมครเขาเปนสมาชกกลม โดยไมประสงคจะกเงนจากลม ๓. สมาชกกตตมศกด ไดแก ขาราชการ หรอคหบด ทสนใจและใหการสนบสนนกลมโดยไมหวงผลตอบแทน หนาทของสมาชก ๑. สงเงนสจจะสะสมเปนประจ าทกเดอน ๒. สงคนเงนกตามก าหนด ๓. เลอกตงคณะกรรมการบรหารกลม ๔. เขารวมประชมสามญประจ าป

๔๙

๕. มสวนรวมในกจกรรมกลม ๖. ใหขอคดเหน และขอเสนอแนะทดแกกลม ๗. ก ากบ ตรวจสอบการด าเนนงานของกลม

คณะกรรมการ คณะกรรมการบรหารกลมออมทรพย ม ๔ คณะ ดงน ๑. คณะกรรมการอ านวยการ จ านวน ๕ – ๙ คน มหนาทในการบรหาร จดการกลม

ออมทรพยใหมประสทธภาพ เปนทพงพอใจของสมาชก ตลอดจนเปนตวแทนของกลมในการประสานงาน และตดตอกบองคกรภายนอก ๒. คณะกรรมการพจารณาเงนก จ านวน ๓ – ๕ คน มหนาทในการพจารณาใหก – ยมเงน ตดตามโครงการ และเรงรดหนสน ๓. คณะกรรมการตรวจสอบ จ านวน ๓ – ๕ คน มหนาทในการตรวจสอบบญชและผลการด าเนนงานของกลม ๔. คณะกรรมการสงเสรมจ านวนขนอยกบจ านวนสมาชกและระเบยบขอบงคบของกลมมหนาทชกชวน ผสมครใจสมครเปนสมาชกกลมออมทรพยตลอดจนการใหความรเกยวกบกลมออมทรพยแกสมาชกประสานงานระหวางสมาชกกบกลม และกลมกบสมาชกใหมความสมพนธอนดตอกน กจกรรมของกลม ๑. กจกรรมดานการใหบรการรบฝากเงน และการกยมเงน ๒. กจกรรมดานการจดสวสดการใหกบสมาชก ๓. ขยายเครอขายและท าธรกจ เชน ศนยสาธตการตลาด, โรงส เปนตน ๔. กจกรรมในการพฒนาสมาชก เชน การฝกอบรม การศกษาดงาน

ประโยชนทไดรบจากการด าเนนงานกลมออมทรพย ๑. สงเสรมใหประชาชนมการออมเงน และน าเงนไปใชในการพฒนาอาชพ โดยลด

ภาระการกยมเงนจากแหลงอน ๆ ทตองเสยคาใชจายสง ๒. พฒนาคนใหมคณธรรม ๕ ประการ คอ ซอสตย เสยสละ รบผดชอบ เหนอกเหน

ใจ และไววางใจซงกนและกน ๓. ฝกประสบการณการบรหารเงนทน ใหกบบคคลในชมชน ๔. พฒนาศกยภาพของคนในดานตาง ๆ เชน การเปนผน า การปกครอง ตามระบบ

ประชาธปไตย ๕. สงเสรมใหประชาชนมสวนรวมในการพฒนา คดและแกปญหาของตนเองดวย

วธการท างานรวมกน ผวจยไดวเคราะหจากนโยบายของโครงการกลมออมทรพยเพอการผลต พบวาผล

ของการด าเนนการของโครงการกลมออมทรพยเพอการผลต สามารถเสรมสรางความเขมแขงและความมนคงทางเศรษฐกจของชมชน รวมถงสงเสรมการมสวนรวมของประชาชนใหชวยเหลอซงกนและกน โดยการพฒนาประชาชนในชมชน โดยใชเงนเปนเครองมอ จนสามารถพงตนเองไดในทสด

๕๐

แผนภาพท ๙ ภาพตวอยางโครงการกลมออมทรพยเพอการผลต

ศนยเรยนรชมชน ศนยเรยนรชมชน เปนศนยกลางรวบรวมขอมลขาวสารความรของชมชนทจะน าไปสการสงเสรมกระบวนการเรยนรส าหรบประชาชน ในชมชน เปนแหลงเสรมสรางโอกาสในการเรยนร การถายทอด การแลกเปลยนประสบการณ การสบทอดภมปญญา วฒนธรรม คานยม และเอกลกษณของชมชน อกทงเปนแหลงบรการชมชนดานตาง ๆ เชน การจดกจกรรมทสอดคลองกบความตองการเรยนร ของชมชน โดยเนนการกระบวนการเรยนรเพอวถชวตของคนในชมชน เพอใหทนกบการเปลยนแปลงของสงคม กอใหเกดชมชนแหง เรยนร และมงการพฒนาแบบพงตนเอง เปนศนยฯ ของประชาชน ทด าเนนการโดยประชาชน และเพอประชาชน ทจะกอใหเกดความเขมแขงของชมชนอยางยงยน จากความหมายขางตนจะเหนไดวา ศนยเรยนรชมชนในความคาดหวงของกรมการพฒนาชมชน ไมใชศนยฝกอบรมประจ าหมบานทรอรบการนดหมายจากวทยากรภายนอก แตจะเปนสถานททจะสรางความผกพนระหวางคนในชมชนกบเรองราวของเขาเองเปนส าคญ หลกการส าคญของศนยเรยนรชมชน - เปนแหลงเรยนรทกดาน ทกรปแบบไมเนนการเรยนการสอนในหองเรยน - เปนศนยกลางทประชาชนทกคนสามารถเขามาเรยนร คนควาหาความร แลกเปลยนความรและประสบการณ รวมทงการพบปะ สงสรรค เพอสรางความเขาใจ ความรวมมอในการพฒนา ตนเองและชมชน - เปนศนยกลางการเรยนรตลอดชวตของประชาชน โดยประชาชนและเพอประชาชน ภารกจของศนยเรยนรชมชน - จดใหมกจกรรมการเรยนร การถายทอด การแลกเปลยนประสบการณ ตลอดจนการสบทอดภมปญญาทองถนและการเรยนรดานตาง ๆ ของประชาชนในชมชน - เปนศนยรวมของขอมล เชน ขอมล จปฐ. กชช.2ค. แหลงน า กลมอาชพ ฯลฯ รวมทงขาวสาร สาระความร ทเออตอการเรยนร เทาทนสถานการณโลก

- รวบรวมภมปญญาทองถน องคความรของปราชญชาวบาน องคความรทมอยกระจด

๕๑

กระจายในชมชน และจดการใหเปนหมวดหม มความชดเจนเปนรปธรรม ทประชาชนสามารถเขาไปสบคนศกษาและ เรยนรไดทกเวลา

- เปนศนยกลางในการจดการความร ทด าเนนการโดยประชาชนและเพอประชาชน - เปนศนยประสานและบรณาการการท างานของทกภาคสวน ภาคประชาชน ไดแก ผน า กลม/องคกร เครอขาย ภาคเอกชน และภาคการพฒนาภาครฐ - เปนสถานทแลกเปลยนองคความรของปราชญชาวบาน เปนสถานททมโครงสรางเปนอาคาร หรอสถานทใด ๆ กได ทมองคความร สามารถใหการเรยนรแกประชาชนทตองการความร สามารถเขาถงได องคประกอบ/รปแบบ องคประกอบศนยเรยนรชมชน ๑. วธการกอเกด ศนยเรยนรชมชน จะเกดขนไดตองเปนความตองการของประชาชนในชมชน เพราะจะเปนสมบตของชมชน จงควรน าแนวคดเขาเวท ประชมประชาคมของหมบาน เผยแพรความคด โนมนาวสรางการยอมรบ และชใหเหนความส าคญของการมแหลงเรยนรของชมชน การจดเกบองคความร ประวตชมชน และภมปญญาของชมชนอยางเปนระบบ การแสดงขอมลขาวสารของชมชนใหไดเรยนรกนอยาง ทวถง รวมทงการจดกจกรรมการเรยนรใหสม าเสมอ โดยเรมจากการจดระเบยบแหลงเรยนรทมอยในชมชน และใหเปนไปตามก าลงทชมชนจะสามารถด าเนนการได อกทงใหมขอบเขต และลกษณะตามความเหนของชมชน ๒. โครงสราง ของศนยเรยนรชมชน ประกอบดวย คณะกรรมการ ประกอบดวยผแทนจากผน าชมชน กลม/องคกร เครอขายองคกรชมชน ปราชญชาวบาน อาสาสมคร ฯลฯ โดยมาจากการคดเลอกของชาวบานเอง และชาวบานใหการยอมรบ ซงคณะกรรมการจะรวมมอกนวางแผน และด าเนนตามแผนยทธศาสตรทไดรวมกนก าหนด เพอระดมพลงใหเกดการเรยนรและบรหารจดการในศนยเรยนรใหสามารถด าเนนการไดอยางม ประสทธภาพ ทปรกษา เปนภาคการพฒนาภาครฐ เชน พฒนาชมชน การศกษานอกโรงเรยน เกษตร สาธารณสข และองคกรปกครองสวนทองถน ระเบยบขอบงคบ ซงคณะกรรมการฯ ไดจดท าขนทเปนลายลกษณอกษร เพอเปนแนวทางในการบรหารศนยฯ สถานท เลกใหญไมส าคญ อาจจะอยในหองของอาคาร อบต. บานผใหญบาน บานผน า บานปราชญชาวบาน ศาลาวด ใตตนไม ศาลากลางบาน ซงเปนสถานทใหพบปะ ประชม ท างานกนไดตลอดเวลา ใหเปนสถานททเปนสญลกษณของการรวมตวกน เพอการเรยนร ไมจ าเปนตองหางบประมาณมากอสรางศนยใหม การบรหารจดการศนยฯ คณะกรรมการฯ ทไดรบการคดเลอก มการบรหารจดการเพอใหศนยฯ สามารถบรหารจดการไดอยางเปนรปธรรม งบประมาณ เพอพฒนาคณะกรรมการของศนยเรยนรชมชนใหสามารถท างานไดอยางมประสทธภาพ และจดซอวสด อปกรณ ทจ าเปนในการพฒนาศนยเรยนรชมชน ๓. กจกรรมการเรยนร แบงเปน ๒ ลกษณะ ดงน

๕๒

๓.๑ สถานทจดกจกรรมเรยนร อาจด าเนนการไดทงในอาคารศนยฯ และนอกอาคารศนยฯ โดยมการจดกจกรรมการเรยนรในชมชน เชน บานปราชญชาวบาน ในไรนา เพอสาธตกจกรรมการเรยนร เชน การปลกผก การเลยงสตว ฯลฯ ๓.๒ กจกรรมการเรยนร ไดแก การเรยน/การสอน การจดการความรเกยวกบประวตความเปนมาของชาตพนธ ขนบประเพณ วฒนธรรม การรบความรจากปราชญชาวบาน การจดเวทประชาคมเพอการเรยนรและการตดสนใจรวมกน การเรยนรผาน E – Learning การสาธต การจดนทรรศการ การจดสมมนา อภปราย ฯลฯ ๔. เนอหาสาระขาวสารความร ประกอบดวย ๔.๑ ขอมล ไดแก ขอมล จปฐ. กชช.2ค ทะเบยนผน า กลม/องคกร ขอมลผลตภณฑชมชนทองถน อตลกษณของชมชน แผนชมชน โครงการกจกรรม ฯลฯ ๔.๒ ขาวสาร (สารสนเทศ) ไดแก *สารสนเทศชมชน ๑๓ องคประกอบ ไดแก ประวตหมบาน แผนทตง ลกษณะภมประเทศ (ภมอากาศ/ฤดกาล) ลกษณะของประชากร (อตราความหนาแนน/โครงสรางประชากร) ลกษณะการประกอบอาชพของชมชน (เกษตร/อตสาหกรรม/รบจาง ฯลฯ) ผลตภณฑมวลรวมของหมบาน ผลตภณฑทนาสนใจของหมบานศลปะ/วฒนธรรม/ภมปญญาของหมบาน สถานททองเทยว/สถานทบรการ การคมนาคม(การเดนทางไปยงหมบาน) ประเพณ/เทศกาลประจ าป ทกษะ/ฝมอ/แรงงานของหมบาน อน ๆ ๔.๓ ความร ไดแก - ความรดานวฒนธรรม - การประกอบอาชพ/ผลตภณฑชมชน - องคความรทชมชนตองการ เพอคนหาอตลกษณชมชน - ความรทมอยในหมบาน - ความรขาวสารจากภายนอก

ผวจยไดวเคราะหจากนโยบายของโครงการศนยเรยนรชมชน พบวาผลของการด าเนนการของโครงการศนยเรยนรชมชน ประชาชนสามารถวเคราะหทนของชมชน เพอใชประโยชนในการประกอบอาชพ ลดรายจาย และเพมรายได

แผนภาพท ๑๐ ภาพตวอยางโครงการศนยเรยนรชมชน

๕๓

การด าเนนการดานการพฒนาชมชนเขมแขงใหมความมนคง มงคง ยงยน ตามแนวนโยบาย

นอกจากการด าเนนการดานการพฒนาชมชนเขมแขงทกลาวมาขางตน กรมการพฒนาชมชน ในฐานะทเปนหนวยงานระดบกรม สงกดกระทรวงมหาดไทย เปนหนวยงานทด าเนนการสงเสรมกระบวนการเรยนร และการม สวนรวมของประชาชน สงเสรมและพฒนาเศรษฐกจชมชนฐานรากใหมความมนคงและมเสถยรภาพโดยสนบสนนใหมการจดท าและใชประโยชนจากขอมลสารสนเทศ ศกษา วเคราะห วจย จดท ายทธศาสตรชมชน ตลอดจนการฝกอบรมและพฒนาบคลากรทเกยวของในการพฒนาชมชน เพอใหเปนชมชนเขมแขงอยางยงยน ยงไดด าเนนการดานการพฒนาชมชนเขมแขงตามแผนยทธศาสตรกรมการพฒนาชมชน พ.ศ.๒๕๖๐ - ๒๕๖๔ โดยน าสถานการณปจจบน และสภาพแวดลอมของการบรหารประเทศ น ามาใชเปนขอมลในการจดท าแผนยทธศาสตรใหสอดคลองกบสถานการณในอนาคต ใหมงไปสเปาหมายสงสด ภายใตวสยทศน "เศรษฐกจฐานรากมนคงและชมชนพงตนเองไดภายในป ๒๕๖๔" โดยมพนธกจในการท าใหชมชนเขมแขงอยางยงยนดวยศกยภาพของชมชน สรางและพฒนาผน าชมชนทพงไดจรงใหมากพอ บรณาการทนชมชนขบเคลอนชมชน โดยใชหลกธรรมาภบาล ใหเศรษฐกจในชมชนขบเคลอนชมชนเพอใหชมชนพงตนเองได พฒนาศกยภาพบคลากรอยางตอเนองและสงเสรมความสขในการท างาน โดยความรวมมอและการลงนามบนทกขอตกลงความรวมมอของทง ๔ หนวยงาน คอ กรมการพฒนาชมชน กรมสงเสรมการปกครองทองถน พอช. และ สสส. มวสยทศน พนธกจ และทศทางการขบเคลอนการพฒนาทมเปาหมายเดยวกน ในการสนบสนนและขบเคลอนเพอยกระดบคณภาพ ซงสอดคลองกบพนธกจ ยทธศาสตรและกรอบเปาหมายการพฒนา อนไดแก รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. ๒๕๖๐ แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหง ชาตฉบบท ๑๒ (พ.ศ.๒๕๖๐ - ๒๕๖๔) ยทธศาสตรชาตระยะ ๒๐ ป (พ.ศ. ๒๕๖๐ - ๒๕๗๙)

ตามนโยบายรฐบาลปจจบน การพฒนาเศรษฐกจฐานรากเปนเปาหมายส าคญทชใหเหนถงการพฒนาการความเปนมาปญหาความเหลอมล าในสงคมไทย ทงในดานชองวางของรายได โอกาสทางการศกษา การมงานท าและความมนคงในอาชพ ปญหาเรองทอย อาศยและการใชประโยชนทดน ปญหาดานสาธารณสข ปญหายาเสพตด ความปลอดภยในชวตและทรพยสน เปนทยอมรบวาปญหาเศรษฐกจครวเรอนของสมาชกสงคมกลมใหญทสด คอ คนสวนใหญทเปนเกษตรกรและอาศยอยในชนบท สวนหนงอพยพมารบจางหรอคาขาย หรอใชแรงงานในยานอตสาหกรรม ซงในภาพทวไปคอ มอาชพทใหรายไดนอย ไมมนคง ขาดการออมและมแนวโนมจะมหนสนทสะสมเรอรง กอเกดปญหาอนตามมา และแนนอนความเปนชมชนทสขสงบ เรยบงาย พงตนเองไดและพงพากน เปนภาพทเลอนลางลงทกท การพฒนาเศรษฐกจฐานราก จงเปนความคาดหวง ความพยายามของรฐบาลในการทจะคดหาวธจดการแกไขอยางถกตองและมความยงยน หรออาจกลาวสรปวาเปนการสรางความมนคง มงคง ยงยน ในระดบชมชน เชนเดยวกนเศรษฐกจชมชนในความคาดหวงใหเศรษฐกจมความเขมแขง ชมชนสามารถพงพาตนเองไดในทางเศรษฐกจและมความยงยนโดยเฉพาะเออตอการพฒนาทมงประโยชนของคนหมมากในชมชน การพฒนาเศรษฐกจชมชนซงมองภาพประกอบของปจจยความเขมแขงทางเศรษฐกจทกดานหรอเปนองครวม หมายถงการจดการเชงเศรษฐกจกบทกดานซง

๕๔

ประกอบไปดวย ทนชมชนทเปนทนการเงน เชน กลมออมทรพยการผลตซงเปนโครงการทกรมพฒนาชมชนด าเนนการและสานตอจนถงปจจบน ทนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม เชนความอดมสมบรณของดน น า การมแหลงทองเทยว ทนวฒนธรรมและสงคม กลม องคกรตาง ๆ ในชมชน ทกษะและความสามารถในการผลตจดการ และอน ๆ ทนมนษย คอนกคด นกปฏบตทมงมนพฒนาชมชนสความเขมแขง มความเปนผน าความเสยสละ ปราชญชมชน ทสะสมภมปญญามา พรอมเรยนรสงใหม ๆ รอบดานน ามาพฒนาตนเอง เพอนบาน สวนรวม

จากน โยบายขอ งพล เ อกประย ท ธ จ นท ร โ อ ช า น ายก ร ฐ มนตร ท ม ง ม น ในการเดนหนาขบเคลอนประเทศไทยสความมนคง มงคง ยงยน ภายใตการสานพลงประชารฐเพอพฒนาเศรษฐกจฐานราก

โครงการประชารฐ คออะไรเกดขนจากนโยบายของรฐบาลเพอใชใหเปนการขบเคลอนการพฒนาตงแตจากระดบทองถนขนมา โดยมงเนนใหมความรวมมอกนระหวาง หนวยงานภาครฐ , เอกชน และประชาชน ในแกไขปญหาตางๆ สงเสรมคณภาพชวต สรางโอกาส สรางอาชพเพอใหมรายไดเพมขน ลดความเลอมล าทางสงคม ยกระดบคณภาพชวตของคนไทย โครงการประชารฐท าใหเกดความมงคง มงคง และมความยงยน ซงจะมชมชนเปนตวด าเนนการหลกในการขบเคลอน เพราะคนในทองถนเองนนยอมรดวาชมชนของตนเองยงขาดอะไร และตองการอะไร ท าใหไดรบประโยชนตามความตองการและทวถงโดยมรฐบาลชวยเหลอในเรองงบประมาณทมาในรปของการจดตงกองทน เชนกองทนประชารฐ หรอกองทนหมบาน เพอจดประสงคดงทไดกลาวมาขางตน สงผานหรอแจกจายไปใหตงแตระดบต าบล, หมบาน ซงสวนใหญมกเรยกกนงายๆ วา กองทนหมบาน สวนขนาดของเมดเงนของกองทนทจะไดรบในแตละครง หรอแตละหมบานนนอาจจะไมเทากน ทผานมากมไดรบเชน ไมเกน ๒๐๐,๐๐๐ บาทในครงแรก และครงตอไปอาจจะยอดงบประมาณเพมขน ซงกขนอยกบการบรหารจดการ โครงการประชารฐ หรอโครงการอนๆ วาสามารถด าเนนไปไดอย และมรายได หรอไมสญเปลา หรอไม

ค าวา “ประชารฐ” มทมาทไปอยางไร มาจากค าในเนอหาของเพลงชาตในชวงทอนหนงเปนค าตอบของ พล.อ.ประยทธ จนทรโอชา นายกรฐมนตร : ค าวา “ประชารฐ” หรอค าวา ประชา” รวมกบค าวา “รฐ” นน มาจากเนอเพลงชาตไทยทเราขบรองหรอไดยนกนทกวน ซงมใจความวา “ประเทศไทยรวมเลอดเนอชาตเชอไทย เปนประชารฐ ไผทของไทยทกสวน อยด ารงคงไวไดทงมวล ดวยไทยลวนหมาย รกสามคค …” ซงนายกรฐมนตรไดน ามาก าหนดเปนยทธศาสตร “ประชารฐ” เพอใหสวนราชการตางๆ ใชเปนแนวทางในการขบเคลอนประเทศไทยใหเกดความสงบเรยบรอย เกดความสามคค และสรางการพฒนาประเทศไทยใหมความเขมแขง มนคง มงคงอยางยงยนไดจรง ตามเนอหาสาระของเพลงชาตไทยทมมานานแลว และนายกรฐมนตรไดขยายความใหชดเจนดวยวา “เปนการรวมมอกนในการสรางสรรค สรางพลงในการท าความดใหประเทศชาต ไมใชเพอตนเอง หรอขาราชการ แตท าเพอประชาชนทกคน ค ามนสญญานไมใชนโยบายหาเสยง แตถอเปนสญญาระหวางรฐและประชาชน ทจะรวมมอแกไขปญหาหรอแกไขความผดพลาดในอดตทงหมดใหได โดยความรวมมอกน”มาจาก แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท ๘ (แผนฯ ๘) ซงเนอแบบกวางโดยสรปดงน

๕๕

๑. ประชาชน ชมชน และประชาสงคม มบทบาทส าคญ ในการพฒนาทองถน สงคม และประเทศ

๒. การบรหารจดการและพฒนาประเทศโดยภาครฐ ใชหลกการมสวนรวมของประชาชนอยางกวางขวาง จรงจง และตอเนอง ในทกระดบ

๓. การด าเนนงานของภาครฐ มความสจรต โปรงใส ถกตอง มประสทธผล คณภาพ และประสทธภาพ รวมถงการกระจายอ านาจสทองถนอยางทวถงและเพยงพอ

๔. ทกสวนของสงคม ทงภาครฐและภาคประชาชน รวมเปน “ภาคการพฒนา” โดยรวมวางแผน รวมด าเนนการ รวมตดตามประเมนผล รวมปรบปรงพฒนาอยางตอเนองมาจาก “สวนประสานเครอขายประชารฐ” ส านกงานคณะกรรมการ สทบ. ไดกลาวถง “ประชารฐ” วาเปนการรวมพลง ๔ ฝายหลกในสงคม ไดแก

– ฝายการเมอง – ฝายหนวยงานรฐ (ราชการ) – ฝายชมชน (ประชาชน) – ฝายประชาสงคม (เอกชน) โดยมการก าหนดยทธศาสตร “ประชารฐ” ไวคอการรวมเอาพลงทกภาคสวน ไมวาจะอย

ในภาคประชาชน ภาคธรกจ หรอภาครฐ มาใช โดยมองบนพนฐานวา “คนไทยทกคน กคอ ประชาชนของชาต” ซงถอเปนพลงอ านาจทส าคญในการแกไขปญหา ในการเปลยนแปลงหรอการปฏรป และการพฒนาประเทศในทกมตและทกดานอยางยงยนโดยการด าเนนการตามยทธศาสตร “ประชารฐ” แบงไดเปน ๒ ยทธศาสตรยอย คอ

๑. “รฐบาล” กบ “ประชาชน” : โดย “รฐ” หรอรฐบาล จะเปนผอ านวยความสะดวก สนบสนน และเปดชองทางให “ประชา” หรอภาคเอกชนและประชาชนทวไป เขามามสวนรวมตามกระบวนการประชาธปไตย เพอใหประชาชนเขาใจการบรหารงานของรฐบาลในเรองตางๆ และไมสรางความขดแยงใหเกดขนระหวางประชาชนกบรฐบาล และ

๒. “ประชาชน” กบ “เจาหนาทรฐ” คอ การท างานรวมกนของประชาชนและเจาหนาทรฐเพอการพฒนาอยางยงยน โดยการสราง “เครอขายประชารฐ” ในทกดาน ซงจะเปนกลไกส าคญทเชอมโยงและเสรมสรางการมสวนรวมของทกภาคสวนเขาดวยกน อนเปนแนวทางการบรหารราชการแผนดนของรฐบาลปจจบน เพอใหการบรหารจดการงบประมาณของรฐมประสทธภาพ เกดความคมคา และเกดประโยชนสงสด ทงตอการพฒนาประเทศ การพฒนาชมชน และการพฒนาสทธและสวสดการของรฐเพอยกระดบคณภาพชวตประชาชน ไมใหเกดปญหาความเหลอมล าในสงคมเชนทผานมาส าหรบหวใจส าคญของยทธศาสตร โครงการประชารฐ คอ การเสรมสรางการมสวนรวมของประชาชนทกคน เนองจากการแกปญหา การปฏรป และการพฒนาประเทศในทกๆ ดาน จะส าเรจหรอเหนผลเปนรปธรรมไมไดเลย หากขาดซงความรวมมอรวมใจและการมสวนรวมระหวางประชาชน เจาหนาทรฐ และรฐบาลประโยชนอะไรจากยทธศาสตร “ประชารฐ” ประชาชนจะไดจากเปาหมายในอนาคตของยทธศาสตร “ประชารฐ” เมอ “ประชาชน” และ “รฐ” ไดท างานรวมกนแลว จะกอใหเกดความเขมแขงและความมนคงของประเทศในดานตางๆ ไมวาดานเศรษฐกจ การทองเทยว หรอการบงคบใชกฎหมายทมประสทธภาพ อนจะน ามาซงความปลอดภยในชวตและทรพยสน รวมถงโอกาสใน

๕๖

การเขาถงหรอไดรบสทธและสวสดการของรฐอยางเทาเทยมและเปนธรรม ไทเกดปญหาความเหลอมล าในสงคมเหมอนในอดต ซงผลลพธทไดนนจะสงผลดตอการยกระดบคณภาพชวตและรายไดของประชาชนทกคนทงในทางตรงและทางออมในยทธศาสตร “ประชารฐ” ประชาชนจะสามารถมสวนรวมไดอยางไร ? ประชาชนทกคนสามารถมสวนรวมในการพฒนาประเทศตามยทธศาสตร “ประชารฐ” ไดงายๆ โดยเรมไดทตวเอง เชน

๑. การตดตามท าความเขาใจในนโยบายและแนวทางการแกปญหาของรฐบาลและหนวยงานของรฐ

๒. การเขามสวนรวมในการเสนอความคดเหนหรอใหขอเสนอแนะทสรางสรรคและเปนประโยชนตอการแกปญหาในดานตางๆ ผานเวทหรอชองทางทถกตอง เหมาะสม ซงรฐบาลและหนวยงานตางๆ ไดเปดไวจ านวนมาก

๓. การเคารพและปฏบตตนตามกฎหมายเพอความสงบเรยบรอยของชมชนและสงคมสวนรวม

๔. การเรยนรสทธและหนาทของตนในฐานะพลเมอง และการเคารพสทธของผอนอยางเทาเทยม

๕. การมจตสาธารณะในการชวยเหลอและเออเฟอตอผอนทดอยโอกาส ตอชมชน ตอสงคม และประเทศชาต

ทายน ขอยนยนวายทธศาสตร “ประชารฐ” ไมใชนโยบาย “ประชานยม” เพราะประชานยมเปนเรองทตองการใหประชาชนมความนยมตอภาครฐ แตยทธศาสตร “ประชารฐ” เปนความรวมมอของรฐบาลกบประชาชน ในการแกไขปญหา ไมไดมงสรางความนยมหรอคะแนนเสยง หรอสรางบญคณตอใคร แตเปนยทธศาสตรทตองการท าเพอประเทศชาตและประชาชนสวนรวมอยางแทจรง โดยสรปน โครงการประชารฐมงเนนเปาหมายการมสวนรวมในการพฒนาชมชน และสงคมใหกบภาคประชาชน โดยจะผลกดนประสบการณ, บทเรยน และภมปญญาภาคประชาชน สนโยบานประเทศ มการสรางการเมองภาคประชาชนเพอใหมการตรวจสอบการเมองในระบบ ผนก และประสานก าลงทกภาคสวนทง รฐ, เอกชน และประชาชน เพอพฒนาสงคมทกระดบ รวมพลงสรางสรรค โดยไมกดกนผใด

จากนโยบายรฐบาลทกลาวมาขางตน ดวยการมงเนนการท างานแบบบรณาการใหเกดการเชอมโยงจากทกภาคสวนทเกยวของ และภาคประชาชนเขามามสวนรวมในการพฒนาประเทศอยางยงยนกระทรวงมหาดไทยภายใตการน าของพลเอก อนพงษ เผาจนดา รฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทยในฐานะหวหนาทมภาครฐคณะท างานการพฒนาเศรษฐกจฐานรากและประชารฐ ไดด าเนนเปดตวบรษทประชารฐรกสามคค (ประเทศไทย) จ ากด ซงด าเนนงานภายใตแนวคด Social Enterprise (SE) บรหารจดการตามหลกธรรมภบาล ทเปนบรษทสวนกลางสนบสนนเชอมประสานในระดบประเทศและมบรษท ประชารฐรกสามคคจงหวด (วสาหกจเพอสงคม) จ ากด จ านวน ๗๖ แหง ท าหนาทคนหาชมชนทมศกยภาพและมความพรอมทจะเขารวมด าเนนการบรหารจดการบรษท ดวยการเนน ๓ กลม อนไดแก การเกษตร การแปรรป (SME/OTOP) และการทองเทยวโดยชมชน

ซ งการด าเนนงานการพฒนาชมชนเขมแขงใหมความมนคง ม งค ง ย งยนตามแนวนโยบายทผานมา ไดแก โครงการพฒนาหมบานชมชนเขมแขง "มนคง มงคง ยงยน" ชมชน

๕๗

เขมแขง แตละหมบานมพนฐานทแตกตางกนออกไป และการด าเนนงานขบเคลอนของแตละหมบานไดผลเปนทนาพอใจ เปนการสรางความสามคคในหมบานมากขน ขอมลทไดจากการน าเสนอของแตละหมบานสามารถสรางรายไดของชมชนไดจรง เชน การเลยงไกไข เลยงเปด เลยงแพะ แกะ การปลกผกสวนครว การท าน าดมเพอจ าหนาย การท าปยอนทรย การจดตงสหกรณสวสดการ กลมตดเยบเสอผา เปนตน จะตองมการตอยอดทงในดานการตลาด การขยายผลตอเนอง เพอลดรายจายเพมรายไดใหประชาชนในชมชน ส าหรบวนนเปนทนาพอใจมาก รวมถงผปฏบตงานทกคนวา ไดด าเนนงานและน าเสนอไดตรงตามวตถประสงคจรง อกทงสามารถสรางผลผลตใหชมชนไดจรงเปนตนแบบทด เพอน ารองใหหมบานอน ๆ ตอไป ซงในการท างานใหเกดความส าเรจเปนขนเปนตอน มการจดการลดตนทนไดด สรางการมสวนรวมแรงจงใจ และสรางคณภาพสนคา สามารถสรางตนแบบไดครบทกวงจรเปนบนไดกาวขนความเขมแขง "มนคง มงคง ยงยน" ในหมบาน ทส าคญจะตองม ๓ ลด ๓ เพม ๓ จดการ โดย ๓ ลด คอ ลดตนทนการผลต ลดปจจยเสยงศตรพช และ ลดปจจยเสยงเรองธรรมชาต สวน ๓ เพม คอเพมคณภาพการผลต เพมคณภาพสนคา และ เพมความยงยน สดทาย ๓ จดการ คอ จะตองเปนพอคาเอง เปนนกการตลาดเอง และเปนนกธรกจ เพอจะเปนชมชนเขมแขงสรางรายไดใหประชาชนอยางยงยนตอไป

โครงการรเรมสรางสรรค ชอโครงการ หมบานเศรษฐกจฐานรากมนคง ชมชนพงตนเองไดตามค ารบรองการปฏบตราชการภายในระดบหนวยงาน (Internal Performance Agreement : IPA) ซงผลการด าเนนการผลจากการด าเนนงานตามโครงการรเรมสรางสรรค สามารถท าใหเกดความเปลยนแปลงทงทเปนจดเดน นวตกรรม และสงทเปนองคความรทสามารถเปนแบบอยางใหกบหมบานอน และเปนทศกษาดงาน ของหมบาน กลม/องคกร เปนพนทถอดบทเรยนใหกบองคกรตาง ในหวขอตาง ๆ ดงน

๑. การพฒนาทมงานคณะกรรมการหมบานใหมประสทธภาพ และใหมสวนรวมในการบรหารจดการชมชน โดยเขาเปนคณะกรรมการกลม/องคกรในหมบานทกกลม เพอจะท า ใหทราบขอมลและความเคลอนไหวของคน ทนและกจกรรมในกลมนนๆ เพอสามารถแกไขปญหาหรอใหการสนบสนนไดทนทวงท เชนคณะกรรมการ ๒๕ คน จะเปนคณะกรรมการกลมออมทรพยฯ เปนคณะกรรมการกองทนแมของแผนดน เปนคณะกรรมการกองทนหมบาน เปนคณะกรรมการกองทนสวสดการชมชน เปนตน

๒. การบรหารจดการเงนทนของกลมตามระเบยบและวตถประสงคของกองทนนน ๆ อยางเครงครด จะทาใหการใชเงนทนมประสทธภาพและไมสรางภาระใหสมาชกจนเกนความสามารถ

๓. การจดตงกองทนกลางของหมบาน เปนการจดตงกองทนกลางเพอท าหนาทบรหารจดการหน สวสดการตางๆ ของหมบาน มการก าหนดวธการใชจายเงนกองทนอยางอยางมประสทธภาพวธการนสามารถแกไขปญหาเรงดวนของหมบานไดอยางแทจรงและเปนทยอมรบของสมาชก ในหมบาน โดยไมตองสรางภาระความรบผดชอบใหคณะกรรมการกองทนใดกองทนหนงมากเกนไป

๔. การใชกลมออมทรพยเพอการผลต เปนองคกรหลกในการขบเคลอนกจกรรมทงในชมชน และสถาบนจดการเงนทนชมชน เพอใหทกคนทกกลมคนมสวนรวมคด วางแผน ท า และรบประโยชนรวมกน ท าใหกลม องคกร ในชมชนสามารถด ารงอยไดอยางเขมแขง เปนทพงของคนในชมชนได

๕๘

๕. การบรหารจดการเงนทนทกกลมทนในหมบานใหเกดประโยชนสงสด เพอสงเสรมสนบสนนใหทกครวเรอนสามารถเรยนรวถชวตแบบเศรษฐกจพอเพยงไดโดยไมตองรอการสนบสนนงบประมาณจากทางราชการ ท าใหการขยายผลครวเรอนตนแบบงายและมากยงขน จนในทสดประชาชนในหมบานสามารถพงตนเองได

๖. การด าเนนงานโครงการขบเคลอนทนชมชน สรางชมชนเขมแขง เศรษฐกจฐานรากมนคงเปนโครงการทเปนนโยบายของทางรฐบาลทตองการใหทกภาคสวนไดเขาไปมสวนรวมในการสงเสรมสนบสนนเพอใหประชาชนมความเปนอยทดมความมนคงในชวตทกๆ ดาน จงท าใหเก ดการท างานในรปแบบของการบรณาการและมทมงานในทกระดบมความเขมแขง และเปนรปธรรมมากขน สามารถแกไขปญหาตาง ๆ ทเกดขนไดอยางรวดเรวและมประสทธภาพ

ปญหา อปสรรคของการพฒนาชมชนเขมแขง ในการศกษาวจยในฉบบนเปนการศกษาคนควาเรองแนวทางการพฒนาชมชนเขมแขง เพอสรางชมชนเขมแขง โดยศกษาจากเอกสารตางๆ จากการรวบรวมขอมลพนฐาน จากทฤษฎแนวคดทเกยวของ การทบทวนวรรณกรรมทเกยวของกบกระบวนการในการเปนชมชนเขมแขง เกยวกบปจจยทท าใหชมชนแขงแรง และขอมลดานกฎหมายการพฒนาชมชน ท าใหทราบถงปจจยสนบสนน รวมทงแนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชนในปจจบน ซงท าใหสามารถน าเสนอแนวทางการพฒนาชมชนเขมแขง เพอแกไขปญหาและเปนแนวทางในการสงเสรมการพฒนาประเทศเพอใหเขาสประเทศไทยทมความมนคง มงคง ยงยน ตอไป

โดยการศกษานนเปนการศกษาจากเอกสารในดานตางๆตามทกลาวแลวขางตน โดยใชสถานการณ เปรยบเทยบ เพอวเคราะหจดแขง จดดอย โอกาสและสงทเปนปญหาหรออปสรรคเพอเปนแนวทางเสนอแนะใหกบ ภาครฐและ/หรอเอกชน เพอการพฒนาชมชนเขมแขง จากการศกษาวจยในฉบบนท าใหสามารถแบงหวขอในการศกษาหลกเพอใหไดมาซงรปแบบและแนวทางในการพฒนาชมชนเขมแขงของประเทศไดทงหมด ๕ ดานหลก ซงผวจยพบวาประเดนทง ๕ ดาน อาจสงผลตอปญหา อปสรรคของการพฒนาชมชน ดงน ดานกระบวนการ/นโยบาย ภาครฐยงไมสามารถสรางกระบวนการมสวนรวมกบเกษตรกรและหนวยงานทเกยวของ เพอน านโยบายไปสการปฏบตอยางเปนรปธรรมในทกขนตอนของการก าหนดและการปฏบตงานดานการพฒนาชมชนเขมแขง การขาดความรความเขาใจของเจาหนาทและผท เกยวของในองคกรของภาครฐทเปนสวนเชอมในการขบเคลอนการปฏบตการทางนโยบาย การน านโยบายไปสการปฏบต ดงนนจงควรมแนวทางด าเนนการระบบบรหารจดการชมชน ททกคนในชมชนมสวนรวมในการบรหารจดการตงแต การหาขอมลรวมกนของชมชน การวางแผน/ก าหนดเปาหมายของชมชน การด าเนนการตามแผนเพอไปสเปาหมายและการตดตามประเมนผล รวมถงการด าเนนการของกระบวนการเรยนรของคนในชมชน การสรางและพฒนาองคความรของคนในชมชน และการสงตอองคความรของชมชนจากรนสรน

๕๙

ดานสงคม จตส านกรวมของคนในชมชนยงไมเพยงพอ หรอขาดความรความเขาใจเกยวกบโครงการหรอกจกรรมนน ดงนนหนวยงานทภาครฐหรอเอกชนทเขาไปสงเสรมการพฒนาดานชมชนเขมแขงควรตระหนกถงความสามารถของชมชนในการทจะจดระเบยบทางสงคมของชมชนใหสามารถรวมกนแกไขปญหาทเกดขนในสงคมชมชนไมวาปญหานน จะเกดจากสมาชกภายในชมชนหรอเกดจากคนภายนอกชมชน เปนสงทสะทอนใหเหนถงแรงเกาะเกยวทคนในชมชนมตอกน และสะทอนใหเหนถงศกยภาพชมชนในการสรางใหสงคมชมชนด ารงตนได (Self - contained) อยางมนคง มสนตสข มความสามคค อนเปนรากฐานของความเขมแขงของชมชน ดานเศรษฐกจ บางชมชนยงขาดเงนทนในการจดตงกองทนหรอกลม หรอขาดการสงเสรมเงนทนอยางตอเนอง สวนราชการหรอภาคเอกชนทเขาไปสงเสรมและสนบสนนศกยภาพของชมชนในการจดการระบบเศรษฐกจทเออใหสมาชกในชมชนสามารถทจะปรบตวใหเขากบระบบการผลตเพอการคา คอ มกลไกในการระดมเงนทนของชมชนเพอเปนสนเชอใหแกสมาชกในชมชน มการจดระบบการผลตสามารถลดตนทนการผลตในเรองการใชเครองมอ หรอเครองทนแรงในการผลต ความสามารถสรางมลคาเพมใหกบสนคา การเพมแหลงรายไดใหมความหลากหลาย

ดานวฒนธรรม ชมชนแตละชมชนมวฒนธรรมแตกตางกน ดงนนแตละชมชนควรจะดงความสามารถ

ของชมชนในการแกปญหาดวยสตปญญา มการแลกเปลยนความรกนอยางกวางขวางและตอเนอง มการสบสารภมปญญาความรชมชน มความเชอมนในศกยภาพ ภมปญญาและความภมใจในชมชน ชมชนมความสามารถในการปรบตว จนสามารถสรางความเขมแขงขนมาไดในลกษณะตาง ๆ กน ในดานวฒนธรรมยงรวมถงชมชนมภาวะผน าด การมสวนรวมสง มความเปนปกแผนทางสงคม มองคกรทางสงคมทเขมแขง รวมทงมความรและขาวสารทเทาทนโลกภายนอก ดานผน าชมชน ในชมชมยงขาดผน าทเขมแขง หรอไมมแนวคดในการพฒนา รปแบบการพฒนาชมชนเขมแขง อยางยงยน จงจ าเปนทชมชนตองการผน าชมชนทมภาวะผน า เสยสละ เชอมนและศรทธาในกระบวนการประชาธปไตย ตลอดจนผน าชมชนทสามารถพฒนา สงเสรม สนบสนน บทบาทของ ผน า ใหเปน แกนน า หรอหวเรยวหวแรงหลก ในการน าประชาชนในหมบาน ใหลกขนท า กจกรรม เพอจดการแกไขปญหาทเกดขนหรออาจจะเกดขนในอนาคต ซงจากการศกษาขอมลทง ๕ ดานในการศกษาเรองการด าเนนการดานการพฒนาชมชนเขมแขงของไทยในบทท ๓ นนสามารถสรปความเปนไปได ความคมคาในเชงเศรษฐศาสตรโดยผานการวเคราะหสถานการณจดแขง จดออน โอกาสและความเสยงหรอปญหา/อปสรรค ในการน าเสนอแนวทางการพฒนาชมชนเขมแขง เพอน าไปสการพฒนาเปนรปแบบการพฒนาชมชนเขมแขงในการพฒนาประเทศตอไปในบทท ๔ ตอไป

บทท ๔ แนวทางการพฒนาชมชนเขมแขง

การศกษาวจยในฉบบนเปนการศกษาเรองแนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชนเขมแขง และเพอใหการศกษาวจยไดผลหรอไดแนวทางการพฒนาชมชนเขมแขงเพอบรรลวตถประสงคงานวจยทง ๓ ขอ ดงน ๑. เพอศกษาชมชนเขมแขง ๒. เพอศกษาปจจยทท าใหชมชนเขมแขง ๓. เพอเสนอแนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชน เพอสรางชมชนเขมแขง จงจ าเปนตองวเคราะหแนวทางการพฒนาชมชนเขมแขง เพอใหไดขอมลในการเสนอแนะแนวทางการสงเสรมการพฒนาชมชนเขมแขง โดยมงเนนการสนบสนนและพฒนาการ รวมถงการบรหารจดการ และจากการออกแบบการวจยครงน เปนการวจยเชงคณภาพ (Qualitative research) โดยการศกษาคนควา รวบรวมขอมลพนฐานจากเอกสาร ทฤษฎ แนวคด การทบทวนวรรณกรรมทเกยวกบแนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชนเขมแขงและการสมภาษณเชงลก (In - depth Interview) จากผทรงคณวฒ ซงเปนผทมประสบการณเกยวกบการพฒนาชมชนเกยวกบกระบวนการในการเปนชมชนเขมแขง เกยวกบปจจยทท าใหชมชนแขงแรง และขอมลดานกฎหมายการพฒนาชมชน ท าใหทราบถงปจจยสนบสนน รวมทงแนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชน จ านวน ๔ ทาน โดยมรายละเอยดและรายนามผทรงคณวฒ ดงตารางท ๔ - ๑

ล าดบ รายชอ ต าแหนง

๑. ดร.ขนฏฐา กาญจนรงษนนท อดตทปรกษาอธบดกรมการพฒนาชมชน

๒. นายบญธรรม เลศสขขเกษม รองปลดกระทรวงมหาดไทย

๓. นางสาวสราญภทร อนมตราชกจ ผชวยปลดกระทรวงพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย

๔. นายเจรญ แตงทรพย ประธานกลมออมทรพยเพอการผลตบานขาม

ตารางท ๔ – ๑ รายละเอยดและรายนามผทรงคณวฒ

โดยใชการวเคราะห SWOT Analysis เพอวเคราะหใหทราบจดแขง จดดอย โอกาสและสงทเปนปญหาอปสรรคในการด าเนนงานทงภายในและภายนอกและน าผลดงกลาวมาวางแผนพฒนาสรปแบบการพฒนาชมชนเขมแขงเสนอแนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชน เพอสรางชมชนเขมแขงไดอยางเหมาะสม ดงน ๑. การวเคราะหการด าเนนการดานการพฒนาชมชนเขมแขง ๒. แนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชน

๖๑

๓. รปแบบการพฒนาชมชนเสนอแนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชน เพอสรางชมชนเขมแขง

การวเคราะหการด าเนนการดานการพฒนาชมชนเขมแขง สถานการณและแนวโนมของการพฒนาชมชนเขมแขง นนขนอยกบปจจยหลายประการ อาท กระบวนการ นโยบาย ดานสงคม ดานเศรษฐกจ ดานวฒนธรรม ดานผน าชมชน ประเดนส าคญทควรจะมการพจารณา คอ การพฒนาการชมชนเขมแขงของประเทศไทย มแนวทางการการพฒนาทถกตองเหมาะสมตอสถานการณแลวหรอไม และจะสามารถพฒนาใหชมชน เขมแขง เตบโต มความมนคง มงคง และยงยนไดอยางไร ซงทผานมาถงแมประเทศไทยจะมการก าหนดนโนบาย กระบวนการ การด าเนนการตาง ๆ การบรหารจดการของภาครฐและการบรณาการเพอการขบเคลอนแผนยทธศาสตร ดงนนหากประเทศไทยจะสรางชมชนเขมแขง และประชาสงคมใหเขมแขงได ตองอาศยองคประกอบตาง ๆ ดงน ๑. โครงสรางพนฐานสาธารณะและชองทางการสอสาร โครงสรางพนฐานสาธารณะ (Civic Infrastructure) และชองทางการสอสาร คอ เงอนไขแรก ทจะท าใหสมาชกในชมชน และในประชาสงคม ไดมโอกาสพบปะ เพอพดคยถงปญหารวมกน หรอเพอการสรางความสมพนธตอกน ไมวาจะเปนการพดคยทเปนทางการ เชน เวทการประชมสภาต าบล เวทการประชมเชงวชาการเฉพาะเรอง หรอเปนการพดคยทไมเปนทางการ เชน การสนทนาในรานกาแฟ (สภากาแฟ) ในรานหนงสอ ใตถนบาน วงสมต า เราเรยกพนททกอใหเกดการพบปะพดคยกนนวา"พนทสาธารณะ (Public Space)" ซงสวนใหญโครงสรางพนฐานสาธารณะ หรอพนทสาธารณะ มกจะอยในรปแบบทไมเปนทางการ เชน งานเทศกาล งานบญในศาลาวด โบสถหรอมสยด งานแขงขนฟตบอลระหวางหมบาน สงเหลานมใชเปนเพยงเหตการณทางสงคมเทานน หากแตเปนชองทางการเชอมโยงคนเขากบชมชนทอาศยอย การพบปะจะกอใหเกดการพดคยกนหลายๆ เรอง ตงแตเรองราวในชวตประจ าวน ดนฟาอากาศ การท ามาหากน ปญหาทางเศรษฐกจและ สงคมทมรวมกน การเลอกตงระดบทองถนเชน การเลอกตงผใหญบาน ก านน องคการบรหารสวนต าบล ไปจนถงการเลอกตงระดบชาต อยางเชน การเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎร หรอสมาชกวฒสภา ๒. กระบวนการส าคญของชมชน องคประกอบน เนนไปทกระบวนการมสวนรวมของคนในชมชน และประชาสงคม ในประเดนสาธารณะ ทจะมผลตอชวตของคนในชมชน และประชาสงคม กระบวนการมสวนรวมน อาจจ าแนกออกเปนขนตอนตางๆ ตงแตการรวมคด รวมท า รวมตดสนใจ รวมรบประโยชน และรวมตดตามตรวจสอบ โดยทงหมดของทกขนตอน ตองน าไปสเรองของการเรยนรของชมชน และประชาสงคม และหากถามวา การเรยนรดงกลาว ท าไมจงจ าเปน อาจตอบไดวา เพราะคนแตละคนในชมชน และในประชาสงคม มประสบการณทแตกตางกน จงท าใหมมมมองตางกน เชน เมอจะมการตดถนนใหมผานหมบาน เพอท าใหเราถงเมองไดอยางรวดเรว แตการตดถนนนน จะตองผานบานเพอน และบานญาตๆ ของเรา เรองแบบนมผลกระทบ ทงในแงบวกและลบ มทงผไดรบผลประโยชน และเสยผลประโยชน ในฐานะ “ชมชน" หรอ "ประชาสงคม"จ าเปนตองเรยนรเรองราวทงหมด ซงจะท าไดโดยการพดคย และเรยนรรวมกบคนอนๆ ทเปนสมาชกในชมชนเทานน

๖๒

๓. ภาวการณน าและผน าชมชน ในชมชน และประชาสงคม ทเขมแขง ซงมกมวงสนทนาอยางไมเปนทางการอยทวไปตามสถานทตาง ๆ นน หากเราสงเกตใหด กจะพบ “ภาวะการน า" การสนทนาในเรองตาง ๆ อยางมชวตชวา โดยภาวะการน าดงกลาว เปนความสามารถทไมไดผกขาดอยทผใดผหนง หากมผน าผกขาดในการน าเรองของสวนรวม ชวตในชมชน และในประชาสงคมนน กจะขาดชวตชวา และสสน และขาดการรเรมสรางสรรคสงใหม ๆ ผน าในความหมายน จงมไดมไว เพอท าหนาทตดสนความผด หรอเปนผตอตานการมสวนรวมของคนในชมชน แตจะเปนผทคอยแนะน า หรอคอยกระตนใหเกดการมสวนรวมอยางกวางขวาง เพอสรางจตส านกของการเปนเจาของชมชนของสมาชกอยางเตมท ๔. ตระหนกวาตวเองคอผแกปญหา ส าหรบชมชน และประชาสงคม ทเขมแขง คนในชมชนจะตระหนก หรอมความคดวา อ านาจทแทจรงนน ไมไดขนอยกบการบญญตทางกฎหมาย และไมไดอยทหนวยงาน องคกร หรอสถาบนของรฐเทานน แตสามารถสรางสรรคขนไดจากตนเอง และจากความรวมมอกบผอน การมองวา อ านาจเปนสงทมอยในตวทกๆ คนน มกจะน าไปสความเชอมนทวา "ประชาชนในทองถนเทานน ทสามารถแกปญหาของทองถนได" ความเชอมนน สะทอนถงความรบผดชอบของตนตอปญหาของชมชน สงคม และถอวา ตนเปนเจาของชมชน และสงคมนน ๕. ความสมพนธระหวางคนกบสถาบน ในชมชน และประชาสงคม ทเขมแขงนน ความสมพนธของคนอาจอยในรปขององคกร หรอเครอขาย ทงทเปนทางการ และไมเปนทางการ มกเปนความสมพนธตอกนในแนวนอน ลกษณะความสมพนธดงกลาว กอใหเกดความซอสตย และไววางใจกน ซงจะกอใหเกดพลงขนาดใหญในการเปลยนแปลง และแกไขปญหาของสงคมได ในขณะทสถาบน และองคกรตางๆ ในชมชน และประชาสงคม เชน สถาบนการศกษา สถาบนศาสนา กลมธรกจ กรวมเขาเปนสวนหนงของชวตในชมชน ๖. ส านกของความเปนชมชนและวฒนธรรมของการเอออาทร ในอดต ทคนในชมชน และประชาสงคม ตองเปนผรบผดชอบตอชวตของตนเองนน กจกรรมสาธารณะเกอบทกประเภท จะส าเรจได กเพราะทกคนในชมชน ไดมสวนรวมลงมอท า การไดท างานรวมกนนน ไดสรางวฒนธรรมของการเอออาทร และวฒนธรรมของการแบงปน ใหเกดขนในชมชน ซงเปนสายสมพนธทส าคญทท าใหทกคน “อยรวม" และ "อยรอด" ได

แนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชน

๑. จดแขงของแนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชน 1.๑ ประเทศไทยมแผนหลกในการพฒนาประเทศอยางชดเจนและเปนรปธรรม ไดแก กรอบยทธศาสตร ๒๐ ป (พ.ศ.๒๕๖๐ - ๒๕๗๙) โดยมแผนกรอบยทธศาสตรทส าคญทงหมด ๖ ดาน ดงน คอ ๑.ดานความมนคง ๒.การสรางความสามารถในการแขงขน ๓.การพฒนาและเสรมสรางศกยภาพคน ๔.การสรางโอกาสความเสมอภาคและเทาเทยมกนทางสงคม ๕.การสรางการเตบโตบนคณภาพชวตทเปนมตรตอสงแวดลอม ๖.การปรบสมดลและพฒนาระบบการบรหารจดการภาครฐ ซงกรอบทง ๖ ดานเปนแผนหลกของการพฒนาประเทศและเปาหมายการพฒนาทยงยนรวมทงการปรบโครงสรางประเทศไทยสประเทศไทย ๔.๐ ตลอดจนประเดนการปฏรปประเทศโดยมแผนพฒนา

๖๓

เศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท ๑๒ (พ.ศ.๒๕๖๐ - ๒๕๖๔) เปนจดเปลยนทส าคญในการเชอมตอกบยทธศาสตรชาต ๒๐ ป ในลกษณะการแปลงยทธศาสตรระยะยาวสการปฏบตโดยในแตละยทธศาสตรของแผนพฒนาฉบบท ๑๒ ไดก าหนดประเดนการพฒนาพรอมทงแผนงานโครงการส าคญทตองด าเนนการใหเหนผลเปนรปประธรรมในชวง ๕ ปแรกของการขบเคลอนยทธศาสตรชาตเพอเตรยมความพรอมคนสงคมและระบบเศรษฐกจของประเทศใหสามารถปรบตวรองรบผลกระทบจากการเปลยนแปลงไดอยางเหมาะสมขณะเดยวกนยงไดก าหนดแนวคดและกลไกการขบเคลอนและตดตามประเมนผลทชดเจนเพอก ากบใหการพฒนาเปนไปอยางมทศทางและเกดประสทธภาพน าไปสการพฒนาเพอประโยชนสขทยงยนของสงคมไทย 1.๒ ประเทศไทยมองคกรทเปนผน าดานชมชนเขมแขงในการก าหนดแนวทางหรอทศทางโดยไดรบนโยบายแหงรฐนนคอกระทรวงมหาดไทย สงผลใหการด าเนนการนโยบายชมชนเขมแขง ของประเทศมการสอดรบกบแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตอยางสมบรณและมการบรณาการการพฒนาประเทศกบทกภาคสวนเพอพฒนาประเทศใหเขาสไทยแลนด ๔.๐ (Thailand 4.0) ทงระบบโดยมหลกฐานในการจดด าเนนการโดยใชหลกยทธศาสตรกระทรวงมหาดไทย (พ.ศ.๒๕๖๐ - ๒๕๖๔) มรายละเอยดยทธศาสตร ดงน ยทธศาสตรท ๑ การเสรมสรางสงคมเขมแขงและพฒนาเศรษฐกจฐานราก โดยมเปาประสงค ๑.๑ หมบาน/ชมชนมความเขมแขง ประชาชนพงตนเองได เศรษฐกจฐานรากไดรบการพฒนา ๑.๒ ผดอยโอกาสไดรบโอกาสเขาถงบรการทางสงคมเพมขน ยทธศาสตรท ๒ การเพมศกยภาพการพฒนาสภาพแวดลอมสอนาคต โดยมเปาประสงค ๒.๑ ทรพยากรธรรมชาตไดรบการจดการอยางเหมาะสมสงแวดลอมมคณภาพ ๒.๒ ประชาชนมศกยภาพรบมอภยพบต สงผลใหความสญเสยในชวตและทรพยสนลดลง ยทธศาสตรท ๓ การเสรมสรางความสงบเรยบรอยและความมนคงภายใน โดยมเปาประสงค ๓.๑ ประชาชนในชาตมความหวงแหน ธารงรกษาไวซงสถาบนหลกของชาต และเกดความสมานฉนทขนในสงคม ๓.๒ สงคมมความสงบเรยบรอย มนคง และ มความพรอมรบมอภยคกคามในรปแบบ ตาง ๆ ทงจากภายในและภายนอกประเทศ ๓.๓ ระบบขอมลมความถกตอง เชอถอได และถกนาไปใชในการพฒนาประเทศ ยทธศาสตรท ๔ การวางรากฐานการพฒนาองคกรอยางสมดล โดยมเปาประสงค คอ องคกรมการบรหารจดการทด และองคกรปกครองสวนทองถนมความเขมแขง ยทธศาสตรท ๕ การพฒนาภมภาค เมอง และพนทเศรษฐกจ โดยมเปาประสงค ๕.๑ พนทภมภาคมขดความสามารถในการแขงขน เมองมการพฒนาอยางเปนมาตรฐานสระดบสากล ๕.๒ พนทเศรษฐกจเฉพาะเปาหมายมขดความสามารถในการแขงขนสอดคลองกบศกยภาพของพนท ๕.๓ องคกรมแผนงาน/โครงการทตอบสนองความตองการของประชาชน 1.๓ มการน าแผนยทธศาสตรไปสการปฏบต ทมทศทางและเปาหมายชดเจน ถอวาเปนแผนการพฒนาการบรณาการ ทมการวางแนวทางในการขบเคลอนแผนยทธศาสตร เพอก าหนดทศทางการด าเนนการของประเทศไทยเพอใหผทมสวนเกยวของ มทศทางในการด าเนนการใหถกตองและเหมาะสมกบสถานการณ

๖๔

1.4 มแผนพฒนาการตดตามประเมนผล การพฒนาระบบเทคโนโลยสารสนเทศ จนถง การทบทวนและปรบปรงแผนยทธศาสตรและแผนปฏบตราชการประจ าป ซงเปนการพฒนาระบบตดตามประเมนผลการด าเนนงานตามแผนยทธศาสตร เพอตดตามประเมนผลการด าเนนงานตามแผนยทธศาสตรและแผนปฏบตราชการประจ าป ทงในระดบเปาประสงค ไดรบทราบผลการด าเนนงาน รวมทงปญหาและอปสรรคตาง ๆ เพอจะไดด าเนนการใหสอดคลองกบสถานการณทเปลยนแปลงไป 1.๕ เวทประชาคม เปนการพบปะของผคนทม ความหลากหลายดานขอมล ประสบการณ และความคด มารวมกนแลกเปลยนขอมล ประสบการณ ความคด เพอก าหนดวสยทศน วเคราะหสถานการณปญหา วางแผนงาน ด าเนนงานและตดตามประเมนการท างานรวมกน โดยใชความแตกตางหลากหลายของแตละคน เปนจดแขงในการทวคณความส าเรจ 1.๖ การมหนวยงานเขามาสงเสรมความเขมแขงใหกบชมชน ตลอดจนภาคสงคมในเรองสงเสรมความสขในการท างาน โดยความรวมมอและการลงนามบนทกขอตกลงความรวมมอของทง ๔ หนวยงาน คอ กรมการพฒนาชมชน กรมสงเสรมการปกครองทองถน พอช. และ สสส. 1.๗ มกฎหมายเกยวกบภาคประชาชนทใหความส าคญในการด าเนนการดานการพฒนาชมชนเขมแขง 1.๘ วฒนธรรมความเปนพนอง การนบญาต 1.๙ ประเทศไทยเปนประเทศทมความเออเฟอ มความสามคค เหนอกเหนใจซงกนและกน ท าใหสามารถรวมกลมในการด าเนนการพฒนาดานชมชนเขมแขง และสามารถก าหนดแนวทางในการท างานไปในทศทางเดยวกน

๒. จดออนของแนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชน 2.๑ การน านโยบายไปปฏบต (Policy Implementation) รฐบาลใหความสนใจถงขนทน าประเดนเขาสวาระทางนโยบาย (agenda - setting) หรอกระทงมการตดสนใจทางนโยบาย (policy decision - making) ออกมาเปนรปธรรม เชน กฎหมาย นโยบายสาธารณะ บรการสาธารณะ เปนตน แตจะพบไดวาสงเหลานจ านวนมากยงคงเปนเพยงรปธรรมหรอเปนเพยงตวหนงสอในกระดาษ การน าไปปฏบตหรอปรบใชจรงยงคงเปนปญหาส าคญทสงผลใหการจดบรการสาธารณะหรอด าเนนนโยบายไมเกดประสทธภาพและประสทธผลทดหรอตามทคาดหวงไว 2.๒ ถงแมจะมการจดเวทประชาคม หรอเวทไทยนยม ยงยน เปนเวทแบบเปนทางการมโจทยชดเจน มกรอบความคดชดเจนแคไหนอยางไรกตาม เวทเหลานกจะไดแคค าตอบจากชาวบาน แตไมไดค าตอบส าหรบชาวบาน หรอค าตอบของสงทตองการอยางแทจรง 2.๓ รฐเชอวาชาวบานและชมชนท าไมได ชาวบานและชมชนตองพงพาแตรฐคอยใหรฐชวยเหลอทกขนตอน 2.๔ การไมใชศกยภาพในพนท ปลกพลงของชมชนทสามารถด าเนนการโครงการ/กจกรรมรวมกน 2.๕ โครงสรางของประชากรในชมชนทเปนคนหนมสาว/ชวงวยท างาน ออกไปท างานนอกพนท ท าใหกจกรรมของชมชนเขมแขงขาดพลงในการขบเคลอน 2.๖ การขบเคลอนโครงการ/กจกรรมไมมความตอเนอง ขนอยกบนโยบายรฐบาล งบประมาณ ฐานเสยง การตรวจสอบ และผน าชมชน

๖๕

2.๗ ผมอ านาจยงตดระบบเจาขนมลนาย นโยบายพฒนาสวนใหญถกก าหนดมาจากผมอ านาจโดยไมค านงถงผลส าเรจ มการเออเฟอประโยชนใหพวกพอง เรมเขาสสงคมผสงอาย คนชรา และเดกถกทอดทงจากการอพยพแรงงาน

๓. โอกาสของแนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชน 3.๑ กรมการพฒนาชมชนจดท าแผนชมชนในเรอง (Cercap) เปนโครงสรางพนฐาน ทเออใหเกดความเขมแขงของชมชน เพราะประชาชนและชมชนมองปญหาของตน อะไรทสามารถแกไขได อะไรทอยากใหคนอนหรอหนวยงานเขามาชวย เพราะนนคอการมองจากภายในของชมชนเอง 3.๒ เรองการสงเสรมเกยวกบชมชนเขมแขงของประเทศท ามานาน ชมชนจงมความร มากขน สามารถวเคราะหปญหาไดดขน หากเปดโอกาสใหเขาไดคดและแกไขปญหาของเขาชมชนกจะเขมแขงได และอยาเอาความคดของคนอนมาครอบง าชมชน เพราะจะท าใหชมชมกลบไปปฏบตในรปแบบเดมนนกคอรอใหคนอนยนมอมาชวยเหลอ รอใหหนวยงานภาครฐเขามาชวยเหลอ 3.๓ สามารถก าหนดเปาหมายของการพฒนาประเทศได คอ การกระจายอ านาจ การปกครองสวนภมภาค พนฐานส าคญคอความเขมแขงของชมชน เพราะหากชมชนเขมแขง ชมชนกสามารถรคด รท า รแกไขดวยพลงของชมชนเอง ถาทกชมชนเขมแขง การกระจายอ านาจไปสองคกรปกครองสวนทองถนมากขน ชมชนกจะยงสามารถดแลปญหาของตนเอง การท างานของรฐเองทสวนราชการด าเนนการในพนท (Area Base) เชน ปญหายาเสพตด ปากทองกจะประสบความส าเรจได 3.๔ หนวยงานราชการ และหนวยงานทสงเสรมและสนบสนนเกยวกบการด าเนนการดานการพฒนาชมชนเขมแขงมโอกาสศกษาปญหาความตองการทแทจรงของชมชน การมฐานขอมลทชดเจนถกตอง มกลไกและทนทางภาคสงคมสนบสนน ภาครฐและเอกชนเปนพเลยงในการสงเสรมและสนบสนนโดยเรมจากการท าแผนพฒนารายบคคลรายครวเรอน 3.๕ ไดแนวทางการพฒนาจากความพรอมและความตองการของชมชนตามศกยภาพของชมชนอยางแทจรง โดยใชขอมลเชงวชาการจากการศกษาวจยประกอบการจดสรรเงนทนลงสชมชนอนตอไป

๔. อปสรรคของแนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชน 4.๑ รฐ และเจาหนาทของรฐ ไมมความรเรองชมชนเขมแขง กรมการพฒนาชมชนเองกหลงลมบทบาทหนาทของตน มวแตไปท านโยบายของรฐบาล แตนโยบายของชาวบานเราไมท า 4.๒ กรมการปกครอง มอ านาจหนาทตามกฎหมาย ในการพฒนาคณะกรรมการหมบาน (กม.) ใหรจกบทบาทของตนใหเขาพฒนาชมชนของตน แตกรมการปกครองกไมท า มวไปท าตามนโยบายรฐบาล พฒนาชมชนเองเรากไมไดท า เพราะรฐบาลมอบนโยบายมาใหเราท าจนไมมเวลาท า เชน แผนชมชน เวทประชาคม เปนตน 4.๓ บทบาทของรฐในการเสรมสรางความเขมแขงชมชน ซ าซอนกน และไมไดท าแบงภารกจทชดเจน แตท าตามนโยบายของรฐบาลทมอบใหท า 4.๔ หนวยงานของรฐ มงทจะสนองตอบนโยบายรฐบาล จนลมภารกจของตนเอง

๖๖

4.๕ ความซ าซอนของภารกจแตละหนวยงาน ท าใหเวลาปฏบตงานในพนทขาดความชดเจน 4.๖ ภาครฐ ขาดความเขาใจในหลกวชาการเสรมสรางความเขมแขงชมชน แตมงทจะใหชมชนรอรบความชวยเหลอจากภาครฐ 4.๗ การ Empowerment ทมอบใหชมชนไมไดเตมศกยภาพ เราตองใหชมชนคดเอง แกปญหาเอง ซงปจจบนยงใชกลไกของรฐในการ Empowerment

4.๘ โครงสรางประชากรในชมชนเปลยนไป ขาดคนวยท างาน ท าใหการสงตอการบรหารจดการชมชนขาดชวง ซงตองด าเนนการอยางตอเนอง และสงตอรนตอรน 4.๙ โครงสรางสงคม ตามววฒนาการของสงคม ปจจบนเทคโนโลยการสอสารเรวขน สะดวกขน การใชชวตคนเรากเปลยน รปแบบการปฏบต ความรวมมอของชมชนกเปลยนไป เปนสาเหตหลกทขดขวางการเสรมสรางความเขมแขงของชมชน 4.๑๐ นโยบายขาดความตอเนอง เปนระบบ Top Down 4.๑๑ Mindset ของผน า และผรบผดชอบในการท างานดานพฒนา 4.๑๒ เกดจากกระบวนการท างานทยดโยงกบการสงการ และระบบงานไมเออตอการขบเคลอนงาน 4.๑๓ กฎหมาย ระเบยบ ทบางครงเปนอปสรรคท าใหผท างานตองเพมความระมดระวง จนท าใหไมกลาทจะปรบระบบงานใหดขน 4.๑๔ ขาดการศกษาและวจยขอมลกอน – หลงการด าเนนโครงการ 4.๑๕ มการเออประโยชนใหพวกพอง 4.๑๖ ขาดการเตรยมความพรอมของชมชนกอนการจดสรรงบประมาณ 4.๑๗ ขาดการบรณาการท างาน ความรวมมอระหวางหนวยงานราชการ 4.๑๘ การประสานงาน ความรวมมอระหวางหนวยงานราชการ 4.๑๙ นโยบายการพฒนาของกระทรวงตางๆ ไมสอดคลองกน 4.๒๐ ศกยภาพของชมชนและความพรอมของชมชน บรบททแตกตางกน 4.๒๑ ขาดกระบวนการในการตรวจสอบ ควรใหชมชนรวมตรวจสอบ

๖๗

ตารางท ๔ – ๒ แสดงตารางสรปการวเคราะห SWOT Analysis สภาพทวไปในการพฒนาชมชนเขมแขง

จดแขง : S - Strengths

ประเทศไทยมแผนนโยบายแหงรฐทมท ศท า งแน นอน โ ดยม หน ว ย ง านภาคร ฐ ภาคเอกชน เปนผก าหนดแผน ยทธศาสตร นโยบาย และ ทศทางการพฒนาเสรมสรางความเขมแขงของชมชนเขมแขงไปยงแนวทางทถกตอง เพอสนบสนนการด าเนนงานดานการพฒนาชมชนเขมแขง

จดออน : W - Weanesses

สวนงานนนมการวางแผนอยางเปนระบบ แตลมมองไปถงการน านโยบายไปปฏบต อยางเปนรปธรรม กระบวนการขนตอน การตดตามประเมนผล การวดผลไมมความชดเจน ท าใหเปนจดดอยทส าคญในการบรหารเชงวชาการ

โอกาส : O - Opportunities

การด าเนนงานดานการพฒนาชมชนเขมแขง ไดรบการสนบสนนจากนโยบายแหงรฐท าใหแนวทางการพฒนาจากความพรอมและความตองการเกยวกบการด าเนนงานดานการพฒนาชมชนเขมแขง สามารถขบเคลอนไดตอเนอง

อปสรรค : T - Threats

รฐ และเจาหนาทของรฐ ทมหนาทส ง เ สร มและสนบสนนงาน เก ย วกบการด าเนนงานดานการพฒนาชมชนเขมแขง มภารกจงานเพอสนบสนนนโยบายของรฐบาลมากเกนความจ าเปน

รปแบบการพฒนาชมชนเสนอแนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชน เพอสรางชมชนเขมแขง

จากการวเคราะหสามารถน าไปสการก าหนดนโยบายการพฒนาชมชนเขมแขง การพฒนาการ รวมถงการบรหารจดการดานการพฒนาชมชนเขมแขง ไดดงน ๑. การก าหนดนโยบายการพฒนา ยทธศาสตร กระบวนการในการเปนชมชนเขมแขง ควรตองใชฐานของชมชนแตละชมชนเปนหลก เชน ฐานองคความร (ภมปญญาทองถน) ฐานวฒนธรรมของชมชน (วถชวต) ฐานทรพยากร ทองถนและฐานอาชพของชมชน ๒. สงเสรมใหทกกระบวนขนตอนการด าเนนการตองใหคนทกภาคสวนในชมชนมสวนรวมในการก าหนดในทกขนตอน ๓. การด าเนนการดานการพฒนาชมชนเขมแขง ควรพฒนาชมชนแบบเนนคณภาพมากกวาปรมาณการจดสรรงบประมาณในการพฒนา ควรมการเนนไปทชมชนทมศกยภาพจรงๆ และมการประเมนและวดผลส าเรจของโครงการ สานงานโครงการใหมอยางตอเนอง แลวคอยขยายโครงการไปยงชมชนใกลเคยงทมศกยภาพมความพรอมใกลเคยงกน สวนราชการ สถาบนการศกษา

๖๘

ภาคเอกชน ควรมการบรณาการการท างานในการสงเสรมและสนบสนนในการด าเนนการดานการพฒนาชมชนเขมแขงรวมกน ๔. ควรผลกดนการด าเนนการดานการพฒนาชมชนเขมแขงสการเปนนโยบายสาธารณะ เปนวาระแหงชาต มแบบแผนในการสนบสนนการด าเนนงาน อยางเปนรปธรรม มตวบทกฎหมายรองรบชดเจน มปจจยดานบวก สนบสนนใหชมชน สามารถด าเนนการไดอยางเตมพลง และแกไขปญหาไดอยางแทจรง ๕. กระบวนการเรยนรเรองแผนชมชน ควบคกบการพฒนาศกยภาพของชมชน รวมถงผน าชมชน และประชาชน ชวยกนขบเคลอน เพอจดมงหมายใหชมชนมความเขมแขง ๖. รปแบบการเสรมสรางความเขมแขงของชมชน ม ๒ รปแบบ คอ รปแบบท ๑ แบบรฐจดการ รฐไปบอกวาชาวบานจะตองท าอยางน อะไรทนอกจากน รฐจะไปท า กรณนเรยกแบบรฐจดการ รปแบบท ๒ แบบทชมชนบรหารจดการตนเอง รฐอยาเขามายงกบเขา ยกเวนชมชนตองการใหเขามาชวยเหลอรฐคอยเขามา ในรปแบบท ๒ ทผานมา ภายหลงแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท ๙ ตอนนนชมชนเรมขบเคลอนกนเยอะ กรมการพฒนาชมชนเองเรากอยากเหนแบบท ๒ แบบทชาวบานคดและแกไขบรหารจดการชมชนของตนเอง และเมอเกนความสามารถของชมชน รฐกเขาไปชวยในสวนทเกนก าลงของเขา โดยเราไมเคยเอากรอบไปวางใหเขาเลย แตทผานมา กจะมคนทมอ านาจเขาไปจดการแทนชมชน ท าใหชมชนยงไมเขมแขง รฐ มองชมชนเปนกจกรรม ไมไดมองภาพรวม เราตองใหโอกาสทองถนจดการตนเอง ซงมอยค าหนง “ใหเขามอสระภายใตขอบเขตทเราก าหนด” ไมใชก าหนดทกเรอง เชน ในเรองสงแวดลอมชมชนตองไปจดการเอง แตในเรองความมนคง รฐตองเปนผก ากบและดแล เชนนเปนตน ตกลงกนกอนวา ชมชนจะมอสระทจะตองท าอะไรไดบาง วางกรอบตงแตตน ระหวางชมชนกบรฐ การเสรมสรางความเขมแขงของชมชน นอกจากรฐตองวางระบบโครงสรางพนฐานใหกบชมชนแลว รฐตองเปดโลกทศนใหกบชมชน ใหชมชนเหน สอนวธคด รวมกลม เรมตนจากปญหาเปดโอกาสใหเขาคยกนวาปญหามทางแก และเขาตองเปนผเลอกแนวทางแกไขปญหาดวยตวเขาเอง ทางเลอกท ๑ ตนทนเทาไหร ศกยภาพชมชนมไหม ทางเลอกท ๒ ตนทนเทาไหร ศกยภาพชมชนมไหม ชมชนตองเปนผเลอกเอง บนฐานการคดรวมกนของคนในชมชน ๗. รปแบบทควรจะเปนในการเสรมสรางความเขมแขงของชมชน คอนขางดแลว แตทควรปรบ คอ โครงสรางสงคมสลบซบซอน โครงสรางอายของคนในชมชนเปลยนแปลงไป สงทจะตองพฒนา คอ กลไกและรปแบบ ตวอยางทชมชนจะน าไปใชกจกรรมในชมชนซงลอกเลยนแบบกนไมได แตขนอยกบบรบทของชมชน เชน บางชมชนท าเรองขยะ การออม เกษตรสมยใหม ทองเทยว เปนตน ดงนน รปแบบการเสรมสรางความเขมแขงของชมชน คอ ๑) ทศทางตองชดเจน และ ๒) รปแบบตองมความยดหยนสอดคลองกบศกยภาพของชมชน ๘. รฐบาลปจจบน มแนวนโยบายทจะเสรมสรางความเขมแขงของชมชนทเปนรปธรรมชดเจน โดยเฉพาะนโยบาย ไทยนยมยงยน มวตถประสงคทจะใหชมชนมเวทของตนเองทจะคด และหาแนวทางรวมกนในการแกไขปญหาของชมชน ทงประเภทท าเอง ท ารวมกบรฐหรอองคกรปกครอง

๖๙

สวนทองถน และหากเกนความสามารถ กเสนอของบประมาณจากภาครฐ ดงนน ชมชนควรใชโอกาสนทจะรวมมอรวมใจกน ในการพฒนาชมชนของตนใหเขมแขง ภายใตนโยบาย ไทยนยมยงยน ๙. นอมน าหลกการทรงงาน ๒๓ ขอ ของ ร.๙ มาปฏบต ๑๐. ปรบ Model การพฒนาของประเทศตาง ๆ เชน จน มาใชกบบรบทของไทย ๑๑. ถอดบทเรยนทดในไทยมาตอยอดขยายผลชมชนอน ๆ ๑๒. ชมชน สงคมเขมแขง สามารถน าพลงศรทธาและสามคค รวมถงวฒนธรรมความเปนพนองของไทย ใหเกดการพฒนาไดเปนอยางด ๑๓. ปจจยทท าใหชมชนเขมแขง ๙ ก ประกอบดวย (แนวคดของทานไมตร อนทสต อดตปลดกระทรวงพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย) ๑๓.๑ แกนน าตองสรางแกนน าทสามารถน าชมชนได ๑๓.๒ ก าหนดเปาหมายของชมชนชมชนตองก าหนดเปาหมายรวมกนเพอใหมทศทางทชดเจน ๑๓.๓ กฎ กตกาของชมชนชมชนตองมกฎ กตกาทใชรวมกน เพอเปนกรอบการท างานรวมกน ๑๓.๔ กระบวนการมสวนรวมกระบวนการมสวนรวมมความส าคญทจะท าใหชมชนตดสนใจรวมกน ๑๓.๕ กองทนชมชนตองมกองทนทสนบสนนกจกรรมของชมชนและชวยเหลอกนในชมชน ๑๓.๖ กลมชมชนตองมกลมทจะขบเคลอนกจกรรมตาง ๆ ของชมชน เชน กลมอาชพ กลมแมบาน เปนตน ๑๓.๗. กจกรรมชมชนตองมกจกรรมการท างานรวมกนของชมชน ตามความถนดของคนในชมชน ๑๓.๘ การปกครอง และทองถนสนบสนนชมชนจะเขมแขงตองไดรบการสนบสนนจากทงก านน ผใหญบาน และองคกรปกครองทองถน ๑๓.๙ กลยาณมตรชมชนจะเขมแขงตองมหนวยงานทงภาครฐ และเอกชนสนบสนน ทงงบประมาณ องคความร และกจกรรมของชมชน

๑๔. ควรก าหนดนโยบาย โดยค านงถงการพฒนาประเทศอยางยงยนภายใตหลกการ “เขาใจ เขาถง พฒนา” และใชการพฒนาแบบ “ระเบดจากขางใน” โดยพฒนาจากศกยภาพ ปญหา ความตองการบรบทของชมชนบนพนฐานของความเปนจรง สามารถตรวจสอบและวดผลได

บทท ๕ สรปและขอเสนอแนะ

จากการศกษาวจยเรอง “แนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชนเขมแขง” ซงมวตถประสงคในการวจย ดงน

๑. เพอศกษาชมชนเขมแขง ๒. เพอศกษาปจจยทท าใหชมชนเขมแขง ๓. เพอเสนอแนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชน เพอสรางชมชนเขมแขง

ซงแนวทางหรอขอเสนอแนะดงกลาวจากการศกษาวจยในฉบบนสามารถเปนขอมลเพอการทางการสงเสรมการพฒนาชมชนเขมแขงไดอยางเหมาะสม โดยมงเนนการสนบสนนและพฒนาการ รวมถงการบรหารจดการพฒนาประเทศใหประเทศไทยมความมนคง มงคง ยงยน โดยผานการศกษาวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) จากการวเคราะหขอมล ๕ ดาน ดงน ดานกระบวนการ/นโยบาย ดานสงคม ดานเศรษฐกจ ดานวฒนธรรม และดานผน าชมชน ขอมลทง ๕ ดานดงกลาวผานการวเคราะหโดยหลกการวเคราะห SWOT (SWOT Analysis) ซงขอมลการวเคราะหดงกลาวไดจากการรวบรวมขอมลการศกษาผานเอกสาร ทฤษฎ แนวทางนโยบาย และการสมภาษณเชงลก (In - depth Interview) จากผทรงคณวฒ ซงเปนผทมประสบการณเกยวกบการพฒนาชมชนเกยวกบกระบวนการในการเปนชมชนเขมแขง เกยวกบปจจยทท าใหชมชนแขงแรง และขอมลดานกฎหมายการพฒนาชมชน ท าใหทราบถงปจจยสนบสนน รวมทงแนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชน จงสามารถสรปผลการศกษาวจยและขอเสนอแนะได ดงน

สรปผลการศกษาวจย

โดยการศกษานนเปนการศกษาจากเอกสารในดานตางๆ ตามทกลาวแลวขางตน โดยใชสถานการณ เปรยบเทยบ เพอวเคราะหจดแขง จดดอย โอกาสและสงทเปนปญหาหรออปสรรคเพอเปนแนวทางเสนอแนะใหกบ ภาครฐและ/หรอเอกชน เพอการพฒนาชมชนเขมแขง จากการศกษาวจยในฉบบนท าใหสามารถแบงหวขอในการศกษาหลกเพอใหไดมาซงรปแบบและแนวทาง ในการพฒนาชมชนเขมแขงของประเทศไดทงหมด ๕ ดานหลก ซงผวจยพบวาประเดนทง ๕ ดาน อาจสงผลตอปญหา อปสรรคของการพฒนาชมชน ดงน

๑. ดานกระบวนการ/นโยบาย การด าเนนงานทจะไดกระบวนการและนโยบายทด จะตองประกอบดวยขนตอน ดงน

1.๑ ภาครฐตองสรางกระบวนการมสวนรวมกบเกษตรกรและหนวยงานทเกยวของ เพอน านโยบายไปสการปฏบตอยางเปนรปธรรมในทกขนตอนของการก าหนดและการปฏบตงานดานการพฒนาชมชนเขมแขง

๗๑

1.๒ เจาหนาทและผทเกยวของในองคกรของภาครฐทมหนาทขบเคลอนการน านโยบายไปสการปฏบต ตองมความรความเขาใจเกยวกบแนวทางการด าเนนการของระบบบรหารจดการชมชน และทราบความตองการของคนในชมชนอยางแทจรง

๒. ดานสงคม การด าเนนงานจากสงคมทด จะตองประกอบดวยขนตอน ดงน 2.๑ สรางจตส านกรวมของคนในชมชนใหเพยงพอ สรางความรความเขาใจเกยวกบ

โครงการหรอกจกรรมใหชมชนตระหนกถงการพงพากนเองภายในชมชนโดยไมหวงพงพาหนวยงานภาครฐแตเพยงอยางเดยว

2.๒ พฒนาศกยภาพของชมชนโดยมหนวยงานภาครฐหรอภาคเอกชนทเขาไปสงเสรมการพฒนาดานชมชนเขมแขง เพอใหชมชนสามารถพงพาตนเองไดอยางยงยน

๓. ดานเศรษฐกจ การด าเนนงานจากเศรษฐกจทด จะตองประกอบดวยขนตอน ดงน 3.๑ ชมชนตองมการจดตงกองทนหรอกลม เพอระดมเงนทนส าหรบการสงเสรมและ

สนบสนนศกยภาพของสมาชกในชมชน 3.๒ สมาชกในชมชนสามารถปรบตวใหเขากบระบบกลไกการผลต การลดตนทนการ

ผลต ตลอดจนสามารถสรางมลคาเพมจากสนคาทมอยภายในชมชนได ๔. ดานวฒนธรรม การด าเนนงานจากวฒนธรรมทด จะตองประกอบดวยขนตอน ดงน

4.๑ ชมชนสามารถดงภมปญญาและความภมใจในชมชน เพอสรางความเชอมนตอสงคม ถงในศกยภาพของชมชนทม

4.๒ ความรเทาทนในวฒนธรรมของชมชน ทงวฒนธรรมของชมชนตนเอง และวฒนธรรมของชมชนอน

๕. ดานผน าชมชน การด าเนนงานจากผน าชมชนทด จะตองประกอบดวยขนตอน ดงน 5.1 ผน าชมชนตองมความเขมแขง มภาวะผน า มความเสยสละ เชอมนและศรทธาใน

กระบวนการประชาธปไตย เพอเปนแบบอยางใหกบสมาชกในชมชน 5.๒ ผน าชมชนตองมแนวคดในการพฒนา ตลอดจนสามารถหารปแบบการพฒนา

ชมชน เพอใหเกดการขบเคลอนและผลกดนใหชมชนเขมแขง อยางยงยน

ขอเสนอแนะ

จากการศกษาวจยในงานวจยฉบบน ทงจากการศกษาขอมลทฤษฎและแนวคดทเกยวของกบแนวทางการพฒนาชมชนเขมแขง เพอสรางชมชนเขมแขงในปจจบน เพอวตถประสงคของงานศกษาวจยในฉบบนและเพอรปแบบแนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชน ในการพฒนาประเทศเพอใหเขาสประเทศไทยทมความมนคง มงคง ยงยน โดยใชการศกษาวจยเชงเอกสาร (Documentary Research) และขอมลจากการสมภาษณผเชยวชาญ เพอเปนแนวทางในการปองกนและแกไขปญหาทเปนอปสรรคตอการสงเสรมการพฒนาประเทศ เพอเปนรปแบบในการขบเคลอนกลไกตางๆ ใหสามารถด าเนนการตามวตถประสงคใหเกดประสทธภาพสงสดจนสามารถบรรลเปาหมายของการพฒนาเขมแขงไดอยางแทจรงซงมขอมลหลก ๕ ดานเพอเปนขอมลในการวเคราะหคอดานกระบวนการ/นโยบาย, ดานสงคม, ดานเศรษฐกจ, ดานวฒนธรรม และดานผน าชมชน ซงผวจยไดเสนอขอเสนอแนะตามหลกการตงแตระดบนโยบาย จนถงระดบปฏบตการในมมมองของ

๗๒

ปญหาและอปสรรคเพอใหเกดความเขาใจในการน าไปใช ไปปฏบต เพอใหเกดประโยชนมากทสดของ แนวทางการพฒนาชมชนเขมแขง เพอน าไปสการพฒนาเปนรปแบบการพฒนาชมชนเขมแขงในการพฒนาประเทศ

ขอเสนอแนะทไดจากการวจยเรองแนวทางการพฒนาชมชนเขมแขง ทจะสามารถพฒนาไปสการก าหนดนโยบายพฒนาชมชน เพอสรางชมชนเขมแขง ควรจะตองด าเนนการพฒนา โดยมกรอบการน าเสนอ 4 ดาน ประกอบดวย ดานภารกจ (งาน) ระบบ คน และงบประมาณ ดงน

1. ดานภารกจ (งาน) 1.1 การก าหนดนโยบายการพฒนา ยทธศาสตร กระบวนการในการเปนชมชน

เขมแขง ควรตองใชฐานของชมชนแตละชมชนเปนหลก 1.๒ การด าเนนการดานการพฒนาชมชนเขมแขง ควรมการบรณาการการท างาน เนนคณภาพงานมากกวาปรมาณงาน เนนการพฒนาชมชนทมศกยภาพ และมการตดตามประเมนผลโครงการ 1.3 ผลกดนการด าเนนการดานการพฒนาชมชนเขมแขงสวาระแหงชาต โดยม แบบแผนการสนบสนนการด าเนนงานอยางเปนรปธรรม มกฎหมายรบรอง 2. ดานระบบ 2.1 ชมชนตองจดท าวสยทศน/เปาหมายของชมชนเอง โดยใชขอมล จปฐ. ขอมลกชช.2ค และขอมลอน ๆ เนนกระบวนการมสวนรวมของทกภาคสวนในชมชน และตองผลกดน แผนชมชนใหอยในยทธศาสตรอ าเภอ และจงหวด 2.2 กระบวนการเรยนร เรองแผนชมชน ควบคกบการพฒนาศกยภาพของชมชน รวมถงผน าชมชน และประชาชน ชวยกนขบเคลอน เพอจดมงหมายใหชมชนมความเขมแขง 2.3 สงเสรมใหทกกระบวนขนตอนการด าเนนการตองใหคนทกภาคสวนในชมชนมสวนรวมในการก าหนดในทกขนตอน 2.4 รปแบบการเสรมสรางความเขมแขงของชมชน โดยวธแบบรฐจดการ และวธแบบทชมชนบรหารจดการตนเอง โดยทรฐใหการสนบสนน 3. ดานคน 3.1 รปแบบการเสรมสรางความเขมแขงของชมชนทศทางตองชดเจน และรปแบบตองมความยดหยนสอดคลองกบศกยภาพของชมชน 3.2 นอมน าหลกเศรษฐกจพอเพยงมาปฏบต โดยปรบมาใชกบการพฒนาของประเทศ 3.3 การก าหนดนโยบาย โดยค านงถงการพฒนาประเทศอยางยงยนภายใตหลกการ “เขาใจ เขาถง พฒนา” 4. ดานงบประมาณ 4.1 รฐบาลควรจดงบสนบสนนพนท โดยใชงบยทธศาสตรจงหวด (Area Base) โดยชมชนตองเสนอแผนงาน/โครงการ/กจกรรมของตนเอง ใหอยในยทธศาสตรของอ าเภอ/จงหวด 4.2 รฐบาลควรมนโยบายทจะเสรมสรางความเขมแขงของชมชนทเปนรปธรรมชดเจน โดยเฉพาะนโยบาย ไทยนยมยงยน มวตถประสงคทจะใหชมชนมเวทของตนเองทจะคด และ

๗๓

หาแนวทางรวมกนในการแกไขปญหาของชมชน ทงประเภทท าเอง ท ารวมกบรฐหรอองคกรปกครองสวนทองถน และหากเกนความสามารถ กเสนอของบประมาณจากภาครฐ ดงนน ชมชนควรใชโอกาสนทจะรวมมอรวมใจกน ในการพฒนาชมชนของตนใหเขมแขง ภายใตนโยบาย ไทยนยมยงยน

ขอเสนอแนะส าหรบการท าวจยครงตอไป ๑. ควรศกษาปจจยท ท าใหชมชนเขมแขงอยางย งยน อนประกอบดวย การเรยนรรวมกน ทนทางสงคม ทนสงแวดลอม และทนงบประมาณจ าแนกตามรายภมภาค โดยท าการศกษาเชงปรมาณ เพอศกษาปจจยทสงผลท าใหชมชนเขมแขงเกดการพฒนาอยางมนคงยงยน และเชงคณภาพเพอใหไดขอมลเชงลก ๒. ควรศกษาเปรยบเทยบการมสวนรวมในการสรางชมชนเขมแขงจ าแนกตามรายภมภาค

74

บรรณานกรม

หนงสอ

วชราภรณ สรธนะสกล* ศรเนตร อารโสภณพเชฐ และอจฉรา ไชยปถมภ คณะครศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย รปแบบการเสรมสรางความเขมแขงของชมชนโดยวทยาลยชมชน http://cuir.car.chula.ac.th/handle/123456789/44401. 2557

ฐานขอมลอเลกทรอนกส

“แผนยทธศาสตรกรมการพฒนาชมชน 2560 - 2564”. (ออนไลน). เขาถงไดจาก : http: / / inspector.cdd.go. th/wp-content/uploads/ sites/109/2017/04/แผนยทธศาสตรกรมการพฒนาชมชน 2560-2564.pdf, 2560.

“คมอการด าเนนงานการพฒนาเศรษฐกจฐานรากและประชารฐ”. (ออนไลน). เขาถงไดจาก : http: / /www.cdd.go. th/wp-content/uploads/ sites/110/2017/05/ค ม อการด าเนนงาน.docx. 2560

“สรปสาระส าคญแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบทสบสอง พ.ศ. ๒๕๖๐ – ๒๕๖๔”. (ออนไลน ). เข าถ งไดจาก http: / /www.nesdb.go. th/download/plan12/สรปสาระส าคญแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท12.pdf. 2560

ภาคผนวก

๗๖

ผนวก ก หลกคดในการบรณาการ

ความเชอมโยงกรมการพฒนาชมชนกบการขบเคลอน เศรษฐกจฐานราก

กองทนตาง ๆ ในชมชน - กลมออมทรพยฯ - กองทนหมบาน - กองทนพฒนาบทบาทสตร

๗๗

ผนวก ข แบบสมภาษณเชงลกเพอสนบสนนการวจย

เรอง แนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชนเขมแขง ค าชแจง: แบบสมภาษณฉบบนเปนการสมภาษณในเชงลก เกยวกบรปแบบการด าเนนงานดานการพฒนาชมชนเขมแขงของไทย เพอพฒนาและสรางเศรษฐกจชมชนเขมแขงรวมถงปญหาและแนวทางการแกปญหา ชอผใหสมภาษณ..................................................................ต าแหนง...................................................... หนวย/สงกด.........................................................................วน/เดอน/ป................................................

ตอนท ๑ สภาพทวไป ๑.๑ ทานคดวาสถานการณเกยวกบการด าเนนการดานการพฒนาชมชนเขมแขงของไทยเปนอยางไร .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ๑.๒ ทานคดวาจดเดน/จดดอยเกยวกบการด าเนนดานการพฒนาชมชนเขมแขงของไทยเปนอยางไร ..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ๑.๓ เมอมองภาพรวมของประเทศไทยมศกยภาพในการด าเนนการดานการพฒนาชมชนเขมแขงของไทยเพอสรางชมชนเขมแขงไดหรอไม/อยางไร .....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

๗๘

ตอนท ๒ รปแบบการพฒนาชมชนเกยวกบแนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชนเพอสรางชมชนเขมแขง ทานคดวาประเทศไทยมรปแบบการพฒนาชมชนเขมแขงของไทยเพอสรางชมชนเขมแขงควรเปนอยางไร ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

ตอนท ๓ ปญหาและอปสรรคของการพฒนาชมชนเขมแขง ๓.๑ ทานคดวามปญหาหรออปสรรคทขดขวางการด าเนนการดานการพฒนาชมชนเขมแขงของไทยเพอสรางชมชนเขมแขงไดแกอะไรบาง .....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

ตอนท ๔ แนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชนเขมแขง ทานคดวาแนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชนเขมแขงเพอสรางชมชนเขมแขงควรเปนอยางไร .....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

ตอนท ๕ ขอเสนอแนะอน ๆ .....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

79

ประวตยอผวจย ชอ นายทวป บตรโพธ

วน เดอน ปเกด ๑๔ พฤศจกายน ๒๕๐๔

การศกษา นตศาสตรบณฑต มหาวทยาลยรามค าแหง ศลปศาสตรมหาบณฑต สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร (NIDA)

ประวตการท างานโดยยอ 1 ต.ค. 58 – ปจจบน รองอธบดกรมการพฒนาชมชน 6 ธ.ค. 57-30 ก.ย. 58 ผอ านวยการส านกสงเสรมภมปญญาทองถน และวสาหกจชมชน 25 ม.ค. 56-5 ธ.ค. 57 ผตรวจราชการกรม กรมการพฒนาชมชน 2 พ.ค. 54-24 ม.ค. 56 พฒนาการจงหวดศรสะเกษ (อ านวยการสง) 19 ส.ค. 52-1 พ.ค. 54 พฒนาการจงหวดศรสะเกษ (อ านวยการตน) 24 ต.ค.51-18 ส.ค. 52 พฒนาการจงหวดเพชรบรณ

ต าแหนงปจจบน รองอธบดกรมการพฒนาชมชน

สรปยอ

ลกษณะวชา สงคมจตวทยา

เรอง แนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชนเขมแขง ผวจย นายทวป บตรโพธ หลกสตร วปอ. รนท 60

ต าแหนง รองอธบดกรมการพฒนาชมชน

1. ความเปนมาและความส าคญของปญหา

1.1 ยทธศาสตรชาต 20 ป (พ.ศ. 2560-2579) ก าหนดเปาหมายของประเทศไปสความมนคง มงคง ยงยน รฐบาล โดยเนนฐานรากของประเทศแขงแรง การสรางชมชนเขมแขง เปน สวนหนงทชวยขบเคลอนประเทศใหน าไปสการพงพาตนเอง 1.2 กรมการพฒนาชมชน มหนาทโดยตรงในการขบเคลอนเศรษฐกจฐานรากใหสอดคลองตามยทธศาสตรชาต 20 ป และสรางการเปลยนแปลงใหชมชนบรหารจดการตนเองได และไดก าหนดวสยทศนวา “เศรษฐกจฐานรากมนคงและชมชนพงตนเองได ภายในป 2564”

2. วตถประสงคของการวจย

2.1 เพอศกษาชมชนเขมแขง 2.2 เพอศกษาปจจยทท าใหชมชนแขงแรง 2.3 เพอเสนอแนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชน เพอสรางชมชนเขมแขง

3. ขอบเขตของการวจย

ศกษารวบรวมขอมลรายละเอยดเกยวกบแนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชนเขมแขง โดยศกษากระบวนการในการเปนชมชนเขมแขง และศกษาปจจยทท าใหชมชนแขงแรง เพอใหไดรปแบบการพฒนาชมชนเสนอแนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชน เพอสรางชมชนเขมแขง

2

4. วธด าเนนการวจย

การวจยครงน เปนการวจยเชงคณภาพ (Qualitative research) 4.1 ศกษาคนควา รวบรวมขอมลพนฐานจากเอกสาร ทฤษฎ แนวคด การทบทวน

วรรณกรรมทเกยวกบแนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชนเขมแขง 4.2 การสมภาษณเชงลก (In-depth Interview) จากผทรงคณวฒ 4 กลม ประกอบดวย

(1) ระดบผบรหาร ไดแก นายบญธรรม เลศสขขเกษม รองปลดกระทรวงมหาดไทย (2) สวนราชการ ไดแก นางสาวสราญภทร อนมตราชกจ ผชวยปลดกระทรวงพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย ผแทนกรมการปกครอง (3) ภาคประชาสงคม ไดแก ดร. ขนฏฐา กาญจนรงษนนท อดตทปรกษาอธบดกรมการพฒนาชมชน (4) ภาคประชาชน ไดแก นายเจรญ แตงทรพย ประธานกลมออมทรพยเพอการผลตบานขาม อ าเภอจตรส จงหวดชยภม และคณะ แบบ Focus Group

ทงหมด เปนผทมประสบการณเกยวกบการพฒนาชมชน ในประเดนเกยวกบการเปนชมชนเขมแขง ปจจยทท าใหชมชนแขงแรง ปจจยสนบสนน รวมทงแนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชน โดยใชการวเคราะห SWOT Analysis เพอวเคราะหจดแขง จดดอย โอกาส และปญหาอปสรรคในการด าเนนงานทงภายนอกและภายใน และน าผลดงกลาวมาวางแผนพฒนาสรปแบบการพฒนาชมชนเขมแขง

5. ผลการวจย

5.1 การวเคราะหการด าเนนการดานการพฒนาชมชนเขมแขง สถานการณและแนวโนมของการพฒนาชมชนเขมแขง ขนอยกบหลายปจจย เชน กระบวนการ นโยบาย ดานสงคม ดานเศรษฐกจ ดานวฒนธรรม ดานผน าชมชน ประเดนส าคญ หากประเทศไทยจะสรางชมชนเขมแขงได ตองอาศยองคประกอบตาง ๆ ดงน (1) โครงสรางพนฐานสาธารณะ และชองทางการสอสาร โครงสรางพนฐานสาธารณะ (Civic Infrastructure) และชองทางการสอสาร คอ เงอนไขแรกทจะท าใหสมาชกในชมชน และในประชาสงคมไดมโอกาสพบปะ เพอพดคยถงปญหารวมกน หรอเพอการสรางความสมพนธตอกน ทงการพดคยแบบเปนทางการและไมเปนทางการ (2) กระบวนการส าคญของชมชน

3

องคประกอบน เนนไปทกระบวนการมสวนรวมของคนในชมชน และประชาสงคมในประเดนสาธารณะทจะมผลตอชวตของคนในชมชน และประชาสงคม กระบวนการมสวนรวมนอาจก าหนดเปนขนตอนตาง ๆ ตงแตการรวมคด รวมท า รวมตดสนใจ รวมรบประโยชน และรวมตดตามตรวจสอบ โดยทงหมดทกขนตอนตองน าไปสเรองของการเรยนรของชมชน และประชาสงมคม (3) ภาวการณน า และผน าชมชน ในชมชน และประชาสงคมทเขมแขง มกจะมวงสนทนาอยางไมเปนทางการอยทวไปตามสถานทตาง ๆ หากเราสงเกตใหดกจะพบ “ภาวการณน า” การสนทนาในเรองตาง ๆ อยางมชวตชวา โดยภาวการณน าดงกลาว เปนความสามารถทไมผกขาดอยทผหนงผใด หากมผน าผกขาดในการน าเรองของสวนรวม ชวตในชมชน และประชาสงคมนนกจะขาดชวตชวาและสสน และขาดความคดรเรมสรางสรรคสงใหม ๆ ผน าในทนจงไมใชมหนาทตดสน แตเปนผคอยแนะน าหรอคอยกระตนใหเกดการมสวนรวมอยางกวางขวาง เพอสรางจตส านกการเปนเจาของชมชน (4) ตระหนกวาตนเองคอผแกปญหา ส าหรบชมชน เพอประชาสงคมทเขมแขง คนในชมชนตระหนกหรอมความคดวาอ านาจทแทจรงนน ไมไดอยทกฎหมาย หนวยงาน องคกร หรอสถาบนของรฐ แตสามารถสรางสรรคขนไดจากตนเอง และความรวมมอกบผอน การมองวาอ านาจเปนสงทมอยในตวทก ๆ คนน จะน าไปสความเชอมนวา “ประชาชนในทองถนเทานนทสามารถแกปญหาของทองถนได” (5) ความสมพนธระหวางคนกบสถาบน ในชมชนและประชาสงคมทเขมแขง ความสมพนธของคนอาจอยในรปองคกรหรอเครอขาย ทงทเปนทางการและไมเปนทางการ มกเปนความสมพนธในแนวนอน ลกษณะความสมพนธดงกลาวกอใหเกดความความซอสตย และไววางใจกน ซงจะกอใหเกดพลงขนาดใหญในการเปลยนแปลงและแกไขปญหาของสงคมได และองคกรตาง ๆ ในชมชนรวมเขาเปนสวนหนงของชวตในชมชน (6) ส านกของความเปนชมชนและวฒนธรรมเอออาทร ในอดต ทคนในชมชนและประชาสงคม ตองเปนผรบผดชอบตอชวตของตนเองนน กจกรรมสาธารณะเกอบทกประเภทจะส าเรจไดกเพราะทกคนในชมชนไดมสวนรวมลงมอท า การไดท างานรวมกน ไดสรางวฒนธรรมของการเอออาทร และวฒนธรรมของการแขงขนใหเกดขนในชมชน ซงเปนสายสมพนธทส าคญทท าใหทกคน “อยรวม” และ “อยรอด” ได 5.2 แนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชน 5.2.1 จดแขงของแนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชน

4

(1) ประเทศไทยมแผนหลกในการพฒนาประเทศอยางชดเจนและเปนรปธรรม ไดแก กรอบยทธศาสตรชาต 20 ป โดยมกรอบยทธศาสตรทส าคญทง 6 ดาน มแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตเปนจดเชอมทส าคญของยทธศาสตรชาต 20 ป (2) ประเทศไทยมองคกรทเปนผน าดานชมชนเขมแขงในการก าหนดแนวทาง หรอทศทางโดยไดรบนโยบายแหงรฐ นนคอ กระทรวงมหาดไทย สงผลใหการด าเนนการนโยบายชมชนเขมแขงของประเทศมการสอดรบกบแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตอยางสมบรณ และมการบรณาการกบทกภาคสวนเพอพฒนาประเทศเขาสไทยแลนด 4.0 (3) มการน าแผนยทธศาสตรไปสการปฏบต มทศทางและเปาหมายชดเจน ถอวาเปนแผนการพฒนาบรณาการทมการวางแนวทางในการขบเคลอนแผนยทธศาสตร เพอก าหนดทศทางการด าเนนการของประเทศ เพอใหผมสวนเกยวของมทศทางในการด าเนนการใหถกตอง และเหมาะสมกบสถานการณ (4) มแผนพฒนาการตดตามประเมนผล การพฒนาระบบเทคโนโลยสารสนเทศ (5) เวทประชาคม เปนการพบปะของผคนทมความหลากหลายดานขอมล ประสบการ และแนวความคด มารวมกนแลกเปลยนขอมล ประสบการณ ความคด (6) การมหนวยงานเขามาสงเสรมคามเขมแขงใหกบชมชนตลอดจนภาคประชาสงคม (7) มกฎหมายเกยวกบภาคประชาชนทใหความส าคญในการด าเนนการดานการพฒนาชมชนเขมแขง (8) วฒนธรรมความเปนพนอง การนบญาต (9) ประเทศไทย เปนประเทศทมความเออเฟอ มความสามคค เหนอกเหนใจซงกนและกน ท าใหสามารถรวมกลมในการด าเนนการพฒนาดานชมชนเขมแขง 5.2.2 จดออนของแนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชน (1) การน านโยบายไปปฏบต (2) ถงแมจะมเวทประชาคม แตเปนเวทแบบเปนทางการ มโจทยชดเจน เวทจะไดแตค าตอบจากชาวบาน แตไมไดค าตอบส าหรบชาวบาน (3) รฐเชอวาชาวบานและชมชนท าไมได ตองพงรฐ (4) การไมใชศกยภาพในพนท (5) โครงสรางประชากรเปลยน (6) การขบเคลอนโครงการ/กจกรรม ไมตอเนอง

5

(7) ผมอ านาจยงตดระบบเจาขนมลนาย 5.2.3 โอกาสของแนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชน (1) มโครงสรางพนฐานทเออใหเกดชมชนเขมแขง (2) ประเทศท ามานาน ชมชนจงมความรมากขน สามารถวเคราะหปญหาไดดขน หากเปดโอกาสใหเขาไดคอดเองและแกไขปญหาของเขา ชมชนกจะเขมแขงได (3) สามารถก าหนดเปาหมายของการพฒนาประเทสได (4) มหนวยราชการสงเสรมสนบสนนในเรองน (5) ไดแนวทางการพฒนาจากความพรอมและความตองการของชมชนตามศกยภาพของชมชนอยางแทจรง 5.2.4 อปสรรคของแนวทางในการก าหนดนโยบายพฒนาชมชน (1) รฐ และเจาหนาทของรฐ ไดมความรเรองชมชนเขมแขง (2) หนวยงานทมอ านาจตามกฎหมาย ไมไดขบเคลอนแตไปท างานตามนโยบายของรฐบาล (3) บทบาทของรฐซ าซอน ไมแบงภารกจใหชดเจน (4) หนวยงานของรฐ มงสนองนโยบายของรฐจนลมภารกจ (5) ความซ าซอนของภารกจแตละหนวยงานท าใหเวลาปฏบตงานขาดความชดเจน

6

สรปการวเคราะห SWOT Analysis

จดแขง : S - Strengths

ประเทศไทยมแผนนโยบายแหงรฐทมท ศทางแนนอน โดยมหน วยงานภาคร ฐ ภาคเอกชน เปนผก าหนดแผน ยทธศาสตร นโยบาย และ ทศทางการพฒนาเสรมสรางความเขมแขงของชมชนเขมแขงไปยงแนวทางทถกตอง เพอสนบสนนการด าเนนงานดานการพฒนาชมชนเขมแขง

จดออน : W - Weanesses

สวนงานนนมการวางแผนอยางเปนระบบ แตลมมองไปถงการน านโยบายไปปฏบต อย าง เปนรปธรรม กระบวนการขนตอน การตดตามประเมนผล การวดผลไมมความชดเจน ท าใหเปนจดดอยทส าคญในการบรหารเชงวชาการ

โอกาส : O - Opportunities

การด าเนนงานดานการพฒนาชมชนเขมแขง ไดรบการสนบสนนจากนโยบายแหงรฐท าใหแนวทางการพฒนาจากความพรอมและความตองการเกยวกบการด าเนนงานดานการพฒนาชมชนเขมแขง สามารถขบเคลอนไดตอเนอง

อปสรรค : T - Threats

รฐ และเจาหนาทของรฐ ทมหนาท

ส ง เสรมและสนบสนนงาน เก ยวกบการ

ด าเนนงานดานการพฒนาชมชนเขมแขง ม

ภารกจงานเพอสนบสนนนโยบายของรฐบาล

มากเกนความจ าเปน

5.3 รปแบบการพฒนาชมชนเสนอแนวทางในการก าหนดนโยบายชมชนเพอสรางชมชนเขมแขง (1) การก าหนดนโยบายการพฒนา ยทธศาสตร กระบวนการในการเปนชมชนเขมแขงควรใชฐานของชมชนแตละชมชนเปนหลก (2) สงเสรมใหทกระบวนขนตอนการด าเนนการ ตองใหคนทกภาคสวนในชมชนมสวนรวมทกขนตอน (3) ควรพฒนาชมชนตนแบบ เนนคณภาพมากกวาปรมาณ การจดสรรงบประมาณควนเนนชมชนทมศกยภาพแลวคอยขยายผล (4) นโยบายชมชนเขมแขง ควรเปนโยบายสาธารณะ เปนวาระแหงชาต (5) กระบวนการเรยนรเรองแผนชมชน ควบคกบการพฒนาศกยภาพชมชน

7

(6) รปแบบการเสรมสรางความเขมแขงชมชน ควรเปนแบบชมชนบรหารจดการตนเอง (7) รปแบบการเสรมสรางความเขมแขงของชมชน คอ ทศทางตองชดเจน รปแบบตองยดหยนตามศกยภาพของชมชน (8) ควรนอมน าหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงไปสวถชวตของคนในชมชนใหได (9) การพฒนาชมชนเขมแขง ตองใหระเบดจากขางใน

6. ขอเสนอแนะ

6.1 การก าหนดนโยบายการพฒนา ยทธศาสตร กระบวนการในการเพอชมชนเขมแขง ควรตองใชฐานของชมชนแตละชมชนเปนหลก 6.2 สงเสรมใหทกกระบวนขนตอนการด าเนนการ ตองใหคนทกภาคสวนในชมชนมสวนรวมในการก าหนดในทกขนตอน 6.3 การด าเนนการดานชมชนเขมแขง ควรมการบรณาการการท างาน เนนคณภาพมากกวาปรมาณ เนนชมชนทมศกยภาพ และมการตดตามประเมนผลโครงการ 6.4 ผลกดนการด าเนนการดานการพฒนาชมชนเขมแขงสวาระแหงชาต โดยมแบบแผนการสนบสนนอยางเปนรปธรรม มกฎหมายรองรบ 6.5 กระบวนการเรยนรเรองแผนชมชนควบคกบการพฒนาศกยภาพชมชน รวมถงผน า และประชาชน เพอจดมงหมายใหชมชนมความเขมแขง 6.6 รปแบบการเสรมสรางชมชนเขมแขง โดยวธแบบรฐจดการและวธการทชมชนบรหารจดการตนเอง โดยทรฐไมไดเขาไปชวยเหลอ 6.7 รปแบบทศทางตองชดเจน และรปแบบตองมความยดหยนสอดคลองกบสภาพชมชน 6.8 รฐบาลควรมนโยบายเสรมสรางความเขมแขงทเปนรปธรรมชดเจน และชมชนควรใชโอกาสพฒนาชมชนของตนใหเขมแขงภายใตนโยบายไทยนยมยงยน 6.9 นอมน าหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง โดยปรบมาใชกบการพฒนาประเทศ 6.10 การก าหนดนโยบาย ควรค านงถงการพฒนาประเทศอยางยงยนภายใตหลกการ “เขาใจ เขาถง พฒนา”