การจดการองคการ Organization Management ปรชา พงษเพง คณะวทยาการจดการ มหาวทยาลยราชภฎสวนสนนทา พ.ศ. 2560

คานา เอกสารประกอบการสอนวชา องคการและการจดการ (Organization Management) จดทาข)นเพ,อใชประกอบการสอนของคณะวทยาการจดการ มหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา ตลอดจนผท,สนใจท ,วไป เน)อหาครอบคลมในเร,องลกษณะโครงสรางขององคกรธรกจท ,วไป การวางแผน การจดสายงาน หลกเกณฑ และแนวความคดในการจดต )งองคกรธรกจ ลกษณะประเภทของการประกอบธรกจ หลกการบรหารและหนาท,สาคญของฝายบรหารทก ๆ ดาน ในแงการวางแผนการจดคนเขางาน การส ,งการ การจงใจคนทางาน เพ,อตอบสนองความจาเปนดานการพฒนาองคการใหเดนไปสทศทางท,ตองการ ผบรหารจาเปนตองยดหลกทางการบรหารจดการท,ดสามารถปรบเปล,ยนมมมองและวธคดตลอดจนแนวปฏบตใหม ๆ ในการทางาน เพ,อเสรมสรางความแขง ความเจรญเตบโตและความอยรอดขององคการอนเปนเปาหมายสงสด เพราะนบจากน)ไปการตดสนใจเก,ยวกบการวางแผนและบรหารองคกรจะทวความสลบซบซอนมากย,งข)น ในฐานะผบรหารจาเปนตองมวสยทศนท,กวางไกล ผเรยบเรยงหวงวาจะเปนประโยชนกบผอานบางตามสมควรและขอขอบพระคณคร อาจารยผประสาทวชาการดานน)แกผเรยบเรยง รวมถงขอบคณนกวชาการท )งหลายท,ไดศกษาคนควาและเรยบเรยงงานวชาการทางดานน)ไวและยนดนอมรบขอเสนอแนะเพ,อปรบปรงการทางานใหสมบรณย,งข)นในโอกาสตอไป ปรชา พงษเพง

สารบญ หนา

คานา (1) สารบญ (3) สารบญตาราง (10) สารบญภาพ (11) แผนบรหารการสอนประจาวชา (13) แผนบรหารการสอนประจาบทท� 1 1 บทท� 1 องคการและหลกการจดการ (Organization and Management Principles) 3 นยาม “องคการ” 5 ความสาคญของการจดการ 7 ความหมายของการจดการ 9 ประเภทขององคการ 12 หนาท+ทางการจดการ 14 บทบาททางการบรหาร 17 สรป 29 แบบฝกหด 30 แผนบรหารการสอนประจาบทท� 2 31 บทท� 2 ววฒนาการและแนวคดในปจจบนของการจดการ (History and Current Thinking of Management) 33 แนวคดพ2นฐานดานการจดการ 33 พ2นฐานสาคญสแนวคดการจดการยคคลาสสก 34 การจดการตามแบบหลกการบรหาร 40 ทฤษฎพฤตกรรมศาสตร 44 ทฤษฎการจดการเชงปรมาณ 47 ทฤษฎการจดการรวมสมย 49 สรป 55 แบบฝกหด 56

(4) สารบญ (ตอ) หนา แผนบรหารการสอนประจาบทท� 3 57 บทท� 3 จรรยาบรรณธรกจและความรบผดชอบตอสงคม (Corporate Social Responsibility and Business Ethics) 59 องคการและความรบผดชอบตอสงคม 59 ผมสวนไดสวนเสยกบองคกร 63 ความรบผดชอบตอสงคมและผลการดาเนนงานขององคกร 65 ประเภทของกจกรรมเพ+อสงคม 67 องคกรกบระดบของความรบผดชอบตอสงคม 73 การบรหารและจรยธรรม 79 องคกรกบการจดการดานจรยธรรม 83 สรป 91 แบบฝกหด 93 แผนบรหารการสอนประจาบทท� 4 95 บทท� 4 สภาพแวดลอมและการจดการในยคโลกาภวตน (Organizational Environment, Global Challenge & Diversity) 97 สภาพแวดลอมองคการ 97 สภาพแวดลอมภายนอกองคการ 102 สภาพแวดลอมท +วไป 102 สภาพแวดลอมเก+ยวกบงาน 111 สภาพแวดลอมภายในองคการ 117 การบรหารภายใตสภาพแวดลอมขององคการ 123 อทธพลของสภาพแวดลอมท+มตอองคการ 123 ฝายบรหารจดการกบสภาพแวดลอมไดอยางไร 128 การจดการในสภาพแวดลอมระหวางประเทศ 133 ความสาคญของตลาดตางประเทศ 135 สรป 148 แบบฝกหด 150

(5) สารบญ (ตอ) หนา แผนบรหารการสอนประจาบทท� 5 151 บทท� 5 หลกการวางแผน (Principles of Planning) 153 ความหมายของการวางแผน 153 คณลกษณะของการวางแผน 154 ประโยชนของการวางแผน 154 สภาพแวดลอมและการวางแผน 157 การวางแผนและความไดเปรยบเชงการแขงขน 159 ประเภทของการวางแผน 159 บคคลท+เก+ยวของกบการวางแผน 163 สรป 166 แบบฝกหด 167 แผนบรหารการสอนประจาบทท� 6 169 บทท� 6 การบรหารเชงกลยทธ (Strategic Management) 171 พ2นฐานการบรหารเชงกลยทธ 171 ระดบของกลยทธ 173 กระบวนการบรหารเชงกลยทธ 175 การวเคราะหสถานการณ 177 การกาหนดกลยทธองคการ 181 การพฒนากลยทธระดบบรษท 181 การพฒนากลยทธระดบธรกจ 192 การพฒนากลยทธระดบหนาท+ 199 การปฏบตตามกลยทธ 201 การควบคมเชงกลยทธ 202 สรป 203 แบบฝกหด 205

(6) สารบญ (ตอ) หนา แผนบรหารการสอนประจาบทท� 7 207 บทท� 7 พ\นฐานการจดองคการ (Fundamentals of Organizing) 209 การจดโครงสรางองคการ 209 ความสาคญของการจดโครงสรางองคการ 211 แนวคดเชงทฤษฎตอการจดโครงสรางองคการ 211 การจดโครงสรางองคการตามทฤษฎแบบคลาสสก 212 การจดโครงสรางองคการตามทฤษฎพฤตกรรมศาสตร 214 ปจจยท+มอทธพลตอการจดโครงสรางองคการ 219 สรป 228 แบบฝกหด 229 แผนบรหารการสอนประจาบทท� 8 231 บทท� 8 การออกแบบโครงสรางองคการ (Organization Structure and Design) 233 แนวคดเก+ยวกบการออกแบบองคการ 233 การจดโครงสรางองคการตามแนวด+ง 233 ปจจยท+มผลกระทบตอขนาดองคการ 236 การจดโครงสรางแบบแนวนอน 239 องคการแบบแยกธรกจและแบบอสระ 244 องคการแบบอสระ 245 แนวโนมการจดโครงสรางองคการสมยใหม 247 การปรบองคการโดยการจดโครงสรางแบบปรามดหวกลบ 250 การเพ+มอานาจและการลดขนาดองคการ 252 แนวคดการจดองคการแบบแนวราบ 252 แนวคดการจดองคการแบบยดหยน 253 สรป 256 แบบฝกหด 257

(7) สารบญ (ตอ) หนา แผนบรหารการสอนประจาบทท� 9 259 บทท� 9 การจดการทรพยากรมนษย (Human Resources Management) 261 การวางแผนทรพยากรมนษย 263 กฎหมายเก+ยวกบความเสมอภาคในโอกาสการทางาน 264 แนวโนมปจจบนเก+ยวกบการพจารณาคาตอบแทน 267 การคดเลอกบคคลเขาทางาน 269 การบรรจบคคลเขาทางานและการนเทศงาน 273 การประเมนผลการปฏบตงาน 276 สรป 277 แบบฝกหด 279 แผนบรหารการสอนประจาบทท� 10 281 บทท� 10 พฤตกรรมองคการ (Organizational Behavior) 283 แนวคดเก+ยวกบพฤตกรรมองคการ 284 ความทาทายและโอกาสของพฤตกรรมองคการ 287 สาขาวชาท+เก+ยวของกบพฤตกรรมองคการ 291 ตวแปรเชงสถานการณในพฤตกรรมองคการ 295 การพฒนาโมเดลพฤตกรรมองคการ 295 โมเดลพฤตกรรมองคการเชงสถานการณ 299 สรป 301 แบบฝกหด 303 แผนบรหารการสอนประจาบทท� 11 305 บทท� 11 ภาวะผนาในองคการ (Leadership in organization) 307 องคประกอบของการเปนผนา 307 ผนาและอานาจ 308 ทฤษฎของการเปนผนา 312 ทฤษฎคณลกษณะผนา 313 ทฤษฎผนาเชงพฤตกรรมศาสตร 314

(8) สารบญ (ตอ) หนา ทฤษฎความเปนผนาเชงพฤตกรรมศาสตร : การศกษาของมหาวทยาลย Michigan 316 ทฤษฎความเปนผนาเชงพฤตกรรมศาสตร : การศกษาของมหาวทยาลย Ohio 316 ทฤษฎความเปนผนาเชงพฤตกรรมศาสตร : ตารางตาขายการจดการของ Blake และ Mouton 318 ทฤษฎความเปนผนาเชงสถานการณ : โมเดลเชงสถานการณของ Fiedler 320 ทฤษฎความเปนผนาเชงสถานการณ : ทฤษฎเสนทางสเปาหมาย 324 ทฤษฎความเปนผนาเชงสถานการณ : โมเดลของ Vroom-Yetton-Jago 327 ทฤษฎความเปนผนาเชงสถานการณ : ทฤษฎความเปนผนาเชงสถานการณของ Hersey-Blanchard 331 ทฤษฎการทดแทนความเปนผนา 333 แนวโนมความเปนผนาในปจจบน 334 สรป 336 แบบฝกหด 337 แผนบรหารการสอนประจาบทท� 12 339 บทท� 12 การจงใจในการทางาน (Motivation at Work) 341 พ2นฐานการจงใจ 341 กระบวนการจงใจ 347 การจดการตามพฤตกรรมศาสตรของการจงใจ : ทฤษฎ X และทฤษฎ Y ของ McGregor 349 ทฤษฎความตองการ : ทฤษฎลาดบความตองการของมาสโลว 352 ทฤษฎความตองการ : ทฤษฎการจงใจ ERG ของ Alderfer 355 ทฤษฎความตองการ : ทฤษฎ 2 ปจจยของ Herzberg 356 ทฤษฎความตองการ : ทฤษฎความตองการท+แสวงหาของ McClelland 357

(9) สารบญ (ตอ) หนา การประยกตใชทฤษฎความตองการในการจดการ 359 ทฤษฎกระบวนการในการจงใจ 360 ทฤษฎกระบวนการจงใจ : ทฤษฎความคาดหวงของ Vroom 361 ทฤษฎกระบวนการจงใจ : ทฤษฎความคาดหวงของ Porter และ Lawler 365 ทฤษฎความยตธรรม 366 ทฤษฎเสรมแรง 368 เทคนคการจงใจ 370 ระบบรางวล 378 สรป 381 แบบฝกหด 382 บรรณานกรม 383

(10) สารบญตาราง ตาราง หนา 1.1 บทบาทการบรหารตามแนวคดของ Henri Mintzberg 18 1.2 คณสมบตของผบรหารท+ประสบความสาเรจในป 2000 27 5.1 ความแตกตางของแผนแตละประเภท 159 6.1 องคประกอบของการวเคราะห SWOT 178 6.2 โมเดลการปรบตวของกลยทธระดบธรกจ 193 6.3 กลยทธการแขงขนท +วไปของพอรเตอร 196 7.1 เปรยบเทยบโครงสรางองคการแบบ Mechanistic & Organic 222 10.1 ลกษณะการจดการคณภาพรวม (TQM) 288 11.1 ลกษณะของอานาจและปฏกรยาตอบสนอง 311 11.2 ลกษณะผนาท+มประสทธภาพ 313 11.3 การประสมประสานรปแบบของผนากบความพงพอใจในสถานการณ 322

(11) สารบญภาพ ภาพ หนา 1.1 กระบวนการบรหาร 10 1.2 ปรามดระดบของการบรหารงาน 26 1.3 ความสมพนธของทกษะการจดการกบระดบการบรหาร 28 2.1 แนวคดและนกทฤษฎสาคญของการจดการ 4 ยค 34 2.2 กจกรรมทางธรกจตามแนวคดของ Henri Fayol 42 2.3 ตวแบบระบบเปด 51 2.4 การแกปญหาดวยหลกการท+เปนสากล 52 3.1 ประเภทของความรบผดชอบตอสงคม 61 3.2 ผมสวนไดสวนเสยกบองคกร 65 3.3 รปแบบความรบผดชอบตอสงคม 74 4.1 สภาพแวดลอมองคการ 101 4.2 การเปล+ยนแปลงและความซบซอนของสภาพแวดลอม 126 5.1 การวางแผนเปนหนาท+ทางการบรหารอนดบแรก 154 5.2 ปญหาดานการปรบตวใหเขากบสภาพแวดลอม 3 ประการ 158 5.3 แผนปฏบตการประเภทตาง ๆ 162 5.4 ลกษณะการรวมตวเปนคณะกรรมการเฉพาะกจ 165 6.1 กระบวนการบรหารเชงกลยทธ 177 6.2 การเลอกกลยทธหลก 184 6.3 แมททรกซ BCG 187 6.4 แมททรกซความเจรญเตบโต-สวนครองตลาด BCG 188 6.5 เคร+องกล +นกรองของ GE 191 6.6 วงจรชวตผลตภณฑ 198 8.1 สายการบงคบบญชาในโรงสรางองคการแนวด+ง 234 8.2 การจดโครงสรางองคการตามหนาท+ 239 8.3 การจดองคการแบบตามแผนก 243 8.4 การจดองคการแบบแยกธรกจและแบอสระ 245 8.5 การจดโครงสรางองคการแบบแมททรกซ 247 8.6 การจดโครงสรางแบบปรามดแสดงถงระดบการบรหาร 251

(12) สารบญภาพ (ตอ) ภาพ หนา 8.7 การจดโครงสรางองคการแบบปรามดหวกลบ 252 9.1 ตวแบบการจดบคคลเขาทางานในองคการ 263 9.2 กระบวนการคดเลอกบคคลเขาทางาน 271 9.3 กรอบการพฒนาและฝกอบรม 275 10.1 สาขาวชาท+เก+ยวของกบพฤตกรรมองคการ 293 10.2 โมเดลพฤตกรรมองคการข 2นท+หน+ง 296 10.3 ตวแปรอสระและตวแปรตามในโมเดลพฤตกรรมองคการ 296 10.4 โมเดลพฤตกรรมองคการพ2นฐาน 300 11.1 ทฤษฎของการเปนผนา 312 11.2 ความตอเน+องของพฤตกรรมผนาแบบเผดจการ 315 11.3 พฤตกรรมผนาของมหาวทยาลย Ohio 317 11.4 ตาขายการจดการ (Managerial Grid) 319 11.5 ทฤษฎเสนทางสเปาหมาย (Path-goal theory) 326 11.6 รปแบบความเปนผนา (The Vroom-Yetton-Jago model) 329 11.7 ทฤษฎความเปนผนาเชงสถานการณ 332 12.1 เครอขายสนองความพงพอใจความตองการและความจาเปน 343 12.2 ความแตกตางระหวางการจงใจและความพงพอใจ 344 12.3 สวนประกอบของการทางาน 346 12.4 โมเดลพ2นฐานของการจงใจ 347 12.5 ลาดบข 2นความตองการของมาสโลว 352 12.6 ความสมพนธระหวางทฤษฎความตองการของมาสโลว และการจดการตอบสนองความตองการบคคลโดยองคการ 354 12.7 ทฤษฎสองปจจยของ Herzberg 357 12.8 เปรยบเทยบระหวางทฤษฎความตองการ 4 แบบ 360 12.9 ทฤษฎความคาดหวงของ Vroom 362 12.10 โมเดลของ Porter และ Lawler 365 12.11 ทฤษฎความยตธรรม (Equity theory) 367 12.12 ทฤษฎทศนะการเสรมแรง 369

แผนบรหารการสอนประจาบทท� 12 การจงใจในการทางาน เน�อหา 1. กระบวนการจงใจ 2. การจดการตามพฤตกรรมศาสตรของการจงใจ : ทฤษฎ X และทฤษฎ Y ของ McGregor 4. ทฤษฎความตองการ : ทฤษฎลาดบความตองการของมาสโลว 5. ทฤษฎความตองการ : ทฤษฎการจงใจ ERG ของ Alderfer 6. ทฤษฎความตองการ : ทฤษฎ 2 ปจจยของ Herzberg 7. ทฤษฎความตองการ : ทฤษฎความตองการท?แสวงหาของ McClelland 8. การประยกตใชทฤษฎความตองการในการจดการ 9. ทฤษฎกระบวนการในการจงใจ 10. ทฤษฎกระบวนการจงใจ : ทฤษฎความคาดหวงของ Vroom 11. ทฤษฎกระบวนการจงใจ : ทฤษฎความคาดหวงของ Porter & Lawler 12. ทฤษฎความยตธรรม 13. ทฤษฎเสรมแรง 14. เทคนคการจงใจ 15. ระบบรางวล วตถประสงคเชงพฤตกรรม หลงจากศกษาบทน�แลว ทาใหสามารถ 1. อธบายถงกระบวนการจงใจได 2. อธบายถงการจดการตามพฤตกรรมศาสตรของการจงใจตามแนวคดของสานกทฤษฏตางๆได 3. สามารถประยกตใชทฤษฎความตองการในการจดการในองคการได 4. อธบายถงทฤษฎความยตธรรมได 5. อธบายถงทฤษฎเสรมแรงและเทคนคการจงใจ 6. อธบายถงการประยกตใชหลกการของระบบรางวลในการทางานได

340 วธการสอนและกจกรรมการเรยนการสอน 1. การบรรยาย อภปรายและถามนกศกษาใหนกศกษาตอบเพ?อใหนกศกษามสวนรวมในช [นเรยน 2. ใหนกศกษาอภปรายคาถามในแบบฝกหด 3. มอบหมายใหนกศกษาวเคราะหกรณศกษาเก?ยวกบหลกการและเทคนคในการจงใจในการทางานในองคการใดๆ 4. ใหนกศกษาอภปรายคาถามแบบฝกหด ส�อการเรยนการสอน 1. เอกสารคาสอนบทท? 12 การจงใจในการทางาน 2. CD- Microsoft – PowerPoint presentation 3. ตาราประกอบการสอนตามท?กาหนด 4. กรณศกษา การวดและประเมนผล 1. การสงเกตพฤตกรรมความสนใจในการเรยน และการมสวนรวมในช [นเรยน ของนกศกษา 2. การประเมนผลจากงานท?มอบหมายให 3. จากการวเคราะหและอภปรายกรณศกษา 4. จากแบบฝกหดทายบท

341 บทท� 12 การจงใจในการทางาน (Motivation at work) โดยท $วไปมนษยมแรงผลกดนบางอยางท$ทาใหมการแสดงพฤตกรรมออกมาเพ$อสนองแรงผลกดนท$เกดข�น เชน เม$อหวน�ากตองหาน�ามาด$ม เพราะมแรงผลกดนคอ ความกระหาย ซ$งเปนความตองการของรางกายในแรงผลกดนตามธรรมชาต เพ$อสนองความตองการของรางกาย แตถาหากมนษยสามารถสรางแรงผลกดนไดเทากบเปนการสรางพฤตกรรมใหเกดข�น ดงน �นถาเราตองการใหมนษยแสดงพฤตกรรมแบบใดกตาม จะตองสรางแรงผลกดนท$เปนตนเหตแหงพฤตกรรมน �น จากหลกการน�ทาใหมนษยเร$มรจกสรางแรงผลกดนใหคนอ$นทาในส$งท$ตวเองตองการ ซ$งเราเรยกวธน�วา การจงใจ (Motivation) การจงใจ การจงใจ (Motivation) หมายถง แรงผลกดนจากความตองการและความคาดหวงตางๆ ของมนษย เพ$อใหแสดงออกตามท$ตองการ อาจกลาวไดวาผบรหารจะใชการจงใจใหผใตบงคบบญชาทาในส$งตางๆดวยความพงพอใจ ในทางกลบกนผใตบงคบบญชา กอาจใชวธการเดยวกนกบผบรหาร (Weihrich and Koontz. 1993:462) ในบทน�จะเปนการศกษาถงการจงใจในชวงแรกซ$งประกอบดวย (1) ทศนะการจดการตามหลกวทยาศาสตรในการจงใจ (2) ทศนะการจดการตามหลกพฤตกรรมศาสตร ในการจงใจ สวนทศนะการจงใจในยคปจจบนประกอบดวย (1) ทฤษฎความตองการ (2) ทฤษฎกระบวนการในการจงใจ (3) ทฤษฎการเสรมแรง วตถประสงคขององคการจะแตกตางกนในแตละองคการ แตละบคคลจะมความตองการและวตถประสงคสวนตวท$แตกตางกน ภายใตหนาท$ของการชกนาผบรหารจะมองวาผใตบงคบบญชาจะสามารถสนองความตองการและใชศกยภาพบคคลเพ$อใหบรรลเปาหมายขององคการได ผบรหารจงตองเขาใจบทบาท ลกษณะเฉพาะของบคคลและบคลกภาพของบคคล การใชบทบาทหลายประการรวมกน (Multiplicity of roles) แตละบคคลเปนสมาชกของสงคมประกอบดวยผบรโภค สมาชกของครอบครว โรงเรยน วด สมาคมการคาและสถาบนการเมองตางๆ ซ$งมบทบาทท$แตกตางกนโดยมกฎหมายท$คอยควบคม ผบรหาร จรรยาบรรณซ$งควบคมพฤตกรรม และประเพณนยมของมนษย ปจจย

342 เหลาน� เปนลกษณะของสงคม ซ$งผบรหารและบคคลตางๆจะถอวาเปนสมาชกท$ม ปฏสมพนธระหวางกนในสงคม บคคลจะมบทบาทและลกษณะแตกตางกน ดงน �นธรกจจะพฒนากฎ กระบวนการ ตารางการทางาน มาตรฐานความปลอดภย และรายละเอยดหนาท$ตางๆ จงไมเหมอนกน การกาหนดขอสมมตเพ$อเปนแนวทางกาหนดขอบเขตความพยายาม เน$องจากแตละบคคลมความตองการ ความทะเยอทะยาน ทศนคต และความตองการท$แตกตางกน ท �งยงมความรบผดชอบ ระดบของความร ทกษะ และศกยภาพท$แตกตางกนอกดวย ดงน �น ผบรหารจงตองมบทบาทในการจงใจ การเปนผนา และการตดตอส$อสารโดยจะตอง ปรบปรงใหเหมาะสมกบสถานการณในองคการ การพจารณาเก$ยวกบลกษณะสวนรวมของบคคล (Consideration of the whole person ) เราจะพจารณาลกษณะโดยสวนรวมของบคคล โดยไมแยกพจารณาลกษณะท$แตกตาง เชน ความร ทศนคต ทกษะ หรอบคลกภาพ บคคลมลกษณะท$แตกตางกน ลกษณะเหลาน�จะมความเก$ยวของกน แตละสถานการณจะมการเปล$ยนแปลงอยางรวดเรวและอยางไมสามารถคาดคะเนได เพราะมนษยไดรบอทธพลจากปจจยภายนอกเสมอ พ�นฐานของการจงใจ การจงใจ (Motivation) เปนส %งเราซ %งทาใหบคคลเกดความคดรเร %ม ควบคม รกษาพฤตกรรม และการกระทา (Bovee and others. 1993:462) มนษยมความตองการทางดานรางกาย ( น�า อากาศ อาหาร การพกผอน และท$อยอาศย) และมความตองการดานอ$น เชน การยกยอง สถานะ ความรก ความผกพนกบบคคลอ$น ความรสกท$ด การให การประสบความสาเรจ และการรกษาผลประโยชนสวนตว ท �งน�ความตองการของมนษยจะเปล$ยนแปลงเม$อเวลาผานไป เครอขายการสรางความพงพอใจเพ#อตอบสนองความตองการและความจาเปน (The need-want-satisfaction chain) การมองการจงใจท$เก$ยวของกบปฏกรยาเครอขาย ความตองการ ความรสกซ$งเกดข�นเพ$อบรรลความตองการหรอเปาหมาย เปนสาเหตทาใหเกดความตงเครยด เพราะความตองการท$ยงไมไดรบการตอบสนอง ซ$งทาใหเกดการกระทาเพ$อใหบรรลเปาหมายน �นทาใหเกดผลลพธคอ ความพงพอใจ (Satisfaction) ภาพท$ 12.1

343 ความจาเปน เพ %มข+นเปน ความตองการ เปนสาเหต (Needs) (Give rise to) (Wants) (Which cause) ความตงเครยด เพ %มข+นเปน การกระทา (Tensions) (Which give rise to) (Actions) ผลลพธคอ ความพงพอใจ (Which result in) (Satisfaction) ภาพท# 12.1 แสดงถงเครอขายการสนองความพงพอใจ สนองความตองการและความจาเปน (The need-want-satisfaction) (Weihrich and Koontz. 1993:464) ความตองการของรางกายอาจไดรบการกระตนจากส$งแวดลอม เชน การไดกล$นอาหารทาใหเกดความหว เปนตน ส$งแวดลอมจะมอทธพลตอการรบร ความตองการดานจตวทยา เชน การเล$อนตาแหนงของบคลากร กลมสงคมจะชวยสนองความตองการความผกพนและจะทาใหเกดการจงใจในการตอบสนองความตองการของบคคล ความสลบซบซอนของการจงใจ (Complexity of motivation) ส$งจงใจของแตละบคคลมลกษณะซบซอนและขดแยงกน บคคลหน$งไดรบการกระตนใหเกดความตองการสนคาและบรการ เชน รถยนตคนใหม บาน หรอการเดนทางและความตองการเหลาน�อาจจะสบสนและขดแยงกน เชน จะซ�อบานใหมหรอรถยนตคนใหม ในขณะเดยวกนแตละบคคลอาจจะตองการการยกยอง ตองการความสาเรจ และความตองการความผอนคลาย (ซ$งเปนการขดแยงระหวางเวลาความตองการดานเวลาในการทางาน เชน ความตองการท$จะไปตกอลฟ หรอไปดภาพยนตร)

344 ส#งจงใจ (Motivatiors) ส$งจงใจ เปนปจจยท %สามารถสรางความพงพอใจ (Satisfaction) (Bovee and others.1993:G-10) หรอ หมายถง อทธพล (Forces) ซ %งชกจงบคคลใหกระทา โดยเปนอทธพลท %มผลตอพฤตกรรมมนษย (Weihrich and Kootz. 1993:465) และอทธพลตอพฤตกรรมของบคคล จะทาใหบคคลสรางความแตกตางในตวเอง ภายในองคการผบรหารจะเปนผจงใจและเปนผคนหาส$งน� ท �งน�บคคลจะตอบสนองความตองการไดหลายดาน ตวอยางเชน ตองการความรกความผกพน โดยเปนสมาชกคลบมากกวาอยในธรกจ การตอบสนองความตองการดานเศรษฐกจโดยการทางานท$ดดท$สามารถตอบสนองความตองการดวยสถานะ เปนตน ความแตกตางระหวางการจงใจและความพงพอใจ (Difference between motivation and satisfaction ) การจงใจ(Motivation) เปนส$งเรา และความพยายามท$จะตอบสนองความตองการหรอเปาหมายสวนความพงพอใจ (Satisfaction ) หมายถง ความพอใจเม$อความตองการไดรบการตอบสนอง ดงน �นการจงใจจงเปนส$งเราเพ$อใหไดผลลพธคอความพงพอใจซ$งเปนผลลพธ ดงแสดงในภาพท$ 12.2 ซ$งเม$อเกดแรงจงใจข�นแลวสามารถตอบสนองแรง จงใจน �น ผลลพธกคอความพงพอใจ การจงใจ (Motivation) ผลลพธ (Results) ความพงพอใจ (Satisfaction) ภาพท# 12.2 แสดงความแตกตางระหวางการจงใจและความพงพอใจ (Weihrich and Koontz.1993:465)

345 ในทศนะของฝายจดการจะตองศกษาถงความพงพอใจของบคคล โดยพยายามสรางความพงพอใจใหสง แตมระดบการจงใจท$ต$า ซ$งท �งสองอยางตรงขามกน การจงใจบคคลระดบสง บคคลมกจะพบวารางวลท$ไดรบจากตาแหนงหนาท$นอยกวาความตองการ ทฤษฎการจงใจ ของ B.F.Skinner อางถง ทฤษฎหวผกกาด (Carrots) และทฤษฎ ไมเรยว (Stick ) ซ$งอปมาอปไมยเปรยบเทยบการใหรางวล ( Rewards) และการลงโทษ (Penalties) เพ$อท$จะชกนาพฤตกรรมท$ตองการเกดจากนทานท$วาถาจะใหลงเคล$อนท$จะตองใหแครอทดานหนาของลง และตามดวยใชไมเรยวจากขางหลง การใหรางวลและการลงโทษยงคงใชการจงใจอยางมาก ซ$งทฤษฎน�นาไปใชในหลายศตวรรษจนปจจบน การใหรางวลหรอผกกาด (Rewards หรอ Carrots) เปนเงนในรปของการจายคาตอบแทนหรอโบนสแมวาเงนไมใชส$งจงใจประการเดยว แตกยงคงเปนปจจยท$สาคญ นอกจากการใชเงนเปนการใหรางวลแลวอาจใชการเพ$มคาจางการเล$อนตาแหนง การใชระบบคณธรรม และการใชโบนสสาหรบผบรหาร ไมไดถอเกณฑการทางานของผบรหารแตละคน การลงโทษหรอไมเรยว ( Penalties หรอ Stick) อยในรปความกลว เชน กลวตกงาน ขาดรายได การลดโบนส การลดตาแหนง และการลงโทษอ$น ๆ กยงเปนส$งจงใจท$สาคญเชนกน หลกพ�นฐานของการจงใจ (Fundamental of motivation) การศกษาถงอทธพลซ$งกาหนดการทางานของพนกงานไมใชงานท$งาย สาเหตท$พนกงานมความกระตอรอรนและมการทางานท$สามารถทาใหบรรลความสาเรจอยางสม$าเสมอ สาเหตท$พนกงานมการทางานในระดบต$า พนกงานเสยกาลงใจและเร$มขาดงาน คาถามเหลาน�จะมสาเหตมาจากการจงใจท �งส�น

346 ความสามารถ ส %งแวดลอม การจงใจ (Ability) (Environment) (Motivation) การทางาน (Performance) ภาพท# 12.3 แสดงสวนประกอบของการทางาน (Components of performance) (Bovee and others.1993:436) โดยท $วไปหลกการจงใจข�นอยกบปจจยสาคญ 3 ประการคอ (1) ความสามารถ (2) ส$งแวดลอม และ (3) การจงใจ ดงแสดงในภาพท$ 12.3 ถาพนกงานมความสามารถ และไดรบการสนบสนนจากส$งแวดลอมองคการและมการจงใจท$เพยงพอ เขาจะสามารถทางานบรรลเปาหมายท$ดได ถาหน$งของปจจยเหลาน�ขาดไปการทางานกจะมปญหา ปจจยการจงใจจะแตกตางกนในแตละบคคล เพราะการจงใจเปนส$งกระตนภายในไมสามารถสงเกต วด หรอวเคราะหได ย$งไปกวาน �นการกระทาหรอการตดสนใจจะมผลจากส$งจงใจท$แตกตางกนหลายประการ ดงน �นส$งสาคญท$สดของผบรหารและถอเปนงานท$ทาทายท$สดกคอความสามารถท$จะทาใหพนกงานทางานไดในระดบสงสดเพ$อ บรรลเปาหมายขององคการ ความทาทายในการจงใจ (The motivation challenge) ในทศวรรษปจจบนผบรหารไดเผชญกบปญหาท$สาคญหลายประการเก$ยวกบการจงใจของพนกงาน คอ (1) การกระจายแรงงาน ( Work-force diversity) (2) การปรบโครงสรางองคการ(Organizational restructuring) (3) ความตองการพนกงานในระดบต$าลดลง (Fewer entry-level employees) (4) ผบรหารมากเกนความตองการ (An oversupply of managers)

347 กระบวนการจงใจ (The motivation process ) กระบวนการจงใจเร$มตนจากการท$บคคลมความตองการ (Need) เกดข�น และการรบรของบคคลไมสมหวง ดงแสดงในภาพท$ 12.4 ตวอยาง พนกงานจะรสกถงความตองการงานทางานท$ทาทาย ไดรบคาตอบแทนท$สงข�น รวมถงการยอมรบจากกลมงาน ซ$งความตองการเหลาน�จะนาไปสกระบวนการตดสนใจของพนกงานใหสามารถตอบสนองความพงพอใจและตามดวยการกระทา ซ$งอาจกระตนโดยการใหรางวล 1. การรบรความตองการ (Recognize need) [ทฤษฎความตองการ (Need theories)] 4. การประเมนรางวล (Assess reward) 2. การพจารณาวธท %สนองความพงพอใจ ทฤษฎการเสรมแรง (Consider ways to satisfy need) (Reinforcement theory) [ทฤษฎกระบวนการ(Process theories)] 3. การมพฤตกรรมใหบรรลเปาหมาย (Perform goal-directed behavior) ภาพท# 12.4 โมเดลพ�นฐานของการจงใจ (Basic model of motivation) (Bovee and others.1993:438) รางวล (Rewards) มการจดประเภทเปน 2 กลม คอ (1) รางวลภายใน (Intrinsic rewards)เปนรางวลท$เกดจากประสบการณภายในซ$งเปนผลจากพฤตกรรมของบคคล ตวอยางรางวลภายในเปนความตองการความสาเรจ (2) รางวลภายนอก (Extrinsic

348 rewards) เปนรางวลซ$งจดหาโดยบคคลอ$นเปนผลลพธจากพฤตกรรมเฉพาะอยาง กรณน�รางวลภายนอกอาจจะเปนเงนเพ$อจงใจใหพนกงานทางานกได ทศนะการจงใจ : อดตจนถงปจจบน ทศนะการจงใจในยคแรกจะเก$ยวของกบการจดการตามหลกพฤตกรรมศาสตร ทศนะการจงใจในยคปจจบนจะเก$ยวของกบ (1)ทฤษฎความตองการ (2) ทฤษฎกระบวนการ (3) ทฤษฎการเสรมแรง ทศนะการจงใจต �งแตอดตจนถงปจจบนสามารถสรปไดดงน� ทศนะการจงใจในชวงแรก 1. ทศนะการจดการตามหลกวทยาศาสตรในการจงใจ ( The scientific management approach to motivation) 2. ทศนะการจดการตามพฤตกรรมศาสตรของการจงใจ : ทฤษฎ X และทฤษฎ Y ของ McGregor (The behavioral management approach to motivation : McGregor’s theory X and theory Y) ทศนะการจงใจในยคปจจบน 1. ทฤษฎความตองการ (Need theories) ทฤษฎเน�อหา (Content theories) จะสารวจความตองการ ภายในซ$งเปนส$งเราบคคลใหปฎบต 1.1 ทฤษฎความตองการ (Need theories) : ทฤษฎลาดบข �นความตองการ ของมาสโลว (Maslow’s hierarchy of needs) 1.2 ทฤษฎความตองการ (Need theories) : ทฤษฎการจงใจ ERG ของ Alderfer ( Alderfer’s ERG theory) 1.3 ทฤษฎความตองการ (Need theories) : ทฤษฎสองปจจยของ Herzberg (Herzberg’s two-factor theory) หรอปจจยอนามยในการจงใจ (Hygiene factor) 1.4 ทฤษฎความตองการ (Need theories) : ทฤษฎความตองการท$แสวงหาของ McClelland (McClelland’s acquired-needs theory) 2. ทฤษฎกระบวนการในการจงใจ (Process theories of motivation ) พจารณาถงกระบวนการความคดเม$อบคคลใชในการตดสนใจท$จะกระทามากกวาความตองการซ$งกระตนการกระทา 2.1 ทฤษฎความคาดหวง (Expectancy theory ) ประกอบดวย (1) ทฤษฎความคาดหวงของ Vroom (Vroom’s expectancy theory) (2) ทฤษฎความคาดหวงของ Porter และ Lawler(Porter and Lawler’s expectancy theory ) 2.2 ทฤษฎความยตธรรม (Equity theory) 3. ทฤษฎการเสรมแรง (Reinforcement theories) จะเก$ยวของกบวธการและสาเหตการใหรางวลและการลงโทษ มอทธพลตอพฤตกรรม

349 การจดการตามหลกวทยาศาสตรในการจงใจ เปนทศนะของบดาของการจดการตามหลกวทยาศาสตร (Father of scientific management) ไดแก Frederick W. Taylor ซ$งสนใจการจงใจพนกงานโดยใชการศกษาเวลาและการเคล$อนไหวในการทางาน (Time-and-motion studies) ประสทธภาพสงสด วธท$เกดประสทธภาพสงสดสาหรบพนกงานในการทางานและสนใจในการจงใจบคคลใหทางานใหเหมาะสมกบความชานาญเฉพาะอยาง โดยเช$อวาบคคลไดรบการจงใจดวยเงน นอกจากน� Taylor ยงใชระบบการจายคาตอบแทนแบบจงใจซ$งจายใหพนกงานเพ$มข�นเพ$อใหทางานมากข�น และทศนะการจดการตามแบบวทยาศาสตรโดยบคคลตอมาคอ Lillian M.Gilbreth ไดศกษาถงการใชส$งจงใจในการทางานในรปของการเล$อนตาแหนง คาจางท$สงข�น จานวนช $วโมงท$นอยลง และวนหยด ท �งหมดถอวาเปนส$งจงใจท$มอานาจ โดยเฉพาะเม$อจดใหเหมาะสมกบความตองการและความสนใจเฉพาะบคคล นกทฤษฎการจดการตามหลกวทยาศาสตรไดศกษาความแตกตางระหวางบคคลและมงท$ระบบการใหรางวลดวยเงนโดยลมสารวจสวนประกอบอ$น เชน การจงใจบคคล การจดการตามพฤตกรรมศาสตรของการจงใจ : ทฤษฎ X และ ทฤษฎ Y ของ McGregor ทศนะเก$ยวกบพฤตกรรมของบคคลแสดงในขอสมมต 2 ประการ โดย Douglas McGregor หรอเปนท$รจกในช$อของ ทฤษฎ X และทฤษฎ Y ซ$ง McGregor ไดศกษาถงวธการท$ผบรหารมองตวเองสมพนธกบบคคลอ$น ทศนะน�ตองการความคดในการรบรถงธรรมชาตของมนษย ซ$งมขอสมมต 2 ประการเก$ยวกบลกษณะของบคคล ดงน� 1. ขอสมมตเก#ยวกบทฤษฎ X ( Theory X assumptions) ขอสมมตแบบด �งเดมเก$ยวกบลกษณะของบคคลของ McGregor เก$ยวกบทฤษฎ X มดงน� 1.1 โดยท $วไปมนษยใมชอบการทางาน และจะหลกเล$ยงงานถาสามารถทาได 1.2 จากลกษณะของมนษยท$ไมชอบทางาน คนสวนใหญจงตองถกบงคบ ควบคม ส $งการและใชวธการลงโทษเพ$อใหใชความพยายามใหเพยงพอเพ$อใหบรรลวตถประสงคขององคการ 1.3 มนษยโดยเฉล$ยพอใจการถกบงคบ ตองการเล$ยงความรบผดชอบ มความทะเยอทะยานนอย และตองการความปลอดภย

350 2. ขอสมมตเก#ยวกบทฤษฎ Y (Theory Y assumptions) ขอสมมตเก$ยวกบทฤษฎ Y โดย McGregor มดงน� 2.1 การใชความพยายามทางกายภาพ และความพยายามดานจตใจในการทางานตามธรรมชาต ไมวาจะเปนการเลนหรอการพกผอน 2.2 การควบคมภายนอก และอปสรรคของการลงโทษ ไมใชวธการเดยวในการใชความพยายามใหบรรลวตถประสงคขององคการ บคคลจงใชการควบคมตวเองเพ$อใหบรรลวตถประสงคท$ตองการ 2.3 ระดบการใหบรรลวตถประสงคข�นอยกบขนาดของรางวลท$ส มพนธกบความสาเรจในการทางานของพนกงาน 2.4 มนษยโดยเฉล$ยเรยนรภายใตสภาพท$เหมาะสม ไมแตเพยงการยอมรบความรบผดชอบ แตมการแสวงหาความรบผดชอบดวย 2.5 สมรรถภาพข�นอยกบระดบของการจนตนาการระดบสง ความซ$อสตยและความคดสรางสรรค 2.6 ภายใตสภาพของอตสาหกรรมสมยใหม ศกยภาพท$เฉลยวฉลาดของความเปนมนษยโดยเฉล$ยมการใชประโยชนบางสวน จากขอสมมต 2 ประการท$แตกตางกน ทฤษฎ X เปนการมองโลกในแงราย ไมยดหยน การควบคมจงเปนส %งสาคญท %ผบงคบบญชาใชควบคมผใตบงคบบญชา ในทางตรงกนขาม ทฤษฎ Y เปนการมองในแงด ยดหยนได และเปนกลไกท$มงท$การควบคมตนเองรวมกบความตองการสวนตว และความตองการขององคการ เปนท$นาสงสยวาแตละขอสมมตจะมผลกระทบตอผบรหารท$จะแกปญหาในหนาท$และกจกรรมในการจดการ ความชดเจนของทฤษฎ (Clarification of the theories) McGregor ระบวาทฤษฎ X และทฤษฎ Y จะมการตความท$ผดพลาด ประเดนตามมาจะทาใหเกดความชดเจนเก$ยวกบขอบเขตความไมเขาใจและการรกษาขอสมมต ในทศนะเฉพาะอยาง ดงน� (1) ขอสมมตเก$ยวกบทฤษฎ X และทฤษฎ Y เปนเพยงขอสมมตเทาน �นยงไมใชเปนขอเสนอแนะในการกาหนดกลยทธการจดการ ขอสมมตเหลาน�ตองมการทดสอบขอเทจจรง ย$งไปกวาน�ขอสมมตเหลาน�ไมมการสนบสนนดวยงานวจย (2) ทฤษฎ X และทฤษฎ Y ไมนาไปประยกตในการจดการอยางหนก (Hard) หรอเบา (Soft) ทศนะอยางหนก (Hard ) กคอการสรางคายนยนหรอความเปนปฏปกษ ทศนะอยางเบา

351 (Soft) หมายถงผลในการจดการแบบเสรนยม (Laissez faire) และกไมไดเหมาะสมกบทฤษฎ Y ผบรหารท$มความสามารถจะระลกถงความงดงามและความเปนไปได ตลอดจนขอจากดของบคคล และการปรบพฤตกรรมตามสถานการณ (3) ทฤษฎ X และทฤษฎ Y ไมไดมทศนะตอเน$อง ทฤษฎ X และ ทฤษฎ Y เปนลกษณะตรงกนขามกน มทศนะความแตกตางของคนอยางส�นเชง (4) การอภปรายถงทฤษฎ Y ไมใชการจดการในอดมคตหรอเปนการตอตานการใชอานาจหนาท$ ทฤษฎ Y เปนเพยงวธหน$งในหลายวธ ของผบรหาร และความพยายามในการเปนผนา (5) งาน และสถานการณท$แตกตางยอมตองการทศนะการจดการท$แตกตางกนดวย บางคร �งอานาจหนาท$ และโครงสรางจะมประสทธภาพผลสาหรบงานเฉพาะอยาง มการพบในการวจย ซ$งเสนอวาทศนะท$แตกตางกนจะมประสทธผลในสถานการณท$แตกตางกนดวย ดงน �นองคการทางดานการผลตเปนสถานการณหน$งซ$งตองการบคคลและสถานการณเฉพาะอยาง ทศนะการจดการตามพฤตกรรมศาสตรของการจงใจ นกทฤษฎน�มงท$ปจจยดานพฤตกรรม ซ$งมผลกระทบการจงใจจากการคนพบของ Hawthorne, Elton Mayo และบคคลอ$นใน Western Electric ผวจยการจดการพฤตกรรมศาสตรเร$มสารวจบทบาทของความสมพนธมนษยในการจงใจ ผบรหารท$ตองการใช เทคนคการจดการตามหลกพฤตกรรมศาสตรจะตองสรางความรสกในความสาคญและความเก$ยวของของพนกงาน ในเรวๆน�นกทฤษฎการจดการพฤตกรรมศาสตร เชน Douglas McGregor ไดเสนอกระบวนการจงใจ คอ ทฤษฎ X และทฤษฎ Y ทฤษฎ X มทศนะการจดการแบบด �งเดม (Traditional management) ซ$งมองพนกงานวาข�เกยจไมสนใจทางานและตองถกบงคบใหทางาน สวนทฤษฎ Y มทศนะวาพนกงานสรางสรรค เช$อวาพนกงานในองคกรมความคดสรางสรรคและมความสนใจในการทางานท$มความสาคญ McGregor เช$อวาพนกงานเตมใจท$จะใหผลประโยชนและใชสตปญญาใหกบองคการ โดยเสนอวาผบรหารควรจงใจพนกงานโดยการใหโอกาสในการพฒนาสตปญญาและใหเสรภาพในการเลอกวธการทางานเพ$อใหบรรลเปาหมาย บทบาทผบรหารในความหมายของ McGregor ไมใช ควบคมพนกงานแตจะตองใหเหนถงความตองการขององคการ ซ$งพนกงานสามารถ ควบคมตวเองและการทางานได

352 ทฤษฎความตองการ : ทฤษฎลาดบความตองการของมาสโลว เปนทฤษฎการจงใจท$มการกลาวขวญกนอยางแพรหลาย คอ ทฤษฎการจงใจของนกจตวทยาช$อ Abraham Maslow โดยมาสโลวมองความตองการของมนษยเปนลกษณะลาดบข �น จากระดบต$าสดไปยงระดบสงสด และสรปวาเม$อความตองการในระดบหน$งได รบการตอบสนองจะมความตองการอ$นในระดบท$สงข�นตอไป ลาดบข �นความตองการ (The needs hierarchy) ความตองการของมนษยพ�นฐานดงแสดงในภาพท$ 12.5 ดงน� 1. ความตองการของรางกาย (Physiological needs ) เปนความตองการข �นพ�นฐานเพ$อความอยรอด เชน อาหาร น�า เคร$องนงหม ท$อยอาศย ยารกษาโรค และการนอน การพกผอน โดยมาสโลวไดกาหนดตาแหนงซ$งความตองการเหลาน�ไดรบการสนองไปยงระดบท$มความจาเปนเพ$อใหชวตอยรอดและความตองการอ$นจะกระตนบคคลตอไป 2. ความตองการความม #นคงหรอความปลอดภย (Security or safety needs) ความตองการเหลาน�เปนความตองการท$จะเปนอสระจากอนตรายดานรางกาย และความกลวตอการสญเสยงาน ทรพยสน อาหาร หรอท$อยอาศย ความตองการความสาเรจในชวต (Need for self-actualization) ความตองการการยกยอง (Esteem needs) ความตองการความผกพนหรอการยอมรบ (Affiliation or acceptance needs) ความตองการความม $นคงหรอความปลอดภย (Security or safety needs) ความตองการของรางกาย (Physiological needs) ภาพท# 12.5 แสดงลาดบข �นความตองการของมาสโสว (Maslow’s hierarchy of needs) (Weihrich and Koontsz. 1993:469.)

353 3. ความตองการการยอมรบหรอความผกพน (Affiliation or acceptance needs ) เน$องจากบคคลอยในสงคมจะตองการการยอมรบจากบคคลอ$น ท �งในสงคมการทางาน หรอการดาเนนชวตท $วไปในชวตประจาวนเพราะมนษยยอมมปฎสมพนธกบผอ$น 4. ความตองการการยกยอง (Esteem needs) ตามทฤษฎมาสโลวเม$อบคคลไดรบการตอบสนองความตองการการยอมรบแลว จะตองการการยกยองจากเองและจากบคคลอ$นความตองการน�เปนการพงพอใจในอานาจ (Power) ความภาคภมใจ (Prestige) สถานะ (Status) และความเช$อม $นในตนเอง (Self-confidence) 5. ความตองการความสาเรจในชวต (Need for self-actualization) มาสโลวคานงวาความตองการในระดบสงสด เปนความปรารถนาของมนษยในความตองการท$จะประสบความสาเรจ โดยมศกยภาพและบรรลความสาเรจในส$งใดส$งหน$งในระดบสงสดตามท$ต �งความฝนไว ทฤษฎลาดบข �นความตองการของมาสโลว (Maslow’s hierarchy of needs) จากภาพท$ 12.6 แสดงถงความสมพนธระหวางทฤษฎลาดบข �นความตองการของ มาสโลว และการจดการตอบสนองความตองการบคคลโดยองคการ

354 ความตองการตามทฤษฎมาสโลว การจดการตอบสนองความตองการบคลากรโดยองคการ ความสาเรจในชวต ความเจรญเตบโต (Growth) (Self-actualization) ความกาวหนา (Advancement) ความคดสรางสรรค (Creativity)

ความทาทาย (Challenge) ความคดสรางสรรค (Creativity) การเล$อนตาแหนง (Promotion) การยกยอง การยกยอง (Self-esteem) (Esteem) ความภาคภมใจ (Prestige) สถานภาพ (Sense of belonging) การยกยอง (Recognition) ตาแหนง ( Title) สถานะ (Status) สงคม ความรก (Love) (Social) ความรสกท$ด (Affection) การยอมรบ (Sense of belonging) ทมงาน (Teamwork) การจดการดานมนษยสมพนธ (Friendly management) ความปลอดภย ความปลอดภย (Safety) (Safety) ความม $นคง ( Security) ความถาวร (Stability) ความม $นคง (Job security) ความปลอดภยในการทางาน (Safety on the job) รางกาย อาหาร (Food) น�า (Water) (Physiological) ท$อยอาศย (Shelter) ความรอน (Heat) อากาศ (Air) คาตอบแทนท$เพยงพอ (Adequate pay) ภาพท# 12.6 แสดงความสมพนธระหวางทฤษฎลาดบข �นความตองการของมาสโลว และการจดการตอบสนองความตองการบคคลโดยองคการ (Bovee and others.1993:440) คาถามเก#ยวกบลาดบข �นความตองการ (Questioning the needs hierarchy) ทฤษฎลาดบข �นความตองการของมาสโลวไดใชในงานวจยพบเหตการณ ซ$งสนบสนนทฤษฎของมาสโลวนอยท$วาความตองการของมนษยเปนลาดบข �นความตองการ ต �งขอสงเกตวามเพยง 2 ระดบความตองการคอ (1) ความตองการดานรางกายและ (2) ความตองการดานอ$น ซ$งความตองการดานอ$นน�จะเกดข�นเม$อความตองการของรางกายไดรบการตอบสนองแลวเขาพบวาในระดบท$สงข�น จดแขงของความตองการ จะแตกตางกนไปในแตละบคคล บางคนมความตองการดานสงคมสงและมความตองการประสบความสาเรจสงสดในชวตมาก

355 ทฤษฎความตองการ : ทฤษฎการจงใจ ERG ของ Alderfer ทฤษฎการจงใจ ERG ของ Alderfer (Alderfer ERG theory) เปนทฤษฎความตองการซ$งกาหนดลาดบข �นตอนความตองการ Alderfer ไดช�ใหเหนถงความแตกตางระหวางความตองการในระดบต$าและความตองการในระดบสงซ$งเก$ยวของกบความตองการของมาสโลว 5 ประเภท คงเหลอ 3 ประเภท ดงน� 1. ความตองการในการอยรอด (Existence needs (E)) เปนความตองการในระดบต$าสดและมลกษณะเปนรปธรรม ประกอบดวยความตองการตามทฤษฎมาสโลวคอ ความตองการของรางกายและความตองการความปลอดภยซ$งสามารถพสจนได 2. ความตองการความสมพนธ ( Related need (R)) มลกษณะเปนรปธรรมนอยลง ประกอบดวยความตองการทางดานสงคม ตามทฤษฎของมาสโลวบวกดวยความตองการความปลอดภยและความตองการการยกยอง 3. ความตองการความเจรญกาวหนา (Growth(G))เปนความตองการในระดบสงสด ในระดบข �นตอนของ Alderfer และมความเปนรปธรรมต$าสด ประกอบดวยสวน ท$เปนความตองการการยกยองและบวกดวยความตองการประสบความสาเรจตามทฤษฎของมาสโลว Alderfer ไมเช$อวาบคคลตองตอบสนองความพงพอใจอยางสมบรณในระดบความตองการกอนท$จะกาวหนาไปสระดบอ$น เขาพบวาบคคลจะไดรบการกระตนโดยความตองการมากกวาหน$งระดบ ตวอยางเชน ความตองการท$จะไดรบเงนเดอนท$เพยงพอ (ความตองการความอยรอด) ในขณะเดยวกนจะเกดความตองการการยอมรบความพอใจ (ความตองการดานความผกพน) และเกดความตองการสรางสรรค ตองการความกาวหนา (ความตองการเจรญเตบโต) ย$งกวาน �น Alderfer คนพบวาลาดบของชนดจะแตกตางกนในแตละบคคล ผประกอบการจะแสวงหาการยกยองนบถอ (ความตองการความสมพนธ) และความรสกสรางสรรคเปนความตองการความเจรญเตบโตกอนท$จะคานงถงความตองการทางดานรปธรรม เชน ความหว และความกระหาย (เปนความตองการการอยรอด) Alderfer ยงขยายทฤษฎมาสโลวโดยพจารณาถงวธการท$บคคลมปฎบตกรยาเม$อเขาสามารถและไมสามารถตอบสนองความตองการของตนโดยไดพฒนา หลกความกาวหนาในความพงพอใจ (Satisfaction-progression principle) ข�นมาเพ$ออธบายถงวธการท$บคคลมความกาวหนากบลาดบข �นความตองการเม$อตอบสนองความตองการ

356 ในระดบต$ากวาได และในทางตรงขามหลกของ การถดถอย-ความตงเครยด (Frustration - regression principles) ซ$งอธบายวา เม$อบคคลท$ยงมความตงเครยดในการพยายามท$จะตอบสนองความตองการในระดบสงข�น เขาจะเลกพยายามตอบสนองความตองการและการเปล$ยนไปใชความพยายามท$จะตอบสนองในระดบต$ากวา ทฤษฎ ERG ระลกเสมอวาระดบความตองการของบคคลสามารถเปล$ยนไปในระดบสงข�นและต$าลงไดเสมอ ท �งน�ข�นอยกบวาเขาสามารถตอบสนองความตองการในระดบต$าลงหรอความตองการในระดบสงข�นไดหรอไม ทฤษฎความตองการ : ทฤษฎ 2 ปจจย หรอปจจยอนามยในการจงใจ ทฤษฎ 2 ปจจยของ Herzberg (Herzberg’s two-factor theory) หมายถง ทฤษฎการจงใจโดย Frederic Herzberg ซ$งไดเสนอวาปจจยในการทางานเก$ยวของกบความ พงพอใจในการทางาน และไมพงพอใจในการทางาน หรอหมายถง การทางานโดย หลกการของเจาของกจการจะพยายามสรางความพงพอใจใหกบพนกงาน การสรางการจงใจใหมากเปนส$งท$ลาบาก รายละเอยดของทฤษฎ 2 ปจจย มดงน� 1. ปจจยรกษา(Maintenance factors) / ปจจยสขอนามย (Hygiene factors) เปนปจจยท$มอทธพลในการสรางความไมพงพอใจในการทางานหรอหมายถง ผจดการจะจงใจผใตบงคบบญชาจากความไมพอใจ เชน สถานภาพการทางานม $นคง นโยบายการบรหารของบรษท การบงคบบญชา ความสมพนธระหวางบคคล สภาพแวดลอมในการทางาน เงน ปจจยเหลาน�ไมไดจงใจใหพนกงานผลตมากข�น แตปองกนไมใหผลตลดลง สวนปจจยอนามยจะรกษาแรงจงใจใหอยในระดบสงและปองกนแรงจงใจไมใหเกดข�นในทางลบ สวนปจจยท$มผลในทางบวกตอแรงจงใจในการทางานคอ โอกาสเจรญเตบโตลกษณะงาน ความสาเรจ การยกยองชมเชย ความรบผดชอบ ความกาวหนา 2. ปจจยการจงใจ (Motivation factors หรอ motivators) เปนปจจยท$มอทธพลในการสรางความพงพอใจในการทางานซ$งถอวาเปนปจจยภายใน เหตท$เรยกวาปจจยปองกนความไมพอใจวาเปนปจจยอนามยเพราะผลกระทบของปจจยเหลาน�มตอแรงงานคลายกบการรกษาอนามยของคน เชน เม$อคนเราเกดมบาดแผลข�นจะตองใสยารกษาใหหายการใชยาไมไดทาใหแผลหายแตเพ$อปองกนไมใหแผลเนาเปนการใชเพ$อใหกลบสสภาพปกตเทาน �นในทางตรงกนขาม ถาหากปจจยอนามยไมไดรบความสนใจส$งตางๆ จะเลวรายไปกวาเดม เชน ผท$มสขภาพดกตอง รบประทานอาหารดๆจะไมชวยทาให สขภาพดข�น ถาหากสขภาพดแลวแตถาไมรบประทานอาหารดเขาจะเร$มปวยลงไดเสมอ

357 ภาพท# 12.7 ทฤษฎสองปจจยของ Herzberg (Herzberg’s two-factor theory) (Bovee and others. 1993:443) ทฤษฎความตองการ : ทฤษฎความตองการท#แสวงหาของ McClelland ความตองการท %แสวงหาของ McClelland (McClelland’s acquired-needs theory)เปนทฤษฎซ$งเสนอแนะวาความตองการท$แสวงหาการเรยนรโดยอาศยชวตและการท$บคคลมงท$ความตองการเฉพาะอยางมากกวาความตองการอ$นๆ การศกษาของ McClelland รวมกบเพ$อนกวจยสรปวามนษยมความตองการ 3 อยางดวยกน คอ ความตองการเพ %อความสาเรจ (Need for achievement) เปนความปรารถนาของบคคลท$จะบรรลเปาหมายซ$งมลกษณะท$ทาทายและมความเปนเลศ บคคลท$มความตองการความสาเรจสงมกจะมคณสมบตของการเปนผท$ชอบแขงขน มการต �งเปาหมายท$คอนขางยากและมกจะมการตรวจสอบผลการดาเนนงานของตนเองอยางสม$าเสมอ และพวกเขายงตองการความรบผดชอบสงสดในงานท$ทาและเปนอสระจากการควบคม สาหรบผท$ตองการความสาเรจสงน �นความพงพอใจจะมาจากการท$พวกเขาสามารถทางานไดสาเรจ และยงถอวารางวลตอบแทนในรปของตวเงนท �งหลายท$ไดเปนเสมอนเคร$องวดความสาเรจตามวตถประสงคไมใชส$งจงใจในการทางานแตอยางใด สวนใหญผท$ม

ปจจยการจงใจ (Motivators) - ความเจรญเตบโต - การไดรบการยอมรบ - เน Xอหาเก[ยวกบงาน - ความรบผดชอบ - ความสาเรจในการทางาน - ความกาวหนาในชวต ความพงพอใจ

ในการทางาน

ปจจยอนามย (Hygiene factors) - นโยบายองคการ - เง[อนไขในการทางาน - การควบคมการปฏบตงาน - ความม[นคงในงาน - ความสมพนธระหวางบคคล – เงนเดอน/คาจาง

ความพงพอใจ

ในการทางาน

358 คณสมบตท$ตองการความเสรจในตนเองสงมกจะกลายมาเปนเจาของกจการสวนตวได เปนอยางด เน$องจากพวกเขาพอใจท$จะรบผดชอบงานตางๆดวยตนเองเสมอ จงอาจทาใหไมประสบผลสาเรจหากทางานกบองคการขนาดใหญท$ตองบรหารงานโดยอาศยความรวมมอในการทางานจากผอ$น ความตองการเพ#อความผกพน ( Need for affiliation ) หมายถงความตองการ ของบคคลท$จะสรางมตรภาพและกาหนดความผกพนสวนตวกบบคคลอ$นในสงคม ท �งน�เม$อบคคลมความตองการท$จะสรางความผกพน จงแสวงหาความยอมรบและการรบรองจากบคคลอ$น และใหความสาคญกบความรสกของผอ$นเปนอยางมาก ทาใหบคคลกลมน� หางานท$จะทาใหพวกเขาสามารถทางานรวมกบผอ$นและสรางความสมพนธระหวางบคคลข�นมา ดงน �นผบรหารสามารถท$จะจงใจบคคลซ$งมความปรารถนาในดานน�ไดดวยการมอบหมายงานท$ตองเนนความรวมมอระหวางพนกงานและทมงาน ความตองการอานาจ (Need for power) เปนความปรารถนาท$จะมอทธพลหรอ ควบคมบคคลอ$น ทฤษฎน�ไดทาความเขาใจถงการจงใจซ$งมความตองการพ�นฐาน 3 ประการคอ (1) ความตองการอานาจ (2) ความตองการความผกพน (3) ความตองการความสาเรจ โดยมรายละเอยด ดงน� 1. ความตองการอานาจ (Need for power) McClelland และทมงานผวจย พบวาบคคลมความตองการอานาจสงจะมความเก$ยวของกบอทธพลและการควบคม บคคลเชนน�จะตองการความเปนผนา เปนนกพด เปนผท$ตองการทางานใหเหนอกวาบคคลอ$น เปนกลมท$แสวงหาหรอคนหาวธการแกปญหาใหดท$สด ชอบสอนและชอบพดในท$ชมชน ชอบแขงขนเพ$อใหสถานภาพสงข�นจะกงวลเร$องอานาจมากกวาทางานใหได ประสทธภาพ 2. ความตองการความผกพน(Need for affiliation) บคคลท$มความตองการขอน�สงจะพอใจจากการเปนท$รก และมแนวโนมจะเล$ยงความเจบปวดจากการตอตานโดยสมาชกกลมสงคม เขาจะรกษาความสมพนธอนดในสงคม พอใจในการใหความรวมมอมากกวาการแยงชงพยายามสรางและรกษาสมพนธภาพกบผอ$น ตองการสรางความเขาใจดจากสงคมท$เขาเปนสมาชกอย 3. ความตองการความสาเรจ (Need for achievement ) บคคลท$มความตองการความสาเรจสงจะมความปรารถนาอยางรนแรงท$จะประสบความสาเรจและกลวตอความลมเหลวตองการการแขงขนและกาหนดเปาหมายท$ยากลาบากสาหรบตนเอง มทศนะชอบเส$ยงแตไมใชชอบการพนน พอใจท$จะวเคราะหและประเมนปญหามความ

359 รบผดชอบเพ$อใหงานสาเรจลลวง และมการปองกนในการทางาน มความปรารถนาจะทางานใหดกวาบคคลอ$น แสวงหาหรอพยายามรบผดชอบในการคนหาวธแกไขปญหาใหดท$สด 4. การประยกตใชทฤษฎความตองการของ McClelland สาหรบผบรหาร ในการวจยของ McClelland ผประกอบการควรเร$มตนและพฒนาธรกจท$แสดงความสาเรจในความตองการระดบสงและมส$งกระตนดานอานาจ ผบรหารท$แสดงความสาเรจท$ตองการความสาเรจสงและอานาจหนาท$และความรก ความผกพนต$า แตไมใชผประกอบการในระดบสงหรอระดบต$า McClelland คนพบรปแบบการจงใจความสาเรจท$ชดเจน ท$สดในบรษทขนาดเลกซ$งประธานบรษทมการจงใจดานความสาเรจสงมาก ในบรษทใหญจะพบวาผบรหารระดบสงมความจงใจดานความสาเรจในระดบปานกลาง และมความตองการในดานความมอานาจและความผกพนสง การประยกตใชทฤษฎความตองการในการจดการ ผบรหารสามารถประยกตใชทฤษฎลาดบข �นความตองการของ Maslow ทฤษฎ ERG ของ Alderfer ทฤษฎ 2 ปจจยของ Herzberg และทฤษฎการแสวงหาความตองการของ McClelland acquired-needs theory) โดยมงท$ขอบเขตและชนดของความตองการท$สามารถกระตนบคคล ดงสรปในภาพท$ 12.8 แสดงถง หลกการเกบกดขดความตงเครยด (Frustration-regression principle) ซ$ง Alderfer ใชในทฤษฎ ERG Herzberg ความแตกตางระหวางปจจยอนามย (Hygiene factors) และปจจยการจงใจ (Motivators) จะระบวาถาบคคลไมสามารถสนองความตองการในระดบสงข�นได เขาจะพงพอใจในระดบต$าลงมาท$เปนรปธรรม ผลลพธ คอ องคการจะสญเสยผลประโยชนดานความคดสรางสรรคและไหวพรบปฎภาณของบคคล ซ$งทาใหเปนอนตรายตอการบรรลเปาหมายขององคการ สวนทฤษฎ ERG และทฤษฎความตองการและปรารถนา ช�ถงความสลบ ซบซอนของการจงใจมนษยวาความตองการจะแตกตางกนระหวางบคคล สวนงานของ McClelland และทศนะท$วาความตองการมการแสวงหา มความเปนไปไดวาความตองการอาจเปล$ยนแปลงโดยอาศยการฝกอบรมซ$งมอทธพลตอองคการ การทางานและการแขงขนระหวางประเทศ อยางไรกตามทฤษฎความตองการไมเพยงพอท$จะสารวจวาแตละบคคลมการตดสนใจอยางไร

360 ทฤษฎความ- ตองการของมาสโลว (Maslow’s needs theory )

ทฤษฎ ERG ของ Alderfer (Alderfer’sERG theory) ทฤษฎ 2 ปจจย ของ Herzberg (Herzberg’s two-factor theory)

ทฤษฎความตองการ ท#แสวงหาของ McClelland (McClelland’s acquired-needs theory) ความตองการความ ความตองการ ความตองการความ สาเรจในชวต ความเจรญกาวหนา ปจจยการจงใจ (Need for achievement) (Self-actualization needs) (Growth needs) (Motivation factors) ความตองการการยกยอง ความตองการอานาจ (Esteem needs) (Need for power) ความตองการ ความตองการทางสงคม ความสมพนธ (Social needs) (Related needs) ความตองการอยในกลม (Need for affiliation) ความตองการความ ปจจยอนามย ปลอดภย (Hygiene factors) (Safety needs) ความตองการ ความคงอย ความตองการของ (Existence needs) รางกาย (Physiological needs) ภาพท# 12.8 แสดงการเปรยบเทยบระหวางทฤษฎความตองการ 4 แบบ คอ ทฤษฎลาดบข �นความตองการของ Maslow , ทฤษฎการจงใจ ERG ของ Alderfer ,ทฤษฎสองปจจยของ Herzberg,และ ทฤษฎความจาเปนท$ตองการของ McClelland (Bovee and others.1993:446) ทฤษฎกระบวนการในการจงใจ (Process theories of motivation ) ทฤษฎกระบวนการในการจงใจ (Process theories of motivation) หรอ ทฤษฎความเขาใจ (Cognitive theory) เปนทฤษฎการจงใจท$มงท$ความคดดานกระบวนการซ$งชกนาบคคลใหปฏบตเพ$อตอบสนองความตองการของเขา โดยทฤษฎน�ไดอธบายถงความปรารถนาท$ทาใหเกดพฤตกรรมท$ตองการ การสารวจส$งจงใจของบคคล ทฤษฎน�จะสารวจถงวธการท$คนไดร บการกระตน ดงน �นอาจเรยกวาทฤษฎน�วา ทฤษฎความเขาใจ

361 (Cognitive) เพราะเปนการมองท$กระบวนการดานจตใจท$กาหนดการตอบสนองความตองการของมนษย ทฤษฎกระบวนการท$สาคญ 2 ประการคอ (1) ทฤษฎความคาดหวงของ Vroom (Vroom’s expectancy theory) (2) ทฤษฎความยตธรรม (Equity theory) ทฤษฎความคาดหวงของ Vroom (Vroom’s expectancy theory) ทฤษฎความคาดหวของ Vroom เปนทฤษฎกระบวนการซ$งเสนอแนะวากอนท$บคคลจะปฎบตเขาจะพจารณาวาจะมความสามารถและมความพยายามท$จะใหไดผลลพธท$ตองการหรอไม ในทฤษฎน�มความเก$ยวของกบงาน 3 ประการ คอ (1) การรบรของบคคลซ$งใชความพยายามท$จะชกนาไปสการทางาน (2) การรบรวาการทางานจะชกนาไปสผลลพธท$ตองการ (3) ความปรารถนาท$จะไดรบรางวลท$เก$ยวของกบผลลพธ ความคาดหวงผลการทางานจากความพยายาม (Effort-performance expectancy) เปนความสมพนธระหวางความพยายามท %ตองใชและผลการทางาน (Bovee and others.1993:G-5)หรอหมายถง ความสมพนธท$รบรระหวางความพยายามท$ตองการ และการทางานซ$งเปนผลลพธ ส$งน�เปนสวนแรกของสมการการคาดหวง ซ$งเก$ยวของกบกระบวนการประเมนในสวนท$เก$ยวกบการทางานในอนาคต พนกงานจะพจารณาวาเขาจะมความสามารถ มเคร$องมอและทรพยากรเพ$อใหบรรลการทางานท$ตองการโดยการสารวจความพยายามสวนตว และใชคาถามวาจะประสบความสาเรจหรอไม ถาเขาไมเช$อวาความพยายามจะนาไปสการทางานระดบสง แลวทาใหความคาดหวงในการทางานระดบต$า เพ$อกระตนใหเกดความคาดหวงจากการใชความพยายามในการทางานสงผบรหารท$มประสทธผลจะสรางความเปนจรงโดยกาหนดเปาหมายท$เหมาะสมในการทางาน จดหาพนกงานท$มการฝกอบรม มอปกรณ และใหการสนบสนนการทางานและ จดใหพนกงานมทกษะเพ$อใหเหมาะสมกบงาน ความคาดหวงผลลพธจากการทางาน (Performance-outcome expectancy) เปนความสมพนธระหวางการทางานของบคคลและความเปนไปไดของผลลพธ (Bovee and others.1993:G-11) เปนความสมพนธท$รบรระหวางการทางานของบคคล และความเปนไปไดซ$งมผลลพธท$แตกตางกน เปนสวนท$สองของสมการความคาดหวง ซ$งจะเก$ยวของกบการประเมนส$งแวดลอมในการทางาน และระบบรางวล พนกงานจะพจารณาผลลพธซ$งคาดวาจะเกดข�นจากการทางานน �น เขาจะถามวาถาฉนทางานสาเรจฉนจะไดรบรางวล (ผลลพธ) อะไรความคาดหวงจากการใชความพยายามในการทางาน เม$อบคคลรบรวาความพยายามของเขาจะนาไปสผลลพธท$ตองการ เขาจะพยายาม

362 ปฏบตงานไมใหพลาดเพ$อผลลพธท$เขาตองการ ผบรหารตองมความชดเจนเก$ยวกบความตอเน$องจากภายในระหวางการทางานและผลลพธและจะสงมอบรางวลในเวลาและคาม $นสญญาสาหรบผท$มการทางานน �น คณคาความพอใจในผลลพธ (Valence of outcomes) หมายถง คณคาของความพงพอใจซ$งเปนผลลพธท$เปนไปไดของผปฏบต ท$คาดลวงหนาวาจะม (Anticipated satisfaction)แตถาองคการ สมาชกองคการตองการผลลพธ ผลลพธท �งหมดอาจจะดงดดใจไมเทากน บางคนอาจจะมองวาผลลพธมลกษณะเฉพาะ ขณะท$บางคนไมคดเชนน �น ดงน �น บคคลจะศกษาคณคาหรอสวนประกอบของผลลพธ บคคลจะมการคาดหวงความพงพอใจลวงหนาของแตละผลลพธซ$งเราเรยกวา คณคาความพอใจในผลลพธ เม$อผลลพธเปนท$นาพงพอใจคณคาจะเปนบวก เม$อผลลพธไมเปนท$นาพงพอใจ คณคาความพงพอใจจะเปนลบและเม$อผลลพธท$มท �งลกษณะเปนท$นาพงพอใจและไมนาพงพอใจ คณคาจะเทากบศนย ดงแสดงในภาพท$ 12.9 ภาพท# 12.9 แสดงถงทฤษฎความคาดหวงของ Vroom (Vroom’sExpectancy theory) (Bovee and others. 1993:447)

คณคาความพอใจ ในผลลพธ (Valence of outcomes)

(+) (+) (+) (-) (-)

ผลการปฏบตงาน ความพยายาม ความคาดหวงผลการทางานจากความพยายาม ความคาดหวงผลลพธ จากการทางาน

363 จากภาพท$ 12.9 แสดงถงทฤษฎความคาดหวงซ$งเสนอวาบคคลจะมการกระทาเพ$อตอบสนองความตองการถา (1) เขาคดวาความพยายามจะนาไปสการทางาน (2) เขาคดวาการทางานจะนาไปสผลลพธ และ (3) เขาใหคณคาความพอใจในผลลพธ (Anticipated satisfaction) จากผลลพธ ตวอยางเชน ผบรหารระดบตนจะทางานหนกและไดรบการเล$อนตาแหนงอยางรวดเรวหรอไดรบคาตอบแทนท$สงข�นผลลพธ 2 ประการเปนท$พงพอใจและจะมคณคาความพอใจในผลลพธเปนบวกสาหรบบคคลน� อยางไรกตามถาผลลพธจากการทางานอยางหนกของผจดการคนเดยวกนน�กลบกลายเปนวาเขาถกขอรองใหยายไปทางานประจาท$โรงงานหรอมภารกจท$เครงเครยดมากย$งข�น ความรสกของเขาตอคณคาความพอใจในผลลพธจะกลายเปนลบทนทเพราะเขาจะไมพงพอใจ ดงน �นผบรหารซ$งมองคณคาความพอใจในผลลพธเปนบวก ผบรหารจะรสกกระตนใหลงทนในความพยายามท$จะทางาน แตถาผลลพธเปนลบผบรหารจะไมรสกจงใจใหทางาน ตามท$ Alderfer และ McClelland ไดเสนอแนะเอาไววา ความตองการของแตละบคคลจะแตกตางกน ซ$งจะสงผลใหเกดความแตกตางในการรบรถงคณคาความพอใจใน ผลลพธ (Valence of outcomes) ตามไปดวย ท �งน�เน$องจากสภาพแวดลอมของกาลงแรงงานในปจจบนมความแตกตางกนน $นเอง ทาใหการรบรถงคณคาของผลลพธมความเปนไปไดท$จะแตกตางกนไป ดงน �นผบรหารจงควรพจารณาถงสภาพการรบรเก$ยวกบคณคาผลลพธในการทางานของพนกงานใหเขาใจเพ$อท$จะไดกาหนดผลลพธใหตรงตามท$ พนกงานไดคาดหวงไวตอไป ทฤษฎความคาดหวงในการจงใจ : ทฤษฎ Vroom ทฤษฎความหวง (Expectancy theory) เปนทศนะท$เช$อเก$ยวกบการไดอภปรายถงวธการท$บคคลไดรบการกระตน เปนผลงานของนกจตวทยาช$อ Victor H. Vroom ซ$งถอวาบคคลจะไดรบการกระตนใหกระทาส$งซ$งสามารถบรรลเปาหมาย ถาเช$อในคณคาของเปาหมายและมองเหนวาจะชวยใหบรรลเปาหมายได ในกรณน�เปนความคดของ Martin Luther กลาววาทกส$งท$ไดกระทาไป เปนการกระทาดวยความหวง ทฤษฎ Vroom (Vroom theory) คอ การจงใจของบคคลซ$งมตอส$งท$มคณคาใน ผลลพธจากการใชความพยายาม (อาจจะเปนดานบวกหรอดานลบ) คณดวยความเช$อม $นจากการใชความพยายาม เพ$อใหบรรลเปาหมายกลาวคอ Vroom ระบวา การจงใจเปนส$งมคณคาซ$งแตละบคคลกาหนดเปาหมายและโอกาสเพ$อใหบรรลเปาหมายน �น โดยทฤษฎ Vroom เปนไปตามสมการ ดงน�

364 อานาจ (Force) ถอเปนจดแขงของการจงใจบคคล คณคาความพอใจในผลลพธ (Valence)เปนจดแขงของความพอใจของบคคลในผลลพธ ความคาดหวง (Expectancy) เปนความนาจะเปนสาหรบการกระทาเฉพาะอยาง ซ$งนาไปสผลลพธท$ตองการ เม$อบคคลมเปาหมายเฉพาะอยางไมแตกตางกนคณความพอใจผลลพธ (Valence) เทากบศนย มผลลพธเปนลบเม$อบคคลไมสามารถบรรลเปาหมายไดผลลพธกคอไมมการจงใจ นอกจากน�บคคลจะไมมการจงใจใหบรรลเปาหมาย ถาความคาดหวงเปนศนย หรอตดลบ อานาจในการกระทาบางส$งข�นอยกบท �งคณคาความพอใจในผลลพธและความคาดหวง ย$งไปกวาน �นส$งจงใจเพ$อใหบรรลการกระทาบางอยางไดกาหนดโดยความตองการใหบรรลส$งน �น ตวอยางเชนบคคลเตมใจทางานหนก เพ$อใหไดผลผลตผลลพธในรปของคาตอบแทน ผจ ดการจะเตมใจทางานหนก เพ$อบรรลเปาหมายของบรษทในการตลาดหรอการผลต เพ$อการเล$อนตาแหนง หรอผลลพธดานคาตอบแทน เปนตน สาหรบการนาเอาทฤษฎความคาดหวงของ Vroom ไปปฏบตน �น ส$งท$นาสนใจของทฤษฎน�คอการระลกถงความสาคญของความตองการเฉพาะบคคลและการจงใจ โดยหลกเล$ยงลกษณะของทฤษฎ Maslow และ Herzberg ใหเหมาะสมและมความเขากนกบวตถประสงค เพราะแตละบคคลจะมเปาหมายสวนตวท$แตกตางกวาเปาหมายของ องคการแตสามารถเขากนได นอกจากน�ทฤษฎ Vroom ยงสอดคลองกบหลกการจดการโดยวตถประสงค (MBO) จดแขงของทฤษฎ Vroom กเปนจดออนดวยเชนกน เน$องจากขอสมมตท$วา การรบรถงคานยมจะแตกตางกนในเวลาและสถานท$ท$แตกตางกน และจากความคดท$วางานของผบรหาร คอ การออกแบบส$งแวดลอมในการทางานควรจาเปนท$จะศกษาความแตกตางในสถานการณตางๆ ทฤษฎน�ยงลาบากตอการนาไปปฏบต ความถกตองดานเหตผลของทฤษฎ Vroom ระบวาการจงใจมความสลบซบซอนมากกวาทฤษฎ Maslow และ Herzberg

อานาจ (Force) = คณคาความพอใจในผลลพธ (Valence) x ความคาดหวง (Expectancy)

365 ทฤษฎกระบวนการจงใจ : ทฤษฎความคาดหวงในการจงใจของ Porter และ Lawler Porter และ Lawler ไดกาหนดในรปทฤษฎความคาดหวงโดยประยกตใชโมเดลน� สาหรบผจดการ สามารถสรปไดดงภาพท$ 12.10 มลคาของรางวล ความสามารถ รางวลซ�งท� ในการทางาน ไดรบมความ เฉพาะอยาง ยตธรรม รางวลจงใจ ภายใน ความพงพอใจ ความพยายาม การบรรลความ สาเรจในการทางาน รางวลจงใจ ภายนอก การรบรความ ตองการในงาน ความพยายามท� รบรความเปน ไดของรางวล ภาพท# 12.10 แสดงถงโมเดลของ Porter และ Lawler (The Porter and Lawler motivation model) (Weihrich and Koontz.1993:472) ในโมเดลน�ไดระบถงความพยายาม (จดแขงของการจงใจและพลงงานท$ใช) ข�นกบมลคาของรางวลบวกดวยพลงงานของบคคลและความนาจะเปนของการไดรบรางวล ซ$งความพยายามท$จะรบรและความนาจะเปนในการไดรบรางวลไดรบอนาคตจากการทางาน

366 ท$แทจรง จากการเกบขอมลของการทางานท$แทจรง ถาบคคลทราบวาเขาจะทางานหรอถาเขาทางานเขาจะมความพอใจจากการใชความพยายามและทราบถงความนาจะเปนในการไดรบรางวล การทางานท$เปนจรง (การทางานหรอการบรรลเปาหมาย ) เปนการพจารณาโดยใชหลกความพยายามโดยไดรบอานาจจากความสามารถเฉพาะตว (ความรและทกษะในการทางานจากการรบรถงงานท$ตองการ) เปนขอบเขตซ$งบคคลเขาใจเปาหมายกจกรรมท$ ตองการและสวนตางๆ ของงาน การทางานนาไปสรางวล เชน ความรสกประสบความสาเรจสงสดในชวตและรางวลท$มตวตน เชน สภาพการทางานและสถานะ โดยรางวลเหลาน�จะชวยใหบคคลมองเหนความเปนไปไดซ$งนาไปสความพงพอใจ แตการทางานจะมอทธพลตอความรสกไดรบรางวลท$เทาเทยมกน เปนท$เขาใจวาแตละบคคลมองเหนรางวลท$เหมาะสมกบความพยายามจะมผลกระทบตอความพงพอใจ ตลอดจนมลคาของรางวลท$แทจรงจะมอทธพลตอความพงพอใจดวย การประยกตใชในการปฏบต เน$องจากโมเดลการจงใจของ Porter และ Lawler มความสลบซบซอนมากกวาทฤษฎการจงใจอ$น ในทางปฏบตผบรหารจะนาโมเดลน�ไปใชไมใชเร$องงาย และผบรหารจะตองระมดระวงในการประเมนโครงสรางรางวล โดยใชการวางแผนการจดการโดยวตถประสงค (MBO) และกาหนดหนาท$และความรบผดชอบให ชดเจน โดยมโครงสรางองคการท$ด จดระบบความพงพอใจจากการใหรางวลการทางานและความพยายาม (Effort-performance-reward-satisfaction system) โดยมการประสมประสานในระบบการจดการใหสมดลมากท$สด ทฤษฎความยตธรรม (Equity theory) ทฤษฎความยตธรรม เปนทฤษฎท$เก$ยวของกบการใชวจารณญาณของบคคลกบความยตธรรมของรางวล โดยเปรยบเทยบกบปจจยนาเขา (ประกอบดวยหลายปจจย เชน ความพยายาม ประสบการณ และการศกษา ) และรางวล ซ$ง J. Stacy Adams เปนผกาหนดทฤษฎความยตธรรมข�นมา ลกษณะสาคญของทฤษฎยตธรรม มดงน� ผลลพธของบคคลหน[ง = ผลลพธของอกบคคลหน[ง ปจจยนาเขาของบคคลหน[ง ปจจยนาเขาของอกบคคลหน[ง

367 ท �งน�จะตองมความสมดลของความสมพนธระหวางผลลพธตอปจจยนาเขาของบคคลหน$ง โดยเปรยบเทยบกบอกบคคลหน$ง ดงน� (1) ถาบคคลรสกวาเขาไดรบรางวลท$ไมเทาเทยมกน เขาจะไมพอใจ จะลดปรมาณหรอคณภาพของผลผลต (2) ถาบคคลไดรบรางวลเทาเทยมกน เขาจะทางานเพ$อใหไดผลผลตในระดบเดมตอไป (3) ถาบคคลคดวารางวลสงกวาส$งท$เปนความยตธรรม เขาจะทางานน �นมาก ดงน �นเปนทางเลอกท$วาบางคนอาจจะลดรางวล สถานการณ 3 ประการ ดงปรากฏในภาพท$ 12.11 ปญหาท$เกดข�นกคอ บคคลจะคาดคะเนผลประโยชนของตนเกนจรง และคาดหวงรายไดหรอรางวลท$ไดรบเกนจรง เพราะความไมเทาเทยมกนอาจจะมเปนบางคร �งสาหรบพนกงาน ความรสกของความไมเทาเทยมกนจะมผลตอปฏกรยาบางประการ ตวอยาง เชน พนกงานอาจจะโกรธหรอตดสนใจละท�งงานเพราะเกดความรสกวารางวลท$ตวเองไดรบไมยตธรรมเม$อเปรยบเทยบกบรางวลของบคคลอ$น เปนตน ภาพท# 12.11 แสดงทฤษฎความยตธรรม (Equity theory) (Weihrich and Koontz.1993:474)

ความสมดล และความไมสมดล ของรางวล

รางวลท\ไมยตธรรม (Inequitable reward) ความไมพงพอใจ/ ผลผลตลดลง รางวลท\ยตธรรม (Equitable reward) ความตอเน\อง ในระดบผลผลต เดยวกน เหนอกวารางวลท\ยตธรรม (More than Equitable reward) งานหนกข dน แตรางวลลดลง

368 ทฤษฎเสรมแรง (Reinforcement theories) ทฤษฎเสรมแรง เปนทฤษฎการจงใจหรอการปรบปรงพฤตกรรม (Behavior modification) ท$เนนวาพฤตกรรมของมนษยถอเกณฑความสมพนธระหวางพฤตกรรมหน$งกบผลของพฤตกรรมน �น หรอหมายถงกระบวนพฤตกรรมของคนซ$งการเรยนรเกดจากประสบการณในอดต นกจตวทยา B.F. Skinner จากมหาวทยาลย Harvard ไดพฒนาทฤษฎน�ข�นและนามาใชเปนเทคนคในการจงใจบคคลในองคการ ทฤษฎน�เรยกวา ทฤษฎการเสรมแรงดานบวก (Positive reinforcement) หรอการปรบปรงพฤตกรรม (Behavior modification) ซ$งคดวาแตละบคคลจะไดรบการจงใจโดยการออกแบบท$ เหมาะสมของส$งแวดลอมในการทางาน และผลการทางาน จากการกระทาท$ไมเหมาะสมจะทาใหเกดผลกระทบดานลบ (Negative reinforcement) กฎแหงผลลพธ (Law of effect) ไดกลาววา การเกดพฤตกรรมซ�าเปนผลจากความพอใจ แตถาผลของพฤตกรรมไมพอใจ เขากจะเลกพฤตกรรมน �น หรอมพฤตกรรมท$แตกตางไป Skinner และผรวมงานไดศกษาถงการทางานท$ดท$ควรยกยอง วเคราะหสถานการณการทางานเพ$อพจารณาสาเหตซ$งแรงงานมการปฎบต และกระตนการเปล$ยนแปลงเพ$อกาจดปญหาและอปสรรคในการทางาน เปาหมายการมสวนรวมของแรงงานและการชวยเหลอ การปอนกลบอยางรวดเรวจากผลลพธจะเกดข�น ตลอดจนการปรบปรงการทางานเปนรางวลจากการยอมรบและการยกยอง โดยวธการยกยองบคคลท$เขาทาด รปแบบของทฤษฎเสรมแรง ( Form of reinforcement ) งานของ Skinner เนนย�าแรงจงใจซ$งเปนพ�นฐานในการปรบปรงพฤตกรรมและเปนเทคนคในการเปล$ยนพฤตกรรมของมนษย เขาเช$อวาพฤตกรรมของมนษยถกเปล$ยนไปเน$องจากแรงจงใจ เทคนคน�สามารถทาใหมนษยเกดพฤตกรรมซ�าหรอเปล$ยนพฤตกรรมอ$น ทฤษฎการเสรมแรงทาได 4 วธคอ (1) การเสรมแรงดานบวก (Positive reinforcement) (2) การเรยนรการหลกเล %ยง (Avoidance learning) (3) การกาจดหรอปราบปราม (Extinction) (4) การลงโทษ (Punishment) ดงแสดงในภาพท$ 12. 12 1. การเสรมแรงดวนบวก (Positive reinforcement) หมายถงการบรหารรางวลตอบแทนตามผลการปฎบตงานเพ$อใหเกดพฤตกรรมท$พงปรารถนา เปนการสรางใหเกดพฤตกรรมมากข�นดวยการใชรางวลพเศษ สาหรบกรกระทาอยางใดอยางหน$ง เชน การสรรเสรญพนกงานเม$อทางานเสรจตามกาหนด เม$อพนกงานไดรบการชดเชย ถอวาเปนการกระตนใหเกดผลสาเรจของการทางานในอนาคต

369 2. การเรยนรการหลกเล %ยงปญหา(Avoidance learning)หรอการเสรมแรงดานลบ (Negative reinforcement) หมายถง การจดลาดบเหตการณ (ปญหา)ท$ไมนาพงพอใจตอจากพฤตกรรมท$พงพอใจ การเรยนรท$เกดข�นเพราะพนกงานสามารถปฎบตตามหนาท$ไดดมากกวาทาอยางอ$น เน$องจากกลวผลรายท$จะไดรบ เชน เจานายส $งลกนองวา คณอยาทางานลาชา การเรยนรการหลกเล$ยงปญหา เกดจากบคคลตองการเล$ยงผลลพธท$ไมนาพงพอใจจงมพฤตกรรมท$ไมทาใหเกดผลลพธน �น ภาพท# 12.12 แสดงทศนะการเสรมแรง (Approach to reinforcementt) (Bovee and others. 1993:453)

การเพ\มพฤตกรรม (Increasing behavior)

การเสรมแรงทางบวก (Positive reinforcement) การเรยนรการหลกเล\ยง (Avoidance learning) เสนอผลลพธท\เปนบวก (Deliver positive consequences) ยบย dงผลลพธท\เปนลบ (Withhold negative consequences)

การลดพฤตกรรม (Decreasing behavior)

การสญเสย (Extinction) การลงโทษ (Punishment) ยบย dงผลลพธท\เปนบวก (Withhold positive consequences) เสนอผลลพธท\เปนลบ (Deliver negative consequences)

370 3. การยบย +งพฤตกรรม (Extinction) หมายถง การเลกใหรางวลเพ$อจดมงหมายในการยบย �งพฤตกรรมอยางใดอยางหน$งในอนาคต เปนการลดพฤตกรรมซ$งมผลดานบวกซ$งเก$ยวของกบพฤตกรรม เปนการปราบพฤตกรรมบางอยางโดยการลดการเสรมแรงเก$ยวกบการแสดงออก ตวอยาง ผบรหารซ$งตองการใหพนกงานทางานลวงเวลานอยลง โดยการทางานใหมประสทธภาพมากข�น จะเลกขอบคณพนกงานท$ทางานลวงเวลา และการทางานในวนสดสปดาหเขาจะไมไดรบการกระตนใหมพฤตกรรมตอเน$อง 4. การลงโทษ (Punishment) หมายถง การปรบพฤตกรรมซ$งเก$ยวของภายใตเง$อนไขท$วา ผลท$ไดดานลบจะชวยลดหรอยบย �งพฤตกรรม เปนการลดพฤตกรรมเน$องจากผลลพธท$ไมพงพอใจ แมวารางวลจะเปนวธการท$มอานาจในการกาหนดพฤตกรรมพนกงาน ผบรหารจะใชสญญาท$ผดพลาดจากพฤตกรรมสวนตว เคร$องมอตางๆ ท$ใช เชน การวากลาวตกเตอน การลดอานาจหนาท$ เปนตน เทคนคการจงใจ (Motivation Techniques) เม$อศกษาทฤษฎการจงใจแลว จะตองศกษาตอไปวามเทคนคการจงใจอะไรบางท$ผบรหารสามารถนาไปใชได ในขณะท$การจงใจสลบซบซอนและไมมคาตอบท$ดท$สดเพยง คาตอบเดยว เทคนคการจงใจท$สาคญ ประกอบดวย (1) เงน (2) การมสวนรวม (3) คณภาพชวตการทางาน ดงรายละเอยดตอไปน� 1. เงน (Money) จากทฤษฎของการใหรางวลและการลงโทษ เงนเปนส$งกระตนท$สาคญ ซ$งอยในรปของเงนเดอน คาจางตอหนวยงานในคณภาพระดบหน$ง หรอส$งจงใจอ$นตลอดจนโบนส การประกนชวตและสขภาพและส$งอ$นๆ ท$มอบใหกบพนกงาน ท �งน� นกวชาการบางคนไดระบวาเงนมความหมายมากกวามลคาในรปตวเงนแตจะหมายถงท �งสถานะ (Status) และอานาจ (Power) นกเศรษฐศาสตรและผบรหารสวนใหญไดใชเงนเปนส$งกระตน นกวทยาศาสตรพฤตกรรมศาสตร มองประเดนน�มความสาคญต$า การใชเงนเปนส$งกระตนผบรหารตองระลกถงปจจยหลายประการ ดงน� 1.1 เงนมแนวโนมวาจะมความสาคญตอบคคลมากข�น สาหรบบคคลท$มครอบครว เงนเปนส$งท$ใชเพ$อใหบรรลมาตรฐานการครองชพ เพราะอยางนอยเงนจะตองใหเพยงพอกบมาตราฐานการครองชพในระดบต$า แมวาบางคนจะมความพอใจในบานหลงเลก รถยนตราคาถกมากกวา การไดรบความพงพอใจจากบานหลงใหญและรถยนตหรหราเหมอนเชนบางคน 1.2 ธรกจและองคการทกแหงใชเงนจายใหพนกงานท$ทางาน และเปนตวกระตนการทางาน แตตองสารวจดวยวาสภาพแวดลอมท $วไปมอตราการวาจางอยในระดบใด

371 กอนท$จะกาหนดอตราคาจางเพ$อใหสามารถแขงขนไดในอตสาหกรรมและสามารถจงใจและดงดดบคลากรท$มคณภาพไวได 1.3 โดยท $วไปถาเงนเปนส$งกระตนท$มประสทธผล บคคลในตาแหนงตางๆในระดบท$คลายคลงกน จะไดรบคาจางและโบนสท$สะทอนถงการทางานสวนตว บรษทควรมการเปรยบเทยบการจายเงนเดอน ธรกจท$มการจดการท$ดอาจจะใชการปฏบตรวมกบได 2. การมสวนรวม (Participation) เปนเทคนคซ$งเปนผลจากทฤษฎการจงใจและการวจยการมสวนรวมในการทางาน การทางานของบคคลจะมความรท �งในดานปญหาและผลลพธ ซ$งการมสวนรวมท$ถกตองจะเปนท �งการจงใจและความรท$มคณภาพสาหรบความสาเรจของธรกจ การมสวนรวมจะรวมถงการยอมรบ ซ$งประกอบดวยความผกพนและการยอมรบ เปนการทาใหคนรสกถงความสาเรจ การมสวนรวมไมไดหมายความวาจะทาใหผบรหารออนแอ แมวาการกระตนการใหมสวนรวมจากผใตบงคบบญชา จะมสวนชวยใหรบฟงความคดอยางระมดระวง แตส$งสาคญกคอ ตองตดสนใจดวยตนเอง 3. คณภาพชวตการทางาน [Quality of Working Life(QWL)] เปนทศนะการ จงใจท$นาสนใจท$สด QWLเปนการศกษาระบบเพ$อออกแบบงานและพฒนาในขอบเขตการทางาน ประกอบดวยระบบเทคนคสงคมในการจดการ QWL ไมใชทศนะการเพ$มหนาท$ ในงาน (Job enrichment) แตเปนเครอขายประสานงานระหวางจตวทยาอตสาหกรรม จตวทยาองคการและสงคมวทยา วศวกรรม อตสาหกรรม ทฤษฎองคการ ทฤษฎและการพฒนาองคการ การจงใจและทฤษฎผนา และอตสาหกรรมสมพนธ การเพ#มหนาท#ความรบผดชอบในงาน การเพ$มหนาท$ความรบผดชอบในงาน (Job enrichment) หมายถง รปแบบหน$งของการออกแบบงาน(Job design) ซ$งไดเพ$มเน�องานและระดบความรบผดชอบเขาไปในงานเดม ผปฏบตงานจะสามารถตดสนใจและมขอบเขตอานาจเพ$มมากข�น จงเปนการรวมความสาเรจ การยอมรบนบถอ และปจจยจงใจข �นสงเขามาในงานหรอเปนการขยายงานในแนวด$ง เดมผปฎบตงานจะมความรบผดชอบในงานปฎบตในบทบาทของพนกงานและเม$อทางานเพ$ม หนาท$ความรบผดชอบในงานของเขาจะเพ$มข�นในกจกรรมการจดการ ดวยมความสมพนธกบทฤษฎการจงใจของ Herzberg ปจจยจงใจตางๆ เชน ความ ทาทาย การยอมรบ ความสาเรจ และความรบผดชอบ ซ$งเปนส$งจงใจท$ด การวจยและการวเคราะหการจงใจไดระบถงความสาคญของการทางานใหงานมความสาคญ ส$งน�นาไปใชสาหรบผบรหารและผท$ไมใชผบรหารไดเชนกน

372 ความแตกตางระหวางการเพ$มหนาท$ความรบผดชอบในงาน (Job enrichment) และการขยายงาน (Job enlargement) หมายถงรปแบบหน$งของการออกแบบงาน (Job design) ซ$งรวบรวมงานยอยๆหลายงานเปนงานใหมเพยงงานเดยวแตมปรมาณงานมากกวาเดม โดยมว ตถประสงคใหผปฏบตงาน มการเปล$ยนแปลงและไดงานท$ทาทายความสามารถ แตระดบของความรบผดชอบยงไมเปล$ยนแปลง จงมการขยายงานในแนวนอนเทาน �น สมมตวางานตามปกตถกแบงออกเปน 3 งาน คอ งาน 1 งาน 2 และงาน 3 เม$อทาการขยายงานแลวงานจะถกขยายออกเปน 6 งาน เปนความพยายามท$จะทาใหงานแตกตางจากงานท$มอยโดยขยายขอบเขตของงานโดยการเพ$มงานท$คลายคลงกนโดยไมมภาระมากข�นแรงงานในสายการผลต (Enhancing) การเพ$มหนาท$ความรบผดชอบในงาน (Job enrichment) พยายามท$จะสรางงานใหมความทาทายและมประสบความสาเรจมากข�น สามารถเพ$มความรบผดชอบไดหลากหลาย ดงน� (1) ทาใหแรงงานมเสรภาพในการตดสนใจ เก$ยวกบวธการทางานตางๆ วธการทางาน ลาดบการทางาน หรอการยอมรบหรอการตอตานวสดตางๆ (2) การกระตนความมสวนรวมจากผใตบงคบบญชาและการมปฏกรยาระหวางแรงงาน (3) การทาให แรงงานรสกมความรบผดชอบในงานของเขา (4) สรางข �นตอนเพ$อใหเช$อม $นวาแรงงานมองเหนถงวธการท$มประโยชนสาหรบผลตภณฑและสวสดภาพขององคการ (5) การทาใหบคคลปอนกลบการทางานกอนท$ผบงคบบญชาจะส $งการ (6) การทาใหแรงงานมการวเคราะหและเปล$ยนแปลงลกษณะทางกายภาพส$งแวดลอมในการทางาน เชน การจดผงของสานกงานหรอโรงงาน อณหภม แสง และความสะอาด การสนบสนนเก$ยวกบหนาท$การรบผดชอบในงาน (The claims of job enrichment) หลายบรษทไดแนะนาโปรแกรมการเพ$มหนาท$ในการรบผดชอบในงาน (Job enrichment) บรษทแรกท$มขนาดใหญคอบรษท Texas instruments และบรษทอ$นเชน AT & T ไดพจารณาเร$องน� โดยบรษทเหลาน�มการพจารณาถงผลผลตท$จะเพ$มข�น การขาดงานและการเปล$ยนงานลดลง ทาใหขวญและกาลงใจของพนกงานดข�น ผลจากการวเคราะหทศนะคตของแรงงานและคณภาพของชวตการทางานสรป ไดวา (1) สาเหตเบ�องตนของความไมพงพอใจแรงงาน คอ ลกษณะของงาน คณภาพของงาน และ (2) แรงงานจะทางานหนกข�นถางานมการเพ$มหนาท$และขยายขอบเขต เพ$อใหควบคมงานไดดข�นและมเสรภาพจากผบงคบบญชา

373 ขอจากดของการเพ$มหนาท$ความรบผดชอบในงาน แมวามการสนบสนนของ Job enrichment แตกมขอจากดในการประยกตใชดวยเชนกน เน$องจากเทคโนโลยเคร$องจกรท$ทางานและเทคนคในงานการผลตจงเปนไปไมไดท$จะทาใหพนกงานมความสาคญมาก และขอจากดอกประการหน$งคอเก$ยวกบตนทน ตวอยางเชนการท$บรษทชารป พยายามท$จะใชคน 6 คน และทมบคคล 3 ทมในสายการผลตเคร$องมอเตอรในบานซ$งพบวาเปนส$งลาบาก ลาชาและส�นเปลองคาใชจายมาก หรออกตวอยางของบรษทวอลโว ในฐานะ ผผลตรถยนตในสวเดน ไดพยายามใชการทางานเปนทม (Team approach) กลบพบวามตนทนท$สงข�นและการขาดงานและการเปล$ยนงานเพ$มข�นมากอกดวย ขอจากดของการเพ$มหนาท$ความรบผดชอบในงานอาจจะนาไปใชสาหรบงานท$ตองการทกษะการทางานระดบต$า สวนแรงงานท$มทกษะการทางานสง หรอมออาชพและผบรหารจะตองการระดบการเอาชนะความทาทายและความสาคญแตกตางกน เพราะบางคร �งการเพ$มหนาท$ความรบผดชอบในงานสามารถทาไดในเทคนคการจดการสมยใหม การใชนโยบายแนะแนว การใชประโยชนเพ$อกาหนดแนวทางนโยบายเก$ยวกบการมอบอานาจหนาท$ การแนะนาสญลกษณ สถานะในรปแบบของช$อ หรอสานกงานรวมกบการใหโบนสและการใหรางวลอ$นเก$ยวกบการทางาน ทศนะระบบและสถานการณในการจงใจ การจงใจสามารถพจารณาจากระบบและสถานการณ โดยทศนะระบบและทศนะเชงสถานการณในการจงใจ มองวาการจงใจเปนส$งท$เก$ยวกบบรรยากาศขององคการ (Dependence of motivation on organizational climate) ปจจยการจงใจความตองการของแตละบคคลและส$งเราเปนสภาพความตองการดานจตวทยาซ$งเกดข�นจากลกษณะเฉพาะบคคล เพราะเม$อบคคลเตมใจท$จะกระตนจะมผลกระทบโดยบรรยากาศองคการซ$งเขาเก$ยวของอยเสมอ การจงใจ ความเปนผนา และความเปนผบรหาร (Motivation, leadership, and managership) ปฏกรยาในการจงใจและบรรยากาศขององคการ ข�นอยกบลกษณะระบบของการจงใจและยงข�นกบวธการจงใจและข�นกบรปแบบความเปนผนาตลอดท �งทกษะในการจดการของผนาและผบรหาร โดยจะตอบสนองการจงใจแตละบคคลดวยการออกแบบส$งแวดลอมซ$งแตละบคคลเตมใจ ผานการออกแบบบรรยากาศท$จะกระตนหรอลดการจงใจ ดวยวธการซ$งผบรหารออกแบบส$งแวดลอมในการทางาน การใชกลยทธท$มการพฒนาและการตดตอส$อสาร มแผนท$จะบรรลวตถประสงค ตลอดจนมการออกแบบบทบาทของ

374 องคการ ซ$งบคคลสามารถทางานไดอยางมประสทธภาพ ควรระบถงความตอเน$องกบโครงสรางองคการ (ไมใชลกษณะระบบราชการท$เขมงวด) ผบรหารจะเช$อม $นวาโครงสรางมพนกงานท$ด รปแบบการเปนผนาความสามารถและการแกปญหาในการตดตอส$อสารเปนศนยกลางการจดการและผบรหารจะตองสรางส$งแวดลอมท$มประสทธผลเพ$อใหเช$อม $นวาเคร$องมอการควบคมขอมล และใชบคคลท$มความรในการปอนกลบจะสามารถทาใหเกดการจงใจมประสทธผลได การชกนา (Leading) เปนกระบวนการท$มอทธพล เปนกระบวนการจงใจบคคลใหสรางประโยชนใหกบองคการและบรรลเปาหมายกลม บคคลมบทบาทท$แตกตางกนและไมมใครมลกษณะเปนกลาง ในขณะท$ทางานใหบรรลเปาหมาย ผบรหารจะตองมาเก$ยวของดวยเสมอ การจงใจไมใชแนวความคดงายๆ การจงใจประกอบดวยส$งเรา (Drives) ความปรารถนา (Desire) ความจาเปน (Needs) และอทธพลอ$นๆ ผบรหารจะกระตนโดยการจดหาส$งแวดลอมท$จงใจสมาชกองคการใหสรางประโยชนความพงพอใจเครอขายความพงพอใจความตองการและความจาเปน (Need want-satisfaction chain) เปนส$งท$จะตองใหเกดความเขาใจส$งเรา ส$งจงใจ บางคร �งกมความสบสน ท �งน�มรปแบบ เก$ยวกบลกษณะของมนษยหลายอยางตามทศนะของ McGregor ไดแก (1) ระบกลมของขอสมมตเก$ยวกบบคคลคอทฤษฎ X และทฤษฎ Y (2) ทฤษฎ Maslow ยดหลกวาความตองการมนษยจะกาหนดลาดบข �นความตองการจากความจาเปนในระดบต$าสด (Lowest order needs) ไปสระดบสงข�นไปหรอความตองการของรางกาย (Physiological needs) ไปจนถงความตองการในระดบสงสด (Highest-order need) หรอความตองการประสบความสาเรจ (Self-actualization need) (3) ทฤษฎของปจจยของ Herzberg (Herzberg’s two-factor theory) มปจจยจงใจสองกลม กลมหน$งคอความไมพงพอใจ (Dissatisfiers) ซ$งเก$ยวของกบลกษณะงาน (สภาพและสถานะ) เปนการขาดของปจจยเหลาน�ทาใหเกดความไมพงพอใจ (Dissatisfaction) ในอกกลมท$พงพอใจ (Satisfiers) หรอผจงใจ (Motivators) จะเก$ยวของกบเน�อหาของงาน ทฤษฎการจงใจทฤษฎคาดหวงของการจงใจของ Vroom (Expectancy theory of motivation) เสนอวาบคคลไดรบการจงใจใหบรรลเปาหมาย ใหเขาคดวาเปาหมายมคาและมองวากจกรรมจะชวยใหบรรลเปาหมาย โมเดลของ Porter and Lawler ซ$งมหลายตวแปรดวยกน โดยเฉพาะถอวาการทางานเปนหนาท$ของความสามารถการรบรของงานและ

375 ความพยายาม ความพยายามไดรบอทธพลจากมลคาของรางวล และท$คาดวาจะได รบรางวลความสาเรจของการทางานข�นกบรางวลและความพงพอใจ ทฤษฎความยตธรรม (Equity theory) อางถงวจารณญาณของผตดสนของแตละบคคล เก$ยวกบความยตธรรมของรางวลท$ไดรบสาหรบปจจยนาเขาโดยการเปรยบเทยบกบรางวลของอกบคคลหน$ง ทฤษฎการเสรมแรง (Reinforcement theory) มการพฒนาข�นโดยสกนเนอร ซ$งเสนอวาบคคลไดรบการกระตนจากพฤตกรรมท$เขาตองการ บคคลควรมสวนรวมในการกาหนดเปาหมายและเรงรดการปอนกลบอยางสม$าเสมอดวยการ ยกยองและสรรเสรญ สวนทฤษฎของ McClelland ถอเกณฑ 3 ประการ ไดแก (1) ความตองการอานาจ (Need for power) (2) ความตองการความผกพน (Need for affiliation) และ (3) ความตองการความสาเรจ (Need for achievement) เทคนคการจงใจเฉพาะอยางประกอบดวยเงน การใหมสวนรวมและการปรบปรงคณภาพชวตการทางาน [Quality of Working Life (QWL)] การเพ$มหนาท$ความรบผดชอบในงาน (Job enrichment) มงท$การทางานใหทาทาย และมความหมาย แมวาจะม ความสาเรจแตกมขอจากดเชนกน ความสลบซบซอนของการจงใจ ตองอาศยทศนะเชงสถานการณในการจงใจ (Contingency approach) โดยข�นกบปจจยส$งแวดลอมและบรรยากาศภายในองคการ การศกษาของ Poter และ Lawler (The Porter-Lawler extensions) เปนการศกษาเพ$มเตมจากการศกษาทฤษฎการคาดหวงของ Vroom ซ$ง Lyman W. Porter และ Edward E. Lawler III ไดรวมสวนประกอบท$สาคญหลายประการ ประกอบดวยอทธพลของความสามารถเฉพาะบคคล อปนสยเฉพาะบคคลและกระบวนการกาหนดบทบาทท$ชดเจนท$ใหประโยชนตอศกยภาพในการทางาน การคนพบน�จะยนยนการจงใจในประเดนท$วาจะไมสามารถปรบปรงการทางานได ถาบคคลขาดความสามารถท$จะทางานหรอไมชดเจนเก$ยวกบบทบาทของเขา Porter และ Lawler ไดกาหนดทฤษฎวาบคคลมความแตกตางกนระหวาง รางวลภายใน (Intrinsic rewards) และ รางวลภายนอก (Extrinsic rewards) ซ$งเปนผลจากผลลพธท$แตกตางกน และเขาจะเปรยบเทยบรางวลท$ไดรบกบความพยายามท$ใชไป ระดบการทางานท$ไดรบและรางวลซ$งเขาคดวายตธรรม ถาพนกงานเช$อวาความพยายามจะนาไปสการทางานระดบสง เขาจะคาดหวงรางวลในระดบสงกวา ในกรณท$เขาเช$อวารางวลอยในระดบต$า เขาจะรสกพอใจถารางวลยตธรรมกบความพยายามและการทางาน แตเขาจะรสกไมพอใจ ถารางวลต$ากวาเกณฑความ

376 ยตธรรม ย$งไปกวาน �นถาพนกงานไดรบรางวลจากการทางานในระดบต$า เขาจะรสกพอใจถาเขาไมไดจงใจ และเขาจะไมมการจงใจใหปรบปรงเพราะรางวลไมไดข�นกบความพยายามท$เปนจรงหรอระดบการทางาน ส %งจงใจภายใน (Intrinsic rewards) เปนส$งจงใจท$เกดมาจากความรสกภายในของแตละคนและส$งจงใจดงกลาวน�เกดมาจากผลโดยตรงของพฤตกรรมในแตละคน เชน ความภมใจในความสาเรจในงานท$ทา ขอสงเกตของ ส$งจงใจภายในท$สาคญคอเปนส$งท$มคณคาและสามารถจงใจไดมากกวาส$งจงใจภายนอก เชน เงน เปนตน ขณะท$ รางวลภายนอก (Extrinsic rewards) เปนส$งตางๆ ท$กระตนคนทางานและเปนส$งท$สงเกตได ผกระตนจะเปนผหยบย$นใหเสมอ เชน โบนส เงนตอบแทน รถประจาตาแหนง การเล$อนตาแหนง เปนตน Porter และ Lawler ไดศกษาลกซ�งถงความสมพนธระหวางการทางาน และความพงพอใจของบคคล โดยเสนอความคดวาการทางานระดบสงจะนาไปสการพงพอใจและตองการจดหาการจงใจสาหรบการกระทาในอนาคต เม$อพนกงานบรรลการทางานในระดบสงเขาจะไดรบรางวลท$เปน ส$งจงใจภายใน (Intrinsic rewards) ในการทางานท$ดและบรรลเปาหมายเชนเดยวกบรางวลภายนอก (Extrinsic rewards) เชน โบนสหรอเวลา ผลลพธเหลาน�มคณคาดานบวก ดงน �นพนกงานจะรสกพงพอใจ โดยการจงใจใหใช ความพยายามสาหรบการทางานในอนาคต ดงน �นผบรหารท$ตองการกระตนการทางานใหมาก การทางานในระดบสงเสนอการใหความยตธรรม และใหรางวลไมควรจะเปนรางวลการทางานในระดบต$า แมวาการขยายแนวความคดของ Porter และ Lawler จะมการวเคราะหในหลายประเดน (ประกอบดวยเทคนคซ$งใชเพ$อวดความพงพอใจ ความคดของเขาไดใชประโยชนในทฤษฎความคาดหวง) ทฤษฎความยตธรรมของ Adam (Adams’s equity theory) เปนทฤษฎกระบวนการซ$งเสนอโดย J. Stacey Adams ท$เสนอวาบคคลไดรบการจงใจใหคนหาความยตธรรมเม$อเปรยบเทยบกบบคคลอ$นในสถานการณท$คลายคลงกน ขณะท$ทฤษฎความคาดหวงสมมตวาบคคลตองการไดรบรางวลสงสด สวนทฤษฎความยตธรรมสมมตวาบคคลจะเปรยบเทยบรางวลท$ไดรบกบบคคลอ$น โดยโตแยงวาบคคลจะปฏบตตามความตองการ ถาผลลพธจากการใชความพยายามมการเปรยบเทยบกบ ผลลพธท$บคคลอ$นไดรบสาหรบความพยายามคลายคลงกน ดงน �นบคคลจะเปรยบเทยบอตราสวนของผลลพธ (เชน จานวนช $วโมงทางาน ประสบการณ และการฝกอบรมกบ

377 ผลลพธ รางวล เชน คาจาง คาเล$อนตาแหนงหรอเวลาพกผอน) ดวยอตราของปจจย นาเขาและผลลพธของบคคลท$เช$อวาอยในสถานการณเดยวกนกบตนเองเสมอ ทฤษฎความยตธรรมจะเกดข�นเม$อบคคลเช$อวา อตราสวนของผลลพธของปจจยนาเขาตอผลลพธมความเทาเทยมกนกบอตราสวนของปจจยนาเขาหารดวยผลลพธของบคคลอ$นซ$งมความรบผดอบคลายคลงกน หรอบคคลท$มลกษณะงานอยางเดยวกนใน องคกรอ$น เพราะเม$ออตราสวนไมเหมอนกนพนกงานจะรสกวาไดรบรางวลต$ากวาหรอ ไดรบรางวลสงกวา ในสองกรณน�จะทาใหเกดความตงเครยดภายในซ$งพนกงานจะรสกถงความไมยตธรรมมากกวา (สงกวา) ความยตธรรม ความตงเครยดท$มากกวาและเขมแขงกวาจะจงใจใหพยายามลดความตงเครยด บคคลจะลดความไมยตธรรมหลายๆ วธไดแก (1) จะเปล$ยนแปลงปจจยนาเขา พนกงานอาจตดสนใจทางานนอยลง เพ$อท$จะลดระดบปจจยนาเขา เพ$อใหเกดความ ยตธรรมเทากบพนกงานอ$น (2) เขาจะเปล$ยนแปลงผลลพธโดยการขอข�นคาตอบแทน การเล$อนตาแหนงหรอโบนส (3) เขาจะเปล$ยนแปลงการรบรของตนเอง โดยความพยายามท$จะเปล$ยนปจจยนาเขาและผลลพธท$คาดหวง พนกงานจะลดความคาดหวงท �งปจจยนาเขาและผลลพธเพ$อนาไปสความเทาเทยมกนกบพนกงานคนอ$น หรอใหเหตผลเก$ยวกบอตราสวนปจจยนาเขา ผลลพธของกลมท$เปรยบเทยบเพ$อวามความเหมาะสมตอเขา (4) พนกงานสามารถเปล$ยนแปลงเปาหมายของการเปรยบเทยบโดยตดสนใจวาสถานการณเฉพาะอยางท$เก$ยวกบทศนะและบคคลอ$นหรอกลมจะใหการเปรยบเทยบท$สมเหตสมผลย$งข�น (5) จะเปล$ยนงานถาไมมวธอ$นท$สามารถแกปญหาความไมยตธรรมท$เขารสก ปญหาประการหน$งการประยกตใชทฤษฎความยตธรรมคอ การคาดคะเนความยตธรรม โดยหวหนาไมใชลกนอง บคคลซ$งมวธการสวนตวเองของการประเมนปจจย นาเขาและผลลพธและการเปรยบเทยมอตราสวนกบบคคลอ$น ย$งไปกวาน �นพนกงานจะ รสกยตธรรมในการเปรยบเทยบกบบคคลอ$น แมวาปจจยนาเขาและผลลพธไมเหมอนกนปจจยสาคญกคอ พนกงานเช$อวา สดสวนของปจจยนาเขาและผลลพธมความยตธรรม ตวอยางเชน พนกงานท$ทางาน 24 ช $วโมง จะเช$อวาเทาเทยมกบพนกงานท$ทางาน 40 ช $วโมงตอสปดาห เสนอวาผบรหารตองใหความชดเจนความสมพนธระหวางปจจยนาเขาและผลลพธ ถาพนกงานในสายการผลตสามารถบรรลเปาหมายการผลต เขาจะไดรบรางวลเทาเทยมกน ส$งสาคญท$สดผจดการตองพฒนาระบบรางวล ซ$งพยายามท$จะเขาใจถงส$งท$พนกงานพจารณามาวายตธรรม เม$อสมพนธกบความพยายามและการทางาน

378 ผวจยไดพบเหตการณขดแยงท$สนบสนนความเท$ยงตรงของทฤษฎยตธรรมจะมประโยชนสาหรบผจดการ ซ$งใชทฤษฎความคาดหวงรวมดวย ระบบรางวล (Reward Systems) ระบบรางวล (Reward systems) เพ$อใหการทางานมประสทธภาพในระดบท$ สงข�นและไดผลผลตมากข�น ผบรหารควรจะทาความเขาใจใหหย $งลกถงทฤษฎการจงใจ เพ$ออใหออกแบบโปรแกรมการจงใจท$มประสทธผลสาหรบพนกงาน ซ$งจะตองทาความเขาใจถงปจจยตอไปน� (1) ความตองการท$กระตนบคคลใหปฏบต (2) กระบวนการความเขาใจ (Cognitive process) ซ$งกาหนดการตดสนใจของแตละบคคลใหตอบสนองความตองการ (3) ผลกระทบซ$งเปนการกระตนใหเกดพฤตกรรม ซ$งผบรหารสามารถสรางโปรแกรมการจงใจเพ$อใหบรรลเปาหมายองคการและเปาหมายสวนตว โดยข �นตอนแรกในกระบวนการน�กคอ การกาหนดเปาหมายและกาหนดมาตรฐานในการทางาน ผบรหารจะตองพฒนาระบบรางวลเพ$อกระตนพนกงานใหบรรลเปาหมายและมาตรฐานท$กาหนด รางวลอาจจะเปนรางวลภายใน เชน ความรสกถงความสาเรจท$อยภายในหรอรางวลภายนอก เชน โบนส เปนตน หลายองคการพยายามท$จะเสรมแรงใหเกดพฤตกรรมท$เหมาะสม โดยกาหนดสถานะทาใหพนกงานไดรบท �งสองรปแบบ ข �นแรกในกระบวนการคอ การกาหนดเปาหมายและกาหนดมาตรฐานในการทางาน ข �นตอไปผบรหารตองพฒนาระบบรางวลเพ$อกระตนพนกงานใหบรรลเปาหมาย รปแบบของระบบรางวล (Types of reward systems) ระบบรางวลมขนาดและลกษณะท$แตกตางกน ระบบรางวลจะเปนไปดวยดถาคานงถงความตองการของบคคล จากแนวคดทฤษฎความตองการของ Maslow รวมถงความตองการในระดบต$ากวาของ Alderfer ตลอดจนทฤษฎปจจยอนามยของ Herzberg ผบรหารท$สรางระบบรางวลจะตองระลกถงขอเสนอแนะของ McClelland ท$วา แตละบคคลมความตองการท$แตกตางกน และตองการรางวลท$แตกตางกนดวย เพ$อใหมประสทธผลระบบควรจะนาไปใชท �ง ความคาดหวงจากการใชความพยายามในการทางาน (Effort-performance expectancy) และความคาดหวงผลลพธจากการทางาน (Performance outcome expectancy) การเสนอผลลพธซ$งมความหมายสาหรบพนกงาน ย$งไปกวาน �น ระบบรางวลจะตองใชทฤษฎความยตธรรมโดยการเปรยบเทยบระหวางองคการอ$นและภายในองคการเดยวกน ซ$งทฤษฎเสรมแรงสามารถนามาใชไดโดยผบรหารควรใหรางวลท$จะเสรมแรงพฤตกรรมท$เหมาะสม

379 องคการโดยท $วไปใชระบบรางวล 1 ระบบข�นไป ประกอบดวยระบบคณธรรมและระบบการจายเงนตามความร รปแบบของระบบรางวลม ดงน� 1. ระบบคณธรรม (Merit systems) หรอระบบการจายเงนตามการกระทา (Pay-for performance system) เปนระบบซ$งพนกงานไดรบรางวล เชน คาจางเพ$ม การปรบปรงการทางาน เม$อผบรหารประยกตใชระบบคณธรรมเขาจะสามารถจงใจพนกงานใหมการทางานท$ดข�น แตความเช$อมโยงระหวางการทางานและรางวลจะตองพจารณาถงปญหาท$เกดข�น เม$อผบรหารลมเหลวตอการประยกตใช ระบบคณธรรมจะไมประสบความสาเรจถามาตรฐานการทางานไมไดอธบายชดเจน ถามาตรฐานไมสามารถวดไดตามวตถประสงคหรอถาระบบรางวลไมแตกตางกนตามการทางาน 2. ระบบการใหคาตอบแทนตามความร (Pay-for-knowledge systems) เปนการใหรางวลพนกงานตามการเรยนรท$จะทางานเพ$มเตม หรอการแสวงหาทกษะใหมๆ ถงแมระบบการจายคาตอบแทนตามความรจะคอนขางซบซอนและยากตอการจดการ แตกเปนวธท$จะชวยเพ$มผลผลตและชวยสมาชกขององคการในการพฒนาประสบการณ ความยดหยนและทกษะการทางานเพ$อรบมอกบความทาทายใหมๆในอนาคตไดด นอกจากน�องคการท$ใชระบบการจายคาตอบแทนตามความรซ$งเปนการเพ$มความหลากหลายในทกษะของพนกงานยงชวยใหองคการสามารถดาเนนงานไดดวยพนกงานจานวนนอยกวาปกตไดดกวา และโดยท $วไปพนกงานจะพงพอใจวธการจายคาตอบแทนแบบน�เพราะเปนการสนองความตองการในระดบท$สงข�นกวาเดม (Higher-level needs) เน$องจากพวกเขาเช$อวาจะสามารถเสรมสรางความสามารถในการทางาน (Building competence) ถงแมจะเปนการลดความตองการระดบต$ากวาคอความม $นคงปลอดภย (Security) 3. ระบบการใหรางวลอ#นๆ (Other reward systems) หลายองคการตองการใหรางวลพนกงานโดยถอเกณฑสดสวนของประโยชนตอการทางานใหองคการ ระบบรางวลจะโยงไปท$การทางานท �งหมดขององคการ ประกอบดวย (1) การใหสวนรวมในกาไร (Profit sharing) (2) การใหมสวนรวม (Gain sharing) (3) แผนการเปนเจาของหนของพนกงาน [Employee Stock Ownership Plans (ESOPs)] มรายละเอยดดงน�

380 3.1 การใหสวนรวมในกาไร (Profit sharing) เปนระบบการใหรางวลซ$งพนกงานไดรบโบนสโดยถอเกณฑความสามารถในการทากาไรขององคการ บรษทท$แสวงหากาไรจานวนมากมกใชกลยทธน� เชนบรษท General Motors, Ford, Hewlett-Packard เปนตน 3.2 การใหมสวนรวม (Gain sharing) เปนระบบการใหรางวลซ$งพนกงานไดรบโบนสโดยถอเกณฑการทางานของหนวยงานตอหนวยการทางาน ระบบน�แตกตางกบระบบสวนรวมในกาไร พนกงานท$ไดรบรางวลดวยโบนสจะถอเกณฑการทางานตอหนวยการทางาน เชน กลม แผนก หรอทมเปนหนวยงาน เปาหมายการทางานตามหนวยประกอบดวยผลผลตท$มากข�น ตนทนท$ลดลง คณภาพท$สงข�น และบรการลกคาท$ดข�น จากการเช$อมโยงรางวลของพนกงานกบการทางานของแตละหนวยงานเชนน� จะชวยให ผบรหารสามารถเสรมสรางความแขงแกรงระหวางความพยายามและการทางานของพนกงานไดในท$สด 3.3 แผนการเปนเจาของหนของพนกงาน [Employee Stock Ownership Plans (ESOPs)] เปนระบบรางวลซ$งผบรหารกระตนพนกงานเปนเจาของหนในบรษท โดยการใหส$งจงใจสาหรบพนกงานเพ$อเพ$มมลคาหนดวยการทางานใหมประสทธภาพท$สงข�น ระบบการใหรางวลท#ยดหยนได (Flexible reward system) เปนระบบรางวล ซ$งเสนอใหกบพนกงานเปนทางเลอกในการไดร บรางวลท$เขาพจารณาวามคณคาท$สด ตวอยางเชน พนกงานอาจจะเลอกรางวลในรปของการรกษาพยาบาล การทองเท$ยว หรอโบนส อยางไรกตามระบบรางวลท$ยดหยนไดดความสบสนท$จะวางแผน ซ$งผบรหารจะตองมระบบรางวลเพ$อเปนทางเลอกท$สามารถเลอกรางวลได เพ$อเปนการจงใจสาหรบพนกงาน การประยกตใชระบบรางวลในการจดการ การกาหนดระบบรางวลตองการใหผจดการเขาใจถงความตองการของพนกงาน เขาใจเปาหมายในระยะส �นและระยะยาวขององคการ สามารถท$จะประยกตใชทฤษฎการจงใจไดอยางมประสทธผล และเขาใจถง ผลประโยชนและขอจากดของระบบรางวลตางๆ โดยผบรหารจะตองเตรยมการปรบปรงและกาหนดโปรแกรมการจงใจ ซ$งประกอบดวยการเปล$ยนแปลงแรงงาน สวนประกอบของแรงงานและส$งแวดลอมทางการตลาด ท �งน�มประเดนสาคญ 2 ประการ คอ (1) รกษาเปาหมายการทางาน (Keep performance goals in perspective) โดยผบรหารจานวนมากมขอไดเปรยบจากการใชการวดเชงปรมาณเพ$อประเมนการทางาน

381 อยางไรกตามการมงท$เปาหมายการทางานและมาตรฐานการทางานท$มความงายจนเกนไปอาจจะบดบงเปาหมายองคการโดยรวมได (2) การใหความสนใจสาหรบความตองการในระดบท$สงข�น (Pay attention to higher-level needs) ถงแมเงนจะเปนส$งจงใจในการทางานไดดเปนอยาง แตสาหรบการจงใจในบางระบบเงนอาจจะไมใชส$งจงใจท$สาคญกได เพราะ ถาหากผบรหารสามารถจดการโอกาสในการจงใจ โดยการจงใจเพ$อสนองความตองการในระดบสงข�นของบคคล เชน การยกยอง (Self-esteem) และการประสบความสาเรจในชวต (Self-actualization) ไดเชนกน เพราะยงมโปรแกรมในการจงใจบางอยางท$ไมจาเปนตองข�นอยกบผลตอบแทนในรปของเงนท �งส�น สรป ดวยเหตท$วตถประสงคขององคการจะแตกตางกนในแตละองคการ แตละบคคลจะมความตองการและวตถประสงคสวนตวท$แตกตางกน ภายใตหนาท$ของการชกนาผบรหารจะมองวาผใตบงคบบญชาจะสามารถสนองความตองการและใชศกยภาพบคคลเพ$อใหบรรลเปาหมายขององคการไดอยางไร ดงน �นผบรหารจงตองเขาใจบทบาท ลกษณะเฉพาะของบคคลและการจงใจ (Motivation) ซ$งหมายถงแรงผลกดนจากความตองการและความคาดหวงตางๆ ของมนษย เพ$อใหแสดงออกตามท$ตองการ อาจกลาวไดวาผบรหารจะใชการจงใจใหผใตบงคบบญชาทาในส$งตางๆดวยความพงพอใจ ในบทน�เปนการศกษาถงพ�นฐานของการจงใจ กระบวนการจงใจ การจงใจรปแบบตางๆ ซ$งประกอบดวย (1) ทศนะการจดการตามหลกวทยาศาสตรในการจงใจ (2) ทศนะการจดการตามหลกพฤตกรรมศาสตรในการจงใจ และทศนะการจงใจในยคปจจบนประกอบดวย (1) ทฤษฎความตองการ (2) ทฤษฎกระบวนการในการจงใจ (3) ทฤษฎการเสรมแรง

382 แบบฝกหด 1. อธบายถงความหมายและความสาคญของการจงใจในการทางาน ? 2. จงอธบายถงความแตกตางระหวางการจงใจและความพงพอใจ ? 3. อธบายถงหลกพ�นฐานของการจงใจ ? 4. อธบายถงกระบวนการในการจงใจ ? 5. อธบายถงการจงใจตามทฤษฏลาดบข �นความตองการของมาสโลว ? 6. อธบายถงเทคนคการจงใจแบบตางๆมาพอเขาใจ ?

แผนบรหารการสอนประจาบทท� 11 ภาวะผนาในองคการ เน�อหา 1. องคประกอบของการเปนผนา 2. ผนาและอานาจ 3. ทฤษฎของการเปนผนา 4. ทฤษฎคณลกษณะผนา 5. ทฤษฎผนาเชงพฤตกรรมศาสตร 6. ทฤษฎความเปนผนาเชงพฤตกรรมศาสตร : การศกษาของมหาวทยาลย Michigan 7. ทฤษฎความเปนผนาเชงพฤตกรรมศาสตร :การศกษาของมหาวทยาลย Ohio 8. ทฤษฎความเปนผนาเชงพฤตกรรมศาสตร : ตารางตาขายการจดการของ Blake และ Mouton 9. ทฤษฎความเปนผนาเชงสถานการณ : โมเดลเชงสถานการณของ Fiedler 10. ทฤษฎความเปนผนาเชงสถานการณ : ทฤษฎเสนทางสเปาหมาย 11. ทฤษฎความเปนผนาเชงสถานการณ : โมเดลของ Vroom-Yetton-Jago 12. ทฤษฎความเปนผนาเชงสถานการณ : ทฤษฎความเปนผนาเชงสถานการณ ของ Hersey-Blanchard 13. ทฤษฎการทดแทนความเปนผนา 14. แนวโนมความเปนผนาในปจจบน วตถประสงคเชงพฤตกรรม หลงจากศกษาบทน;แลว ทาใหสามารถ 1. อธบายถงองคประกอบของการเปนผนาได 2. อธบายถงความแตกตางระหวางภาวะผนาและอานาจได 3. อธบายถงทฤษฎของการเปนผนาและทฤษฎคณลกษณะผนาได 4. อธบายถงทฤษฎผนาเชงพฤตกรรมศาสตรตามแนวทางการศกษาของสานกทฤษฏตางๆ ได

306 5. อธบายถงทฤษฎความเปนผนาเชงสถานการณตามการศกษาของสานกทฤษฏตางๆได 6. อธบายถงแนวโนมความเปนผนาในปจจบนได วธการสอนและกจกรรมการเรยนการสอน 1. การบรรยาย อภปรายและถามนกศกษาใหนกศกษาตอบเพ>อใหนกศกษามสวนรวมในช Dนเรยน 2. ใหนกศกษาอภปรายคาถามในแบบฝกหด 3. มอบหมายใหนกศกษาวเคราะหกรณศกษาเก>ยวกบภาวะผนาในองคการ 4. ใหนกศกษาอภปรายคาถามแบบฝกหด ส�อการเรยนการสอน 1. เอกสารคาสอนบทท> 11 ภาวะผนาในองคการ 2. CD- Microsoft – PowerPoint presentation 3. ตาราประกอบการสอนตามท>กาหนด 4. กรณศกษา การวดและประเมนผล 1. การสงเกตพฤตกรรมความสนใจในการเรยน และการมสวนรวมในช Dนเรยน ของนกศกษา 2. การประเมนผลจากงานท>มอบหมายให 3. จากการวเคราะหและอภปรายกรณศกษา 4. จากแบบฝกหดทายบท

307 บทท� 11 ภาวะผนาในองคการ (Leadership in organization) ภาวะผนา (Leadership) เปนศลปะทAจาเปนและสาคญอยางยAงตอนกบรหารทAจะนาองคการไปสความสาเรจ ผนาเปนผตดสนใจ กาหนดปญหา วางแผน และรบผดชอบตอความอยรอดหรอการพฒนาขององคการ การเปนผนามองเพยงผวเผนจะเหนวาไมยากลาบากแตการเปนผนาทAดน ;น ในการทางานจรงเปนสAงกระทาใหสมบรณยากจะเหนวาในปจจบนน;เราตองประสบปญหาการขาดแคลนผนาในอดมคตมความเสยสละและผนาทAเปนนกประชาธปไตย ดงน ;นการเสรมสรางภาวะผนาเปนศลปะแบบหนาทAพงเรยนรและพฒนาได หรอหมายถง ความสามารถของบคคลในการใชอานาจและจงใจใหผอAนปฏบตตามจนบรรลเปาหมายขององคการ (Organizational goals) หรอหมายถง ศลปะหรอกระบวนการในการใชอทธพลใหผอAนทาตามจนประสบความสาเรจตามเปาหมายของกลม ผนา(Leader)เปนบคคลทAทาใหองคการประสบความกาวหนา และบรรลผลสาเรจโดยใชอทธพล จงใจผอAนใหปฏบตตาม นอกจากน ;นแลวผนายงมสวนทาใหเกดวสยทศนขององคการและพนกงาน รวมท ;งผนาทAสามารถใชอานาจอทธพลตางๆท ;งโดยตรงและโดยออมเพAอนากลมประกอบกจกรรมใดกจกรรมหนAงเน;อหาในบทน;จะศกษาทฤษฎของการเปนผนาตางๆ ทAสาคญประกอบดวยทฤษฎภาวะผนา ทฤษฎคณลกษณะผนา องคประกอบของการเปนผนา องคประกอบของการเปนผนาม 4 ประการคอ (1) ความสามารถในการใชอานาจใหเกดประสทธผลเปนทAยอมรบ ลกษณะของอานาจและความแตกตางระหวางอานาจ และอานาจหนาทA (2) ความสามารถในการใชแรงจงใจบคคลทกระดบและทกสถานการณ เปนความสามารถในการเขาใจบคคล สามารถใชทฤษฎการจงใจ ชนดของอทธพลการ จงใจ ลกษณะของระบบการจงใจ สามารถประยกตใชความรกบบคคลและสถานการณ ผบรหารจะตองเขาใจทฤษฎการจงใจ และเขาใจสวนประกอบในการจงใจ และสามารถประยกตใชได (3)ความสามารถในการชกนา ความสามารถทAจะใหผตามใชความสามารถในการทางานของกลม ในขณะทAการใชผจงใจจะเปนจดกลางของผใตบงคบบญชา (4) ความสามารถในการแกไขปญหาเฉพาะหนาตางๆ สAงสาคญของการจงใจข;นกบความ

308 คาดหวงรางวลทAไดรบและความพยายามทAจะไดรบรวมกบปจจยอAนๆ เชน สAงแวดลอมตลอดจนบรรยากาศองคการ การระลกถงปจจยเหลาน;จะตองนาไปใชสาหรบพฤตกรรม ผนาและพฒนาทฤษฎตางๆ การศกษาทฤษฎจตวทยาของความสมพนธระหวางบคคล จะนาไปสทศนะกลมบคคล งานเบ;องตนของผบรหารคอการออกแบบและการรกษาสAงแวดลอมในการทางานใหเอ;อตอการทางานของพนกงาน ในการตอบสนองความพอใจของสมาชกและผลผลตทAมากข;นขององคการ โดยการชวยบคคลอAนโดยสAงตางๆเชน เงน สถานะ อานาจ และการจงใจในความสาเรจ หลกพ;นฐานของความเปนผนาคอ บคคลมแนวโนมจะทาตามบคคลอAน ในทศนะน;การเสนอความพงพอใจในการบรรลเปาหมายสวนตว ผบรหารตองเขาใจถงวธการกระตน ผใตบงคบบญชา และเทคนคการจงใจในการปฏบตงานซAงมผลสะทอนตอความเขาใจในการจดการประสทธผลทAมากข;นคอความเปนผนา โดยเน;อหาจะครอบคลมถงความสาคญระหวางผนา อานาจ รปแบบและแบบของอานาจผนา ทฤษฎคณลกษณะของผนา ทฤษฎคณลกษณะของผนา ความแตกตางระหวางผนาแบบการใชหลกการตดตอระหวางบคคล (Transactional leadership) และผนาเชงปฏรป (Transformational leader) ผนาและอานาจ หนAงในหนาทAพ;นฐานสาคญ 4 ประการของการจดการคอ การชกนา (Leading) เปนกระบวนการทAมอทธพลในการจงใจบคคลอAนใหทางานรวมกนเพAอบรรลเปาหมายขององคการ ซAงตองอาศยภาวะผนาภาวะผนามความสาคญในสAงแวดลอมทAสลบซบซอนและมการเปลAยนแปลงเพAอใหเกดการชกนาทAมประสทธผล ผบรหารตองเขาใจลกษณะของผนาและอานาจของผนา โดยความหมาย 2 ประการ ทA เกAยวของกนคอ ภาวะผ นา (Leadership) กบ ผนา (Leader) เปนบคคลซAงทาใหบรรลเปาหมายขององคการโดยมอทธพลตอทศนคตและการกระทาของบคคลอAน ภาวะผนา (Leadership) หมายถงความสามารถทAจะมอทธพลและจงใจบคคลอAน ใหบรรลเปาหมายขององคการ กระบวนการภาวะผนาจะเกAยวของกบการใชอานาจหนาทA เพAอชวยใหบรรลเปาหมายกลม การจงใจสมาชกองคการใหทางานบรรลเปาหมายเหลาน;จะมอทธพลตอกลไกกลมและวฒนธรรมกลม ภาวะผนาตองอาศยการจงใจ บคคลจะไมไดรบการพจารณาใหเปนผนาเวนแตเขาจะจงใจบคคลอAนได ผนาทAมเหตผลในระดบใดระดบหนAง เปนผนาทAมอานาจมอทธพลตอบคคลอAนและสามารถชกจงบคคลใหทางานได

309 ลกษณะของอานาจ (The nature of power) คอ ความสามารถทAจะมผลกระทบตอการตดสนใจ ทศนคต และพฤตกรรมของบคคล อานาจหรอสมรรถภาพทAจะมผลกระทบการตดสนใจและพฤตกรรมของบคคลอAน ผนาสามารถใชอานาจภายในองคการทAจะมอทธพลตอบคคล หรอกลมของพนกงาน และสามารถใชอานาจภายนอกองคการสาหรบลกคา ผขายปจจยการผลตและบคคลอAน อยางไรกตามผนาไมสามารถใชอานาจกบบคคลอAนไดเสมอไป แหลงทAมาของอานาจ (Sources of power) คอการทAผนาสามารถใช อานาจตางๆนาองคการไปสความสาเรจไดโดยจะตองใชอานาจซAงมทAมาดงน; (1)อานาจตามกฎหมาย (2) อานาจทAเกดจากการใหรางวล (3) อานาจในการลงโทษ (4) อานาจทA เกดจากการมขอมลขาวสาร (5) อานาจทAเกดจากความเชAยวชาญ (6) อานาจทAเกดจากการอางอง โดยมรายละเอยดดงน; 1.อานาจตามกฎหมาย (Legitimate power) เปนอานาจทAเกดจากตาแหนงเฉพาะอยางในโครงสรางองคการ และอานาจหนาทAอยางเปนทางการซAงเปนอานาจตามตาแหนงเฉพาะอยาง เชน ประธานบรษท หรอผจดการฝายผลต เปนตน ขอสงเกตทA งายตอการทาความเขาใจคอ อานาจหนาทAตามกฎหมายอาจจะเปนไปตามโครงสรางหนาทAขององคการมลกษณะเปนทางการ (Formal authority) ซAงผบรหารสามารถจะส Aงให ลกนองแตละคนทางานได 2. อานาจท*เกดจากการใหรางวลหรออานาจในการใหคณ (Reward power) เปนอานาจทAเกดจากความสามารถทAจะจดหารางวลทAมคาใหกบบคคลอAน เปนความสามารถใหสAงตางๆทAมคณคาตอผปฏบตงานเชน การเพAมเงนเดอน การจายเงนโบนส การพจารณาความดความชอบเพAอเลAอนตาแหนงหรอสามารถจดฝกอบรมพเศษ เปนตน โดยท Aวไปถาผบรหารมอานาจในการใหประโยชนมากกถอวามอานาจชนดน;มาก ในทางตรงกนขามถาหากผบรหารไมมความสามารถในการจดหาสAงตางๆ ทAเปนการสรางขวญและกาลงใจในรปของรางวลแลว จะทาใหขาดอานาจน;ไปโดยปรยาย 3.อานาจในการลงโทษ (Coercive power) เปนอานาจทAเกดจากความสามารถทAจะลงโทษบคคลอAน เชน สามารถลดตาแหนง ลดข ;นเงนเดอน ไลออก ซAงเปนอานาจทAจะลงโทษพนกงานทAมความผดหรอไมปฏบตตามคาส Aงของผบงคบบญชา อานาจชนดน;เปนอานาจทAตรงกนขามกบอานาจการใหรางวล(Reward power)ผมความสามารถในการใหประโยชนมากเทาไรกมกจะมอานาจในการใหโทษนอยลงไป วธการแสดงอานาจแบบน;มกจะเปนการลดหรอตดสAงทAเปนคณคาสาหรบตวผปฏบตงาน เชน การไลคนออกจากงานในกรณทจรตในหนาทAหรอไมทางานทAไดรบมอบหมายโดยเฉพาะในงานทAสาคญ

310 4.อานาจท*เกดจากการมขอมลขาวสารมาก (Informational power) หมายถงอานาจทAเกดจากความสามารถในการควบคม การประเมนการควบคม การเขาถงขอมลทAสาคญ เพราะผใดทAมขอมลมากผน ;นสามารถควบคมการปฏบตงานใหเปนไปตามแผนไดอยางมประสทธภาพ ผบรหารจาเปนตองมขอมลทAถกตองสาหรบการตดสนใจในเรAองทAสาคญ เชน การประชมกรรมการบรหารเพAอพจารณาวาจะดาเนนธรกจทAกาไรตกตAาตอไปได หรอไมผบรหารจาเปนตองอาศยขอมลจากรายงานตางๆ ในการตดตามประเมนผลการทางานในชวงตางๆของโครงการ รายงานเหลาน;จะเปนขอมลสาคญสาหรบการตดสนใจของผบรหารในแตละระดบ 5. อานาจท*เกดจากความเช*ยวชาญ (Expert power) เปนอานาจทAเกดจากทกษะสวนตว ความรดานเทคนคและประสบการณของผบรหาร ทAเกดจากความร และประสบการณทAผานมา จงเกดการทางานในรปแบบใดรปแบบหนAงซAงเปนทAยอมรบจากคนท Aวไป เพราะถาหากผบรหารมอานาจชนดน;จะสามารถชวยเหลอใหคาแนะนาในเรAองทAตนถนดได เชน เปนผทAมความชานาญในโปรแกรมคอมพวเตอร และเปนผวางระบบคอมพวเตอรในบรษท หรอเปนผทAมความสามารถในการแกปญหาใหกบพนกงานทAใชคอมพวเตอรซAงจะถกดงไปทางานในหนวยใดหนวยหนAงดวยคาจางทAสงเพราะเปนบคคลทAสาคญในองคการ 6. อานาจท*เกดจากการอางอง (Referent power) เปนอานาจทAเกดจากความสามารถในการสรางความเคารพยกยองและความภกด เปนผนาทAเปนทAเคารพยกยองเนAองจากอยในสงกดของสถาบนหรอกลมคนทAมชAอเสยงไดรบการยอมรบเชAอถออยแลวเชน จบการศกษารนเดยวกน นามสกลเดยวกน เปนคนภาคเดยวกนความรสกรวมน;จงกลายเปนอานาจโดยปรยาย นอกจากน;ผนาทAเปนตวอยางทAดมพฤตกรรมทAเหมาะสมจะสามารถนาคนไดโดยงาย อาจไมตองอาศยอานาจบงคบบญชาเลย เปนหนาทAของผบรหารทAจะตองทาความเขาใจวา บทบาทของผบรหารในการใชอานาจใดๆตองเกดปฏกรยาท ;งยอมรบและตอตานจากพนกงานผบรหารจะตองเลอกใชประเภทของอานาจใหเหมาะสมกบความจาเปนและสถานการณ ถาหากผบรหารจะใชอานาจทAเกดจากความเชAยวชาญ (Expert power) หรออานาจทAเกดจากการอางอง (Referent power) กจะไดรบการยอมรบมากกวาการใชอานาจประเภทอAนๆ การประยกตใชอานาจ (The Application of power) เมAอผนาประยกตการใชอานาจในการมอทธพลตอทศนคตและพฤตกรรมของแรงงานในโรงงาน พบวาพนกงานมปฏกรยาหนAงใน 3 รปแบบคอ (1) แสดงการยอมรบ (Commitment) โดยการยอมรบ

311 เปาหมายของผ นาและทางานเพAอบรรลเ ปาหมายน ;น (2) การใหความรวมมอ (Compliance) ในกรณน;จะไมกระตอรอรนเปนเพยงผรบและใชความพยายามตAาตามคาส Aงของผนา และ (3) การตอตาน (Resistance) พนกงานเปนผทAขดขวางเปาหมายของผนา และพยายามทAจะหลกเลAยงการทางานทAไดรบมอบหมาย มงานวจยเสนอแนะถงปฏกรยาของผนาข;นกบแหลงของอานาจผนาและวธการประยกตใชซAงอานาจ ดงน;(1) พนกงานมปฏกรยายอมรบควรจะใชอานาจของผเชAยวชาญ (2)พนกงานซAงมความพงพอใจและมแนวโนมทAจะกระทาดข;นเมAอผอานวยการควบคมโดยผบรหารควรจะใชผนาแบบเชAยวชาญหรอผนาแบบอางอง อยางไรกตามอานาจทAเกดจากการมขอมลขาวสารและอานาจการใหรางวลมากถาพนกงานมปฏกรยาความรวมมอ ในกรณทAใชอานาจบงคบพนกงาน จะใชบงคบเมAอพนกงานมปฏกรยาตอตาน ดงแสดงในตารางทA 11.1 ผนาทAมประสทธผลจะพยายามใชอานาจบงคบเมAอจาเปน โดยอานาจและปฏกรยาแบงออกเปน 4 ชอง ชองทA 1 ลกษณะของอานาจ ชองทA 2 การแสดงการยอมรบ ชองทA 3 การใหความรวมมอ ชองทA 4 การตอตาน ตารางท* 11.1 แสดงถงลกษณะของอานาจและปฏกรยาตอบสนอง (Power and reaction) ลกษณะของอานาจ ปฏกรยาตอบสนอง ของพนกงาน (Employee reaction) (Type of power) แสดงความยอมรบ (Commitment) การใหความรวมมอ (Compliance) การตอตาน (Resistance) 1. อานาจอางอง (Referent) ถาคารองเปนท�เช�อวาสาคญสาหรบผนา เปนไปไดถาการขอรองเปนท�รบร วาไมสาคญสาหรบผนา เปนไปไดถาการขอรองในบางส�งจะนาอนตรายมาสผนา 2. ผเช!ยวชาญ (Expert) เปนไปไดถาคาขอรองมการชกจงและถาพนกงานมสวนรวมในการกาหนด เปาหมายงานของผนา

เปนไปไดถาคาขอรองมการชกจงแตพนกงานมความเฉ�อยชาเก�ยวกบเปาหมายงาน เปนไปไดถาผนาหย�งและ (หรอ) ถาพนกงาน ขดขวาง เปาหมายขององคการ

3. อานาจตามกฎหมาย (Legitimate) เปนไปไดถาคาขอรองสภาพและเหมาะสม ในกรณถาขอรองถกตองตามกฎหมาย เปนไปไดถาผนามความตองการแบบดถกหม�นประมาทหรอถาคาขอรองไมเหมาะสม 4. อานาจท!เกดจากการ มขอมลขาวสาร (Informational) เปนไปไดถาผนามขอมลท�จะพจารณาคาขอรอง ในกรณท�คาขอรองไดรบการสนบสนนดวยขอมลท�มเหตผล เปนไปไดถาผนาปกปดหรอบดเบอนขอมล

5. อานาจท!เกดจากการ ใหรางวล (Reward) เปนไปไดถาใชดวยวธการท�ฉลาดเฉพาะอยาง เปนไปไดถาใชดวยวธการท�ไมเปนทางการ เปนไปไดถาใชในกรณท�คดโกง 6. อานาจในการลงโทษ (Coercive) ไมนาจะเปนไปได เปนไปไดถาใชในลกษณะใหการชวยเหลอ เปนไปไดถาใชวธการไมลงโทษ

เปนไปไดถาใชในลกษณะการเปนศตรหรอการคดโกง (Bovee and others.1993 : 471)

312 อานาจและการเมององคการ อานาจและการเมององคการ หมายถง การแสวงหาความตองการและการใชอานาจเพAอทAจะสงเสรมหรอคมครองความสนใจแตละบคคลหรอกลม อยางไรกตาม ระบบการเมองข;นกบความอสระของระบบองคการและอานาจหนาทAทAเปนทางการซAงมผลทาใหการเปลAยนแปลงอานาจเกAยวกบผลประโยชน ทฤษฎของการเปนผนา นกวจยและนกปฏบตการจดการไดพฒนาทศนะการเปนผนาหลายทฤษฎเกAยวกบความเปนผนาทAมประสทธผล ซAงนาไปใชไดอยางสากลในแตละสถานการณ ดงภาพทA 11.1 ไดแก (1) ทฤษฎคณลกษณะผนาจะเกAยวของกบลกษณะสวนตวของผนา (2) ทฤษฎพฤตกรรมศาสตร (3) ทฤษฎเชงสถานการณ มรายละเอยดดงน; * ทฤษฎคณลกษณะผ นา(Trait theories of leadership) * ทฤษฎความเปนผ นาเชงพฤตกรรมศาสตร : แบบเผดจการและประชาธปไตย (Behavioral theories of leadership: autocratic and democratic leadership) * ทฤษฎความเปนผ นาเชงพฤตกรรมศาสตร: การศกษาของมหาวทยาลย Michigan (Behavioral theories of leadership: Michigan studies) * ทฤษฎความเปนผ นาเชงพฤตกรรมศาสตร : การศกษาของมหาวทยาลย Ohio (Behavioral theories of leadership: Ohio State studies) * ทฤษฎความเปนผ นาเชงพฤตกรรมศาสตร : ตารางตาขายการจดการของ Blake และ Mouton (Behavioral theories of leadership: Blake and Mouton’s managerial grid) * ทฤษฎความเปนผ นาเชงสถานการณ : โมเดลเชงสถานการณของ Fielder (Behavioral theories of leadership: The Fielder contingency model) * ทฤษฎความเปนผ นาเชงสถานการณ : ทฤษฎเสนทางสเปาหมาย (Behavioral theories of leadership: Path-goal theory) * ทฤษฎความเปนผ นาเชงสถานการณ : โมเดล Vroom-Yetton-Jago (Behavioral theories of leadership: Vroom-Yetton-Jago model) * ทฤษฎความเปนผ นาเชงสถานการณ : ทฤษฎความเปนผ นาเชงสถานการณของ Hersey-Blanchard (Behavioral theories of leadership: Jersey-Blanchard situational leadership theory) * ทฤษฎการทดแทนความเปนผ นา (Substitutes for leadership theory) ภาพท* 11.1 แสดงทฤษฎของการเปนผนา (Theories of leadership)

313 ทฤษฎคณลกษณะผนา ทฤษฎคณลกษณะผนา (Trait theories of leadership) เปนทฤษฎซAงเกAยวกบลกษณะเฉพาะตวของผนา ในระหวางครAงแรกของศตวรรษทA 12 ผวจยไดศกษาวธการตางๆ ไดคาดคะเนประสทธผลของผนาโดยถอเกณฑลกษณะสวนตว เชน บคลกภาพ ทกษะและลกษณะทางกายภาพ(ความสง และรปรางลกษณะ) จากการสารวจลกษณะของผนาทAมชAอเสยง พบวาผนาทAมประสทธผลสงสดโดยท Aวไปฉลาด กระตอรอรน ตAนตวกบ ความตองการของบคคลอAนเขาใจงานมทกษะในการตดตอสAอสารทAดมความคดรเรAม ชอบแกปญหา มความเชAอม Aนในตนเอง มความรบผดชอบ มตาแหนงสาคญและมลกษณะเดน นกวจยไดสงเกตวาคณลกษณะของผนาตางๆ จะไมมเทากนในทกสถานการณ ผวจยไดศกษาและวเคราะหเทคนคเพAมเตมเพAอยนยนวา คณลกษณะและทกษะของผนาทAมประสทธภาพ ดงตารางทA 11.2 ประกอบดวยความเฉลยวฉลาด ความเชAอม Aนในตวเอง สAงกระตนใหมความรบผดชอบ ลกษณะการตดตอสAอสาร การคนพบน;ระบถงผนาทAม ประสทธผลโดยท Aวไปจะมพลงงานสง และทกษะในการตดตอระหวางบคคลสง ตารางท* 11.2 แสดงลกษณะผนาท*มประสทธภาพ (Characteristics of effective leader) คณลกษณะ(Traits) ทกษะ (Skills) 1. รจกปรบตวเขากบสถานการณตาง ๆ 2. มความตAนตวตอสภาวะแวดลอมทางสงคม 3. มความทะเยอทะยานสง 4. มความเชAอถอและสามารถสรางสรรคประโยชน 5. มลกษณะประนประนอม 6. มความเดดขาด 7. ลกนองสามารถพงพาได 8. เปนผทรงอานาจ 9. มความสามารถในการทางานทAตองใชความคดมาก 10.มความม Aนใจในตนเองสง 11.เผชญหนากบเหตการณซAงมความยงยาก 12. สามารถรบผดชอบสง

1. มความเฉลยวฉลาด 2. มทกษะในความคด 3. มความคดรเรAมสรางสรรค 4. มทกษะในเชงการฑตรจกผกมตรไมตร 5. มวาทศลปมทกษะทางการพด 6. มความรเกAยวกบงาน 7. มทกษะในการจดการอยางเปนระบบ 8. มทกษะในการชกนาจงใจผอAน 9. มทกษะทางสงคมสง

314 ทฤษฎความเปนผนาเชงพฤตกรรมศาสตร ทฤษฎพฤตกรรมศาสตรของผนา ( Behavioral theories of leadership ) ทฤษฎทางพฤตกรรมศาสตรมแนวความคดในการศกษาทAเกAยวกบผนาโดยอาศยการศกษา พ;นฐานจากบคลกภาพหรอลกษณะนสยของผนาพฤตกรรมศาสตร (Behavior) และการเปนผนาการเปนสถานการณ ( Contingency) นอกจากน;ยงรวมถงพฤตกรรมของผนาทAม ลกษณะเผดจการ(Autocratic)และประชาธปไตย (Democratic) นอกจากน;ยงมผลงานการวจยของมหาวทยาลย Michigan และมหาวทยาลย Ohio และยงรวมถงผลงานการศกษาของ Robert R. Blake และ Jane S. Mouton ในเรAองตารางพฤตกรรมการบรหาร (Managerial grid) ทฤษฎพฤตกรรมศาสตรของการเปนผนาประกอบดวย (1) ผนาแบบเผดจการ (Autocratic) (2) ผนาแบบประชาธปไตย (Democratic) มรายละเอยด ดงน; ผนาแบบเผดจการ (Autocratic leadership) ผนาแบบเผดจการ (Autocratic) เปนผนาทAนยมใชอานาจการตดสนใจดวยตนเองแตเพยงผเดยว โดยไมเปดโอกาสใหผใตบงคบบญชาไดแสดงความคดเหน ลกษณะของผนาแบบน;โดยท Aวไปจะเรยกวาหวหนา ผนาแบบประชาธปไตย (Democratic leadership) เปนผนาทAเปดโอกาสใหผใตบงคบบญชาแสดงความคดเหนในการปฏบตงานและแกไขปญหาอยางมอสระยอมรบแนวความคดเหนของสมาชกทกคนในกลม มกจะใชวธการต ;งคณะกรรมการเพAอปรกษาหารอเกAยวกบงาน บคลกภาพของผนาประเภทน;เปนไปในลกษณะใจกวางรบฟงความคดเหนของผอAน มสมพนธภาพทAดในการทางาน ผใตบงคบบญชาใหความนยมยกยองและเกรงใจ ไมเกรงกลว จงเรยกบคคลมลกษณะอยางน;วา ผนาแบบเสรนยม (Free-Rain leadership) เปนผนาทAปลอยใหผใตบงคบบญชามอสระเสรเตมทA ในโลกของความเปนจรงในการบรหารงานองคการน ;นไมปรากฏวามผนาซAงม คณลกษณะเปนอยางหนAงอยางใดทAชดเจน เชน แบบเผดจการหรอแบบประชาธปไตยมลกษณะคอนขางเอนเอยงไปทางหนAงทางใดเทาน ;น เพราะการบรหารทAมประสทธผลตองอาศยทกษะทางดานมนษยและดานการชกจงใจในลกษณะผสมผสานกนไปหลายอยางจงจะสามารถรกษาและจงใจในการทางานของผใตบงคบบญชาได Robert Tannenbaum และ Warren H. Schimdt ไดแบงประเภทของผนาตามลกษณะการใชอานาจซAงเปนทAสนใจของผทAศกษาลกษณะของผนาอยางแพรหลาย ตามภาพทA 11.2

315 ผนาประชาธปไตย (เนนพนกงาน) ผนาเผดจการ (เนนผบรหาร) การใชอานาจหนาทAโดยผบรหาร (Use of authority by the manager) อาณาเขตอสระของผใตบงคบบญชา (Area of freedom for subordinates) ผบรหาร ผบรหารขาย ผบรหารเสนอ ผบรหารเสนอ ตดสนใจ และ ความคดและ แนวทางเลอก และส Aงการ การตดสนใจ รบคาถาม ในการตดสนใจ ผบรหารเสนอ ผบรหารกาหนด ผบรหารอนญาต ปญหารบขอเสนอ ขอจากดและให ใหกลมมหนาทA ในการตดสนใจ กลมตดสนใจ กาหนดขอจากด ไวลวงหนา ภาพท* 11.2 แสดงความตอเน*องของพฤตกรรมผนาแบบเผดจการ (Autocratic) และประชาธปไตย (Democratic) (Bovee and others.1993:477) จากภาพทA 11.2 ดานซายสดแสดงถงการใชอานาจหนาทAเตมทAเปนลกษณะผนาแบบเผดจการ (Autocratic leadership) ทAตดสนใจแลวจงแจงใหผใตบงคบบญชาทราบและปฏบตตาม สวนขวาสด คอ ยนยอมใหผใตบงคบบญชาปฏบตหนาทAและตดสนใจไดอยางอสระภายในขอบเขตทAกาหนดไวโดยผบรหารระดบสงอนญาตใหสมาชกทกคนในกลมมสทธ Mมเสยงในการแสดงความคดเหนถอเปนผนาประชาธปไตย (Democratic) และชวงระหวางกลาง (ระหวางซายสด และขวาสด) จะเปนผนาแบบตางๆ ทAยนยอมใหผใตบงคบบญชามสวนในการตดสนใจจากนอยไปหามาก มขอสงเกตประการหนAงคอ

316 ผบงคบบญชายAงใชอานาจ (Authority) มากข;นเทาใดการยอมรบ (Acceptance) จะยAง ลดลงไปเทาน ;น ทฤษฎความเปนผนาเชงพฤตกรรมศาสตร :การศกษาของมหาวทยาลย Michigan การศกษาของมหาวทยาลย Michigan (The Michigan studies) นกวชาการของมหาวทยาลย Michigan ไดศกษาเรAองความเปนผนาโดยพจารณาความสมพนธระหวาง ผนาและผใตบงคบบญชากบประสทธผลในการทางานกลม พบขอสรป 2 ประการคอ (1) การมงทAคนหรอพนกงาน (2) การมงทAผลผลตหรองาน มรายละเอยด ดงน; 1.พฤตกรรมผนาซ*งมงท*คนหรอพนกงาน (Employee-centered leader behavior) พฤตกรรมของผนาทAมงทAคนจะเนนเรAองความสมพนธระหวางบคคล ยอมรบความแตกตางระหวางบคคล สนใจและเขาใจความตองการของพนกงาน 2.พฤตกรรมผนาซ*งมงท*ผลผลตหรองาน (Job-centered leader behavior) พฤตกรรมของผนาทAมงทAผลผลตจะแสดงพฤตกรรมตรงกนขามกลาวคอ จะเนนงานและเทคนคตางๆในการผลตเปนเรAองสาคญเพAอใหงานของกลมบรรลเปาหมายทAกาหนดไว สวนตวพนกงานน ;นเปนเพยงปจจยทAทาใหงานสาเรจเทาน ;น นกวชาการกลมน;มความเหนวาพฤตกรรมมงทAคนงานทาใหผนามประสทธภาพมากกวาเพราะคนงานเตมใจ และพอใจทางานดวยความกระตอรอรนผลผลตจงสงข;น สวนพฤตกรรมมงทAผลผลตน ;นมผลตรงกนขาม คอ ทาใหความพอใจทAจะทางานลดลงผลผลตจงนอยลง ทฤษฎความเปนผนาเชงพฤตกรรมศาสตร : การศกษาของมหาวทยาลย Ohio การศกษาของมหาวทยาลย Ohio (The Ohio State studies) ประมาณปลาย ป ค.ศ. 1940 ไดมผรวบรวมผลงานการวจยเกAยวกบพฤตกรรมของผนาสองประเภทคอ (1) ผนาทAเรAมตนจากตนเองเปนหลก (2) ผนาทAคานงถงผอAนเปนหลก 1. ผนาท*เร*มตนจากตนเองเปนหลก (Initiating structure)เปนลกษณะของผนาซAงกาหนดบทบาทของตวเองและบทบาทของพนกงานเพAอใหบรรลเปาหมายขององคการตลอดจนการมพฤตกรรมสรางสรรคสงจะเหนไดจากการพถพถนกบการมอบหมายงาน และการคาดหวงในผลการปฏบตงานของผใตบงคบบญชาไวสง เพAอใหไดตามเกณฑทAกาหนดและสาเรจตามกาหนดเวลาทAตองการดวย 2. ผนาท*คานงถงผ อ*นเปนหลก (Consideration) ผนาประเภทน;จะมการแสดงออกในพฤตกรรมทAไววางใจผใตบงคบบญชา ยอมรบนบถอในความคดความรสก

317 เปนพวกเดยวกน มความหวงใยและเอาใจใสตอความเปนอย ชวยเหลอเรAองงานและเรAองสวนตว มทาทของความเปนมตรและเปดโอกาสใหผรวมงานเขาพบไดทกเวลา มการปฏบตตอกนอยางเสมอภาค มความสมพนธของการทางานออกมาในรปของความไววางใจซAงกนและกน (Mutual trust) ภาพทA 11.3 พฤตกรรมผนาของ Ohio state ในขณะทA พฤตกรรมผนาแบบเผดจการและผนาแบบประชาธปไตย มลกษณะตรงขามกนอยางมาก ในชวงระหวางสองแนวความคดน;จะมโครงสรางผนาทAคานงถงผอAนเปนหลก ภาพทA 11.3 พฤตกรรมผนาของมหาวทยาลย Ohio (Ohio State leader behaviors) แกนนอนแสดงถงโครงสรางทAคานงถงตนเองเปนหลก (Initiating structure) แกนต ;ง แทนโครงสรางทAคานงถงผอAนเปนหลก (Consideration) พฤตกรรมผนาแบบเผดจการประชาธปไตย ซAงมลกษณะตรงขามกน สวนชวงระหวาง 2 แนวความคดน;เปนโครงสรางทAเรAมตนจากตวเอง และการอาศยความคดเหนจากผอAน เพราะฉะน ;นแกนนอนจะแทนโครงสรางทAเรAมตนจากตนเอง แกนต ;งแสดงถงลกษณะผนาทAคานงถง ผอAนเปนหลก ม 4 แบบ สง ผนาท�คานงถงผอ�นสง ผนาท�คานงถงผอ�นสง และคานงถงตนเองต�า และคานงถงตนเองสง ผนาทคาถง (High consideration (High structure and ผอนเปนหลก and low structure) high consideration) (Consideration) ผนาท�คานงถงผอ�นต�า ผนาท�คานงถงผอ�นต�า และคานงถงตนเองต�า และคานงถงตนเองสง (Low structure and (High structure and low consideration) low consideration) ต�า ต�า สง ผนาทคานงถงตนเองเปนหลก (Initiating structure)

ภาพท* 11.3 แสดงพฤตกรรมผนาของมหาวทยาลย Ohio(Ohio State leader behaviors) (Bovee and others. 1993:479.)

318 ทฤษฎความเปนผนาเชงพฤตกรรมศาสตร : ตารางตาขายการจดการของ Blake และ Mouton ตารางการจดการของ Blake และ Mouton (Blake and Mouton’s managerial grid) เปนวธการซAงพฒนาโดย Blake และ Mouton เพAอวเคราะหพฤตกรรมผนาโดยใชตารางซAงมสองแกน คอความเอาใจใสงาน ตารางการจดการของ Blake และ Mouton แกนนอนแทนความเอาใจใสงาน แกนต ;งแทนความเอาใจใสคน แตละแกนจะม 9 ตาแหนงจากตAาสด B1 - 9 ตาแหนงการจดการทAสาคญเหลาน;ม 4 มม และตาแหนง ศนยกลางอก 1 ตาแหนง

319 สง 9 9,1 9,9 การจดการแบบสโมสร การจดการแบบทมงาน 8 (Country club management) (Team management) 7 6 5,5 5 การจดการโดยยดสายกลาง หรอการจดการแบบองคการ 4 (Organization man management and middle of the road management) 3 2 1,1 9,1 การจดการแบบดอยคณภาพ การเช�อฟงตามอานาจหนาท� 1 (Impoverished management) (Authority obedience) 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 ต�า สง ภาพท* 11.4 แสดงตาขายการจดการ (The managerial grid) (Bovee and others.1993:480) อธบายภาพท* 11.4 ความเอาใจใสในคน (Concern for people) หมายถงการเอาใจใสทกขสขชวยเหลอสนบสนนผใตบงคบบญชาท ;งเรAองงาน และ เรAองสวนตวเปดโอกาสแสดงความคดเหนและมสวนรวมในการตดสนใจ

ความเอาใจใสใ

นคน (Concern

for people)

การมงท*งานหรอการผลต (Concern for production)

320 ความเอาใจใสในงานหรอการผลต (Concern for production) หมายถง ความสนใจและใหความสาคญตองานมากกวาคนไมชอบมอบหมายงานหรอกระจายอานาจ ตวเลข 1-9 ท ;งแกนต ;งและแกนนอน แสดงพฤตกรรมความเอาใจใสงานต ;งแตระดบนอยไประดบมาก ความสมพนธของความเอาใจใสคนและความเอาใจใสในงาน 5 ประการ ดงน� ตาแหนง 1,1 เปนการจดการแบบดอยคณภาพ ( Impoverished management) ไมสนใจท ;งงานและคนจะใชความพยายามทAจะทาใหงานสาเรจนอยมาก บรรยากาศในองคการเฉAอยชาผนาประเภทน;จะทาใหเกดความเสAอมตอองคการ ผนาประเภทน;ไมควรเรยกวาผนา ตาแหนง 1,9 เปนการจดการสโมสร (Country club management) เปนการจดการซAงผนาเนนความสนใจทAคนแตไมสนใจในเรAองงานเทาทAควร ตาแหนง 9,1 เปนการจดการแบบเผดจการ หรอการจดการแบบเชAอฟงตามอานาจหนาทA (Authority obedience management) โดยผนาเนนความสนใจแตงานเพยงอยางเดยวไมสนใจขวญกาลงใจของคนงานวาเปนอยางไรผนาประเภทน; เรยกวาผนาแบบเผดจการ (Autocratic leadership) ตาแหนง 9,9 เปนการจดการแบบทมงาน (Team management) ซAงผนาทAเอาใจใสท ;งคน และงานทาใหคนงานมขวญและกาลงใจ มผบงคบบญชานบถอและไววางใจกน ผนาแบบน;คอหวหนาทม ตาแหนง 5,5 เปนการจดการผนาทAเดนทางสายกลาง (Middle of the road management) หรอผนาแบบองคการ (Organization man management) ท ;งสองดานมบรรยากาศเรยบงายงานอาจไมมประสทธภาพมากแตคนกมกาลงใจในการทางาน พอสมควร ทฤษฎความเปนผนาเชงสถานการณ : โมเดลเชงสถานการณของ Fiedler ทฤษฎความเปนผนาเชงสถานการณ (Contingency theories of leadership) ความลมเหลวของทฤษฎคณลกษณะและพฤตกรรมศาสตรทาใหเกดการคาดหวงประสทธผลของผนา ซAงมมากกวาคณสมบตดานเฉพาะตวหรอพฤตกรรมผวจยไดศกษา

321 ถงการนารปแบบลกษณะผนาตางๆไปใชบรหารในสถานการณจรง มปจจยหลายประการทAทาใหการบรหารบรรลเปาหมายทAต ;งไว แตละสถานการณเหมาะกบ รปแบบหนAงหรอประสมประสานกนหลายรปแบบจงจะทาใหประสบความสาเรจในการบรหารงาน ฉะน ;นจะไมสามารถสรปไดวาผนาแบบใดดทAสด สถานการณทAกลาวถงน;เปนลกษณะงานทAมความสลบซบซอนของโครงสรางเทคโนโลยทAใชในการทางาน นอกจากน;ยงพบอกวาแนวปฏบตของกลมแบบผนาปจจยภายนอกองคการ ความเครยด สภาพบรรยากาศเหลาน;มอทธพลท ;งส;น การศกษาปจจยมผลตอภาวะผนาแบบตางๆ มความสาคญเพAอสรางใหเกดประสทธภาพในงานหากทราบวาบคลกภาพเปนปจจยทAจะทาใหเกดการเปนผนาทAสามารถบรหารงานตางๆใหด กสามารถสนบสนนใหเกดพฒนาบคลกภาพเพราะม ความเชAอวาบคลกภาพทAดจะทาใหเกดการตดสนใจทAดข;น การศกษาปจจยตางๆของการใชภาวะผนาทAเหมาะสมจงยงไมมทAส;นสด และจาเปนตองทาการวจยเพAมเตมเพAอสรางเปนความรอนจะเปนประโยชนในการนาไปใชประโยชนตอไป การสรางความพงพอใจในสถานการณ (Situational favorability) โมเดล Fiedler เหมอนกบทฤษฎเชงสถานการณอAนๆซAงสมมตวาผนาทAเหมาะสมจะแตกตางกนตามสถานการณ ทศนะของ Fiedler มองวาบคคลไมสามารถเปลAยนแปลงรปแบบการเปนผนาได ดงน ;นโมเดลจงชวยทาใหเปนผนาไดเหมาะสมกบสถานการณ ตวแปร 3 ประการทAกาหนดความสามารถในการสรางความพงพอใจของสถานการณ ของผนา มดงน; 1. ความสมพนธระหวางผนาและสมาชก ( Leader - member relations เปนระดบของความไววางใจรวมกน และการใหการสนบสนนระหวางพนกงาน และผนาซAงระบถงความเตมใจของพนกงานทAตอบสนองตอการแนะนาของผนาตามทศนะของ Fiedler ตวแปรเชงสถานการณทAสาคญทAสดทAจะตองพจารณาในการทาใหรปแบบ ผนาใหเหมาะสมกบสถานการณเมAอพนกงานและผนาไววางใจซAงกนและกนกจะใหความรวมมอในการทางานความสมพนธระหวางผนาและสมาชกจงเปนสAงสาคญ เมAอไมไววางใจซAงกนและกนกจะไมใหความสนบสนน ความสมพนธระหวางสมาชกกจะไมด 2. โครงสรางงาน (Task structure) เปนระดบซAงเปาหมายงาน วธการและมาตรฐานการทางานมการกาหนดอยางชดเจนมการกาหนดไวอยางดและสมAาเสมอ เชน งานการผลตมโครงสรางระดบสง ในขณะทAการสรางสรรคจะกาหนดงาน เชน การวางแผนกลยทธไวอยางหละหลวมจะมระดบของโครงสรางงานตAา Fiedler พจารณาตวแปรทAมอทธพล และพจารณาความพงพอใจในสถานการณ

322 3. อานาจของตาแหนง (Position power) เปนระดบของอานาจทAไดรบการอนญาตโดยองคการของผนาทAจะวาจางไดรบรางวลและกาหนดวนยของพนกงานเมAอ ผนามอานาจนอยทAจะเลอกพนกงาน เพAออนมตการเพAมเงนเดอน เพAอจางพนกงาน อานาจของตาแหนงจะพจารณาเปนจดออน ในขณะทAผนามอานาจทAจะจดการงานอานาจของตาแหนงจะมความเขมแขง ถงแมวาอานาจของตาแหนงจะมบทบาท Fiedler จะพจารณาวาสAงน;เปนตวแปรเชงสถานการณทAมความสาคญนอยทAสด ตวแปร 3 ประการเมAอใชรวมกนจะกาหนดสถานการณไมวาจะเปนความพงพอใจหรอความไมพงพอใจในการเปนผนาในการประยกตใชโมเดล Fiedler ผนาจะเรAมสารวจผลกระทบของตวแปรน; สารวจความพงพอใจของสถานการณแลวพจารณารปแบบความเปนผนาทAเหมาะสมทAสดสาหรบสถานการณ การประสมประสานสถานการณและรปแบบการเปนผนา (Matching situations and leader styles) ตวแปร 3 ประการ ซAงใหความพงพอใจเชงสถานการณจากการรวมกน 8 ประการ ตามตารางทA 11.3 ตารางท* 11.3 แสดงการประสมประสานรปแบบของผนากบความพงพอใจในสถานการณ (Matching leader style with situational favorabiliy) ความสามารถสรางความพงพอใจเชงสถานการณ โดยสวนรวม (Overall situational favorability)

ความสมพนธระหวางผนา-สมาชก (Leader member relations) โครงสรางงาน (Task structure) อานาจของตาแหนง (Position power)

ผนาท�ม ปร ะสทธผล สงสด (Most effective leader) ความพงพอใจสงสด ความพงพอใจ ความพงพอใจปานกลาง ความพงพอใจปานกลาง ความพงพอใจปานกลาง ความพงพอใจปานกลาง ไมพงพอใจ ไมพงพอใจสงสด

ด ด ด ด ไมด ไมด ไมด ไมด

มโครงสราง มโครงสราง ไมมโครงสราง ไมมโครงสราง มโครงสราง มโครงสราง ไมมโครงสราง ไมมโครงสราง

เขมแขง ออนแอ เขมแขง ออนแอ เขมแขง ออนแอ เขมแขง ออนแอ

LPC ต�า LPC ต�า LPC ต�า LPC สง LPC สง LPC สง LPC สง LPC ต�า (Bovee and others. 1993 :482) จากตารางทA 11.3 เปนการจดรปแบบการเปนผนากบความสามารถสรางความ พงพอใจเชงสถานการณซAง Fiedler พบวามตวแปร 3 ประการ คอ (1) ความสมพนธระหวาง

323 ผนาสมาชก (2) โครงสรางงาน (3) อานาจของตาแหนงจะกาหนดความสมพนธ 8 ประการของความสามารถสรางความพงพอใจเชงสถานการณจากความพงพอใจสงสดไปยงความพงพอใจตAาสด ท ;งหมดแบงเปน 5 ชอง ในการประยกตใชโมเดล Fiedler ผบรหารจะมองสถานการณซAงมความพงพอใจสงสดสาหรบรปแบบการเปนผนาของเขา ผนาทAม LPC ตAาจะมงทAงานซAงจะมประสทธผลสงสดในสถานการณทAมความพงพอใจ (ความสมพนธทAด โครงสรางงานทAด อานาจตาแหนงงานทAเขมแขง) หรอสถานการณทAไมพงพอใจอยางมาก (ความสมพนธตAา งานทAไมมโครงสรางและอานาจของตาแหนงออนแอ) ผนาทAม LPC สงจะมงทAความสมพนธกน (Relationship-oriented) จะมประสทธผลสงสดเมAอสถานการณมความพงพอใจอยางมาก และไมพงพอใจอยางมาก โมเดลเชงสถานการณของ Fiedler (Fiedler contingency model) โมเดลเชงสถานการณของ Fiedler เปนโมเดลซAงอธบายความสมพนธระหวางความพงพอใจในสถานการณกบรปแบบการเปนผนาตางๆเพAอชวยผนาในการพจารณาวธทAดทAสดในแตละสถานการณ Fiedler ประเมนรปแบบการเปนผนาโดยสอบถามผบรหาร ใหสรางแบบสอบถามส ;นๆเกAยวกบวาสAงซAงบคคลพอใจทางาน คาถามน;เรยกวา สเกลการทางานรวมกนท #พงพอใจ [Least Preferred Co-worker (LPC) scale] ประกอบดวยกลมของลกษณะดานบวกและลบ Fiedler แยงวาผบรหารซAงมคะแนน LPC สงจะใชลกษณะดานบวกเพAออธบายผรวมงานทAพงพอใจนอยทAสดและมความเกAยวของกบความสมพนธระหวางบคคลทAดในขณะทAคะแนน LPC ตAาจะใชอธบายผรวมงานดานไมด เหลาน;เปนสวนทAเกAยวของกบการทางานใหสาเรจ องคการจะเผชญสถานการณกบรปแบบการเปนผนาซAงไมสอดคลองกบความสามารถสรางความพงพอใจในสถานการณ ผบรหารในปจจบนซAงบรรจแทนผบรหารคนกอนมคะแนน LPC และรปแบบการเปนผนาดกวาในสถานการณ หรอ ผบรหารสามารถเปลAยนแปลง 1 ตวแปรหรอมากกวาเพAอใหประโยชนในการสรางความพงพอใจเชงสถานการณโดยการเปลAยนแปลงความสามารถสรางความพงพอใจผบรหารสามารถสรางความม Aนใจไดดข;นในรปแบบการเปนผนาของเขา ขอสรปของ Feidler เกAยวกบความสามารถสรางความพงพอใจเชงสถานการณ และเหมาะสมกบรปแบบการเปนผนาการเปดกวางสาหรบการตความอAน แตทฤษฎความ

324 เขาใจในทฤษฎความเปนผนาเชงสถานการณคร ;งแรกโมเดลไมไดใหความเขาใจเกAยวกบประสทธผลของผนาในสถานการณตางๆ ทฤษฎความเปนผนาเชงสถานการณ : ทฤษฎเสนทางสเปาหมาย ทฤษฎเสนทางสเปาหมาย (Path-goal theory) เปนทฤษฎเชงสถานการณซAง ยดถอวาประสทธผลของผนาข;นกบความสามารถทAจะจงใจและสรางความพงพอใจของพนกงานใหทางาน ท ;งหมดมความสมพนธเกAยวของกบ Martin G. Evans, Robert J. House และบคคลอAน ซAงไดขยายความและทาใหสวนของทฤษฎเสนทางสเปาหมายมความชดเจนข;นโดยม ทฤษฎความคาดหวงของการจงใจ (Expectancy theory of motivation) พนกงานไดรบการกระตนใหทางานถาเขาเชAอวาความพยายามจะนาไปสความสาเรจในงานทAไดรบมอบหมายและถาเขาเชAอวาความสาเรจในงานจะนาไปสรางวลทAเขาพงพอใจ การสรางแนวความคดน; ทฤษฎเสนทางสเปาหมายเสนอแนะวาหนาทAการจงใจเบ;องตนของผนาจะตองจงใจดานรางวลเพAอแนะนาพนกงานใหสามารถผานเสนทางสเปาหมายเสนอแนะวาหนาทAการจงใจเบ;องตนของผนาจะตองจงใจดานรางวลเพAอแนะนาพนกงานใหผานเสนทางใหเดนทางสการแสวงหารางวลซAงเปนเปาหมายและกาจดอปสรรคทAจะทาใหไมบรรลเปาหมาย พฤตกรรมผนา (Leader behavior) การข;นกบสถานการณผนาจะยอมรบในพฤตกรรมผนา 4 ประการ คอ (1) ผนาแบบบงการ (2) ผนาใหการสนบสนน (3) ผนาแบบใหมสวนรวม (4) ผนาโดยมงทAความสาเรจ 1. ผนาแบบบงการ (Directive leadership) เปนการบอกพนกงานถงวธทAควรทาโดยจดเตรยมรายละเอยดของงานทAมอบหมายและตารางการทางานกาหนดมาตรฐานการทางานเฉพาะเอาไวพฤตกรรมน;คลายคลงกบการกาหนดโครงสรางทAเรAมจากตวเองเปนหลก ( Initiating structure ) และการมงทAงาน ( Task orientation ) 2. ผนาท*ใหการสนบสนน (Supportive leadership) เปนผนาทAมงสรางความ ตองการของพนกงานและความเปนอยทAดใหกบพนกงาน รวมท ;งการสรางโอกาสและ สAงแวดลอมในการทางานทAเปนมตร ดงน ;นผนาทAใหการสนบสนนจงมลกษณะทAคลายคลงกบพฤตกรรมทAคานงถงผอAน (Consideration behavior) และการมงความสมพนธกน (Relationship orientation) มการฝกอบรมการเปนผนา โดยเนนทกษะการสรางความสมพนธระหวางบคคล

325 3. ผนาแบบมสวนรวม (Participative leadership) เปนผนาทAใหคาแนะนากบพนกงาน การคนหาความคด และการกระตนการมสวนรวมในการตดสนใจ 4. ผนาท*มงท*ความสาเรจ (Achievement-oriented leadership) เปนการกาหนดวตถประสงคทAชดเจนและทาทายสาหรบพนกงาน ผนาทAมงทAความสาเรจไดมการปรบปรงการทางานกลมอยางตอเนAองในขณะทAสรางความเชAอม Aนวาพนกงานสามารถบรรลมาตรฐานเหลาน ;น โมเดลของ Fiedler ต ;งสมมตฐานวารปแบบผนาไมมการเปลAยนแปลงเสนทางเดนทางสเปาหมาย เขาเสนอวาผนาสามารถปรบปรงพฤตกรรมเพAอใหเกดผลกระทบตอการทางานของพนกงานและความพงพอใจ ดงน ;นผนาจะไมสามารถสรปวาเปนพฤตกรรมทAสอดคลองกน แตสามารถเปลAยนแปลงในระหวางพฤตกรรม 4 แบบทAกลาวมาน;ท ;งน;ข;นกบตวแปรสถานการณทAเขาเผชญอย ตวแปรเชงสถานการณ (Situational variables) ทางเลอกพฤตกรรมของผนาได รบผลกระทบโดยตวแปรเชงสถานการณตางๆ ตวแปรเหลาน;สามารถจดกลมเปน 2 ประเภทคอ (1) ปจจยดานสAงแวดลอม (2) ลกษณะของผใตบงคบบญชา มรายละเอยดดงน; 1. ปจจยดานส*งแวดลอม (Environment factors) ประกอบดวย โครงสรางงาน (Task structure) ระบบอานาจทAเปนทางการขององคการ (Organization’s formal authority system) และกลมงาน (Work group)ปจจยเหลาน;สามารถสรางความพงพอใจและรสกพอใจในงาน 2. ลกษณะผใตบงคบบญชา หรอผรวมงาน (Subordinate characteristics ) ซAงประกอบดวยทกษะและความตองการของพนกงาน ผบรหารโดยท Aวไปจะปรบรปแบบการเปนผนาตามความสามารถของพนกงาน ตวอยางพนกงานทAมความสามารถในการพฒนานอยจะเหมาะสมกบพฤตกรรมผนาแบบบงการ ในทางตรงกนขามพนกงานซAงม ทกษะสงและมประสบการณจะเหมาะสมกบผนาทAมงทAความสาเรจโดยกาหนดเปาหมายทAทาทาย และแสดงความเชAอม Aนในความสามารถของพนกงาน การเลอกพฤตกรรมผนา (Selecting leader behavior) ผนาแบบบงการ แบงเปนการสนบสนนแบบใหมสวนรวมและแบบมงใหความสาเรจ ใหวธเสนทางสเปาหมาย (Path-goal) และการใหรางวลดวยวธการทAแตกตางกน ดงน ;นการเลอกพฤตกรรมจะข;นกบตวแปรเชงสถานการณทAมอทธพลตอการจงใจพนกงาน เมAองานมปญหา (ปจจยสAงแวดลอมและพนกงานขาดความเชAอม Aน) ลกษณะของ

326

การขจดความเบAอหนายความเครยดจากการทางาน ทAอดทนไดมากข;น การเพAมข;นของรางวลทA แทจรงของงาน

ผสนบสนน การเพAมความพยายามและ มความพงพอใจของ พนกงานสงสด การเพAมความคาดหวงซAงความพยายามจะมผลตอ การปฏบตงาน

การเพAมความสาเรจ ความม Aนใจในตนเองของพนกงานและความ กงวลทAลดตAาลง

ผใตบงคบบญชา ตวอยางผนาแบบใหการสนบสนนจะสามารถมเสนทางสการจงใจสเปาหมาย (Motivational paths to goals) และการใหรางวล ( Rewards) ภาพทA 11.5 ดงน; (1) ผนาจะตองสรางงานใหมลกษณะเปนมตรการสรางสAงแวดลอมในการทางานซAงนาไปสรางวลภายใน (Intrinsic reward) ของความพงพอใจในงานมากข;น เพAอใหบรรลรางวลน; พนกงานจะไดรบการกระตนใหทางานหนกยAงข;น เพAอใหบรรลเปาหมายและรสกพงพอใจ มากข;น ถาการทางานการสนบสนนจะกระตนพนกงานใหเพAมความพยายามทAจะใหบรรล เปาหมายและชวยใหพนกงานรสกพงพอใจในการทางาน การจงใจพนกงานทาตามความเขาใจกบเปาหมาย (Motivate employees by clarifying path to goal) ภาพท* 11.5 แสดงทฤษฎเสนทางสเปาหมาย (Path-goal theory) (Bovee and others. 1993:484) โดยท AวไปพฤตกรรมผนาอAนๆจะอาศย ทฤษฎเสนทางสเปาหมาย (Path goal theory) และการใหรางวลในการจงใจพนกงาน เพAอเพAมความพยายามใหเสนทางตดทาง สเปาหมาย เพราะทฤษฎเสนทางสเปาหมายมลกษณะสลบซบซอนซAงผบรหารจะพบวาลาบากในการประยกตใชในทกสถานการณ เครAองมอตามทฤษฎเดนทางสเปาหมายไดม

327 การกระตนการวจยในลกษณะความสมพนธระหวางตวแปรเชงสถานการณ ความเปน ผนาและการจงใจพนกงานและการทางาน การศกษาเหลาน;มท ;งการสนบสนนทฤษฎและยงมขอจากดแนวความคดซAงตองการการวเคราะหในระดบทAสงข;น ทฤษฎความเปนผนาเชงสถานการณ : โมเดล Vroom-Yetton-Jago โมเดล Vroom-Yetton- Jago เปนทฤษฎความเปนผนาเชงสถานการณซAงสารวจถงโมเดลการตดสนใจทAเปนแบบอยางวธการทAปจจยเชงสถานการณมผลกระทบตอระดบการมสวนรวมของพนกงานในการตดสนใจ ทฤษฎน;อาจเรยกวา “โมเดลการตดสนใจท #เปนแบบอยาง” (Normative decision model) หรอโมเดลความเปนผนาทAเปนแบบอยาง (Normative leadership model) เพAอใหเกดพจารณารปแบบมประสทธผลสงสด ผบรหารจะใชหลกทางเลอกการตดสนใจ (Decision tree) ซAงแนะนาโดยใชคาถามเกAยวกบการตดสนใจดงภาพทA 11.6 ซAง Vroom และ Jago ไดพฒนาทางเลอกการตดสนใจเพAอชวยผบรหารพจารณาปญหาไดกวางขวางข;น คาถามในทางเลอกการตดสนใจไดสารวจปจจยสถานการณ 4 แบบซAงมผลกระทบตอการตดสนใจคอ (1) คณภาพการตดสนใจ (2) การยอมรบการตดสนใจ (3) ความเกAยวของกบการพฒนาพนกงาน (4) ความเกAยวของกบเวลา มรายละเอยดดงน; 1. คณภาพการตดสนใจ (Decision quality) จากการคานงถงคณภาพดานเทคนคในการตดสนใจซAงอาจจะสาคญหรอไมสาคญตอการบรรลเปาหมายขององคการ ถาผลลพธเปนไปไดสาหรบปญหาเกAยวกบความเทาเทยมกนในเรAองความสามารถ จะนาไปสความใกลชดกบเปาหมายคณภาพการตดสนใจไมใชปจจยในสถานการณน ;น อยางไรกตามเมAอพนกงานมขอมลทAสาคญเกAยวกบปญหาในการตดสนใจและเมAอมเปาหมายรวมกบผบรหารท ;งสองฝายจะปรกษาหารอในการหาแนวทางแกไขปญหารวมกน 2. การยอมรบการตดสนใจ (Decision acceptance) จะเกAยวของกบความนาจะเปนซAงพนกงานจะยอมรบการตดสนใจและยอมรบการปฏบตการ พนกงานโดยท Aวไปจะยอมรบการตดสนใจและปฏบตตามคาส Aงหากพวกเขามสวนรวมในกระบวนการตดสนใจ ดงน ;นระดบการยอมรบการตดสนใจจะมสงในการทางานแบบกลม และระดบการยอมรบตAาในการทางานแบบปรกษาหารอ และการยอมรบจะตAาทAสดในการทางานแบบเผดจการหรอผป นาแบบเผดจการ

328 3. ความเก*ยวของกบการพฒนาพนกงาน (Concern for employee development) ความเกAยวของกบการพฒนาพนกงาน หมายถง ความสนใจของผบรหารในการชวยปรบปรงทกษะของพนกงานท ;งในดานความคดและการตดสนใจ เปนการใหโอกาสพนกงานหลายคนทAจะเรยนรทกษะใหมๆทาใหเกดทกษะเชAยวชาญยAงข;น ซAงลกษณะเชนน;จะเกดข;นในสภาพแวดลอมการตดสนใจแบบกลมและการทางานแบบปรกษาหารอ 4. การเก*ยวของกบเวลา (Concern for time) เปนปจจยสถานการณซAงเกดข;นเกAยวกบการตดสนใจเปนสAงสาคญทAชวยใหบรรลเปาหมายขององคการ ในบางคร ;งจะม ขอขดแยงระหวางเวลาและการพฒนาทกษะของพนกงาน ซAงหากอยในสถานการณวกฤตผบรหารจะตองตดสนใจเลอกอยางใดอยางหนAงเพAอใหบรรลเปาหมายขององคการ กลาวคอผบรหารอาจใชระบบเผดจการหรอรปแบบใหคาแนะนาเพAอการตดสนใจทAเรวข;น แมวาพนกงานจะสญเสยโอกาสในการปฏบตการเพAอปรบปรงทกษะใหดข;นกตาม ผบรหารจะใชเสนทางการตดสนใจเพAอคนหารปแบบการตดสนใจทAเหมาะสม ซAงอาจจะเปนแบบเผดจการแตใหคาแนะนาหรอรปแบบผนากลม จากแนวคดในโมเดลของ Fiedler ทAระบวาผบรหารไมสามารถเปลAยนแปลงรปแบบได แตในโมเดลของ Vroom-Yetton-Jago จะชวยผบรหารเปลAยนแปลงรปแบบทAเหมาะสม เนAองจากโมเดลของ Vroom-Yetton-Jago เปนการวเคราะหถงปจจยเชงสถานการณซAงมอทธพลตอรปแบบผนาและโมเดลผนาซAงมความสลบซบซอน จงอาจเปนอปสรรคและใชเวลามากตอการนาไปประยกตใชสาหรบผบรหาร แตในปจจบนสามารถแกไขไดดวยการใชโปรแกรมคอมพวเตอรเขามาชวยในการวเคราะหเพAอความรวดเรว ซAงโปรแกรมจะแนะนาผบรหารโดยใชคาถามในการตดสนใจทางเลอกและพจารณารปแบบผนาทAเหมาะสมโดยอตโนมต

329 YES CP AI NO GC YES SI YES GII YES NO NO CP YES CII NO NO NO NO NO GC YES SI YES LI ST NO GII YES YES CO YES CII NO GC NO AII HIGH CP YES NO NO GC YES CO YES CI CR NO YES State HIGH LOW LI ST NO CII the QR YES problem LOW LOW AI CR YES HIGH CP NO GII ภาพท* 11.6 แสดงรปแบบความเปนผนา The Vroom-Yetton-Jago model (Leader style in the Vroom-Yetton-Jago model) (Bovee and others. 1993:486) รปแบบความเปนผนาของโมเดล Vroom-Yetton-Jago (Vroom-Yetton-Jago model) ประกอบดวยคาถามเกAยวกบการตดสนใจซAงชวยใหผบรหารตดสนใจโดยใชทางเลอกการตดสนใจ (Decision tree) เพAอพจารณาถงความเหมาะสมทAสดของรปแบบ 5

330 ประการของความรวมมอระหวางผนาและพนกงานในองคการในการตดสนใจทAเหมาะสมทAสดโดย AI และ AII เปนรปแบบของเผดจการ (Autocratic styles) สวน CI และ CII เปนรปแบบของการใหคาแนะนา (Consultative styles) และ GII เปนรปแบบของกลม (A Group styles) ทางเลอกการตดสนใจจะแสดงโดยปญหากลมทAมเวลาเปนปจจย สถานการณทAสาคญทAสด โดยสญลกษณท*ใชในภาพท* 11.6 มดงนB รปแบบผนาแบบเผดจการ (Autocratic leadership styles) A I : (Autocratic I) = ผบรหารจะตดสนใจดวยตวเองจากขอมลทAมอยในเวลาน ;น A II : (Autocratic II) = ผบรหารจะใชขอมลทAจาเปนบางสวนจากพนกงานประกอบการ ตดสนใจ โดยพนกงานอาจจะไดรบการแจงเกAยวกบการตดสนใจ หรอไมกได รปแบบผนาแบบการใหคาแนะนา (Consultative leadership styles) C I : (Consultative I) = ผบรหารจะมการหารอปญหากบพนกงานเปน รายบคคลเพAอรบทราบแนวความคดและคาแนะนา กอนทAจะ ตดสนใจดวยตวเอง ซAงการตดสนใจน;อาจสะทอนความเหนของ พนกงานหรอไมกได CII : (Consultative II) = ผบรหารจะหารอกบกลมพนกงาน เพAอรวบรวมขอคดเหน และคาแนะนากอนทAจะตดสนใจดวยตวเอง ซAงถอเปนความเหนทA สะทอนความคดเหนของกลมพนกงานหรอไมกได รปแบบของกลม (A Group leadership styles) GII : (Group II) = ผบรหารและกลมพนกงานจะมการปรกษาหารอถงปญหาดวยกน เพAอประเมนถงทางเลอกกอนทAจะทาการตดสนใจรวมกน QR (Quality requirement) = ขอกาหนดเกAยวกบคณภาพ เพAอทAจะตอบคาถามทAวา การตดสนใจคร ;งน;คณภาพในเชงเทคนคมความสาคญมากนอยเพยง ใดตอการตดสนใจ CR (Commitment requirement) = ขอกาหนดเกAยวกบขอผกมด เปนการประเมนถง ขอผกมดของพนกงานทAมตอการตดสนใจวามมากนอยเพยงใด LI (Leader information) = ขอมลสาหรบผบรหาร เปนการพจารณาวาผบรหารมขอมลทA เพยงพอตอการตดสนใจทAมคณภาพหรอไม

331 ST (Problem structure) = โครงสรางของปญหา เปนการพจารณาถงลกษณะโครงสราง ของปญหาวามรปแบบดหรอไมอยางไร CP (Commitment probability) = การสนบสนนจากพนกงาน เปนการพจารณาถงความ เปนไปไดทAการตดสนใจจะไดรบการสนบสนนเปนอยางดจาก ผใตบงคบบญชา GC (Goals congruence) = การมเปาหมายรวมกน เปนการพจารณาวาพนกงานยดถอ เปาหมายองคการรวมกนหรอไมเพAอนาไปสการแกไขปญหา CO (Subordinate conflict) = เปนการพจารณาถงระดบความขดแยงระหวางพนกงานวา มผลอยางไรตอการแกปญหา SI (Subordinate information) = ขอมลสาหรบพนกงาน เปนการพจารณาวาพนกงานม ขอมลทAเพยงพอตอการตดสนใจทAคณภาพหรอไม ทฤษฎความเปนผนาเชงสถานการณ : ทฤษฎความเปนผนาเชงสถานการณของ Hersey-Blanchard เปนทฤษฎความเปนผนาเชงสถานการณซAงเสนอวาพฤตกรรมผนาควรจะเปลAยนแปลงตามความพรอมของพนกงานในการทางาน ทฤษฎน;มการพฒนาโดยนกวจยชAอ Paul Hersey and Kenneth H. Blanchard เพAอชวยเหลอผบรหารปรบปรงรปแบบการเปนผนาใหเหมาะสมกบความพรอมในการทางานแตละระดบของพนกงาน ความพรอมของพนกงานซAงจะแตกตางในแตละงานความพรอมของพนกงานทA Hersey-Blanchard เรยกวา ความพรอมในการเปนผตาม (Follower readiness) เปนหนาทAของสองปจจย คอ (1) ความสามารถ (Ability) (เชน ทกษะ ความร และประสบการณ) (2) ความเตมใจ (Willingness) (เชน ความเชAอม Aน) เงAอนไขและการจงใจความสมพนธของปจจยเหลาน;ทาใหเกดสภาพทAเปนไปได 4 ประการ สภาพความพรอมของพนกงานทAเปนไปไดเพAอใหบรรลงานเฉพาะอยาง 4 ประการคอ (1)ไมมความสามารถไมเตมใจ หรอไมมความม Aนคง เรยกวา R1 (2) ไมมความสามารถแตเตมใจหรอเชAอม Aน เรยกวา R2 (3) มความสามารถแตไมเตมใจหรอมความไมม Aนคงเรยกวา R3 (4) มความสามารถและเตมใจหรอเชAอม Aน เรยกวา R4 ทฤษฎ Hersey-Blanchard ตระหนกถงพฤตกรรมของผนาอสระ 2 ประการคอ (1) พฤตกรรมการทางาน (Task behavior) เปนพฤตกรรมทAผนาไดกาหนดความ

332 รบผดชอบในการทางานเฉพาะอยางของบคคลหรอกลมและ (2) พฤตกรรมความสมพนธ (Relationship behavior) เปนขอบเขตซAงผนารบฟงและตดตอสAอสารกบพนกงานรวมกนซAงผบรหารจะตองเลอกรปแบบความเปนผนาทAเปนไปได 4 ประการเพAอยอมรบและเพAอปรบปรงความพรอมของพนกงาน Hersey และ Blanchard ไดกาหนดรปแบบความเปนผนาเหลาน;ในโดยการบอก(Telling) การใชงาน (Selling) การมสวนรวม (Participation) และการมอบหมายงาน (Delegating)ดงภาพทA 11.7 มรายละเอยดดงน; พฤตกรรมของผนา (Leader behavior) สง การรวมแสดงความคดรเร�ม อธบายการตดสนใจและ ใหรวมตดสนใจ เปดโอกาสใหทาความเขาใจกน พฤตกรรม ความสมพนธ การใหมสวนรวม(Participating) การใชงาน (Selling) (Relationship S3 S2 behavior) S4 S1 การมอบหมาย(Delegating) การบอกกลาว) (Telling) มอบความรบผดฃอบ ใหคาชDแนะเฉพาะเจาะจง ตAา ใหตดสนใจและปฏบตงาน และควบคมการอยางใกลชด ตAา พฤตกรรมงาน ( Task behavior) สง ความพรอมของผตดตาม (Follower readiness) สง ปานกลาง ตAา R4 R3 R2 R1 มความสามารถ มความสามารถ ไมมความสามารถ ไมมความสามารถและ เตมใจหรอม�นใจ ไมเตมใจหรอไมเช�อถอ แตเตมใจหรอม�นใจ ไมเตมใจหรอไมเช�อถอ ภาพท* 11.7 แสดงทฤษฎความเปนผนาเชงสถานการณ (Situational leadership theory) (Bovee and others. 1993:486)

333 จากภาพท* 11.7 สามารถอธบายไดดงนB 1. การบอกกลาว (Telling) (พฤตกรรมงานสง - พฤตกรรมความสมพนธตAา) ผนาตองระมดระวงในการกาหนดงานของพนกงานและอธบายถงสAงทAตองทาและวธทAตองทารปแบบผนาน;จะทางานดทAสดกบพนกงานซAงไมเตมใจและขาดความสามารถหรอขาดความเชAอม AนทAจะทางาน 2. การใชงาน (Selling) (พฤตกรรมการทางานสง -พฤตกรรมความสมพนธสง) ผนาแบบบงการเกAยวกบงานและขณะเดยวกนใหความสนบสนนความตองการของพนกงานรปแบบน;มประสทธผลสงสดเมAอผตามเตมใจทางานแตขาดทกษะทAเหมาะสม 3. การมสวนรวม (Participating) (พฤตกรรมการทางานตAา - พฤตกรรมความสมพนธกนสง)ผนาจะมงการตดตอสAอสารและใหการสนบสนนและแสดงบทบาทอานวยการเฉพาะอยางเพAอใหงานสาเรจ ผนาแบบมสวนรวมจะเหมาะสมเมAอผตามมทกษะและขาดความเชAอม AนทAจะบรรลวตถประสงคในงานของเขา 4. การมอบหมายงาน (Delegating)(พฤตกรรมการทางานตAา -พฤตกรรมความสมพนธกนสง) ผนาจะอานวยการหรอใหการสนบสนนตAาโดยใหพนกงานทางานใหสาเรจดวยตวเอง รปแบบน;จะทางานดทAสดสาหรบผตามทAมท ;งความสามารถและมการจงใจ ทฤษฎผนาเชงสถานการณของ Hersey-Blanchard เปนทAแพรหลายของผบรหารเพราะการจงใจและความงายในการประยกตใช แมวาผวจยบางคนคนพบระดบความพรอม วกฤการณเหตการณซAงทาทายทฤษฎน;อยบนพ;นฐานทAวาความพรอมของพนกงานไมใชตวแปรเชงสถานการณทAสาคญทAสดประการเดยวเสมอไปแตจะตองพจารณารปแบบการเปนผนาดวย ทฤษฎการทดแทนความเปนผนา ทฤษฎการทดแทนความเปนผนา (Substitutes for leadership theory) ตามทฤษฎน;จะเกAยวของกบงานของ Steven Kerr and John Jermier การทดแทน (Substitutes) เปนตวแปรเชงสถานการณซAงทาใหพฤตกรรมผนาเปนสAงทAไมจาเปน การทดแทนประกอบดวยลกษณะบางประการของพนกงาน ลกษณะงานองคการหรอกลมทAสามารถทาใหพนกงานมความเขาใจกบบทบาทและงานทAชดเจนตลอดจนจงใจใหทางานบรรลเปาหมายกลมโดยไมเปนผนาทAเปนทางการ ตวอยางเมAอพนกงานมการฝกอบรมจะสามารถทดแทนพฤตกรรมผนา ในบางคร ;งสมาชกของกลมจะทางานเปนผนาทAไมเปนทางการโดยไมมผบรหารทAเปนทางการ ตวแปรเชงสถานการณ

334 จะยกเลกพฤตกรรมผนาหรอปองกนผนาจากการแสดงพฤตกรรมเฉพาะอยางซAงเรยกวาผเปนกลาง (Neutralizers) ซAงเปนตวแปรเชงสถานการณ ซAงละเลยพฤตกรรมความเปนผนาหรอปองกนผนาจากการแสดงพฤตกรรมบางอยางผเปนกลาง จะประกอบดวยพนกงานหรอกลม เมAอพนกงานไมสามารถหรอไมเหนคณคาของรางวลทAนาเสนอหรอเมAอผบรหารไมอยในตาแหนงทAจะเสนอรางวลพฤตกรรมผนาจะมผลกระทบนอยเกAยวกบการทางานของพนกงาน การเพAมข;นของจานวนองคการ กลมงาน มโครงสรางเพAอทดแทนความเปนผนาโดยปลอยใหสมาชกตดตามมงทAเสนทางบรรลเปาหมายทAกาหนดไว ตวอยาง Robert Hershock รองประธานกลมบรษท 3M กระตนนวกรรมผลตภณฑใหมโดยการใหแตละบคคลและกลมมทมกลมสรางสรรคถง 10 ทม ทมงานท #จดการดวยตวเองแตละทม (Self-managing cross-functional teams) แตละทมประกอบดวย 8 ถง 10 คน ซAงเลอกจากฝายการผลตการตลาดและฝายอAนแลวฝกอบรมและฝกทกษะบคคลใหสามารถทางานไดอยางมประสทธผลเกAยวกบผลตภณฑใหมและความคดโดยไมตองมการส AงการการจดการแตละวนผลของการใชสAงทดแทนผนาจะชวยกระจายการพฒนาผลตภณฑ ทาใหปจจบน บรษท 3M มความเจรญเตบโตรวดเรวทAสดและมนวตกรรมมากทAสด แมวาการวจยในลกษณะการทดแทนผนาโดยมงทAความสนใจเชงสถานการณ ความเปนผนาอาจจะเปนกลางหรออาจจะไมจาเปน ทฤษฎน;ยงคงใหมและมขอจากดแตสามารถกระตนใหการสนบสนนใหมการศกษาตอไป แนวโนมความเปนผนาในปจจบน มการศกษาเพAอปรบปรงทฤษฎคณลกษณะ(Trait theory)ทฤษฎพฤตกรรมศาสตร (Behavioral theory) และทฤษฎเชงสถานการณ (Contingency theory) ของความเปนผนา นอกจากน;นกวจยยงมงทAจะศกษาถงบทบาทความเปนผนาในการจดการองคการในปจจบนทามกลางสภาพแวดลอมทAเพAมความสลบซบซอนและมการเปลAยนแปลงไปตลอดเวลา ปญหาหนAงทAไดรบความสนใจอยางมากในเรวๆน; คอ ความแตกตางระหวางความเปนผนาแบบทAใชหลกการตดตอระหวางบคคล (Transactional leadership) และความเปนผนาแบบปฏรป (Transformational leadership) มรายละเอยด ดงน;

335 ความเปนผนาแบบท*ใชหลกการตดตอระหวางบคคล (Transactional leadership) James MacGregor Burns ในฐานะนกประวตศาสตรและนกวทยาศาสตรการเมองคอบคคลแรกทAศกษาวจยแนวทางเกAยวกบรปแบบความเปนผนาทAเนนใชหลกการตดตอระหวางบคคล หรอ (Transactional leadership) ซtงเปนรปแบบทAผนาจะกระตนพนกงานใหทางานโดยคาดหวงวามความตองการทAชดเจนและจดหารางวลเปนผลตอบแทนการใชความพยายามพนกงานเพAอใหบรรลเปาหมาย ผนาทAใชหลกการตดตอระหวางบคคลเปนเทคนคสาคญ อยางไรกตามผนาในแบบน;จะประสบผลสาเรจในสภาพแวดลอมทAคงทA (Stable environment) ภายใตการทางานหรอสภาพปญหาทAมโครงสรางทAช ดเจนเทาน ;น เพราะเมAอผบรหารใชภาวะผนาแบบน; จะหมายถงการดาเนนงานใหเปนไปตามแผนงานทAวางไวเพAอใหบรรลเปาหมายดวยการปฏบตงานประจาวนใหไดอยางมประสทธภาพและประสทธผลเทาน ;นเอง อยางไรกตามกมนกวจยหลายคนมความเหนขดแยงวาแนวทางการบรหารหรอภาวะผนาแบบน;เพยงรปแบบเดยวอาจจะถอวาไมเปนการเพยงพอทAจะรบมอหรอนาพาองคการเดนไปสความสาเรจไดในสภาพแวดลอมทAเพAมความซบซอนและมพลวตสงเชนในปจจบน ผนาเชงปฏรป (Transformational leadership ) เปนผนาทAกระตนใหบคคลทางานโดยมภารกจทAมากข;น มจดมงหมายทAสงข;น มความเชAอม AนในความสามารถทAจะบรรลภารกจทAกาหนดไวเปนพเศษอยางชดเจนหรอหมายถงทศนะซAงผนาจงใจพนกงานใหทางานมากกวาทAคาดหวงไวเพAอใหบรรลการทางานทAเหนอกวามาตรฐานทAต ;งไว ท ;งน;รปแบบความเปนผนาแบบน;จะเหมาะสมกบ องคการทAมสภาพแวดลอมการแขงขนสลบซบซอน และมการเปลAยนแปลงทAรวดเรว ซAงถอเปนงานการศกษาของ James MacGregor อกเชนเดยวกน โดยผนาอาจใชวธการจงใจในการทางานในหลายแนวทางไดแก ประการแรก การทAผนาจะพยายาม สAอสารกบพนกงานใหชดเจนถงวสยทศนหรอทศทางการดาเนนงานขององคการหรอหนวยงานทAจะดาเนนไปในอนาคต ประการทAสอง ผบรหารจะใชเทคนคการจงใจข ;น สงสดของความตองการของมนษยตามทฤษฎลาดบข ;นความตองการของ Maslow คอ การกระตนใหพนกงานเกดความภมใจในตนเอง (Self-actualization) ดวยการเปดโอกาสใหพนกงานไดเรยนรทกษะใหมๆ และการเขารวมงานในโครงการทAจะนาไปสผลลพธสาคญตามทAกาหนดไวในวสยทศนขององคการ โดยพนกงานจะถกชกจงใจใหทางานหนกเพAมมากข;น เมAอพวกเขาเชAอวาความพยายามพเศษของเขาจะชวยใหองคการบรรลผลสาเรจ

336 ในสAงทAยAงใหญ และประการทAสาม ผบรหารจะกระตนจตสานกเพAอสวนรวมหรอเพAอองคกร ดวยการเสรมสรางคานยมและแบบอยางเชงบวกตางๆ และจากพฤตกรรมและทศนคตเหลาน; ทาใหผนาเชงปฏรปสามารถทAจะจดประกายความใฝฝนใหพนกงานมองขามผานความตองการสวนตว แตหนมาใหความทมเทและมงม AนในการทางานหนกยAงข;นเพAอใหวสยทศนของผนาเปนความจรงในทAสด สรป ภาวะผนา (Leadership) เปนศลปะทAจาเปนและสาคญอยางยAงตอนกบรหารทAจะนาองคการไปสความสาเรจ ผนาเปนผตดสนใจ กาหนดปญหา วางแผน และรบผดชอบตอความอยรอดหรอการพฒนาขององคการ สวนผนา(Leader) คอบคคลทAทาใหองคการประสบความกาวหนา และบรรลผลสาเรจโดยใชอทธพล จงใจผอAนใหปฏบตตาม นอกจากน ;นแลวผนายงมสวนทาใหเกดวสยทศนขององคการและพนกงาน รวมท ;งผนาทAสามารถใชอานาจอทธพลตางๆท ;งโดยตรงและโดยออมเพAอนากลมประกอบกจกรรมใดกจกรรมหนAง เน;อหาในบทน;เปนการศกษาถงองคประกอบของการเปนผนา 4 ดาน การอธบายถงผนาและอานาจ ทฤษฎของการเปนผนา ทฤษฏคณลกษณะผนา (Trait theory of leadership) ทฤษฏความเปนผนาเชงพฤตกรรมศาสตร (Behavioral theories of leadership)

337 แบบฝกหด 1. อธบายถงองคประกอบของการเปนผนาและภาวะผนามาพอเขาใจ ? 2. อธบายถงลกษณะของผนาและอานาจ ลกษณะและท>มาของอานาจ ? 3. อธบายถงทฤษฏความเปนผนาเชงพฤตกรรมศาสตรภายใตการศกษาของมหาวทยาลย Michigan Studies มาพอเขาใจ ? 4. อธบายถงทฤษฎความเปนผนาเชงสถานการณตามโมเดล Vroom-Yetton-Jago ? 5. อธบายถงทฤษฏความเปนผนาเชงพฤตกรรมศาสตร : การศกษาของมหาวทยาลย Ohio ? 6. อธบายถงทฤษฏความเปนผนาเชงพฤตกรรมศาสตร : ตารางตาขายการจดการของ Blake and Mouton ? 7. อธบายถงทฤษฏความเปนผนาเชงสถานการณ : ทฤษฏเสนทางสเปาหมาย ?

แผนบรหารการสอนประจาบทท� 10 พฤตกรรมองคการ เน�อหา 1. แนวคดเกยวกบพฤตกรรมองคการ 2. ความทาทายและโอกาสของพฤตกรรมองคการ 3. สาขาวชาทเกยวของกบพฤตกรรมองคการ 4. ตวแปรเชงสถานการณในพฤตกรรมองคการ 5. การพฒนาโมเดลพฤตกรรมองคการ 6. โมเดลพฤตกรรมองคการเชงสถานการณ วตถประสงคเชงพฤตกรรม หลงจากศกษาบทน0แลว ทาใหสามารถ 1. อธบายถงความหมาย ความสาคญของแนวคดเกยวกบพฤตกรรมองคการ ได 2. อธบายถงความทาทายและโอกาสของพฤตกรรมองคการได 3. อธบายถงสาขาวชาทเกยวของกบพฤตกรรมองคการได 4. อธบายถงตวแปรเชงสถานการณในพฤตกรรมองคการได 5. อธบายถงการพฒนาโมเดลพฤตกรรมองคการได 6. อธบายถงโมเดลพฤตกรรมองคการเชงสถานการณได วธการสอนและกจกรรมการเรยนการสอน 1. การบรรยาย อภปรายและถามนกศกษาใหนกศกษาตอบเพ#อใหนกศกษามสวนรวมในช )นเรยน 2. ใหนกศกษาอภปรายคาถามในแบบฝกหด 3. มอบหมายใหนกศกษาวเคราะหกรณศกษาเก#ยวกบลกษณะพฤตกรรมองคการ 4. ใหนกศกษาอภปรายคาถามแบบฝกหด

282 ส�อการเรยนการสอน 1. เอกสารคาสอนบทท# 10 พฤตกรรมองคการ 2. CD- Microsoft – PowerPoint presentation 3. ตาราประกอบการสอนตามท#กาหนด 4. กรณศกษา การวดและประเมนผล 1. การสงเกตพฤตกรรมความสนใจในการเรยน และการมสวนรวมในช )นเรยนของ นกศกษา 2. การประเมนผลจากงานท#มอบหมายให 3. จากการวเคราะหและอภปรายกรณศกษา 4. จากแบบฝกหดทายบท

283 บทท� 10 พฤตกรรมองคการ (Organizational Behavior) ปจจบนเปนทยอมรบถงความสาคญทผบรหารองคการจะตองมการพฒนาและเพมทกษะดานมนษยสมพนธในตนเองใหมากยงข0น เนองจากเปนสงทเชอมโยงอยางแยกไมออกถงความตองการขององคการเพอสรางและรกษาบคลากรทมคณภาพเชนตวอยางของ Robert Eaton ประธานเจาหนาท#บรหารบรษท ไครสเลอร คอรปอเรช #น เหนถงความสาคญของพนกงานในบรษทเปนเสมอนสนทรพยท#มคณคาและชวยสรางความไดเปรยบทางการแขงขนท#ย #งยนใหกบบรษท เขากลาววาบคลากรคอผท#จะชวยบรษทใหแขงขนกบคแขงทางธรกจได ถงแมจะเปนส#งเดยวท#ทกองคกรมเหมอนกน แตถาในองคกรน )นมวฒนธรรมองคการ วธชกจงใจ และการเพ#มอานาจหนาท#รบผดชอบ รวมไปถงการใหการศกษาอบรมบคลากรอยางเหมาะสมตางหากท#ทาใหแตละองคกรแตกตางกน ขณะท#ประธานบรษท สตารบค ผนาธรกจรานกาแฟ ซ#งกาลงเตบโตอยางตอเน#องกเหนเชนเดยวกนวา ความไดเปรยบเชงเปรยบเทยบท#ย #งยนส#งเดยวของสตารบคคอพนกงานท#มคณภาพ จากการสารวจความคดเหนของผบรหารระดบสง จานวน 191 คน ในบรษทตดอนดบ 500 บรษทของนตยสารฟอรจน ในคาถามวา “ทาไมผบรหารจงลมเหลว” (Why do managers fail?) สวนใหญบอกวาเหตผลสาคญส#งเดยวท#นาพาความลมเหลวมาสผบรหาร คอ การขาดทกษะดานมนษยสมพนธ (Poor interpersonal skills) และขอมลจาก The Center for Creative Leadership ในเมองกรนสโบโร มลรฐนอรทแคโรโลนา สหรฐอเมรกา ไดประมาณการวามผบรหารจานวนกวาคร#งหน#งของผบรหารท )งหมด และอกรอยละ 30 ของผบรหารระดบอาวโสท )งหมด ลวนมอปสรรคอยางใดอยางหน#งท#เก#ยวของกบการสมพนธกบผคน และยงมผลสารวจท#สอดคลองกนน)คอ การสารวจความคดเหนของนายจางและธรกจในสหรฐอเมรกาวาจะใหความสาคญกบส#งใดมากท#สดสาหรบการทางานท#มประสทธภาพของมหาบณฑตสาขาบรหารธรกจ (MBA) พบวาปจจยสาคญท#สดของความสาเรจในการทางานคอทกษะดานมนษยสมพนธ

284 แมเราจะตระหนกถงความสาคญของทกษะทางดานเทคนค (Technical skills) วายงเปนส#งจาเปนอยสาหรบผบรหารอย แตน #นยงไมเพยงพอสาหรบการบรหารใหประสบความสาเรจเพราะในภาวะปจจบนท#สภาพแวดลอมการจางงานมการแขงขนและเรยกรองในคณสมบตของบคลากรมากย#งข)นเชนน) ทกษะเชงเทคนคเพยงอยางเดยวไมอาจทาใหประสบความสาเรจในเชงการบรหารจดการไดอยางมประสทธภาพสงสด ส#งสาคญจะตองมทกษะดานมนษยสมพนธท#ดดวย ดงน )นเน)อหาในสวนน)จะเปนการนาเสนอถงรายละเอยดและวธการเพ#อพฒนาและเพ#มทกษะทางดานมนษยสมพนธของนกบรหารดานเปนหลก แนวคดเก�ยวกบพฤตกรรมองคการ (Organizational behavior concepts) เพ#อใหการศกษาเก#ยวกบพฤตกรรมองคการมประสทธภาพมากย#งข)นผเรยบเรยงแนะนาใหนกศกษายอนกลบไปทบทวนเน)อเก#ยวกบองคการและการจดการ รวมถงส#งท#ไดอธบายไวแลวในเร#องของบทบาทของผบรหาร (Managerial roles) และหนาท#ดานการบรหาร (Management functions) ซ#งผเขยนไดอธบายไวโดยละเอยดแลวในบทท# 1 ของหนงสอเลมน) เพ#อใหสามารถตอยอดทางความคดมาสการศกษาในเร#องพฤตกรรมองคการและการชกนา (Organizational behavior & Leading) ซ#งจะไดอธบายตอไปในบทน)อยางชดเจนมากข)น ไมวาจะเปนเร#องเก#ยวกบหนาท#ดานการจดการ (Management functions) ซ#งประกอบดวยหนาท#หลก 4 หนาท#คอ การวางแผน (Planning) การจดองคการ (Organizing) การชกนา (Leading) และการควบคม (Controlling) โดยเฉพาะอยางย#งเน)อหาเก#ยวกบบทบาทของผบรหารตามแนวคดของเฮนร มนทซเบรก (Mintzberg’s Managerial Roles) ซ#งไดช)ใหเหนถงบทบาทสาคญของผบรหาร 3 ประการ คอ บทบาทดานมนษยสมพนธ (Interpersonal role) บทบาทดานสารสนเทศ (Informational role) และบทบาทดานการตดสนใจ (Decisional roles) รวมถงการศกษาของโรเบรต แคทซ (Robert Katz) ท#อธบายถงทกษะท#จาเปนของผบรหาร 3 ดาน คอ ทกษะดานเทคนค (Technical skills) ทกษะดานมนษย (Human skills) และทกษะการใชความคด (Conceptual skills) เปนตน เพราะความรและทกษะเหลาน)คอคณสมบตท#จาเปนสาหรบผบรหารท#ประสบผลสาเรจในการบรหารองคการ พฤตกรรมองคการ หรอท#นยมเรยกยอวา “OB” เปนสาขาวชาหน *งท *ศกษาเก *ยวกบอทธพลอนเน *องมาจากบคคล (Individuals) กลม (Groups) รวมถงพฤตกรรมท *เกดจากโครงสรางภายในองคการ (Organizations) ซ *งถกกาหนดขFนโดยมวตถประสงคเพ *อท *จะนาเอาความรไปใชปรบปรงประสทธภาพการดาเนนขององคการ เปนการศกษาถงพฤตกรรมท#เกดข)นภายในองคการสามระดบ คอ พฤตกรรมบคคล (Individuals)

285 พฤตกรรมกลม (Groups behavior) และพฤตกรรมองคการ (Organization or Structure behavior) ดงน )นอาจสรปไดวา พฤตกรรมองคการ (OB) จะเก#ยวของกบการศกษาถงส#งท#บคคลกระทาในองคการ การประเมนถงผลลพธจากพฤตกรรมน )นวาจะมผลกระทบอยางไรตอการดาเนนงานขององคการ และเน#องจากส#งสาคญของพฤตกรรมองคการน )นเปนการศกษาถงสถานการณท#เก#ยวของกบงานหรอพนกงานเปนหลก ทาใหการศกษาสวนใหญจงมงเนนไปท#ขอบเขตพฤตกรรมท#เก#ยวของกบงาน (Jobs)การทางาน (Works) การขาดงาน (Absenteeism) การออกจากงาน (Employment turnover) การเพ#มผลผลต (Productivity) ศกยภาพของบคคล (Human performance) และการบรหารจดการ (Management) ปจจบนนกวชาการและผท#เก#ยวของกบวงการบรหารจดการมความคดเหนท#สอดคลองกนวาหวขอหรอองคประกอบสาคญของการศกษาทางดานพฤตกรรมองคการน )นประกอบไปดวยประเดนหลกประกอบดวย 1) การจงใจ (Motivation) 2) พฤตกรรมผนาและอ◌านาจ (Leader behavior and power) 3) การส#อสารระหวางบคคล (Interpersonal communication) 4) โครงสรางกลมและกระบวนการ (Group structure and processes) 5) การพฒนาทศนคตและการรบร (Attitude development and perception) 6) การเรยนร (Learning) 7) กระบวนการเปล#ยนแปลง (Change processes) 8) ความขดแยง (Conflict) 9) การออกแบบงาน (Work design) และ 10) ความตงเครยดจากการทางาน (Work stress) แมในบางคร )งจะมความคดเหนท#แตกตางกนบางแตอยางนอยกนบวาประเดน เหลาน)คอหวขอหลกเสมอเม#อตองศกษาถงพฤตกรรมองคการ วธการศกษาพฤตกรรมองคการอยางเปนระบบ อาจกลาวไดวามนษยทกคนคอผท#กาลงศกษาถงพฤตกรรมของบคคลอ#นเสมอ เพราะในชวงชวตท#ผานมาเรามกจะเปนผเฝาสงเกตการกระทาของบคคลและพยายามท#จะตความการกระทาน )นอยเสมอ ซ#งไมวาเราจะเคยครนคดถงส#งเหลาน)หรอไมกตามแตเรากไดทาในส#งท#เรยกวา “การอานใจคน” อยเสมอในช #วชวต เราไดเฝาดส#งท#บคคลอ#นทาและพยายามท#จะอธบายกบตนเองวาทาไมบคคลจงกระทาเชนน )น ย#งไปกวาน)เราอาจจะกาลงพยายามอานจตใจบคคลอ#นอยวาพวกเขาจะทาส#งใดตอไปในสถานการณท#เปล#ยนแปลงไปตลอดเวลา หลกการสรปหรอตความพฤตกรรม (Generalizations about behavior) ขณะท#มนษยเรากาลงอธบายและตความในส#งท#บคคลอ#นกระทาอยน )น อาจกลาวไดวาเรากาลงพฒนาหลกการตความหมายหรอแปลความการกระทาน )นข)นมาดวยตวเราเองอยหรอท#เรยกวา “Generalizations” ซ#งอาจทาไดดวยการสงเกต (Observing) การใช

286 ประสาทสมผส (Sensing) การต )งคาถาม (Asking) การรบฟง (Listening) และการอาน (Reading) เคร#องมอเหลาน)เกดข)นท )งจากประสบการณของตนเองเก#ยวกบสภาพแวดลอมและประสบการณของบคคลอ#น แตมคาถามวาการตความการกระทาของบคคลอ#นน )นมความถกตองเท#ยงตรง (Accurate) มากนอยเพยงใด เพราะในบางคร )งอาจจะตองใชการประเมนผลถงพฤตกรรมท#สลบซบซอนและการอธบายและการตความหมายพฤตกรรมของบคคลอ#นท#คอนขางมประสทธภาพเช#อถอไดเปนอยางมาก อยางไรกตามมนษยเราสวนใหญเกดมาพรอมกบความเช#อ (Beliefs) ท#ย#งใหญจนทาใหการอธบายถงพฤตกรรมของบคคลอ#นผดพลาดได เพ#อช)ใหเหนถงคากลาวน)ลอง พจารณาจากประโยคท#เก#ยวของกบการทางานในองคการ ตอไปน) 1. พนกงานท#มความสข คอพนกงานท#สรางผลผลตในการทางานสง 2. พนกงานทกคนในองคการคอผท#มศกยภาพในการผลตสง เม#อผบงคบบญชา ของพวกเขามความเปนมตร มความไววางใจพนกงานและสามารถเขาถงไดงาย 3. ผนาท#ดคอผท#มพฤตกรรมเสมอตนเสมอปลายไมวาจะกาลงเผชญสถานการณเชนไรกตาม 4. การสมภาษณ เปนวธการคดเลอกคนเขาทางานท#มประสทธผลในการคดแยก ผสมครเปนพนกงานท#มผลการทางานระดบสงออกจากผสมครท#มผลการทางานระดบต#า 5. ทกคนตองการทางานท#ทาทาย 6. ทานจะหาคนทางานดวยความยากลาบากเพยงเลกนอย 7. เพราะเปาหมายเฉพาะเจาะจงคอส#งท#มงหวงของบคคล ดงน )นพนกงานจะ ทางานหนกมากข)นเม#อถกต )งคาถามวาคณทาไดดท#สดเพยงแคน)หรออยางไร 8. ทกคนตองการการจงใจดวยเงน 9. บคคลสวนใหญจะเปรยบเทยบเงนเดอนของตนกบบคคลอ#น 10. กลมทางานท#มประสทธผลสงสด จะไมมความขดแยง จากคากลาวขางตนคณคดวามก#ประโยคท#เปนความจรง? คากลาวสวนใหญ ลวนไมเปนจรงซ#งจะไดอธบายรายละเอยดตอไป อยางไรกตามไมวาประโยคเหลาน)จะเปนความจรงหรอเทจน )นไมมความสาคญในขณะน) เพราะส#งท#สาคญย#งกวาในตอนน)คอวา บรรดาขอคดเหนหรอมมมองของคณท#มตอพฤตกรรมมนษย (Human behavior) น )นลวนแลวแตต )งอยบนพ)นฐานของ ความรสกนกคดสวนตว (Intuition) และการรบร มากกวา ขอเทจจรง (Fact) ดงน )นการศกษาพฤตกรรมมนษยดวยวธการท#เปนระบบ (Systematic approach) จงเปนแนวทางท#จะชวยปรบปรงความสามารถในการอธบายและการทานายถงพฤตกรรมมนษยไดอยางมประสทธภาพมากข)น

287 ความสอดคลองกบความแตกตางของบคคล เปนทศนะระบบซ#งจะเปดเผยขอเทจจรงท#มความสาคญและความสมพนธกนเก#ยวกบการจดหาหลกเกณฑเพ#อการพยากรณพฤตกรรมท#จะเกดข)น โดยทศนะเชงระบบมความเช#อพ)นฐานวาพฤตกรรมไมใชเร#องของการสมหรอการใชวธการตามปกตธรรมดาหรอใชสามญสานกโดยท #วไป (Common sense approach) เพ#อใหไดความรและเขาใจถงพฤตกรรมของมนษย แตจะตองมสาเหตและมทศทางท#เก#ยวขอบเขตบางประการซ#งแตละบคคลอาจจะเช#อวาถกหรอผดกได เราสามารถพยากรณพฤตกรรมมนษยไดถาเรารถงวธการซ#งบคคลรบรสถานการณและส#งท#สาคญสาหรบตวเขา พฤตกรรมของบคคลอาจจะไมมเหตผลหรออาจใชหลกเหตผล ผสงเกตอาจจะมองพฤตกรรมอยางไมมเหตผล เพราะ ผสงเกตไมไดประเมนถงขอมลเดยวกนหรอไมรบรส #งแวดลอมดวยวธการเดยวกน บางคร )งในสถานการณเดยวกนแตละบคคลอาจจะปฏบตไมเหมอนกน อยางไรกตามมหลกพ)นฐานเก#ยวกบพฤตกรรมท#บคคลอาจยดเปนหลกปฏบตในแนวเดยวกนไดแกการศกษาท#มระบบ (Systematic study) เก#ยวกบพฤตกรรมจะชวยใหพยากรณถงพฤตกรรมไดอยางถกตองและมเหตผล ความทาทายและโอกาสของพฤตกรรมองคการ การเขาใจถงพฤตกรรมองคการเปนส#งสาคญสาหรบผจดการ เพราะจะชวยใหมองเหนการเปล#ยนแปลงท#เกดข)นอยางรวดเรวภายในองคการได ตวอยางเชน การบคาส #งซ)อ การปรบโครงสรางองคการ การลดตนทนการผลต การแขงขนระดบโลก ตองการบคลากรท#มความยดหยนและสามารถเรยนรใหทนการเปล#ยนแปลงและนวตกรรมตางๆไดด กลาวโดยสรปผบรหารสามารถประยกตใชแนวคดเก#ยวกบพฤตกรรมองคการใหเขากบความ ทาทายและโอกาสใหมๆ ในยคปจจบนไดเปนอยางดดวยแนวทาง ดงน) การปรบปรงคณภาพและการเพ �มผลผลต ผจดการจานวนมากท#กาลงเผชญกบความทาทายในงานการปรบปรงในการเพ#มผลผลต และการเพ#มคณภาพของสนคาและบรการขององคการท#จะนาเสนอแกผบรโภค ตางกหนมาใชโปรแกรมการจดการคณภาพรวม (Total Quality Management :TQM) และการร)อปรบระบบใหม (Reengineering) ซ#งลวนเปนโปรแกรมท#ตองอาศยความรวมมอจากพนกงานเปนอยางมาก 1. การจดการคณภาพรวม (Total Quality Management :TQM) หมายถงปรชญาของการจดการเพ#อสรางความพงพอใจใหกบลกคา ดวยการปรบปรงกระบวนการทางานทกอยางขององคการอยางตอเน#อง การจดการคณภาพรวม (TQM) มความเก#ยวของกบพฤตกรรมองคการเพราะในการดาเนนงานปรบปรงคณภาพรวมขององคการ

288 น )น จาเปนตองอาศยความรวมมอและการตดสนใจท#เก#ยวของกบการทางานของพนกงาน เปนหลก ตารางท� 10.1 แสดงลกษณะการจดการคณภาพรวม (Total Quality Management :TQM) 1. การมงความสาคญท *ลกคา - ลกคาขององคการประกอบดวย 1) ลกคาภายนอกซ#งเปนผซ)อสนคาหรอบรการขององคการ 2) ลกคาภายใน เชน พนกงานของบรษทในแผนกการเงนและบญช เปนตน ซ#งจะม ปฏสมพนธและใหบรการพนกงานในแผนกอ#นๆภายในองคการ 2. จตสานกในการปรบปรงคณภาพอยางตอเน *อง -แนวคดของการจดการคณภาพรวม คอ พนธสญญาท#จะปรบปรงคณภาพอยางตอเน#องเพ#อตอบสนองความพงพอใจสงสด 3. การปรบปรงคณภาพของทกส *งในองคการ – การจดการคณภาพรวม เปนการนยามความหมายคณภาพในเชงกวางครอบคลมต )งแตผลตภณฑข )นสดทาย, วธการสงมอบ, รวมถงความรวดเรวในการสนองตอบตอ ขอเรยกรองและขอเสนอแนะของลกคา , ความสภาพในการรบโทรศพท ฯลฯ 4. การวดผลท *ถกตอง – การจดการคณภาพรวม เปนการใชเทคนคทางสถตเพ#อช)วดตวแปรการทางานท#สาคญในการดาเนนงานขององคการ ตวแปรเหลาน)จะถกนาไปเปรยบเทยบกบมาตรฐานของ คแขงขน เพ#อคนหาสาเหตของปญหาและหาทางปรบปรงแกไขตอไป 5. การเพ *มอานาจในการตดสนใจแกพนกงานมากขFน – การจดการคณภาพรวม จะเก#ยวของกบพนกงานในสายงานของกระบวนการปรบปรงคณภาพ ดงน )นจงมการจดต )งทมงานตางๆข)นมาในโปรแกรมการจดการ คณภาพ เพราะจะเปนวธการมอบอานาจหนาท#ในการคนหาสาเหตของปญหาและแนวทางแกไขปญหาท#มประสทธภาพดวยตวของพนกงานตอไป (Robbins 1998 :14-15) 2. การรFอปรบระบบ (Reengineering) เปนกระบวนการปรบปรงอยางถอนรากถอนโคนของธรกจท )งหมด ในลกษณะของการออกแบบใหมเพ#อตองการผลผลตท#มากข)นขององคการ หรอเรยกวา การออกแบบกระบวนธรกจใหม (Business process redesign) การร)อปรบระบบ ประกอบดวยข )นตอน 9 ข )นตอน ดงน) 1) การระบคณภาพความสามารถและสมรรถภาพหลก (Identify Core qualities, competencies and capabilities) 2) การระบกระบวนการหลก (Identify the core processes) 3) การเสนอความคดขามหนาท#งาน (Trace out cross-functional transactions) 4) การพฒนารายละเอยดของการวเคราะหกระบวนการ (Develop detailed process analysis) 5) คณภาพ ตนทน และเวลาท#ดท#สดเพ#อสวนประกอบของกระบวนการ (Benchmark quality, cost and time for process components) 6) การคดเลอกกระบวนการท#ออกแบบใหม (Select processes to be redesigned) 7) การกาหนดระดบของเปาหมาย (Set target levels) 8) การร)อปรบระบบกระบวนการ (Reengineering the process) 9) การทดสอบ การประเมนผล

289 และการวางแผนใหม ( Test ,evaluate and re-plan) ท )งน)ส#งสาคญในกระบวนการร)อปรบระบบคอตองอาศยพนกงานในการปรบปรงคณภาพและเพ#มผลผลต เพราะพนกงานเปนปจจยสาคญในการเปล#ยนแปลง อยางไรกตามจะตองมการวางแผนการเปล#ยนแปลงอยางเขมขนเพ#อชวยผจดการทางานดวย การปรบปรงทกษะของบคคล (Improving people skills) เปนวธการท#สาคญเพ#อเพ#มทกษะมนษยท#จะนาไปสประสทธผลในการบรหาร จดการองคการ ซ#งหลกการท#จะนาเสนอเปนประโยชนตอท )งผจ ดการและผท#จะเปนผจดการในอนาคตไดนาไปพฒนาทกษะสวนบคคล ประกอบดวยแนวคดและทฤษฎท#สาคญท#จะชวยอธบายและพยากรณพฤตกรรมของบคคลในการทางานได เชน เทคนคการเรยนรถงการเปนผรบฟงท#มประสทธผล วธการท#เหมาะสมในการปอนกลบขอมลจากการทางาน วธการมอบหมายอานาจหนาท# วธการสรางทมงานท#มประสทธผล และฝกการหย #งลกถงพฤตกรรมของตนเอง พฤตกรรมของบคคลอ#นและการปรบปรงทกษะระหวางบคคล การจดการความแตกตางของกาลงแรงงาน (Workforce diversity) การจดการความแตกตางของกาลงแรงงานนบเปนส#งสาคญและมความทาทายโดย มรากฐานท#กวางท#ผจดการองคการในปจจบนตองเผชญท )งน)กเพ#อสรางดลภาพของความแตกตางของบคคลในองคการเพ#อประสทธภาพในการทางาน การจดการความแตกตางของกาลงแรงงานหมายถง ความแตกตางกนทางดานเพศ เช)อชาต ศาสนาและบรรทดฐานซ#งสรางความแตกตางในองคการ เพราะบคคลท#มพ)นฐานแตกตางกนยอมมความคดและทศนคตท#แตกตางกนดวย ฝายบรหารองคการจงตองกาหนดคานยม วฒนธรรมและความพงพอใจของรปแบบการดารงชวต ความตองการของครอบครว และรปแบบการทางานแตกตางกน ซ#งจะตองอาศยความพยายามและความรความสามารถของผบรหาร ในการดาเนนการเปนอยางมาก โดยท #วไปผบรหารจะมการประยกตใชหลกความแตกตางของบคคลมาใชในการจดการเสมอ บนพ)นฐานสาคญท#วาบคคลทกคนลวนมความแตกตางกน จงตองพยายามคนหาแนวทางท#เหมาะสมเพ#อตอบสนองตอความตองการท#แตกตางกนเพ#อรกษาพนกงานและการเพ#มผลผลตบนหลกความเสมอภาคและเปดโอกาสในการคดสรางสรรคและนวตกรรมใหมๆ รวมถงการปรบปรงการตดสนใจเก#ยวกบปญหาท#แตกตางกนเพ#อกระจายความเหมาะสมสาหรบการหมนเวยนเปล#ยนงาน ปญหาท#เกดจากการ ส#อสารและความขดแยงระหวางบคคลจะลดนอยลง

290 การเพ �มอานาจการตดสนใจใหกบพนกงาน (Empowering people) หมายถงการเปดโอกาสใหพนกงานมอานาจและหนาท#ในการตดสนใจเพ#อตอบ สนองความพงพอใจของลกคา โดยการกระตนใหพนกงานมสวนรวมในการตดสนใจในการทางานและการควบคมการทางานดวยตวเอง โดยเฉพาะอยางการเปดโอกาสใหพนกงานมการทางานเปนทมซ#งจะเปนวธท#จะเพ#มอานาจในการตดสนใจใหแกพนกงาน เพราะเม#อฝายบรหารมอบภาระงานใหแกพนกงานแลวกจะใหอานาจในการควบคมดวย จะเปน แนวทางใหพนกงานไดเรยนรถงความรบผดชอบในงานและการตดสนใจท#เหมาะสม องคการท#เปดโอกาสใหพนกงานมอานาจ(Power) และหนาท# (Authority) ในการ ตดสนใจมากข)นจะเปนการสงเสรมและกระตนใหพนกงานมความคดสรางสรรคและคดคนนวตกรรมใหมๆเก#ยวกบงานมากย#งข)นไดอกทางดวย จงนบเปนส#งทาทายผบรหารท#จะกระตนพนกงานใหมความคดสรางสรรคเพ#อการเปล#ยนแปลงและทาใหเกดแนวคดใหมในการทางานใหสาเรจตามเปาหมาย อยางไรกตามจะตองคานงถงความยดหยนและการ ปรบปรงคณภาพอยางตอเน#องและการตอสกบคแขงขนดวยผลตภณฑและบรการท#ล)าหนาดวยนวตกรรม นอกจากน)ผจดการในปจจบนตองเรยนรถงขอบเขตการเปล#ยนแปลงและความยดหยนไดในการทางานดวยความตอเน#องและความไมสามารถท#จะพยากรณได ซ#งการศกษาถงพฤตกรรมองคการจะชวยใหผจดการสามารถท#จะหย #งลกถงการทางานท#เปล#ยนแปลงอยางตอเน#อง วธการท#จะเอาชนะขอโตแยงและการเปล#ยนแปลงน )นจะใชวธการสรางวฒนธรรมองคการซ#งจะชวยกระตนการเปล#ยนแปลง การสรางความภกดของพนกงาน (Employee loyalty) ในชวงระหวางป ค.ศ.1980-1989 เปนชวงท#ธรกจมการแขงขนระดบโลกเพ#มมากข)นบรรยากาศขณะน )นมการขยายกจการเปนบรษทขามชาตและการเขายดกจการในตลาดตางประเทศมากข)น หลายบรษทเร#มคานงถงนโยบายด )งเดมท#เก#ยวกบความปลอดภย ความม #นคงในการจางงาน ความเปนอาวโสและคาตอบแทน นอกจากน)ธรกจหลายแหงตองปดโรงงานและการเปล#ยนทศทางการดาเนนงานโดยการยายฐานการผลตไปสประเทศท#มตนทนต#า การขายหรอปดกจการท#มกาไรนอยหรอขาดทน การปรบระดบการจางงานและการทดแทนพนกงานประจาดวยพนกงานช #วคราวของบรษทในยโรป สหรฐอเมรกาและองกฤษลวนแตใชนโยบายเดยวกน ทาใหพนกงานรวานายจางมความผกพนกบตนเองนอย ทาใหพนกงานลดความภกดตอบรษทและตอนายจางลง จงเปนส#งท#ทาทายสาหรบ ผบรหารท#จะใชเคร#องมอและเทคนคทางพฤตกรรมศาสตร มาใชในการจงใจพนกงานใหเกดความภกดตอนายจางและองคการเพ#อสรางความไดเปรยบเชงการแขงขนระดบโลก

291 การปรบปรงพฤตกรรมดานจรยธรรม (Improving ethical behavior) ในองคการระดบสากลจะพบวาฝายบรหารมกจะมความคาดหวงในดานการเพ#มผลผลตของพนกงาน ท )งน)เน#องจากสภาพแวดลอมโดยท #วไปของตลาดจะมการแขงขนกนสงสงผลใหพนกงานจานวนมากภายในองคการมความกดดนและอาจจะละเมดกฎเกณฑและมพฤตกรรมท#ผดจรยธรรมไดงาย ในปจจบนพบวาสมาชกขององคการเร#มท#จะเผชญกบปญหาดานจรยธรรม (Ethical dilemmas) ซ#งหมายถงสถานการณท#จะตองตดสนใจกระทาส#งท#ถกหรอผด ท )งน)ส#งท#เปนความถกหรอความผด เชน การปฏบตท#อยรอบตว การท#จะตองตดสนใจทาตามคาส #งท )งท#ไมเหนดวย การท#ผบรหารประเมนผลงานของพนกงานท#ตนเองมความคนเคยเพ#อรกษาสถานะในงานใหกบพนกงานคนน )นหรอการท#พนกงานจะตองยอมเลนการเมองภายในองคการเพ#อความกาวหนาในงาน การใหสนบน เปนตน ท )งน)ผบรหารและองคการจะมวธตอบสนองตอปญหาเหลาน)หลายวธ เชนอาจจะเขยนหรอกาหนดหลกจรยธรรมข)นเพ#อเปนแนวทางในการแกปญหาจรยธรรม หรอการจดสมมนากลมยอย และโปรแกรมการฝกอบรม เพ#อปรบปรงดานจรยธรรมและปองกนไมใหพนกงานปฏบตในส#งท#ผดจรยธรรมองคการ โดยสรปผบรหารองคการจะตองเสรมสรางบรรยากาศดานจรยธรรมสาหรบพนกงาน เพ#อสรางผลผลตในการทางานและหาทางลดพฤตกรรมท#อาจจะถกหรอผดจรยธรรมซ#งยงคลมเครออยใหเหลอนอยท#สด สาขาวชาท�เก�ยวของกบพฤตกรรมองคการ พฤตกรรมองคการ (OB) นบเปนการประยกตใชความรจากสาขาพฤตกรรมศาสตรซ#งจะตองใชศาสตรทางดานตางๆ โดยเฉพาะอยางย#งทางดานจตวทยา (Psychology) สงคมวทยา (Sociology) จตวทยาสงคม (Social psychology) มานษยวทยา (Anthropology) และสาขารฐศาสตร (Political science) เพ#อศกษาถงพฤตกรรมบคคลซ#งพบวาความรทางดานจตวทยาจะมบทบาทมากท#สดในการศกษาพฤตกรรมในระดบบคคลหรอการวเคราะหในระดบจลภาค (Micro level of analysis) สวนอก 4 สาขาวชาท#เหลอน )นจะมประโยชนตอการสรางความรความเขาใจถงแนวคดตางๆในระดบมหภาค (Macro concepts) เชน กระบวนการกลม (Group processes) และองคการ (Organization) ตามรายละเอยดในภาพท# 10.1 ซ#งแสดงถงภาพรวมของความรในศาสตรแขนงสาคญท#มประโยชนตอการศกษาทางดานพฤตกรรมองคการ 1. จตวทยา (Psychology) - หมายถงศาสตรท#แสวงหาการวด การอธบายและ การเปล#ยนแปลงของพฤตกรรมมนษย นกจตวทยาพยายามท#จะศกษาและทาความเขาใจถงพฤตกรรมของบคคลเพ#อเพ#มความรในพฤตกรรมองคการ บคคลท#มสวนในการ

292 ศกษาวจยความรทางดานพฤตกรรมองคการประกอบดวย นกทฤษฎการเรยนร (Learning theorist) นกทฤษฎบคลกภาพ (Personality theorist) นกจตวทยาใหคาปรกษา (Counseling psychologist) และท#สาคญคอ นกจตวทยาอตสาหกรรมและองคการ (Industrial and organizational psychologist) ซ#งในยคเร#มแรกจะใหความสนใจในปญหาจากความเม#อยลาในการทางาน ความเบ#อหนายและปจจยอ#นท#สมพนธกบสภาพการทางานซ#งเปนสาเหตทาใหประสทธภาพในการทางานของพนกงานลดลง สวนในชวงเวลาท#ไมนานมาน)ไดเร#มมาสนใจศกษาในเร#องการเรยนร การรบร บคลกภาพ และประสทธผลการเปนผนา ความตองการและแรงผลกดนดานการจงใจ ความพงพอใจในงาน กระบวนการตดสนใจ การประเมนผลงาน การวดทศนคต เทคนคการคดเลอกพนกงาน การออกแบบงานและความเครยดจากการทางาน

293 พฤตกรรมศาสตร ประโยชนท#ใชในดานตางๆ หนวยของการวเคราะห ผลลพธ (Behavioral science) (Contribution) (Unit of analysis) (Output) : สาขาวชาท#เก#ยวของกบ พฤตกรรมองคการ ภาพท� 10.1 แสดงถงสาขาวชาท�เก�ยวของกบพฤตกรรมองคการ (Toward an OB discipline) (Robbins . 1998 : 19)

จตวทยา (Psychology)

# การเรยนร (Learning) # การจงใจ (Motivation) # บคลกภาพ (Personality) # การรบร (Perception) # การฝกอบรม (Training) # ประสทธผลความเปนผนา (Leadership effectiveness) # ความพงพอใจในงาน (Job satisfaction) # การตดสนใจของบคคล (Individual decision making) # การประเมนผลการทางาน (Performance appraisal) # การวดทศนคต (Attitude measurement) # การคดเลอกพนกงาน (Employee selection) # การออกแบบงาน (Work design) # ความตงเครยดจากการทางาน (Work stress)

สงคมวทยา (Sociology)

# กลไกภายในกลม (Group dynamic) # ทมงาน (Work team) # การส#อสาร (Communication) # อานาจ (Power) # ความขดแยง (Conflict) # พฤตกรรมระหวางกลม (Intergroup behavior) #ทฤษฎองคการท#เปนทางการ (Formal organization theory) # ระบบราชการ (Bureaucracy) # เทคโนโลยองคการ (Organizational technology) # การเปล#ยนแปลงองคการ (Organization change) # วฒนธรรมองคการ (Organization culture)

จตวทยาสงคม (Social psychology) #การเปล#ยนแปลงพฤตกรรม (Behavioral change) # การเปล#ยนแปลงทศนคต (Attitude change) # การส#อสาร (Communication) # กระบวนการภายในกลม (Group processes) # การตดสนใจภายในกลม (Group decision making)

มานษยวทยา (Anthropology) #คานยมเชงเปรยบเทยบ (Comparative values) # ทศนคตเชงเปรยบเทยบ (Comparative attitudes) # การวเคราะหวฒนธรรมขามชาต (Cross-cultural analysis) # วฒนธรรมองคการ (Organizational culture) # สภาพแวดลอมขององคการ (Organizational environment)

ศาสตรการเมอง (Political science) # ความขดแยง (Conflict) #การเมองภายในองคการ (Intraorganizational pollitics) # อานาจ (Power)

บคคล (Individual)

กลม (Group)

ระบบองคการ (Organization system)

การศกษา พฤตกรรม องคการ (Study of Organizat -ional Behavior)

294 2. สงคมวทยา (Sociology) – ในขณะท#นกจตวทยาจะมงศกษาท#ตวบคคล สวนนกสงคมวทยา (Sociologist) จะศกษาถงบทบาทของบคคลในสงคม โดยเนนถงความสมพนธของมนษยในสงคม งานท#มบทบาทสาคญในดานการศกษาพฤตกรรมองคการของนกจตวทยาสงคมไดแกการศกษาทางดานพฤตกรรมกลมในองคการ(Group behavior in organizations) โดยเฉพาะอยางย#งในองคการท#เปนทางการและมความสลบซบซอน นอกจากน)นกจตวทยาสงคมยงมสวนสาคญในการศกษาพฤตกรรมองคการในประเดนเก#ยวกบ กลไกกลม (Group dynamic) การออกแบบทมงาน (Design of work team) วฒนธรรมองคการ (Organizational culture) ทฤษฎองคการท#เปนทางการ (Formal organization theory) เทคโนโลยองคการ (Organizational technology) การส#อสาร (Communications) อานาจ (Power) ความขดแยง (Conflict) และพฤตกรรมระหวางกลม (Intergroup behavior) 3. นกจตวทยาสงคม (Social psychology) – จตวทยาสงคม เปนสาขาหน#งของสาขาจตวทยา เปนการผสมผสานแนวความคดทางดานจตวทยา (Psychology) และสงคมวทยา (Sociology) เขาดวยกนเพ#อศกษาถงอทธพลของบคคลหน#งท#มตออกบคคลหน#ง ซ#งงานศกษาสาคญของนกจตวทยาสงคม ไดแก การวด (Measuring) ความเขาใจ (Understanding) และการเปล#ยนแปลงท◌ศนคต (Attitude) รปแบบการส#อสาร (Communications patterns) วธการซ#งกจกรรมกลมสามารถตอบสนองความตองการของบคคลได และกระบวนการตดสนใจกลม 4. มานษยวทยา (Anthropology) - เปนสาขาวชาท#ศกษาถงวธการท#สงคม เรยนรเก#ยวกบความเปนอยและกจกรรมของมนษย โดยนกมานษยวทยาจะศกษาเก#ยวกบ วฒนธรรมและสภาพแวดลอม ตวอยางเชน การชวยใหเกดความเขาใจถงความแตกตางในเร#องคานยมพ)นฐาน ทศนคต และพฤตกรรมของบคคลในประเทศตางๆรวมถงภายในองคการท#แตกตางกน ท )งน)จากการศกษาของนกมานษยวทยาพบวาวฒนธรรมของแตละประเทศ วฒนธรรมองคการและสภาพแวดลอมองคการลวนมความแตกตางกนท )งส)นซ#งข)นอยกบวฒนธรรมของแตละประเทศ 5. การเมอง (Political science) - เปนการศกษาถงพฤตกรรมของบคคลและกลมภายในสภาพแวดลอมทางการเมอง ผลประโยชนจากนกจตวทยาการเมองมความสาคญตอความเขาใจถงพฤตกรรมองคการ และกลมภายในสภาพแวดลอมทางการเมอง ประเดนศกษาสาคญของสาขาวชาน)ไดแกโครงสรางความขดแยง การจดสรรอานาจ และวธการใชอานาจเพ#อสนองความสนใจสวนตว ถงแมในชวง 30 ปท#ผานมา

295 พบวานกศกษาทางดานพฤตกรรมองคการยงใหความสนใจและตดตามงานการศกษาของนกวทยาศาสตร การเมอง (Political scientist) คอนขางนอยกตามแตในปจจบนหลายคนเร#มตระหนกถงความสาคญถงสภาพแวดลอมภายในองคการท#จะมลกษณะความเปนการเมองมากย#งข)น เพราะฉะน )นเพ#อใหการคาดการณและอธบายถงพฤตกรรมคคลในองคการมความถกตองมากข)น จงจาเปนตองอาศยมมมองในเชงการเมองมาเปนขอมลประกอบเสมอ ตวแปรเชงสถานการณในพฤตกรรมองคการ เน#องจากการศกษาพฤตกรรมองคการคอนขางจะมวธการและแนวทางการศกษาท#จากดกวาการศกษาถงวทยาการทางดานวทยาศาสตรท#มกฎอธบายในเชงวทยาศาสตร กายภาพซ#งอธบายไดชดเจนกวา ตวอยางเชนผศกษาในสาขาวชาเคม ดาราศาสตรและฟสกส จะมแนวทางในการศกษาคนควาท#มความสม#าเสมอและทางเลอกในการประยกตใชวธการศกษาท#หลากหลายกวาการศกษาของนกพฤตกรรมศาสตร เชน นกวทยาศาสตรสามารถท#จะสรปผลการศกษาวจยถงแรงดงดดของโลกไดอยางรอบคอบกอนท#จะสงนกบน อวกาศออกไปซอมดาวเทยมซ#งโคจรอยในอวกาศไดอยางปลอดภย สวนการศกษาพฤตกรรมของบคคลของนกพฤตกรรมศาสตรน )นยากลาบากย#งกวามาก เพราะเปนการศกษาถงเบ)องลกของจตใจมนษยซ#งมความแตกตางกนไป ในสถานการณเดยวกนบคคลสองคนจะแสดงออกแตกตางกนไป และบคคลเดยวกนอาจจะมพฤตกรรมท#แตกตางกนไปในแตละสถานการณไดเสมอ ตวอยางเชน การใชเงนเพ#อเปนส#งจงใจในการทางานอาจจะใชไมไดกบพนกงานทกคน เปนตน ดงน )นจงกลาวไดวาคงไมมแนวทางหรอคาอธบายอยางใดอยางหน#งเพยงดานเดยวท#จะสามารถอธบายถงพฤตกรรมของบคคลไดอยางชดเจน อยางไรกตามการท#จะศกษาถงพฤตกรรมองคการใหไดอยางมประสทธภาพน )นอาจทาไดดวยการศกษาจากส#งท#สะทอนจากสถานการณ เง#อนไข หรอตวแปรเชงสถานการณตางๆ (Contingency variables) โดยกลาววา x ทาใหเกด y ซ#งอยภายใตสภาพท#กาหนดวา z เปนตวแปรเชงสถานการณ ซ#งศาสตรของพฤตกรรมองคการ (OB) จะมการพฒนาข)นดวยการประยกตใชแนวคดท #วไปใหเขากบแตละสถานการณ ดงน )นนกศกษาทางดานพฤตกรรมองคการจงตองหลกเล#ยงท#จะกลาววา ผนาท#มประสทธผลควรจะเปดโอกาสให ผใตบงคบบญชาไดแสดงความคดเหนประกอบการตดสนใจ การพฒนาโมเดลพฤตกรรมองคการ (Developing an OB Model) โมเดลพฤตกรรมองคการ (OB Model) หมายถง สวนของความเปนจรงเพ#อนาเสนอพฤตกรรมองคการดวยการวเคราะหสวนประกอบใน 3 ระดบ คอ ระดบบคคล

296 (Individual level) ระดบกลม (Group level) และ ระดบองคการ (Organization system level) โดยจะเพ#มความมระบบเพ#อใหเกดความเขาใจในพฤตกรรมองคการแตละระดบ ดวยการกาหนดโครงสรางซ#งอาศยพ)นฐานขอมลจากระดบท#ผานมา โดยมแนวความคดกลมเปนพ)นฐานของแตละบคคลและกาหนดเง#อนไขโครงสรางเก#ยวกบพฤตกรรมของกลมเพ#อท#จะทาใหเกดพฤตกรรมองคการ ตามแสดงในภาพท# 10.2 ภาพท� 10.2 แสดงถงโมเดลพฤตกรรมองคการข �นท�หน�ง (Basic OB Model ,Stage I) ตวแปรอสระ 3 ตวแปร (Robbins. 1998:23) สาหรบโมเดลตางๆท#จะกาหนดถงขอบเขตของพฤตกรรมองคการอาจประกอบไปดวย การวเคราะหถงตวแปรอสระ (Independent variables) และตวแปรตาม (Dependent variables) ดงแสดงในภาพท# 10.3 แสดงถงตวแปรและตวแปรตามในโมเดลพฤตกรรมองคการ ภาพท� 10.3 แสดงถงตวแปรอสระและตวแปรตามในโมเดลพฤตกรรมองคการ

ระดบระบบองคการ (Organization system level) ระดบกลม (Group level)

ระดบบคคล (Individual level)

ตวแปรอสระ (Independent variables) หรอ เหต (Causes) ตวแปรอสระใน 3 ระดบ ไดแก 1. ระดบระบบองคการ (Organization system level) 2. ระดบกลม (Group level) 3. ระดบบคคล (Individual level)

ตวแปรตาม (Dependent variables) หรอ ผล (Effect) ตวแปรตามใน 4 ดาน ไดแก 1. การเพ#มผลผลต (Productivity) 2. การขาดงาน (Absenteeism) 3. การออกจากงาน (Turnover) 4. ความพงพอใจในการทางาน (Job satisfaction)

297 ตวแปรตาม (Dependent variables) หมายถงตวแปรผลซ#งมสาเหตมาจากตวแปรอสระ ซ#งตวอยางของตวแปรตามในพฤตกรรมองคการ เชน การเพ#มผลผลต (Productivity) การขาดงาน (Absenteeism) การลาออกจากงาน (Turnover) และความพงพอใจในการทางาน (Job satisfaction) โดยมรายละเอยดดงน) 1. การเพ *มผลผลต (Productivity) หมายถง วธวดการทางานซ#งประกอบดวย ประสทธผลและประสทธภาพภายในองคการหน#ง ท )งน)การเพ#มผลผลตเปนเปาหมายขององคการ โดยการเปล#ยนปจจยนาเขา (Input) เปนผลผลต (Output) ดวยตนทนต#าท#สด ซ#งถอเปนการเพ#มผลผลตซ#งจะตองอาศยท )งประสทธผลและประสทธภาพ (Effectiveness and Efficiency) โดยประสทธผล (Effectiveness) เปนการดาเนนงานใหบรรลผลตาม เปาหมาย (Achievement of goals) สวน ประสทธภาพ (Efficiency) เปนการใชทรพยากรเพ#อใหบรรลเปาหมายน )นโดยใชตนทนต#าท#สด 2. การขาดงาน (Absenteeism) การท#พนกงานไมมาทางานถอเปนความลมเหลวในการรายงาน การทางานและงานการจดการ องคการจะไมสามารถดาเนนงานผลตหรอกจกรรมทางธรกจไดอยางตอเน#องตามวตถประสงคท#วางไวไดหากพนกงานมการขาดงาน โดยเฉพาะอยางย#งในหนวยงานท#มระบบการผลตแบบสายการผลต (Assembly-line production) น )นความเสยหายเน#องจากการขาดงานของพนกงานอาจจะทาใหผลตลดลงอยางตอเน#องได หรอในบางกรณอาจเลวรายถงข )นท#ตองปดระบบการผลต 3. การออกจากงาน (Turnover) หมายถง การลาออกจากองคการอยางถาวรของพนกงานท )งดวยความสมครใจและดวยเหตผลอ#น องคการท#มอตราการลาออกจากงานของพนกงานสงจะสงผลเสยหายแกองคการเพราะตนทนทางดานการสรรหา (Recruiting) การคดเลอก (Selection) และการฝกอบรม (Training) พนกงานจะสงตามไปดวย ซ#งมการประมาณการถงตนทนเหลาน)อยางต#าท#สดประมาณ 15,000 ดอลลารตอพนกงานหน#งคน นอกจากน)อตราการลาออกท#สงอาจจะมผลกระทบถงประสทธภาพในการดาเนนงานโดยรวมขององคการไดเม#อพนกงานท#มความรและประสบการณในตาแหนงงานน )นๆไดลาออกไป องคกรจะตองสรรหาและคดเลอกพนกงานใหมเขามารบงานตอจากตาแหนงท#วางลง โดยท #วไปการลาออกจากงานยอมเกดข)นในทกองคกร และถาความจรงการลาออกจากงานหากเกดข)นกบบคคลหรอตาแหนงท#สมควรจะลาออกแลว ยอมมผลดกบองคการมากกวาผลเสย กลาวคอ หากพนกงานในตาแหนงดงกลาวมผลการทางานไรประสทธภาพ หรอต#ากวามาตรฐาน การสรรหาและคดเลอกพนกงานใหมเขามาทาหนาท#แทนถาหากได

298 บคคลท#มความรและทกษะตลอดจนมความคดสรางสรรคใหมๆยอมจะสรางประโยชนแกบรษทไดมากกวา 4. ความพงพอใจในการทางาน (Job satisfaction) หมายถง ทศนะความพอใจหรอความไมพอใจท#มตอการทางาน เปนความแตกตางระหวางจานวนของรางวลตอบแทนท#พนกงานไดรบกบจานวนรางวลท#พวกเขามความเช#อวาสมควรจะไดรบจากการทางานใหกบองคกร ดงน )นความพงพอใจในการทางานจงเปนทศนคตไมใชพฤตกรรม ซ#งโดยท #วไปพนกงานท#มความพงพอใจในการทางานจะมผลผลต (Productivity) มากกวาพนกงานท#ไมพงพอใจในการทางาน ความพงพอใจเปนวตถประสงคขององคการ ไมเพยงแตความพงพอใจซ#งเก#ยวของกบการขาดงานหรอการลาออกจากงานเทาน )น แตข)นอยกบองคการดวยวามการจดหาการบรหารงานท#มความทาทายและมการใหรางวลตอบแทนในการทางานแกพนกงานหรอไม ดงน )นการมความพงพอใจในการทางานงสะทอนถงทศนคตมากกวาพฤตกรรม ตวแปรอสระ (Independent variables) เปนตวแปรเหตซ#งมผลกระทบตอตวแปรตาม (Dependent variables) เปนตวกาหนดท#สาคญถงอตราผลผลต การขาดงาน การหมนเวยนเปล#ยนงาน และความพงพอใจในการทางาน ท )งน)ตวแปรอสระจะสอดคลองกบความเช#อท#วา พฤตกรรมองคการจะสามารถเขาใจไดดท#สด เม#อมทศนะเก#ยวกบการสรางเง#อนไขท#สลบซบซอน และหลกเกณฑของโมเดลในความเขาใจของพฤตกรรมบคคล 1. ตวแปรในระดบบคคล (Individual-level variables) เน#องจากโดยธรรมชาตบคคลจะมความแตกตางกน ดงน )นเม#อเขาไปอยในองคกรหากผบรหารตองการใชงานพนกงานจะตองใชดวยความระมดระวง เพราะลกษณะของพนกงานแตละคนจะมความแตกตางกนไปโดยข)นอยกบอาย เพศ สถานภาพ การทางาน ลกษณะบคลกภาพ คานยม ทศนคต และระดบความสามารถ ซ#งลกษณะเหลาน)จะมความเก#ยวของกนเม#อบคคลเขามาเก#ยวของกบหนวยงาน กาลงแรงงาน ถงแมผบรหารจะมบทบาทนอยท#จะเปล#ยนแปลง แตปจจยเหลาน)ลวนมผลกระทบโดยตรงตอพฤตกรรมของพนกงาน ปจจยเหลาน)เปนลกษณะทางดานชววทยา บคลกภาพ คานยม ทศนคตและความสามารถ ซ#งถอวาเปน ตวแปรอสระ (Independent variables) ตวแปรอสระจะมผลกระทบตอพฤตกรรมของพนกงาน ซ#งประกอบดวย การรบร (Perception) การตดสนใจเฉพาะบคคล (Individual-level variables) การเรยนรและการจงใจ (Learning and motivation) ซ#งจะไดอธบายถงรายละเอยดตอไป

299 2. ตวแปรระดบกลม (Group-level variables) หมายถงพฤตกรรมของมนษยในแตละกลม ซ#งเปนการปฏบตเฉพาะในแตละกลม ความสลบซบซอนของโมเดลจะมากข)นเม#อพฤตกรรมมการจดกลมซ#งแตกตางกนตามพฤตกรรมของแตละคน ดงน )นในการพฒนาความเขาใจขององคการจงตองศกษาถงพฤตกรรมของกลมดวย โดยประกอบดวยพ)นฐานความเขาใจถงกลไกของพฤตกรรมกลม และวธการท#บคคลในกลมไดรบอทธพลโดยรปแบบของพฤตกรรมซ#งเขาคาดหวงวาจะแสดงออก มาตรฐานของพฤตกรรมท#สามารถยอมรบและระดบซ#งสมาชกกลมมผลกระทบระหวางกน นอกจากน)ยงรวมถงการส#อความหมายความเขาใจกลมเพ#อการออกแบบทมงานท#มประสทธภาพ และเน)อหาท#เก#ยวกบรปแบบของการส#อสาร ภาวะผนา อานาจและการเมอง ความสมพนธระหวางกลมและระดบขอขดแยงซ#งมผลกระทบตอพฤตกรรมกลมท#จะนาเสนอในบทตอไป 3. ตวแปรในระดบระบบขององคการ (Organization system-level variables) ในสวนน)จะพบวาพฤตกรรมองคการจะมความซบซอนสงสดเม#อเราเพ#มโครงสรางท#เปนทางการเขาไปในความรเก#ยวกบบคคลและพฤตกรรมกลมของเราในอดตท#เคยรบทราบมากอนหนาน)แลว เน#องจากวาการรบรเก#ยวกบ กลม (Groups) เปนส#งท#มากกวาการมารวมตวกนของสมาชกแตละบคคลเทาน )น สวนองคการ (Organizations) เปนส#งท#มากกวาการท#สมาชกแตละกลมมารวมตวกนเทาน )น ปจจยท#มผลกระทบตอตวแปรตามจะไดนาเสนอรายละเอยดตอไปคอ การออกแบบโครงสรางองคการท#เปนทางการ กระบวนการทางาน และงาน นโยบายทรพยากรมนษยขององคกรและการปฏบต วฒนธรรมภายในและระดบของความตงเครยดในการทางาน โมเดลพฤตกรรมองคการเชงสถานการณ (Contingency OB Model) โมเดลพฤตกรรมองคการเชงสถานการณ ประกอบดวยตวแปรตาม 4 ตวแปรและตวแปรอสระอกจานวนหน#งท#กาหนดโดยระดบของการวเคราะหและการวจยซ#งจะระบถงผลกระทบท#แตกตางกน ความซบซอนของโมเดลน)กคอการพจารณาถงความซบซอนของพฤตกรรมองคการ ท#จะตองอธบายถงสาเหตและพยากรณพฤตกรรมของบคคลในการทางาน ในสวนท#สาคญท#สดของโมเดลจะอธบายถงตวแปรเชงสถานการณ เพราะความซบซอนจะเก#ยวของกบไดอะแกรม ตวแปรเชงสถานการณท#เหมาะสมจะชวยปรบปรงและอธบายถงความสมพนธระหวางตวแปรอสระและตวแปรตามในโมเดลพฤตกรรมองคการได จากภาพท# 10.4 อธบายใหเหนถงแนวความคดในการเปล#ยนแปลงและความตงเครยดในการทางาน ซ#งจะเหนวากลไกของพฤตกรรมรวมถงความเครยดจากการทางานคอประเดนสาคญท#มอยท )งในระดบบคคล ระดบกลมและระดบองคการท )งส)น เน)อหาในสวนน)ประกอบดวยกระบวนการเปล#ยนแปลงและเทคนคท#ใชสาหรบเปล#ยนแปลงทศนคตของ

300 พนกงาน การปรบปรงกระบวนการส#อสารและโครงสรางองคการ ส#งน)เปนส#อวาอานาจหนาท# และภาวะความเปนผนาเปนส#งท#เก#ยวของกน ผเช#ยวชาญการจดการจะมอทธพลตอพฤตกรรมกลมภายใตความเปนผนา ซ#งโดยท #วไปการส#อสารเปนวธการท#บคคลมการสงขอมลเปนการเช#อมโยงระหวางพฤตกรรมเฉพาะบคคลและพฤตกรรมกลม ระดบระบบองคการ (Organization systems level) ระดบกลม (Group level) ระดบบคคล (Individual level) ภาพท� 10.4 แสดงถงโมเดลพฤตกรรมองคการพ�นฐาน ข �นท�สอง (Basic OB Model, Stage II) (Robbins.1998:27)

ผลผลต การขาดงาน การลาออก ความพงพอใจในการทางาน

ปจจยผลลพธดานมนษย

นโยบายทรพยากรมนษยและการปฏบตการ วฒนธรรมองคการ โครงสรางองคการและการออกแบบ การออกแบบงานและเทคโนโลย

การเปล(ยนแปลง และความเครยด จากการทางาน การตดสนใจกลม ภาวะผ นา โครงสรางกลม กลมงาน การส(อสาร

กลมอ(น ความขดแยง อานาจและการเมอง

ลกษณะภมหลงเฉพาะบคคล บคลกภาพ คานยมและทศนคต ความสามารถ

การรบร การจงใจ การเรยนรเฉพาะบคคล ปจจยนาเขาดานมนษย

การตดสนใจเฉพาะบคคล

301 ผจดการจะตองมการพฒนาความสมพนธระหวางบคคลหรอทกษะทางดานมนษยเพ#อเพ#มประสทธผลในการทางาน โดยท#พฤตกรรมองคการเปนขอบเขตของการศกษาท#สารวจถงผลกระทบจากพฤตกรรมของบคคล (Individuals) กลม (Groups) และโครงสราง (Structure) ภายในองคการรวมถงการประยกตใชความรท#เก#ยวของกบประเดนเหลาน)เพ#อทาใหองคการมประสทธผลมากย#งข)น ซ#งโดยท #วไปพฤตกรรมองคการจะมงท#วธการปรบปรงผลผลต การลดอตราการขาดงาน และการลาออกจากงานและการเพ#มความพงพอใจใหกบพนกงาน จากการสรปถงพฤตกรรมของบคคลเก#ยวกบการหย #งลกถงพฤตกรรมของมนษยน )น หลกพฤตกรรมองคการจะใชการศกษาท#มระบบในการปรบปรงพฤตกรรมเพ#อการพยากรณ ในการปรบปรงพฤตกรรม เน#องจากมนษยมความแตกตางกนจงมความจาเปนท#จะตองมองพฤตกรรมองคการท )งในลกษณะโครงรางเชงสถานการณและการใชตวแปรเชงสถานการณเพ#อสรางความสมพนธระหวางเหตและผล นอกจากน) การศกษาถงพฤตกรรมองคการจะเปนท )งความทาทายและโอกาสสาหรบผบรหาร ตลอดจนชวยปรบปรงคณภาพและผลผลตของพนกงาน โดยชวยผบรหารองคการหาวธการปรบปรงและเปล#ยนแปลงทกษะมนษยของตนเอง ดวยการระลกถงความแตกตางของพนกงานและชวยใหเหนคณคาของความหลากหลายของกาลงแรงงานในการปฏบตงานท#หลากหลาย นอกจากน)พฤตกรรมองคการยงชวยใหผบรหารไดเรยนรถงความเปนปจจบนของโลกและการสรางความภกดของพนกงาน และการใหคาแนะนาผบรหารในการสรางบรรยากาศการทางานท#เหมาะสมอกดวย สรป พฤตกรรมองคการ เปนสาขาวชาหน#งท#ศกษาเก#ยวกบอทธพลอนเน#องมาจากบคคล (Individuals) กลม (Groups) รวมถงพฤตกรรมท#เกดจากโครงสรางภายในองคการ (Organizations) ถกกาหนดข)นโดยมวตถประสงคเพ#อท#จะนาเอาความรไปใชปรบปรงประสทธภาพการดาเนนขององคการ เปนการศกษาถงพฤตกรรมท#เกดข)นภายในองคการสามระดบคอพฤตกรรมบคคล (Individuals) พฤตกรรมกลม (Groups behavior) และพฤตกรรมองคการ (Organization or Structure behavior) จงสรปไดวาพฤตกรรมองคการ จะเก#ยวของกบการศกษาถงส#งท#บคคลกระทาในองคการ การประเมนถงผลลพธจากพฤตกรรมน )นวาจะมผลกระทบอยางไรตอการดาเนนงานขององคการ และเน#องจากส#งสาคญของพฤตกรรมองคการน )นเปนการศกษาถงสถานการณท#เก#ยวของกบงานหรอพนกงานเปนหลก ทาใหการศกษาสวนใหญจงมงเนนไปท#ขอบเขตพฤตกรรมท#เก#ยวของกบงาน (Jobs)การทางาน (Works) การขาดงาน (Absenteeism) การออกจากงาน

302 (Employment turnover) การเพ#มผลผลต (Productivity) ศกยภาพของบคคล (Human performance) และการบรหารจดการ (Management) ปจจบนนกวชาการและผท#เก#ยวของกบวงการบรหารจดการมความคดเหนท#สอดคลองกนวาหวขอหรอองคประกอบสาคญของการศกษาทางดานพฤตกรรมองคการน )นประกอบไปดวยประเดนหลกประกอบดวย 1) การจงใจ (Motivation) 2) พฤตกรรมผนาและอานาจ (Leader behavior and power) 3) การส#อสารระหวางบคคล (Interpersonal communication) 4) โครงสรางกลมและกระบวนการ (Group structure and processes) 5) การพฒนาทศนคตและการรบร (Attitude development and perception) 6) การเรยนร (Learning) 7) กระบวนการเปล#ยนแปลง (Change processes) 8) ความขดแยง (Conflict) 9) การออกแบบงาน (Work design) และ 10) ความตงเครยดจากการทางาน (Work stress) แมในบางคร )งจะมความคดเหนท#แตกตางกนบางแตอยางนอยกนบวาประเดนเหลาน)คอหวขอหลกเสมอเม#อตองศกษาถงพฤตกรรมองคการ สาหรบความทาทายและโอกาสของพฤตกรรมองคการ มแนวทางดงน)คอ การปรบปรงคณภาพรวม การร)อปรบระบบ เปนตน อน#งสาขาวชาท#เก#ยวของกบพฤตกรรมองคการไดแก สาขาวชาจตวทยา สงคมวทยา นกจตวทยาสงคม มานษยวทยา การเมอง เปนตน

303 แบบฝกหด 1. จงอธบายถงพฤตกรรมและแนวคดเก#ยวกบองคการมาพอเขาใจ? 2. อธบายถงความทาทายและโอกาสใหมของพฤตกรรมองคการ ? 3. อธบายถงแนวทางการร)อปรบระบบมาพอสงเขป? 4. จงอภปรายถงสาขาวชาท#เก#ยวของกบพฤตกรรมองคการ ? 5. อธบายถงแนวทางการพฒนาโมเดลพฤตกรรมองคการ ?

แผนบรหารการสอนประจาบทท� 9 การจดการทรพยากรมนษย เน�อหา 1. การวางแผนทรพยากรมนษย 2. กฎหมายเก�ยวกบความเสมอภาคในโอกาสการทางาน 3. แนวโนมปจจบนเก�ยวกบการพจารณาคาตอบแทน 4. การสรรหา

5. การคดเลอกบคคลเขาทางาน 6. การบรรจบคคลเขาทางานและการนเทศงาน 7. การประเมนผลการปฏบตงาน วตถประสงคเชงพฤตกรรม หลงจากศกษาบทน6แลว ทาใหสามารถ 1. อธบายถงความหมาย ความสาคญการวางแผนทรพยากรมนษยได 2. อธบายถงกฎหมายเก�ยวกบความเสมอภาคในโอกาสการทางานได 3. อธบายถงแนวโนมปจจบนเก�ยวกบการพจารณาคาตอบแทนได 4. อธบายถงกระบวนการสรรหาบคลากรได 5. อธบายถงกระบวนการและข 6นตอนการคดเลอกบคคลเขาทางานได 6. อธบายถงการบรรจบคคลเขาทางานและการนเทศงานได 7. อธบายถงการประเมนผลการปฏบตงานได วธการสอนและกจกรรมการเรยนการสอน 1. การบรรยาย อภปรายและถามนกศกษาใหนกศกษาตอบเพ$อใหนกศกษามสวนรวมในช *นเรยน 2. ใหนกศกษาอภปรายคาถามในแบบฝกหด 3. มอบหมายใหนกศกษาวเคราะหกรณศกษาเก$ยวกบการจดการทรพยากรมนษยในองคการ 4. ใหนกศกษาอภปรายคาถามแบบฝกหด

260 ส�อการเรยนการสอน 1. เอกสารคาสอนบทท$ 9 การจดการทรพยากรมนษย 2. CD- Microsoft – PowerPoint presentation 3. ตาราประกอบการสอนตามท$กาหนด 4. กรณศกษา การวดและประเมนผล 1. การสงเกตพฤตกรรมความสนใจในการเรยน และการมสวนรวมในช *นเรยน ของนกศกษา 2. การประเมนผลจากงานท$มอบหมายให 3. จากการวเคราะหและอภปรายกรณศกษา 4. จากแบบฝกหดทายบท

261 บทท� 9 การจดการทรพยากรมนษย (Human Resource Management)

การจดการทรพยากรมนษยเปนภารกจสาคญอกประการหน�งของผบรหาร เพราะพ6นฐานโครงสรางองคการและการออกแบบองคการท�ไดอธบายรายละเอยดไปแลวน 6นเปนแตเพยงเคาโครงรางเชงกายภาพ (Skeleton) ขององคการเทาน 6น พนกงานหรอบคลากรในตาแหนงหนาท�ตางหากท�จะสรางความมชวตชวาใหเกดข6นภายในองคการได การจดการทรพยากรมนษย (Human Resource Management) หรอ HRM, การจดหาบคคล (Staffing)หรอ การบรหารงานบคคล (Personnel management) เปนหนาท�ทางการบรหาร (Management function) สาคญอกหนาท�หน�งซ�งจะเก�ยวของกบการสรรหา (Recruitment) การคดเลอก (Selection) การฝกอบรม (Training) การประเมนผลการปฏบตงาน (Appraising) และการพจารณาคาตอบแทน (Compensation) เปนตน โดยท �วไปผบรหารทกคนในองคการมจตวญญาณหรอความรสกของการเปน ผจดการงานบคคลอยเสมอ เพราะพวกเขามกจะตองเก�ยวของกบกจกรรมตางๆไมวาจะเปน การสรรหา การสมภาษณ การคดเลอกและการฝกอบรมงานแกพนกงานใหมเสมอ แตในบรษทขนาดใหญอาจจะมแผนกทรพยากรมนษย ท�มผจดการประจาแผนกโดยเฉพาะข6นมาไดเชนกน ปจจบนหลายบรษทมการจดองคการตามแนวนอนหรอองคการแบนราบมากข6น (Flat organization) เปนการกระจายอานาจการทางานแกแผนกและฝายตางๆมอสระและสรางทมในการทางาน เพ�อจะไดเขาใกลชดกบลกคาย�งข6น ดวยการมอบหมายอานาจหนาท�การตดสนใจแกพนกงานเพ�มมากข6น (Empowerment) เพ�อเปดโอกาสตดสนใจแกไขปญหาขอรองเรยนจากลกคาไดอยางทนทวงท การท�จะทาเชนน6ไดพนกงานจะตองมแรงจงใจ มพลงขบเคล�อนและความมงม �นในตนเองมาก ดงน 6นเม�อแนวโนมของการกระจายอานาจหนาท�ในการทางานเพ�มมากข6นเชนน6ทาให หนาท�ดานการบรหารทรพยากรมนษยมความสาคญมากย�งข6น และในปจจบนหลายองคกรเร�มเหนความสาคญบคลากรวาเปนศนยกลางหรอเปนปจจยสาคญในการสรางความไดเปรยบเชงการแขงขนของบรษท (Competitive advantage) และจดการการเปล�ยนแปลงไดอยางมประสทธภาพ

262 การจดการทรพยากรมนษย สวนใหญจะเก�ยวของกบหนาท�การจดหาบคคล (Staffing)หรอกระบวนการเพ�อการสรรหาและคดเลอกบคคลท�มคณสมบตสอดคลองเหมาะสมกบงานในองคการเพ�อปฏบตงานไดบรรลเปาหมาย ดงน 6นจงเปนงานท�สาคญเสมอนเสนเลอดใหญในทกหนวยงาน อน�ง การจดบคคลเขาทางานน6ตองมการพจารณาวางแผนท 6งในระยะส 6นและระยะยาวดวยความรอบคอบ อาศยเคร�องมอและเทคนคทางการจดการทรพยากรมนษย อกท 6งยงเปนงานท�ประกอบดวยหลายกจกรรมดงแสดงในภาพท� 9.1 ซ�งเสนประในภาพหมายถงกจกรรมการตรวจสอบยอนกลบท�สามารถทาไดในหลายสวนต 6งแตข 6นตอนเร�มตนคอการวางแผน ข 6นท�ส�คอ การสรรหาและข 6นท�หา การคดเลอก เปนตน สาระสาคญและกจกรรมท�เก�ยวของกบการจดการทรพยากรมนษยหรอการจดบคคลเขาทางานน6ประกอบดวยกจกรรมหลายสวนดวยกน รายละเอยดท�จะนาเสนอเปนอนดบแรกคอ องคประกอบหลก 4 ประการของตวแบบการจดหาบคคล หรอ (Staffing

Model) ประกอบดวย

1. การวางแผนทรพยากรมนษย (Human Resource Planning)

2. กฎหมายเก�ยวกบความเสมอภาคในโอกาสการทางาน (Equal Employment Opportunity Legislation)

3. คาจางและผลประโยชนตอบแทน (Pay and Benefits)

4. การสรรหา (Recruitment)

263

ภาพท� 9.1 แสดงตวแบบการจดบคคลเขาทางานในองคการ (Organizational Staffing Model) (DuBrin and Ireland. 1993 : 236-237) 1. การวางแผนทรพยากรมนษย (Human Resource Planning) สาหรบงานการจดหาบคคล (Staffing) มกจะเร�มตนดวยการวางแผนทรพยากร มนษย(Human Resource Planning) ซ�งเปนกจกรรมเก�ยวของกบการคาดการณถงความตองการกาลงคนในอนาคตขององคกรและแนวทางท�จะจดหาบคลากรเหลาน 6นแมการวางแผนทรพยากรมนษยจะเปนเร�องของอนาคตกตามบางคร 6งกชวยในการแกปญหาเฉพาะหนาในงานการสรรหาไดเชนกนการวางแผนทรพยากรมนษยท�ดควรอยในลกษณะของการผสมผสานแผนและกลยทธหลายๆสวนท�มในองคกรเขาดวยกน ตวอยางเชน สมมตบรษทแหงหน�งกาลงมกลยทธและนโยบายกระจายอานาจการทางานออกไป กจกรรมท�ควรทากควรเนนวางแผนไปในเร�องการสรรหาและเตรยมบคลากรระดบผจดการใหเพยงพอท�จะรองรบการขยายงานของบรษทในอนาคตไดการวางแผนทรพยากรมนษย ประกอบดวยกจกรรมและข 6นตอน ดงตอไปน6

การวางแผน ทรพยากรมนษย

(HRM Planning)

ตระหนกถงความ เสมอภาคในโอกาส ทางาน (Awareness of

Equal Employment

Opportunity)

คาจางและ ประโยชนตอบแทน

(Pay & Benefits)

การสรรหา

(Recruitment)

การคดเลอก

(Selection)

การทดแทนและนเทศงาน

(Placement & Orientation)

การพฒนาและฝกอบรม

(Training & Development)

การประเมนผล การปฏบตงาน (Performance Appraisal)

264 1. วเคราะหถงขมกาลงบคลากรท�ดมฝมอซ�งมอยขณะน6 วาเหมาะสมเพยงพอกบ ความตองการท 6งในปจจบนและอนาคตหรอไม

2. คาดการณถงตาแหนงบคคลในองคการท�วางลงอนเน�องมาจากการปรบ เปล�ยนตาแหนงหนาท� การโยกยาย การใหออก การเลกจาง การเกษยณอาย การลาคลอด เปนตน การโยกยายและการปรบเล�อนตาแหนงบคลากรในองคการอาจม ผลกระทบถงตาแหนงตางๆในองคการจงตองมการวเคราะหคาดการณอยางระมดระวง อาจทาไดดวยการประเมนถงศกยภาพในการเล�อนตาแหนงวาจะมาจากบคลากรภายในหรอสรรหาเพ�มเตมจากภายนอก

3. พยากรณถงความตองการบคลากรในทกสภาวะท 6งในชวงการเตบโตตามปกต ชวงการขยายตวตามแผนขององคกรท�วางไว การขยายธรกจดวยการเขาซ6อกจการอ�นมาดาเนนงานและการเปล�ยนแปลงอ�นๆท�คาดหมายไวลวงหนาแลว

4. มการวางแผนระยะยาวในการสบทอดตาแหนงสาคญๆและตองพรอมท�จะ สบเปล�ยนตาแหนงน6ทนทท�มความจาเปน

5. พยากรณถงแนวโนมทางเศรษฐกจและธรกจ และผลกระทบตอความตองการ ดานทรพยากรมนษย ปกตแลวการวางแผนทรพยากรมนษยจะทาใหไดขอมลเชงปรมาณเพ�อประกอบ การพจารณาเสมอ ซ�งขอมลเหลาน6จะกลายเปนสวนหน�งของ "ระบบสารสนเทศทรพยากรมนษย" (Human Resource Information System : HRIS) หรอระบบรวบรวมขอมลเก�ยวกบพนกงานท�จดทาอยางเปนทางการเพ�อประโยชนแกผบรหาร

2. กฎหมายเก�ยวกบความเสมอภาคในโอกาสการทางาน (Equal Employment Opportunity Legislation) งานการจดบคคลเขาทางาน ฝายบรหารตองดาเนนการภายใตกรอบและ เจตนารมณของกฎหมายในทกแงมม ตวอยางเชน การพจารณาคาตอบแทน การสรรหา การคดเลอก การบรรจแตงต 6งและการประเมนผลการปฏบตงาน ความเสมอภาคในโอกาสการทางาน เปนภารกจท�ตองทาภายใตเง�อนไขของกฎหมายเพ�อประกนสทธและ ผลประโยชนของพนกงานไมไหถกเอารดเอาเปรยบจากฝายนายจาง ดงน 6นผบรหารควรเรยนรและทาความเขาใจกฎหมายแรงงานเปนอยางด ในประเทศไทยไดมการปรบปรงและพฒนากฎหมายดานน6ออกมาใหมๆ เสมอ

265 1. คาจางและผลประโยชนตอบแทน (Pay and Benefits) องคกรตองจดใหมระบบการจายคาตอบแทนและผลประโยชนจากการทางานท�ดม มาตรฐานเพ�อดงดดใจคนเขามารวมงานในองคการและรกษาคนดมฝมอไวได อยางไร กตามองคการท�จายตอบแทนในระดบสงเกนไปอาจสญเสยความไดเปรยบเชงการแขงขน จงพบวาหลายหนวยงานมการโยกยายฐานการผลตไปยงภมภาคหรอพ6นท�ท�มแรงงานราคาถกเชนในชนบทหรอในประเทศท�กาลงพฒนา เปนตน โดยท �วไปคาจางและ ผลประโยชนตอบแทนถอเปนส�งสาคญในการประกอบกจการ เน�องจากงบประมาณคา ใชจายในสวนน6คดเปนรอยละ 75 ของตนทนในการดาเนนงานท 6งหมด ย�งไปกวาน 6นในสวนของคาตอบแทนเพยงอยางเดยวคดเปนรอยละ 50 ของกระแสเงนสดของบรษททเดยวและยงพบวาธรกจในภาคบรการมกจะมสดสวนการใชเงนเพ�อเปนคาตอบแทนแกพนกงานสงกวาในธรกจดานการผลต

เกณฑกาหนดคาตอบแทนการทางาน

มปจจยหลายอยางท�มอทธพลตอการตดสนใจกาหนดคาตอบแทนจากการทางานในองคการ อน�งยงไมมทฤษฎการบรหารคาตอบแทนจากการทางานใดๆเลยท�จะให คาตอบหรอแนวทางท�ถกตองในการกาหนดวาบคคลใดควรจะไดคาตอบแทนเทาไหร อยางไร ดงน 6นแนวทางท�ดทสดในการท�จะกาหนดวาบคคลควรจะไดรบคาตอบแทน เทาใดดวยการดาเนนการตามกระบวนการ (Procedures) ท�จะคานวณหรอตคาตวของบคคลในการทางานเฉพาะตาแหนงตางๆในแตละองคการไดอยางไร โดยท �วไปการกาหนดระดบคาตอบแทนจะมการใชวธการท 6งภายในและภายนอกองคการ ดงน6 1. Point-Factor Job Evaluation เปนวธการกาหนดระดบคาตอบแทนการทางานภายในองคการท�นยมใชอยาง แพรหลายวธหน�ง เปนวธการวดหรอประเมนคาการทางานออกมาเปนตวเงนอยางเปนระบบโดยสวนใหญ แผนการจายคาตอบแทนการทางานจะประเมนจากปจจยสาคญๆท�แตกตางกน 4-5 ปจจยซ�งมคาหรอน6าหนก (Weight or value) หรอศกยภาพท�จะไดรบการจดคาคะแนน ปจจยเหลาน6ไดแก 1) การศกษา (Education)

2) ประสบการณ(Experience)

3) ความสลบซบซอนของงาน (Job complexity)

4) ทกษะมนษยสมพนธ (Interpersonal skills)

5) ความตองการทางกายภาพ (Physical demands)

266 การประเมนคางาน สวนใหญจะเร�มตนดวยการเขยน "คาบรรยายงาน" หรอ (Job Description) และพจารณาวางานแตละงานควรมคาน6าหนกเทาไหรโดยดจากปจจยเหลาน6เปนเกณฑ จากน 6นจะมการใหคาคะแนนในแตละปจจยตามศกยภาพท�ประเมนได ตวอยางเชน ปจจยความสล◌บซบซอนของงานมคาคะแนนเทากบ 100 เปนตน ข 6นสดทายจะมการรวมคะแนนสาหรบแตละงานออกมาเปนคะแนนรวมซ�งมความแตกตางกนไปในแตละงานเชน ตาแหนงผจดการหางสรรพสนคา จะมคาคะแนนอยท� 420 คะแนน เปนตน การประเมนคางานดวยวธน6มขอเสยตรงท�จะทาใหพนกงานปฏบตหนาท�ตามขอบเขตความรบผดชอบเฉพาะท�เขยนไวในคาบรรยายงาน (Job description) เทาน 6น อาจไมทมเททางานเพ�อเก6อหนนภารกจอ�นๆท�เปนประโยชนตอองคการโดยรวม ทาใหองคกรธรกจขนาดกลางและขนาดยอม (Small and Medium Enterprises :SMEs) ไมนยมใชวธประเมนคางานแบบน6มากนก ดงน 6นทางเลอกสาหรบการประเมนคางานแบบอ�นๆจงถกนามาใชเพ�อเปนทางเลอกท�เหมาะสมกบสถานะขององคการ

2. Pay for Knowledge System ไดแกระบบการประเมนคาตอบแทนตามทกษะความสามารถเฉพาะบคคล ซ�งฝายบรหารขององคกรจะทาการพจารณากาหนดคาตอบแทนของบคลากรจากระดบความร ความสามารถและทกษะของบคคลท�จะเขาปฏบตงานในตาแหนงใดๆในองคการ 3. อทธพลจากปจจยภายนอก (External Factors) มปจจยภายนอกองคการหลายอยางท�มอทธพลตอการพจารณาคาตอบแทนการ ทางาน แตปจจยภายนอกท�สาคญท�มอทธหรอผลกระทบตอการพจารณาคาตอบแทนโดยเฉพาะในตาแหนงทางการบรหารและสาขาวชาชพ มอย 2 ปจจยดวยกนคอ ปจจยของอปสงคและอปทาน (Demand and Supply) และอทธพลจากผลการสารวจสภาวะ คาจาง(Wage surveys) สาหรบปจจยดานอปสงค อปทานจะสะทอนออกมาใหเหนไดโดยในภาวะท�ในตลาดแรงงานขาดแคลนบคลากรในแตละสาขาอาชพมากอาจเปนเพราะสถาบนการศกษาผลตปอนใหไมทนหรอเหตผลอ�นใดกตาม กจะสงผลใหอตราคาตอบแทนในตลาดแรงงานในดานน6สงตามไปดวย

ดงจะเหนไดจากสถานการณจรงในสงคมเศรษฐกจของประเทศไทยเชนในชวงเศรษฐกจขยายตวสงสดเม�อประมาณป พ.ศ. 2529-2534 เศรษฐกจทกภาคมการขยายตว

267 ในอตราท�ไมเคยเปนมากอนทาใหความตองการแรงงานโดยเฉพาะสาขาวชาชพวศวกรรมและบรหารธรกจเบงบานและขยายตวตามไปดวย วศกรและบคลากรท�เรยนจบทางดานบรหารธรกจสามารถสรางรายไดเปนอยางมาก มการเปล�ยนงานเพ�อเรยกคา ตอบแทนท�สงข6นไดงาย แตในสภาวะเศรษฐกจปจจบนนบแตฟองสบแตกทาใหหลายภาคธรกจลมสลาย เชน ธรกจการเงนและหลกทรพย ภาวะการจางงานลดลงอยางเหนชด ความตองการบคลากรท 6งในสายวศวกรรมและบรหารธรกจหดหายไป บณฑตท�เรยนจบมาทางสายน6แทบจะเดนชนกนในตลาดแรงงาน ทาใหภาวะการจางงานเปนตลาดของผซ6อหรอฝายนายจางไปทนท สงผลใหอานาจการกาหนดคาตอบแทนการทางานตกอยในมอฝายนายจางไปโดยปรยาย เพราะตลาดแรงงานไทยปจจบนอยในภาวะท�เรยกวา oversupply หรอภาวะท�คนลนงานน �นเอง ซ�งกเปนปญหาระดบชาตท�เปนโจทยท�ตองรบเรงแกไขของฝายบรหารบานเมองตอไป

หรออกกรณหน�ง การกาหนดคาตอบแทนการทางาน อาจจะพจารณาจากผลการสารวจถงอตราคาตอบแทนจากตลาดแรงงานท �วไปท�ทาการสารวจโดยสมาคมการคา นตยสารดานการคา หรอหนวยงานของภาครฐบาล เปนตน ซ�งขอมลท�ไดจากผลการสารวจอตราคาตอบแทนจะชวยใหผบรหารองคการสามารถวเคราะหและประเมนถงการกาหนด คาตอบแทนท�เหมาะสมได แนวโนมปจจบนเก�ยวกบการพจารณาคาตอบแทน

การพจารณาคาตอบแทน ท�ตอบสนองตอการเปล�ยนแปลงของสภาพแวดลอมน 6นมหลากหลายแนวทางแตแนวโนมท�โดดเดนกคอ การใชคาตอบแทนและผลประโยชนจากการทางานเปนเคร�องมอกระตนและจงใจในการทางานเพ�อใหไดผลลพธการทางานท�มประสทธภาพมากข6น ซ�งวธการน6จะดาเนนการใน 3 ลกษณะดวยกน คอ

1. การพจารณาคาตอบแทนแบบผนแปร (Variable Pay) หรอหลกการจายคาตอบแทนการทางานโดยพจารณาจากผลการปฏบตงาน (Pay for performance) กลาวคอเปนรปแบบการจายคาตอบแทนแกผปฏบตงานตามความสามารถในการทางานจรงซ�งเช�อวาจะเปนวธท�ดในการจงใจการทางาน ฝายบรหารจะพจารณาจายคาตอบแทน เงนโบนส การปรบเพ�มเงนเดอนหรอรางวลอ�นๆแกพนกงานโดยพจารณาจากดชนเชงปรมาณตางๆ เชน ปรมาณงานท�ทาแลวเสรจในหน�งช �วโมง เปนตน ในอดตระบบการจายคาตอบแทนแบบ variable pay รจกกนในช�อท�เรยกวา merit pay หรอการจายคาตอบแทนโดยยดหลกคณธรรม กลาวคอไมวาหนวยงานจะมแผนเก�ยวกบ

268 เร�องน6ไว อยางไรกตามพนกงานกจะยงคงไดรบคาตอบแทนตามเกณฑมาตรฐานข 6นต�า (Base level) บวกดวยเงนโบนสตามผลงานท�ทาได ระบบการจายคาตอบแทนแบบน6กมขอเสยเพราะเปนการกดดนพนกงานและอาจนามาซ�งการแขงขนระหวางพนกงานดวยกนท�ไมเปนผลดแกองคการไดดวย

2. การแบงปนผลประโยชนจากผลงาน (Gainsharing) เน�องจากระบบการจงใจการทางานโดยพจารณาผลงานแตละบคคลอาจนามาซ�ง ผลเสยหลายประการ เชน เกดการแขงขน แกงแยงชงดชงเดนในหมพนกงาน ขาดการประสานและรวมมอในการทางานท�ด แนวทางแกไขปญหาน6อาจนาเอาระบบการจาย คาตอบแทนแบบแบงปนผลประโยชนจากการทางาน (Gainsharing) มาใชควบคกบระบบจายคาตอบแทนแบบพจารณาจากผลงานดวยกได ซ�ง Gainsharing หมายถงการแบงปนผลกาไรท�ไดจากการทางาน โดยคานวณจากผลงานหรอสดสวนในการมสวนรวมในการทางานน 6นๆใหแกกลมพนกงานหรอแผนกตางๆในองคการ เชน ถาพนกงานมสวนในการลดตนทนคาใชจายดานแรงงานลงไดและมสวนชวยในการเพ�มผลผลตแก องคกรแลวพวกเขากควรไดรบเงนโบนสเปนการตอบแทน ตวอยางการนารปแบบการจายคาตอบแทนแบบผสมผสานท 6งสองวธน6น6มาใชอยางไดผลท�ควรกลาวถง เชนท�บรษท Lincoln Electric ในสหรฐอเมรกาเม�อหลายปกอน ปรากฏวาพนกงานไดรบโบนสสงถงรอยละ 88-115 จากฐานเงนเดอนปกต

3. Entrepreneurial Pay เปนรปแบบการจายคาตอบแทนท�ใหพนกงานมสวนรวมเปนเจาของในกจการงาน น 6นๆนอกเหนอจากการจายคาตอบแทนเปนเงนเดอนตามฐานปกตแลวอาจมการกระตนการทางานและทมเทในงานมากข6นดวยการใหมสวนในการเขาถอหนบรษทหรอจด ผลประโยชนตอบแทนในรปหนแทนเงน ซ�งวธน6จะชวยใหพนกงานมความงามรสกผกพนธในความเปนเจาของกจการ เปนการลดชองวางระหวางนายจางกบลกจางลงไปไดมาก การบรหารผลตอบแทนอ�นๆแกพนกงาน (Employee Benefit)

ผลตอบแทนอ�นๆสาหรบพนกงาน หมายถง ส�งใดกตามท�มคณคาซ�งฝายนายจางพยายามท�จะหามาใหบรการแกพนกงานในองคกร เชน การสรางสภาพแวดลอมและบรรยากาศท�ดในท�ทางานและสวสดการอ�นๆเชน สถานท�รบเล6ยงเดกท�เปนบตรหลานของพนกงาน การประกนชวตและประกนสขภาพ กองทนสารองเล6ยงชพ กองทนเงนบาเหนจบานาญ การอนญาตลาคลอด เปนตน องคการตางๆควรตระหนกและคานงถงสวสดการ

269 เหลาน6ของพนกงาน แมหลายกรณจะเปนเง�อนไขผกมดทางกฎหมายไมสามารถ หลกเล�ยงได แตบางอยางเปนส�งท�ไมมในกฎหมาย หรอระเบยบแตเปนเร�องทางศลธรรม จรรยาบรรณขององคการท�ควรพจารณาจดใหแกพนกงานเพ�อสรางขวญและกาลงใจในการทางานน 6นเอง 3. การสรรหาบคคลเขาทางาน (Recruitment) หลงจากองคกรไดพจารณาและกาหนดความตองการในเร�องการจดหาบคคล

(Staffing) และระดบการจายคาตอบแทนตลอดจนผลประโยชนอ�นๆแกพนกงานแลว กจกรรมตอไปของการบรหารงานทรพยากรมนษย คอ การสรรหาบคคลท�เหมาะสมเขามาทางานในตาแหนงหนาท�ตางๆในองคการ การสรรหา (Recruitment) หมายถงกระบวนการคนหาและเสาะแสวงหาเพ�อคดเลอกบคคลท�มศกยภาพ ความรความสามารถเพ�อบรรจเขาทางานในตาแหนงท�วาง ลกษณะการสรรหาอาจมหลายรปแบบ ไดแก การสรรหาพนกงานประจา (Full-time) พนกงานพเศษ (Part-time) พนกงานช �วคราว

(Temporary workers) ซ�งลกษณะท 6งหมดน6เรยกวา Contingent workers หรอบคคลท�ทางานแกองคการแตไมไดเปนสมาชกหรอพนกงานถาวรของบรษท พนกงานประเภทมสดสวนคดเปนหน�งในหาของกาลงแรงงานท 6งหมดในสหรฐอเมรกา ซ�งสวนใหญอยในภาคธรกจการคาปลก ปจจบนการจางงานลกษณะงานน6จะมแนวโนมท�สงข6น เพราะเปนการจางงานท�มความยดหยน พนกงานสามารถรบงานไปทาท�บานได แหลงเพ�อการสรรหาบคคล (Recruiting Sources)

การสรรหา (Recruiting) สามารถดาเนนการผานชองทางตางๆไดหลายแนวทางอยางไรกตามรอยละ 85 มาจากการบอกเลาปากตอปากถงตาแหนงงานท�วางในองคการสวนใหญแหลงการสรรหากาลงแรงงานม 3 ประเภทดวยกน คอ 1. สรรหาจากพนกงานปจจบนขององคการ ดวยการปรบเล�อนตาแหนงงานเพ�อ ความเหมาะสมและเกดประสทธภาพสงสดแกองคการ

2. สรรหาจากการแนะนาของพนกงานปจจบนขององคการ อาจเปนเพ�อนฝง ญาตพ�นองและคนรจก เปนตน 3. สรรหาจากแหลงภายนอกองคการ ซ�งแหลงท�นยมในการสรรหาบคลากรจาก ภายนอกคอ การประกาศรบสมครงานตามส�อตางๆ (Recruiting advertisements) เชน หนงสอพมพ วทย โทรทศน นตยสาร และอนเตอรเนต เปนตน ตวอยางเชนในหนงสอพมพกจะมสวนโฆษณารบสมครงานท�เรยกวาหนารบสมครงานหรอ Jobs

270 Classified Ads เปนตน จากการวจยของบรษทประกนภยแหงหน�งในสหรฐอเมรกาช6วา การ สรรหาบคคลดวยวธประกาศรบสมครผานทางหนาโฆษณาหรอ Classified ads น6ทาใหไดพนกงานท�ดมคณภาพมากกวาวธอ�นๆ เชน การรบสมครผานตวแทนรบจดหางาน หรอสานกงานจดหางานตางๆท 6งของรฐและเอกชนหรอตามสถาบนการศกษาตางๆ

4. Executive search firms หรอบรษทตวแทนจดหาบคลากรระดบบรหาร เปน การสรรหาจากแหลงภายนอกอกรปแบบหน�ง แตจะเฉพาะเจาะจงสาหรบตาแหนงงานระดบบรหารขององคการ ซ�งปจจบนกมบรษทเหลาน6เกดข6นมากมาย สวนใหญเปนบรษทตวแทนจากตางประเทศท�ขยายสาขามาดาเนนงานในประเทศไทยเพ�อใหบรการบรษทท�ตองการพนกงานระดบตางๆในลกษณะของการจดหาจากภายนอกองคกร บรษทเหลาน6มรายไดจากการคดคาธรรมเนยมและคาใชจายอ�นๆจากบรษทท�มาใชบรการ

การคดเลอกทรพยากรมนษย (Human Resources Selection)

กระบวนการคดเลอกบคคลเขาทางานประกอบดวยข 6นตอนสาคญ 6 ข 6นตอนคอ 1. การสมภาษณเบ6องตน (Preliminary Interview)

2. การกรอกแบบใบสมคร (Completion of Application Form)

3. การทดสอบ (Personnel Tests)

4. การสมภาษณเพ�อคดเลอก (Selection Interview)

5. การตรวจสอบประวต (Background Investigation)

6. การตรวจรางกาย (Pre-employment Physical Examination)

271

ภาพท� 9.2 แสดงถงกระบวนการคดเลอกบคคลเขาทางาน (Selection Process)

(DuBrin and Ireland. 1993 : 247-248)

หมายเหต : ในการตดสนใจวาจางพนกงานน 6นจะอาศยขอมลจากหลายข 6นตอน อน�งบรษทอาจ ปฏเสธผสมครในข 6นตอนใดกได ในกระบวนการสรรหาศนยประเมนผลอาจเขามาทาหนาท�แทน ข 6นท� 3 การทดสอบ และข 6นท� 4 การสมภาษณเพ�อคดเลอก ไดเชนกน

1. การสมภาษณเบ6องตน (Preliminary Screening Interview) การสมภาษณเบ6องตน อาจทาไดโดยเจาหนาท�ในฝายทรพยากรมนษยของบรษท ทาการสมภาษณเบ6องตนผสมครโดยทางโทรศพทหรอแบบเผชญหนากไดกอนท�จะมการเร�มตนเขาสกระบวนการคดเลอกตอไป เน6อหาการสมภาษณอาจเปนเร�องพ6นฐานท �วไปเก�ยวกบผสมคร จดประสงคกเพ�อเปนการกล �นกรองเบ6องตนถงคณสมบตของผสมคร ในทางปฏบตพบวาผสมครบางคนอาจสอบตกต 6งแตข 6นการสมภาษณเบ6องตนน6ดวยคาถามแบบนอคเอาท คอการถามแบบตรงไปตรงมา เชนคาถามท�วา "คณตองการทางานในวนหยดหรอไม" ซ�งเปนคาถามท�สาคญโดยเฉพาะในตาแหนงผจดการหางสรรพสนคา

ข 6นท� 1 การสมภาษณเบ6องตน

(Preliminary

Screening Interview)

ข 6นท� 2 การกรอกใบสมคร

(Completion of

Application Form)

ข 6นท� 3 การทดสอบ

(Personnel Tests)

ข 6นท� 4 สมภาษณเพ�อคดเลอก (Selection Interview)

ข 6นท� 5 การตรวจสอบประวต

(Background Investigation)

ข 6นท� 6 การตรวจรางกาย

(Pre-employment Physical

Examination)

ศนยประเมนผล

(Assessment Center)

272 นอกจากน6การสมภาษณเบ6องตนจะชวยใหทราบถงพฤตกรรมท�พงปรารถนาของผสมครไดอกดวย เชน การแสดงออกพฤตกรรมท�นารงเกยจของผสมคร อาจเปนเหตใหผสมครรายน 6นถกปฏเสธหากเขาสมครงานในตาแหนงพนกงานบรการลกคากเปนได ผสมครท�ผานการสมภาษณเบ6องตนจะเขาสข 6นตอนการกรอกใบสมคร และการสมภาษณตอไป 2. การกรอกแบบใบสมคร (Completion of Application Form) ขอมลในใบสมครประกอบดวย ประวตสวนตว ประวตการศกษา ความรความ สามารถพเศษตลอดจนปจจยสาคญๆอ�น ผสมครควรเซนช�อในใบสมครเพ�อยนยนเจตนาท�เขารวมงานและยอมรบในเง�อนไขเก�ยวกบการทางานในองคการเปนเบ6องตน อยางไรกตามการกรอกขอมลบางสวนอาจเปนสทธตามกฎหมายของผสมครท�จะเปดเผยหรอไมกได เชน ขอมลอาย เช6อชาต ศาสนา เพศ สถานภาพการสมรส ขอมลสขภาพทางกายและจตใจ ขอมลทางอาชญากรรมและสมาชกสหภาพหรอองคกรอ�นท�คลายคลงกน เปนตน การกรอกขอมลในใบสมครอาจเปนขอมลวเคราะหเบ6องตนถงคณสมบตของผสมครรายน 6นได เชน ทกษะการเขยน การส�อความ เปนตน 3. การทดสอบ (Personnel Tests) เปนการทดสอบขอเขยนเพ�อวดความร และทกษะหลายประการของผสมคร เชน ทดสอบความร ความสามารถท �วไป ทดสอบทศนคต จตพส ย ความคดสรางสรรค คณลกษณะสวนตว ขอมลในแบบทดสอบอาจนามาจากส�อส�งพมพตางๆท�ไดรบการ ยอมรบแลววามความเท�ยงตรง (Validity) และความเช�อม �นได (Reliability)

4. การสมภาษณเพ�อคดเลอก (Selection Interview) การสมภาษณเพ�อคดเลอก เปนวธท�นยมใชเพ�อการคดเลอกบคคลเขาทางานใน ทกหนวยงาน แมเม�อไมนานมาน6มงานวจยท�ไมเหนดวยกบวธการคดเลอกบคคลเขาทางานดวยการสมภาษณเพราะขาดความเท�ยงตรง แตการสมภาษณกชวยใหไดขอมลหลายอยางจากผสมครพอท�เช�อไดวาจะไดผสมครท�สามารถทางานอยางมประสทธภาพหากมการวางแผนการดาเนนงานไวอยางด โครงสรางการสมภาษณ หมายถง ระดบของขอคาถามและรปแบบการต 6งประเดนคาถามผสมคร ผสมภาษณงานท�มประสบการณมกจะใชการสมภาษณอยางเปนทางการพรอมคาถามตรงไปตรงมา เชน ถาขณะสมภาษณพบวาผถกสมภาษณมอาการกระอกกระอวนและไมม �นใจเพราะถกกดดน ผสมภาษณอาจยงคาถามไปวา "คณเคยประสบปญหาอะไรบางในยามท�คณตองตกอยในภาวะท�กดดน"? และตวอยางขอคาถามสาหรบตาแหนงบรหารอาจเปนดงน6

273 - ชวยอธบายหรอเลาอะไรกไดเก�ยวกบตวคณท�คดวาผมควรทราบ ?

- คณมจดแขงอะไรบาง หรอคณสมบตท�จะชวยใหทางานท�ไดเปนอยางด?

- คณเคยทางานสาคญอะไรสาเรจมาแลวบาง?

5. การตรวจสอบประวต (Background Investigation) เปนกระบวนการตรวจสอบถงพ6นเพความเปนมาเก�ยวกบผสมครท�ไดรบจาก ใบสมคร แบบประวตยอ (Resume) ในดานประวตสวนตว เชน ประวตอาชญากรรม ยาเสพตด และอ�นๆ เปนตน การดาเนนการอาจทาไดท 6งโดยการตรวจสอบจากเอกสารหลกฐาน การตรวจสอบกบท�ทางานเกาของผสมครหรอสอบถามจากบคคลท�อางอง (Reference) ท�ผสมครระบไวในใบสมคร

6. การตรวจรางกาย (Pre-employment Physical Examination) เปนกระบวนการท�จะสรางความม �นใจแกนายจางวาจะไดบคคลท�มสขภาพ สมบรณแขงแรงมคณภาพสามารถปฏบตหนาท�ได การตรวจรางกายของผสมครเปนส�งสาคญสาหรบองคกร เพราะมผลตอคาใชจายดานการประกนสขภาพพนกงาน ปจจบนในสงคมมปญหาเร�องโรคเอดสและการตดยาเสพตด หากองคกรไมรอบคอบอยางเพยงพออาจรบบคคลเหลาน6เขามาสองคการซ�งจะนาความเสยหายมาสองคการได การบรรจบคคลเขาทางานและการนเทศงาน (Placement and Orientation)

กจกรรมหลงจากท�ผสมครผานกระบวนการสรรหาและคดเลอกเรยบรอย องคกรกจะไดบคคลท�จะนามาบรรจและแตงต 6งเขาทางานในตาแหนงตางๆท�วางหรอตองการ ทดแทนในตาแหนงน 6นๆ ซ�งกจกรรมการบรรจแตงต 6งและการนเทศงานอาจประกอบไปดวยกจกรรมสาคญดงตอไปน6 1. การพฒนาและฝกอบรม (Training and Development) การพฒนาและฝกอบรมพนกงาน เปนกจกรรมอนดบแรกในชวงเร�มตนนเทศงาน ท 6งน6 การฝกอบรม (Training) หมายถงกจกรรมหรอวธการใดกตามท�ชวยเพ�มระดบความรความสามารถและทกษะในการทางานไดมากข6นกวาปจจบน ปจจบนการเพ�มพนทกษะดวยการฝกอบรมดานเทคนคอาจนาโปรแกรมคอมพวเตอรเขามาชวยได แตการเพ�มพนทกษะทางดานมนษยสมพนธ อาจทาไดดวยนกฝกอบรมมออาชพ การพฒนาบคคล (Development) หมายถง ความพยายามท�จะเพ�มพนทกษะ ในการทางานท 6งทกษะมนษยสมพนธและทกษะดานการตดสนใจ ปจจบนท 6งงานการพฒนาและการฝกอบรมพนกงานมความสาคญอยางมาก เพราะสภาพแวดลอมธรกจ

274 ปจจบนเปล�ยนแปลงเรวมากท 6งดานเทคโนโลย เศรษฐกจและสงคม ดงน 6นการปรบปรงและพฒนาทกษะดานตางๆแกพนกงานในองคการควรกระทาอยางเปนระบบ เพ�อใหสามารถแกไขปรบปรงได โดยกรอบการพฒนาและฝกอบรมพนกงาน ม 6 ประการ คอ

1. กาหนดความตองการระดบบคคลและระดบองคการ (Identify Individual and Organizational Needs) การกาหนดถงความตองการท 6งระดบบคคลและระดบองคการนบเปนส�งจาเปนกอนท�จะเร�มโปรแกรมฝกอบรมใดๆกตามข6นมาในองคการ ซ�งขอมลเหลาน6อาจไดมาจากผลการประเมนการทางาน การสารวจความคดเหนผบรหาร หรอการวเคราะหความตองการในงานหรอการพยากรณเก�ยวกบทรพยากรมนษย เปนตน

2. ดาเนนโปรแกรมภายใตบรรยากาศท�ดยอมรบทกฝาย

(Administer Program under Favorable Conditions) ฝายบรหารในองคการตองเหนคณคาของโปรแกรมฝกอบรม และตองสรางบรรยากาศท�ด ทาใหผเขารบการฝกอบรมมความปรารถนาและตองการท�จะเขารวม ตกตวงเอาความรและทกษะเปนอยางด 3. บงคบใชเทคนคและวธการทางานแบบใหม (Reinforce New Job Behaviors)

บงคบใชเทคนคและวธการทางานแบบใหม เปนส�งท�หลกเล�ยงไมไดเพราะโดยธรรมชาตน 6นเทคนค วธการใดกตามท�ไดรบจากการอบรมจะลมเลอนหายไปหากไมมการนาไปปฏบตหรอเม�อนาไปปฏบตแตถกปฏเสธจากท�ทางาน

275

ภาพท� 9.3 แสดงถงกรอบสาหรบการพฒนาและฝกอบรม (Framework for Training & Development)

(DuBrin and Ireland. 1993:254)

4. ประเมนประสทธผลของโครงการฝกอบรม

(Evaluate Training Effectiveness)

ประเมนประสทธผลของโครงการฝกอบรม เปนอกกจกรรมท�สาคญไมดอยไปกวาสวนอ�นๆ เพราะการประเมนผลจะทาใหทราบวาส�งท�ดาเนนการไปน 6นบรรลตาม

ข 6นท� 1 กาหนดความตองการท 6งระดบบคคลและระดบองคการ (Identify Individual and Organizational Needs)

ข 6นท� 2 ดาเนนโปรแกรมภายใตบรรยากาศท�ดยอมรบทกฝาย

(Administer Program under Favorable Conditions)

ข 6นท� 3 บงคบใชเทคนคและวธการทางานแบบใหม (Reinforce New Job Behaviors)

ข 6นท� 4 ประเมนประสทธผลของโครงการฝกอบรม

(Evaluate Training Effectiveness)

ข 6นท� 5 ดาเนนโครงการฝกอบรมซ6าตามระยะเวลาท�เหมาะสม (Repeat As Needed)

ต�นตวท�จะรบการฝกอบรมใหมเสมอ

(Be Alert to new Training Needs)

276 วตถประสงคหรอไม อน�งการประเมนผลการอบรมอาจพจารณาไดจาก ผลลพธท�ไดจากการฝกอบรม เชน การเปล�ยนแปลงของผลผลต คณภาพของงาน การบรการลกคา เปนตน 5. ดาเนนโครงการฝกอบรมซ6าตามระยะเวลาท�เหมาะสม (Repeat As Needed)

ดาเนนโครงการฝกอบรมซ6าตามระยะเวลาท�เหมาะสม เพราะเม�อเวลาผานไประยะหน�งเชนประมาณ 1 ป พนกงานอาจจะลมเทคนควธการหรอส�งท�ไดร บจากการ ฝกอบรมในคร 6งท�ผานมา ธรรมชาตอยางหน�งของพนกงานคออาจมการนาเทคนคตางๆไปใชเพยงช �วคร 6งช �วคราวพอขาดคนมาตรวจสอบตดตามผลกมกจะกลบไปทาในรปแบบเดมๆท�เคยทามากอน เปนตน 6. ต�นตวท�จะรบการฝกอบรมใหมเสมอ (Be Alert to new Training Needs) หลงจากพนกงานผานการฝกอบรมทกษะใหมๆอยางใดอยางหน�งแลว เม�อนากลบไปประยกตใชจรงในสถานท�ทางานอาจพบปญหาหรออปสรรค ทาใหจาเปนตองมการเรยนรทกษะอ�นๆเพ�มเตม ตวอยางเชน สมมตผจดการโรงงานคนหน�งไดผานการฝกอบรมเร�องเทคนคการลดของสญเสยใหเหลอเทากบศนย (Zero Defects) เม�อนาไปใชในการทางานกลบตองพบการตอตานจากพนกงานตามเทคนคน6 ทาใหผจดการคนน6จาเปนตองเขารบการฝกอบรมใหมอกคร 6งในเร�อง การบรหารความขดแยงอนเน�องมาจากการเปล�ยนแปลง เปนตน การประเมนผลการปฏบตงาน (Performance Appraisal)

วตถประสงคหลกของการประเมนผลการปฏบตงาน คอเปนการปรบปรงประสทธภาพในการควบคมทรพยากรมนษย เพราะระบบการประเมนผลท�ดมประสทธภาพจะชวยใหทราบถงปญหา อปสรรคและแนวทางแกไขปญหาไดอยางทนทวงท อยางไรกตามวตถประสงคหรอประโยชนในการประเมนผลการปฏบตงานสรปได 5 ประการ ดงน6 1. เพ�อเพ�มประสทธภาพในการทางานขององคการ (Increase productivity)

2. เปนขอมลประกอบการตดสนใจพจารณาคาตอบแทนการทางาน

3. ประโยชนตอการพจารณาปรบเล�อนตาแหนงหนาท�รบผดชอบแกบคลากร

4. ประโยชนตอพนกงานในการพฒนาความกาวหนาตามสายงานอาชพ

5. ประโยชนตองานวจยทางดานการบรหารทรพยากรมนษย

277 ประเภทของการประเมนผลการทางาน (Types of Performance Appraisal) การประเมนผลการปฏบตงานสามารถทาไดหลายวธการและหลายรปแบบ แตละ วธมท 6งขอด ขอเสยท�แตกตางกนออกไปในท�น6จะนาเสนอวธการประเมนผลบางประเภทท�นยมใชกน ไดแก 1. ระบบประเมนผลการทางานท�พจารณาจากผลลพธในการทางาน

(A Results-Oriented System) เปนรปแบบการประเมนผลการปฏบตงานท�พจารณาจากผลลพธในการ ทางาน หรอการบรหารงานโดยยดวตถประสงค (Management By Objectives : MBO)

2. การประเมนคณลกษณะและอปนสยสวนบคคล

(Evaluation of Traits and Personal Characteristics) เปนวธการประเมนผลท�นยมอกแบบหน�ง ซ�งประกอบดวยกจกรรมการประเมน ท 6งเชงปรมาณ (Quantity) และเชงคณภาพ (Quality) ในผลงานท�ทา

3. Global Essay หมายถงวธการประเมนผลการปฏบตงานท�ใชรปแบบการ บรรยายสรปถงผลงานของบคลากรผน 6นในชวงเวลาท�พจารณา เปนวธท�ใชรวมกบวธอ�นท�กลาวมาแลวหรอจะใชเด�ยวๆกได

4.การประเมนตนเอง (Self-Appraisal) เปนวธประเมนผลโดยเปดโอกาสใหพนกงานประเมนผลตวเอง วาทางานไดดม ประสทธภาพอยางไร ในหนาท�ซ�งรบผดชอบอย พนกงานจะตองเขยนรายละเอยดบรรยายถงการลกษณะงานท�ทา ผลลพธท�ได โดยขอบเขตของงานท�สามารถนามากลาวถงไดในการประเมนผลตนเองของผอยในตาแหนงหวหนางาน เชน อาจจะกลาวถง ความสามารถในการควบคมตนทน การวางแผน การฝกอบรม การมอบหมายงาน และการตดสนใจ ท�ตนเองดาเนนงานเปนผลสาเรจได เปนตน

สรป องคประกอบหลก 4 ประการของตวแบบการจดหาบคคลหรอ (Staffing Model) ประกอบดวย การวางแผนทรพยากรมนษย (Human Resource Planning) กฎหมายเก�ยวกบความเสมอภาคในโอกาสการทางาน (Equal Employment Opportunity

Legislation) คาจางและผลประโยชนตอบแทน (Pay and Benefits) และการสรรหา (Recruitment) สวนใหญงานบรหารทรพยากรมนษยจะเร�มดวยการการวางแผนทรพยากรมนษยซ�งเปนการคาดการณถงความตองการกาลงคนในอนาคตขององคกร โดยสรปตว

278 แบบการจดบคคลเขาทางานในองคการ ประกอบดวย การวางแผนทรพยากรมนษย ตระหนกถงความเสมอภาคในโอกาสการทางาน คาจางและประโยชนตอบแทน การสรรหา การคดเลอก การทดแทนและการนเทศงาน การพฒนาและฝกอบรม การประเมนผลการปฏบตงาน

279 แบบฝกหด

1. จงอธบายถงความหมาย ความสาคญของการจดการทรพยากรมนษยในองคกร ?

2. อธบายถงองคประกอบของตวแบบการจดการงานบคคลมาพอเขาใจ?

3. จงอธบายถงการวางแผนทรพยากรมนษยมาพอเขาใจ ?

4. อธบายถงกฎหมายเก�ยวกบความเสมอภาคในโอกาสการทางาน มาพอเขาใจ?

5. จงอธบายถงเกณฑการกาหนดคาตอบแทนการทางานมาพอเขาใจ?

แผนบรหารการสอนประจาบทท� 8 การออกแบบโครงสรางองคการ เน�อหา 1. แนวคดเก ยวกบการออกแบบองคการ 2. การจดโครงสรางองคการตามแนวด ง 3. ปจจยท มผลกระทบตอขนาดองคการ 4. การจดโครงสรางแบบแนวนอน 5. องคการแบบแยกธรกจและแบบอสระ 6. องคการแบบอสระ 7. แนวโนมการจดโครงสรางองคการสมยใหม 8. การปรบองคการโดยการจดโครงสรางแบบปรามดหวกลบ 9. การเพ มอานาจและการลดขนาดองคการ 10. แนวคดการจดองคการแบบแนวราบ 11. แนวคดการจดองคการแบบยดหยน วตถประสงคเชงพฤตกรรม หลงจากศกษาบทน6แลว ทาใหสามารถ 1. อธบายถงความหมายและความสาคญของแนวคดเก ยวกบการออกแบบองคการได 2. อธบายถงการจดโครงสรางองคการตามแนวด งได 3. อธบายถงปจจยท มผลกระทบตอขนาดองคการได 4. อธบายถงการจดโครงสรางแบบแนวนอนได 5. อธบายถงองคการแบบแยกธรกจและแบบอสระได 6. อธบายถงองคการแบบอสระได 7. อธบายถงแนวโนมการจดโครงสรางองคการสมยใหมได 8. อธบายถงการปรบองคการโดยการจดโครงสรางแบบปรามดหวกลบได 9. อธบายถงการเพ มอานาจและการลดขนาดองคการและ แนวคดการจดองคการแบบแนวราบได

232 วธการสอนและกจกรรมการเรยนการสอน 1. การบรรยาย อภปรายและถามนกศกษาใหนกศกษาตอบเพ&อใหนกศกษามสวนรวมในช ,นเรยน 2. ใหนกศกษาอภปรายคาถามในแบบฝกหด 3. มอบหมายใหนกศกษาวเคราะหกรณศกษาเก&ยวกบการออกแบบโครงสรางองคการ 4. ใหนกศกษาอภปรายคาถามแบบฝกหด ส�อการเรยนการสอน 1. เอกสารคาสอนบทท& 8 การออกแบบโครงสรางองคการ 2. CD- Microsoft – PowerPoint presentation 3. ตาราประกอบการสอนตามท&กาหนด 4. กรณศกษา (Case studies) การวดและประเมนผล 1. การสงเกตพฤตกรรมความสนใจในการเรยน และการมสวนรวมในช ,นเรยน ของนกศกษา 2. การประเมนผลจากงานท&มอบหมายให 3. จากการวเคราะหและอภปรายกรณศกษา 4. จากแบบฝกหดทายบท

233 บทท� 8 การออกแบบโครงสรางองคการ (Organization Structure and Design) แนวคดเก�ยวกบการออกแบบองคการ โดยท วไปผบรหารระดบสงขององคการสามารถท จะเลอกแนวทางในการจด องคการหรอการออกแบบโครงสรางองคการไดหลากหลายซ งข6นอยกบการกาหนดกลยทธ สภาพแวดลอม เทคโนโลย และขนาดขององคการ อยางไรกตามรปแบบ โครงสรางท นยมเปนพ6นฐานการจดองคการแบงไดเปน 3 ลกษณะ ดงน6 1) โครงสรางองคการตามแนวด ง (Vertical organization) 2) โครงสรางองคการตามแนวนอน (Horizontal organization) 3) องคการแบบแยกธรกจและแบบอสระ (Conglomerate and Matrix Organization) ท ,งน,การออกแบบการจดโครงสรางองคการแตละรปแบบมท ,งขอดและขอจากดใน แตละสถานการณและชวงเวลาท&แตกตางกนไปของการดาเนนงานน ,นอาจจาเปนตองปรบเปล&ยนรปแบบโครงสรางองคการเพ&อความเหมาะสมกบสถานการณมากท&สด 1. การจดโครงสรางองคการแบบแนวด�ง (Vertical Organization) ลกษณะของการจดโครงสรางองคการตามแนวด ง หากพจารณาจากการแบงงานในองคการออกเปนสวนๆพบวางานบางอยางจะคลายกนแตบางอยางจะแตกตางกน ความสามารถในการตอบสนองตอการทางานของพนกงานแตละคนกแตกตางกนดวย ดวยเหตน6ผบรหารจะตองมความสามารถในการประสานงานและมอบหมายงานใหเหมาะสมกบพนกงานแตละคน ในยคแรกทฤษฎท เก ยวกบการจดการองคการพยายามท จะเนนการจดโครงสรางองคการตามแนวด ง ดวยการนาเอากจกรรมตางๆ มาประสานกนหรอเช อมโยงกนแลวแบงระดบออกเปนหลายระดบยดองคประกอบหลก 5 ประการ คอ 1. สายการบงคบบญชา (Chain of Command)

2. การมอบหมายอานาจหนาท � (Delegation of authority) 3. การรวมอานาจและการกระจายอานาจ (Centralization /Decentralization) 4. ชวงการจดการ (Span of management)

234 5. ตาแหนงหนวยงานหลกและหนวยงานท �ปรกษา (Line and Staffs) 1. สายการบงคบบญชา (Chain of Command) โครงสรางองคการแบบแนวด ง จะมการตดตอส อสารระหวางพนกงานกบผจดการโดยสายการบงคบบญชา เปนการรายงานจากระดบลางข6นสระดบบน ซ งมการกาหนดไววาใครจะเปนผรายงานถงผบงคบบญชา ตามธรรมเนยมจะมการรายงานตามลาดบช 6น เชน พนกงานรายงานหวหนางาน จากหวหนางานถงผจดการ จากผจดการถงผบรหารระดบสงข6นไป หลกการรายงานสามารถแบงออกได 2 ลกษณะคอ 1) การท เรามผบงคบบญชาคนเดยว (Unity of command) หมายถง องคการท ผใตบงคบบญชาจะทารายงานตอผบงคบบญชาเพยงคนเดยวเทาน 6น 2) หลกการรายงานจะเปนการรายงานตามสายการบงคบบญชา (Scalar principle) หมายถงอานาจหนาท และความรบผดชอบควรท จะมการกระจายจากผบรหารระดบสงไปยงผบรหารระดบลางเปนไปตามบงคบบญชาแตการรายงานจะสวนทศทางกบระดบลางข6นสระดบบน ตามภาพท 8.1

ภาพท� 8.1 แสดงสายการบงคบบญชาในโครงสรางองคการตามแนวด�ง (Chain of Command in the Vertical Organization )

กรรมการผจดการ (Managing Director) กรรมการ (Director) ผจดการ (Manager) หวหนางาน (Supervisor) หวหนาผปฏบตการ (Operator)

235 2. การมอบหมายอานาจหนาท� (Delegation of authority) ผบรหารระดบสงไมสามารถท จะปฎบตงานทกงานใหสาเรจลลวงไดตาม เปาหมายโดยลาพง ผจดการจะตองมการใชสายการบงคบบญชาในการกระจายอานาจใหกบสมาชกภายในองคการโดยข6นกบความเหมาะสมของงาน อานาจหนาท จะอางถงสทธในการตดสนใจในการปฎบตหรอใหคาแนะนาในกจกรรมตางๆโดยมการจดสรรทรพยากรใหเหมาะสมกบงาน เพ อใหองคการประสบความสาเรจ อานาจหนาท จะมการลดหล นลงมาตามสายการบงคบบญชา ดงน 6นระดบตาแหนงสงจะมอานาจหนาท ในขอบเขตท กวางกวาระดบลาง และตามทฤษฎการจดการแบบคลาสสกกยงมงไปท การมอบหมายอานาจหนาท อยางเปนทางการ โดยกาหนดท ตาแหนงวาตาแหนงใดควรจะมอานาจหนาท อะไร มากกวาท จะเปนเฉพาะตวบคคล ดงน 6นพนกงานในองคการจะตองยอมรบในอานาจหนาท ของบคคลท ไดรบเพ อท จะมาเปนผบงคบบญชาของตน ทฤษฎการยอมรบอานาจหนาท (Acceptance theory of authority) ของ Barnard เสนอวา อานาจหนาท ผใตบงคบบญชายอมรบคาส งของผบงคบบญชา หรออานาจท เกดจากความเตมใจของผใตบงคบบญชาท จะยอมรบในอานาจหนาท น 6น ซ งไดรบมอบหมายสทธในการปฏบตกจกรรมตางๆอยางถกตองเปนทางการ อานาจหนาท มความสมพนธกบความรสกรบผดชอบตอหนาท (Responsibility) ท ไดรบมอบหมายใหปฎบตงานหรอกจกรรมในองคการทกตาแหนงจะตองมความรบผดชอบตอหนาท ท ไดรบมอบหมาย องคการจงจะบรรลเปาหมาย และหากสมาชกในองคการตางยอมรบในอานาจหนาท และความรบผดชอบตองานซ งถอเปนภาระหนาท ของบคคลท ไดรบมอบหมายงานอยางใดอยางหน ง และกระทาใหถกตองหรอเปนกระบวนการท ผใตบงคบบญชาจะตองรายงานการปฎบตงานตอผบงคบบญชาตามสายงาน รปแบบในการโอนอานาจหนาท จากผบรหารระดบหน งลงไปสอกระดบหน งจะเกดข6นทกองคการ และงานท มอบหมายจะประสบความสาเรจไดน 6น ตองมการมอบอานาจในการตดสนใจดวยการกระจายอานาจไปยงระดบตางๆเพ อใหงานท ปฎบตอยทกวนสามารถดาเนนไปดวยความรวดเรว เน องจากพนกงานแตละระดบท มอานาจในการตดสนใจโดยไมตองรอผบรหารระดบสงตดสนใจ 3. การรวมอานาจและการกระจายอานาจ (Centralization and Decentralization) แมผบรหารระดบสงไดกระจายอานาจหนาท ในการตดสนใจ และการปฏบตบาง อยางใหกบพนกงานในองคการตามแนวด งแลว องคการกยงคงตองมการรวมอานาจในการตดสนใจบางอยางท สาคญไวท ผบรหารระดบสง เชน การตดสนใจทางการเงน การ

236 ลงทน ช อเสยงภาพใหญขององคการและการตดสนใจเปล ยนรปแบบการจดโครงสรางองคการ หรอการลงลงทนในกจการใหม เน องจากงานเหลาน6มความสาคญตอความม นคงขององคการ การรวมอานาจภายในองคการอาจมการรวมอานาจในการปฏบตงาน โดยถอเกณฑพ6นท หรอภมศาสตร การรวมอานาจของแผนกงาน โดยมการรวมกจกรรมเฉพาะอยางไวท แผนก และการรวมอานาจในรปแบบของการจดการ การตดสนใจสวนมากเกดจากผบรหาร 4. ขนาดการจดการ (Span of management) หมายถง การทางานอยางใกลชดระหวางผจดการกบผใตบงคบบญชา การท ทางานรวมกนอยางใกลชด ผจดการกสามารถใหคาปรกษา แนะนาหรอประสานงานระหวางแผนกได แตในความเปนจรงโอกาสท ผจดการจะลงมาปฎบตงานอยางใกลชดกบผใตบงคบบญชามนอย ซ งผจดการควรจะกาหนดนโยบายและแผนงานเพ อเปนแนวทางในการปฎบต และควรเขามาตรวจสอบดแลเปนระยะๆดวย หากเปนองคการขนาดใหญอาจจะเปนไปไดยากท ผบรหารระดบสงจะมโอกาสลงมาใหคาปรกษาแนะนาประสานงานกบผใตบงคบบญชาระดบลางลงไป ปจจยท�มผลกระทบตอขนาดขององคการ ในหวงเวลาท ผานมามกจะมคาถามวาผจดการแตละคนควรจะมผใตบงคบบญชาก คนจงจะเหมาะสม ตามทฤษฎการบรหารแบบคลาสสก แนะนาวาผจดการหน งคนควรจะดแลผใตบงคบบญชาไมควรเกนหกคน เพราะจะไดมเวลาใหคาแนะนาและประสานการทางานแกผใตบงคบบญชาไดเปนอยางด อยางไรกตามหากองคการขยายใหญข6นอาจทาใหผบงคบบญชาตองเพ มความรบผดชอบในผใตบงคบบญชามากข6น ฉะน 6นการจดโครงสรางการบรหารเพ อประสทธภาพสงสดจงควรปรบเปล ยนไปตามความเหมาะสม และคานงถงปจจยตอไปน6ดวย 1) ความซบซอนของงาน - กลาวคอ หากงานท ปฏบตอยมความสลบซบซอน มาก หรองานท จะตองอาศยการแนะนามากควรท จะจดองคการแบบแคบ 2) งานท เปนมาตรฐาน – ผจดการหน งคนสามารถท จะใหคาปรกษาแนะนาตอ ผใตบงคบบญชาจานวนมาก เน องจากลกษณะเปนงานซ6าๆ กน นอกจากวาจะมการรบพนกงานใหมหรอมอบหมายงานใหมใหจงจะตองมการดแลอยางใกลชด 3) การทางานในสถานท เดยวกน – ถาผจดการและพนกงานไดปฎบตงานใน สถานท เดยวกนขนาดการควบคมจะเปนแบบกวาง แตถาองคการมหนวยงานกระจายไปตามพ6นท ตางๆกนกจะไมสะดวก

237 4) ระดบความชานาญ – เม อพนกงานไดผานการอบรมมาเปนอยางดพรอม ประสบการณในการทางาน จะทาใหพนกงานตองการคาแนะนาจากผจดการนอย ลกษณะน6องคการควรจะมการจดการแบบกวาง ดวยเหตผลท วาพนกงานมความชานาญงานแลว การดแลกนอยลงทาใหผจดการสามารถดแลพนกงานไดมากข6น 5) กจกรรมท ไมตองอาศยคาแนะนา – กจกรรมอะไรกตามท พนกงานมความ เขาใจและสามารถปฏบตได ทาใหผจดการสามารถทางานอ นๆไดมากข6น เน องจากไมตองเสยเวลาแนะนางาน หรอดแลผใตบงคบบญชาอยางใกลชด ในลกษณะน6องคการสามารถจดการแบบกวางได 6) การสนบสนนการจดการ – ผจดการท มเลขานการและผชวยผจดการชวยงาน จะทาใหผจดการสามารถดแลผใตบงคบบญชาไดมากกวาผจดการท ไมมผชวย 5. เจาหนาท�ฝายปฏบตการและฝายใหคาปรกษาแนะนา (Line and Staff) เปนองคประกอบท หาของการจดองคการตามแนวด ง คอ ตาแหนงเจาหนาท ฝาย ปฏบตการ และเจาหนาท ใหคาปรกษาแนะนา ซ งมความแตกตางในหนาท แตอานาจเทากนท 6งสองฝาย จะมความสมพนธกนในการปฏบตงาน โดยท เจาหนาท ฝายปฎบตการจะรบผดชอบโดยตรงตอผลสาเรจขององคการ เชน รบผดชอบตองานดานการผลตและการขาย สวนเจาหนาท ฝายใหคาปรกษาแนะนาจะทาหนาท แนะนาเพ อชวยใหฝาย ปฏบตการทางานไดสาเรจ โดยฝายใหคาปรกษาและแนะนา จะทาหนาท บรหารงานบคคล กฎหมายและผเช ยวชาญเฉพาะดาน หรอการใหคาแนะนาขอมลขาวสารในการ ปฏบต โดยเฉพาะงานท ตองอาศยเทคนค ซ งผจดการฝายปฏบตไมมความร การจดองคการตามหนาท� (Functional organization) การจดโครงสรางองคการตามหนาท ไดแกลกษณะการจดโครงสรางองคการท ยดตามหนาท รบผดชอบหรอตามความชานาญเฉพาะของบคลากรในองคการ องคการตามหนาท เปนการแบงแยกหนาท การทางานในองคการอยางชดเจน โดยสายการบงคบบญชาจะกระจายตามหวหนางานตางๆซ งจะตองรายงานตรงสผบรหารระดบสงตอไปดวย จากลกษณะการจดโครงสรางองคการแบบน6ผบรหารระดบสงจะเปนผบรหารและประสานการดาเนนกจกรรมตางๆกบทกฝาย ดงน 6นจงมลกษณะของการรวมอานาจไวท สวนกลาง เชน ลกษณะการบรหารงานขององคการ เอกชนอยาง Interlochen Center for the Arts ซ งต 6งอยท ทางตอนเหนอของมชแกน สหรฐอเมรกา กมรปแบบโครงสรางตามหนาท โดยแบงงานออกเปนฝายตางๆภายใตความรบผดชอบของผอานวยการ คอ ฝายปฏบตการแคมป ฝายวชาการศลป ฝายการเงน ฝายพฒนาเงนกองทน ฝายชมชนสมพนธและ

238 ฝายทรพยากรมนษย ซ งท 6งหมดน6จะรายงานตรงตอ Mr. Dean Boal ในฐานะประธานศนยซ งทางานประสานอยางใกลชดกบ คณะกรรมการบรหารของศนยอกตอหน ง ขอดประการหน งขององคการตามหนาท ไดแกความสามารถท จะพฒนาและ เรงรดหรอเคนเอาความโดดเดนในเชงความชานาญเฉพาะดานของแตละงานออกมาได นอกจากน6ย งมโอกาสท จะบรหารงานไดอยางมประสทธภาพเน องจากการจดสรรทรพยากรตางๆมการกระจายลงไปตามสวนตางๆตามหนาท และผจดการตามหนาท กสามารถท จะตดสนใจและประสานการปฎบตงานเฉพาะขอบเขตความรบผดชอบตาม หนาท เทาน 6น นอกจากน6ลกษณะการบรหารแบบรวมศนยทาใหการทางานเปนเอกภาพเพ อเดนไปสเปาหมายองคการไดงายข6น อยางไรกตามองคการตามหนาท กมขอจากดอยหลายประการ อนดบแรกไดแก อาจเกดปญหาและมอปสรรคในการประสานการดาเนนงานในกจกรรมตางๆระหวางหนวยงานเม อขนาดขององคการขยายหรอเตบโตข6นตามพ6นท ทางภมศาสตร เน องจากขอบเขตความรบผดชอบของผบรหารระดบสงอาจแคบลงและประสทธภาพในการประสานกจกรรมตางๆ อาจลดลงไป ขอจากดประการท สอง คอ การจดโครงสรางแบบน6มกเนนสรางความชานาญเฉพาะดานของแตละหนวยงานยอยแทนท จะสรางทกษะการบรหารจดการแบบภาพรวม ซ งอาจเปนจดออนและขอจากดในการสรางผบรหารท สามารถรบตาแหนงหนาท บรหารระดบสงข6นไปท ตองมทกษะกวางขวางย งข6น ประการท สาม พนกงานตามสายงานในหนาท ตางๆอาจสนใจเฉพาะงานในแผนกตนทาใหละเลยกจกรรมอ นๆในองคการท มความสาคญเชนกน

239

ภาพท� 8.2 แสดงถงการจดโครงสรางองคการตามหนาท� (Functional Organization) 2. การจดโครงสรางแบบแนวนอน (Horizontal Organization) การจดโครงสรางองคการแบบแนวนอน หมายถง การกาหนดหนวยงานในแตละระดบในกรณท โครงสรางองคการเปนแนวด งดงน 6นการท จะเช อมโยงงานตางๆเขาดวยกน สามารถทาไดในลกษณะเปนลาดบข 6น (Hierarchy) โดยตองมการประสานกจกรรมตางๆในแตละระดบ และงานในแตละระดบจะตองมการเช อมโยงเขาดวยกนเพ อความสาเรจ การท จะทาใหโครงสรางเหลาน6สมบรณ ผจดการจะตองมการจดแผนก และประสานความรวมมอ ในแนวนอน (Horizontal coordination) ซ งพ6นฐานองคประกอบของการจดการในแนวนอน (Horizontal organization) ม 2 สวน คอ 1) การจดแผนก (Departmentization) 2) การประสานงานในแนวนอน (Horizontal coordination)

ประธานเจาหนาท0บรหาร (Chief Executive Officer :CEO) รองประธานฝายปฎบตการ (Vice President,Operations) รองประธานฝายบรหารทรพยากรมนษย (Vice President,Human Resources) รองประธานฝายการเงน (Vice President,Finance) รองประธานฝายการตลาด (Vice President,Marketing) รองประธานฝายทรพยากรสารสนเทศ (Vice President,Information Resources) รองประธานฝายวจยและพฒนา (Vice President,Research &Development)

240 1. การจดแผนก (Departmentization) การจดแผนก หมายถง การรวมกลมของกจกรรมตางๆท เหมอนกนเขาดวยกน ตามกระบวนการภายใตหลกเกณฑการทางานรวมกน การจดแผนกเปนหนาท ของ ฝายบรหารท จะตองพจารณาควบคกบโครงสรางขององคการ ท 6งน6เพราะวาจะตองพจารณาถงความสมพนธตางๆ เชน ความสมพนธของลกคา สนคา พ6นท และหนาท ท จะตองรบผดชอบ ทาไมผบรหารจงตองมการแบงแผนกงานกนทา เพราะวาตราบใดกตามท องคการขยายใหญข6น ปรมาณงานท ทาจะมากตามไปดวย ทาใหผบรหารไมสามารถดาเนนการเองไดท 6งหมด จงตองมการมอบหมายงาน (Delegation)ใหกบผใตบงคบบญชานาไป ปฏบต จงทาใหตองมการแบงงานกนทาตามความถนดของแตละคนไป หรอแตละกลม จงทาใหเกดการรวมกลมเพ อทากจกรรมตางๆ และในการรวมกลมเพ อจดเปนแผนกงาน คงจะไมมวธใดท สามารถใชไดกบทกองคการหรอทกสถานการณ ดงน 6นผบรหารจงจะตองมการปรบเปล ยนแผนกงานตางๆเพ อใหผลลพธท ไดมประสทธภาพสงสด และเขากบสภาพแวดลอม ซ งพฒนาการของการจดแผนกงานใหเหมาะสมกบแตละองคการอาจดาเนนการได ดงน6 1. การจดแผนกโดยจานวนพนกงาน (Departmentation by simple number) คอนขางเปนแนวทางท มมานานแตเคยปฏบตและไดผลด โดยการรวมของคน เช6อชาตเดยวกน การปฏบตงานคอนขางสะดวก การควบคม ดแลโดยผจดการ งานจะประสบความสาเรจหรอไมข6นอยกบจานวนสมาชกท เขาไปเก ยวของดวยวธการน6นบวนจะลดนอยลงเร อยๆ เพราะสมาชกขาดความร ความชานาญ แตการจดวธน6จะใชไดผลสาหรบองคการในระดบต าสดท ไมตองการความรความชานาญ 2. การจดแผนกโดยเวลา (Departmentation by time) เปนวธหน งในการจดแผนกในอดต จะใชในระดบต าสดขององคการ เปนการวมกลมองคการโดยใชเกณฑเวลา เพราะเวลาท ใชในการปฏบตงานน 6นไมแนนอนจงตองทาเปนกะ บางแผนกอาจทางานกลางคน บางแผนกอาจตองทางานตลอดเวลา หรออาจ ปฏบตมากกวาเวลาปกต เชน โรงพยาบาลจะตองมคนดแลคนไขตลอดเวลา หรอ โรงงานบางแหงอาจจะตองเปดเดนเคร องจกรตลอด 24 ช วโมง ขอเสยของการจดแผนกแบบน6 คอ การตรวจตราอาจบกพรอง การผลดเปล ยนการทางานเปนชวงเวลาอาจจะทาใหการส อสารและประสานงานทาไดลาบาก

241 3. การจดแผนกตามหนาท� (Functional departmentation) เปนการจดแผนกงานตางๆออกตามหนาท หรอลกษณะงานท ทา โดยอาศยความถนดของแตละบคคล เพ อประโยชนสงสดขององคการ เชน หนาท การผลตกจะทาการผลตสนคาท มคณภาพ หนาท การขายกจะทาหนาท หาแหลงลกคามาซ6อสนคา และบรการจากองคการ หนาท การเงนกจะตองพยายามหาแหลงเงนทนท มตนทนต าการเกบเงนและสรางผลประโยชนจากเงนทนในรปของดอกเบ6ย การแบงแผนกงานตามหนาท น 6นจะตองพจารณาหนาท หลกขององคการ หนาท รองลงมา และหนาท ซ งเกดข6นภายหลงการกระทา ขอด ขอเสยของการจดแผนกตามหนาท� ขอด ขอเสย 1) แบงงานกนทาตามความถนดของ แตละบคคลหรอกลมทาใหผลงาน มประสทธภาพ 2) สะดวกตอการฝกอบรมและการควบคม 1) แตละแผนกจะเหนแตเฉพาะหนาท ของตนเองทาใหขาด การมองในภาพรวมขององคการ 2) หากองคการขยายงานเตบโตข6น หรอขยาย สายผลตภณฑเพ มข6นจะมปญหาเร องการประสานงาน เพราะตางคนตางทาหนาท ของตน 3) ผบรหารจะตองทาหนาท รบผดชอบเก ยวกบผลกาไรขององคการเพยงผเดยว เพราะแตละแผนกจะทาหนาท ของตนเอง 4. การจดแผนกโดยพ6นท�หรอภมศาสตร (Territorial or geographical departmentation) การจดแผนกตามพ6นท เปนวธการขยายธรกจออกไปตามภมภาคตางๆ โดย กจกรรมตางๆ จะถกรวมอยภายในพ6นท เดยวกน เหตท ตองมการขยายไปตามพ6นท ตางๆ เพ อชวยกระจายสนคาและบรการออกไปตามพ6นท ตางๆ โดยมคาใชจายในการ ปฏบตการต า และเพ อใหสามารถปรบตวเขากบพ6นท น 6นๆไดด การแบงแผนกแบบน6จะมการจดผบรหารลงไปประจาพนท ซ งจะไดรบมอบหมายอานาจหนาท รบผดชอบตามความเหมาะสมตอการทางาน

242 ขอดขอเสยของการจดแผนกโดยพ6นท�หรอภมศาสตร ขอด ขอเสย 1) สามารถปรบตวและเรยนรเก ยวกบความตองการของผบรโภคในพ6นท ไดงายกวา 2) มการฝกอบรมและพฒนาผบรหารเพ มข6นแทนท จะใชผบรหารจากสวนกลางท อยไกลจากพ6นท 3) ลดตนทนการขนสงและการประสานงาน 1) ขาดแคลนผบรหารท มความชานาญ 2) การควบคมดแลจากสานกงานใหญทาไดยาก 5. การจดแผนกตามลกคา (Customer departmentation) เปนการใหความสาคญกบลกคากลมตางๆเพ อใหเกดประสทธภาพสงสดในการให บรการ ซ งอาจแบงลกคาออกเปนกลมตามพ6นท ตางๆได เชน กลมลกคาสวนกลาง ท อยในกรงเทพฯ หรอกลมลกคาตางจงหวดหรออาจจะแบงตามภาคกได ขอด ขอเสยการจดแผนกตามลกคา ขอด ขอเสย 1) ทาใหรบทราบขอมลความตองการของลกคาแตละกลมไดชดเจน ชวยใหการบรหารงานการตลาดมประสทธภาพมากข6น 2) สนองตอบความตองการของลกคาไดอยางรวดเรว

1) เกดปญหาดานการประสานงานระหวางแผนก ลกคา 2) ตองการพนกงานและผจดการท มความคนเคย กบลกคา 3) มความเปนไปไดในการวางงาน เพราะในชวง เศรษฐกจตกต า ลกคาบางกลมอาจสญเสยรายได แตบางกลมอาจมรายไดเพ มข6น 4) การพฒนาแตละแผนกไมเสมอภาคและความ ตองการของลกคาเปนลกษณะเฉพาะ 5. การจดแผนกตามอปกรณหรอกระบวนการ (Process or equipment departmentation) หมายถง ลกษณะการจดองคการในรปของโรงงานท มกจะมารวมกลมกนตามกระบวนการผลต หรอประเภทของอปกรณออกจากกน เชน เกณฑการจดแผนกโดยวธน6จะพบในเร องของสหรอกระบวนการชบโลหะดวยไฟฟา การจดประเภทน6คนและวสดจะตองมาพรอมกน เพ อปฏบตรวมกน หากอยางใดอยางหน งมาถงโรงงานไมพรอมกนจะทาใหไมสามารถผลตได

243 6. การจดแผนกโดยผลตภณฑ (Product departmentation) การจดแผนกลกษณะน6เกดข6นเน องจากองคการขยายใหญข6นทาใหผบรหารไม สามารถดแลผลตภณฑไดท วถง ถงแมองคการจะมการแบงแผนกตามหนาท แลวกตาม หวหนาแผนกตางๆอาจขาดความชานาญในผลตภณฑตางๆได จงทาใหการบรหาร องคการโดยหนาท ไมประสบความสาเรจ จงเปล ยนมาเปนการจดการโดยผลตภณฑ วธการน6ผบรหารจะตองมการมอบหมายอานาจหนาท ในการตดสนใจใหผบรหารระดบรองลงมา แลวองคการวดประสทธภาพการทางานของผจ ดการแตละผลตภณฑซ งมหนวยงานท คลายกน วธน6จะทาใหการทางานขององคการขนาดใหญมความคลองตวมากข6น การจดโครงสรางองคการตามแผนก(Divisional Organization ) เปนการจดโครงสรางองคการโดยการแยกออกเปนแผนกๆ อาศยความสมพนธของผลตภณฑ ลกคา ภมศาสตรและวธอ นๆ ตามภาพท 8.3

ภาพท� 8.3 แสดงถงการจดองคการแบบตามแผนก (Divisional organization) ในการออกแบบวธน6สามารถใชไดกบองคการท 6งขนาดใหญหรอเลกกได โดยแตละแผนกจะประกอบไปดวยหนาท ตางๆ เพราะฉะน 6นการตดสนใจจงอยในรปของการกระจายอานาจ อยางไรกตามผบรหารระดบสงในองคการกจะตองมการประสานงานและการตดสนใจ ซ งมผลกระทบกบทกแผนก โดยจะมการแจกแจงความกาวหนาของแตละ

ประธานเจาหนาท0บรหาร (Chief Executive Officer:CEO) แผนกจดพมพนตยสาร (Magazine Publishing Division) แผนกจดพมพตารา (Textbook Publishing Division) แผนกจดพมพหนงสอธรกจ (Trade Publishing Division)

บรรณาธการ (Editorial) ผลต (Production) ตลาด (Marketing)

244 แผนกวาจะสงผลใหองคการบรรลเปาหมายหรอไม ตวอยางเชน บรษทโมโตโรลา ไดมการออกแบบองคการ โดยแบงแผนกตามผลตภณฑ ภายในบรษทจะแบงออกเปน 6 แผนก ซ งเก ยวของกบผลตภณฑทางอเลกทรอนกส อปกรณส อสาร อปกรณก งตวนา (Semiconductor) ระบบท วไป ระบบขอมลสารสนเทศ ระบบอเลกทรอนกสซ งเก ยวกบราชการและอตสาหกรรมทางอเลกทรอนกสประเภทพกพา บรษทกยงคงคดแผนกท เปนธรกจใหมๆ ข6นมา เพ อกอใหเกดธรกจใหมซ งสมพนธกบผลตภณฑเดมในแตละแผนกของบรษท จะเรยกวาสวนหรอกลมกจะทาหนาท แยกจากธรกจ เพ อตองการตอบสนองตอลกคาโดยตรง ขอดของการจดองคการตามแผนก คอ กอใหเกดความรวมมอในการทา กจกรรมตางๆ ของแตละแผนก โดยเฉพาะมความสาคญย งตอองคการขนาดใหญ ซ งจะมการตดสนใจเกดข6นวนตอวน ทาใหการตดสนใจรวดเรวท 6งน6เพราะวาแตละแผนกกไดรบอานาจหนาท จากองคการในลกษณะการกระจายอานาจ และเม อส งแวดลอมเปล ยนสามารถปรบตวเพ อตอบสนองตอส งแวดลอมใหมไดทนการ แตละแผนกไมตองรอใหมการอนมตจากผบรหารระดบสง ในการออกแบบลกษณะน6ผบรหารระดบสงไมตองแบกภาระในการตดสนใจเก ยวกบกจกรรมของแตละแผนกมากไป ดงน 6นผบรหารระดบสงสามารถท จะคดวางแผนกลยทธและดแลผจดการแผนก ซ งจะตองปฏบตตามแผน กลยทธใหแตละแผนกประสบความสาเรจ ในท สดผบรหารระดบสงกจะมเวลาในการจดสรรทรพยากรใหกบแผนกตางๆ อยางไรกตามการจดองคการตามแผนกมขอจากดหลายประการ เชน คาใชจายสงและมการใชทรพยากรท ซ6าซอนกนในแตละแผนก ในบางกรณพบวาบางแผนกอาจจะกระทบแผนกอ น ในเร องของการจดสรรทรพยากรจากผบรหาร ซ งเปนสาเหตทาใหองคการไมบรรลผลสาเรจท 6งน6เพราะแตละแผนกกจะเนนเปาหมายของตนเอง ขอจากดอ นคอ ความพยายามในการท จะจดพนกงานไปชวยใหเพยงพอในกรณท แผนกมความตองการคน อยางไรกตามความรวมมอระหวางแผนกจะลาบากกวาความรวมมอภายในแผนก 3. องคการแบบแยกธรกจและแบบอสระ (Matrix and Conglomerate organization) เปนการออกแบบองคการท เกดข6นในแผนกน 6นมขนาดใหญและลกษณะงานไมมความสมพนธกบธรกจเดม ตามภาพท 8.4

245 ภาพท� 8.4 แสดงถงการจดองคการแบบแยกธรกจและแบบอสระ (Matrix and Conglomerate organization) ในทางตรงกนขามกบการจดโครงสรางองคการตามแผนก เน องจากแตละแผนกมความสมพนธกนทางเทคโนโลย ลกคา ผลตภณฑ และองคประกอบอ นๆ แตการจดโครงสรางแบบแยกธรกจ (Conglomerate organization) จะมสวนของธรกจคลายกนนอยมากหรอไมเก ยวกน เชน บรษทเจรญโภคภณฑ จากด ซ งประกอบธรกจอาหารสตวและแยกออกไปทาธรกจเก ยวกบการส อสารต 6งเปนบรษทใหม คอ Telecom Asia ในกรณน6กจะมการมอบหมายอานาจหนาท ให ปฏบตงานในสวนตนเองไดเตมท เปรยบเหมอนบรษทใหม อยางไรกตามผบรหารระดบสงยงคงตองวางแผนกลยทธโดยรวมขององคการ (Portfolio strategy) เพ อจดสรรทรพยากรระหวางแผนกและแจกแจงผลการปฏบตตามแผนก เพ อใหบรรลเปาหมายรวมขององคการในท สด องคการแบบอสระ (Matrix organization) เปนการจดองคการในรปของแผนกแตข6นกบหนาท องคการ โดยมสายการบงคบบญชา 2 สาย เกดข6นพรอมกนคอ จากสายบงคบบญชาท เปนงานประจากบสายบงคบบญชาท เปนงานโครงการ แมวาสายบงคบบญชาจะเกดข6น 2 ทาง แตไมไดเกดทกแหงในองคการ ผท อยในองคการแบบแมทรกซตองรายงานตอผบงคบบญชา 2 คน คนหน งจะเปนผจดการตามสายการบงคบบญชาตามหนาท ซ งเปนไปตามแนวด งขององคการ สวนอกคนหน งจะเปนสายการบงคบบญชาตามแผนกจะอย ในแนวนอน ท 6งค เ ปนผบงคบบญชาท มอานาจหนาท เทากน ในแตละสายการบงคบบญชาตามหนาท และตามแผนกหรอเรยกวา Matrix boss การจดองคการแบบแมทรกซ เร มเม อป ค.ศ.1960 เม อ

แผนกการผลตนาฬกา (Clock Manufacturing Division) แผนกการผลตเคร0องใช (Appliance Manufacturing Division) แผนกของขวญ (Giftware Division) ประธานเจาหนาท0บรหาร (Chief Executive Officer:CEO)

246 บรษทอตสาหกรรมเคร องบนประสบปญหาท เปนทางเลอกสองทางท ไมดพอกน คอจะตองพฒนาวตถดบและเคร องมอใหเรวและมประสทธภาพในการสารวจอวกาศ และการปองกนทางอากาศ จงตองการพนกงานท มความรลกซ6งตามหนาท ในองคการ ขณะเดยวกนกตองรวมมออยางใกลชดกบพนกงานในแตละแผนก ผบรหารจงเลอกเอาขอดของแตละวธออกมาใช โดยต 6งเปนโครงการแลวจดบคคลท มความสามารถในแตละหนาท จากแตละแผนกมาทางานรวมกน ผลของการทางานไขวกบสายการบงคบบญชาในองคการแบบแมทรกซ ทาใหสมาชกในองคการมการแลกเปล ยนขอมล สารสนเทศ ท 6งในแนวด งและแนวนอน ผลลพธจากการทางานออกมาดมาก ทาใหงานบรรลเปาหมาย ขอดของการจดองคการแบบแมทรกซมหลายประการ เชน องคการสามารถท จะนาพนกงานท มความรความสามารถเฉพาะดานมาชวยทางาน ทาใหผลของงานม ประสทธภาพ และชวยประหยดคาใชจายในการจางผเช ยวชาญเฉพาะ โดยไมจาเปนตองรบพนกงานเพ มและเปนการทาใหพนกงานทางานเตมท ขอจากดของโครงสรางองคการแบบแมทรกซ คอ พนกงานเกดความสบสนในสายการบงคบบญชาท ม 2 สาย จงลาดบความสาคญของงานไมถกวาจะทางานประจาหรอทางานโครงการกอน มความลงเลใจ และเม อโครงการแลวเสรจอาจจะถกยายไปประจาโครงการอ นกบผบงคบบญชาคนใหม อาจเกดปญหาในการปรบตวดานการทางานรวมกบผจดการได และการตดสนใจรวมกนของของผบงคบบญชากบผใตบงคบบญชาอาจลาชา เพราะผจดการแบบแมทรกซ มการแบงผใตบงคบบญชา จงตองตกลงกนเพ อหาความเหมาะสมในการแกปญหา ถาผจดการและพนกงานขาดการตดตอสมพนธกน การทางานอาจลมเหลว เกดความขดแยงในองคการ

247

ผจก.ฝายขาย A (Sales manager A) ผจก.ฝายบคลากร A (Personnel mngr. A)

พนกงานท มผบงคบบญชา 2 คน ภาพท 8.5 แสดงถงการจดโครงสรางองคการแบบแมทรกซ (Matrix orgnizational) แนวโนมการจดโครงสรางองคการสมยใหม 1. การเพ�มอานาจและการลดขนาดองคการ โอกาสและความทาทายท ผบรหารองคการกาลงเผชญอยในปจจบนแสดงใหเหนถงการเปล ยนแปลงอยางรวดเรวและยากท จะคาดการณไดถงอนาคต มหลายองคการท อยรอดและเตบโตไดตอไปในทามกลางสภาพแวดลอมท เปล ยนผานไปอยางรวดเรวน6 อยางไรกตาม ยงมองคการอกหลายแหงท ไมประสบกบความสาเรจในการดาเนนธรกจ

รองประธานฝายผลต (VP-Operations) รองประธานฝายการตลาด (VP-Marketing) รองประธานฝายทรพยากรมนษย (VP-Human resource)

ประธานเจาหนาท0บรหาร (Chief Executive Officer:CEO)

ผจก.โรงงาน A (Plant manager A) ผจก.โรงงาน B (Plant manager B) ผจก.โรงงาน C (Plant manager C) ผจก.ฝายขาย B (Sales manager B) ผจก.ฝายบคลากร B (Personnel mngr. B) ผจก.ฝายขาย C (Sales manager C) ผจก.ฝายบคลากร C (Personnel mngr. C)

รองประธานกลมประเทศอเมรกาเหนอ (VP-NA Division) รองประธานกลมประเทศยโรป (VP-European Div.) รองประธานกลมประเทศแอฟรกา (VP-Africa Div.)

MATRIX BOSSES

248 เทาท ควรจะเปน จงไมใชเร องแปลกท บรษทผลตรถยนตจากประเทศญ ปนจะกาวแซงหนายกษใหญในยทธจกรยนตกรรมของโลกอยางบรษทไครสเลอร คอรปอเรช น (Chrysler Corporation) ข6นมาครองตาแหนงผผลตรถยนตใหญอนดบสามของโลกแทน ซ งปจจบนทางไครสเลอรกไดผานการควบกจการเรยบรอยกบบรษท เดมเลอร เบนซ กลายเปน เดมเลอร ไครสเลอร (Daimler Chrysler) ไปในท สด และหนไปมองทางธรกจธนาคารพาณชย โดยจะเหนวามธนาคารจานวนมากท ไดทะยอยเดนหนาควบกจการเขาดวยกนเพยงเพ อความอยรอดของธรกจ ในสวนของธรกจสายการบนตางๆ ในสหรฐอเมรกา เชน สายการบนอสเทรน (Eastern) เบรนฟฟ (Braniff) ยเอสแอร (USAir) แพนแอม (Pan Am) เปนตน ตางกตกอยในภาวะซ งถาไมควบรวมกจการเพ อความอยรอดกอาจจะตองเลกกจการไปเลย และแนนอนในกระบวนการดงกลาวมาน6ส งท พบเหนกคอ จานวนพนกงานนบแสนคนตองถกใหออกจากงาน อนเน องมาจากการปรบลดขนาดองคการ (down sized) ในขณะท อกหลายบรษทกาลงพยายามมงสคณภาพ และประสทธภาพของการทางานจากพนกงานท มอยจานวนนอยนด ดงน 6นในหวงเวลาของการเปล ยนแปลงในสภาพแวดลอมทางธรกจเกดข6นท วไปอยางมากมายเชนน6 จงจาเปนท ผบรหารองคการตองหาแนวทางและเคร องมอใหมๆ ในการบรหารและการจดการองคการเพ อใหทนกบการเปล ยนแปลงไปของนวตกรรมทางเทคโนโลย (technological innovation) กระแสโลกาภวตน (globalization) และการผอนคลายกฎระเบยบของรฐ (deregulation) ระบบการเมองการปกครองใหม (new political systems) กาลงแรงงานใหม (a new workforce) การเพ มข6นของงานภาคบรการ (more services-oriented jobs) และแนวโนมการใหความสาคญกบงานท ตองใชความร (knowledge work) เปนตน เพ อใหทนกบสภาพแวดลอมท เปล ยนแปลงไปอยางรวดเรวดงกลาว การท จะนาพาองคการเดนไปสเปาหมายจงไมใชเร องท จะสาเรจไดโดยงาย และส งท พบเหนไดโดยท วไปในแนวทางการบรหารและการจดโครงสรางองคการท ยงมรปแบบปรามด คอ รปแบบการจดโครงสรางท มผบรหารระดบสงขององคการอยบนสดของยอดปรามด (pyramid) โดยมการแบงแยกงานออกเปนฝายตางๆ เชน ฝายขาย ฝายการเงนและบญช ฝายคลงสนคา เปนตน ซ งในแตละฝายจะมผจ ดการฝายรบผดชอบงานบรหาร และภายในฝายกจะยอยเปนแผนก โดยมหวหนาแผนกบรหารงานในแผนก และอาจมการแยกยอยหนวยงานลงไปอกหลายระดบจนกวาจะถงพนกงานระดบปฎบตการ ดงน 6นใน

249 องคการขนาดใหญบางแหงอาจจะมระดบการบรหารจดการแบบน6ถง 10 ระดบข6นไป องคการท จดโครงสรางแบบน6จะเหมอนการจดองคการแบบระบบราชการ (Bureaucracy) กลาวคอจะมการจดแบงงานออกตามหนาท เนนตามความชานาญเฉพาะดานมการควบคมตามสายการบงคบบญชา ซ งมผบงคบบญชารบผดชอบดานการส งการและควบคมผใตบงคบบญชา ผใตบงคบบญชาจะคอยเสนอเร องถงผบงคบบญชาตดสนใจ แมการจดโครงสรางองคการระบบราชการจะมจดเดนอยมากเชน การบงคบบญชาและการควบคมแลวแตกมจดออนอยมากเชนกน เพราะเปนระบบท ยดตดกบระบบ (red tape) การทางานลาชาและคอนขางจะยดตดกบกฎเกณฑตายตวไมยดหยน (rigidity) ไมสามารถตอบสนองกบสภาพแวดลอมท มการเปล ยนแปลงอยตลอดเวลาไมใหความสนใจกบลกคาหรอผใชบรการ ไมสนใจผลลพธของานท ทา สมาชกในองคการจะทางานตามขอบเขตความรบผดชอบของตนเองหรอทาตามหนาท เทาน 6น ขาดความคดสรางสรรคหรอนวตกรรมใหมๆ หรอถามกยากท จะนาไปสการปฏบตไดจรง เพราะถามพนกงานคนใดหรอฝายงานใดเปนผรเร มโครงการหรองานใหมๆจะมการนาเสนอผานผบงคบบญชาข6นไปตามลาดบข 6น ความคดน6จะใชไดกตอเม อทกคนตามสายการบงคบบญชาเหนดวย เน องจากความคดท จะปรบปรงการทางานน 6นมกจะตองเก ยวของกบฝายอ นดวย การเหนชอบในระดบแผนกน 6นคงไมทาใหเกดการเปล ยนแปลงอะไรได ดงน 6นโอกาสท แนวความคดใหมน6จะถกปฎเสธจงมสง เพราะหากมคนใดคนหน งเพยงคนเดยวตามสายการบงคบบญชาไม เหนดวยกบแนวคดน 6น ทกอยางท เร มตนไวจะหยดลงทนทปรากฏการณเชนน6ยอมทาใหคนท มความคดท ด เร มเขดขยาดและ ไมกลานาเสนออกตอไปในท สดความสรางสรรคดๆ กจะไมเกดข6นอกจงเทากบวาการจดโครงสรางองคการแบบน6นบเปนการปดก 6นความคดและศกยภาพของคนลงอยางส6นเชงจงมผวเคราะหไววาถาพจารณาจากแผนภมการจดโครงสรางองคการระบบ ราชการจะเหนวา กรอบส เหล ยมท เขยนลอมรอบตาแหนงตางๆ แทจรงกคอกรอบท เราวางครอบคนเหลาน 6นไวเพ อจากดอานาจ และเปนเสมอนการบบบงคบใหทาตามสายการบงคบบญชาไมใหออกนอกกรอบท วางไวหามตดสนใจใดๆไมวาจะเกดอะไรข6น แมจะสงผลเสยหายตอองคการกตาม เชน องคการหรอหนวยงานบางแหงมกจะใหคาตอบกบลกคาวา ใหรอไปกอนเพราะตดสนใจไมไดตองรอถามนายกอน เปนตน ดงน 6นจงปรากฏชดแลววาการจดองคการท ผานมามจดออนมากมาย หากปลอยใหดาเนนไปอยางท เปนอยแลว ความเสยหายอาจจะไมเกดกบเฉพาะองคการน 6นเพยงเทาน 6น เพราะผลสะทอนอาจขยายวงกวางออกไปสคนภายนอกองคการ และอาจรวมไปถง

250 ภาพลกษณและหนาตาของประเทศชาตเลยกได เพราะขนาดของการแขงขนเชงธรกจการคาในปจจบนน 6นไมจากดอยแตเฉพาะบรบทภายในประเทศเทาน 6นแตมขอบเขตท กวางไกลในระดบโลก การท องคการขาดประสทธภาพในการดาเนนงานยอมสงผลถงความสามารถดานการผลตของประเทศได และความสามารถทางการแขงขนของประเทศกจะลดนอยถอยลงไปจนอาจจะตกขอบเวทการคาการแขงขนของโลกได ฉะน 6นแนวทางการบรหารและปรบปรงโครงสรางองคการแบบใหมๆตองถกนามาใช โดยเฉพาะการจดโครงสรางแบบแบนราบหรอ Flat organization เปนโครงสรางท ไมมระดบช 6นของการบรหารจดการมากมายเหมอนในระบบราชการ ระบบท จะตองใชเวลานานในการเสนอเร องเพ อพจารณา เพ อใหทนกบความตองการของลกคาและความเปล ยนแปลงท เกดข6นอยางรวดเรว แนวทางการจดโครงสรางองคการท เหมาะสมจงควรจะเปนองคการแบบยดหยน ไมมกฎเกณฑตายตว มความคลองตวสง สามารถสนองตอบความตองการของลกคาท เปล ยนแปลงอยางรวดเรวไดเปนอยางด สาหรบแนวทางในการปรบองคการน 6นสามารถทาไดหลายวธซ งองคกรแตละแหงสามารถนาไปประยกตใชไดตามความเหมาะสมกบตนเอง ดงตอไปน6 การปรบองคการโดยการจดโครงสรางแบบปรามดหวกลบ (Inverted Pyramid) ในปจจบนนยมจดโครงสรางองคการแบบปรามด (Pyramid) หรอ การใหความสาคญกบบคลากรท อยสวนบนสดขององคการคอผบรหาร ซ งจะเปนผท จะตองกากบดแลการปฏบตงาน การส งการและบงคบบญชาพนกงานท อยในระดบรองลงมาตามสายการบงคบบญชา จนถงพนกงานระดบปฏบตท ตองสมผสและใหบรการลกคาโดยตรง แตโดยธรรมชาตแลวพนกงานเหลาน6จะทาหนาท ใหบรการลกคาดวยความรสกท ถอเปนเพยงภารกจหน งของพวกเขาเหมอนกบภารกจอ นๆ เชน การปฏบตตามคาส งผบงคบบญชา หรอปฏบตตามกฎ ระเบยบขององคการ ทาใหพวกเขาละเลยท จะใหความสนใจกบลกคาเปนพเศษ ดงน 6นจงพบเหนเสมอท พนกงานเหลาน6จะอางถงกฎ ระเบยบท ไมสามารถทาตามขอเรยกรองของลกคาได พวกเขาจะมทศนคตตอลกคาในลกษณะท ลกคาตองอยใตการควบคมของพวกเขา และเหนวาลกคาควรจะยอมตามส งท พวกเขาตองการ หรอกลาวอกนยหน งกคอ ลกคาคอผท อยต าสดของโครงสรางแบบปรามดน6 องคการท ดจงควรจะปรบทศนคตและมมมองท ผดน6เสยใหม ดวยการหนมาใหความสาคญกบลกคาเปนอนดบแรก Ken Blanchard เสนอแนวคดการจดโครงสรางองคการแบบใหมดวยการจบปรามดน6กลบลง ซ งเปนการนาลกคามาไวท สวนบนสดของ

251 องคการ เปนการใหความสาคญกบลกคาเปนอนดบแรกสด ใหสอดคลองกบปรชญา การบรหารจดการสมยท เนนลกคาตองมาเปนท หน ง (Customer come first) หรอ ม งสนองตอบความตองการหรอสรางความพงพอใจสงสดแกลกคา (Customer satisfaction) เหตท ตองหยบยกเอาลกคาข6นเปนอนดบแรกน6 เพ อใหทกสวนในองคการหนมาใหความสาคญกบลกคา และเปนการเนนย6าวานบจากน6ไปภารกจหรอการกระทาใดในองคการเพ อสนองตอบความตองการของลกคา และเปนการใหความสาคญกบพนกงานผปฎบตการในฐานะผท ตองสมผสกบลกคาโดยตรงจงตองมการมอบอานาจในการตดสนใจในงานไดระดบหน ง หรอท เรยกวา Empowerment เม อเปนเชนน6กจะทาใหองคกรสามารถใหบรการสนองตอบความตองการของลกคาไดถกตองรวดเรว ในขณะท ผบรหารในระดบลางของปรามดจะทาหนาท สนบสนนพนกงานฝายปฎบตการทกดาน เชน การจดหาเคร องมออปกรณ ดานสารสนเทศใหเพยงพอตอการตดสนใจ การสรางสภาพแวดลอมในการทางานใหพนกงานปฎบตงานไดอยางเตมศกยภาพ สวนผบรหารระดบสงท อย ลางสด คอผท แบกรบภาระขององคการไวท 6งหมด คอ ตองรบผดชอบตอท 6งองคการ หากลกคาไดร บบรการท ไมดแทนท จะโทษพนกงาน กใหหนกลบมามองผบรหารระดบสงแทน ในฐานะท มหนาท เปนผท ตองรบผดชอบโดนตรงตอการบรหารและจดการและเปน ผนาในองคการน 6น ผบรหารระดบสง ผบรหารระดบกลาง ผบรหารระดบตน พนกงานปฎบตการ ลกคา (customer) ภาพท� 8.6 การจดโครงสรางแบบปรามดแสดงถงระดบของการบรหารงาน ซ งแบงออกเปน 5 ระดบคอ ผบรหารระดบสง ผจดการระดบกลาง และผจดการระดบตน สวนลางสดจะเปนลกคาขององคการ ซ งถอเปนแนวคดแบบเกาท สงผลเสยมากกวาผลดแกองคการ

252 ลกคา (customer) พนกงานปฎบตการ ผบรหารระดบตน ผบรหารระดบกลาง ผบรหารระดบสง ภาพท� 8.7 การจดโครงสรางแบบปรามดหวกลบ (Inverted Pyramid) แสดงถงการบรหารงานซ งแบงออกเปน 5 ระดบ คอ เปนการกลบเอาลกคาข6นมาอยบนสด และพนกงานฝายปฏบตการ ผจดการระดบตน ผจดการระดบกลาง ผบรหารระดบสงตามลาดบ การเพ�มอานาจและการลดขนาดองคการ แนวคดการจดองคการแบบแนวราบ (Flat organization) จดเดนของแนวทางการจดองคการแบบน6กเพ อลดระดบการบงคบบญชาใหเหลอนอยท สด โดยมงใหความสนใจท กระบวนการในการทางาน แทนการปฏบตงานของพนกงานในลกษณะท ทาตามส งทาตามท ไดร บมอบหมาย หรอการปฏบตงานของ ผบงคบบญชาท ทาตามท ลกนองเสนองานข6นมาเพ อใหตดสนใจพจารณาอนมต การจดองคการแบบน6ตองเปล ยนรปแบบการทางานแบบใหมหมด คอการทางานตามสายงานเปล ยนมาเปนการทางานรวมกนแบบเปนทม เปนการปรบเปล ยนแนวทางการทางานดวยการนาลกนองและหวหนาในแตละแผนกงานท แตกอนเคยทางานในลกษณะของการส ง หรอมอบหมายงาน เปล ยนเปนการทางานดวยการวมกนพจารณา แลกเปล ยนความคดเหน ตองมการประเมนตลอดจนวเคราะหถงขอด ขอเสยและรวมกนตดสนใจ ทาใหทกคนมสวนรวมในการทางานต 6งแตตนจนจบ กอใหเกดความเขาใจในงานเทาเทยมกน ทาใหทางานไดรวดเรวและมประสทธภาพและไมตองเสยเวลาสงเร องกลบไปกลบมา นอกจากน6ผลดของการทางานเปนทมยงกอใหเกดประโยชนในอนท จะชวยพฒนาความรความสามารถขององคการ เปนการสงเสรมการเรยนรรวมกนไดอยางด อน งการจดโครงสรางองคการใหแบนราบกบการลดขนาดองคการ (Down sizing) น 6นถอวาเปนคนเร องกน เพราะรปแบบการจดโครงสรางองคการแบบแนวราบน 6นจะเปนจรงไดกตอเม อม

253 การเปล ยนแปลงปรชญาการบรหารงานจากรปแบบเดม ไปสการทางานเปนทม และการใหอานาจตดสนใจแกทมงาน สวนการลดขนาดองคการน 6นอาจจะทาใหขนาดองคการเลกลง หรอมระดบช 6นนอยลง แตถาหากปรชญาในการทางานยงคงเปนแบบเดมแลว ส งท ไดจากการลดขนาดองคการจะเปนเพยงองคการระบบราชการ (Bureaucracy) ท มขนาดยอสวนเลกลงเทาน 6น ดงน 6นผบรหารตองไมสบสนในประเดนดงกลาวน6 แนวคดการจดองคการแบบยดหยน (Flexible Organization) โดยท วไปองคการสวนใหญจะมรปแบบการจดโครงสรางท คอนขางตายตว กลาวคอภายในองคการจะมการจดแบงเปนแผนกตางๆไวอยางชดเจน และแมแตภายนอก องคการจะมการกาหนดไวอยางแนนอนแลววาใครเปนลกคา ใครเปนผสงมอบซ งแตละคนจะมการแบงแยกไวอยางชดเจน เพราะแมแตแจคส เวลช ผบรหาร บรษท เยนเนอรล อเลกทรก (GE) ยกษใหญของสหรฐอเมรกา ยงเคยกลาวถงเร ององคกรท ไมไมขอบเขต (Boundaryless organization) ไวถงความฝนของเขาเก ยวกบรปแบบองคกรหลงป ค.ศ 1990 คอ เปนองคกรท ไมมขอบอบเขต เปนองคกรท ร6อกาแพงท ปดก 6นพวกเราออกไปใหหมดท 6งภายในบรษทและกาแพงท ปดก 6นเราจากภายนอก องคกรตามความฝนของ แจคส เวลช น 6นความจรงแลวไมใชวากาแพงเหลาน 6นจะถกร6อออกหมด หากเปนเพยงการเปดชองหรอทากาแพงเหลาน 6นใหมรพรน เพ อใหสามารถสงผานส งตางๆไปได ซ งกาแพงหรอผนงตางๆในองคกรม ดงน6 1) ผนงท เปนตวปดก 6นส งตางๆตามแนวด ง หมายถง ระดบช 6นและตาแหนง ตามสายงาน ส งท จะทะลายผนงน6ไดคอการทางานเปนทมตามท ไดอธบายมาแลว 2) ผนงท ปดก 6นตามแนวนอน ไดแกผนงท แยกเปนฝายหรอแผนกตางๆออก จากกน ซ งสามารถทะลทะลวงกาแพงน6ไดดวยการมงเนนการทางานท มเปาหมายรวมอยท การสนองตอบความพงพอใจสงสดของลกคา 3) เปนผนงปดก 6นภายนอก ซ งเปนส งท ปดก 6นตวเราออกจากผขายปจจยการ ผลต (Suppliers) ลกคาและคแขงขน (Customer & competitor) ผนงน6จะถกทาลายลงไดดวยหลกของการทางานแบบเครอขาย (Networking) อาจเปนการดงเอาผขายปจจยการผลตและลกคาเขามาเปนสวนหน งของกระบวนการ หรอดวยการสรางพนธมตร (Partnerships) ทางธรกจ 4) การปดก 6นในเร องทาเลท ต 6ง หมายถง การทะลายกาแพงท ปดก 6นองคกรกบ

254 ตลาดเพยงเพราะสถานท ต 6งหางไกลเกนไป แตปจจบนน6กเร มเหนความพยามยามท จะลดชองวางเร องน6ลงไดมากแลว เพราะเทคโนโลยสารสนเทศ เชน การส งซ6อสนคาผานเครอขายอนเตอรเนต การจดสงสนคาถงบานแบบ Home delivery เชน การสง พซซา สก6 หรอแมแตหนงสอจานดวน เปนตน ปจจบนยงมรปแบบการจดโครงสรางองคการแบบใหมเพ มมากข6นตามกระแส ความเปล ยนแปลงของสภาพแวดลอมยคโลกาภวตนท ความตองการของตลาดมลกษณะเปนพลวต (Dynamic) สงมากเพราะลกคาสามารถรบรและถายทอดวฒนธรรมการบรโภค อปโภคสนคาและบรการผานส อตางๆ ท มมากมาย จงกลายเปนแรงผลกดนใหองคกรตองปรบตวดวยการปรบรปแบบองคการใหมลกษณะยดหยนและเปดกวาง และแสวงหาแนวทางการจดองคการใหมๆเสมอ เชน การรเอนจเนยร งองคการ การสรางวฒนธรรมองคการใหเปนองคการแหงการเรยนร (Learning Organization) ซ งทศทางขององคการสวนใหญในปจจบนจะปรบไปสสรางฐานความรเปนยทธศาสตรสาคญ หรอท เรยกวา Knowledge-base organization และอาจจะกาวเขาสวฒนธรรมองคการแบบ Learning organization ในท สด ดงท ไดกลาวไปแลวถงสภาพแวดลอมในการดาเนนงานทางธรกจท ตองเผชญกบภาวะของการเปล ยนแปลง และแรงผลกดนจากปจจยตางๆ โดยเฉพาะอยางย งในหวงเวลาน6หลายองคการตองประสบกบความยากลาบากอยมากในการท จะนาพาองคการเดนไปสจดมงหมาย เน องจากสภาพแวดลอมทางเศรษฐกจ การคาท 6งภายในและระหวางประเทศกาลงเพ มระดบความรอนแรง ทกภาคสวนของธรกจ อตสาหกรรมมการเช อมโยง ประสานตดตอถงกนเพยงปลายน6วสมผสกบแปนคยบอรด สงผลใหทกองคการตองด6นรนเพ อความอยรอด แตการท จะดารงสถานะขององคการใหอยรอดในภาวะเชนน6 ไมใช เร องงาย องคการน 6นๆจะตองมผบรหารท ชานาญ รอบรเทาทนทศทางการเปล ยนแปลงเปนอยางด อกท 6งตองมความรและเช ยวชาญเชงกลยทธการบรหารจดการองคการในภาวะวกฤต ในภาวะท ระดบการแขงขนสง สภาพเศรษฐกจตกต า สภาพท ระดบของ อปสงคมวลรวมภายในประเทศขาดหายไป (Lack of aggregate demand) องคการใดท มขนาดใหญเทอะทะ และใชระบบบรหารแบบราชการ กถงเวลาท จะตองหนมาทบทวน ปรบปรงโครงสรางกนใหม หากเปรยบองคกรเหมอนบานท ปลอยท6งไวนานโดยไมมคนอยอาศยและดแล แนนอนบรรดาหญาและวชพชตางๆคงจะเบงบานและเตบโตข6นอย ท วไป ภายในบานกอาจจะเตมไปดวยเศษซากส งของ ฝนละอองและหยกใย เชนเดยวกนกบองคกรชวงท เศรษฐกจดทกสวนทกฝายในองคกรตางกมงเพ อความเตบโต สรางงาน ขยาย

255 กจกรรมตางๆข6นมากมาย ท 6งกาลงคนและวสดอปกรณเตมไปหมด จนบางคร 6งทรพยากรเหลาน 6นอาจจะไมไดใชอยางเตมประสทธภาพหรอคมคาเงนท ซ6อมากเปนได เชนเดยวกนกบดานกาลงคนกอาจจะมมากจนคนแทบลนงาน เพราะชวงท งานตางๆเตมมอผบรหารอาจเรงรบ สรรหาและวาจางพนกงานเพ มเขามา ฝายน6กเรยกรองคน แผนกโนนกอยากไดเพ ม จงอาจเกดอาการเรงรบรบคนเพ มโดยไมพจารณาถงความจาเปน พอลมตาข6นอกคร 6งกพบวาจากองคการเลกกลายเปนขนาดใหญข6น พอเวลาผานไปสภาพแวดลอมทางเศรษฐกจมาถงชวงขาลง (Recession) คราวน6ผบรหารตองพบกบปญหาอนย งใหญเพราะการจะปรบลดคนไมใชส งท จะดาเนน การไดงายนก จงจาเปนตองเรยนรหลกและวธการในการลดขนาดองคการ (Down sizing) และหลกการเพ มอานาจหนาท ในการทางาน (Empowerment) การลดขนาดองคการ เปนการปรบโครงสรางองคการ การเปล ยนแปลงและการพฒนาองคการรปแบบหน ง ท มความสาคญและจาเปนตอความอยรอดขององคการ และส งสาคญสาหรบการดาเนนการลดขนาดองคการกคอ ภาวะความเปนผนา หมายถงการนาความคดของตนเองใหหลดพนจากกรอบแนวความคดเดมไปใหได เพ อไปสการเปล ยนแปลงท ดกวา มการศกษาและตดตามผลของการทา รเอนจเ นยร ง (Re-engineering) การจดระบบประกนคณภาพมาตรฐาน (ISO 9000) การเปล ยนแปลงวฒนธรรมการทางานสการบรหารแบบ TQM (Total Quality Management) การสรางองคกรแหงการเรยนร (Learning organization) และรปแบบการพฒนาองคการอ นๆ พบวา มเพยงไมถงคร งท การเปล ยนแปลงเหลาน6ทาไดสาเรจ แมแต Michael Hammer และ James Champy ตนคดหลกการรเอนจเนยร งเอง ยงเขยนไวในหนงสอของเขาวา องคการท ทาการรเอนจเนยร งน 6นรอยละ 50-70 ไมสามารถบรรลผลลพธอนย งใหญตามท ต 6งใจไวเหตท กลาวเชนน6เพราะตองการย6าเตอนผบรหารท กาลงคดจะปรบเปล ยน องคการ และหลกสาคญของการทารเอนจเนยร งน 6นไมใชเร มท องคกร แตผบรหารและพนกงานตางหากท เปนองคประกอบสาคญ โดยตวเอกของการเปล ยนแปลงอยางนอยตองประกอบไปดวย 1) ผท สามารถนาการเปล ยนแปลง 2) เจาของกระบวนการท ตองการจะเปล ยนแปลง 3) ทมรเอนจเนยร ง 4) คณะกรรมการควบคมและกาหนดทศทาง

256 องคประกอบสาคญท ทาใหการเปล ยนแปลงประสบผลสาเรจ 1) ความสามารถในการนาของผนาองคกร 2) การลดระดบของแรงตอตานการเปล ยนแปลง 3) การสรางพนธะสญญา (Commitment) 4) การทางานเปนทม (Teamwork) สรป โดยท วไปโครงสรางองคการท นยมเปนพ6นฐานการจดองคการแบงไดเปน 3 ลกษณะไดแก โครงสรางองคการตามแนวด ง (Vertical organization) โครงสรางองคการตามแนวนอน (Horizontal organization) องคการแบบแยกธรกจและแบบอสระ (Conglomerate and Matrix Organization) ท 6งน6การออกแบบการจดโครงสรางองคการแตละรปแบบลวนมขอดและขอจากดในแตละสถานการณและชวงเวลาท แตกตางกนออกไป สาหรบแนวโนมการจดโครงสรางองคการสมยใหมประกอบดวยแนวคดการของการเพ มและการลดขนาดองคการ การปรบองคการโดยการจดโครงสรางแบบปรามดหวกลบ เปนตน

257 แบบฝกหด 1. จงอธบายถงแนวคดเก ยวกบการออกแบบองคการมาพอเขาใจ ? 2. จงอธบายถงการจดโครงสรางองคการแบบแนวด ง ? 3. อธบายถงหลกการจดโครงสรางองคการแบบแนวนอน ? 4. อธบายถงการจดโครงสรางองคการแบบแยกธรกจและแบบอสระ ? 5. ใหนกศกษาอภปรายถงแนวโนมการจดโครงสรางองคการสมยใหม ?

แผนบรหารการสอนประจาบทท� 7 พ�นฐานการจดองคการ เน�อหา 1. การจดโครงสรางองคการ 2. ความสาคญของการจดโครงสรางองคการ 3. แนวคดเชงทฤษฎตอการจดโครงสรางองคการ 4. การจดโครงสรางองคการตามทฤษฎแบบคลาสสก 5. การจดโครงสรางองคการตามทฤษฎพฤตกรรมศาสตร 6. ปจจยท,มอทธพลตอการจดโครงสรางองคการ วตถประสงคเชงพฤตกรรม หลงจากศกษาบทน0แลว ทาใหสามารถ 1. อธบายถงความหมาย ความสาคญของการจดโครงสรางองคการได 2. อธบายถงแนวคดเชงทฤษฎตอการจดโครงสรางองคการได 3. อธบายถงการจดโครงสรางองคการตามทฤษฎแบบคลาสสกได 4. อธบายถงการจดโครงสรางองคการตามทฤษฎพฤตกรรมศาสตรได 5. อธบายถงปจจยท,มอทธพลตอการจดโครงสรางองคการได วธการสอนและกจกรรมการเรยนการสอน 1. การบรรยาย อภปรายและถามนกศกษาใหนกศกษาตอบเพ!อใหนกศกษามสวนรวมในช 'นเรยน 2. ใหนกศกษาอภปรายคาถามในแบบฝกหด 3. มอบหมายใหนกศกษาวเคราะหกรณศกษาเก!ยวกบการจดโครงสรางองคการ 4. ใหนกศกษาอภปรายคาถามแบบฝกหด

208

ส�อการเรยนการสอน 1. เอกสารคาสอนบทท! 7 พ'นฐานการจดโครงสรางองคการ 2. CD- Microsoft – PowerPoint presentation 3. ตาราประกอบการสอนตามท!กาหนด 4. กรณศกษา การวดและประเมนผล 1. การสงเกตพฤตกรรมความสนใจในการเรยน และการมสวนรวมในช 'นเรยน ของนกศกษา 2. การประเมนผลจากงานท!มอบหมายให 3. จากการวเคราะหและอภปรายกรณศกษา 4. จากแบบฝกหดทายบท

209

บทท� 7 พ�นฐานการจดองคการ (Fundamental of Organizing) เพ,อใหไดโครงสรางองคการท,มประสทธภาพ ผบรหารจะดาเนนการจดระบบงานดวยการรวมองคประกอบตางๆขององคการเขาดวยกน โดยอาจจะใชแนวทางการจดโครงสรางองคการแบบเดยวสาหรบท 0งองคการหรอจดโครงสรางองคการแบบผสมผสานหลายอยางเขาดวยกน ดงน 0นไมวาผบรหารจะอยในหนวยงานภาคราชการ ภาคธรกจ หรอองคการเอกชนกตาม ส,งสาคญท,ผบรหารระดบสงกาลงเผชญอยคอการตดสนใจ เก,ยวกบการออกแบบโครงสรางองคการท,มประสทธภาพเพ,อใหบรรลเปาหมายการดาเนนงานขององคการ การจดโครงสรางองคการ องคการ หมายถง รปแบบของโครงสรางท,จดข0นตามหลกและวธการ ซ,งประกอบไปดวยบคคลหรอกลมบคคลต 0งแตสองคนข0นไปมารวมกนเพ,อดาเนนกจกรรมใดๆ ตามท,ต 0งวตถประสงคและเปาหมายรวมกนไว อาจเปนการรวมกนเพ,อผลตสนคา หรอการใหบรการ ส,งสาคญการท,บคคลมารวมกนเพ,อดาเนนกจกรรมน0 ตองมการจดระบบการอยและประกอบกจกรรมรวมกน คอตองมการจดโครงสรางองคการ จดแบงหนาท,การงานใหรบผดชอบ อาศยความรความเช,ยวชาญของหลายฝายประกอบเขาดวยกนจงจะทาใหงานสาเรจได ในโลกของความจรงเราจะพบวาองคการปรากฏอยในหลายรปแบบมาก ซ,งพบเหนไดท ,วไปจากบรษทการคาท ,วโลก เชน บรษท จอหนสน แอนด จอหนสน (Johnsosn & Johnson) เปนตวอยางขององคการขนาดใหญ ท,มระดบของการกระจายอานาจการ จดการลงสระดบตางๆ ในองคการสงมาก (Highly decentralized organization) เปนองคการดาเนนงานดานการผลตสนคาเพ,อการอปโภค บรโภคท,หลากหลายอยางประสบความสาเรจเปนอยางด กจกรรมตางๆท,เกดข0นภายใตรวมชายคาของบรษท จอหนสน แอนด จอหนสน ประสบความสาเรจไดเพราะมระบบการจดโครงสรางการทางานท,ด มประสทธภาพ เหมาะสมกบกจกรรมทางธรกจท,จะดาเนนไป

210

การนยามคาวา การจดโครงสรางองคการ อาจแตกตางกนๆไปตามมมมองของ นกวชาการแตละคน อยางไรกตามในภาพรวมแลวกจะไดเน0อหาสาระท,คลายคลงกนเปนสวนใหญ ซ,งพอสรปใหเหนภาพและความหมาย ดงตอไปน0 การจดโครงสรางองคการ หมายถง การจดระเบยบกจกรรมตางๆของหนวยงาน เพ,อใหสอดคลองและเปนระบบเพ,อความสาเรจตามเปาหมายท,วางไว และ องคการ คอส,งท,ประกอบไปดวยคนซ,งมความชานาญในงานแตละอยางแตกตางกนออกไป แตจะมการประสานความรวมมอในการทางานเพ,อใหบรรลผลสาเรจตามเปาหมาย (Dessler. 1998 :

212) การจดโครงสรางองคการ หมายถง กระบวนการในการพฒนาและการปฏบตตามโครงสรางองคการท,เหมาะสม เปนกระบวนการท,เก,ยวของกบชดของการตดสนใจซ,งดาเนนไปอยางตอเน,อง เปนการผสมผสานและประยกตใชองคประกอบเชงโครงสรางซ,งใชสรางโครงสรางองคการข0นมา ส,งสาคญคอ ในชวงท,องคการดารงอยน 0นผบรหารอาจตดสนใจปรบปรงเปล,ยนแปลงโครงสรางองคการไดทกขณะเพ,อความเหมาะสมและประสทธภาพในการทางานใหบรรลเปาหมาย ปเตอร เอฟ ดรกเกอร ปรมาจารยดานการบรหารต 0งขอสงเกตเก,ยวกบการจดโครงสรางองคการวาเก,ยวของกบ 4 ประเดนดงน0 1. หนวยงาน (Units) ในองคการควรจะมรปลกษณะอยางไร ? 2. ควรจะรวมหนวยงาน(Units)ใดเขาไวดวยกนและควรจะแยกหนวยงานใดออกจากกนบาง? 3. หนวยงานตางๆในองคการควรจะมขนาด(Size) และรปราง(Shape) อยางไร? 4. จะมเกณฑในการวางตาแหนงและกาหนดความสมพนธระหวางหนวยงานยอยตางๆเขาดวยกนอยางไร? (Placement and relationship) ตอคาถามดงกลาวขางตน โดยเฉพาะในเร,องของการจดกลมและการกาหนด หนวยงานตางๆในองคการ (Determine unit and grouping) น 0น ดรกเกอร อธบายวา ฝายบรหารตองกาหนดผลลพธท,ตองการความสาเรจตามเปาหมายและพจารณาวาหนวยงานยอยตางๆเหลาน 0นจะมสวนชวยใหองคการเดนไปสเปาหมายและผลลพธท,ตองการไดอยางไรในการกาหนดถงขนาด (Size) รปราง (Shape) การจดวางตาแหนง (Placement) และความสมพนธระหวางหนวยงานตางๆฝายบรหารตองวเคราะหเพ,อจะไดทราบวาการตดสนใจและความสมพนธระหวางหนวยงานน 0นมผลกระทบอยางไรตอผลลพธท,ตองการ

211

ความสาคญของการจดโครงสรางองคการ ดงไดอธบายไปแลววาหากบคคลหรอองคการตองการประสบสาเรจในการบรหารจดการองคการแลวส,งสาคญอนดบแรกท,จะนาไปสความสาเรจคอการมองคการท,ผานการจดระบบระเบยบและโครงสรางองคการไวเปนอยางด นอกจากน0ยงถอวาภาระหนาท,หลกของผบรหารหรอเจาของกจการน 0นจะมขอบเขตท,กวางขวาง เพราะครอบคลมต 0งแตการวาแผนอตรากาลงคน การวางแผนการเก,ยวกบการจดซ0อจดหาทรพยากรทางการบรหารตางๆเขามาใหเพยงพอ เพ,อใหสามารถปฏบตงานตามแผนท,วางเอาไวได นอกจากน0การจดโครงสรางองคการยงมความสาคญเพ,มมากข0นเร,อยๆในปจจบนเพราะสภาพแวดลอมในการดาเนนธรกจเปล,ยนแปลงไปจากอดตองคการมขนาดใหญข0น จงอาจเกดความสบสนในการปฏบตหนาท,ระหวางพนกงานดวยกนเอง รวมไปถงความสบสนจากกระบวนการและข 0นตอนในการปฏบตงาน ดงน 0นหากมการวางรปแบบและจดโครงสรางองคการท,ดมระบบ กจะชวยใหพนกงานมองเหนทศทางการปฎบตงานไดและฝายบรหารกจะไดทราบแนวทางการทางาน การกาหนดนโยบายและการวนจฉยส ,งการทางานตอไป และจะนามาซ,งผลสาเรจดานการทางานในท,สด อยางไรกตามความสาคญของการจดโครงสรางองคการยงอาจสรปได ดงน0 1) เพ,อใหเกดประสทธภาพโดยรวมในดาเนนกจกรรม หรอการงานใดๆท,จะเกด ข0นโดยองคการน 0น 2) เพ,อความชดเจนในการจดกาหนดขอบเขตของอานาจ หนาท, กฎ ระเบยบท, บคลากรทกสวนในองคการตองปฏบตตาม 3) เพ,อความเปนเอกภาพในการบงคบบญชาและส ,งการในการทางาน เน,องจากหากมการจดโครงสรางองคการไวเปนอยางด มสายการบงคบบญชากจะทาใหการทางานเปนไปอยางมระบบเปนระเบยบเรยบรอย ชวยเพ,มประสทธภาพในงานท,ทา 4) เพ,อเปนการปรบเปล,ยนขนาดหรอรปแบบขององคการใหเหมาะสมกบ สภาพแวดลอมทกดานท,เปล,ยนแปลงไปอยางรวดเรวในกระแสโลกาภวตน แนวคดเชงทฤษฎตอการจดโครงสรางองคการ (Theoretical approaches to organization design) หลายปมาแลวท,บรรดานกวชาการ ตลอดจนผท,อยในวชาชพดานการบรหารไดพยายามคนหาหลกการจดโครงสรางองคการท,มประสทธภาพและนาไปประยกตใชจรงในการทางานใหบรรลเปาหมาย จากมมมองเชงทฤษฎองคการหลายรปแบบท,นกศกษาเคย

212

เรยนมาแลวน 0น พบวามทฤษฎท,เก,ยวเน,องและมอทธพลตอพฒนาการของหลกการจดโครงสรางองคการรวมสมยไดแก ทฤษฎองคการแบบคลาสสก (Classical approach) ทฤษฎเชงพฤตกรรมศาสตร (Behavioral approach) และทฤษฎการจดการตามสถานการณ (The Contingency approach) 1. การจดโครงสรางองคการตามทฤษฎแบบคลาสสก (The Classical approach) การจดโครงสรางองคการตามทฤษฎแบบคลาสสกพบวา สวนใหญนกทฤษฎการจดการมกจะกาหนดชดของหลกการบรหารจดการท,มเหตผล ซ,งสามารถนาไปประยกตใชไดกบทกองคการนกทฤษฎเหลาน0ไดแก Henri Fayol ,Lyndall Urwick,Luther Gulick และ Chester Barnard ซ,งเปนหน,งในบรรดานกทฤษฎการจดการแบบคลาสคท,มสวนในการวางหลกการจดโครงสรางองคการ แตบคคลท,โดดเดนและมอทธพลตอการวางรากฐานการจดโครงสรางองคการตามแนวทางทฤษฎแบบคลาสกคอ Max Weber เจาของทฤษฎระบบราชการ (Bureaucracy Theory) หรอการจดโครงสรางองคการท,มการกาหนดงาน (Task) อานาจหนาท,รบผดชอบ (Authority) และความสมพนธในการ รายงาน (Reporting relationship) อยางเปนทางการ ท 0งน0เพ,อความเปนระเบยบเรยบรอย การยดหลกเหตผลในองคการ และยงเปนการขจดความไมเสมอภาคและการเลอกปฎบตไดเปนอยางดอกดวย แมปจจบนทฤษฎระบบราชการของ Weber จะถกวพากษวจารณวาเปนระบบท,ลาชายดตดอยกบระบบและขาดความคลองตว (Red tape and rigidity) กตามแตแนวคดในอดมคตระบบราชการของน0กถอเปนอกหน,งความพยายามในการเพ,มประสทธภาพการทางานในองคการ การจดโครงสรางองคการตามทฤษฎระบบราชการ (Bureaucracy) ประกอบดวย 6 สวนสาคญคอ 1. การแบงงานกนทาอยางชดเจน (A clear-cut division of labor) ซ,งเปดโอกาสใหฝายบรหารวาจางผเช,ยวชาญหรอมออาชพเขาทางานในองคการได 2. หลกการบงคบบญชา (Chain of command) เปนการกระจายอานาจหนาท,ในการส ,งการตามลาดบข 0นการบงคบบญชาท,กาหนดไว 3. กฎ ระเบยบท,กาหนดไวอยางเปนทางการ (Rules and regulations) ชวยใหการตดสนใจและการปฏบตงานเปนไปอยางถกตองและสม,าเสมอ

213

4. มบคลากรฝายบรหาร (Administrative staff) ทาหนาท,ส,อสารประสานการทางานและกจกรรมตางๆในองคการ 5. ความสมพนธและปฎสมพนธระหวางผบรหารท 0งกบผใตบงคบบญชาและ ลกคาหรอบคคลท,เก,ยวของกบองคการจากภายนอกเปนไปอยางเปนทางการ (Impersonal) และปราศจากอคตหรอความลาเอยงใดๆท 0งส0น และ 6. การพจารณาความดความชอบ (Advancement system) ยดหลกคณธรรม (Merit)ความสาเรจและพฒนาการของทกษะเชงเทคนค (Technical skills) การบรหารและการจดโครงสรางระบบราชการของ Max Weber น0มวตถประสงคหลกคอการเนนความมประสทธภาพ (Efficiency) เปนหลกโดยเฉพาะอยางย,งจะชวยใหองคกรขนาดใหญสามารถดาเนนไปไดอยางราบร,น เพราะมการจดแบงงานของแตละคนแตละฝายออกมาอยางชดเจน มการสรรหาและวาจางบคลากรมออาชพท,มผลงานเปนท,ประจกษเขาทางานและสมาชกขององคกรตางตระหนกและเขาใจถงขอบเขตและขอจากดในหนาท,ความรบผดชอบท 0งของตนเองและของสมาชกอ,นๆเปนอยางด ท,สาคญสมาชกในองคการทกคนจะไดรบการปฏบตในแนวทางท,เทาเทยมกน ความจรงแมแตกองทพบกสหรฐอเมรกา (U.S. Army) และหนวยงานราชการอ,นลวนแลวแตจดโครงสรางตามระบบน0ท 0งส0น เพราะโดยท ,วไปตาแหนงงานในระบบ ราชการจะกาหนดไวอยางชดเจนวาตองสอบวดความรตามระเบยบขาราชการพลเรอน (Civil Service Examination) เพ,อดถงความสามารถนอกจากน0ยงเก,ยวของกบอานาจ หนาท,ตามท,กาหนดไวซ,งสอดคลองกบลาดบการบงคบบญชาการบรหารงานจะเปนไปอยางเปนทางการไมมเร,องสวนบคคลมาเก,ยวของ ลกษณะตางๆของระบบราชการ ออกแบบมาเพ,อชวยใหหนวยงานของรฐสามารถทางานไดอยางมประสทธภาพและเปนอนหน,งอนเดยวกน อยางไรกตามการจดโครงสรางระบบราชการกมขอเสยหรอขอจากดอยหลายประการไดแก 1. ยดระเบยบกฎเกณฑมากจนเกนไปทาใหขาดความคลองตวและอาจปรบตวไมทนสภาพแวดลอมท,เปล,ยนไปอยางรวดเรว 2. การเขมงวดในเร,องสายการบงคบบญชาอาจทาใหการส,อสารลาชาลงได เปนผลเสยตอองคกรในภาวะท,ตองอยในสภาพแวดลอมท,เปล,ยนแปลงอยตลอดเวลาเชนปจจบน

214

3. สมาชกขององคการอาจไมกลายอมรบหนาท,รบผดชอบในสวนของตนเอง เน,องมาจากการกาหนดตาแหนงท,ไมชดเจน 4. ขาดองคการท,ไมเปนทางการ (Informal organization) และความตองการของสมาชกขององคการ ขอจากดสดทายน0เปนท,ทวงตงจากนกทฤษฎองคการสายพฤตกรรมศาสตร (Behavioral Theorist) ท,ต 0งขอสงเกตและหาคาตอบวาการจดโครงสรางองคการมผลกระทบอยางไรตอสมาชกแตละคนในองคการ 2.การจดโครงสรางองคการตามทฤษฎพฤตกรรมศาสตร (Behavioral approach) การจดโครงสรางองคการของนกทฤษฎการจดองคการสมยเดม(Classical theorist) มกจะใหความสาคญและยดหลกเหตผลและมมมองเชงระบบ (The rational and systematic aspects) ตรงขามกบนกทฤษฎการจดการเชงพฤตกรรมศาสตรท,ใหความสาคญในเร,องเก,ยวกบมนษยเปนดานหลก (Human side) แตกยงไมละท0งแนวคดทฤษฎการจดโครงสรางองคการในยคกอนหนาน0 ตรงขามนกทฤษฎเหลาน0กลบใช แนวคดการจดโครงสรางองคการแบบคลาสสกมาเปนฐานในการกาหนดถง “ตวแบบเชงพฤตกรรมศาสตร” (Behavioral Models) สาหรบตวแบบเชงพฤตกรรมศาสตรเพ,อการจดโครงสรางองคการน 0นม 2 ตวแบบคอ ทฤษฎระบบของลเครท (Likert’s Systems) และทฤษฎระบบสงคมเทคโนโลย (Sociotechnical system) 2.1 ทฤษฎเชงระบบของลเครท (Likert’s systems) Rensis Likert ไดศกษาถงความสาคญระหวางการจดโครงสรางองคการและ ประสทธภาพขององคการ (The link between organization design and effectiveness) ขณะท,เขาดารงตาแหนงผอานวยการสถาบนวจยสงคมแหงมหาวทยาลยมชแกน (The Institute for Social Research, University of Michigan) โดยเขาไดวเคราะห องคการแบงออกเปน 8 มตดวยกน คอ 1. ภาวะผนา (Leadership) 2. การจงใจ (Motivation) 3. การส,อสาร (Communication) 4. ปฏสมพนธ (Interaction) 5. การกาหนดเปาหมาย (Goal setting)

215

6. การวนจฉยส ,งการ (Decision making) 7. การควบคม (Control) 8. ผลการดาเนนงานตามเปาหมาย (Performance goals) ผลจากการวจยคร 0งน0 Likert สามารถนาไปสการพฒนารปแบบการจดโครงสราง องคการได 4 ประเภท คอ 1. System 1 : เปนองคการแบบด 0งเดมท,เนนหนกความสาคญไปท,อานาจ หนาท,อยางเปนทางการและสายการบงคบบญชาตามลาดบข 0น (Formal authority and hierarchical chain of command) 2. System 4 : เปนปลายสดอกดานหน,งของการจดองคการท,เนนการสราง ความรวมมอรวมใจระหวางพนกงานและฝายบรหารซ,งมการใชกระบวนการจงใจหลายอยางประกอบกนและมการกระตนการใหเกดปฎสมพนธระหวางกนอยางอสระ สาหรบรปแบบการจดโครงสรางองคการอก 2 ประเภทไดแก System 2 และ System 3 เปนการจดโครงสรางองคการท,มลกษณะอยตรงกลางระหวางองคการท,เนนอานาจหนาท,ของฝายบรหาร (Managerial authority) กบองคการท,เนนการสรางความรวมมอระหวางพนกงานกบฝายบรหาร (Employee-manager collaboration) องคการแบบ System 4 คอลกษณะองคการท,มการกระตนใหสมาชกในองคการตดตอส,อสารอยางอสระกบบคคลหลายระดบ ผบรหารระดบสง พนกงานระดบเดยวกนหรอพนกงานระดบต,ากวาตามสายการบงคบบญชาท,กาหนดไว อาจเปนการประสานการทากจกรรมตางๆ การใหขอมลขาวสารเพ,อการตดสนใจอยางมประสทธภาพ เพราะเปนรปแบบองคการท,ตองอาศยการส,อสารท 0งระหวางบคคลและระหวางกลมเปนอยางมาก Likert ไดกาหนดความสมพนธระหวางบทบาทตางๆข0นมาเรยกวา (The Linking Pin Roles) ซ,งเปนสวนประกอบสาคญของ System 4 โดยผบรหารองคการแบบ System 4 จะใชเทคนคการจงใจหลายอยางเพ,อการกาหนดเปาหมาย การกระตนการทางานและการประเมนผลงาน ระบบของลเครทตรงขามกบลกษณะการส ,งการแบบบคคลตอบคคลในองคการระบบราชการ เพราะใหความสาคญกบโครงสรางองคการท,ชวยในดานความรบผดชอบและการตดสนใจของกลม งานวจยของเขาช0ใหเหนวาองคการระบบราชการมประสทธภาพและประสทธผลนอยกวาองคการท,ใหความสาคญกบกระบวนการทางสงคมและพฤตกรรมศาสตรของสมาชกในองคการ ดงน 0นการบรหารองคการตามแบบน0จงเปน

216

แนวทางการเพ,มผลตการผลต การลดตนทน เพ,มประสทธภาพงาน เพ,มความพงพอใจและสรางบรรยากาศดานแรงงานสมพนธไดอกดวย 2.2 ทฤษฎระบบสงคมเทคโนโลย (Sociotechnical System Theory) เปนการจดโครงสรางองคการท,ใหความสาคญในเร,องความสมพนธของสมาชกใน องคการระบบเทคโนโลยท,ใชในการผลตสนคาและบรการ ตลอดจนระดบการปฎสมพนธขององคการกบสภาพแวดลอมภายนอก นกทฤษฎท,นาดานการวจยดานน0คอ Eric Trist และ K.W.Bamforth ซ,งยอมรบวาทกองคการประกอบไปดวยระบบสงคมซ,งครอบคลมไปท ,วท 0งองคการท,เปนทางการแทรกตวตามสมาชกองคการปฏส มพนธภายในกลม พฤตกรรมและทศคต นอกจากน0เทคโนโลยเพ,อการดาเนนงานกนบเปนอกปจจยท,ม ผลกระทบตอระบบสงคม เน,องจากบคลากรภายในองคการอาจตองมความเก,ยวของกบการใชเทคโนโลยเพ,อการผลตสนคาและบรการใหกบองคการไมวาการสมผสกบเทคโนโลยจะอยในรปแบบใดกตาม เชน การควบคมเคร,องจกรในโรงงาน การใช แปนพมพคอมพวเตอร หรอการใชเคร,องมออปกรณอ,นๆลวนเปนส,งท,ชดเจนวาระบบเทคโนโลยยอมมผลกระทบตอทศนคต ความคด และความพงพอใจของพนกงานท 0งส0น เน,องจากการจดโครงสรางองคการมอทธพลและเปนเคร,องช0ถงระดบของปฎสมพนธของบคลากรในองคการตอเทคโนโลย ระบบสงคมและระบบของเทคโนโลยน 0นลวนมความเช,อมโยงเก,ยวพนธกนอยมากทเดยว สวนอกปจจยหน,งในทฤษฎน0คอระดบของปฎสมพนธขององคการกบสภาพแวดลอมภายนอก ซ,งอาจมผลกระทบตอท 0งระบบสงคมและเทคโนโลยในองคการ จากมมมองดงกลาวน0ทาใหเหนวาการจดโครงสรางองคการ จงเปนการผสมผสานปจจยท 0งสามใหกลมกลนกนอยางระมดระวง 2.3 ทฤษฎการจดองคการตามสถานการณ (The Contingency Approach) การประยกตใชทฤษฎการจดการตามสถานการณเพ,อการจดโครงสรางองคการสามารถทาได 2 แบบคอ (1)ไมมแนวทางใดแนวทางหน,งท,ดท,สดสาหรบการจด โครงสรางองคการ และ (2) แนวทางเลอกในการจดองคการอาจจะมประสทธภาพท,ไมเทากน เพราะขณะท,แนวทางการจดโครงสรางองคการตามทฤษฎแบบคลาสสกน 0น เนนหนกไปท,ความสามารถในการประยกตใชไดกบการจดโครงสรางองคการทกประเภท สวนแนวการจดโครงสรางองคการตามทฤษฎการจดโครงสรางองคการตามสถานการณ มความคดเหนแยงวาไมมแนวทางการจดโครงสรางองคการใดท,จะเหมาะสมกบองคการทกประเภท นอกจากน0สภาพแวดลอมท 0งภายในและภายนอกองคการน 0นแตกตาง หลากหลายกนออกไปตามเปาหมายและวตถประสงคขององคการ รปแบบโครงสราง

217

องคการท,เหมาะสมกบองคการหน,งอาจไมเหมาะสมกบอกองคการหน,งกได ดงน 0น ทางเลอกสาหรบการจดโครงสรางองคการจงแตกตางหลากหลายเปล,ยนแปลงไปตามสถานการณน 0นๆ เปนสาคญ 2.4 การจดองคการตามสถานการณของ เฮนร� มนทซเบรก เฮนร, มนทซเบรก (Henry Minztburg) เปนนกพฤตกรรมศาสตรท,สนใจศกษา ถงการแบงโครงสรางองคการ เปน 5 ประเภท เพราะเขาเหนวาการออกแบบองคการมกจะไดรบอทธพลจากปจจยเชงสถานการณเขามากระทบเสมอ เพ,อใหการจดโครงสรางองคการมประสทธภาพมากท,สด โดยแบงการจดโครงสรางองคการตามแนวทาง ดงน0 1) ลกษณะโครงสรางพ0นฐาน (Simple structure) 2) ระบบราชการแบบจกรกล (Machine bureaucracy) 3) ระบบราชการแบบวชาชพ (Professional Bureaucracy) 4) รปแบบการจดแผนก (Divisionalization form) 5) รปแบบ Adhocracy การจาแนกประเภทของการจดโครงสรางองคการตามแนวคดของ มนทซ เบรก น0 มจดเนนท,สาคญอยท, Structure configuration หรอ คณลกษณะโครงสราง ซ,งสามารถอธบายไดดงน0 1) ลกษณะโครงสรางพ�นฐาน (Simple structure) หมายถงคณลกษณะทางโครงสรางแบบธรรมดา เปนการออกแบบในลกษณะการรวมอานาจ (Centralized) มการใชความชานาญเฉพาะดานนอย ลกษณะงานจะไมมความแตกตางกนมากนก ดงน 0นการจดโครงสรางแบบน0จงเหมาะสมสาหรบองคการขนาดเลกท,เพ,งเร,มตนจดต 0งหรอเร,มดาเนนธรกจและประสทธภาพในการดาเนนงานของ องคการข0นอยกบพฒนาการทางเทคโนโลยท,ปรบเปล,ยนแปลงไปตลอดเวลา 2) ระบบราชการแบบจกรกล (Machine bureaucracy) เปนระบบท,ไดรบการออกแบบดวยการอาศยความสมพนธในการรวบรวมอานาจ โดยจะตองเนนย0าเร,องความแมนยาและความถกตองในงานท,เก,ยวของกบความชานาญ อาจมการจดโครงสรางองคการตามแนวด,ง (การแบงตามหนาท,) ใชระบบการบรหารและการจดการงานตางๆอยางเปนทางการและมโครงสรางแบบแคบ ชวงการควบคมจะส 0นกวาแบบธรรมดา การส,อสารและการไหลของขอมลสารสนเทศจะเปนไปตามสายการบงคบบญชา บรรดาผเช,ยวชาญจะทาหนาท,ออกกฎ ระเบยบในการปฏบตงาน ดงน 0นโครงสราง

218

องคการแบบน0จะเหมาะสาหรบองคการขนาดใหญท,จดต 0งมานานและเตบโตเตมท, เปนการผลตจะเปนการผลตจานวนมาก จงเหมาะสาหรบสภาพแวดลอมท,ม ,นคง ปกตเพราะหากสถานการณเปล,ยนแปลงไปองคการแบบน0กจะปรบตวลาชา 3) ระบบราชการแบบวชาชพ (Professional Bureaucracy) เปนลกษณะการจดโครงสรางองคการแบบกระจายอานาจ ตามแนวด,งหรอแบบผสมโดยลกษณะสาคญจะเปนไปในลกษณะความเช,ยวชาญ ซ,งฝายเทคนคกจะสนบสนนฝายปฏบตการ ระบบน0จะเปนโครงสรางแบบไมเปนทางการ เปนระบบท,เหมาะสมกบสภาพแวดลอมท,ซบซอนแตม ,นคง 4) รปแบบการจดแผนก (Divisionalization form) เปนการออกแบบโดยใชความสมพนธของการกระจายอานาจตามแผนกหรอตามธรกจ จงจะทาใหไดผลตภณฑ หรอบรการท,ดมประสทธภาพ เหมาะสมกบองคการขนาดใหญท,ต 0งมาเปนเวลานานมการแยกกนทาตลาดตางๆ อยางชดเจนในสถานการณปกตและม ,นคง อยางไรกตามเม,อตองเผชญกบอปสรรคท,สลบซบซอนและมการเปล,ยนแปลงจาเปนตองอาศย เทคโนโลยท,ซบซอนเปนระบบอตโนมต จงเหมาะสาหรบองคการขนาดเลกท,เพ,งเร,มตน 5) รปแบบ Adhocracy เปนการจดโครงสรางองคการภายใตรปแบบการจดโครงสรางองคการแบบ แมทรกซ (Matrix organization) โดยมการแสดงความสมพนธของการกระจายอานาจ การพจารณางานจากความเช,ยวชาญและเปนระบบแบบไมเปนทางการองคการลกษณะน0 เชน องคการบรหารการบนและอวกาศของสหรฐอเมรกา (The National Aeronautical and Space Administration :NASA) เปนหนวยงานท,มความสลบซบซอนแตเปนองคการท,มชวต (Organic organization) ตองอาศยกลมผเช,ยวชาญแตละโครงการและแตละกลมจะมการประสานงานรวมกนตามหนาท,และตามแผนก การประสานงานเปนไปท 0งในแนวด,งและแนวนอน มการกระจายอานาจการตดสนใจ ไปสผจดการและผเช,ยวชาญเพราะบคคลเหลาน0สามารถท,จะจดโครงสรางองคการท,มการแลกเปล,ยนขอมลท,ไมเปนทางการ การจดโครงสรางองคการแบบน0จะเหมาะสมสาหรบสถานการณท,สลบซบซอนและมการเปล,ยนแปลง อาศยเทคโนโลยท,สลบซบซอนและเปนระบบอตโนมต เหมาะสาหรบองคการขนาดเลกหรอขนาดปานกลางท,เพ,งเร,มตนดาเนนกจการ

219

ปจจยท�มอทธพลตอการจดโครงสรางองคการ โดยหลกการจดโครงสรางองคการตามสถานการณ นกวจยช0วาผบรหารสามารถจดโครงสรางองคการเพ,อใหบรรลเปาหมายไดหลายแบบสวนโครงสรางแบบใดจะมความเหมาะสมมากนอยอยางไรน 0นข0นอยกบปจจยเชงสถานการณ 5 ปจจย ดงน0 (1) กลยทธ (Strategy) (2) สภาพแวดลอม (Environment) (3) เทคโนโลย (Technology) (4) ขนาดและวงจรชวตขององคการ (Organizational Size and Life cycle) 1. กลยทธองคการ (Strategy) Alfred D.Chandler Jr.ในฐานะนกประวตศาสตรไดศกษาถงความสมพนธระหวางกลยทธและโครงสรางของบรรษทขนาดใหญในสหรฐอเมรกาไดแก Du Pont, General Motor, Standard Oil of New Jersey (Exxon), และ Sears ไวในหนงสอเลมเดนของเขาเม,อป 1962 ท,ช,อ Strategy and Structure เน0อหาหลกเก,ยวกบกลยทธในฐานะท,เปนเคร,องมอสาคญของกากรจดโครงสราง เพราะขณะท,องคการเร,มเตบโตข0น น ,นหมายถงการเพ,มข0นของเปาหมายเชงกลยทธท,หลากหลายไมวาจะเปนแผนเชงกลยทธดานการเพ,มผลตผล การขยายโรงงานหรอสาขาแหงใหม การปรบเปล,ยนใหทนกบเทคโนโลยการดาเนนงานท,เปล,ยนไป ตลอดจนทกษะดานเทคนคใหมๆ การแสวงหาแหลงวตถดบใหม และกจกรรมอ,นๆท,ออกแบบมาเพ,อความสาเรจตามเปาหมายท,วางไว โดยเฉพาะ อยางย,งในชวงเวลาท,องคการกาลงกาวเขาสการเตบโตแบบบรณาการท 0งในแนวนอนและแนวด,งฝายบรหารตองพบกบความทาทายในเร,องความสามารถในการแบงหนาท,ความรบผดชอบ การมอบหมายงานและการประสานการทางานตางๆในองคการ ตวอยางเชน ในสถานการณท,องคการตองตดสนใจขยายการดาเนนงานของ กจการดวยการสรางความหลากหลายในผลตภณฑท,แตกตางกน (Diversifying into unrelated products) น 0นฝายบรหารตองเผชญกบความทาทายในหลายเร,อง เชน การมองหาแหลงวตถดบใหม การสรางชองทางการจดจาหนายท,เหมาะสม ตลอดจนลกคาเปาหมายใหม เน,องโครงสรางองคการปจจบนไมไดรองรบกจกรรมเหลาน0ไวต 0งแตแรก ฝายบรหารจงตองปรบโครงสรางเพ,อใหการดาเนนงานตามแผนการตลาดใหมน0ไดผลตามท,ต 0งไว เพราะมฉน 0นกจกรรมใหมตางๆท,กาหนดข0นมาใหมอาจจะไมสอดคลองหรอบรณา

220

การเขากบกจกรรมอ,นๆในองคการ และหากปราศจากโครงสรางท,เหมาะสมเพ,อรองรบกลยทธใหมน0กยากท,องคการจะประสบความสาเรจตามท,ต 0งไว อกตวอยางหน,งคอเม,อคราวท, กองทพอากาศสหรฐ (U.S. Air Force) ไดปรบเปล,ยนยทธศาสตรการปองกนภยทางอากาศ Donald Rice ในฐานะรฐมนตรกระทรวงกลาโหมไดประกาศแผนการปรบปรงเปล,ยนแปลงโครงสรางกองทพอากาศใหมหมดชนดถอนรากถอนโคนเพ,อรองรบยทธศาสตรการปองกนภยทางอากาศ กลาวคอโครงสรางเดมของกองทพอากาศจะประกอบดวยหนวยยอยท,แยกจากกน ไดแก หนวยบญชาการยทธศาสตรทางอากาศ (Strategic Air Command :SAC) ซ,งดแลหนวยทหารปนใหญและขปนาวธตอสอากาศยานวถไกล (arsenal of long-range bombers and missiles) อยางไรกตามเน,องมาจากยทธศาสตรหลงยคสงครามเยน (Post-Cold War strategy) จงมการปรบเปล,ยนและบรณาการกจกรรมเหลาน0เขาดวยกน ดวยการยบหนวยงาน SAC ยายกาลงพลและยทโธปกรณมารวมเขากบหนวยงานท,รวมศนยกลางบญชาการแหงใหม คอ The Air Combat Command ท 0งน0เพ,อความคลองตวและการประสานงานท,ดย,งข0นในการปฎบตการขนยายทางอากาศทกแหงท ,วโลก นอกจากน0กองทพอากาศยงต 0งหนวยงานแบบรวมศนยแหงท, 2 ข0นมาอกไดแก The Air Mobility Command ย,งไปกวาน0โครงสรางใหมของทพอากาศสหรฐน0ยงใชอตรากาลงพลฝายบรหารหรอ (Staff position) นอยกวาโครงสรางเดม ทาใหสามารถเกล,ยกาลงพลท,เหลอซ,งเปนนายทหารระดบอาวโสกลบไปสตาแหนงงานท,เก,ยวของกบการบนและควบคมปฎบตการบน (Line Position) การเปล,ยนแปลงคร 0งน0ชวยใหกรอบการบงคบบญชาของผบงคบบญชาระดบสงขดวงจากดไดมากข0นในการรวบรวมขาวกรองระหวางประเทศ การวางแผนสงกาลงทางอากาศตลอดจนการส,อสารการรบ จากหลกการดงกลาวในการปรบเปล,ยนโครงสรางเพ,อความเหมาะสมจงเปนส,งจาเปน โดยเฉพาะกบองคการท,ตองดาเนนงานแบบขามชาตท,มเครอขายธรกจต 0งอยในหลายพ0นท,ตางๆท ,วโลก เม,อผบรหารระดบสงตดสนใจขยายธรกจไปยงตางประเทศ แนนอนโครงสรางองคการแบบเดมยอมไมอาจรองรบภารกจใหมน0ได เพราะสภาพแวดลอมทางการบรหารและตลาดเปาหมายเปล,ยนไปจากเดม

221

2. สภาพแวดลอม (The Environment) สภาพแวดลอม เปนปจจยเชงสถานการณท,มอทธพลตอการจดโครงสรางในสามลกษณะคอ ความไมแนนอนของสภาพแวดลอม (Environmental uncertainty) การพ,งพาทรพยากร (Resource dependence) และความหลากหลายของสภาพแวดลอม (Environmental munificence) เชน ในภาวะท,มทรพยากรเหลอเฟอ ฝายบรหารอาจเลอกใชการบรหารท,มโครงสรางแบบกระจายอานาจ (Decentralized Structure) แตในยามทรพยากรขาดแคลน อาจมการรวมศนยและเนนการควบคมอยางใกลชด 2.1 โครงสรางแบบ Mechanistic และ Organic Structure Tom Burns และ G.M. Stalker เปนสองนกวจยชาวองกฤษท,ศกษาถงความสามารถขององคการในการใชประโยชนจากโครงสรางองคการเพ,อปรบเปล,ยนใหทนตอสภาพแวดลอมท,เปล,ยนไป โดยศกษาถงความสมพนธระหวางสภาพแวดลอมกบการ จดโครงสรางองคการของบรษทในองกฤษ 20 บรษทท,ดาเนนกจการในอตสาหกรรมท,แตกตางกน ในข 0นเร,มตนพวกเขาสามารถจดกลมบรษทเหลาน0จะมท 0งสภาพแวดลอมแบบคงท, (Static) คอไมคอยมการเปล,ยนแปลง และบรษทท,มการเปล,ยนแปลงอยบอยๆ (Dynamic) จากน 0นจงศกษาวาบรษทเหลาน0จะมการใชโครงสรางองคการท,มอยรบมอกบการเปล,ยนแปลงอยางไร พบวาบรษทเหลาน0มการใชโครงสรางองคการท,แตกตางกนสองลกษณะเพ,อ รองรบการเปล,ยนแปลงและแนวทางเลอกน 0นกจะหลากหลายมากนอยข0นอยกบระดบการเปล,ยนแปลงของสภาพแวดลอม นอกจากน0ย งพบวาบรษทท,ดาเนนงานภายใต สภาพแวดลอมท,คอนขางคงท, (Static environment) จะมโครงสรางแบบ Mechanistic Structure หรอโครงสรางท,ไมคอนยดหยน มการรวมศนยการตดสนใจและมชวงหางของความชานาญเฉพาะดานนอย ส,อสารและมอบหมายงานตามลาดบข 0นการบงคบบญชา มลกษณะคลายๆกบโครงสรางองคการระบบราชการ หรอ System 1 ของลเครท ดงน 0นองคการแบบ Mechanistic organization จงออกแบบมาเพ,อเปนชองทางในการนาขาวสารจากระดบลางไปสผบรหารระดบบนซ,งเปนฝายตดสนใจและประสานกจกรรมตางๆ ผานสายการบงคบบญชาและระเบยบ กฎเกณฑและขอแนะนาท,วางไว เน,องจากเปนโครงสรางองคการท,คอนขางกระชบ Mechanistic organization จะใชไดผลดในสถานการณท,คอนขางคงท,และความไมแนนอนของเหตการณตางๆมไมมาก

222

อยางไรกตามตรงขามกบองคการท,ดาเนนการภายใตสภาพแวดลอมท,มการเปล,ยนแปลงสง (Dynamic) จะมโครงสรางแบบ Organic Structure หรอโครงสรางท, ยดหยนและสามารถปรบตวไดดกบสภาพแวดลอมท,เปล,ยนไปมการกระจายศนยการบรหารงานไปสสวนตางๆผานการส,อสารท 0งแนวต 0งและแนวด,ง อานาจการตดสนใจอาจมอบหมายใหผท,มความรความสามารถในงานเปนอยางด ดวยเหตผลน0จงกอใหเกดการไหลเวยนของขาวสารตางๆ ท 0งในลกษณะแนวต 0งและแนวด,ง เปดโอกาสใหบคลากรทกระดบสามารถปรกษาปญหาขอของใจในงานได ลกษณะและธรรมชาตของงานในพนกงานแตละคนมการเปล,ยนแปลงไปตามสภาพแวดลอม ดงน 0นทาใหมการปรบเปล,ยนและพจารณาเก,ยวกบความชานาญเฉพาะดานในงานเปนระยะๆตามบทบาทและปฎสมพนธท,มกบพนกงานคนอ,นๆ ท,เก,ยวของดวยเปนหลก จงนบวาเปนโครงสราง องคการท,มประสทธภาพสงสาหรบสภาพแวดลอมท,มการเปล,ยนแปลงคอนขางมาก เชนปจจบน ตาราง 7.1 เปรยบเทยบโครงสรางองคการแบบ Mechanistic and Organic Mechanistic Structure Organic Structure -แบงงานออกเปนสวนยอยตามความชานาญและไมคอนมการเปล,ยนแปลงยกเวนมคาส ,งเปล,ยนแปลงจากฝายบรหาร -บทบาทของสมาชกขององคการถกกาหนดข0นอยางชดเจนตามสทธเง,อนไขและวธการทางเทคนค -อานาจ การควบคมและการส,อสารถกกาหนดตามโครงสรางตามลาดบข 0น -การไหลเวยนของขาวสารเปนไปในแนวด,ง -ผบรหารเปนผกากบและตดสนใจในการดาเนนกจกรรมตางๆ ของพนกงานฝายปฏบต -เนนความจงรกษภกดตอองคการและเช,อฟงผนา

-กาหนดงานตามกจกรรมท,จ ะทา เพ, อบรร ลเปาหมายอาจมการปรบเปล,ยนตามความเหมาะสม -สมาชกขององคการมบทบาท หนาท,แบบหลวมๆเพ,อความยดหยนในการทางาน -อานาจ การควบคมและการส,อสารข0นอยกบความเหมาะสม - การไหลเวยนของขาวสารเปนไปท 0งในแนวต 0งและแนวด,ง -ผบรหารพรอมใหคาแนะนาชวยเหลอ และใหขอมลขาวสารแกพนกงาน -เนนการเดนสเปาหมายขององคการรวมกน 2.2 Differentiation and Integration Paul R. Lawrence และ Jay W. Rorsch คอสองศาสตราจารยแหงมหาวทยาลยฮาวารด ท,ใหความสนใจศกษาลกลงไปถงแนวคดเก,ยวกบอทธพลของสภาพแวดลอมตอโครงสรางขององคการ ดวยการศกษาปฏกรยาตอบสนองตอสภาพแวดลอมภายนอกของแผนกตางๆ ของบรษทอเมรกน 10 แหงในอตสาหกรรมท,แตกตางกนไดแก แผนกขาย

223

แผนกผลตและแผนกวจยและพฒนา พบวาแผนกงานตางของบรษทเหลาน0จะมแนวทางพฒนาวธการรบมอกบสภาพแวดลอมท,ไมแนนอนแตกตางกนออกไป ซ,งข0นอยกบความชานาญ เทคนค เปาหมายและองคประกอบอ,นๆเก,ยวกบงาน Lawrence และ Lorsch เรยกรปแบบน0วา Differentiation หรอลกษณะท,มความแตกตางในโครงสรางพฤตกรรมและความสนใจของหนวยงานยอยในฐานะสมาชกขององคการ โดยจากการศกษาคร 0งน0ยงพบวาบรษทท,เผชญกบสภาพแวดลอมท,มระดบความไมแนนอนสงจะมการสรางความแตกตางหลากหลาย (Exhibit greater differentation) มากกวาบรษทท,เผชญกบความไมแนนอนไมมากนก อยางไรกตามผวจยยงพบอกวาย,งองคการใดเผชญกบความไมแนนอนสง ย,งจาเปนตองใชองคประกอบยอยในองคการเปนตวประสานกจกรรมของแตละแผนกเขาดวยกนเพ,อใหบรรลเปาหมายองคการซ,ง Lawrence และ Lorsch เรยกลกษณะของการประสานการทางานและความรวมมอรวมใจระหวางหนวยงานในองคการน0วาคอการบรณาการ (Integration) เขาดวยกน 3. เทคโนโลย สภาพแวดลอมดานเทคโนโลย (Technology) ประกอบไปดวยความรและ เช,ยวชาญ วสดอปกรณ และกระบวนการดาเนนงานท,องคการใชเพ,อการปรบเปล,ยนทรพยากรนาเขา (Inputs) ใหไดผลลพธ (Outputs) อาจจะเปนสนคาหรอบรการ เปนปจจยเชงสถานการณท,มอทธพลตอการจดโครงสรางองคการ เทคโนโลยอาจประกอบดวยส,งท,สมผสได เชน เคร,องจกร เคร,องมอ และส,งท,ไมสามารถสมผสได เชน ลาดบข 0นของกจกรรมในกระบวนการทางานและทกษะของพนกงาน เปนตน นอกจากน0ในธรกจบรการและการผลตอาจมการประยกตใชเทคโนโลยท,แตกตางกนไป เชน ระดบเทคโนโลยของกลมโรงแรมไฮแอท (Hyatt) อาจเหนไดจากระบบการสารองหองพก การบรหารหองพก ระบบการเตรยมอาหาร สวนเทคโนโลยของอตสาหกรรมยาของบรษท Sterling น 0นอาจพบไดจากเคร,องมอ อปกรณในหองแลบ ความรทางดานวทยาศาสตรตลอดจนอปกรณ การผลต เปนตน Joan Woodward นกวจยชาวองกฤษถอเปนคนแรกท,ศกษาความสมพนธของเทคโนโลยและการจดโครงสรางองคการชวงทศวรรษท, 1950s เธอไดนาคณะวจยศกษาถงกระบวนการทางเทคโนโลย ขนาดการควบคม การรวมศนยอานาจ ตาแหนงงานสายบรหารและปฏบตการ ระดบความเปนทางการและผลการดาเนนงานของผประกอบการ

224

ผลตในองกฤษจานวน 100 แหง ผลการศกษาพบวามความแตกตางของความสาคญในโครงสรางขององคการแตเหตผลของความแตกตางน0ไมคอยชดเจนนก จนกระท ,ง Woodward แยกเทคโนโลยออกมาเปนตวแปรตามหรอเสรม (Contributing factor) ดวยการจดกลมกจการตามประเภทของเทคโนโลยท,ใช จงพบวาความสลบซบซอนของเทคโนโลยมอทธพลโดยตรงตอโครงสรางองคการ จากการศกษาคร 0งน0ทาใหเธอสรปและแบงประเภทของเทคโนโลยการผลตออกเปน 3 กลมคอ 1. Unit and small-batch technology – หมายถงระดบเทคโนโลยท,ใชเพ,อผลต สนคาหรอบรการแบบเฉพาะเจาะจงตามการส ,งผลตของลกคาเฉพาะราย ท,มการผลตจานวนไมมากในลกษณะของการส ,งทาโดยใชความชานาญเฉพาะของผผลต องคการท,ใชเทคโนโลยประเภทน0 เชน รานตดเส0อผาตามส ,ง ท,ตองมการวดขนาดของลกคาเปนรายบคคลหรอบรษท Sikorsky ผผลตเฮลคอปเตอรตามแบบท,ส ,งจากรฐบาลประเทศตางๆ ท ,วโลกท,ส ,งซ0อมา เปนตน 2.Mass-production and large-batch technology –หมายถงลกษณะเทคโนโลยท,ใชผลตสนคาจานวนมากตามสายงานการผลต เปนเทคโนโลยท,สลบซบซอนมากย,งข0น เชน ท,โรงงานผลตรถยนต Ford , General Motors และ Chrysler เปนตน 3. Continuous-flow-process technology - ไดแกเทคโนโลยการผลตสนคาท,มกระบวนการผลตแบบตอเน,อง เปนเทคโนโลยท,สลบซบซอนย,งกวาสองแบบแรก เชน เทคโนโลยการผลตของบรษท Dupont ในการผลตสนคาประเภทเคมภณฑ หรอการเทคโนโลยการผลตน0ามนของบรษท Mobil เปนตน ระดบเทคโนโลยมความซบซอนมากย,งข0น เคร,องจกรอปกรณกจะย,งซบซอนตามไปดวย สวนกระบวนการจะเร,มเปนมาตรฐานและความตองการการควบคมโดยมนษยจะนอยลง ขณะท,เทคโนโลยแบบหนวยยอย หรอ unit technology น 0นตองการผเช,ยวชาญเฉพาะท,มทกษะในการผลตสนคาเปนคร 0งๆไป สวนเทคโนโลยการผลตแบบ continuous-flow-process technology ไมตองการการควบคมโดยมนษยมากนกเพราะสวนใหญจะทางานโดยระบบอตโนมตพนกงานจะเขาไปเก,ยวของเฉพาะชวงเวลาท,จาเปนตองเขาไป ซอมบารงระบบเทาน 0น องคการท,กาลงจะปรบเปล,ยนไปใชเทคโนโลยท,สลบซบซอนอยางบรษท Larson ใน Arizona ซ,งเปนบรษทผผลตผลตภณฑเทยมจาพวกตนไม ผาหนและวสดธรรมชาตอ,นๆ ท,ใชตกแตงตามสวนสตว สวนสาธารณะและตามรสอรท จากเดมผลต สนคาเหลาน0

225

ดวยเทคโนโลยแบบ Unit technology แตเม,อเจาของกจการคนใหมท,เขามาซ0อกจการตอ (Take over) และไดนาเอาระบบการผลตจานวนมากแบบอตสาหกรรมหรอ Mass-production technology ซ,งพนกงานจะมการแบงงานกนทาตามสถานงานตางๆท,เรยงกนไปตามสายการผลต เชน พนกงานคนท,หน,งทาหนาท,ผลตช0นสวนท,เปนโครงราง (Frames) พนกงานคนท,สองรบผดชอบทาสรองพ0น(Covering) สวนคนท,สามทาสข 0นสดทาย(Painting) เปนตน การเปล,ยนแปลงเทคโนโลยการผลตคร 0งน0บรษทตองมการปรบเปล,ยนโครงสรางองคการเพ,อใหเหมาะสมกบรปแบบการผลตท,เปล,ยนไปเปนการผลตท,เนนความชานาญเฉพาะดานมากข0น อยางไรกตามเทคโนโลยการผลตจานวนมาก (Mass production) น0ชวยใหบรษทผลตสนคาไดอยางรวดเรว และผลกดนยอดขายเพ,มข0นจากเม,อกอนเคยทาไดปละ 5 ลานดอลลาร เปน 20 ลานเหรยญในระยะเวลาเพยงแคหาป การศกษาของ Woodward มความสาคญไมนอยเพราะช0ใหเหนอยางชดเจนวา องคการท,ดาเนนงานประสบผลสาเรจในแตละกลมเทคโนโลยการผลตท,เลอกใชน 0น มรปแบบการจดโครงสรางองคการท,คลายกน สวนองคการท,ไมประสบผลสาเรจมากนกจะเปนองคการท,มการจดโครงสรางผดแปลกไปจากรปแบบขางตน ซ,งแสดงใหเหนวาหากตองการความสาเรจและประสทธภาพในการดาเนนงานแลว ผบรหาร และองคการตองจดโครงสรางและเลอกใชเทคโนโลยท,มความเหมาะสมกบสภาพแวดลอมกบองคการ และโดยท ,วไปจากการศกษาพบวาเทคโนโลยมอทธพลตอระดบของความเปนทางการ (Formalization) การรวมศนยอานาจ (Centralization) ขนาดของการบรหารจดการ (Span of management) จานวนของลาดบช 0นบงคบบญชา (Number of hierarchical levels) และองคประกอบอ,นๆ ของโครงสรางองคการ เชนตวอยางท, Woodward สงเกตพบวา องคการซ,งประสบผลสาเรจในการดาเนนงานเปนอยางดท,ใชแนวการผลตจานวนมาก (Mass-production) น 0นจะมโครงสรางด 0งเดมและคอนขางมลกษณะเปนแบบ Mechanistic organization และในองคการน0พบวาขนาดของการบรหารของผจดการระดบตน (First-line managers) คอนขางมความสาคญสงกวาเกณฑเฉล,ยท ,วไปของ องคการท, เ ลอกใช เทคโนโลยการผลตแบบตอเ น, อง (Continuous-flow-process technology) ซ,งอาจจะเปนเพราะมาตรฐานของกจกรรมในการทางาน นอกจากน0 องคการยงมลกษณะบรหารแบบรวมศนยและเนนรปแบบท,เปนทางการหากเปรยบเทยบองคการท,ใชเทคโนโลยแบบอ,นๆ สวนอทธพลของเทคโนโลยท,มตอการจดโครงสราง

226

องคการจะมระดบท,แตกตางกนไป กลาวคอ ในองคการขนาดใหญเทคโนโลยจะมอทธพลตอพนกงานระดบลางเทาน 0นแตจะมอทธพลกบทกคนในองคการขนาดเลก อยางไรกตามไมวาองคการมขนาดเปนเทาใดกตามควรจะมโอกาสไดทบทวน และตรวจสอบถงการจดโครงสรางอยเสมอโดยเฉพาะในชวงท,ตองเผชญกบภาวะความเปล,ยนแปลงของเทคโนโลยใหมๆเกดข0น นอกจากน0ขนาดขององคการกนบเปนส,งท,มอทธพลของการจดโครงสรางองคการ 4. ขนาดขององคการและวงจรชวตขององคการ จากการศกษาของ Joan Woodward และนกวจยคนอ,นๆถงความสมพนธของขนาดองคการ (ท,วดจากจานวนสมาชกในองคการ) และการจดโครงสรางองคการ Woodward คนพบวาเทคโนโลยมอทธพลอยางมากตอโครงสรางและขนาดขององคการ และนกวจยรายอ,นๆกเหนเชนกนวาขนาดขององคการมผลกระทบตอสวนประกอบเฉพาะเจาะจงใดๆของการจดโครงสรางองคการ ซ,งสวนประกอบน0ไดแกความชานาญเฉพาะดานในงาน ความแตกตางและระดบการบรณาการ ตาแหนงงานดานการบรหาร ระดบความเปนทางการ การรวมศนยและการกระจายอานาจการบรหาร ในองคการขนาดเลกอาจจะใชบคลากรท,จะตองปฏบตงานจานวนไมมากและหากจะยดหลกความจาเปนท,ไมสามารถหลกเล,ยงไดสาหรบองคการขนาดเลกน0ความชานาญเฉพาะดานในงานคอนขางกวางและมความแตกตางนอย ทาใหการประสานบรณาการในการทางานของผบรหารระดบสงท,จะตองแนะนาชวยเหลอผจดการระดบตนดาเนนไปไดเปนอยางด และในการปฏบตงานโดยท ,วไปกไมมกฎ ระเบยบมากนก แตดวยความเปนองคการขนาดเลกท,มทรพยากรจากดทาใหการตดสนใจมลกษณะของการรวมศนย อยางไรกตามเม,อองคการขยายหรอเตบโตข0นอาจจาเปนตองสรรหาและวาจางบคลากรท 0งฝายบรหารและระดบปฎบตเพ,มข0น จงตองมการกาหนดขอบเขตหนาท,รบผดชอบในงานใหชดเจนย,งข0น ซ,งสงผลใหเกดระดบความแตกตางระหวางงานตางๆมากตามไปดวยในท,สด ดงน 0นองคการท,ขยายใหญข0นจงจาเปนตองมการบรณาการในการงานเพ,มข0นดวย และเม,อองคการใหญข0นความจาเปนท,ตองใชบคลากรฝายบรหารกจะสงตามมาและฝายบรหารเหลาน0กจะบรหารงานภายใตระเบยบ กฎเกณฑท,คอนขางเขมงวด ดงน 0นเพ,อลดปญหาความลาชาจากการบรหารและการส ,งการจงจาเปนตองกระจายอานาจการตดสนใจลงไปสสวนตางๆในองคการเพ,อใหเกดความคลองตวและ ประสทธภาพ เม,อองคการมการเตบโตมากข0นนบเปนความทาทายสาหรบผบรหาร เชน อาจสงผลใหผบรหารระดบสงประสบความยากลาบากย,งข0นในการส,อสารท 0งกบพนกงาน

227

และลกคาขององคการ นอกจากน0องคการขนาดใหญท,มลกษณะซบซอนและมข 0นตอนมากอาจทาใหการตอบสนองตอสภาพแวดลอมท 0งภายในและภายนอกองคการชาลง จะสงผลตอประสทธภาพประสทธผลการดาเนนงานในท,สด ทางออกสาหรบปญหาน0ทาใหสวนใหญผบรหารเลอกท,จะแบงองคการออกเปนหนวยงานยอยๆกได วงจรชวตขององคการ (Organization life cycle) โดยธรรมชาตการกอตวและการจดต 0งข0นขององคการใดกตาม จะมลกษณะของ การเร,มตนจากองคการขนาดเลกกอนจากน 0นจงขยายขนาดเปนองคการขนาดใหญข0น โดยจะมการพฒนาผานข 0นตอนตางๆ 4 ข 0นตอน หรอ วงจรชวตขององคการ (Organization life cycle) แตละข 0นจะสงผลกระทบตอการพฒนาและจดโครงสราง องคการ หรอแมแตขนาดขององคการกมผลตอการออกแบบ ในข �นตอนแรก อาจจะ เร,มจากผประกอบการมการออกผลตภณฑใหม ซ,งองคการยงมขนาดเลก กฎ ระเบยบยงมนอย มการกระจายการทางานในองคการ ไมตองอาศยผเช,ยวชาญมากนก มการรวมศนยการตดสนใจ จากน 0นจะมการนาสนคาออกสตลาด มการแนะนาสนคาและสรางภาพลกษณองคการเพ,อสรางความเช,อถอแกผบรโภค หากสนคาน 0นเปนท,ยอมรบของตลาดในวงกวางองคการจาเปนตองขยายใหญข0น ระยะท �สอง เปนชวงท,องคการตองมการขยายกาลงคนเพ,มข0นทกระดบท 0งฝายบรหารและระดบปฎบตการ มการระดมทรพยากรทางการบรหารเพ,มข0น เพ,อใหเพยงพอกบความตองการของการดาเนนผลตสนคา มการจางผเช,ยวชาญเฉพาะดานเขามาใน องคการ ทาใหเร,มมกฎ ระเบยบท,เปนทางการมากข0น ผบรหารระดบสงยงคงรวมกนตดสนใจในลกษณะของการวมอานาจ จากน 0นวงจรชวตขององคการกจะพฒนามาถง ระยะท �สาม เปนเวลาท,องคการเดนทางมาถงชวงกลาง มการเตบโตเตมท, ในระยะน0ผจดการจะมการแบงอานาจหนาท,กนอยางชดเจนไปตามความชานาญเฉพาะดาน มการจางพนกงานหลกและทมท,ปรกษาเขามาทางาน (Line and Staff) มการกระจายอานาจจากผบรหารระดบสง เพ,อใหทนกบสภาพแวดลอมท,เปล,ยนแปลงไปอยางรวดเรว จากน 0นวงจรชวตขององคการจะผานเขาส ข �นสดทาย เปนชวงท,องคการเตบโตเตมท,และเร,มเตบโตชาลง ผจดการยงทางานท,สลบซบซอนตอไป ดวยเหตน0การแยกองคการเปนหนวยจงชวยใหแกปญหาโครงสรางไดด แตจานวนผจดการยงคงตองมความสมดลกจกรรมหรองานท,ไดรบ โดยแตละหนวยยอยตองพ,งพาอาศยกน มการประสานการทางานและทางาน เปนทมมากข0น

228

สรป การตดสนใจเก,ยวกบการออกแบบโครงสรางองคการท,มประสทธภาพเพ,อใหบรรลเปาหมายการดาเนนงานขององคการถอเปนภารกจสาคญของผบรหาร การจดโครงสรางองคการมความสาคญดงน0คอ เพ,อความชดเจนในการกาหนดขอบเขตของอานาจ หนาท, กฎ ระเบยบท,บคลากร เพ,อความเปนเอกภาพในการบงคบบญชาและส ,งการในการทางาน และเพ,อเปนการปรบเปล,ยนขนาดหรอรปแบบขององคการใหเหมาะสมกบสภาพแวดลอม แนวคดเชงทฤษฎตอการจดโครงสรางองคการแบงออกเปนดงน0 การจดการโครงสรางองคการแบบคลาสสก การจดโครงสรางองคการตามทฤษฎพฤตกรรมศาสตร สวนปจจยท,มอทธพลตอการจดโครงสรางองคการไดแกปจจยเชงสถานการณ 5 ประการ คอ กลยทธ สภาพแวดลอม เทคโนโลย ขนาดและวงจรชวตขององคการ

229

แบบฝกหด 1. จงอธบายถงเหตผลและความจาเปนท,ตองมการจดโครงสรางองคการ ? 2. จงอธบายถงแนวคดเชงทฤษฎตางๆท!มอทธพลตอการจดโครงสรางองคการ ? 3. การจดโครงสรางองคการตามทฤษฎเชงระบบของลเครท (Likert) มลกษณะเปนอยางไรบาง อธบาย? 4. อธบายถงแนวทางการจดโครงสรางองคการตามสถานการณมาพอเขาใจ ? 5. อธบายถงปจจยท!มอทธพลตอการจดโครงสรางองคการ ? 6. จงอธบายถงความแตกตางของโครงสรางองคการแบบ Mechanistic structure และ Organic structure มาพอเขาใจ ?

แผนบรหารการสอนประจาบทท� 6 การบรหารเชงกลยทธ เน�อหา 1. พ�นฐานการบรหารเชงกลยทธ 2. ระดบของกลยทธ 3. กระบวนการบรหารเชงกลยทธ 4. การวเคราะหสถานการณ 5. การกาหนดกลยทธองคการ 6. การพฒนากลยทธระดบบรษท 7. การพฒนากลยทธระดบธรกจ 8. การพฒนากลยทธระดบหนาท. 9. การปฏบตตามกลยทธ 10. การควบคมเชงกลยทธ วตถประสงคเชงพฤตกรรม หลงจากศกษาบทน�แลว ทาใหสามารถ 1. อธบายถงความหมาย ความสาคญของพ�นฐานการบรหารเชงกลยทธได 2. อธบายถงระดบของกลยทธได 3. อธบายถงกระบวนการบรหารเชงกลยทธได 4. อธบายถงแนวทางการวเคราะหสถานการณได 5. อธบายถงแนวทางและการกาหนดกลยทธองคการ ได 6. อธบายถงวธการการพฒนากลยทธระดบบรษทได 7. อธบายถงแนวทางการการพฒนากลยทธระดบธรกจได 8. อธบายถงการพฒนากลยทธระดบหนาท.ได 9. อธบายถงการปฏบตตามกลยทธและการควบคมเชงกลยทธได

170 วธการสอนและกจกรรมการเรยนการสอน 1. การบรรยาย อภปรายและถามนกศกษาใหนกศกษาตอบเพ#อใหนกศกษามสวนรวมในช )นเรยน 2. ใหนกศกษาอภปรายคาถามในแบบฝกหด 3. มอบหมายใหนกศกษาวเคราะหกรณศกษาเก#ยวกบการกระบวนการพฒนาและกาหนดยทธทางธรกจสาหรบองคกรได 4. ใหนกศกษาอภปรายคาถามแบบฝกหด ส�อการเรยนการสอน 1. เอกสารคาสอนบทท# 6 การบรหารเชงกลยทธ 2. CD- Microsoft – PowerPoint presentation 3. ตาราประกอบการสอนตามท#กาหนด 4. กรณศกษา (Case studies) การวดและประเมนผล 1. การสงเกตพฤตกรรมความสนใจในการเรยน และการมสวนรวมในช )นเรยนของ นกศกษา 2. การประเมนผลจากงานท#มอบหมายให 3. จากการวเคราะหและอภปรายกรณศกษา 4. จากแบบฝกหดทายบท

171 บทท� 6 การบรหารเชงกลยทธ (Strategic Management)

พ&นฐานการบรหารเชงกลยทธ (Fundamentals of Strategic Management) เปาหมายและภารกจขององคการ คอส.งท.ผบรหารทกระดบพยายามจะกาวไปใหถงดวยการวางแผนและการตดสนใจท.มประสทธภาพ แตการจะทาเชนน�ไดผบรหารระดบสงขององคการตองมแนวทางท.ชดเจนดวยการมแผนระยะส �นและแผนระยะยาวท.ด การดาเนนงานทกอยางจะประสบผลสาเรจไดองคการจะตองม การบรหารเชงกลยทธ (Strategic management) ท.ดมประสทธภาพ หมายถง กระบวนการท �ตอเน �องในดานการกาหนดกลยทธ (Formulating) การปฏบตตามกลยทธ (Implementing) เพ.อชวยให องคการประสบผลสาเรจตามวตถประสงคและเปาหมายเชงกลยทธท.ต �งไว กระบวนการบรหารเชงกลยทธจะชวยใหผบรหารระดบสงมองเหนถงสถานการณในระยะยาวไดอยางรอบดาน ทาใหองคการสามารถปรบตวใหทนกบสภาพแวดลอมภายนอกได การดาเนนงานตามกระบวนการบรหารเชงกลยทธ จะทาใหผบรหารสามารถออกแบบ กลยทธ องคการ (Organizational strategy) เปนแผนขนาดใหญท.รวมแนวทางปฏบตในภาพรวมไวท �งหมดเพ.อใหบรรลเปาหมายองคการตามเวลาท.กาหนด กลยทธ (Strategy) ไมไดเปนเอกสารดานการวางแผนท.ถกกาหนดไวตายตวเพ.อรอใหนาไปปฏบตเทาน �น แตมนคอแผนท �จะตองปรบเปล �ยนอยตลอดเวลาเพ �อใหม �นใจวาสอดคลองกบการเปล �ยนแปลงของสภาพแวดลอมซ �งทาทายความสามารถขององคการในอนท �จะเดนไปสเปาหมาย กลยทธ จงเปนเหมอนหลกชยของกระบวนการบรหารเชงกลยทธ ฉน �นผบรหารจงตองเขาใจถงองคประกอบและระดบของการกาหนดกลยทธและการปฏบตตามกลยทธ ดงน� กลยทธองคการ (Organizational Strategy) กลยทธ (Strategy) คอรปแบบท.กาหนดถงทศทางขององคการหรอกรอบสาหรบ ผบรหารเพ.อนาไปใชในการดาเนนงานใหบรรลเปาหมายผานการวางแผนปฏบตการ (Operational) แผนยทธวธ (Tactical) และแผนกลยทธ (Strategic) ผบรหารพฒนา กลยทธข�นมาเพ.อตอบคาถามท.วา “ธรกจควรจะผลตสนคาอะไร” “เนนตลาดเปาหมาย กลมไหน” “ธรกจจะใชวธการผลตแบบใด” และ “ธรกจดาเนนกลยทธเพ �อการแขงขน

172 อยางไร” การท.จะตอบคาถามเหลาน�ไดอยางมประสทธภาพ ผบรหารจะตองพจารณาถงสวนประกอบสาคญในการกาหนดกลยทธซ.งมดวยกนส.อยางเสมอ สวนประกอบของกลยทธ (Component of Strategy) กลยทธองคการ มสวนประกอบสาคญ 4 สวน ดวยกนคอ ขอบเขต (Scope) ความสามารถพเศษ (Distinctive competence) การจดสรรทรพยากร (Resource deployment) และการผนกกาลง (Synergy) ซ.งผบรหารสามารถท.จะพฒนากลยทธใหเหมาะสมกบสถานการณขององคการไดดวยการพจารณาถงสภาพท.เปนลกษณะเฉพาะขององคการ การถวงน�าหนกถงแนวทางเลอกในการปฏบต และการตดสนใจเก.ยวกบสวนประกอบแตละตวจากท �งส.สวนดงกลาว การผสมผสานสวนประกอบท �งส.สวนเขาดวยกนทาใหไดกลยทธท.มเน�อเดยวกนและมเอกภาพ เพ.อท.จะกาหนดถงความพยายามดานการวางแผนขององคการ ซ.งจะทาใหบรรลภารกจและเปาหมายเชงกลยทธ 1) ขอบเขต (Scope) – หรอสวนประกอบหลกของกลยทธท.เปนระบถงขอบเขตในการดาเนนงานดานการผลตสนคาและบรการ ตลาดเปาหมาย รวมถงความสมพนธกบ ผขายปจจยการผลตขององคการ ซ.งจะทาใหฝายบรหารสามารถท.จะเลอกดงเอาจดแขงท.สดขององคกรออกมา ตวอยางเชนท.ธนาคารคอนตเนนทล ในเมองชคาโก ไดชจดแขงของตนเพ.อเปนธนาคารเพ.อบรการทางการเงนแกธรกจการคา ทาใหแขงขนไดกบธนาคารซต� คอรปและธนาคารอ.นๆท.เนนบรการทางการเงนแกลกคารายยอยท .วไป หรอการท.เดตน ฮนสน ในเมองมนเนยโปลส ท.เนนกลยทธของตนเองเปนผคาปลกเพยงอยางเดยว จนสามารถท.จะแขงขนไดกบหางสรรพสนคาเมยและรานคาปลกอ.นๆในบรเวณน� 2) ความสามารถพเศษ (Distinctive competence) - ความสามารถท.โดดเดนเฉพาะขององคกร หมายถง ความสามารถหรอทกษะท.โดดเดนเฉพาะตวของธรกจท.เหนอกวาคแขงขน เชน ความสามารถดานการบรการลกคา หรอทกษะในดานการผลต เปนตน ซ.งมความสมพนธโดยตรงกบขอบเขตของธรกจท.องคการไดเลอกไวแลว ส.งสาคญจะตองเปนความสามารถหรอทกษะท.ย .งยนในระยะยาว ตวอยางเชน ท.บรษท ไนก� (Nike) ท.มความสามารถและทกษะในเชงวศวกรรมและการผลตรองเทากฬาท.ทรงสมรรถภาพมาอยางยาวนานในตลาด 3) การจดสรรทรพยากร (Resource deployment) - หมายถง การท.ฝายบรหารดาเนนการจดสรรและใชประโยชนจากทรพยากรดานบคคล ดานกายภาพ ดานการเงนและทรพยากรดานขาวสารขอมลท.มในองคการ เพ.อใหเปนไปตามขอบเขตของกลยทธท.ตองการและความสามารถพเศษท.องคกรเลอกใชในการแขงขน เชนตวอยางเม.อเรวๆ น�

173 บรษทยไนเตด เวย (United Way) ดาเนนกลยทธท.เปล.ยนแปลงรปแบบการจดสรรทรพยากรของตนเองดวยการเนนในงานบรการท.เก.ยวเน.องกบสขภาพและครอบครวดวยขอบเขตท.กวางขวางย.งข�น ท �งน�เน.องจากองคกรการกศลตางๆในสหรฐอเมรกาไดปรบลดวงเงนสนบสนนท.ใหแกสภากาชาด (the Red Cross) ซ.งเคยเปนหนวยงานท.เก�อหนนดานสขภาพครอบครวคนอเมรกนลงไป ทาใหสภาพแวดลอมเชนน�เอ�อใหบรษทยไนเตด เวยปรบเปล.ยนกลยทธธรกจเพ.อสรางรายไดเพ.ม 4) การผนกกาลง (Synergy) – ไดแกลกษณะท.สวนประกอบตางๆภายในองคการรวมเขาดวยกนเพ.อสนบสนนหรอสงเสรมศกยภาพของกนและกนเพ.อประสทธภาพสงสดในการดาเนนงาน เชน การท.องคการมงเนนผลตสนคาท.สามารถจะใชทรพยากรในการผลตตางๆรวมกนได จะทาใหลดตนทนการผลตรวมลงไดมากและนามาซ.งผลประกอบการท.เพ.มสงข�น หรอตวอยางเม.อเรวๆน�ท.บรษทไอทว จากด (มหาชน) หรอสถานโทรทศนไอทว ไดประกาศดงพนธมตรธรกจรายใหมเขามาซ�อหนของตนเองสงถง 3,000 ลานบาท คอบรษทกนตนากรป จากด และนายไตรภพ ลมปพทธ เจาของบรษทบอรน แอสโซซเอส จากด เพ.อเพ.มขดความสามารถในการแขงขนใหกบสถาน เน.องจากพนธมตรท �งสองเปนบรษทท.มความเช.ยวชาญเปนเวลายาวนานในอตสาหกรรมโทรทศนและรายการบนเทงของประเทศไทย เม.อเขามาผนกกาลงรวมกบไอทวท.มจดแขงดานการผลตรายการขาวและสารคดแลว จะทาใหไอทวกาวข�นมาเปนผนาในธรกจโทรทศนของประเทศไดตอไป ซ.งการเคล.อนไหวทางธรกจคร �งน�นบวาเปนการพลกโฉมหนาวงการธรกจโทรทศนเปนอยางมาก ในอดตท.ผานมาสถานโทรทศนกบบรษทผผลตรายการเพ.อปอนสถานตางๆน �นจะเปนคนละสวนอยางชดเจน แตเม.อสภาวะการแขงขนของธรกจโทรทศนมความเขมขนและรนแรงมากย.งข�นตามสภาพแวดลอมทางเศรษฐกจสงคมของประเทศและระดบโลกท.เปล.ยนไป ทาใหบรษทผบรหารสถานโทรทศนจาเปนตองคนหากลยทธทางธรกจท. เหมาะสมและสรางความไดเปรยบแกตนเองมากท.สดเชนท.เกดข�นขณะน� ระดบของกลยทธ (Level of Strategy) การวางแผนกลยทธของผบรหาร คลายกบข �นตอนท.พวกเขากาลงวางแผนและกาหนดเปาหมายสาหรบองคกรกลาวคอจะมอยหลายระดบดวยกน เน.องจากสภาพความเปนจรงในการดาเนนธรกจน �นจะมการตดสนใจและการดาเนนงานเกดข�นท .วท �งองคการ ดงน �นกลยทธโดยรวมของ บรษทท �มธรกจเดยว (Single-business company)ประกอบดวยกลยทธ 3 ระดบ ดงน� 1) ระดบบรษท (Corporate-level) 2) ระดบธรกจ (Business level) 3) ระดบหนาท � (Functional level) สวนกลยทธในบรษทท �มการกระจายธรกจ (Diversified

174 company) อาจมกลยทธระดบท.ส.เพ.มเขามากได คอ กลยทธระดบปฏบตการ (Operating strategy) โดยกลยทธในแตละระดบลวนไดรบผลกระทบจากการกาหนด กลยทธและการปฏบตตามกลยทธในระดบอ.นเสมอ กอใหเกดเครอขายการเช.อมโยงในดานการตดสนใจและการปฏบตงานซ.งชวยใหบรษทบรรลผลสาเรจตามเปาหมายในระดบตางๆ ตามท.ต �งไวต �งแตกระบวนการวางแผนขององคการ จากการประสานกลยทธท �งสามระดบเขาดวยกนของผบรหารกอใหเกดวธท.ทรงประสทธภาพท.จะเปนแนวทางปฏบตท.สม.าเสมอไปท .วท �งองคการตอไป 1) กลยทธระดบบรษท (Corporate-level strategy) หมายถง ระดบของกลยทธท �จะเปนแนวทางสาหรบทศทางโดยรวมขององคกร อกท 8งยงระบถงการจดสรรทรพยากรและรปแบบการแขงขนทางธรกจท �บรษทจะตองเผชญ กลยทธระดบธรกจเปนเสมอนตวขบเคล �อนเปาหมายและแผนเชงกลยทธ (Strategic goals and plans) ในระดบบนสดของลาดบช �นการบงคบบญชาในกระบวนการวางแผนขององคกรและเปนตวกาหนดแนวทางกวางๆสาหรบผบรหารท �งหมดของบรษทไดปฏบตตามใหบรรลตามภารกจขององคกร ปกตผบรหารสงสดของบรษท เชน ประธานเจาหนาท.บรหารกรรมการบรหาร เปนตน คอผรบผดชอบในการกาหนดกลยทธระดบบรษท ซ.งสวนใหญจะเปนการมองไปขางหนา 3-5 ป หรอมากกวาน� 2) กลยทธระดบธรกจ (Business-level strategy) หมายถง ระดบของกลยทธท �จะเปนตวกาหนดถงแนวทางการแขงขนของหนวยธรกจแตละหนวยของบรษทประกอบดวยแนวทางเลอกในตวสนคาและตลาด เปนกลยทธท �ไดรบการถายทอดมาจากกลยทธระดบบรษทอกทอดหน�ง ในบรษทท.มหนวยดาเนนงานทางธรกจอยจานวนมาก ฝายบรหารจะตดสนใจเลอกวาจะมอบหมายใหหนวยงานใดภายในบรษทเปน “หนวยกลยทธระดบธรกจ” (Strategic Business Units :SBUs) หรอ หนวยธรกจท.แยกตวออกมาจากหนวยดาเนนตามปกตในบรษท ซ.งจะมฝายบรหาร มสนคา ทรพยากร ลกคาและคแขงขนของตนเองอยางชดเจน และมอสระในการบรหารงานแยกจากหนวยงานอ.นภายในองคการ เน.องจากหนวยกลยทธระดบธรกจเหลาน�สามารถท.จะตดสนใจในเร.องสาคญได ดงน �น ผบรหารหนวยงานเหลาน�จงตองเปนผกาหนดกลยทธและรายละเอยดเก.ยวของกบสนคาท.จะผลต แหลงปอนปจจยการผลต และแนวทางการตดสนใจอ.นสาหรบหนวยธรกจน�ข�นมาดวยตนเอง 3) กลยทธระดบหนาท � (Functional-level strategy) หมายถงระดบกลยทธท �จะกาหนดถงแนวทางการดาเนนกจกรรมและความรบผดชอบของหนวยงานตามหนาท �ตางๆ

175 (Organization’s functional areas) เชน ฝายการตลาด ฝายการเงน เปนตน ภายในองคการ เพ �อทาหนาท �สนบสนนการดาเนนตามกลยทธระดบธรกจดงกลาวแลว ลกษณะและความสาคญของการบรหารเชงกลยทธ ผบรหารสามารถท.จะนาเอาหลกการบรหารเชงกลยทธมาเปนกรอบเพ.อการวเคราะหถงสถานการณตางๆขององคการโดยภาพรวมไดในข �นของกระบวนการวางแผน เพราะกระบวนการบรหารเชงกลยทธน �นเร.มดวยการทาความเขาใจในส.งตางๆท .วท �ง องคการ ไมวาจะเปนภารกจ (Mission) เปาหมายกลยทธ (Strategic goals) จดออน- จดแขง (Strengths & Weaknesses) ของบรษทเม.อเปรยบเทยบกบคแขงขน การบรหารเชงกลยทธยงเก.ยวของกบบรรดาแรงกดดนจากสภาพแวดลอมและการเปล.ยนแปลง (Environmental forces and changes)ตางๆท.องคการควรจะตองสนองตอบ ย.งไปกวาน� การบรหารเชงกลยทธ จะตองเกดจากการเช.อมประสานเขาดวยกนเปนอยางดระหวางกระบวนการกาหนดกลยทธ(Strategyformulation) และ การนากลยทธไปปฏบต (Strategy implementation) เพราะกลยทธท.ดแตไมอาจนาไปปฏบตไดในโลกของความเปนจรงทางธรกจกเปลาประโยชน เชนเดยวกนกบกลยทธซ.งใหผลลพธท.ดในทางปฏบต แตกลบถกออกแบบหรอกาหนดมาไมดนกในข �นของการกาหนดกลยทธ อาจทาใหไมสามารถบรรลเปาหมายขององคการไดเชนกน การบรหารเชงกลยทธมความสาคญหลายประการ เปนเคร.องมอท.จะชวยใหผบรหารสามารถสารวจตรวจสอบถงปญหาพ�นฐานและความสามารถของบรษทไดอยางเปนระบบ และยงชวยในการรบมอกบการเปล.ยนแปลงของสภาวะตางๆไดเปนอยางด กระบวนการบรหารเชงกลยทธ (The Strategic Management Process) กระบวนการบรหารเชงกลยทธตามแสดงในภาพท. 6.1 ประกอบไปดวย 4 ข �นตอนซ.งสวนใหญจะมลกษณะท.คลายคลงกนกบแนวคดของกระบวนการวางแผน องคการดงกลาวไปแลวในบทท. 5 โดยในสองข �นตอนแรก ผบรหารจะประเมนถงสภาพแวดลอมขององคการ ทบทวนถงภารกจและเปาหมายองคการ และกาหนดแผนกลยทธ (Strategic plans) ข�นมาซ.งกระบวนการน�เรยกวา “การกาหนดกลยทธ” (Strategy formulation) สวนในอกสองข �นตอนหลง ผบรหารจะมหนาท.เก.ยวของกบการดาเนนการตามแผนกลยทธและการควบคมกระบวนการตางๆใหเปนตามแผนกลยทธท.วางไวหรอท.เรยกวา “การปฏบตตามกลยทธ” (Strategy implementation) โดยท .วไปผบรหารจะ

176 ดาเนนการตามข �นตอนท �งส.อยางน�เสมอ ยกเวนกรณท.มปญหาท.ไมคาดคดเกดข�นพวกเขาจะกลบไปทบทวนถงกระบวนการตางๆท �งส.ต �งแตตนเพ.อปรบปรงกลยทธและแนวทางปฏบตตามกลยทธท.เหมาะสมกบสถานการณปจจบนใหมากท.สด กระบวนการบรหารเชงกลยทธท �งส.ข �นตอนม ดงน� 1) การวเคราะหสถานการณ (Situation Analysis) ผบรหารจะทบทวนถงภารกจและเปาหมายของบรษท กอนท.จะสารวจตรวจสอบถงสภาพแวดลอมท �งภายในและภายนอกองคการ (Internal and External environment) เพ.อใหทราบวามองคประกอบและผท.ไดประโยชนจากองคการ (Stakeholders) ท.อาจจะสรางแรงกดดนตอการดาเนนงานของบรษทได 2) การกาหนดกลยทธองคการ (Formulation the Organizational Strategy) เม.อผบรหารไดทาการวเคราะหและรวบรวมขอมลตางๆท.เก.ยวของโดยรอบดานตามข �นตอนท. 1 เสรจเรยบรอยแลวพวกเขาจะทาการกาหนดถงรปแบบของกลยทธท �งสามระดบข�นมา คอ กลยทธระดบบรษท กลยทธระดบธรกจ และกลยทธระดบหนาท. 3) การปฏบตตามกลยทธ (Implementing the Strategy) เม.อฝายบรหารดาเนนการกาหนดกลยทธองคการเสรจแลวกจะนาไปสข �นตอนของการปฏบตตามกลยทธท.วางไวโดยผานกระบวนการของการวางแผนท �งในระยะส �น ระยะปานกลางและระยะยาว 4) การควบคมเชงกลยทธ (Maintain Strategic Control) เปนข �นตอนสดทายเพ.อท.จะตรวจสอบตดตามการดาเนนงานวาเปนไปตามกลยทธท.กาหนดไวหรอไม อาจจะมการประเมนผลการปฏบต การปรบปรงแกไขขอบกพรอง การสงผานขอมลปอนกลบ (feedback) ไปยงข �นตอนตางๆท �งกระบวนการของการบรหารเชงกลยทธฝายบรหารอาจมการทบทวนถงภารกจ เปาหมาย สถานการณ กลยทธและการปฏบตตามกลยทธบนพ�นฐานของการดาเนนงานท.ตอเน.องกนไป

177 การกาหนดกลยทธ การปฏบตตามกลยทธ ภาพท� 6.1 แสดงถงกระบวนการบรหารเชงกลยทธ (strategic management process) ประกอบดวยข )นตอน 4 อยาง ซ#งจะเปนกรอบการวางแผนสาหรบผบรหารในการกาหนดกลยทธและการปฏบตตามกลยทธเพ#อบรรลผลสาเรจตามเปาหมายองคการ (ปรบปรงจาก Bovee .1993 : 241) ข &นตอนท� 1 การวเคราะหสถานการณ (Situation Analysis) การวเคราะหสถานการณปจจบนนบเปนข �นตอนแรกของกระบวนการในการบรหารเชงกลยทธ โดยเร.มจากการท.ผบรหารบรษทจะดาเนนการทบทวนถงภารกจและเปาหมายในปจจบนขององคการและผลการดาเนนงานตามกลยทธในอดต และจากน �นจะพจารณาถงสถานการณโดยรวมขององคการ เนนหนกในการทบทวนถงแรงกดดนจากสภาพแวดลอมท �งภายในและภายนอกองคการ (Internal and External Environmental Forces) และผท.ไดประโยชนจากองคการ (Stakeholders) ตามเน�อหาในบทท. 4 ซ.งปกต ผบรหารมกจะดาเนนการวเคราะหถงจดแขง จดออน โอกาสและอปสรรค (SWOT Analysis) เพ.อใหทราบถงระดบของผลกระทบท.จะเกดข�นจากปจจยภายในและภายนอก ท.มตอการดาเนนงานของบรษทเพ.อใหบรรลภารกจและเปาหมายขององคการ การวเคราะห SWOT (SWOT Analysis) การวเคราะห SWOT นบเปนเคร.องมออยางหน.งในการวเคราะหสถานการณเพ.อชวยใหฝายบรหารบรษททราบถง จดแขงขององคการ (Organizational Strength :S) และจดออนภายในองคการ (Organizational Weaknesses : W) โอกาส (Opportunities :O) และอปสรรคภายนอกองคการ (Threats :T) การวเคราะหถงปจจยแตละดานอยางละเอยด

ข �นท. 1 การวเคราะหสถานการณ * ทบทวนภารกจและเปาหมาย * ประเมนสภาพแวดลอมภายใน * ประเมนสภาพแวดลอมภายนอก * วเคราะหจดออน จดแขง โอกาสและอปสรรค (SWOT analysis)

ข �นท. 2 การกาหนดกลยทธ * ระดบบรษท * ระดบธรกจ * ระดบหนาท.

ข �นท. 3 การปฏบตตามกลยทธ * การวางแผน *การจดองคการ *การชกนา *การควบคม

ข �นท. 4 การควบคม/ประเมนผล

178 จะชวยใหผบรหารเขาใจถงผลกระทบจากแรงกดดนเหลาน�ท.จะมตอการดาเนนงาน ปจจยท.เปน จดแขง (Strength) ของบรษทไดแกความสามารถภายในองคการในการดาเนน กจกรรมทางธรกจจนบรรลเปาหมาย สวน จดออน (Weakness) น �นหมายถงคณลกษณะภายในองคการซ.งอาจทาใหศกยภาพในการดาเนนงานโดยรวมลดนอยถอยลงไปได และสาหรบ สภาพแวดลอมท �เปนโอกาส (Environmental opportunity) ไดแกสถานการณท.เอ�ออานวยและมศกยภาพท.จะชวยสงเสรมองคการใหบรรลความสาเรจไดมากย.งข�น ซ.งตรงขามกบ สภาพแวดลอมท �อาจเปนอปสรรค (Environmental threat) หมายถง องคประกอบของสภาพแวดลอมภายนอกองคการท.อาจจะนาปญหาความยงยากและเปนอปสรรคขดขวางการดาเนนงานของบรษทไมใหบรรลตามเปาหมายท.วางไวได การวเคราะห SWOT ประกอบดวยประเดนปลกยอยจานวนมาก ดงตวอยางบางสวนในตารางท. 6.1 ไดแกกระบวนการพจารณาถง จดแขง จดออน โอกาสและอปสรรค ชวยใหผบรหารมขอมลพ�นฐานกอนท.จะนาไปสการกาหนดกลยทธ ซ.งอาศยขอมลท.ไดจากจดแขง และสภาพแวดลอมท.เปนโอกาสขององคการท.มอย ขณะเดยวกนกจะพยายามวางกลยทธท.ดท.สดเพ.อขจดปญหาและลดชองวางจากสภาพความออนแอหรอจดออนและอปสรรคท.อาจจะเกดข�นใหเหลอนอยท.สดควบคกนไป การวเคราะห SWOT ท.ดน �นฝายบรหารควรจะประเมนถงปจจยท �งภายในและภายนอกองคการควบคกนไปเสมอ ตารางท� 6.1 องคประกอบของการวเคราะห SWOT ผบรหารองคการจะตรวจสอบถงสภาพแวดลอมท �งภายในและภายนอกองคการเพ.อใหทราบถงจดแขง จดออน โอกาสและอปสรรค ซ.งอาจจะมผลกระทบตอการดาเนนงานของบรษท (Bovee and others. 1993:243) สภาพแวดลอมภายใน (Internal environment) จดแขง (Strengths) จดออน (Weaknesses) - ความสามารถพเศษของธรกจ - ทรพยากรทางดานการเงนท.เพยงพอ - ทกษะทางดานการแขงขนท.ด - ผบรโภคมทศนคตท.ดตอผลตภณฑ - สนคาเปนผนาในตลาด - มลยทธระดบหนาท.ท.มประสทธภาพ - ขนาดการผลตท.ประหยด - มภมคมกนจากแรงกดดนดานการแขงขน - มทรพยสนทางปญญาดานเทคโนโลย - ไดเปรยบทางดานตนทน

- ทศทางกลยทธของบรษทไมชดเจน - สถานภาพการแขงขนท.ถดถอยลง - เคร.องจกรอปกรณลาสมย - ความสามารถในการทากาไรต.า - ขาดทกษะดานการบรหารจดการ - ขาดทกษะและความสามารถเฉพาะทาง - มประวตการดาเนนงานตามกลยทธท.ไมด - มปญหาในการดาเนนงานภายใน - ขาดการวจยและพฒนา

179 สภาพแวดลอมภายใน (Internal environment) - มความไดเปรยบเชงการแขงขน - มความสามารถดานนวตกรรมใหม - ระบบการบรหารจดการท.ด - ปจจยอ.นๆ - มสายผลตภณฑแคบเกนไป - ภาพพจนทางการตลาดท.ไมด - ความไดเปรยบเชงการแขงขนต.า - ทกษะทางดานการตลาดต.ากวามาตรฐาน - ดาเนนกลยทธใหมไมไดเพราะขาดเงนทน - ปจจยอ.นๆ สภาพแวดลอมภายนอก (External environment) โอกาส (Opportunities) อปสรรค (Threats) - การเขาสตลาดหรอกลมเปาหมายใหมๆ - การเพ.มเตมสนคาใหมเขาไปในสายผลตภณฑท.มอยแลว - การกระจายธรกจสผลตภณฑท.เก.ยวเน.อง - การเพ.มสนคาพเศษเขาไปในตลาด - การกระจายธรกจในแนวต �ง - สามารถเขาไปทาธรกจในกลมท.มอนาคต - ตลาดมอตราการเตบโตสง - ปจจยอ.นๆ - อาจมคแขงขนรายใหมเขามาในตลาด - ผลตภณฑทดแทนมยอดขายท.เพ.มข�น - ตลาดมอตราการเตบโตชา - นโยบายของรฐบาลเปล.ยนแปลงไป - แรงกดดนจากสภาพการแขงขนท.สงข�น - อาจมปญหาจากสภาวะเศรษฐกจถดถอย - ลกคาและผขายปจจยการผลตมอานาจ ตอรองเพ.มมากข�น - ผซ�อมรสนยมและความตองการเปล.ยนไป - ปจจยดานประชากรศาสตรเปล.ยนแปลงไป - ปจจยอ.นๆ การประเมนปจจยภายใน (Internal assessment) การวเคราะห SWOT ในสวนน�จะเก.ยวของกบการสารวจตรวจสอบถงทรพยากรตางๆท.มอยภายในองคการ และการพจารณาถงจดแขง จดออนขององคการ โดยแหลง ขอมลขาวสารท.จะใชในการประเมนถงปจจยภายในน �นจะมาจาก ระบบสารสนเทศเพ �อการจดการ (Management Information System :MIS) ท.มอยในองคการ ซ.งประกอบไปดวยขอมลในดานตางๆ เชน ทางดานการเงน ดานการตลาด และดานการปฏบตการ เปนตน นอกจากน�แหลงขอมลเพ.มเตมท.จะชวยใหทราบถงจดแขงและจดออนของบรษทอาจจะไดมาจาก การจดสทธบตรของบรษท กระบวนการจดจาหนาย กจกรรมทางการตลาด ตวเลขทางดานการเงน รวมถงขอมลจากพนกงานและผบรหาร เปนตน และถาจะให

180 ครบถวนมากย.งข�นผบรหารอาจจะทบทวนขอมลการดาเนนงานของบรษทท.ผานมาในอดตเพ.อใหเขาใจถงรปแบบและผลลพธของการปฏบตตามกลยทธท.ผานมากได ตวอยางเชนท.องคกรไมแสวงหากาไรแหงหน.งขององกฤษ คอ กองทนสตวปาโลก หรอ (World Wildlife Fund : WWF) ซ.งเปนองคกรพฒนาเอกชน (Non-government organization :NGO) ดานการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและส.งแวดลอมท.มการดาเนนงานกระจายตวอยในหลายประเทศท .วโลกรวมท �งสานกงานในประเทศไทยน �นไดมการประเมนผลการดาเนนงานภายในขององคการเปนประจาทกป เพ.อใหทราบและเขาใจดย.งข�นวามขอบขายการดาเนนงานหรอกจกรรมสาคญอะไรอกบางท.มศกยภาพและจะเปนสวนเสรมการดาเนนงานขององคการใหดมากข�น พบวามขอบเขตการดาเนนงานสาคญอย 10 ดานดวยกนท.จะชวยใหกองทนสตวปาโลกบรรลผลสาเรจตามเปาหมายในดานของการระดมทนและการสนบสนนโครงการอนรกษตางๆ เชน การสรางจตสานกสสาธารณะและในหมบคคลากรของกองทนฯเองใหมากย.งข�น หลงจากประเมนถงปจจยสาคญเหลาน�แลวฝายบรหารของกองทนฯจงไดขอสรปวา จดแขงของกองทนฯน �น คอการมสถานะทางการเงนท.ดและมองคความรทางดานวทยาศาสตรและชววทยา แตมจดออนตรงท.กองทนฯ ยงขาดกจกรรมทางดานการรณรงคตางๆสสาธารณะอยอกมาก การประเมนปจจยภายนอก (External assessment) การสารวจสภาพแวดลอมภายนอกองคการของผบรหารจะทาใหทราบวามปจจยใดบางท.เปนโอกาส (Opportunities) และอปสรรค (Threats) ตอการดาเนนงานขององคการและการประเมนถงองคประกอบของสภาพแวดลอมท .วไป (General environment) และสภาพแวดลอมท.เก.ยวกบงาน (Task environment) น �นถอเปนสวนหน.งของการประเมนสภาพแวดลอมภายนอก สาหรบแหลงขอมลขาวสารเก.ยวกบสภาพแวดลอมภายนอก มาจากหลายสวนไดแก ส.งตพมพทางดานธรกจ สมาคมการคา อตสาหกรรมของผขายปจจยการผลต หนวยงานราชการ และผกากบดแลระเบยบขอบงคบขอมล จากรายงานประจาป รวมถงพนกงานของบรษทในฝายตางๆ เชน ดานการขาย การบรการ การวจยและพฒนา ตลอดจนกจกรรมอ.นท.เก.ยวของ ซ.งข �นตอนการกาหนดกลยทธอยในสภาพท.ไดรบแรงกดดนจากเง.อนไขความสลบซบซอน และไมแนนอนของสภาพแวดลอมท.เพ.มข�นตลอดเวลาจงพบวาบางบรษทอาจมการจดต �งแผนกตรวจสอบขอมลขาวสารเก.ยวกบสภาพแวดลอมข�นมาเปนพเศษ เพ.อทาหนาท.รวบรวมและวเคราะหขอมลขาวสารเก.ยวกบสภาพแวดลอมภายนอก

181 จากตวอยางการประเมนเก.ยวกบปจจยภายนอกของกองทนสตวปาโลกหรอ (World Wildlife Fund : WWF) ดงกลาว ผบรหารกองทนฯยงพบวาปจจยจากแรงกดดนของสภาพแวดลอมท.เปนอปสรรคตอการดาเนนกจกรรมการตลาดของกองทนฯท.สาคญมสามอยางดวยกนคอกฎหมาย สภาพแวดลอมดานการแขงขน และสภาวะทางดานเศรษฐกจ อยางไรกตามทางกองทนฯไดคนพบเชนกนวายงมโอกาสท.เปดกวางอยอก มากมาย ไดแก สถานการณท.สาธารณชนเร.มหนมาใหความสนใจเก.ยวกบเร.องอนรกษธรรมชาตและส.งแวดลอมมากข�น และแหลงท.ทางกองทนฯ จะสามารถเขาไประดมทนยงมอยมาก และสภาวการณในปจจบนหลายอยางท.เอ�อตอการดาเนนงานของกองทนฯ เชน สภาวะโลกรอน แหลงทรพยากรตางๆท.กาลงลดนอยถอยลงไปทกขณะ นบเปนเคร.องช�ถงความจาเปนท.มนษยตองหนมาสนใจในเร.องการอนรกษใหมากย.งข�น เม.อฝายบรหาร ของกองทนฯไดทาการประเมนถงปจจยทางดานสภาพแวดลอมท �งภายในและภายนอกเรยบรอย ผลลพธท.ไดไมเพยงชวยใหผบรหารทราบถงสถานะปจจบนของกองทนฯเทาน �น แตยงเปนแนวทางในการสรางความสมพนธระหวางกองทนฯกบองคกรดานวทยาศาสตรและการอนรกษอ.นเพ.อเปนพ�นฐานและแนวทางการดาเนนงานท.เหมาะสมในอนาคตของกองทนฯ ตอไป ข &นตอนท� 2 การกาหนดกลยทธองคการ (Formulate the Organizational Strategy) สาหรบข �นตอนท. 2 ของกระบวนการบรหารเชงกลยทธไดแกการกาหนดกลยทธองคการซ.งการกาหนดกลยทธในทกระดบมกจะใชขอมลท.ไดจากการวเคราะหสถานการณและภารกจขององคการมาประกอบในการดาเนนงานเสมอ โดยฝายบรหารจะเร.มดาเนนการกาหนดกลยทธในระดบบรษท (Corporate-level strategies) กอนเปนอนดบแรกตามมาดวย การกาหนดกลยทธระดบธรกจ (Business-level strategies) และกลยทธระดบหนาท. (Functional-level strategies) ตามลาดบ การพฒนากลยทธในระดบบรษท (Developing Corporate-Level Strategy) โดยปกตในระดบองคการ (Corporate level) ขณะท.ฝายบรหารกาลงจะกาหนด กลยทธข�นมาน �น พวกเขาจะตองตดสนใจในเร.องสาคญสองอยาง คอ หน.ง ผบรหารจะตองตดสนใจถงทศทางโดยรวมของบรษทดวยการจดทา กลยทธหลก (Grand strategy) ซ.งจะเปนเสมอนแผนหลกของบรษทข�นมากอน และลาดบท.สองผบรหารจะตองตดสนใจกาหนด กลยทธการจดสรรทรพยากร (Portfolio strategy) ซ.งเก.ยวของกบการคนหาสวนประสม

182 ของการลงทนท.ดท.สดจากโอกาสท.เปนทางเลอกของธรกจ หรอเปนกลยทธในระดบบรษทเพ.อวเคราะหความสมพนธและตาแหนงของแตละหนวยธรกจ (SBUs) ภายในองคการเพ.อสรางสวนประสมท.จะชวยใหบรรลเปาหมายองคการไดดท.สด ดงน �นกลยทธน�จะเปนงานท.เก.ยวของกบวธการจดสรรทรพยากรตางๆ ผบรหารจะตองวเคราะหกลมธรกจซ.งมขอไดเปรยบในบรรดาธรกจ และใหมการประสานงานท.ดย.งข�นเก.ยวกบเปาหมายและกลยทธของ SBUs กลยทธการจดสรรทรพยากรจะชวยใหผบรหารสามารถเปรยบเทยบความ แตกตางของธรกจและตดสนใจถงวธการจดสรรทรพยากรใน SBUs เหลาน �นไดดย.งข�น กลยทธหลก (Grand strategy) กลยทธหลก (Grand strategy : GS) หมายถง กลยทธท .วไปเพ.อความเขาใจในการกาหนดการปฏบตท.สาคญซ.งจะชวยใหองคการบรรลเปาหมายในระยะยาว เม.อมการเลอกและปฏบตตามกลยทธหลกผบรหารจะตองพยายามปรบปรงหรอรกษาการทางานขององคการใหบรรลเปาหมาย รวมถงการสรางโอกาสจากสภาพแวดลอมและจดแขงจาก ภายใน ในขณะเดยวกนตองพยายามลดอปสรรคจากภายนอกและจดออนจากภายใน ท �งน�กลยทธหลกม 3 กลยทธคอ 1) กลยทธการเจรญเตบโต (Growth) 2) กลยทธความคงท � (Stability) 3) กลยทธการตดทอนใหนอยลง (Retrenchment) ดงภาพท. 6.2 1) กลยทธการเจรญเตบโต (Growth) กลยทธการเจรญเตบโต หมายถงกลยทธหลกท.เก.ยวของกบการขยายการดาเนนธรกจขององคการออกไปใหมากข�น ซ.งพบวาในหลายองคการเลอกท.จะกาหนดเปาหมายในเร.องของการเพ.มยอดขาย กาไร และสวนครองตลาด หรอมาตรการอ.นท.คลายกน เม.อผบรหารมองเหนโอกาสทางธรกจและเช.อวาบรษทมความสามารถเพยงพอท.จะบรรลเปาหมายไดกจะทาการกาหนด กลยทธการเจรญเตบโต ข�นมาเพ.อขยายขอบเขตการดาเนนธรกจขององคการใหหลากหลายย.งข�น กลยทธการเจรญเตบโต ประกอบดวย กลยทธมงเฉพาะสวน (Concentration) กลยทธการรวมตวในแนวด �งและแนวนอน (Vertical and Horizontal integration) กลยทธการกระจายธรกจ (Diversification) และกลยทธอ �นๆ ซ.งมรายละเอยด ดงน� 1.1 กลยทธมงเฉพาะสวน (Concentration) เปนกลยทธการเจรญเตบโตซ.งเก.ยวของกบทมเททรพยากรขององคการท.มงธรกจเดยวเพ.อสรางความเจรญเตบโตใหกบหน.งผลตภณฑ หรอกลมผลตภณฑท.เก.ยวของกบนอยรายการ หรอรจกกนในช.อนาม “กลยทธการเจาะตลาด” (Market penetration strategy) ซ.งเปนวธท.ดสาหรบองคการในการปรบปรงตาแหนงตลาด

183 1.2 การรวมตวในแนวด �ง (Vertical integration) เปนกลยทธการเจรญเตบโตท.เก.ยวของกบการเปนเจาของธรกจมากกวาหน.งองคการข�นไป ซ.งประกอบดวยผขายปจจยการผลต ผจดจาหนายหรอลกคาของผลตภณฑธรกจ เปนกลยทธท.ธรกจพยายามจะขยายตวโดยมองคการมากกวาหน.งองคการข�นไป ประกอบดวย - การรวมตวไปขางหลง (Backward integration) เปนการขยายการบรหารธรกจ และการควบคมเก.ยวกบผขายปจจยการผลต - การรวมตวไปขางหนา (Forward integration) เปนความพยายามท.จะหาโอกาส จากการขยายตวในการบรหารธรกจเพ.อขยายฐานลกคาและในดานการจดจาหนายสนคา 1.3 การรวมตวในแนวนอน (Horizontal integration) เปนกลยทธการเจรญเตบโต ซ.งเก.ยวของกบการขยายตวในระดบเดยวกน เปนการขยายตวในสายผลตภณฑเดมและขจดอปสรรคซ.งเกดจากการปฏบตการของคแขงขน การรวมตวในแนวนอนเปนกลยทธเพ.อเพ.มยอดขาย กาไร และสวนครองตลาด 1.4 กลยทธการขยายตวจากการกระจายธรกจ (Diversification) เปนกลยทธการเจรญเตบโตซ.งเก.ยวของกบการทาธรกจอ.น ผลตสนคาอ.น การเขาซ�อกจการในธรกจอ.นหรอสายผลตภณฑอ.น ท �งน�เพ.อเพ.มความสามารถในการแขงขนและเผชญกบผลกระทบของแรงกดดนจากสภาพแวดลอมภายนอก เชน การเปล.ยนของสภาวะทางเศรษฐกจ การเปล.ยนแปลงตามฤดกาล หรอสภาพแวดลอมตางๆ เปนตน 1.5 กลยทธการเจรญเตบโตดานอ �นๆ (Other growth strategies) เพ.อเพ.มความสามารถทางการแขงขนใหมประสทธภาพมากย.งข�น ผบรหารบรษทสามารถเลอกไดดงน� 1) การรวมกจการ (Merge) ซ.งเปนการรวมองคการระหวางธรกจดวยกนเพ.อสรางองคการใหม 2) การรวมทน (Joint venture) เพ.อพฒนาผลตภณฑใหม เทคโนโลยหรอตาแหนงตลาดใหม โดยทางเลอกน�เปนการเพ.มส.งจงใจในบรษทซ.งดาเนนกจการระหวางประเทศเพราะจะชวยผบรหารในการตดตอกบผรวมลงทนในทองถ.น ซ.งมความรเก.ยวกบสภาพแวดลอมในทองถ.นและประสบการณในการปฏบตในกลยทธระดบหนวยธรกจใหมประสทธผลมากย.งข�น

184 ภาพท� 6.2 แสดงถงการเลอกกลยทธหลก (Selecting a grand strategy) เม#อกาหนดกลยทธระดบบรษท ผบรหารจะตองเลอกแผนหลก 3 แผน เพ#อการปรบทศทางของ องคการ ไดแก 1) ความเจรญเตบโต (Growth) 2) ความคงท# (Stability) และ 3) การตดทอนใหนอยลง (Retrenchment) (Bovee and others. 1993 : 247) 2. กลยทธความคงท � (Stability strategy) หมายถงกลยทธหลกซ.งเก.ยวของกบการรกษาสถานภาพเดมในปจจบนของบรษท ในการเสนอสนคาหรอบรการเดมตอไปในตลาดเดม เปนกลยทธท.ไมใชวธการขยายตว ลด หรอเลกกจการ แตเปนการนาเสนอ สนคาหรอบรการเดม ในตลาดกลมเปาหมายเดม รวมท �งทาหนาท.เดมในชวงเวลาหน.ง เพ.อรกษาสถานภาพเดม โดยจะมการเปล.ยนแปลงเพยงเลกนอย กลยทธความคงท.จะเปนกลยทธท.ไมกระตอรอรน เหตท.ใชกลยทธน�เพ.อปองกนผลกระทบของแรงกดดนจากสภาพแวดลอมซ.งอาจเปนปญหาตอสวนครองตลาดหรอกาไรบรษท ผบรหารอาจเลอกดาเนนการตามกลยทธน�หากม .นใจและเช.อวาการดาเนนงานขององคการอยในเกณฑท.ด หรอเม.อพจารณาวาการเปล.ยนแปลงใดของสภาพแวดลอมอาจนามาซ.งความเส.ยง หรอเพ.อระงบการขยายตวท.รวดเรวเกนไป โดยท .วไปองคการขนาดเลกจะเลอกกลยทธน�เน.องจากเงนทนมจากด

กลยทธหลก (Grand strategy) การเจรญเตบโต (Growth)

• การมงเฉพาะสวน • การรวมตวในแนวด�ง • การรวมตวในแนวนอน • การกระจายธรกจ • กลยทธดานอ�นๆ

ความคงท� (Stability) การตดทอนใหนอยลง (Retrenchment)

• การปรบเปล�ยน • เกบเก�ยวผลประโยชน • การไมลงทน • การลมละลาย • การเลกกจการ

185 3. กลยทธการตดทอน (Retrenchment strategy) หรอ กลยทธการปองกน (Defensive strategy) กลยทธการตดทอน เปนกลยทธหลกท.เก.ยวของกบการลดขนาดการดาเนนธรกจปจจบนขององคการลงเม.อบรษทอยในสภาวะท.มปญหาทางดานการเงน มอปสรรคจากคแขงขนรายใหม หรอการเปล.ยนแปลงของสภาพแวดลอมท.ทราบไดจากการวเคราะหสถานการณ โดยธรกจอาจมกาไรเพ.มมากข�นดวยการลดการดาเนนงานลง ท �งน�กลยทธการตดทอนใหนอยลงน� ผบรหารอาจเลอกใชวธการตางๆ ซ.งประกอบดวย 1) กลยทธการปรบเปล.ยน (Turnaround) 2)กลยทธเกบเก.ยวผลประโยชน (Harvest) 3) กลยทธการไมลงทน (Divestiture) 4) กลยทธการลมละลาย (Bankruptcy) และ 5) กลยทธการเลกกจการ (Liquidation) 3.1 กลยทธการปรบเปล �ยน (Turnaround) เปนกลยทธในการปรบเปล.ยนแนวโนมดานลบใหเปนประโยชนและสรางกาไรเพ.อรกษาธรกจใหอยรอด ผบรหารอาจตดสนใจลดขนาดและตนทนท.ไมสาคญ การพฒนาโครงการเพ.อสรางความม .นคงใหแกบรษท ผบรหารอาจลดเงนเดอนและผลประโยชนอ.นๆของพนกงาน ลดขนาดการดาเนนงานท.ไมจาเปน ลดผลตภณฑและตลาดท.ไมทากาไร และพยายามสรางความพงพอใจใหกบลกคาและทาการปรบปรงราคาใหมกาไรมากข�น 3.2 กลยทธเกบเก �ยวผลประโยชน (Harvest) เปนกลยทธการตดทอนท.เก.ยวของกบการลงทนใหต.าสดและพยายามทากาไรระยะส �นใหสงสดเพ.อวางแผนการขายหรอเลกการดาเนนงานในระยะยาวเม.อวงจรชวตผลตภณฑของบรษทอยในข �นตกต.า ผบรหารอาจใชกลยทธโดยใชเงนลงทนนอย และพยายามใหไดเงนสดกลบคนมาในระยะส �น ขณะเดยวกนอาจวางแผนท.จะขายหรอเลกดาเนนงานในระยะยาว กลยทธน�ผบรหารอาจเพ.มราคาเพ.อใหเกดกาไรสงสด พรอมกบการลดงบประมาณทางดานการโฆษณาและคาใชจายทางการตลาดเพ.อลดตนทนลง 3.3 กลยทธการไมลงทน (Divestiture) เปนกลยทธการตดทอนท.เก.ยวของกบการขายกจการบางสวนหรอท �งหมดท�งไปเม.อธรกจมสภาพท.ย.าแย หรอไมมวธใดท.จะชวยใหองคการบรรลเปาหมายในระยะยาว กลยทธไมลงทนเปนผลลพธท.ชวยใหหนวยธรกจคงอยตอไป 3.4 กลยทธการลมละลาย (Bankruptcy) เปนกลยทธการตดทอนซ.งบรษทไมสามารถประคบคองหรอฟ�นฟกจการได โดยท .วไปธรกจจะเลอกการลมละลายหลงจากท.มปญหามาแลวในชวงเวลานาน

186 3.5 กลยทธการเลกดาเนนงาน (Liquidation) เปนกลยทธการตดทอนซ.งเก.ยวของกบการแกปญหาหรอการขายกจการท �งหมด เปนการส�นสดการดาเนนงานและการดารงอยขององคการท �งหมด ซ.งเจากจการขนาดเลกบางแหงอาจเลอกท.จะเลกดาเนนกจการเม.อเช.อวาอนาคตของบรษทไมคอยสดใส อยางไรกตามไมวาจะเปนองคการขนาดใด หากพบวามปญหาทางดานการเงนแลวผบรหารลวนตดสนใจเลกกจการท �งส�น กลยทธการจดสรรทรพยากร (Portfolio strategy) กลยทธการจดสรรทรพยากร (Portfolio strategy) เปนอกสวนหน.งของกลยทธระดบบรษท (Business-level strategy) กลาวคอขณะท.กลยทธหลก (Grand strategy) จะเปนสวนท.กาหนดถงทศทางโดยรวมขององคการ แตกลยทธการจดสรรทรพยากรจะ เก.ยวของกบกจกรรมทกอยางท.องคการจะตองดาเนนการ รวมถงการคนหาสวนประสมของการลงทนท.ดท.สดจากโอกาสท.เปนทางเลอกของธรกจ หรอเปนกลยทธในระดบบรษทเพ.อจะวเคราะหความสมพนธและตาแหนงของแตละ หนวยธรกจ (SBUs) ภายในองคการเพ.อสรางสวนประสมท.จะชวยใหบรรลเปาหมายองคการไดดท.สด ดงน �นกลยทธน�จะเปนงานท.เก.ยวของกบวธการจดสรรทรพยากรตางๆ นอกจากน�ผบรหารจะตองวเคราะหกลมธรกจซ.งมขอไดเปรยบในบรรดาธรกจและปรบปรงการประสานงานท.ดย.งข�นในดานของเปาหมายและกลยทธของ SBUs กลยทธการจดสรรทรพยากรจะชวยใหผบรหารสามารถเปรยบเทยบความแตกตางของธรกจและตดสนใจถงวธการจดสรรทรพยากรในหนวยธรกจเหลาน �นไดดย.งข�น ผบรหารสามารถใชเทคนคสาคญสองอยางในการพฒนากลยทธการ จดสรรทรพยากร ไดแก 1) แมททรกซความเจรญเตบโต-สวนครองตลาด (BCG growth-share matrix) และ 2) โมเดลเยเนอรลอเลกทรก (General Electric model approach) 1 ) แมททรกซความเจรญเตบโต-สวนครองตลาด (BCG growth-share matrix) เปนการวเคราะหหาโอกาสของธรกจโดยวเคราะหความสมพนธระหวางอตราการเจรญเตบโตของตลาดและสวนครองตลาด หรอเปนแมททรกซในการจดประเภทหนวยธรกจ (SBUs) ออกเปน 4 กลม ดงภาพท. 6.3 แสดงถงการจดสรรทรพยากรขององคการ ซ.งกาหนดใหแกนต �งแทนความเจรญเตบโตของตลาด (Market growth : cash use) แกนนอนแทนสวนครองตลาด(Market share : cash generate) เทคนคน�ไดรบการพฒนาข�นโดย กลมท �ปรกษาแหงเมองบอสตน (Boston Consulting Group :BCG) ท.

187 อตราการเจรญเ

ตบโตของตลาด

(M

arke

t gro

wth

rate

)

ดาเนนธรกจใหคาปรกษาดานการจดการ ไดพฒนาเคร.องมอท.เก.ยวของกบการกาหนดตาแหนงธรกจ (Position of business) ภายในบรษท กลยทธน�ชวยใหผบรหารสามารถจดประเภทของหนวยธรกจ (SBUs) ขององคการตามอตราการเจรญเตบโตของตลาดและสวนครองตลาดซ.งมรายละเอยด ดงน� จดก.งกลางของแกนนอนจะกาหนดใหเปน .50,และคาสงสดเทากบ 1, คาต.าสดเทากบ 0, สวนแกนต �งแทนอตราการเจรญเตบโตของตลาด จะกาหนดคาต.าสดท. –20 ,คาสงสดท. +20 ,คากลาง 0 เปนจดก.งกลางของแกนต �ง แมกทรกซ BCG จะแบงออกเปน 4 ชองดงน� สวนครองตลาด (Market share) สง 1.0 กลาง .50 ต.า 0.0 สง +20 กลาง 0 ต.า – 20 ภาพท� 6.3 แสดงแมททรกซ BCG (Bovee and others. 1993 : 251) ท �งน�การเจรญเตบโตของตลาด (Market growth) เปนอตราการเจรญเตบโตแตละป ของหนวยธรกจแตละหนวย สวนครองตลาด (Market share) จะเปนสวนครองตลาดเปรยบเทยบ ของ SBUs แตละหนวย โดยเปรยบเทยบยอดขายกบคแขงขนรายใหญท.สด ผลลพธม 4 แมททรกซ ดงน�

Stars II ? Question marks I Cash cows III Dogs IV

188 สวนครองตลาดเปรยบเทยบ (Relative Market share) สง 1.0 กลาง .50 ต.า 0.0 สง +20 กลาง 0 ต.า – 20 ภาพท� 6.4 แสดงแมททรกซความเจรญเตบโต-สวนครองตลาด BCG (Bovee and others. 1993 : 251)

ผลตภณฑท�เปนดาวเดน (Stars) ผลตภณฑท�มปญหา - มตาแหนงการแขงขนท$โดดเดน (Question marks) ในอตสาหกรรมท$กาลงเจรญเตบโต - ผลตภณฑท$มตาแหนงการ - ใชกลยทธการเจรญเตบโต แขงขนท$มปญหาแตเปนผลต - ใชทรพยากรและการขยายธรกจ ภณฑใหมท$มอตราการเจรญ เตบโตสง - ใชกลยทธการเจรญเตบโต

(growth) ถาสามารถแกปญหา ได หรอ กลยทธการตดทอน (Retrenchment) ถาไม สามารถแกปญหาได

ผลตภณฑท�ทาเงน (Cash cows) ผลตภณฑท�ตกต�า (Dogs) - ผลตภณฑท$เจรญเตบโตเตมท$ - เปนผลตภณฑท$มปญหา โดยมอตราการเจรญเตบโตต$า มอตราการเจรญเตบโตต$า - ใชกลยทธคงสภาพเดม (Stability) - ใชกลยทธการตดทอน หรอการเจรญเตบโตในระดบปานกลาง (Retrenchment) การไมลงทน (Modest growth)รกษาประโยชน (Divest) ขาย (Selling) หรอการ จากสภาพคลองทางการเงน มการลงทน เลกดาเนนงาน (Liquidation) ในทรพยากรระดบต$า

อตราการเจรญเตบโตของตลาด

(Market g

rowth rate)

189 1. ผลตภณฑ (ธรกจ) ท �มปญหา (Question marks) หนวยธรกจ (SBUs) ท.อยในชองน�มอตราการเจรญเตบโตของยอดขายสงแตมสวนครองตลาดเปรยบเทยบต.าเปนธรกจท.ตองการเงนสดเพ.อเพ.มสวนครองตลาดและการขยายกจการ (Build) เพ.อท.จะเปล.ยนสภาพเปนดาวดวงเดน (Stars) ตอไป ดงน �นผบรหารจะตดสนใจไดหลายกรณ ดงน� 1) การใชกลยทธความเจรญเตบโต (Growth strategy) ซ.งประกอบดวยกลยทธการเจาะตลาด (Market penetration)การพฒนาตลาด (Market development) และการพฒนาผลตภณฑ (Product development) 2) กลยทธการตดทอน (Retrenchment) 2. ดาวดวงเดน (Stars) ไดแกกลยทธท.มการเจรญและสวนครองของตลาดสง เปนผลตภณฑท.มกาไรและเงนสดสง แตกมคาใชจายสงตามไปดวย ( high cash use) ทาใหบรษทไมสามารถเกบเงนสดในมอไวมากเน.องจากตองการรกษาการลงทนเพราะอตราการเจรญเตบโตท.รวดเรว ฝายบรหารอาจดาเนนกลยทธ ดงน� 1)กลยทธการเจรญเตบโต (Growth strategy) ซ.งประกอบดวย การขยายตวไปขางหลง (Backward integration) การขยายตวไปขางหนา (Forward integration) การขยายตวในแนวนอน (Horizontal integration) การเจาะตลาด (Market penetration) การพฒนาตลาด (Market development)และการพฒนาผลตภณฑ (Product development) เพ.อพฒนาดาวดวงเดนใหเปนผลตภณฑท.ทาเงน (Cash cows) และ 2) การดาเนนกลยทธการขยายธรกจ (Build) ซ.งจะใชกลยทธท.คลายคลงกบกลยทธการเจรญเตบโต 3. ผลตภณฑท �ทาเงน (Cash cows) ไดแกผลตภณฑท.มสวนครองตลาดสง และมอตราการเจรญเตบโตของตลาดต.าหรอเปนผลตภณฑท.อยในข �นของการเจรญเตบโดเตมท. (Mature stage) ทาใหไมตองการเงนลงทนอกตอไป ธรกจจะตองพยายามรกษาสวนครองตลาดเอาไวใหได (Hold) โดยดาเนนตามกลยทธ ดงน� 1) กลยทธการคงสภาพเดม (Stability) 2) การเตบโตในระดบปานกลาง (Modest growth) ทาใหธรกจน�มเงนสดเหลอซ.งสามารถท.จะนาไปใชในการพฒนาหนวยธรกจอ.นๆ เชน ดาวดวงเดน (Stars) และผลตภณฑท.มปญหา (Question mark) 4. สนข (Dogs) เปนผลตภณฑท.มสวนครองตลาดและอตราการเจรญเตบโตของยอดขายต.า ทาใหโดยท .วไปเปนธรกจท.มกาไรต.าและเงนสดนอยแตอาจจะใชเงนสดและเวลาในการจดการมาก ดงน �นเม.อบรษทตองเผชญกบปญหาน�ฝายบรหารอาจดาเนนการตามกลยทธการตดทอน (Retrenchment strategy) ซ.งประกอบดวย กลยทธการไมลงทน

190 (Divestiture strategy) กลยทธการเกบเก.ยวผลประโยชน (Harvest strategy) หรอ กลยทธการปรบเปล.ยน (Turnaround strategy) โดยสรปแมวาแมททรกซความเจรญเตบโต-สวนครองตลาด (BCG) จะเปนเทคนคท.จะชวยผบรหารองคการเขาใจและทาใหเกดความสมดลในการบรหารเงนสดหมนเวยนในบรษทตลอดจนการกาหนดกลยทธกตาม แตกมจดออนหลายขอ ดงน� 1)ในขอสมมตฐานการวเคราะหถงความเจรญเตบโตของตลาดและสวนครองตลาดในการกาหนดการลงทนและเงนสดหมนเวยนยงขาดความเท.ยงตรงอยบาง 2) แมททรกซน�ไมไดชวยผบรหารในการเปรยบเทยบ SBUs ภายในชนดเดยวกนเชน มตาแหนงผลตภณฑท.มปญหาสองชนด 3) แตละชองของ SBUs ไมสามารถแทนดวยการวเคราะหของแตละธรกจ แตละตลาดกลมเปาหมายในอนาคต หรอตาแหนงทางการแขงขนได และ 4) แมททรกซน�ละเลยปจจยบางประการเชน สภาพแวดลอมดานการแขงขน ซ.งเปนปจจยสาคญในการกาหนดกลยทธ 2. โมเดลเยเนอรลอเลกทรก (General Electric (GE) model approach) โมเดลเยเนอรลอเลกทรก หรอ เคร �องกล �นกรองของยอ (GE Business Screen ) พฒนาข�นโดยบรษทท.ปรกษาแมคคนซย (McKinsey consulting) รวมกบผบรหารของบรษทยอ อเลกทรก (GE Electric) ซ.งไดคดคนเทคนคน�ข�นเพ.อแกไขปญหาดานการประเมนกลยทธในการจดสรรทรพยากรสาหรบหนวยธรกจ (SBUs) จานวนกวา 40 หนวยธรกจของยอ โมเดลเยเนอรลอเลกทรกหรอเคร.องกล .นกรองของ GE จะอยในรปแบบของแมททรกซท.แสดงลกษณะความสมพนธระหวาง ความดงดดของอตสาหกรรม (Industry attractiveness) กบ ตาแหนงหรอจดแขงของธรกจ (Business unit position/ business strength)ซ.งเปนเกณฑท.ใชในการจดสรรทรพยากรของบรษทประกอบดวย แกนนอนแทนการดงดดของอตสาหกรรม (Industry attractiveness) ในระดบ สง กลาง และต �า โดยใชเกณฑขนาด, ความเจรญเตบโตของตลาด/การต 8งราคา, การขยายตลาด, โครงสรางการแขงขน, ความสามารถในการสรางกาไรของอตสาหกรรม, บทบาททางเทคนค, สงคม, ส �งแวดลอม, กฎหมาย, และมนษย โดยแกนต �งแทนตาแหนงการแขงขนของหนวยธรกจ (Business position) ในระดบสง กลาง และต �า โดยใชเกณฑขนาด, ความเจรญเตบโตของตลาด,สวนครองตลาด, ตาแหนง, ความสามารถในการสรางกาไร, กาไรสวนเกน, ลกษณะเทคโนโลย , จดแขง/จดออน, ภาพลกษณ, มลภาวะ, และประชาชน

191 โดยฝายบรหารบรษทจะใชผงน� เพ.อกาหนดตาแหนงของแตละหนวยธรกจ ดงน� (รายละเอยดในภาพท. 6.5) 1. กลมธรกจในชองท. 1 ผบรหารใชกลยทธความเจรญเตบโต (Growth strategy) ซ.งเปนธรกจท.ตองใชเงนลงทน และตองใชการจดสรรทรพยากรสง 2. กลมธรกจในชองท. 2 จะเปนกลมธรกจท.มความสามารถในการจงใจต.า ดงน �นโดยท .วไปผบรหารจะสามารถเลอกใชไดท �งกลยทธความเจรญเตบโต (Growth strategy) และกลยทธความคงท. (Stability) ท �งน�จะข�นอยกบลกษณะเฉพาะของธรกจ 3. กลมธรกจในชองท. 3 แสดงถงธรกจท.มความสามารถในการจงใจต.าท.สด เพราะธรกจมจดแขงทางการแขงขนต.าในอตสาหกรรมท.ไมสามารถจงใจ ดงน �นในสถานการณเชนน�ผบรหารจะเลอกใชกลยทธการตดทอน (Retrenchment strategy) ตลอดจนจากดทรพยากรและการลงทนของบรษท เกณฑ (Criteria) - ขนาด - ความเจรญเตบโตของตลาด, การต 8งราคา - การขยายตลาด เกณฑ (Criteria) - โครงสรางการแขงขน - ความสามารถในการสรางกาไร ขนาด - ต.า กลาง สง - บทบาททางเทคนค การเตบโตของตลาด - - สงคม,ส �งแวดลอม,กฎหมาย,มนษย สวนครองตลาด- สง ตาแหนง – ความสามารถในการ สรางกาไร - กลาง กาไรสวนเกน - ลกษณะเทคโนโลย - ต.า จดแขง/จดออน- ภาพลกษณ – มลภาวะ- ประชาชน- ภาพท � 6.5 แสดงถงเคร �องกล �นกรองของ GE (GE Business screen) เปนเคร#องมอประเมนการจดสรรทรพยากรของธรกจ โดยผบรหารจะใชแมททรกซ 9 ชองน) เพ#อพฒนากลยทธ ซ#งตาแหนงของแตละ SBUs ในแมททรกซดงกลาวน) ผบรหารสามารถเลอกใชกลยทธ 1) กลยทธการเจรญเตบโต (Growth strategy) 2) กลยทธความคงท# (Stability) และ 3) กลยทธการตดทอน (Retrenchment strategy) (Bovee and others. 1993: 252)

1 1 2 1 2 3 2 3 3

ความดงดดของอตสาหกรรม (Industry attractiveness)

ตาแหนงการแขงขนของหนวยธรกจ

(Business unit

position)

192 การพฒนากลยทธในระดบธรกจ (Developing Business-Level Strategy) หลงจากกาหนดกลยทธระดบบรษท (Corporate-level strategy)เสรจเรยบรอย ข �นตอไปผบรหารจะดาเนนการ กาหนดกลยทธระดบธรกจ (Business-level strategy) ซ.งถาหากองคการมหนวยธรกจมากกวาหน.งหนวย (SBUs) ผบรหารจะตองพฒนากลยทธระดบธรกจท.มความเหมาะสมกบแตละหนวยธรกจข�นมา โดยการอางองกบทศทางของ องคการท.ไดกาหนดไวแลวในกลยทธระดบบรษท ท �งน�กลยทธระดบธรกจจะเก.ยวของกบวธการเจาะตลาดของแตละหนวยธรกจ ซ.งผบรหารสามารถใชเคร.องมอ 3 ชนด มาเปนกรอบในการวเคราะหและสนบสนนการพฒนากลยทธระดบธรกจ ดงน� 1) โมเดลการปรบตวของไมลสและสโนว (Miles and Snow’s adaptation Model) 2) กลยทธการแขงขนท .วไปของพอรเตอร (Porter’s generic competitive strategy) และ 3) วงจรชวตผลตภณฑ (The Product life cycle model) 1. โมเดลการปรบตวของไมลสและสโนว (Miles& Snow’s adaptation Model) โมเดลการปรบตว (Adaptation model) เปนเคร.องมอในการวเคราะหกลยทธโดยคานงถงความสมพนธของกลยทธระดบธรกจกบสภาพแวดลอมภายในและสภาพแวดลอมภายนอกองคการ ซ.งถกพฒนาข�นโดยเรยมอนด อ.ไมลส (Reymond E. Miles) และ ชารลส ซ. สโนว (Charles C. Snows) หลงจากท.ไดศกษาถงแนวทางการดาเนนงาน ขององคการในอตสาหกรรมส.ประเภท ซ.งโมเดลน�เปนกรอบท.จะชวยอธบายถงแนวทางให ผบรหารไดทราบถงความสมพนธระหวางกลยทธระดบธรกจและสภาพแวดลอมองคการ โดยช�ใหเหนวาในการดาเนนกจกรรมทางธรกจน �นองคการจะมการปรบตวใหสอดคลองกบความทาทายจากความเปล.ยนแปลงและความไมแนนอนของสภาพแวดลอมภายนอกอยเสมอ และกระบวนการปรบตว (Process of Adaptation)เก.ยวของกบการจดวางกลยทธใหสอดรบกบสภาพแวดลอมภายในและสภาพแวดลอมภายนอก ซ.งไมลสและสโนวพบวาผบรหารจะตองใชกลยทธระดบธรกจ 4 ประเภทดวยกนเพ.อท.จะปรบเปล.ยนการดาเนนงานขององคการใหเขากบสภาพแวดลอมตางๆประกอบดวย 1) กลยทธการปองกน (The Defender strategy) 2) กลยทธการแสวงหาโอกาส (The Prospector strategy) 3) กลยทธดานการวเคราะห (The Analyzer strategy) และ 4) กลยทธการต �งรบ (The Reactor strategy)

193 ตารางท� 6.2 แสดงถงโมเดลการปรบตวของกลยทธระดบธรกจ (The Adaptation Model of Business-Level Strategy) องคการตองเผชญกบความไมนอนและการเปล.ยนแปลงของสภาพแวดลอมในหลายระดบผบรหารอาจปรบวธดาเนนงานใหสอดคลองกบสภาพแวดลอมภายนอกโดยเลอกใชกลยทธท �ง 4 แบบน� (Bovee and others.1993:254) กลยทธ (Strategy) แนวทางปฏบตตอสภาพแวดลอม (Approach to Environment) ความเส�ยง (Risks) 1. การปองกน (Defender) ภายใตสภาพแวดลอมคงท. (Stable) บรษทจะเจาะตลาดและรกษาสวนครองตลาดเอาไวดวยผลตภณฑท. คดสรรและจากดเฉพาะผลตภณฑหลกเทาน �น ท �งน�เพ.อใหสอดคลองกบสภาพแวดลอมท.เขมงวดและ ประสทธภาพในการดาเนนงาน บรษทอาจจะไมสามารถรบมอกบ การปรบเปล.ยนซ.งรนแรงของสภาพ-แวดลอมหรอการเปล.ยนแปลงทางดาน เทคโนโลย,ผลตภณฑ ,หรอตลาด

2. การแสวงหาโอกาส (Prospector ) ภายใตสภาพแวดลอมท.มการเปล.ยนแปลงตลอดเวลา (Dynamic) ธรกจจะมงแสวงหาโอกาสทางการตลาดและผลตภณฑใหมอยเสมอและยงคงมความยดหยนและสามารถตอบรบกบการเปล.ยนแปลงของสภาพแวดลอมไดอยางด ผลกาไรของบรษทอาจอยในระดบต.าเพราะตองลงทนดานการพฒนาผลตภณฑและขยายตลาดใหมใหสอดคลองกบสภาพแวดลอมท.เปล.ยนแปลง และอาจจะอยในภาวะเส.ยงกบการดาเนนงานท.ไรประสทธภาพ เน.องจากความสลบซบซอนของเทคโนโลยท.องคการเลอกใชอยในขณะน �น 3. การวเคราะห (The Analyzer ) ภายใตสภาพแวดลอมท.มลกษณะผสมผสานคอท �งคงท. (stable) และอาจมการเปล.ยนแปลงไดเสมอ (changeable) บรษทจะวเคราะหและคดคนนวตกรรมใหมๆข�นมาพรอมกบการรกษาฐานลกคาปจจบนเอาไวดวย ดงน �นจงตองการความยดหยนและความคงท.ในการดาเนนงาน ธรกจจะพบกบความเส.ยงท �งนดานความไรประสทธภาพและประสทธผลในการดาเนนงานเน.องจากองคการไมสามารถท.จะรบมอไดอยางเตมท.กบสภาพแวดลอมท.มการเปล.ยนแปลงข�นลง 4. การต �งรบ (The Reactor ) ภายใตสภาพแวดลอมทกรปแบบ ธรกจจะดาเนนงานโดยปราศจากความตอเน.องของกลยทธ และเปนการดาเนนงานท.ไมเหมาะสมในลกษณะช .วคร �งคราว ธรกจมความเส.ยงเน.องจากการผลการดาเนนงานขององคการไมด เพราะการตอบสนองตอสภาพแวดลอมไมม ประสทธภาพและไมมความเหมาะสมและตอเน.องในการดาเนนการ

194 1. กลยทธการปองกน (The Defender strategy) เปนกลยทธท.เก.ยวของกบการกาหนดการเจาะตลาดเฉพาะ (Niche market) ซ.งองคการสามารถท.จะเจาะตลาดเขาไปไดดวยผลตภณฑหรอการบรการจานวนจากด เพ.อรกษาสวนครองตลาดองคการจงเนนท.การรกษาผลตภณฑหลกและเพ.มประสทธภาพการดาเนนงานภายในโดยไมสนใจกบสภาพแวดลอมภายนอกมากนก กลยทธการปองกนจงเหมาะสมและมประสทธภาพเตมท.ในชวงเวลาท.สภาพแวดลอมคงท. (Stable) ซ.งองคการสามารถท.จะทากาไรไดด แตอาจมความเส.ยงอยบางในกรณท.สภาพแวดลอมมการเปล.ยนแปลงท.รนแรง 2. กลยทธการแสวงหาโอกาส (Prospector) เปนกลยทธท.เกอบจะมลกษณะตรงกนขามกบกลยทธการปองกน เพราะจะเนนท.การแสวงหาโอกาสและลทางใหมๆในการทาธรกจจากสภาพแวดลอม องคการท.ใชกลยทธน�จะสารวจตรวจสอบถงความเปนไปของสภาพแวดลอมอยางระมดระวงเพ.อคนหาทศทางและแนวโนมการเปล.ยนแปลงรวมถงความยดหยน นวตกรรมและความเคล.อนไหวท.จะเปนโอกาสทางธรกจ แมจะตองเผชญความไมแนนอนและสภาพแวดลอมท.เปล.ยนแปลงไดตลอดเวลารวมถงตนทนท.สงกตาม 3. กลยทธดานการวเคราะห (The Analyzer strategy) เปนกลยทธท.ประสมประสานหลกการของ กลยทธการปองกน และกลยทธการแสวงหาโอกาสเขาดวยกน โดยองคการท.ใชกลยทธน�จะยงคงรกษาผลตภณฑและลกคากลมเดมไวใหไดควบคไปกบการเผาระวงการเคล.อนไหวของคแขงขนและแสวงหาโอกาสในการผลตสนคาและการมงเจาะตลาดใหมท.มความเปนไปได ดงน �นองคการจะตองมความยดหยนตอการเปล.ยนแปลง ของสภาพแวดลอมและรกษาระดบความสามารถในการทากาไรจากสภาพแวดลอมท.ม .นคงใหไดอยางตอเน.อง เพราะถาผบรหารไมสามารถท.จะรกษาระดบความคงท.และความยดหยนใหอยในภาวะท.สมดลไดกจะสงผลใหการดาเนนงานขององคการขาดประสทธภาพและประสทธผลไดเชนกน 4. กลยทธการต 8งรบ (The Reactor strategy) องคการจะมลกษณะท.ไมกระตอรอรนท.จะสนองตอบกบสภาพแวดลอมองคการ ทาใหความเปนจรงจงไมอาจท.จะเรยกวาเปนกลยทธได เน.องจากมความแตกตางจากกลยทธท �งสามรปแบบท.กลาวไปแลว องคการท.อยในกลมน�จะไมมการปรบตวใดๆท.ตอเน.องเพ.อใหทนกบการเปล.ยนแปลงของสภาพแวดลอม การตอบสนองตอการเปล.ยนแปลงและความไมแนนอนกบสภาพแวดลอมจะเกดข�นในลกษณะเฉพาะกจทาใหผลลพธจากการดาเนนงานไมดเทาท.ควรจะเปน

195 2) กลยทธการแขงขนท �วไปของพอรเตอร (Porter’s generic competitive strategy) หมายถง แนวทางการดาเนนงานตามกลยทธระดบธรกจเพ.อสรางและรกษาระดบความไดเปรยบเชงการแขงขนขององคการ 3 ประการ คอ กลยทธการเปนผนาดานตนทน (Cost leadership) กลยทธความแตกตาง (Differentiation) และ กลยทธการมงเนนเฉพาะสวนของตลาด (Market Focus) ซ.งกรอบการวเคราะหเพ.อกาหนดกลยทธระดบธรกจน�ถกพฒนาข�นโดย ศาสตราจารยไมเคล อ. พอรเตอร แหงฮารวารด บสเนสสคล ท.ไดทาการศกษาถงบทบาทของแรงกดดนตางๆภายใตสภาพแวดลอมการแขงขนทางการตลาดและอทธพลท.มตอความสามารถในการทากาไรของธรกจ ซ.งเหตผลท.เรยก “กลยทธท .วไป” (Generic)เพราะเปนกลยทธท.สามารถประยกตใชไดในสถานการณท.หลากหลายเพยงแตปรบใชใหเขากบทกษะ ทรพยากรและคณลกษณะขององคการแตละแหง (ดตารางท. 6.3) 2.1 กลยทธการเปนผนาดานตนทน (Cost leadership) เปนกลยทธท.องคการพยายามท.จะหาทางรกษาระดบตนทนใหต.าท.สดเทาท.จะทาไดและการขยายฐานตลาดใหกวางขวางเพ.อใหไดผลตอบแทนสงสด ผบรหารท.ดาเนนงานตามกลยทธน�จะตองเขมงวดในการรกษาระดบตนทนตางๆ เชน คาแรง คาวตถดบ และคาใชจายทางการตลาด ควบคกบการรกษาประสทธภาพในการผลต การจดซ�อ รวมถงงานอ.นๆใหดอยเสมอ ดงน �นองคการท.เปนผนาทางดานตนทนของอตสาหกรรม จะทาใหผบรหารกาหนดราคาสนคาไดต.ากวาคแขงขน ซ.งจะเพ.มสวนครองตลาดและกาไรท.เพ.มข�นแกธรกจ อยางไรกตาม ถาหากองคการไมสามารถท.จะรกษาระดบการดาเนนงานตามกลยทธความเปนผนาดานตนทนไดตลอดไปกอาจจะถกคแขงขนรายอ.นเขามาแยงชงสวนครองตลาดไดดวยการ ปรบปรงเทคโนโลยการผลตท.ชวยลดตนทนไดมากกวา เปนตน 2.2 กลยทธความแตกตาง (Differentiation) เปนกลยทธขององคการท.สามารถผลตสนคาท.มความโดดเดนและมเอกลกษณเฉพาะตวแตกตางจากคแขงขนในความรสกของลกคา ผบรหารสามารถสรางความแตกตางในตวผลตภณฑและบรการขององคการไดหลายลกษณะดวยกน เชน การใชเทคโนโลยท.ทนสมย การบรการลกคาท.เปนเลศ การออกแบบผลตภณฑท.ด การจดจาหนาย รวมถงมตทางดานอ.นๆท.สามารถสรางความ รสกและความหมายท.ดตอลกคา เพราะเม.อลกคาเช.อวาสนคาเหลาน�มความแตกตางจากสนคาของคแขงขนในตลาดแลวยอมยนดท.จะจายเงนเพ.ม และขอดของกลยทธน�คอความจงรกษภกดในผลตภณฑและกาไรท.เพ.มสงข�น แตองคการท.ใชกลยทธน�อาจจะตองเผชญ

196 กบความทาทายจากคแขงขนท.ลอกเลยนแบบหรอพยายามปรบปรงคณลกษณะพเศษอ.นๆในตวสนคาเพ.มเตมเพ.อข�นเปนผนาในตลาดแทนสนคาของบรษทกได ตารางท� 6.3 แสดงถงกลยทธการแขงขนท �วไปของพอรเตอร (Porter’s Generic Competitive strategies) (Bovee and others.1993 : 255) กลยทธ (Strategy) ทกษะและทรพยากรท�ตองการ (Commonly Required Skills & Resources) ลกษณะองคการ (Organizational Requirements) ความเปนผนาดานตนทน (Cost Leadership) - การเขาถงทนและการลงทนในสวนของทนอยางตอเน#อง - ทกษะดานวศวกรรมการผลต - การควบคมพนกงานโดย เครงครด - การออกแบบผลตภณฑท#งายตอการผลต - ตนทนระบบจดจาหนายต#า

- การควบคมตนทนทาไดคอนขางจากด - ตองมการรายงานการควบคมอยเสมอ - มโครงสรางและความ รบผดชอบท#ชดเจน - จายคาตอบแทนพเศษตามเปาหมายเชงปรมาณท#กาหนด กลยทธความแตกตาง (Differentiation) - ความสามารถดานการตลาดท#เขมแขง - สนคาใชหลกทางวศวกรรม - มความคดสรางสรรคท#ด - ความสามารถดานการวจย - องคการมช#อเสยงท )งดาน คณภาพและเปนผนาทางดานเทคโนโลย - มประสบการณและทกษะการผลตท#ยาวนาน - มความสมพนธท#ดกบชองทางการจดจาหนาย

- มการประสานงานท#ด ระหวางฝายวจยและพฒนา ฝายพฒนาผลตภณฑ และฝายการตลาด - จายคาตอบแทนพเศษและวดผลงานจากการปฏบตไมใชวธเชงปรมาณ - เปนองคการท#ดงดดผท#ม ทกษะการทางานสง รวมถง นกวทยาศาสตร และบคลากร ท#มแนวคดสรางสรรค การมงเนนเฉพาะสวน ของตลาด (Market Focus) - เปนการประสมประสานกลยทธความเปนผนาดานตนทนและกลยทธความ แตกตางเขาดวยกนภายใตเปาหมายเชงกลยทธเฉพาะอยาง - เปนการประสมประสาน กลยทธความเปนผนาดานตนทนและกลยทธความแตกตางเขาดวยกนภายใตเปาหมายเชงกลยทธเฉพาะอยาง

197 2.3 กลยทธการมงเนนเฉพาะสวนของตลาด (Market Focus) เปนกลยทธซ.ง องคการดาเนนงานมงเนนความพยายามในตลาดท.แคบเฉพาะสวน เชน การเนนไปท. ลกคากลมเปาหมายเฉพาะ, การเนนบางสวนของสายผลตภณฑ, หรอการทาตลาดเฉพาะพ�นท.ใดพ�นท.หน.ง โดยองคการจะทมเทและดาเนนงานทกอยางเพ.อใหบรการตลาด เปาหมายเฉพาะท �งดวยกลยทธความเปนผนาดานตนทน หรอ กลยทธความแตกตาง ดงน �นองคการท.ใชกลยทธน�จะสามารถทากาไรไดมากกวาเพราะสภาพการแขงขนคอนขางต.า อยางไรกตามหากองคการไมสามารถรกษาระดบสวนครองตลาดแบบมงเนนเฉพาะสวนน�ไวไดกอาจจะประสบภาวะความเส.ยงไดเชนเดยวกน 3. วงจรชวตผลตภณฑ (The Product life cycle model) การวเคราะหถงวงจรชวตผลตภณฑ (Product Life Cycle) เปนเทคนคซ.งผบรหารสามารถท.จะใชสนบสนนการจดทากลยทธระดบธรกจได ซ.งจะเก.ยวของกบการเคล.อนไหวของผลตภณฑและการบรการภายใตกรอบระยะเวลาท.มการดาเนนงานทางการตลาด ดงแสดงในภาพท. 6.6 กลาวคอ ระดบของยอดขายและกาไรจะแตกตางกนไปในแตละชวงเวลา ผบรหารจะตองทาความเขาใจและเขาไปดแลกจกรรมตางๆในแตละชวงเวลาเพ.อท.จะสามารถกาหนดกลยทธธรกจใหเหมาะสมกบแตละชวงวงจรชวตของสนคาและบรการ โดยท .วไปในข �นของการพฒนาผลตภณฑใหม (Product development) องคการจะตองทมงบประมาณการลงทนเปนจานวนมากแมยอดขายและผลกาไรยงไมเกดข�นกตาม ในข �นการแนะนาผลตภณฑออกสตลาด (Introduction stage) ยอดขายจะมคอนขางต.าและเปนไปอยางชาๆ ผลกาไรอาจยงไมเกดข�นหรอมกาไรบางแตจานวนนอย และเม.อวงจรชวตผลตภณฑผานเขาสข �นการเจรญเตบโต (Growth stage) จงจะเร.มมยอดขายและผลกาไรกระเต�องข�นมาอยางตอเน.อง จนกระท .งผลตภณฑเขาสข �นการเจรญเตบโตเตมท.หรอตลาดเร.มอ.มตว (Maturity stage) ยอดขายและกาไรจะเพ.มข�นสงสด กอนท.จะคอยๆลดลง และในข �นสดทายผลตภณฑจะเขาสข �นของการตกต.า (Decline stage) ซ.งยอดขายจะเร.ม หดหายไปและไมมผลกาไรใดอกตอไป ซ.งระยะเวลาของวงจรชวตผลตภณฑท �งหมดน�จะส �นหรอยาวมากนอยแคไหนน �นอยกบชนดของผลตภณฑและตลาด เชน วงจรชวตของผลตภณฑประเภทซดเพลงรอค อาจจะส �นกวาวงจรชวตของสนคาประเภทตเยน เปนตน

198 ผบรหารสามารถท.จะประสานการดาเนนงานทางดานกลยทธระดบธรกจใหเขากนกบลกษณะวงจรชวตผลตภณฑหรอบรการใหดท.สดเพ.อสรางยอดขายและกาไรใหไดสงสด ตวอยางเชน ในชวงของการนาสนคาเขาสตลาด (Introduction stage) ผบรหารอาจจะใชกลยทธการสรางความแตกตาง (Differentiation strategy) หรอกลยทธในการแสวงหาโอกาส (Prospector strategy) เพ.อสรางสรรคสนวตกรรมใหมท.แปลกแตกตาง และในชวงท.วงจรชวตผลตภณฑเขาสการเจรญเตบโตเตมท. (Maturity) และชวงการถดถอย (Decline) น �นผบรหารอาจจะใชกลยทธท.จะชวยกระตนตลาดดวยการทมทรพยากรขององคการดวย กลยทธการเปนผนาดานตนทน (Cost leadership) หรอกลยทธการปองกน (Defender strategy) เพMอเสรมสรางประสทธภาพและรกษาระดบกาไรขององคการตอไป ยอดขายและกาไร (Sales & Profits) ยอดขาย (Sales) กาไร (Profits) การลงทน/ขาดทน ระยะเวลา (Time) (Losses/Investment) ข �นพฒนาผลตภณฑ ข �นแนะนา ข �นเจรญเตบโต ข �นตลาดอ.มตว ข �นตกต.า (Product development) (Introduction) (Growth) (Maturity) (Decline) ภาพท� 6.6 วงจรชวตผลตภณฑ (Product Life Cycle) ผลตภณฑทกประเภทไมวาจะสมผสไดหรอไมกตามรวมถงธรกจการบรการลวนมวงจรชวตท.จะตองเคล.อนไหวผานข �นตอนในตลาดดวยกนท �งส�นกอใหเกดวงจรชวตผลตภณฑ ซ.งผบรหารสามารถใชกลยทธธรกจท.เหมาะสมสาหรบวงจรชวตแตละข �นเพ.อใหไดยอดขายและกาไรสงสด (Bovee and others.1993 : 258)

199 การพฒนากลยทธระดบหนาท� (Developing Functional –Level Strategy) สาหรบข �นตอนท. 3 ของกลยทธระดบองคการ คอการพฒนากลยทธระดบหนาท. (Developing Functional-Level Strategy)โดยผบรหารจะพฒนากลยทธระดบหนาท.ข�นมาเพ.อชวยสนบสนนการดาเนนงานตามกลยทธระดบธรกจท.ไดกาหนดไวแลวน .นเอง ท �งน� กลยทธระดบหนาท.จะมลกษณะขอบเขตท.แคบกวากลยทธระดบธรกจ เพราะกลยทธระดบหนาท.แตละตวจะเก.ยวของกบหนาท.หลกเพยงหน.งใน 6 ดานท.มในองคการเทาน �น ประกอบดวย การตลาด (Marketing) การเงน (Finance) การดาเนนงาน (Operations) ทรพยากรมนษย (Human resources) วจยและพฒนา (Research and development) และทรพยากรสารสนเทศ (Information resources) ถงแมวาแตละขอบเขตหนาท.จะดาเนนงานไปตามกลยทธของตนเองเปนหลกแตจะตองประสานการดาเนนงานใหมความสอดคลองกบกลยทธของหนาท.ดานอ.นๆรวมถงใหเปนไปในทศทางเดยวกบกลยทธระดบธรกจอกดวย รายละเอยดของหนาท.ภายในองคการแตละดานมดงน� 1. หนาท �ดานการตลาด (Marketing) - หนาท.ดานการตลาด (Marketing function) จะสนบสนนกลยทธระดบธรกจทกประเภทโดยผานทางกจกรรมการสนองตอบความตองการของลกคา, การดาเนนงานตามกลยทธทางดานผลตภณฑ, กลยทธดานราคา,กลยทธดานการจดจาหนาย,และกลยทธการสงเสรมการตลาด จะเหนไดจากกลยทธดานการวเคราะห (Analyzer strategy) ซ.งท.เสนอโดยไมลและสโนว จะพบวาหนาท.ดานการตลาดจะเก.ยวของกบการรกษาฐานลกคาปจจบนขององคการควบคไปกบการแสวงหาตลาดใหมเพ.มเตม ตวอยางเชนท.บรษทโคคาโคลา (Coca-Cola) ไดปฏบตตามกลยทธระดบธรกจดวยการขยายตลาดเขาไปในประเทศญ.ปน บรษทตองดาเนนกลยทธดานการตลาดหลายอยาง เชน การสรางเครอขายการจดจาหนาย การตดต �งเคร.องจ◌ดจาหนายอตโนมตรวมถงโปรแกรมสงเสรมการขายแบบเขมขน จนทาใหบรษทโคคาโคลาสามารถถอสวนครองตลาดเคร.องด.มในญ.ปนไดถงรอยละ 70 ในท.สด 2. หนาท �ดานการเงน (Finance function) - เปนหนาท.สนบสนนกลยทธระดบธรกจดวยการสรรหาและจดสรรทรพยากรทางดานการเงน การวเคราะหตนทนและกาไร การถอครองสนทรพยของกจการ การบรหารจดการเก.ยวกบภาษและการบญช เปนตน ซ.งองคการท.ใชกลยทธการเปนผนาดานตนทน (Cost leadership strategy) จะพบวา หนาท.ทางดานการเงนน� จะชวยในเร.องของการคาดการถงยอดขายและการตรวจสอบเร.อง

200 ตนทนและกาไร นอกจากน�ผจดการฝายการเงนยงเก.ยวของกบการจดหาเงนทนจากแหลงตางๆเชน การขายหน การกยมจากสถาบนการเงน และการลงทนสวนบคคล เปนตน 3. หนาท �ดานการดาเนนงาน (Operations function) - หนาท.ดานการดาเนนงาน หรอ การผลต (Production) จะเก.ยวของกบการจดหาปจจยการผลต การพฒนากระบวนการผลตท.เหมาะสม การผลตสนคาหรอการบรการ การจดการคลงสนคา การปรบปรงโรงงานหรอความสามารถในการใหบรการ เปนตน จะเหนไดจากตวอยางขององคการท.ดาเนนงานตามกลยทธของผแสวงหาโอกาส (Prospector strategy) พบวาบรษทอาจจะใชวธการสรางโรงงานเพ.อการผลตหรอเชาสถานท.เพ.อการใหบรการ เพ.อชวงชงความไดเปรยบจากโอกาสในตลาดใหมทางดานผลตภณฑหรอบรการ 4. หนาท �ดานทรพยากรมนษย (Human resources function) - องคการจะพฒนากลยทธเก.ยวกบทรพยากรมนษยเพ.อทาหนาท.สนบสนนกลยทธระดบธรกจ ข�นมาซ.งครอบคลมกจกรรมหลายอยางไดแก การวเคราะหอตรากาลง ระดบทกษะ ความตองการการฝกอบรม การจงใจ เงนเดอนและคาตอบแทน และแรงงานสมพนธ เปนตน ตวอยางของหนาท.ทางดานทรพยากรมนษยในองคการ เชน การดงดดและฝกอบรมพนกงานขายใหเพ.มมากข�นในชวงท.บรษทกาลงนาสนคาใหมออกสตลาด (Introduction stage) และลดจานวนพนกงานขายลงเม.อวงจรชวตผลตภณฑเขาสชวงตกต.า (Decline stage) ตวอยางการดาเนนกลยทธดานทรพยากรมนษยท.ประสบความสาเรจอยางย.ง เชนกรณของบรษทซเกท เทคโนโลย (Seagate Technology) ซ.งไดยายฐานการผลตอปกรณหนวยความจาสาหรบคอมพวเตอร (Hard-disk) เขามาดาเนนงานในประเทศไทยเม.อหลายปกอน โดยเร.มตนมพนกงานเพยง 50 คนเทาน �น และมการขยายตวอยางตอเน.องจนกระท .งปจจบนบรษทมพนกงานท.เปนคนไทยกวา 15,000 คน ซ.งผบรหารบรษทช�วาความสาเรจคร �งน� เน.องมาจากเหตผลหลายประการ คอ ความสามารถในการจดหาบคลากรเขามาทางาน ความสามารถดานการฝกอบรมท.ด และอตราการลาออกจากงานคอนขางต.า 5. หนาท �ดานการวจยและพฒนา (Research and Development function) – หนาท.ดานการวจยและพฒนาจะชวยในการสนบสนนและสนองตอบความตองการทางดานการปรบปรงและการสงเสรมนวตกรรมใหมเก.ยวกบผลตภณฑหรอการบรการท.กาหนดโดยกลยทธระดบธรกจ ซ.งงานวจยและพฒนาหรอ R&D จะเก.ยวของกบการคนหาความกาวหนาใหม การปรบปรงกระบวนการผลตหรอผลตภณฑ การพฒนาแนวทางใหม

201 ในการประยกตใชเทคโนโลย จะเหนไดจากตวอยางขององคการท.ดาเนนตามกลยทธแบบ ผแสวงหาโอกาส (Prospector strategy) พบวาหนาท.ดานการวจยและพฒนากจะมงคนหา ผลตภณฑและเทคโนโลยใหมอยางแขงขน 6. หนาท �ดานทรพยากรสารสนเทศ (Information resources function) สาหรบหนวยงานทางดานทรพยากรสารสนเทศ จะมหนาท.สนบสนนกลยทธระดบธรกจดวยการ ใหบรการดานขอมลขาวสารแกหนวยงานตามหนาท.อ.นๆและฝายบรหารทกระดบภายในองคการ รวมถงการรวบรวมขอมล จดเกบ วเคราะหและนาเสนอผลลพธ โดยกจกรรมสาคญตามหนาท.ดานทรพยากรสารสนเทศจะเก.ยวของกบงานพฒนาระบบสารสนเทศขององคการ ประกอบดวย ระบบประมวลผลทางธรกจ (Transaction-processing systems) ระบบสารสนเทศเพ.อการจดการ (Management Information Systems :MIS) และระบบสนบสนนการตดสนใจ (Decision Support Systems :DSS) ข &นตอนท� 3 การปฏบตตามกลยทธ (Implementing the Strategy) หลงจากท.ผบรหารไดกาหนดภารกจ (Mission) และเปาหมาย (Goals) ตลอดจนทบทวนถงสถานการณตางๆในสองข �นตอนซ.งอธบายไปแลว และมการพฒนาแนวทางดาเนนงานเพ.อใหบรรลเปาหมายขององคการท.วางไว ข �นตอนตอไปผบรหารจะตองลงมอปฏบตตามกลยทธเพ.อใหเกดผลลพธท.ตองการ ในข �นตอนน�ผบรหารจะสรางเง.อนไขเพ.อใหการดาเนนงานตางๆบรรลผลสาเรจตามกลยทธดวยการดาเนนงานผานหนาท.สาคญในกระบวนการบรหาร 4 ประการ คอ การวางแผน (Planning) การจดโครงสรางองคการ (Organizing) การชกนา (Leading) และการควบคม (Controlling) 1. การวางแผน (Planning) - หนาท.ดานการวางแผนในความหมายหรอบรบทของการปฏบตตามกลยทธน� จะเก.ยวของกบการกาหนดเปาหมาย (Setting goals) และการบรณาการ การประสานงานกจกรรมระดบตางๆภายในองคการ โดยจะเนนใหผบรหารทกระดบและในทกหนาท.เขาใจถงทศทางและกรอบเวลาการดาเนนงานท.สอดคลองตรงกนใหมากท.สด โดยผบรหารระดบสงขององคการคอผกาหนดแนวทางของแผน กอนท.จะถายทอดลงไปสผบรหารระดบลางซ.งเปนผปฏบตโดยเปดโอกาสใหประสานการดาเนนงานตามแผนกลยทธไดทกระดบ นอกจากน�ฝายบรหารอาจจะทบทวนถงแผนการปฏบตตามกลยทธอกคร �งเพ.อใหม .นใจวามความสอดคลองกบกลยทธโดยรวมขององคการ และเปน

202 การจดสรรทรพยากรและแกปญหาการทบซอนหรอการขดแยงกนระหวางระดบหรอหนวยงานหนาท.ตางๆขององคการอกดวย 2. การจดองคการ (Organizing) - เพ.อใหการนากลยทธไปปฏบตมประสทธภาพสงสดผบรหารจะตองช�ชดลงไปใหไดวาจะตองดาเนนงานอะไรบาง เพ.อท.จะไดมอบหมายหนาท.รบผดชอบและจดสรรทรพยากรสาหรบงานใดๆใหกบบคคลและกลมบคคลภายในองคการ ซ.งหนาท.ดานการจดองคการจะเก.ยวของกบการกจกรรมทางดานการอธบายถง คณลกษณะของแตละงาน (Identifying specific task) การจดบคคลหรอกลมบคคลในองคการท.มทกษะเหมาะสมเขาทางาน รวมถงการประสานและบรณาการการใชทรพยากรเพ.อใหบรรลผลสาเรจ 3. การชกนา (Leading) หนาท.ดานการชกนาจะเก.ยวของกบ การช�แนะถงทศทางสาหรบหนวยงานทกระดบภายในองคการ การส.อสารกลยทธ และการจงใจพนกงาน ซ.งพบวาในหลายกรณการปฏบตตามกลยทธจะประสบความสาเรจหรอไมประการใดน �นมกจะข�นอยกบทกษะในการชกจงใจของผบรหารท.จะควบคมการดาเนนงานตามกลยทธเสมอ และเชนเดยวกนหนาท.ดานการชกนาจะประกอบดวยการการส.อสารเพ.อสรางความเขาใจในกลยทธรวมถงการจงใจใหพนกงานปฏบตงานใหเปนไปตามกระบวนการปฏบตตาม กลยทธไดอยางถกตองในท.สด 4. การควบคม (Controlling) - เพ.อใหการบรหารงานดานการจดสรรทรพยากรและกระบวนการทางานขององคการดาเนนไปอยางมประสทธภาพ ผบรหารจะทาหนาท.ดานการควบคมการปฏบตงานใหเปนไปตามกระบวนการบรหาร หนาท.ดานการควบคมยงครอบคลมถงการตรวจสอบและตดตามความกาวหนาในการดาเนนงานวาเปนไปตามตามกลยทธหรอไมและประเมนวากจกรรมท.ทาจะนาไปสผลสาเรจตามเปาหมายหรอไม ดงน �นการใชเทคนคการควบคมจะชวยใหผบรหารเขาใจวาองคการไดดาเนนการตาม กลยทธไดอยางถกตองและมส.งใดหรอๆไมท.จะตองปรบปรงแกไข ข &นตอนท� 4 การควบคมเชงกลยทธ (Maintain Strategic Control) การควบคมเชงกลยทธนบเปนข �นตอนท. 4 และถอเปนข �นตอนสดทายของกระบวนการบรหารเชงกลยทธขององคการ สวนใหญผบรหารจะดาเนนการปฏบตตามกลยทธไประยะเวลาหน.งกอนท.จะประเมนถงผลลพธ ระหวางน�ผบรหารจะพบวาสภาพแวดลอมของกลยทธท �งภายในและภายนอกองคการจะเร.มเขามามบทบาทเก.ยวของเสมอ ดงน �นผบรหารจะใชเทคนคการควบคมเชงกลยทธเพ.อท.จะเฝาตดตามความกาวหนา

203 ของกลยทธ ประเมนถงสภาพแวดลอมท.เปล.ยนแปลงไปวามผลกระทบตอการดาเนนงานท �งในปจจบนและอนาคตหรอมอทธพลตอการบรรลเปาหมายองคการหรอไม ถาพบวาแรงกดดนจากสภาพแวดลอมเหลาน �นอาจสงผลตอการดาเนนงานกจะตดสนใจปรบปรงแนวทางการดาเนนงานใหมเพ.อใหทกอยางดข�น กอนท.จะเดนหนาสเปาหมายตามแผนงานท.วางไว ในข �นตอนน�ผบรหารจะพจารณาถงปจจยเส.ยงตางๆเพ.อท.จะเฝาตดตามและพฒนาวธการช�วดถงผลลพธท.จะเกดข�น บอยคร �งท.ฝายบรหารอาจจะประยกตใชระบบสารสนเทศเพ.อการจดการ ในการรวบรวม จดเกบ และวเคราะหขอมลกอนท.จะแปรผลรายละเอยดท.จาเปนท.จะตองใชในการควบคมเชงกลยทธตอไป ถาการควบคมเชงกลยทธมความเขมงวดจนเกนไป อาจเปนเหตใหความยดหยนในการดาเนนงานเพ.อรบมอกบความไมแนนอนของสภาพแวดลอมของผบรหารลดนอยลงไปดวย หรอกรณท.ฝายบรหารอาจจะเขาไปดาเนนการแกไขปญหาท.เกดข�นเรวหรอชาจนเกนไปอาจเปนเหตใหการปรบปรงแกไขใหเขากบสภาพแวดลอมท.เปล.ยแปลงไปหรอตรวจจบถงความเบ.ยงเบนจากกลยทธท.กาหนดไวขาดประสทธภาพลงไปได ดวยเหตผลดงกลาวน� ทาใหการควบคมเชงกลยทธจะตองดาเนนการอยางระมดระวงเพ.อสรางความ สมดลในการดาเนนทกอยางท �งวธการและการเฝาระวงและตรวจสอบถงขอมลยอนกลบ การประเมนผลรวมถงแนวทางการแกไขปญหา แตถาหากการควบคมเชงกลยทธมการวางแผนเปนอยางด กจะชวยเสรมสรางความเขมแขงใหกบฝายบรหารไดรเทาทนความจาเปนในการเปล.ยนแปลง และการประเมนถงทางเลอกตลอดจนการดาเนนการเปล.ยนแปลงแนวทางดาเนนงานไดอยางมประสทธภาพ ซ.งแนนอนเม.อสภาพความเปนจรงในการดาเนนธรกจจะพบวาหนวยธรกจขององคการ (SBUs) ลวนแตมกลยทธท.อาจจะแตกตางกนออกไปบาง จงจาเปนตองมแนวทางการควบคมเชงกลยทธสาหรบแตละหนวยธรกจข�นมา โดยเฉพาะอยางในองคการธรกจขามชาต จาเปนอยางย.งท.จะตองใหความสนใจในเร.องน�เปนพเศษ เพราะการควบคมเชงกลยทธอาจมผลท �งเชงบวกและดานลบตอการดาเนนงานในดานการปฏบตตามกลยทธของผบรหารในประเทศท.บรษทเขาไปประกอบ กจการซ.งมสภาพแวดลอมในแตละทองถ.นแตกตางกนออกไป ซ.งในตอนท. 5 ของหนงสอเลมน�จะไดอธบายถงหลกของการควบคมโดยรายละเอยดตอไป สรป เปาหมายและภารกจขององคกร คอส.งท.ผบรหารทกระดบพยายามจะกาวไปใหถงดวยการวางแผนและการตดสนใจท.มประสทธภาพผานแผนการบรหารเชงกลยทธ

204 (Strategic management) ท.ดมประสทธภาพ กระบวนการบรหารเชงกลยทธจะชวยใหผบรหารระดบสงมองเหนถงสถานการณในระยะยาวไดอยางรอบดาน ทาใหองคการสามารถปรบตวใหทนกบสภาพแวดลอมภายนอกได การดาเนนงานตามกระบวนการบรหารเชงกลยทธ จะทาใหผบรหารสามารถออกแบบกลยทธองคการ (Organizational strategy) เปนแผนขนาดใหญท.รวมแนวทางปฏบตในภาพรวมไวท �งหมดเพ.อใหบรรลเปาหมายองคการตามเวลาท. จงเปนเหมอนหลกชยของกระบวนการบรหารเชงกลยทธ ฉน �นผบรหารจงตองเขาใจถงองคประกอบและระดบของการกาหนดกลยทธและการปฏบตตามกลยทธ ท �งน�องคประกอบของกลยทธ ม 4 สวนไดแก ขอบเขต ความสามารถพเศษ การจดสรรทรพยากร และการผนกกาลง สวนระดบของกลยทธน �นม 3 ระดบคอ กลยทธระดบบรษท ระดบธรกจ และกลยทธระดบหนาท. กระบวนการบรหารเชงกลยทธประกอบดวย 4 ขนตอนสาคญ คอ การวเคราะหสถานการณ การกาหนดกลยทธองคการ การปฏบตตามกลยทธและการควบคมเชงกลยทธ

205 แบบฝกหด 1. อธบายถงความหมายและความสาคญของการบรหารเชงกลยทธมาพอเขาใจ? 2. จงอธบายลกษณะองคประกอบของกลยทธมาพอเขาใจ ? 3. ใหนกศกษาเลอกบรษทอตสาหกรรมใดกไดข�นมาเปนตวอยางเพ.อการวเคราะห SWOT พรอมนาเสนอการวเคราะหอยางละเอยด ? 4. จงอธบายถงแนวทางการพฒนากลยทธระดบองคกรประเภทตางๆมาพอเขาใจ พรอมยกตวอยางองคกรท.มอยจรงประกอบการอธบาย ? 5. โมเดลเยเนอรลอเลกทรก (GE Model) คออะไรประกอบดวยอะไรบาง อธบาย? 6. จงอธบายถงแนวทางการควบคมเชงกลยทธมาพอเขาใจ ?

แผนบรหารการสอนประจาบทท� 5 หลกการวางแผน เน�อหา 1. ความหมายของการวางแผน 2. คณลกษณะของการวางแผน 3. ประโยชนของการวางแผน 4. สภาพแวดลอมและการวางแผน 5. การวางแผนและความไดเปรยบเชงการแขงขน 6. ประเภทของการวางแผน 7. บคคลท.เก.ยวของกบการวางแผน

วตถประสงคเชงพฤตกรรม หลงจากศกษาบทน2แลว ทาใหสามารถ 1. อธบายถงความหมาย ความสาคญของการวางแผนได 2. อธบายถงคณลกษณะของการวางแผนได 3. อธบายถงประโยชนของการวางแผนได 4. อธบายถงสภาพแวดลอมและการวางแผนได 5. อธบายถงการวางแผนและความไดเปรยบเชงการแขงขนได 6. อธบายถงประเภทของการวางแผนและบคคลท.เก.ยวของกบการวางแผนได วธการสอนและกจกรรมการเรยนการสอน 1. การบรรยาย อภปรายและถามนกศกษาใหนกศกษาตอบเพ#อใหนกศกษามสวนรวมในช )นเรยน 2. ใหนกศกษาอภปรายคาถามในแบบฝกหด 3. มอบหมายใหนกศกษาวเคราะหกรณศกษาเก#ยวกบการวางแผนการทางานในองคการตางๆ 4. ใหนกศกษาอภปรายคาถามแบบฝกหด

152 ส�อการเรยนการสอน 1. เอกสารคาสอนบทท# 5 หลกการวางแผน 2. CD- Microsoft – PowerPoint presentation 3. ตาราประกอบการสอนตามท#กาหนด 4. กรณศกษา (Case studies) การวดและประเมนผล 1. การสงเกตพฤตกรรมความสนใจในการเรยน และการมสวนรวมในช )นเรยน ของนกศกษา 2. การประเมนผลจากงานท#มอบหมายให 3. จากการวเคราะหและอภปรายกรณศกษา 4. จากแบบฝกหดทายบท

153 บทท� 5 หลกการวางแผน (Principles of Planning) ความหมายของการวางแผน

การวางแผน (Planning) หมายถง กระบวนการท.จะกาหนดถงเปาหมาย ความมงม .น ทรพยากรและแนวทางปฏบตเพ.อนาไปสความสาเรจตามท.ต 2งไว (DuBrin and

Ireland. 1993 : 107)

การวางแผน ถอเปนหนาท.อยางหน.งของการจดการ เก.ยวของกบการกาหนดเปาหมายสาหรบการปฎบตงานขององคการในอนาคตและการตดสนใจในงาน รวมท 2งทรพยากรท.ใชประโยชนตามความตองการเพ.อใหบรรลผลสาเรจ และในระดบพ2นฐาน การวางแผนเปนการกาหนดเปาหมายขององคการและจาแนกหนทางเพ.อใหบรรลผลสาเรจท.ตองการ นอกจากน2การวางแผนยงหมายถงกระบวนการท.เก.ยวของกบกจกรรมตางๆดงน2 (ศรวรรณ เสรรตน และคณะ. 2542 )

1. การพจารณาส.งแวดลอมเพ.อหาโอกาสและอปสรรค

2. การระบจดแขง และจดออนขององคการ

3. การพฒนาแผนของธรกจท.เก.ยวของกบภาระหนาท.ขององคการ วตถประสงค ระยะส 2น ระยะยาว แผนกลยทธและแผนปฏบตการ และการบรรยายความตองการทรพยากร และการจดสรรทรพยากร

4. การปรบแผนใหทนสมยตามกาลเวลาใหเหมาะสมกบการเปล.ยนแปลงตาม จดแขง จดออน อปสรรค โอกาสและผลลพธท.ตองการ เชน ลดความสาคญของรายไดสทธ เปนตน หรอหมายถงการกาหนด (การเลอก) ภารกจ (Missions) และวตถประสงค (Objectives) ตลอดจนกจกรรมเพ.อใหบรรลวตถประสงค โดยอาศยการตดสนใจ การเลอกระหวางทางเลอก การปฏบตในอนาคต ดงน 2นแผน (Plan) จะบอกเหตผล (วธการ) เพ.อใหบรรลวตถประสงคท.เลอกไว การวางแผน (Planning) จะเปนการสรางสะพานเพ.อใหเดนไปถงส.งท.ตองการ จากผลของการวางแผนจะไดแผน (Plan) ออกมา ดงน 2นแผนจงเปนเคร.องมอ (วธการ) เพ.อใหบรรลจดมงหมาย

154 คณลกษณะของการวางแผน เปนท.ตระหนกแลววา การวางแผนถอเปนบทบาทท.คอนขางสาคญ เปนบทบาทแรกของหนาท.ทางการบรหาร (Managerial function) เพราะการวางแผนท.ดและม ประสทธภาพ จะถอเปนกรอบในการดาเนนงานตามหนาท.บรหารดานอ.นๆ ตอไป ไดแก การจดองคการ (Organizing) การชกนา (Leading) และการควบคม (Controlling) ความสมพนธระหวางการวางแผนและหนาท.ทางการบรหารอ.นๆน2ตามภาพท. 5.1

ภาพท� 5.1 การวางแผนเปนหนาท�ทางการบรหารอนดบแรก

ประโยชนของการวางแผน องคการจะประสบความสาเรจในการดาเนนงานไดตองมการกาหนดวธการและแนวทางในการใชทรพยากรตางๆอยางสมเหตผล กอใหเกดประสทธภาพและประสทธผลสงสดเทาท.จะทาๆได ซ.งจะเหนไดจากรายละเอยดตอไปน2วา การวางแผนลวนมผลในทางบวกท 2งตอองคการและสมาชกในองคการ ในกจกรรมตางๆและการวางแผนอยางเปนทางการไมเพยงแตวดกนในเชงตวเลขทางการเงนหรอผลตอบแทนจากการลงทนเทาน 2น เพราะคณประการของการวางแผนมท 2งในเชงเศรษฐกจ (Economic) และดานอ.นๆ (Noneconomic) ดงตวอยางตอไปน2

Organizing : การจดโครงสราง การจดคนและแบงหนาท�ความรบผดชอบในการทางานภายในองคการ

Leading : การกาหนดกรอบและแนวปฏบตเพ�อใหเกดพฤตกรรมรวมของกลมท�จะนาไปสเปาหมาย ความสาเรจขององคการ

Controlling : การกาหนดกรอบในการตรวจสอบและควบคมการดาเนนงานตามแผนใหไดตามมาตรฐานและเกณฑประเมน

Planning : กระบวนการกาหนดเปาหมายและความมงม�น การจดสรรทรพยากรและแนวปฏบตเพ�อใหบรรลความสาเรจท�ต1งไว

155 1. การวางแผนกบการดาเนนงานดานการเงน (Planning and Financial Performance) จากหลกฐานและประสบการณในอดตเปนท.ประจกษชดวาองคการใดกตามท.ม การวางแผนทางการเงนเปนอยางดมกจะมผลงานดมประสทธภาพสงกวาองคการท.ขาดการวางแผน ดงตวอยางของการศกษาในเร.องน2ซ.งพบวาบรษทท.มระบบการวางแผนท.ด กอรปกบฝายบรหารมวสยทศนท.ยาวไกลโดยเนนจดยนดานการตอบสนองความตองการผบรโภคเปนดานหลกแลว นามาซ.งผลกาไรและสามารถจายเงนปนผลแกผถอหนไดอยางนาพอใจ เพราะโดยท .วไปบรษทหรอองคการท.มการวางแผนท.ดยอมไดรบผลตอบแทนจากการลงทนท.ดกวาองคกรท.ขาดการวางแผนเปนเร.องปกตอยแลว แมมขอโตแยงวาการดาเนนงานทางการเงนใหไดผลในบางกรณผบรหารน 2นอาจไมจาเปนตองมการวางแผนอยางเปนระบบกได เพราะฝายบรหารอาจจะตดสนใจอยางไมเปนทางการดวยสตปญญาและความรความสามารถสวนตวกไดเชนกน แมจะมขอสงเกตเชนน2กตามแตในปจจบนกเปนท.ยอมรบกนท .วไปแลวถงเหตผลและความจาเปนของการวางแผนท.มตอการบรหารงานในองคการ 2. สรางความรสกรวมในเปาหมายองคกร (A Coordinated Sense of Direction) การวางแผนจะชวยใหท 2งฝายบรหารและบคลากรทกสวนในองคกรมโอกาสได ปรกษาหารอและตดสนใจรวมกนถงแนวทางดาเนนงานและเปาหมายท 2งระยะส 2นและระยะยาวท.ตองการผลสาเรจรวมกน ซ.งจะกอใหเกดบรรยากาศของการสรางความรสกรวมสทศทางเดยวกน เปนความรสกท.สมาชกทกคนในองคการมเปาหมายและกจกรรมสาคญอนดบแรกท.จะตองทาอยางเดยวกน (Same objective and priority) กลาวคอ ผจดการระดบตน (First-level managers) ตองม .นใจไดวาผจดการระดบกลาง (Middle-level managers) ไดพจารณาและบรณาการแผนปฏบตการเพ.อนาไปสผบรหารระดบสง (Top-level managers) อยางระมดระวงและครบถวนใหมากท.สด เพ.อใหบรรลเปาหมายขององคกรรวมกนถาไมเชนน 2นแลวกอาจทาใหเกดความขดแยงข2นซ.งไมเปนผลดแกฝายใดเลย เพราะจะทาใหสญเสยทรพยากรท.มคาและผลประกอบการท.ตกต.าลงไดดวย

3. ชวยใหเหนภาพรวมทางการบรหาร (Managerial perspective) หลกการวางแผนท.เปนทางการ คอส.งจาเปนสาหรบผจดการทกคนโดยเฉพาะอยางย.งสาหรบผจดการหรอฝายบรหารระดบสง (Top-level managers) เพ.อใหมองเหน

156 ภาพรวมของโครงสรางองคการท 2งหมดไมใชการมองแบบแยกสวน เพ.อใหการวางแผนมประสทธผลผบรหารตองเขาใจถงความสมพนธขององคประกอบตางๆในองคการอยางครบถวน ตวอยางเชน การตดสนใจทางดานการเงนเพ.อใชในกจกรรมตางๆของบรษทอาจสงผลกระทบตองานดานการผลตดวยเชนกน ทานองเดยวกนน2บคลากรท 2งฝายผลตและฝายการตลาดจาเปนตองประสานงานและรวมมอในการปฏบตงานอยางรอบคอบเพ.อใหม .นใจวาจะไดสนคาท.ดมคณภาพออกสตลาด ดงน 2นส.งท.ผบรหารควรระลกเสมอในการวางแผนกคอ การตดสนใจในเร.องใดๆกตามตองพจาณาใหรอบดานวาจะสงผลกระทบถงส.งอ.นๆอะไรบาง 4. ประโยชนดานการควบคม (Improved Control)

ธรรมชาตท.ชดเจนอยางหน.งของการทางานและหนาท.ความรบผดชอบเชงการบรหารจดการนบจากผจดการระดบลาง (First-level manager) เร.อยไปจนสจดสงสดคอประธานบรษท (President) น 2นคอการดารงไวซ.งการควบคมน .นเอง โดยพ2นฐานการ ควบคมจะเก.ยวของกบกาหนดมาตรฐานท.ชดเจนหรอท.คาดหวงได ตลอดจนวธกากบตรวจสอบ แกไข หากพบวาการดาเนนงานใดๆไมเปนไปตามแผนหรอมาตรฐานท.วางไวเน2อหาโดยละเอยดเร.องการควบคมจะไดนาเสนอในบทตอไป 5. ชวยสรางภาพลกษณแกองคกร (Improved Image) สาหรบสภาพแวดลอมการแขงขนเชงธรกจในปจจบน บางคร 2งองคกรท.มภาพ ลกษณท.ดในสายตาของสาธารณะน 2นนบเปนส.งสาคญตอผลสาเรจในการดาเนนงานได จะเหนวาหลายองคกรยนดและพรอมท.จะใชงบประมาณเพ.อการโฆษณา ประชาสมพนธเพ.อสรางภาพองคกรอยางตอเน.องเสมอถงแมเปนตนทนท.สงมากกตาม ดงจะเหนไดจากตวอยางผลของการโฆษณาสรางภาพลกษณสนคาน2เองท.ทาใหปจจบนเราจะเหนวาทาไมรถยนตเมอเซเดส เบนซ จงมภาพลกษณท.แตกตางจากรถยนตฮนได เอกเซล และทาไมรถยนตช 2นเย.ยมจากคายเจเนอรล มอเตอร (General Motor) ท 2งคอยางรถยนต Cadillacs จงแตกตางจากรถยนต Corvettes (Cadillacs เปนรถยนตน .งเซดานระดบหร สวนรถยนต Chevrolet รน Corvettes เปนรถสปอรตระดบหร) เปนตน จากเหตผลน2ทาใหบรษทใดกตามท.มนโยบายเนนในเร.องการสรางภาพลกษณสนคาและองคกรแลว จาเปนอยางย.งท.บคลากรทกระดบในบรษทตองเรยนรและเขาใจถงภาพลกษณน 2นอยางแทจรง เพ.อใหการสรางภาพลกษณในสนคาหรอภาพลกษณของบรษทประสบความสาเรจได บางคร 2งบคลากรอาจตองยอมรบวาภาพลกษณน2เปนสวน

157 หน.งของตวตนของเขาเอง เขาตองมความภาคภมใจในสนคาและบรการท.ผลตและยนดท.จะนาเสนอส.งท.ดน2สผบรโภคและสงคมในวงกวางไดเชนกน

หากขาดการวางแผนท.ดมประสทธภาพ องคกรอาจประสบกบปญหาสาคญๆท. สงผลกระทบตอองคการได เพราะการวางแผนท.ดจะชวยใหองคกรผลตสนคาและบรการไดอยางมประสทธภาพตรงตามความตองการของผบรโภค นอกจากน2ยงชวยใหฝายบรหารสามารถกาหนดถงการใชทรพยากรทางการบรหารตางๆท 2งทรพยากรมนษย ทรพยากรทางการเงน ทรพยากรทางกายภาพและทรพยากรสารสนเทศ รวมถงทรพยากรอ.นๆ ไดอยางถกตองเหมาะสมอกดวย สภาพแวดลอมและการวางแผน (Planning and Adapting to the Environment)

เพ.อความอยรอดและเตบโต องคการตองพยายามทกวถทางในการปรบตวใหเขาไดกบเง.อนไขของสภาพแวดลอมดวยกลไกในการวางแผนท.ดมประสทธภาพ โดยท .วไปสภาพแวดลอมหมายถง ชดของแรงผลกดนหรอกลมใดๆภายนอกองคการท.มอทธพลตอการดาเนนงานขององคการ (ดงรายละเอยดท.เสนอในบทท. 4) สวนการปรบตวใหเขาสภาพแวดลอมน 2น หมายถง กระบวนการดาเนนงานขององคการในการใชทรพยากรและศกยภาพท.มอยเพ.อใหสอดคลองกบโอกาสทางการตลาดท.มอยใหเปนไปอยางตอเน.อง การดาเนนงานตามกระบวนการน2จะสาเรจได ฝายบรหารตองสอดสองดแลการใชทรพยากรทกดานใหเหมาะสมเพ.อใหสามารถพฒนาและผลตสนคาและบรการท.ตรงตามความตองการของตลาดไดในท.สด อน.ง ความพยายามในการผสมผสานศกยภาพขององคการและโอกาสทางธรกจใหลงตวน 2นผบรหารคงไมอาจหลกเล.ยงภาวะกดดนจากท 2งคแขงขน (Competitors) ผจดสงสนคาและวตถดบ (Suppliers) ตลอดจนหนวยงานท.กากบดแลกฎหมายและระเบยบตางๆ (Government regulations) เปนตน และเน.องจากการปรบตวใหเขากบสภาพแวดลอมน 2นเปนกระบวนการท.สลบซบซอน โดยประกอบดวยปญหาสาคญท.ตองเผชญ 3 กรณ ดงน2

1. ปญหาการสรางทกษะเชงการประกอบการ (Entrepreneurial Problem)

2. ปญหาทางดานวศวกรรม (Engineering Problem)

3. ปญหาทางดานการบรหาร (Administrative Problem)

158

ภาพท� 5.2 ปญหาดานการปรบตวใหเขากบสภาพแวดลอม 3 ประการ

1. ปญหาการสรางทกษะเชงการประกอบการ (Entrepreneurial Problem) ปญหาการสรางทกษะเชงการประกอบการ เปนกจกรรมเก.ยวกบความพยายามของผบรหารท.จะตองศกษา รวบรวมขอมลเพ.อตดสนใจวาจะเลอกผลตสนคาอะไร จาหนายใหใคร ฝายบรหารสามารถแกปญหาน2ไดดวยการประเมนถงทรพยากรตางๆท.มอยขององคการ รวมท 2งพจารณาถงสภาพแวดลอมวามปจจยใดบางท.จะเปนโอกาสและอปสรรคในการดาเนนงานเพ.อใหผลตสนคาและบรการออกสตลาดไดตาม เปาหมายท.วางไว 2. ปญหาทางดานวศวกรรม (Engineering Problem) เปนปญหาเก.ยวกบการศกษาและเลอกระบบการผลตท.มประสทธภาพและ ประสทธผลมากท.สด ซ.งฝายบรหารอาจแกไขปญหาน2ไดดวยการเลอกเคร.องมอ เทคนคการผลต ตลอดจนสารสนเทศ การส.อสารและเช.อมโยงการควบคมท.สาคญๆสาหรบระบบการผลต เพ.อใหบรรลผลการดาเนนงาน

3. ปญหาทางดานการบรหาร (Administrative Problem) ปญหาทางดานการบรหาร จดเปนปญหาท.ทาทายในการปรบตวขององคการให เขากบส.งแวดลอม กลไกของปญหาทางดานการบรหารน2 องคกรจะตองถกทอโครงสรางและระบบภายในข2นมาเพ.อเปนตวประสานจกรกลหรอองคประกอบตางๆ ในองคการใหต.นตวและตอบรบกบปญหาการสรางทกษะเชงการบรหารใหได

ปญหาการสรางทกษะเชงการประกอบการ : ศกษาความเปนไปไดในการผลตสนคาวา จะผลตอะไร? จะขายใหใคร?

ปญหาทางดานวศวกรรม

: ศกษาและเลอกระบบการผลตท�ม ประสทธภาพและประสทธผลมากท�สด

ปญหาทางดานวศวกรรม

: ศกษาและเลอกระบบการผลตท�ม ประสทธภาพและประสทธผลมากท�สด

159 การวางแผนและความไดเปรยบเชงการแขงขน

หนวยงานธรกจจาเปนตองพฒนาความไดเปรยบเชงการแขงขน (Competitive

Advantage) ข2นมาเพ.อความสาเรจในการดาเนนงานท 2งในระยะส 2นและระยะยาว ความไดเปรยบเชงการแขงขนจะเกดข2นไดกตอเม.อองคการสามารถท.จะเลอกตลาดเปาหมายท.ตนเองม .นใจวามศกยภาพและความเปนเลศสงกวาคแขงขน และการท.จะทาเชนน2ได โดยอาศยกระบวนการวางแผนท.มประสทธภาพ เพราะความไดเปรยบเชงการแขงขน คอ การวางแผนเพ.อประยกตใชประโยชนจากทรพยากรทางการเงน กลยทธทางการตลาดในการจดวางตาแหนงสนคา ทกษะทางเทคโนโลย ตลอดจนศกยภาพในการบรหารบคคลอยางมประสทธภาพ เปนตน เพ.อเสรมสรางขดความสามารถในการแขงขนขององคการ

ประเภทของการวางแผน (Types of Plans)

ความสาเรจในการประกอบกจการธรกจจาเปนตองมการจดการและบรณาการ กจกรรมตางๆท.เก.ยวของกบผคนจานวนมาก ฝายบรหารจะมการประยกตใชแผนประเภทตางๆเพ.อจดการกบปญหาความทาทายเหลาน2 การวางแผนแบงออกไดเปนลกษณะคอ แผนกลยทธ (Strategic) แผนยทธวธ (Tactical) และแผนปฏบตการ (Operational) ซ.งการวางแผนประเภทตางๆน2ลวนมขอแตกตางกนไปท 2งในมตทางดานเวลา (Time frame) ดานขอบเขต (Scope) และดานระดบของการจดการหรอผรบผดชอบเบ2องตนในแผนน 2นๆ (Level of manager) และถงแมผจดการระดบตางๆ จะมความ รบผดชอบเบ2องตนในการวางแผนท.แตกตางกนไปกตาม ในการดาเนนงานวางแผนยง จาเปนตองอาศยความรวมมอและประสานการทางานระหวางฝายบรหารอยางระมดระวงเพ.อใหบรรลเปาหมายสงสดขององคการในท.สด ตารางท� 5.1 แสดงถงรายละเอยดความแตกตางของแผนประเภทตางๆ ประเภทของแผน กรอบเวลา ขอบเขต ผรบผดชอบเบ1องตน แผนกลยทธ ระยะยาว กวาง ผบรหารระดบสง แผนยทธวธ ระยะปานกลาง ปานกลาง ผจดการระดบกลาง แผนปฏบตการ ระยะส 2น แคบ ผจดการระดบตน

160 1. แผนกลยทธ (Strategic Plans) แผนกลยทธ หมายถง แผนท.สะทอนใหเหนถงภาพรวมของวตถประสงคและ กจกรรมทางธรกจซ.งตองการบรรลผลสาเรจขององคการ เปนแผนระยะยาวมขอบเขตท.กวางขวางและอยในชวงเวลาต 2งแต 5 ปข2นไป ภายใตความรบผดชอบเบ2องตนของฝายบรหารระดบสง (Top-level managers)

2. แผนยทธวถ (Strategic Plans) แผนยทธวธ หมายถง แผนท.แสดงถงรายละเอยดของกจกรรมสาคญสาหรบ องคการหรอของหนวยงานยอยภายในองคกรขนาดใหญท.มความหลากหลายใน กจกรรมการดาเนนงานเพ.อใหบรรลเปาหมายตามท.วางไว การวางแผนยทธวธน2เปน หนาท.รบผดชอบเบ2องตนของผจดการระดบกลาง (Middle-level managers) ลกษณะท .วไปจะเปนแผนท.ยดพ2นฐานจากขอมลจรงทางการตลาดท.เปนอย ซ.งเง.อนไขตางๆทางธรกจและสภาพแวดลอมทางการแขงขนจะมการเปล.ยนแปลงอยางรวดเรวอยตลอดเวลา ดงน 2นเพ.อใหสามารถท.จะปรบเปล.ยนแผนใหทนกบสภาวะน2จงเปนแผนระยะปานกลางระยะเวลา 1-5 ป และมขอบเขตการดาเนนงานในระดบกลางๆ คอ อยระหวางแผนกลยทธซ.งเปนแผนระดบกวางและแผนปฏบตการซ.งเปนแผนระดบท.แคบสด ประเดนสาคญแผนยทธวธน2 เองท.ผบรหารใชในการกาหนดเปนแนวทางในการใชทรพยากรตางๆขององคกรใหเหมาะสมใหมประสทธภาพและประสทธผลสงสด 3. แผนปฏบตการ (Operational Plans) แผนปฏบตการ หมายถง แผนซ.งจะเปนแนวทางสาหรบการปฏบตงานประจาวน ขององคกร เพ.อบอกใหทราบวามงานอะไรท.จะตองปฏบต ใครจะเปนผปฏบตงานน 2น และกาหนดแลวเสรจเม.อไหร ดงน 2นจงเปนแผนท.มขอบเขตแคบๆและมกรอบเวลาส 2นๆ ประมาณหน.งปหรอนอยกวาน 2น นอกจากน2เน2อหาสาระของแผนกเปนการแจกแจงถงขอบเขตอานาจหนาท.ท.จากดท 2งบคลากรฝายบรหารและพนกงานระดบปฎบต บอยคร 2ง ท.เราจะเหนวาแผนน2จะเนนหนกไปในดานการมงสรางประสทธภาพในการผลตสนคาหรอบรการ ผรบผดชอบในการจดทาแผนน2คอ ผจดการระดบตน (First-level managers) ภายใตการกากบดแลของผจดการระดบกลาง (Middle-level managers) เพ.อใหม .นใจวาจะเปนแผนท.สอดคลองกบแผนกลยทธซ.งกาหนดโดยฝายบรหารระดบบน

161 องคกรสวนใหญมกจะพฒนาแผนปฏบตการข2นมาใชงานในสองรปแบบ ดงน2

3.1 แผนหลก (Standing Plans) หมายถง แผนซ.งใชเพ.อเปนแนวทางสาหรบงานท.มการกระทาซ2าๆกนภายใน องคการ เปนแผนเพ.อแนะแนวการตดสนใจการจดการและกจกรรมในสถานการณท.เกดข2นซ2ากนใน 4 กรณ คอ นโยบาย (Policies) กระบวนการ (Procedures) วธการ (Methods) และกฎ (Rules)

3.1.1 นโยบาย (Policies) ปกตนโยบายจะอยในรปของขอความท.เขยนข2นมา (Statements) เปรยบเสมอน กระจกเงาท.สะทอนใหเหนถงวตถประสงคขององคการและยงช2ใหเหนถงขอบเขตหรอ ขอจากดภายใตการตดสนใจของฝายบรหาร ตวอยางเชน ปจจบนน2จะพบวาธรกจ คาปลกมกจะกาหนดนโยบายท.เนนไปในดานการรบประกนความพอใจสงสดของลกคา ดงน 2นการท.จะบรรลผลตามนโยบายท.วางไวของแตละองคการ สวนใหญจะเกดข2นในลกษณะของการกระทาใดๆกตามเพ.อขจดปญหาหรออปสรรคซ.ง ไมเปนท.พอใจน 2นสาหรบลกคาใหหมดไป 3.1.2 กระบวนการ (Procedures)

หมายถง แผนท.กาหนดวธการจดการกจกรรมในอนาคต ประกอบดวยลาดบข 2นของการปฏบต เปนแนวทางของการปฏบตมากกวาความคด แสดงรายละเอยดเพ.อให กจกรรมบรรลผลได เชน การจดการกบคาส .งซ2อ การเรยกเกบเงน และการควบคม สนคาคงเหลอ เปนตน

3.1.3 วธการ (Methods) วธการ มความหมายซ.งใกลเคยงกบ กระบวนการ แตจะมรายละเอยดมากกวา เพราะจะแสดงถงรายละเอยดในเชงลก เชน วธการปฏบตงานในตาแหนงหนาท.ตางๆในองคการ วาจะตองทาอยางไร มก.ข 2นตอน ตองใชเคร.องมออปกรณอะไรบาง เปนตน 3.1.4 กฎ (Rules) หมายถง ขอความซ.งอธบายถงแผนหลกท.ระบการกระทาอยางใดอยางหน.งท.ควร กระทาหรอไมควรทาในสถานการณเฉพาะอยาง กฎ จะแตกตางจากกระบวนการ เพราะไมมการระบลาดบข 2นตอนของเวลาในการปฏบต กระบวนการจะมลกษณะท.คลายคลงกบข 2นตอนของกฎ ดงน 2นกฎ อาจจะเปนหรอไมเปนสวนหน.งของกระบวนการกได

162

วธการ (Methods) กฎ (Rules)

กระบวนการ (Procedures)

นโยบาย (Policies)

โปรแกรม (Program) โครงการ (Project)

3.2 แผนท5ใชคร 1งเดยว (Single-use plans) หมายถง แผนท.ออกแบบมาเพ.อใชกบเหตการณหรอสถานการณท.เกดข2นเพยงคร 2งเดยว เพราะสถานการณบางอยางจะไมเกดซ2า แผนท.ใชเพยงคร 2งเดยวน2ประกอบดวย โปรแกรม (Programs) และโครงการ (Projects)

3.2.1 โปรแกรม (Program) หมายถง กลมของการปฏบตการท.ซบซอนซ.ง เก.ยวของกนและตองปฏบตเพ.อใหบรรลเปาหมายเดยวกน สวนใหญโปรแกรมจะประกอบไปดวยขอมลเก.ยวกบเปาหมาย บคคลท.เก.ยวของกบโปรแกรม ตนทนท.ใชสาหรบโปรแกรมและแนวปฏบตเพ.อใหบรรลเปาหมายน2 3.2.2 โครงการ (Project) หมายถง แผนท.ใชเพยงคร 2งเดยวและมขอบเขตแคบ กวาโปรแกรม โครงการเปนส.งท.แสดงใหเหนถงรายละเอยดของกจกรรมสาคญๆ เพ.อใหบรรลเปาหมายท.ต 2งไว

แผนหลก (Standing Plans)

แผนท�ใชคร-งเดยว (Single - use Plans)

ภาพท� 5.3 แสดงถงแผนปฏบตการประเภทตางๆ

163 บคคลท5เก5ยวของในการวางแผน (Planning Groups) การพฒนาและปฏบตตามแผนประเภทตางๆท 2งแผนกลยทธ แผนยทธวถและ แผนปฏบตการน 2น จาเปนตองไดรบความรวมมอจากทกฝายในองคการ ไมวาจะเปน ผจดการระดบสง ระดบกลางและระดบลาง โดยเฉพาะอยางย.งสาหรบผบรหารระดบสงขององคการน 2นคงปฏเสธความรบผดชอบไมได เพราะตองเปนผรบผดชอบในการพฒนาและปฏบตการตามแผนทกประเภทขององคการ ตามท.ช2ใหเหนแลววาในการวางแผนน 2นจาเปนตองใชหลกของการตดสนใจสาคญๆหลายเร.อง ซ.งสวนใหญจะเก.ยวของกบการกาหนดทศทางท.จะกาวไปขององคการและความมงม .นเพ.อจะไปสจดน 2น และเพ.อใหการตดสนใจในทางเลอกท.คอนขางวกฤตและมมตของการวเคราะหและสงเคราะหท 2งในทางกวางและลกเชนน2 จาเปนท.ผบรหารระดบสงควรตดสนใจท.จะรบความชวยเหลอจากบคคลหลายฝายประกอบกนในการเตรยมการเพ.อการวางแผนสาหรบองคกร กลมบคคลท.มสวนสนบสนนชวยเหลอผบรหารในการวางแผนในองคกร ประกอบดวย 5 กลม ดงน2 1. คณะกรรมการบรษท (Board of Directors) คณะกรรมการบรษท คอ คณะบคคลท.ไดรบเลอกจากผถอหนใหทาหนาท.กากบ ดแลบรหารงานขององคกรใหเปนไปดวยความเรยบรอย สรางผลกาไรในการดาเนนงาน ในองคกรขนาดใหญกรรมการบรษทจะมท 2งบคคลภายในองคกรเองและผทรงคณวฒจากภายนอก สวนใหญคณะกรรมการบรษทมกจะเก.ยวของกบงานดานวางแผนกลยทธ เพราะถามองในแงกฎหมายบคคลเหลาน2ไมมอานาจหนาท.ดานบรหารโดยตรง แตจะกากบดแลในนโยบายในภาพกวาง ภารกจของกรรมการบรษทไดแกการประเมนผลและใหความเหนชอบเก.ยวกบการกาหนดกลยทธ เปาหมาย พนธกจและปรชญาของบรษท กากบดแลการจดสรรทรพยากร การใชจายงบประมาณและเร.องเก.ยวกบการเงนอ.นๆ พจารณาเร.องการปรบทศทางธรกจ การควบรวมกจการ การจดหาเงนทนรวมไปถงการพจารณาคาตอบแทนสาหรบตาแหนงประธานเจาหนาท.บรหาร (Chief Executive Officer

: CEO) การประเมนผลการทางานของผดารงตาแหนงบรหารในองคกร เปนตน

2. นกวางแผนมออาชพ (Planning Professionals) ในชวงทศวรรษท. 1970s เปนตนมาองคกรธรกจขนาดใหญโดยเฉพาะอยางย.งใน สหรฐเอมรกานยมวาจาง นกวางแผนมออาชพเขามาชวยวางแผนใหกบองคกร ซ.งขนาดของกลมนกวางแผนเหลาน2อาจมต 2งแต 2 คนไปจนถง 50 คนทเดยว การทางานของคนเหลาน2คอการเกบรวบรวมและวเคราะหขอมลเพ.อนาเสนอและจดทาแผนตางๆออกมา ใน

164 ลกษณะของทางเลอกในการดาเนนงานแกฝายบรหาร ในอดตพบวามการวพากษวจารณถงบทบาทหนาท.และประสทธภาพของนกวางแผนมออาชพเหลาน2ในประเดนท.วา พวกเขาไมใชนกปฏบตและอาจจะขาดประสบการณในการทาธรกจไมวาจะเปนเร.องการผลต การตลาด เปนตน อาจมขอดตรงท.เรยนเกงมมนสมองกเขามาสอาชพน2เทาน 2น แตปจจบน ทศนคตน2 เร.มเปล.ยนไปเพราะบรรดานกวางแผนมออาชพมการพฒนาและปรบปรงตนเองจนฝายบรหารในองคกรใหการยอมรบในศกยภาพมากข2น ทาใหความ จาเปนและตองการบคลากรดานน2ยงคงมอยางตอเน.อง โดยเฉพาะในสภาพแวดลอมการดาเนนธรกจปจจบนท.มความซบซอนและการแขงขนรนแรงมากข2นเชนน2 3. คณะกรรมการเฉพาะกจ (Task Force) หมายถง คณะกรรมการท.ไดรบการจดต 2งข2นช .วคราว โดยสมาชกจะถกเลอกมา จากผบรหารของหลายๆแผนกในองคกร เพ.อมาทาหนาท.เฉพาะกจอยางใดอยางหน.งใหบรรลวตถประสงคภายในกรอบเวลาท.กาหนดไว สาหรบสมาชกท.ถกเลอกมาน 2นจะมาจากผจดการทกระดบท 2งระดบสง ระดบกลางและระดบลาง บคคลเหลาน2จะปฏบตหนาท.เฉพาะกจท.ไดรบมอบหมายไปพรอมๆกบการทาหนาท.ประจาของพวกเขาในองคกร

การทางานในลกษณะของคณะกรรมการเฉพาะกจน2มขอไดเปรยบหลายประการ เชน การมกรอบเวลาท.แนนอนทาใหสมาชกของคณะกรรมการตองทมเทความรความสามารถอยางเตมประสทธภาพ คณะกรรมการมความหลากหลายเพราะมตวแทนท.มาจากหลายแผนก นามาซ.งความคดสรางสรรคและแนวทางแกปญหาท.มประสทธภาพ ภาพท. 5.4 แสดงถงลกษณะการรวมตวเปนคณะกรรมการเฉพาะกจ

165 การตลาด

(Marketing)

ปฏบตการ

(Operations)

การเงน

(Finance)

บคคล

(Personnel)

วศวกรรม

(Engineering)

วจยและพฒนา

(Research &

Development)

คณะกรรมการ

เฉพาะกจชด 1

(Task Force 1)

คณะกรรมการ

เฉพาะกจชด 2

(Task Force 2)

คณะกรรมการ

เฉพาะกจชด 3

(Task Force 3)

ระดบสง

(Top-Level) ระดบกลาง (Middle-Level)

ระดบลาง (First-Level)

ระดบการจดการ คณะกรรมการเฉพาะกจ หนาท5ประจา

(Managerial Level) (Task Force) (Home Function)

ภาพท� 5.4 แสดงถงลกษณะการรวมตวเปนคณะกรรมการเฉพาะกจ

(Composition of Task Force)

4. พนธมตรเพ5อการวางแผน (Planning Coalitions) พนธมตรเพ.อการวางแผน หมายถง ลกษณะการเกดข2นของเครอขายท.ไมเปน ทางการในองคกรประกอบดวยผจดการระดบตางๆ เครอขายลกษณะเชนน2อาจจะเปน ผลพวงมาจากการรวมตวและมโอกาสไดพบปะกนระหวางผบรหารของคณะกรรมการเฉพาะกจน .นเอง ทาใหมโอกาสไดแลกเปล.ยนประเดนปญหาเก.ยวกบการวางแผนใน องคกรของตนกบสมาชกในเครอขายหรอพนธมตรในรปแบบท.ไมเปนทางการ สวนใหญการรวมตว

166 ลกษณะเชนน2มกพบไดในหนวยงานราชการหรอองคกรพฒนาเอกชนท .วไป และจะอยในรปของการเจรจาตอรองเพ.อผลประโยชนรวมระหวางกน

5. ท5ปรกษาจากภายนอก (Outside Consultants) สาหรบองคกรท.อาจจะขาดคนดมฝมอในการวางแผน การนาเขาท.ปรกษาจาก ภายนอกองคกรมาชวยบางกได เพราะท.ปรกษามกจะไดเปรยบตรงท.มองเหนปญหาไดชดเจนและมทางออกไดดกวาผบรหารท.ทางานประจาในองคกร

สรป การวางแผน (Planning) คอกระบวนการท.จะกาหนดถงเปาหมาย ความมงม .น ทรพยากรและแนวทางปฏบตเพ.อนาไปสความสาเรจตามท.ต 2งไวและถอเปนหนาท.อยางหน.งของการจดการ เก.ยวของกบการกาหนดเปาหมายสาหรบการปฏบตงานขององคการในอนาคตและการตดสนใจในงาน รวมท 2งทรพยากรท.ใชประโยชนตามความตองการเพ.อใหบรรลผลสาเรจ และในระดบพ2นฐาน การวางแผนเปนการกาหนดเปาหมายขององคการและจาแนกหนทางเพ.อใหบรรลผลสาเรจท.ตองการ นอกจากน2การวางแผนยงหมายถงกระบวนการท.เก.ยวของกบกจกรรมหลายอยาง เชน การพจารณาส.งแวดลอมเพ.อหาโอกาสและอปสรรค การระบจดแขงจดออนขององคการ การพฒนาแผนของธรกจท.เก.ยวของกบภาระหนาท.ขององคการ วตถประสงค ระยะส 2น ระยะยาว แผนกลยทธและแผนปฏบตการ และการบรรยายความตองการทรพยากร และการจดสรรทรพยากร การปรบแผนใหทนสมยตามกาลเวลาใหเหมาะสมกบการเปล.ยนแปลงตามจดแขง จดออน อปสรรค โอกาสและผลลพธท.ตองการ เชน ลดความสาคญของรายไดสทธ เปนตน หรอหมายถงการกาหนด (การเลอก) ภารกจ (Missions) และวตถประสงค (Objectives) ตลอดจนกจกรรมเพ.อใหบรรลวตถประสงค โดยอาศยการตดสนใจการเลอกระหวางทางเลอก การปฏบตในอนาคต ดงน 2นแผน (Plan) จะบอกเหตผล (วธการ) เพ.อใหบรรลวตถประสงคท.เลอกไว การวางแผนถอเปนกรอบสาหรบบทบาททางการบรหารอ.นๆ คอ การจดองคการ การจดบคคลเขาทางานและการควบคมการทางาน การวางแผนแบงเปน 3 ประเภทหลกคอ แผนกลยทธ แผนยทธวธ และแผนปฏบตการ โดยบคคลทเก.ยวของกบการวางแผนไดแกคณะกรรมการบรษท นกวางแผนมออาชพ คณะกรรมการเฉพาะกจ พนธมตรเพ.อการวางแผน และท.ปรกษาจากภายนอก

167 แบบฝกหด

1. จงอภปรายถงความหมายและความสาคญของการวางแผนมาพอเขาใจ ?

2. จงอธบายถงประโยชนของการวางแผนมาพอเขาใจ ?

3. อธบายถงปจจยดานสภาพแวดลอมท.สาคญและมอทธพลตอการวางแผน ?

4. จงอภปรายถงประเภทของการวางแผนมาพอเขาใจ ?

5. จงอธบายถงบคคลผมสวนเก.ยวของกบการวางแผน ?

แผนบรหารการสอนประจาบทท� 4 สภาพแวดลอมองคการและการจดการในยคโลกาภวตน

เน�อหา

1. สภาพแวดลอมองคการ 2. สภาพแวดลอมภายนอกองคการ 3. สภาพแวดลอมท �วไป 4. สภาพแวดลอมเก�ยวกบงาน

5. สภาพแวดลอมภายในองคการ 6. การบรหารภายใตสภาพแวดลอมขององคการ 7. อทธพลของสภาพแวดลอมท�มตอองคการ 8. ฝายบรหารจดการกบสภาพแวดลอมไดอยางไร 9. การจดการในสภาพแวดลอมระหวางประเทศ 10. ความสาคญของตลาดตางประเทศ

วตถประสงคเชงพฤตกรรม หลงจากศกษาบทน6แลว ทาใหสามารถ

1. อธบายถงความหมายความสาคญของสภาพแวดลอมองคการได 2. อธบายถงสภาพแวดลอมภายนอกองคการได 3. อธบายถงลกษณะสภาพแวดลอมท �วไปและสภาพแวดลอมเก�ยวกบงานได 4. อธบายถงสภาพแวดลอมภายในองคการและการบรหารภายใตสภาพแวดลอม

ขององคการได 5. อธบายถงอทธพลของสภาพแวดลอมท�มตอองคการได 6. อธบายถงแนวทางของฝายบรหารในการจดการกบสภาพแวดลอมได 7. อธบายถงการจดการในสภาพแวดลอมระหวางประเทศ และการตลาด

ตางประเทศได

96 วธการสอนและกจกรรมการเรยนการสอน

1. การบรรยาย อภปรายและถามนกศกษาใหนกศกษาตอบเพ%อใหนกศกษาม สวนรวมในช +นเรยน

2. ใหนกศกษาอภปรายคาถามในแบบฝกหด 3. มอบหมายใหนกศกษาวเคราะหกรณศกษาเก%ยวกบบทบาทและอทธพลของ

สภาพแวดลอมตางๆท%มตอการดาเนนงานขององคกร 4. ใหนกศกษาอภปรายคาถามแบบฝกหด

ส�อการเรยนการสอน

1. เอกสารคาสอนบทท% 4 สภาพแวดลอมและการจดการในยคโลกาภวตน 2. CD- Microsoft – PowerPoint presentation 3. ตาราประกอบการสอนตามท%กาหนด 4. กรณศกษา (Case studies)

การวดและประเมนผล

1. การสงเกตพฤตกรรมความสนใจในการเรยน และการมสวนรวมในช +นเรยน ของนกศกษา

2. การประเมนผลจากงานท%มอบหมายให 3. จากการวเคราะหและอภปรายกรณศกษา 4. จากแบบฝกหดทายบท

97 บทท� 4

สภาพแวดลอมองคการและการจดการในยคโลกาภวตน (Organizational Environment, Global Challenge and Diversity)

สภาพแวดลอมองคการ (The Organizational Environment) ในบทท�ผานมาไดนาเสนอถงแนวคดและทฤษฎการจดการในยคตางๆ ซ�งมการ

พฒนามาตามลาดบนบต 6งแตยคคลาสสกเปนตนมา การเปล�ยนผานความคดทางการ จดการ เพราะมเหตปจจยหนนการเปล�ยนแปลงดงกลาว และส�งสาคญประการหน�งตาม ท�ก ลาวไวในก ลมทฤษฎยคทายๆไดแก ทฤษฎระบบและทฤษฎการจดการตาม สถานการณ (System and Contingency Approach) นบเปนภาพสะทอนถงความ จาเปนในการปรบตวและยดหยนในการดาเนนงานขององคการใหเขาบรบทและ สภาพแวดลอมปจจบนมากท�สด ผบรหารองคกรทกประเภทจะตองวเคราะหใหไดวาสภาพแวดลอมตางๆ มผลกระทาตอการตดสนใจและการดาเนนงานของตนอยางไร เพ�อใหปรบตวและรบมอกบปญหาอปสรรคท�อาจจะเกดข6น รวมท 6งชวยใหมองเหนถงโอกาสและการวางแผนสาหรบอนาคตได เม�อใดท�ฝายบรหารองคการเพกเฉยตอ สภาพแวดลอมอาจหมายถงกาลงเส�ยงกบความลมเหลวในอนท�จะบรรลเปาหมายท�ต 6งไว

สภาพแวดลอมอาจมผลกระทบตอการดาเนนงานเพ�อใหบรรลเปาหมายองคการท 6งในดานบวกและดานลบ เพราะประกอบไปดวยแรงกดดนมากมายท�มอทธพลตอ องคการแทบท 6งส6น ไดแกสภาพแวดลอมท 6งภายในและภายนอกท�มผลกระทบโดยตรงและทางออมตอองคการ ดงน 6นการเรยนรถงสภาพแวดลอมขององคการจงนาจะเปนประโยชนตอการประยกตใชงานของสมาชกทกฝายในองคการ ปรากฏการณสาคญท�ควรตระหนกอกอยางหน�งคอปจจบนสภาพแวดลอมหลายอยางมพฒนาการอยางกาวกระโดดและมความสลบซบซอนมากข6นในลกษณะพลวต เชน สภาพแวดลอมดานเทคโนโลยและสารสนเทศ เปนตน ดวยเหตท�สภาพแวดลอมในปจจบนมการเปล�ยนแปลงอยตลอดเวลา ผบรหารองคกรจะตองเขาใจและหาวธการเพ�อแกปญหาเหลาน6ใหได ดวยการมงหาแนวทางและวธการบรหารท�มประสทธภาพและประสทธผลสงสด เพ�อสรางความไดเปรยบในการแขงขนใหกบองคการ ท 6งน6สภาพแวดลอมขององคการท 6งหมดจะประกอบไปดวยสภาพแวดลอมหลายอยางตามแสดงในภาพท� 4.1 ไดแก สภาพแวดลอมภายใน (The Internal environment) หมายถง สภาพของแรงกดดน ตางๆท�มอย ภ ายในองคการ คอ เ จ าของและผถอหน

98 คณะกรรมการบรษท พนกงาน และวฒนธรรมองคการ สวน สภาพแวดลอมภายนอก (External environment) จะหมายถงแรงกดดนทกประเภท ภายนอกองคการ แบงเปนสองประเภท คอ 1) สภาพแวดลอมท �วไป (General environment) เปนสวนหน�งของสภาพแวดลอมภายนอกท�เปนแรงกดดนตางๆจากภายนอกท�มอทธพลตอองคการในระดบท �วไป ไดแก สภาพแวดลอมดานการเมองและกฎหมาย สภาพแวดลอมดานเศรษฐกจ สภาพแวดลอมทางเทคโนโลย สภาพแวดลอมดานสงคมวฒนธรรม และสภาพแวดลอมระดบโลก และ 2) สภาพแวดลอมเก �ยวกบงานหรอสภาพแวดลอมดานการปฏบตการ (Task or Operating environment) หมายถง สภาพแวดลอมภายนอก ประกอบดวยแรงกดดนท�มอทธพลและผลกระทบโดยตรงตอการดาเนนงานขององคการ ประกอบดวย ลกคา คแขงขน ผขายปจจยการผลต ตลาดแรงงาน หนวยงานกากบ ดแล และหนสวนทางการคา อยางไรกตามแรงกดดนตางๆจากสภาพแวดลอมท �วไป บางคร 6งอาจจะกลบมามอทธพลโดยตรงตอองคการมากย�งกวาอทธพลจากแรงกดดนของสภาพแวดลอมเก�ยวกบงานได เพราะโดยท �วไปแรงกดดนของสภาพแวดลอมตางๆถามการผสมผสานเขาดวยกนจะมอทธพลสงผลกระทบตอองคการมากกวาอยเด�ยวๆ จากแนวคดของทฤษฎเชงระบบ (Systems Theory) ตามท�ไดอธบายไปแลวในบทท� 2 ซ�งมองวาองคการเปนเหมอนกลมของสวนประกอบตางๆท�มปฏสมพนธกบแรงกดดนจากสภาพแวดลอมตางๆขององคการเพ�อใหบรรลเปาหมายในหลายรปแบบ เชนอาจจะเปนท 6งผรบและผสงขอมลขาวสาร (Receiving inputs and returning outputs) อาจจะมการนาขาวสารจากขอมลยอนกลบ (Feedback) มาใชประโยชนเพ�อปรบปรงการดาเนนงาน (Transformation process) จะเหนไดวาการดาเนนกจกรรมตางๆขององคการไมไดเกดข6นอยางโดดเด�ยวเฉพาะภายในเทาน 6น แตจะมปฏสมพนธกบส�งแวดลอมภายนอกตลอดเวลาเพ�อใหดาเนนงานไปไดอยางราบร�น และระดบของปฎสมพนธและระดบของผลกระทบท�เกดข6นน6จะแตกตางกนไป โดยบางแหงอาจจะมมากขณะท�ในอกองคการหน�งอาจจะมนอยกวากไดดงตวอยางท�เกดข6นในบรษทสองแหงตอไปน6

เชนกรณท� Vipul Jain ในฐานะผอานวยการของบรษทท�ปรกษา Kale Consultants ในนครบอมเบย ประเทศอนเดย เขาไดมองเหนโอกาสทางธรกจจากการวเคราะหถงสภาพแวดลอมท�เก�ยวกบงานในองคการ (Task environment) โดยพบวาในเวลาน 6นไมมใครเลยในวงการธรกจท�จะมองเหนปญหาในดานการบรหารจดการท�บรรดาโรงพยาบาลในประเทศกาลงพฒนาเผชญอย เพ�อชงความไดเปรยบในคร 6งน6เขาจงไดหารอและใหทมงานนกพฒนาระบบงานคอมพวเตอรของเขาดาเนนการพฒนาโปรแกรมพเศษเพ�อชวยผ

99 บรหารงานโรงพยาบาลในกจกรรมตางๆ เชน ระบบงานบญชการเงน ระบบควบคมสตอกวสดอปกรณ ตลอดจนระบบงานอ�นๆ ดวยวสยทศนและมมมองท�ละเอยดรอบคอบถงสภาพแวดลอมภายนอกองคการ และการใชความรความสามารถของบคลากรท�มอยของสภาพแวดลอมภายในบรษททาใหเขาประสบความสาเรจในการขยายงานไปสธรกจใหมๆ เพ�อสนองความตองการของลกคาไดเปนอยางด หรอจากตวอยางผบรหารของบรษทไซโก (Seiko) ในประเทศญ�ปนท�ไดรบแรง กดดนทางธรกจอยางมากจากคแขงขนในสภาพแวดลอมการทางานของพวกเขา (Task environment) ไดแกบรษทผผลตนาฬกาในสวตเซอรแลนดซ�งเช�ยวชาญและมช�อเสยงดานการผลตนาฬกาแบบไขลานท�มท 6งความทนทานและเท�ยงตรงจนเปนท�ยอมรบไป ท �วโลก ทาใหฝายบรหารของไซโกตดสนใจอนมตงบประมาณดานการวจยและพฒนาผลตภณฑของตนเองข6นมาทนทเพ�อหวงจะตอสกบคแขงขนใหได และในท�สดดวยความพยายามของพนกงานบรษทไซโกซ�งถอเปนสวนหน�งของสภาพแวดลอมภายใน ท�รวมมอกนทางานอยางมงม �นและทมเทจนสามารถผลตนาฬกาขอมอประเภทควอทซซ�งมเทคโนโลยท�ล6าหนาคแขงขนจากสวสท�มช�อเสยงดานความเท�ยงตรงจนได เพราะถงแมหลายปกอนหนาน6จะมนาฬกาควอทซน6วางจาหนายอยแลวกตาม เน�องจากกลไกควบคมเวลาภายในนาฬกามขนาดใหญเกนไปจงไมเปนท�นยมเทาท�ควร คร 6นบรษทไซโกไดเปนผนาเอาเทคโนโลยท�ทนสมยมาประยกตใชในการวจยและพฒนาจนสามารถผลตนาฬกาขอมอควอทซซ�งตวเรอนบางลงท 6งยงมรปแบบกะทดรดและมความเท�ยงตรงสงจนสามารถแขงขนกบผผลตจากสวสได และดวยพ6นฐานของการใชความกาวหนาในทางเทคโนโลยมาเ ปนกลยทธ นาในคร 6ง น6 ทา ใหป จจบนบรษทไซโกไดกาวล6 าค แขงข นจาก สวตเซอรแลนดข6นมาเปนผผลตนาฬการายใหญท�สดในโลก อยางไรกตามในชวงปทศวรรษท� 1980s บรษทไซโกไดวเคราะหถงความเปนไปของสภาพแวดลอมเก�ยวกบงานของตนเองและพบวาขณะน 6นสภาวะโดยรวมของตลาดนาฬกากาลงตกต�าลง เพ�อปรบกลยทธใหทนเหตการณน6ฝายบรหารบรษทจงตองการท�จะลดการพ�งพารายไดเฉพาะจากการขายท 6งในสวนของนาฬกาขอมอและนาฬกาแบบแขวนหรอต 6งโตะเพยงอยางเดยว จงไดขยายขอบเขตการดาเนนงานของบรษทไปผลตอปกรณท�เก�ยวเน�องกบขอมลขาวสาร (Information-related equipment) อกดานหน�งเพ�มข6นมาอกดวย วถในการดาเนนธรกจของบรษทไซโกกคงคลายคลงกบในอกหลายองคการท�จะตองไดรบผลกระทบจากแรงกดดนของสภาพแวดลอมหลากหลายรปแบบ เชน แรงกดดนจากพนกงานซ�งถอเปนสภาพแวดลอมภายในองคการ และจากลกคาและคแขงขน

100 ซ�งเปนสภาพแวดลอมท�เก�ยวกบงานหรอจากสภาวะทางดานเศรษฐกจ เทคโนโลยและแรงกดดนระหวางประเทศซ�งเปนสภาพแวดลอมท �วไป เปนตน เพราะวาฝายบรหารของบรษทไซโกมความต�นตวและเฝาระวงตอแรงกดดนของสภาพแวดลอมเหลาน6เปนอยางด จงทาใหพวกเขาสามารถท�จะแกไขปญหาใหสาเรจลลวงลงไปไดท 6งยงสามารถท�จะพลกวกฤตใหมาเปนโอกาสไดอกดวย จากตวอยางของบรษทไซโกแสดงใหเหนวาปฏสมพนธของสภาพแวดลอมแตละประเภทน 6นไมสามารถท�จะแบงแยกออกจากกนไดอยางเดดขาด เพราะขณะท�พนกงานของบรษทไซโกซ�งเปนสวนหน�งของสภาพแวดลอมภายในไดทาการพฒนาเทคโนโลยนาฬกาควอทซข6นมาจนประสบความสาเรจ ความกาวหนาเชงเทคโนโลยเชนน6อาจมองไดวาเปนสวนหน�งของสภาพแวดลอมท �วไปไดเชนกน และนอกจากน6ปจเจกบคคลใดๆ กตามอาจจะเปนพนกงานของบรษทซ�งถอเปนสวนหน�งของสภาพแวดลอมภายใน ขณะเดยวกบท�เขาเองกเปนผบรโภคซ�งเปนสวนหน�งของสภาพแวดลอมเก�ยวกบงานท�อย ภายนอกองคการไดเชนกน ตามแนวคดของทฤษฏองคการเชงระบบ จะมองวาฝายบรหารองคการจะกาหนดขอบเขตขององคการข6นมาเพ�อท�จะแยกใหเหนถงเสนแบงระหวางสภาพแวดลอมภายในและสภาพแวดลอมภายนอก ซ�งจะทาใหเหนถงข 6นตอนในเชงระบบขององคการไดแก ปจจยนาเขาผลลพธ และกระบวนการดาเนนงาน ตลอดจนแนวทางการรบขอมลยอนกลบตางๆ แตในโลกแหงความเปนจรงสภาพแวดลอมทกอยางลวนมความเก�ยวเน�องกนไมทางใดกทางหน�งดงกลาวแลว จากการท�ผบรหารของท 6งสองบรษทดงกลาวขางตนรดวาสภาพแวดลอมอาจนามาซ�งโอกาสและความทาทายใหมในการดาเนนธรกจ

อยางไรกตามการท�จะกาวใหทนกบการเปล�ยนแปลงท�รวดเรวและเตมไปดวยแรงกดดนท�หลากหลายเชนในปจจบน ฝายบรหารองคการจะตองทมเทเวลาใหมากกวาในอดตเพ�อท�จะวเคราะหใหเหนถงปญหาจากแรงกดดนของสภาพแวดลอมภายนอก เพ�อใหรเทาทนสญญาณเตอนตางๆเก�ยวกบโอกาสในอนาคต

101

องคการ (The Organization) สภาพแวดลอมภายใน - วฒนธรรมองคการ

- คณะกรรมการบรษท - ผถอหน - พนกงาน

สภาพแวดลอมท�วไป -กฎหมายและ สภาพแวดลอมเก�ยวกบงาน -โลกาภวฒน การเมอง -หนสวนทางการคา -ลกคา -หนวยงานกากบ - คแขงขน

-สงคมและ และดแล -เศรษฐกจ วฒนธรรม

- ผขายปจจยการผลต - กาลงแรงงาน - แรงกดดนทางดานเทคโนโลย

ภาพท� 4.1 แสดงถงสภาพแวดลอมองคกร (Organizational Environment

ประกอบดวยสภาพแวดลอมภายใน(Internal environment) และสภาพแวดลอมภายนอก (External environment) และในสวนของสภาพแวดลอมภายนอกยงมแรงกดดนตางๆจากสภาพแวดลอมสองชนดคอ

แรงกดดนจากสภาพแวดลอมท %วไป (General environment) และแรงกดดนจากสภาพแวดลอม เก%ยวกบงาน (Task / Operational environment) (Bovee and others. 1993 :72)

สภาพแวดลอมองคการ (Organizational Environment)

หมายถง สภาพแวดลอมท �เปนแรงกดดนตางๆท +งภายในและภายนอกองคการท �อาจจะสงผลกระทบตอผลการดาเนนงานขององคการตามท �ไดอธบายไปแลวในเบ+องตน สาหรบรายละเอยดเก �ยวกบแรงกดดนของสภาพแวดลอมตางๆมดงตอไปน+

102 สภาพแวดลอมภายนอกองคการ (External Environment) สาหรบแรงกดดนตางๆ (Forces) จากสภาพแวดลอมภายนอกเปนส�งท�อย

นอกเหนอขอบเขตขององคการ ดงน 6นฝายบรหารอาจจะเขาไปควบคมดแลโดยตรงไดคอนขางลาบาก ถงแมจะทราบดวาแรงกดดนเหลาน6อาจสงผลกระทบไดมากตอการดาเนนงานเพ�อบรรลผลสาเรจขององคการ ดงน 6นเพ�อใหสามารถวเคราะหถงผลกระทบและหามาตรการแกไขปญหาไดอยางเหมาะสม ฝายบรหารองคการทกระดบจงควรจะตระหนกถงแรงกดดนตางๆท 6งจากสภาพแวดลอมท �วไปและสภาพแวดลอมเก�ยวกบงาน

1. สภาพแวดลอมท �วไป (General environment) แรงกดดนในสภาพแวดลอมท �วไปไดแก แรงกดดนทางเศรษฐกจ (economic)

แรงกดดนทางดานสงคมวฒนธรรม (sociocultural) แรงกดดนดานกฎหมายและการเมอง (politicolegal) แรงกดดนทางดานเทคโนโลย (technological) และแรงกดดนจากตางประเทศ (International) เปนแรงกดดนท�มผลกระทบตอองคการในระดบท �วไปกวางๆ ถงแมปกตแรงกดดนเหลาน6มกจะไมมอทธพลโดยตรงตอการดาเนนกจกรรมประจาวนในองคการกตาม แตอาจมความสาคญข6นมาไดเน�องจากแรงกดดนในสภาพแวดลอมท �วไปน 6นอาจจะเขามาเก�ยวของหรอเปนปจจยในสภาพของแนวโนมท�สาคญอยางหน�งอยางใดท�กาลงจะเกดข6น ซ�งอาจมผลกระทบท�คาดไมถงตอองคการมากมายได เชนตวอยาง เม�อป ค.ศ.1990 ฝายบรหารของบรษทแมคโดนล ตองตดสนใจเลกใชภาชนะบรรจ แฮมเบอรเกอรซ�งทาจากโฟมมาเปนภาชนะท�ผลตจากกระดาษแทน เพราะมผลกระทบตอส�งแวดลอมนอยกวา แมจะเคยใชภาชนะท�ทาจากโฟมมาถง 15 ปกตาม เพราะไมสามารถทนตอกระแสตอตานและแรงกดดนจากกลมประชาชนท�มแนวโนมหนมาสนใจ ในดานการปกปองทรพยากรธรรมชาตและการรกษาสมดลของระบบนเวศวทยามากข6น ถาบรษทเพกเฉยตอปฏกรยาน6กอาจจะสญเสยลกคากลมน6ไปในอนาคตกได

1.1 แรงผลกดนทางเศรษฐกจ (Economic Forces) หมายถง สภาพของการใหไดมาซ�งทรพยากรทางดานตางๆ ตลอดจนแนวโนม

และทศทางของสภาพเศรษฐกจโดยภาพรวม ซ�งอาจสงผลกระทบตอการดาเนนงานขององคการ เพราะการดาเนนธรกจในปจจบนไมสามารถท�จะหลกพนจากภาวะทางเศรษฐกจ เน�องจากทกองคการและหนวยงานลวนตองแขงขนเพ�อแยงชงฐานทางการตลาดหรอลกคา ปรากฏการณน6ไมใชเร�องแปลกแตอยางใด เพราะเรากาลงอยในยคของการเปล�ยนผานทางเศรษฐกจ ท 6งในระดบชาตและระดบนานาชาต ทาใหผบรหารตองดาเนนงานทกวถทางเพ�อใหองคการสามารถท�จะยนหยดอยไดทกสภาวะท 6งในเวลาเศรษฐกจเตบโตหรอ

103 เศรษฐกจตกต�า ดวยการเฝาตดตามความเคล�อนไหว ขาวสารทางเศรษฐกจเพ�อเตรยมพรอมรบแรงผลกดนท�เราไมอาจหลกเล�ยงได โดยในระดบท�กวางสดน 6นแรงกดดนทางเศรษฐกจอาจจะเก�ยวของกบระบบเศรษฐกจของประเทศใดประเทศหน�งซ�งองคการน 6นดาเนนกจกรรมอย ในบางประเทศเชนสาธารณรฐประชาชนจนและ ควบา เปนตน ไดวางแนวนโยบายทางเศรษฐกจซ�งควบคมโดยรฐบาล ดวยการเปนผกาหนดกฎ กตกาตางๆข6นมาบงคบใชกบบรรดาผประกอบกจการ ตลอดจนการควบคมดานการผลตสนคา การจดซ6อปจจยการผลต การกาหนดราคาสนคา รวมถงกจกรรมทางเศรษฐกจอ�นๆ

ในทางตรงกนขามกบท�สหรฐอเมรกาและประเทศอ�นๆซ�งดาเนนนโยบายเศรษฐกจแบบทนนยมในระบบตลาดเปด จะพบวาธรกจและองคการอ�นๆจะมเสรภาพในการดาเนนกจกรรมทางเศรษฐกจท 6งการซ6อ การขายโดยยดราคาหรอมลคาในตลาดซ�งข6นอยกบระดบของอปสงคและอปทานในเวลาน 6นเปนเกณฑ แตในปจจบนสภาพแวดลอมทางเศรษฐกจของโลกไดเปล�ยนไปสการคาเสรมากข6น ภายหลงสงครามเยนไดส6นสดลง ทาใหหลายประเทศท�เคยดาเนนนโยบายเศรษฐกจแบบปดดวยการควบคมของรฐซ�งสวนใหญกจะเปนประเทศในกลมสงคมนยมในอดตไดหนมาผอนคลายกฎ ระเบยบและไดเปดกวางทางดานการคา การลงทนเพ�มมากข6นรวมท 6งประเทศจนเองท�หนมาเปดประเทศและมงพฒนาเศรษฐกจแบบเสรมากย�งข6นซ�งทาไดผลดมาก เพราะเปนตลาดใหญท�สามารถดงดดนกลงทนท 6งภายในและจากตางประเทศสนใจเขามาดาเนนกจกรรมทางเศรษฐกจในจนมากข6นจนทาใหประเทศจนกาวข6นเปนประเทศช 6นนาทางเศรษฐกจในภมภาคเอเชยแปซกฟกซ�งมอตราการเจรญเตบโตท�สงมากย�งข6นเร�อยๆในปจจบน

นอกจากน6ย งมปจจยซ�งเปนแรงกดดนในดานเศรษฐกจอ�นๆอกมากมายท� ผบรหารองคการจะตองตรวจสอบตดตามอยเสมอ เชน ภาวะเงนเฟอ อตราดอกเบ6ย การวางงาน รายไดตอหวของประชากร กาลงซ6อของผบรโภค และอตราแลกเปล�ยนเงนตรา เปนตน เม�ออตราเงนเฟอเพ�มข6นยอมสงผลกระทบตอตนทนทางธรกจอยางไมอาจหลกเล�ยงได เพราะทกสวนของระบบเศรษฐกจจะปรบราคาใหเขากบสถานการณ และถาหากอตราเงนเฟอย�งเพ�มสงข6นจนเกนไป จนอาจกระทบตอความม �นคงของระบบเศรษฐกจได ในบางประเทศรฐบาลอาจจะตองเขามากาหนดเกณฑหรอการควบคม เก�ยวกบราคาสนคาและอตราคาแรง ซ�งสงผลกระทบตอองคการไดเชนกน เชนเดยวกนหากอตราดอกเบ6ยเพ�มสงข6นมากจนเกนไปยอมสงผลกระทบรายแรงตอธรกจทกขนาด ไดเชนกน ซ�งในทายท�สดแรงกดดนจากสภาพแวดลอมทางดานเศรษฐกจน6อาจจะทาใหองคการหรอธรกจตางๆตองเลกกจการไปเลยกได เชนตวอยางการลมละลายจนตอง ปดกจการของธรกจขนาดเลกและบรษทยกษใหญบางแหงในประเทศญ�ปน เพราะอตราดอกเบ6ยขณะน 6น

104 ไดเพ�มสงข6นอยางตอเน�องในชวงตนทศวรรษท� 1990s หรอตวอยางของผลกระทบจากวกฤตการณทางเศรษฐกจของประเทศไทยท�เกดข6นเน�องจากถกโจมต คาเงนบาทโดยนกเกงกาไรตางชาต เม�อกลางป ค.ศ.1997 น 6นไดสงผลกระทบอยาง มากมายมหาศาลตอระบบเศรษฐกจโดยรวมในทกภาคสวนของประเทศไทย โดยเฉพาะสถาบนการเงนตางๆท�ตองปดกจการลงไปจานวนมากไมเฉพาะในประเทศไทยเทาน 6น แตไดขยายตวไปท �วภมภาคเอเชยแปซฟก เชน อนโดนเซย มาเลเซย ฟลปปนส เกาหลใต เปนตน 1.2 แรงกดดนทางสงคมวฒนธรรม (Sociocultural Issues)

แรงกดดนทางสงคมวฒนธรรม หมายถงส�งตางๆท�ดารงอยในสภาพแวดลอมท 6ง ในเชงสงคมและวฒนธรรม ไดแก คานยม (Values) ทศนคต (Attitudes) ความตองการ (Needs) รวมถงลกษณะทางประชากรศาสตรของคนในสงคมซ�งองคการกาลงดาเนน กจกรรมทางธรกจอยท 6งน6คานยมทางวฒนธรรมไดแกความเช�อตางๆท�เปนส�ง หลอหลอมทศนคตของบคคลและสงคมน 6นๆ ซ�งคานยมและทศนคตเชนน6จะเปนเบาหลอมและมอทธพลรวมท 6งเปนตวกาหนดถงพฤตกรรมความตองการและความปรารถนาของผคนท�จะไดรบมาจากการมปฏสมพนธกบองคการ

ประเดนเก�ยวกบความแตกตางระหวางบคคล (Individual differences) เปนเร�องท�กลาวถงมานานโดยเฉพาะในแวดวงของการจดการองคการ องคการท�ตองการสรางความไดเปรยบเชงการแขงขนควรเนนและใหความสาคญในเร�องความแตกตางระหวางบคคลน6เปนอยางย�ง ซ�งอาจจะดาเนนการผานกระบวนการบรหารทรพยากรมนษยใน องคการ ดวยการเนนใหความสาคญในดานมาตรฐานใหเหมาะสมกบยคปจจบนท�มการผสมผสานทางวฒนธรรมและความหลากหลายของกาลงแรงงาน ไมวาจะเปนการตอบสนองความตองการของบคลากร การใหความชวยพนกงานเก�ยวกบปญหาเร�องงานและความขดแยงในครอบครว การสงเสรมและพฒนาแรงงานท�ดอยโอกาส

สภาพแวดลอมทางสงคมและวฒนธรรมสามารถกาหนดไดจากทศนคต ความตองการ ความคาดหวงและระดบความรสตปญญา การศกษา ความคด ความเช�อตลอดจนคานยมของผคนในสงคมน 6นๆ ดงน 6นผ นาองคการตองทาความเขาใจ ปรากฏการณเปล�ยนแปลงท�เกดข6นจากผคนเหลาน6 เพ�อนามาวเคราะหประกอบการดาเนนงานตางๆในองคการใหสอดคลองเปนไปในทศทางเดยวกน เพ�อจะไดสามารถ ตอบสนองความเรยกรองตองการของสงคมและวฒนธรรมน 6นๆไดเปนอยางด ปกตส�งท�แสดงออกใหเหนถงความคด ความเช�อ ทศนคต คานยม อาจประกอบไปดวยความปรารถนาและการแสวงหาความกาวหนาในหนาท�การงาน การใหความไววางใจและ

105 เช�อม �นในองคกรยดถอหลกความเคารพและใหเกยรตสทธของบคคลอ�น ชาต ศาสนา และลทธความเช�อตางๆ ตลอดจนการเคารพในกฎเกณฑของสงคม เชน กฎหมาย ระเบยบ ขอบงคบ เปนตน

ตวอยางเชน ทศนคตและคานยมของชาวเมองควเบค ในประเทศแคนาดา ท�สงผลกระทบเปนอยางมากตอการดาเนนกจกรรมขององคกรธรกจท �วท 6งประเทศ เพราะเม�อประมาณทศวรรษท� 1970s ไดมการเคล�อนไหวเพ�อเรยกรองใหอนรกษภาษาและประเพณแบบฝร �งเศสกระจายไปท �วท 6งจงหวดควเบค จากแรงกดดนของภาคประชาชนคร 6งน6ทาใหตอมารฐบาลตองยอมประกาศกฎหมายกาหนดใหภาษาฝร �งเศสเปนภาษา ราชการหรอภาษาแรกของชาวควเบค และทาใหในท�สดประเทศแคนาดาจะตองประกาศใชภาษาราชการเปนสองภาษาคอองกฤษและฝร �งเศส ผลของการเปล�ยนแปลงในเชง คานยมและวฒนธรรมทางดานภาษาซ�งไดรบการสนองตอบจากภาครฐบาลคร 6งน6ทาให องคการธรกจตองปรบเปล�ยนแนวปฏบตของตนดวยการจดพมพขอความท 6งสองภาษาในบรรจภณฑสนคา ปายสญลกษณรวมถงขอความส�อสารอ�นๆ เปนตน

สาหรบแรงกดดนในเชงสงคมวฒนธรรมอกประการหน�งไดแกลกษณะทาง ประชากรศาสตร หรอคณลกษณะของประชากรและพฤตกรรมท�แสดงออกมาในสงคมซ�งองคกรดาเนนกจกรรมทางธรกจอย ดงจะเหนไดจากตวอยางแนวโนมของการเปล�ยนแปลงเชงประชากรศาสตรคร 6งสาคญท�เกดข6นในสหรฐอเมรกา ซ�งประกอบดวย อายขยเฉล�ยเพ�มข6นอตราการเกดท�ลดลง การเพ�มข6นของกาลงแรงงานหญง และการเพ�มข6นของประชากรซ�งเปนชนกลมนอย เชน ภายใน ป ค.ศ. 2000 จะมจานวนคนท�มอายเกน 65 ป สงเกอบรอยละ 15 ของประชากรท 6งหมด คาดวาบรรดาผสงอายเหลาน6จะมชวตท�ยนยาวมากข6นน �นหมายถงจะมความตองการผลตภณฑเปล�ยนไปตามอายของพวกเขาดวย จงทาใหเหนตวอยางของการตอบรบกบแนวโนมดงกลาวของโรงพยาบาลชมชน ของเมองทอม รเวอร ในรฐนวเจอรซ� ท�ไดกอต 6งศนยสขภาพผสงอายข6นมาเพ�อเปนศนยกลางเครอขายขอมลผสงอายในเขตน6ตอไป

1.3 แรงกดดนทางดานกฎหมายและการเมอง (Legal & Political Forces) เปนแรงกดดนท�มาจากภาครฐบาล ในรปของนโยบายทางดานนตบญญต ดาน

กฎหมาย ตลอดจนสถาบน หนวยงานของรฐต 6งแตระดบชาต ระดบภมภาคและระดบทองถ�น ท�มอทธพลตอองคกรรวมท 6งประชาชนท �วไปในสงคม ซ�งอยในรปแบบตางๆ เชน พระราชบญญต กฎกระทรวง กฎหมายภาษอากร การตดสนใจดานกฎหมาย ตลอดจนนโยบายในดานการเมอง ท 6งน6แรงกดดนทางดานกฎหมายและการเมองน6จะเปนตวกาหนด

106 และมอทธพลตอบรรยากาศทางธรกจในฐานะท�เปนผกาหนดหรออนญาตใหกระทาหรอไมอนญาตใหกระทากจกรรมทางธรกจใดๆตามกฎหมายกาหนดไว ตวอยางเชน ในป ค.ศ.1992 รฐบาลสหรฐอเมรกาไดประกาศใชพระราชบญญตเก�ยวกบคนพการ ทาใหองคกรธรกจหลายแหงตองปรบตวโดยการทบทวนมาตรการท�จะ รองรบลกคาซ�งเปนผพการใหสามารถเขาถงกจกรรมตางๆในกจการของตนเองไดสะดวกมากย�งข6น เชนเดยวกบฝายบรหารของรฐแคลฟอรเนยท�ไดออกกฎหมายท�คลายกนน6มาหลายปแลว เพ�อบงคบใชกบธนาคารพาณชยทกแหงในรฐน6จะตองตดต 6งเคร�องฝากถอนเงนอตโนมต (ATM) ในรปแบบท�สะดวกตอการใชงานของผพการท�น �งรถเขน นอกจากน6แรงกดดนทางดานกฎหมายและการเมองยงสงผลกระทบเก�ยวกบงานดาน การคมครองสทธบตรดานการประดษฐคดคนส�งใหมๆไดเชนกน เชน กระบวนการย�นขอจดสทธบตรสนคาดานเทคโนโลยชวภาพ (Biotechnological products) ซ�งธรกจจะตองใชเวลารอคอยข 6นตอนการอนมตนานถง 30 เดอนหรอมากกวาน 6น ปจจบนการดาเนนธรกจลวนแลวแตกระทาภายใตขอบเขตและระเบยบขอบงคบของหนวยงานรฐบาล โดยเฉพาะอยางย�งกฎหมายคมครองแรงงานท�มเพ�มมากข6นทาใหองคกรธรกจตองปฎบตตามกฎหมายดงกลาว เพ�อใหสามารถดาเนนธรกจไปไดอยาง ราบร�น เน�องจากแนวทางการดาเนนกจการภายใตระบบเศรษฐกจทนนยมท�ยดหลก การคาและการแขงข นโดยเสร บนพ6นฐานของการกากบดแล แนะนาชวยเหลออยหางๆจากหนวยงานของรฐ ดงจะเหนไดจากการดาเนนงานธรกจในอดตท�ผานมาองคกรธรกจสามารถทาไดอยางเสร ภายใตกรอบแหงกฎหมายท�เหมาะสมเพ�อความเปนธรรมแกทกสวนท 6งภาคผผลต ภาคบรการและภาคสงคมหรอผบรโภค โดยมรฐบาลเปนผกากบ ดแลในแตละสวนของกจกรรมทางเศรษฐกจน 6น ดวยการออกกฎหมายรปแบบตางๆกนไปตามสถานการณ ในรปแบบพระราชบญญต กฎกระทรวง ระเบยบและขอบงคบ และมหนวยงานของรฐท�คอยกากบดแลหรอทาหนาท�รกษากฎหมายน 6นๆ เชน หนวยงาน ราชการต 6งแตระดบกระทรวง ทบวง กรมและสานกงานท 6งในสวนกลางและสวนภมภาค แตท�เหนชดเจนในภาคปฏบต เชน สานกงานคมครองผบรโภค (สคบ.) สานกงาน คณะกรรมการอาหารและยา (อย.) สานกงานคณะกรรมการสงเสรมการลงทน (BOI) กฎหมาย ระเบยบขอบงคบตางๆท�ออกโดยรฐบาลน6กเพ�อเปนการกาหนดและควบคมการประกอบกจกรรมทางธรกจเอกชนใหอยในกรอบปฎบตน6ท 6งในระดบทองถ�นระดบประเทศ และระดบโลก กฎหมายตางๆท�ออกมาน 6นอาจมวตถประสงคท�แตกตางกนออกไป เชน เพ�อคมครองผบรโภค ควบคมองคกรธรกจและผประกอบการหรอผบรหาร

107 หรอคมครองสทธสวนบคคล นอกจากน6กฎหมายเม�อออกมาบงคบใชระยะหน�งอาจจะลาสมยและไมทนกบพฒนาการใหมๆ ของสภาพแวดลอมทางธรกจ จงจาเปนตองมการ ปรบปรงหรอปฏรปกฎหมายใหทนโลกทนเหตการณมากข6น ดงจะเหนไดในปจจบนประเทศไทยไดมการพฒนายกรางกฎหมายใหมๆออกมาบงคบใชหลายเร�องเพ�อให ทนความกาวหนาในหลายดานของสงคม เชน พระราชบญญตลขสทธ Mและสทธบตร กฎหมายเก�ยวกบการพาณชยอเลกทรอนกส (e-commerce) หรอการคาและธรกรรมทางธรกจตางๆผานเครอขายอนเตอรเนต เปนตน

สวนผลกระทบจากปจจยทางดานการเมองท�มตอองคการครอบคลมถงลกษณะท�แสดงออกของผนาทางการเมอง รฐบาล ทศนคต ความคด และความเช�อตลอดจน วสยทศนของผนาท�มตอการประกอบกจการภาคเอกชน การดาเนนนโยบายทางการเมองหรอการตดสนใจของรฐบาลทกเร�องอาจมผลกระทบท 6งทางตรงและทางออมตอภาคธรกจท 6งส6น เพราะรฐบาลเปนผท�มอานาจและหนาท�โดยตรงตอการกาหนดทศทางและนโยบายสาธารณะ การหลกเล�ยงผลกระทบท�จะเกดจากส�งเหลาน6อาจทาไดยาก เพราะสวนใหญการตดสนใจข 6นสดทายของการแปลงนโยบายจากภาคการเมองไปสการปฎบตมกจะออกมาในรปของการตราเปนกฎหมายหรอระเบยบ ขอบงคบตางๆ ท 6งดวยการผานกระบวนการทางนตบญญต คอ ยกรางกฎหมายผานทางสภาผแทนราษฎร และวฒสภา พจารณาใหความเหนชอบ เชน พระราชบญญตตางๆ หรอการออกกฎหมายโดยตรงของฝายบรหารหรอรฐบาลเชนพระราชกาหนด พระราชกฤษฎกา กฎกระทรวง เปนตน มาบงคบใชกบภาคสวนตางๆในสงคม รวมท 6งภาคธรกจน6ดวย ดงน 6นแนวทางท�มประสทธภาพในการปรบตวเขากบสภาพแวดลอมทางการเมอง องคกรควรเตรยม ตวเองใหพรอมท�จะรบมอกบมาตรการใหมๆ ทกอยางท�อาจจะมข6นจากภาครฐ

1.4 แรงกดดนจากสภาพแวดลอมทางเทคโนโลย (Information Technology Forces)

แรงกดดนทางดานเทคโนโลยจะประกอบไปดวยความเช�ยวชาญเฉพาะดาน (expertise) กระบวนวธ (procedures) และระบบ (systems) ซ�งองคการไดนาไปใชเพ�อการเปล�ยนแปลงในกระบวนการผลตสนคาและบรการของตนเอง ดวยแรงขบจากการ วจยทางวทยาศาสตรและอตสาหกรรมท�รดหนาอยเสมอ ทาใหแรงกดดนจากความ กาวหนาทางเทคโนโลยกลายมาเปนตวท�จะกาหนดถงทศทางอตสาหกรรมใหมๆ ซ�งชวยสรางโอกาสและเปนเคร�องมอสาหรบองคการในการตอสไดอยางมประสทธภาพ จะเหนไดจากกรณตวอยางท�คแขงขนของบรษทซรอก (Xerox) ไดอาศยความกาวหนาทาง

108 เทคโนโลยในการผลตเคร�องถายเอกสารแบบใหมออกสตลาด ซ�งมคณภาพเทยบเทาของบรษทซรอกแตมราคาท�ถกกวา หรอกรณตวอยางของบรษทนวคอร (Nucor) โรงงานผลตเหลกขนาดเลกในสหรฐอเมรกา ท�ไดพฒนาเทคโนโลยการผลตดวยการใชแมพมพชนดบางแทนชนดหนาในแบบด 6งเดมเพ�อการผลตเหลกแผนเรยบไดสาเรจ ซ�งเทคโนโลยใหมน6ชวยเพ�มผลผลตของโรงงานไดเกอบสองเทาของแบบเดม และความกาวหนาน6อาจเปนการพลกโฉมหนาของอตสาหกรรมเหลกท 6งในสหรฐอเมรกาและในระดบโลกได

พฒนาการท�กาวหนาไปอยางรวดเรวในปจจบนลวนสงผลกระทบตอการดาเนนธรกจท 6งดานบวกและดานลบ การส�อสารผานเครอขายอนเตอรเนตหรอทางดวนขอมลขาวสาร ความกาวหนาทางเทคโนโลยสารสนเทศ (Information Technology) ซ�งนาโดยความกาวหนาทางวศวกรรมคอมพวเตอร (Computer Engineering) การส�อสารทางไกลผานดาวเทยมและเทคโนโลยระบบส�อผสม (Telecommunication and Multimedia) เปนตน ธรกรรมทางธรกจปจจบนลวนอาศยพ6นฐานของเทคโนโลยเหลาน6ท 6งส6น องคการใดตองการเตบโตและเพ�มความไดเปรยบเชงการแขงขนจะตองพฒนาจดหาเคร�องมอเหลาน6มาใชงาน เพราะปจจบนเปนท�ประจกษกนท �วไปวาเทคโนโลยเหลาน6สามารถทางานแทนมนษยไดด ในบางกจกรรมอาจมประสทธภาพมากกวามนษยเสยอก เชน ระบบฝาก-ถอนเงนสดอตโนมต (Automatic Teller Machines : ATMs)ในธรกจธนาคาร

นอกจากน6นวตกรรมทางการเงนใหมๆท�ธนาคารพาณชยในปจจบนกาลงแขงขนและห6าห �นกนอยางเขมขนรนแรงเพ�อแยงชงสวนแบงทางการตลาดลกคารายยอย (Retail Banking) ไดแก การแขงข นทางการตลาดท�เนนบรการธนาคารอเลกทรอนกส (Electronics Banking :e-banking) เปนดานหลก เชน ธนาคารทางโทรศพทและทาง อนเตอรเนต (Internet and Phone Banking) ตลอดจนการประยกตใชงานดานตางๆผานเทคโนโลยไรสาย (Wireless Applications) ของธรกจในปจจบนท�มมากข6น เพราะเทคโนโลยไรสายเชนโทรศพทมอถอน 6นกาวหนาเปนอยางสงไมไดใชเพ�อโทรเขา-ออก ดวยเสยงพด (Voice service) อกตอไปแลว เพราะสามารถรองรบการใชงานแบบส�อผสม (Non-voice / Multimedia service : MMS) หรอการสงไดท 6งภาพและเสยงไดอยาง หลากหลาย ซ�งเอ6อตอการนาไปประยกตใชในธรกจตางๆไดด จากตวอยางน6คงชวยใหเหนภาพทศทางการเปล�ยนแปลง ตลอดจนเหตผลและความจาเปนท�องคการและฝายบรหารควรจะตองเรงสารวจธงรบของตนเองดานการประยกตใชเทคโนโลยสารสนเทศในการ

109 ดาเนนงาน ซ�งถามองอกดานหน�งจงเปนเสมอนแรงผลกดนท�เกดข6นและสงผลกระทบท 6งทางตรงและทางออมตอการดาเนนงาน และเปนผลกระทบท�เหนผลในอตราเรงท�เรวอกดวย

1.5 แรงกดดนจากสภาพแวดลอมทางธรรมชาต (Natural Environment) ปจจบนสภาพส�งแวดลอมของโลกมการเปล�ยนแปลงไปในทศทางท�เลวลงดวย

อตราเรงท�เพ�มสงข6นเร�อยๆ เพราะมการทาลายทรพยากรธรรมชาตและส�งแวดลอม ทกดานท 6งดน น6า ปา พรรณพชและพนธสตวปา การมงใชท�ขาดการวางแผน สงคมทกสวนตางกอบโกยและใชทรพยากรท 6งภาคครวเรอน ภาคธรกจ และอตสาหกรรม ตลอดจนภาคเกษตรกรรม สงผลใหปจจบนโลกเกดความบอบช6า จนอาจจะสายเกนแกไขทาใหหลายฝายท 6งภาครฐและเอกชนเร�มต�นตวใหความสาคญกบการแกไขปญหาส�งแวดลอมและงานอนรกษทรพยากรธรรมชาตมากข6น องคกรธรกจจาเปนตองปรบตวและปฎบตตามแนวโนมน6อยางหลกเล�ยงไมได สวนธรกจใดท�มงดาเนนงานผลตหรอประกอบกจกรรมท�สงผลกระทบตอส�งแวดลอมอาจถกสงคมปฎเสธไมยอมรบสนคาหรอบรการได ดงน 6นแรงกดดนจากสงคมท�สนใจ หวงใยทรพยากรธรรมชาตและการอนรกษส�งแวดลอมหรอกระแสนยมเขยว (green society) จงเปนปราการสาคญอกอยางหน�งท�อาจจะเปนท 6งพลงผลกดน (Driving force) และพลงยบย 6ง (Restraining force) สาหรบองคการได

เม�อสงคมสวนใหญเร�มคดหวงใยในปญหาน6แลว และยงลกลามขยายวงกวาง ออกไปอยางไมมท�ส6นสดซ�งเกดข6นภายใตการนาและรณรงคช6ใหเหนดานเสยของการทาลายทรพยากรธรรมชาต ท 6งภาครฐ ภาคธรกจเอกชน โดยเฉพาะการทางานของ องคกรพฒนาเอกชน (Non-Governmental Organization :NGOs) ท 6ง NGOs ภายในประเทศและระดบนานาชาต เชน กลมกรนพช (Greenpeace), World Wild Fund For Nature : WWF เปนตน ท�รณรงคดานการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและส�งแวดลอม สสงคมอยางเปนระบบและไดผลมากท�สด ทาใหหนวยงานธรกจตองระมดระวงมากข6นในการดาเนนกจกรรมใดๆท�อาจกอใหเกดผลกระทบตอส�งแวดลอมข6นมา ท 6งยงตองคอยฟงเสยงสะทอนจากภาคสงคมอกดวย เพราะหากองคการดาเนนการตางๆลงไปโดยขาด วจารณญาณแลวอาจสงผลเสยหายตอองคการท 6งทางกายภาพและภาพลกษณของ องคการไดเชนกน

110 ปจจบนจงพบวาหลายหนวยงานกอนจะเร�มตนประกอบกจการงานธรกจใด หากยงอยในข 6นเร�มตนทาแผนธรกจและโครงการอยน 6น นอกจากจะพจารณาถงผลประโยชนตอบแทนเชงเศรษฐกจ หรอความคมคาจากการลงทน(Project Feasibility Study) ในโครงการน 6นๆแลว ถาเปนโครงการตามท� พระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพส�งแวดลอม พ.ศ. 2538 บงคบไววาตองจดทา รายงานการศกษาวเคราะห ผลกระทบตอส�งแวดลอม หรอ Environmental Impacts Assessment :EIA กอนกตอง จดทาใหเรยบรอยสมบรณกอนท�จะเร�มโครงการ เพราะ EIA คอ การสารวจ ศกษา วเคราะหและประเมนถงผลกระทบท�จะเกดข6นจากโครงการน 6นตอสภาพแวดลอมและธรรมชาต ท 6งดน น6า ปาไม อากาศ สตวปา ระบบนเวศน ตลอดจนผลกระทบทางสงคมซ�งไดแกวถชวตและวฒนธรรมของชมชนในบรเวณท�ต 6งโครงการดวย แตความเปนจรงแลวกจกรรมอยางน6เจาของโครงการกไมประสงคจะลงทนใหส6นเปลองงบประมาณอยแลว ดงน 6นท�ผานมาเราจงพบวาหลายบรษทพยายามไขสอละเลยเพกเฉยตอการทา EIA กอนเร�มโครงการตามกฎหมายท�บญญตไว ตอเม�อสงคมหรอชมชนจบไดไลทนจงจะไดจดทา จงเหนไดวาเง�อนไขหรอแรงกดดนดานส�งแวดลอมน6เองจงกลายเปนแรงผลกดน เปนสภาพแวดลอมภายนอกองคการท�มอทธพลตอการดาเนนงานท 6งส6น

1.5 แรงกดดนจากสภาพแวดลอมระดบโลก (International forces)

หมายถง แรงกดดนท�เกดจากปจจยตางๆจากภายนอกประเทศซ�งอาจจะม ผลกระทบตอการดาเนนงานขององคการ โดยเฉพาะอยางย�งธรกจท�มการดาเนนงานในตางประเทศมกจะไดรบผลกระทบจากแรงงกดดนของสภาพแวดลอมระหวางประเทศ น6เสมอ เชน อตราแลกเปล�ยนเงนตราท�แกวงตวข6นลง รวมถงสภาพการแขงขนท 6งภายในและภายนอกประเทศย�งไปกวาน6ยงพบวาในบางบรษทอาจมการจดซ6อปจจยการผลตซ�งมราคาถกกวาจากผขายปจจยการผลตจากตางประเทศ หรอแมแตการไปต 6งโรงงานผลตสนคาในตางประเทศเพ�อจดจาหนายไปท �วโลก ตวอยางผลกระทบของแรงกดดนจากสภาพแวดลอมระหวางประเทศท�มตอบรษทซ�งประกอบการในสหรฐอเมรกา เชน บรษท เอซ บราวน โบเวร ยกษใหญในธรกจวศวกรรมไฟฟาจากประเทศ สวตเซอรแลนด บรษทฟลปส เอน ว ธรกจดานอเลกทรอนกสจากเนเธอรแลนด และนอรเทรน เทเลคอม บรรษทดานโทรคมนาคมจากแคนาดา ลวนแตเปนผผลตอตสาหกรรมรายใหญในสหรฐอเมรกาและท 6งหมดตางขบเค�ยวกนอยางเตมท�กบบรษทอเมรกนรายอ�น

111 ย�งไปกวาน6บรษทของสหรฐอเมรกาท 6งหลายท�ตองการขยายธรกจออกไปยงตางประเทศยงตองเผชญกบสภาพแวดลอมตางๆท�ทาทายมากมาย เชน พลงความแขงแกรงของกลมประเทศประชาคมยโรปซ�งเพ�งจะมการรวมกลมกนไปไมนานมาน6

2. สภาพแวดลอมเก�ยวกบงาน (Task Environment) สภาพแวดลอมท�เก�ยวกบงาน (Task /operations environment) จะมลกษณะท�

แตกตางจากแรงกดดนของสภาพแวดลอมท �วไป (General environment) ท�มผลกระทบตอองคการในภาพรวมท �วไปดงกลาวแลว กลาวคอ จะเปนสภาพแวดลอมท�มอทธพลหรอผลกระทบโดยตรงตอการดาเนนงานเพ�อบรรลเปาหมายขององคการไดเสมอ โดยสภาพแวดลอมเก�ยวกบงานประกอบดวยแรงกดดน 6 ดานคอ 1) แรงกดดนจากลกคา (Customers) 2) คแขงขน (Competitors) 3) ผขายปจจยการผลต (Suppliers) 4) ตลาดแรงงาน (Labor supply) 5) ผกากบดแล (Regulators) และ 6) หนสวนทางการคา (Partners)

2.1 ลกคา (Customers) สาหรบลกคาและประชาชนในสงคมจดเปนกลมท�ทรงอทธพลและสามารถสราง

แรงกดดนท�สาคญในสภาพแวดลอมท�เก�ยวกบงาน เพราะการซ6อและใชสนคาหรอบรการของพวกเขาจะเปนตวบงบอกถงความสาเรจหรอวาลมเหลวของภาคธรกจ ดงท� ธโอดอร เลวต (Theodore Levitt) ปรมาจารยดานการตลาดกลาวไววา “จดมงหมายของธรกจน 6นกเพ�อมงขยายตลาดและรกษาลกคาไวใหไดมากท�สด” ซ�งดเหมอนจะเปนจรงไมเฉพาะกบองคกรธรกจเทาน 6นหนวยงานท�ไมแสวงกาไรประเภทอ�นกจาเปนเชนกน เพราะลกคาไมใชกลมท�จะมคณลกษณะท�คลายกนเสมอไป ดงน 6นองคการจะตองสรางความใกลชดกบลกคาของพวกเขา เพ�อใหเขาใจถงความปรารถนาและความตองการและ รเทาทนกบการเปล�ยนแปลงไดอยางลกซ6ง ท 6งน6องคการสามารถท�จะรบเอาขอมลปอนกลบจากลกคา (Customer feedback) จากหลายแหลงดวยกน แตมวธหน�งท�ม แนวโนมไดรบความนยมจากภาคธรกจ ไดแกแนวความคดท�จะเปดโอกาสใหลกคามสวนรวมในข 6นตอนการออกแบบผลตภณฑหรอบรการ เชนตวอยางของบรษทฮวเลต แพคการด (Hewlett-Packard) ผนาในดานเทคโนโลยช 6นสง พยายามท�จะใหกลมผใชสนคามโอกาสเขามาแนะนาและประเมนถงนวตกรรมการออกแบบและผลตสนคาใหมๆ ของบรษท เชน การเปนผผลตเฟอรนเจอรสานกงานซ�งทาดวยเหลก เปนตน

112 2.2 คแขงขน (Competitors)

สาหรบแรงกดดนท�มาจากสภาพแวดลอมดานการแขงขน (Competition) น6 หมายถงองคการอ�นๆท�เปนคแขงทางธรกจซ�งดาเนนงานผลตสนคาและบรการโดยมตลาดหรอกลมลกคาเปาหมาย (Target group) เดยวกน หรอเปนองคการท�ใชทรพยากรมาจากแหลงเดยวกน สวนใหญองคการจะมคแขงขนทางธรกจอยางนอยหน�งรายเสมอ แตปกตมกจะมมากกวาน6 แตส�งสาคญจะตองระมดระวงผท�จะกาวข6นมาเปนคแขงขน รายใหมๆในอนาคตดวย เชนตวอยางท�บรษทซรอก (Xerox) กาลงเผชญกบคแขงขนท�มความแขงแกรงในตลาดของเคร�องถายเอกสารอยขณะน6 นอกจากน6ยงพบวาในชวงเวลาไมก�ปท�ผานมาน6ปรากฏวามแรงกดดนดานการแขงขนทางธรกจท�ยดเวลาเปนตวกาหนด (Time-based competition) เกดข6นอยางมากมาย เปนธรกจท�เนนการบรการจดสงสาหรบลกคาท�มความตองการตามตารางเวลาท�กาหนดและสะดวกรวดเรวกวา คแขงขนรายอ�น ตวอยางบรษทท�อยในธรกจประเภทน6 เชน เฟเดอรล เอกซเพรส (Federal Express) โดมโนพซซา (Domino’s Pizza) เบเนตตอง (Benetton) และชารป (Sharp) เปนตน ถงแมฝายบรหารขององคการจะไดทาหนาท�ตรวจสอบตดตาม (Monitor) เก�ยวกบสถานการณความเคล�อนไหวตางๆของคแขงขนวาพวกเขากาลงทาอะไรอยอยางใกลชดกตาม เชน ดานการกาหนดราคา การใหบรการ แหลงจดซ6อปจจยการผลต ตลอดจนส�งท�เก�ยวของอ�นๆ อยางไร แตเน�องจากคแขงขนน 6นมอยท �วไปมากมายท 6งภายในและนอกประเทศซ6ายงมความยากลาบากในการท�จะคาดการณและตรวจสอบเปนอยางย�ง วธการท�ผบรหารสามารถใชในการรวบรวมขอมลขาวสารเก�ยวกบคแขงขนอาจทาไดหลายอยาง เชน การเขารวมประชมงานดานอตสาหกรรมตางๆ การอานส�งพมพทางดานการคาการลงทน การตรวจสอบจากรายงานประจาป ตลอดจนการเชคจากโฆษณาทางส�อตางๆ เปนตน หลงจากการวเคราะหและจดกลมของ คแขงขนออกมาอยางเปนระบบกจะชวยใหฝายบรหารสามารถวางแผนงานเพ�อสรางความไดเปรยบดานการแขงขนของธรกจตนไดเปนในท�สด

2.3 ผขายปจจยการผลต (Suppliers) ผขายปจจยการผลต หมายถง บคคลหรอองคการท�จะเปนผท�คอยจดเตรยม

ทรพยากรตางๆซ�งองคการทางธรกจสามารถท�จะจดซ6อเพ�อนาไปใชในกระบวนการผลต สนคาหรอการบรการของตนเองตอไป ดงน 6นผขายปจจยการผลตจงถอเปนสวนสาคญหรอจดวกฤตท�สดในสภาพแวดลอมท�เก�ยวกบงาน (Task environment) เน�องจากความจาเปนท�องคกรธรกจตางๆน 6นจะตองมแหลงทรพยากรการผลตคอยปอนเขาสระบบการ

113 ผลตอยางตอเน�องเพ�อผลตสนคาและบรการใหสนองตองความตองการของลกคาไดโดยไมหยดชะงกลงไป และบรรยากาศการทางานรวมกนท�ดระหวางองคการกบผขายปจจยการผลตจะชวยใหองคการบรรลเปาหมายในการดาเนนงานมากย�งข6น ตวอยางเชน เม�อบรษทอซซประเทศไทยไดเตรยมนารถยนตปคอพดแมกซ ออกวางจาหนายในตลาดประเทศไทยเม�อป 2544 บรษทกประสบความสาเรจในการแนะนารถรนน6ออกสตลาดไดอยางทนกบความตองการเปนอยางด เพราะการสนบสนนของบรรดาผขายปจจยการผลตซ�งสามารถท�จะปอนช6นสวนตางๆไดตรงตามท�ไดออกแบบไวใหกบโรงงาน นอกจากน6ผขายปจจยการผลตอาจเปนแหลงสาคญในการจดหาทรพยากรอ�นๆท�ไมใชทรพยากรทางกายภาพ (Nonphysical resources) ใหกบองคการไดอกดวย เชน ทรพยากรดานเงนทน ขอมลขาวสาร และบคลากร เปนตน ดงจะเหนไดจากบทบาทของธนาคาร ผถอหนและนกลงทนรายยอยอ�นๆท�อาจจะเปนแหลงระดมเงนลงทนสาหรบองคการได สวนนตยสาร หนงสอพมพและนกวจย เปนตน อาจจะเปนแหลงท�ใหขอมลขาวสารสาหรบองคการ หรอแมแตสานกงานจดหางานรวมถงฝายแนะนาอาชพในสถาบนการศกษาตางๆ เปนแหลงสรรหาพนกงานสาหรบองคการไดอกชองทางหน�ง เชนตวอยางการบรหารงานจดซ6อปจจยการผลตของบรษทแมกเตอร (Maxtor) ในฐานะผผลตเคร�องเลนแผนดสก (Disk-drive) ท�ซานโฮเซ แคลฟอรเนย สหรฐอเมรกาโดยจะส �งซ6อช6นสวนประเภทท�สลบซบซอน (Sophisticated parts) จากผขายปจจยการผลต 4-5 ราย เพ�อใหม �นวาจะมปจจยการผลตปอนโรงงานไดอยางคงท�ในทางตรงกนขามบรษทจะจดซ6อวตถดบบางสวนท�เปนการส �งทาเฉพาะตามแบบ (Customized parts) จากผขายปจจยการผลตเพยงรายเดยวเทาน 6น เพ�อใหสามารถท�จะควบคมคณภาพ วตถดบและชวยลดตนทน แตถาองคการผกขายการจดซ6อปจจยการผลตจากผขายเพยงรายเดยวอาจเกดความเส�ยงไดเชนกน

2.4 ตลาดแรงงาน (Labor Supply) ตลาดแรงงาน หมายถงบคคลใดกตามในสงคมท�มศกยภาพและอาจจะไดรบการ

สรรหาและคดเลอกเขามาเปนพนกงานขององคการ ตลาดแรงงานหรอกาลงการผลตถอเปนปจจยท�สาคญและวกฤตอกอยางหน�งในสภาพแวดลอมท�เก�ยวกบงาน เพราะสภาวะปจจบนนบวาเปนการยากย�งท�องคการจะดงดดฝกฝนและรกษาบคลากรท�มความสามารถในดานการบรการลกคาใหอยกบองคการได อาจเปนเพราะวาท 6งองคกรธรกจและหนวยงานของรฐตางมการแขงขนและดงเอาคนเกงจากกาลงแรงงานแหลงเดยวกนและแนวโนมเชงประชากรศาสตรในสภาพแวดลอมท �วไปในปจจบนยงมส�งท�สงคมและองคการ

114 จะตองเขาไปแกไขปญหาเก�ยวกบผท�เปนกาลงแรงงานอยมากอยางไมเคยเกดข6นมากอนในสหรฐอเมรกา ตวอยางเชน ประชากรท�มอายระหวาง 18-29 ป ปกตจะเปนผท�เขามาสตลาดแรงงานระดบลาง (Entry-level jobs) แตกลบมจานวนท�ลดลง และเกอบรอยละ 20 ของผท�มอาย 18 ป ยงขาดความรในข 6นท�จะสามารถทางานได ปญหาจากแรงกดดนเชนน6ทาใหองคกรหาทางออกท�แตกตางกนไป เชน โรงพยาบาลในสหรฐอเมรกาหลายแหงตองสรรหาพยาบาลมาจากประเทศฟลปปนสและไอรแลนด สวนบรรดาธรกจประเภทหางรานคาปลกตางๆจาเปนตองวาจางคนสงอายหรอไมกจางคนพการเขามาทางานบางหนาท�ภายในรานเพ�อชดเชยปญหาขาดแคลนแรงงานระดบตนดงกลาวแลว

นอกจากน+สหภาพแรงงาน (Labor unions) อาจจะเปนกลมท%มอทธพลสาคญอกสวนหน%งของกาลงแรงงาน ในสหรฐอเมรกาจะพบวาท +งหนวยงานธรกจและองคการท%ไมแสวงกาไร ตางกเผชญกบปญหาสาคญในหลายรปแบบ เชน การเรยกรองสทธดานการรกษาพยาบาลจากสหภาพแรงงาน เปนตน ซ%งแนนอนหลายองคการจาเปนตองทางานอยางใกลชดกบสหภาพแรงงานเก%ยวปญหาสาคญหลายดานในสหภาพแวดลอมท%เก%ยวกบงาน ตวอยางเชน เม%อบรษทเจนเนอรล มอเตอรส (General Motors) ตดสนใจสรางโรงงานตนแบบเชงทดลองเพ%ออนาคตดานการผลตรถยนตของตนเองข+นท%เมอง Saginaw รฐมชแกนเพ%อท%จะใชเปนศนยทดสอบเทคโนโลยการผลตในอนาคตฝายบรหารบรษทจะตองทางานรวมกบกลมตวแทนสหภาพแรงงานอตสาหกรรมผลตรถยนต (United Auto Workers) อยางใกลชดเพ%อใหบรรลประเดนการตดสนใจท%สาคญ เชน จานวนพนกงานท%จะเขาปฏบตงานในโรงงานแหงใหมน+ เปนตน รายละเอยดเก%ยวกบแรงงานสมพนธและการบรหารทรพยากรมนษยจะไดนาเสนอในบทท% 9 ตอไป 2.5 ผกากบดแล (Regulators)

ผกากบดแล หมายถง หนวยงานของรฐบาล หรอเจาหนาท�ของรฐ สานกงาน และกลมสนใจพเศษ เปนตน มหนาท�ออกกฎ ระเบยบ ขอบงคบ และมอทธพลและอานาจในการบงคบใหองคการตองปฏบตตามกฎหมายและนโยบาย ถงแมวาแรงกดดนทางดานกฎหมายและการเมอง (Politicolegal forces) จะถอเปนสวนหน�งของสภาพแวดลอม ท �วไป(General environment) ดงกลาวแลว สาหรบหนวยงานผกากบดแล (Regulators) น6กลบจดอยในสวนของสภาพแวดลอมเก�ยวกบงาน (Task environment) เพราะวา บทบาทและอทธพลของหนวยงานเหลาน6จะมผลโดยตรงถงการดาเนนงานขององคการ หรอกลาวอกนยหน�งกคอเปนผท�บงคบใชกฎหมายและเปนผตรวจสอบถวงดลในสงคม ทา

115 ใหหนวยงานผกากบดแล (Regulatory agencies) และกลมสนใจพเศษ (Special interest groups) เปนสองสวนสาคญในฐานะเปนผท�มหนาท�กากบดแลในสภาพแวดลอมเก�ยวกบงานน6 ท 6งตามกฎหมายบญญตไวและตามความเหนสวนใหญของคนในสงคม ในสหรฐอเมรการวมท 6งในประเทศไทยเราดวยพบวามหนวยงานดานการกากบ ดแลหลายแหงท 6งระดบชาต ระดบมลรฐและระดบทองถ�น เพ�อตรวจสอบตดตามการดาเนนงานของธรกจวาเปนไปตามกฎหมายหรอไม หนวยงานกากบระดบชาต (National regulators) เชน สานกงานปองกนส�งแวดลอม (Environmental Protection Agency : EPA) สานกบรหารดานชวอนามยและความปลอดภยในการทางาน (Occupational Safety and Health Administration : OSHA) สานกงานคณะกรรมการอาหารและยา (Food and Drug Administration : FDA) กรมสรรพากร (Internal Revenue Service : IRS) เชนตวอยางสถานการณดานการบรหารงานในตลาดหลกทรพยนวยอรค (New York Stock Exchange) ซ�งนาโดย มร. วลเลยม เอช โดนลสน ในฐานะประธานตลาดหลกทรพยมนโยบายท�จะขยายตลาดทนดวยการเชญบรษทช 6นนาจากตางประเทศใหเขามาจดทะเบยนเพ�อซ6อขายหนในตลาดหลกทรพยแหงน6แตยงทาไมไดเพราะขดกบระเบยบของคณะกรรมการกากบหลกทรพยและตลาดหลกทรพย (Securities and Exchange Commission :SEC) เขาพยายามท�จะเดนหนาเพ�อผลกดนเร�องน6ตอไปดวยการชกจงใจบคคลท 6งในสวนของคณะกรรมการกากบหลกทรพยและตลาดหลกทรพย รวมถงสมาชกสภาคองเกรสเพ�อใหปรบปรงแกไขกฎหมายใหได เปนตน

ดงน 6นในปจจบนจะเหนวาองคการตางๆ ลวนกาลงเผชญกบขอจากดอนเน�องมาจากกฎหมาย ระเบยบ ขอบงคบตางๆ อยท �วโลก ถงแมในบางอตสาหกรรมมแนวโนมท�จะไดรบการผอนคลายกฎ ระเบยบ ลงไปบางกตาม เชน ธรกจการบนขนสง และกจการธนาคาร เปนตน ตวอยางเชนรฐบาลประเทศสเปนไดเร�มผอนคลายกฎ ระเบยบดาน การเงนลง โดยลดเง�อนไขขอจากดเก�ยวกบการแขงขนในธรกจธนาคาร ทาใหธนาคารบารคเลยส (Barclays Bank) จากองกฤษสามารถเปดสาขาดาเนนธรกจในสเปนได และยงมธนาคารขนาดใหญของสเปนอกสองรายไดรบอนญาตใหควบกจการเขาดวยกนไดเพ�อเพ�มความสามารถดานการแขงขนใหมประสทธภาพตอไป เปนตน นอกจากน6ยงมอกมตหน�งของแรงกดดนจากสภาพแวดลอมดานการกากบดแล ไดแกแรงกดดนจากกลมสนใจพเศษ (Special interest groups) ซ�งเปนกลมของผคนท�มารวมตวเขาดวยกนโดยภาครฐบาลไมมสวนเก�ยวของท 6งส6น จะเรยกวาเปนองคกรภาค

116 ประชาชน (Civil society)กได เพ�อสรางพลงถวงดลหรอเฝาตดตามการดาเนนงานของธรกจ ประกอบดวย บคคลหรอองคกรซ�งตางสมครใจเขามารวมกนทางานเพ�อสรางแรงกดดนหรอรวมพลงถวงดลสถาบนและองคกรอ�นๆในสงคม โดยอาจรวมตวกนท 6งในระดบชาต ภมภาค ทองถ�น และระดบนานาชาตกไดข6นอยกบประเดนหรอเปาหมาย และองคกรท�พวกเขาตองการจะส�อสารหรอสงสญญาณไปถง ถงแมกลมเหลาน6จะไมมอานาจโดยถกตองตามกฎหมายกตาม แตพวกเขากสามารถท�จะรณรงคระดมความคดเหนจากสงคม รวมท 6งสรางแรงกดดนไปยงรฐบาลหรอบรษทเอกชนเพ�อใหตดสนใจเปล�ยนแปลงแกไขกฎหมายหรอแนวปฏบตใดๆกตามท�เหนสมควร

เชนเม�อป 1985 ไดมการรณรงคเคล�อนไหวของกลมสนใจพเศษหลายรอยองคกรจากท �วโลกเพ�อคว�าบาตรบรษทผผลตและจาหนายอาวธสงครามท�เปนของเลนสาหรบเดก เชน กลมสนนบาตรผตอตานสงครามแหงนวองแลนด กลมรณรงคโทรทศนเพ�อเดก และกลมโครงการปลดอาวธสงครามท�เปนของเลนสาหรบเดก เปนตน โดยดาเนนการหลายอยาง เชน การย�นคารอง การเขยนจดหมาย การแนะนาชกชวน รณรงคผานส�งพมพ เพ�อชกจงใจใหสมาชกนตบญญตของท 6งสองสภาไดเหนชอบผานกฎหมายจากดการจาหนายจายแจกปนของเดกเลนท�มรายละเอยดคลายปนจรงมากท�สดเหลาน 6นเสย และไดหามปรามและแจงเตอนกลมผผลต รานคา และผซ6อหาส�งของเหลาน6ใหยกเลกการกระทา ปรากฏวาการรณรงคไดผลดในหลายเมองดวยกนรวมท 6งในรฐแคลฟอรเนยในการประกาศหามจาหนายปนของเดกเลนดงกลาวน6ลงได 2.6 หนสวนทางการคา (Partners)

บอยคร 6งท�จะพบวาสภาพแวดลอมเก�ยวกบงานขององคการจะมหนสวนทาง การคา หรอ Partners น6อยดวยเสมอ ท 6งน6หนสวนทางการคาหรอหนสวนทางธรกจน6อาจจะหมายถงองคการตางๆท�มการดาเนนกจกรรมรวมกนท 6งในรปแบบท�เปนทางการและไมเปนทางการแตท 6งสองแบบน6กเพ�อหวงผลลพธตามเปาหมายท�กาหนดอยางม ประสทธภาพเชนเดยวกน โดยองคการตางแสวงหาหนสวนทางธรกจการคาท 6งในแบบช �วคราวและแบบถาวรดวยเหตผลหลายอยาง ประการแรก เพ�อกระจายความเส�ยง รวมกนในโครงการหรอผลตภณฑตวใดตวหน�ง สอง สามารถท�จะใชทรพยากรตางๆ เพ�อมงไปสความสาเรจในการดาเนนงานรวมกนไดในกจกรรมท�ไมสามารถทาคนเดยวได สาม บางคร 6งหนสวนทางการคาของเราอาจจะมความรพเศษทางดานเทคโนโลยและ อตสาหกรรมหรอมขอมลเก�ยวประเทศท�เราตองการจะไปเปดตลาดสนคาใหมไดเปน อยาง

117 ด ตวอยางเชน บรษทคอรน�ง กลาส (Corning Glass) ในนวยอรคไดตดสนใจเขาเปนหนสวนในการทางานกบบรษทไซบา-ไกก6 (Ciba-Geigy) จากยโรป ดวยการรวมกนกอต 6งบรษทรวมทนข6นมาใหมช�อไซบา-คอรน�ง ไดแอกนอสทกส (Ciba-Corning Diagnostics) เพ�อทางานในดานการออกแบบและการผลตเคร�องตรวจวเคราะหเลอดและของเหลว สาหรบงานในทางการแพทยเพ�อจาหนายในตลาดตางประเทศ อยางไรกตามถงแมวาการเปนหนสวนทางธรกจรวมกนจะมขอไดเปรยบอยมากมาย แตบางคร 6งกอาจเกดปญหาข6นไดเชนกน เพราะเม�อเวลาผานไปซกระยะหน�งองคการอาจจะคนพบวา เปาหมายของพวกเขาเปล�ยนไปได และไมสนองตอบตอการดารงอยในรปแบบของหนสวนทางธรกจอกตอไปแลวกได หรออาจเปนไดท�หนสวนอกฝายหน�งอาจจะสญเสยการควบคมองคความรทางดานเทคโนโลยหรอกระบวนการทางธรกจของตนเองใหแกผอ�นเสยแลว เปนตน สภาพแวดลอมภายในองคการ (Internal Environment) สาหรบสภาพแวดลอมภายในองคการน 6นกคอ ความพยายามท�จะมงหาแนวทางและกระบวนการท�ดท�สดในการบรหารจดการองคการใหเกดประสทธภาพและประสทธผลสงสด เปนการมงความสนใจไปท�ปจจยสภาพแวดลอมท�เกดข6นภายในองคการเปนหลก ซ�งผบรหารตองตรวจสอบถงเหตปจจยท�มอยน 6นใหรอบคอบรดกม พรอมท�จะเขาไป แกไขปญหาและดาเนนการอยางใดอยางหน�งกบสภาพแวดลอมน 6นอยางทนทวงท ท 6งน6ฝายบรหารควรรบรและเขาใจขอตกลงอยางหน�งวา แรงผลกดนใดกตามท�เกดข6นภายในองคการหากสามารถบรหารจดการใหดแลวนาจะสรางผลลพธในเชงบวกแกองคการได เพราะในทางปฏบตฝายบรหารจะเปนผวเคราะหถงสถานะสภาพแวดลอมภายในองคการ อยแลว สภาพแวดลอมภายในประกอบดวยแรงกดดน 4 อยาง ไดแก 1) เจาของและผถอหน (Owners and Shareholders) 2) คณะกรรมการบรษท (Board of Directors) 3) พนกงาน (Employees) และ 4) วฒนธรรมองคการ (Organizational Culture)

1) เจาของและผถอหน (Owners and Shareholders) ในองคการท�เปนธรกจขนาดเลกเจาของหรอกลมผท�เปนเจาของธรกจน 6นมกจะม

บทบาทดานตางๆในองคการมากมาย เน�องจากพวกเขาจะตองเก�ยวของกจกรรมและ การดาเนนงานในหลายดวยกน แตเม�อธรกจขยายตวมากข6นความจาเปนท�จะตองใชเงนทนกเพ�มข6นดวย ทาใหเจาของกจการจงจาเปนตองขายหนบรษทใหกบท 6งบคคลธรรมดาและนตบคคลท �วไปท�อยภายนอกองคการ ซ�งจะเรยกนกลงทนเหลาน6วา ‘’ผถอหน” (Shareholders) ถาเปนบรรษทขนาดใหญอาจจะมผหนอยเปนพนๆรายทเดยว สวนใน

118 บรษทขนาดเลกอาจจะมผถอหนจานวนไมมาก ผถอหนจะแตงต 6ง “คณะกรรมการบรหาร” (Board of Directors) ข6นมาเพ�อทาหนาท�ดแลและควบคมดานการบรหารงาน แตในบางคร 6งผถอหนอาจเรยกรองใหจายเงนปนผลและกาวกายการบรหารงานภายในมากเกนไป

2) คณะกรรมการบรษท (Board of Directors) ผถอหนจะเปนผเลอกคณะกรรมการบรหารใหเปนตวแทนเขามาเพ�อทาหนาท�ใน

การกากบดแลการบรหารกจการฝายบรหารของบรษทท�ตนเองถอหนอย มอานาจในการแตงต 6งโยกยายผบรหารระดบสงขององคการไดตลอดจนการพจารณาอนมตทางดานนโยบายและแผนงานตางๆและในองคการท�ไมแสวงกาไร โดยท �วไปกจะมคณะกรรมการบรหารหรอกรรมการสภา ซ�งจะมหนาท�คลายคลงกน คอ กากบดแล เสนอแนะแนวทางการกาหนดนโยบายและการบรหารงานภายในองคการ คณะกรรมการบรหารองคการ

ประกอบดวยสมาชกท�มาจากสองสวน คอ การแตงต 6งจากผบรหารระดบสงภายในบรษท เชน อาจจะมาจากตาแหนงกรรมการผจดการ ประธานเจาหนาท�บรหาร เปนตน และอกสวนหน�งจะเปนการแตงต 6งจากผทรงคณวฒจากภายนอก เชน ผบรหารระดบสงขององคกรอ�นหรอ ผท�มความรเช�ยวชาญดานการบรหารจดการองคการ กรรมการบรษทจะมบทบาทสาคญโดยเฉพาะอยางย�งในฐานะเปนผแทนทางความคดของผถอหน รวมท 6งการแลกเปล�ยนความคดเหนและช6แนะทางการบรหารในฐานะผมประสบการณและความเช�ยวชาญทางการบรหารจดการองคการแกฝายบรหารของกจการไดเปนอยางด ตวอยางเชน คณะกรรมการบรหารของบรษท Bausch & Lomb ผผลตสนคาเก�ยวกบสายตาและการดแลสขภาพ มคณะกรรมการบรหารท�มาจากอตสาหกรรมตางๆ เชน การเงนการธนาคาร อตสาหกรรมการพมพ และอตสาหกรรมอาหาร เปนตน กรรมการแตละคนจะเสนอมมมองและความคดเหนเก�ยวกบการบรหารงานท�เปนประโยชนแกองคการ ตาม พ6นฐานความรและเช�ยวชาญท�แตกตางกนไปท 6งในดานการตลาด การเงน การวางแผนกลยทธ ดานเทคโนโลย และดานพฤตกรรมผบรโภค เปนตน และท�สาคญกคอกรรมการบรหารเหลาน6มกจะซกถามและเจาะประเดนตางๆเก�ยวกบการดาเนนงานของบรษทจากผบรหารอยเสมอ ทาใหผบรหารตองใสใจดแลงานใหดาเนนไปตามเปาหมายขององคการไดอยางมประสทธภาพในท�สด

119 3) พนกงาน (Employees)

หลงจากท�ฝายบรหารขององคการดาเนนการสรรหาและคดเลอกบคคลตางๆ จากตลาดแรงงานภายนอกใหเขามาทางานในองคการเรยบรอยแลวน 6น บคคลเหลาน6กจะกลายมาเปนพนกงานของบรษทซ�งถอเปนสวนหน�งของสภาพแวดลอมภายในองคการ(Internal environment) และพบวาในบางกรณพนกงานอาจจะเปนเจาของหรอผถอหน กได แตบทบาทและอทธพลของพวกเขาท�มตอองคการจะแตกตางออกไปเพราะพนกงานคอผท�ปฏบตงานตามหนาท�ตางๆในแตละวนภายในองคการ ในปจจบนจะเหนวาองคการหลายแหงเร�มเปดโอกาสใหพนกงานมสวนรวมในการแสดงความคดเหนและตดสนใจใน กจกรรมหลายอยางท�จะมผลกระทบโดยตรงตอการดาเนนงานโดยรวมขององคการรวมท 6งการสรางความพงพอใจของลกคาดวย

ตวอยางเชนการบรหารงานของ มร.วลเลยม เมดาร (William Madar) ประธานเจาหนาท�บรหาร (CEO) ของบรษท นอรดสน (Nordson) ผ◌◌ผลตอปกรณอตสาหกรรม ท�เมองเวสเลค รฐโอไฮโอ ไดแตงต 6งพนกงานข6นมาชดหน�งเพ�อรบผดชอบดานการสรางความพงพอใจใหกบลกคา ซ�งพนกงานเหลาน6กมโอกาสท�จะตดตอประสานงานกบลกคาในสภาพแวดลอมเก�ยวกบงาน รวมท 6งไดทบทวนเก�ยวกบปจจยตางๆ จากสภาพแวดลอม ภายนอกกอนท�จะตดสนใจและดาเนนกจกรรมเพ�อสรางความประทบใจใหกบลกคาข6นมา ผลปรากฏวาการดาเนนงานเชนน6 นอกจากพนกงานจะมความกระตอรอรนท�จะชวย ผลกดนองคการใหกาวเดนไปสสาเรจตามเปาหมายไดแลว ลกคากยงไดรบการบรการท�เปนเลศจากวธการน6 สงผลใหยอดขายและกาไรของบรษทเพ�มสงข6นอยางเกนคาดหมาย 4) วฒนธรรมองคการ (Organizational Culture) วฒนธรรมองคการ หรอท�เรยกอกช�อหน�งวา “Corporate culture” ถาเปนบรรษทขนาดใหญๆน 6น นบวาเปนสภาพแวดลอมภายใน (Internal environment)อกอยางหน�งท�มอทธพลตอการดาเนนงานของทกองคการ หมายถง คานยม (values) และบรรทดฐาน (Norms) ท�ถอปฏบตโดยสมาชกภายในองคการ ซ�งจะเปนรากฐานสาคญเก�ยวกบระบบการบรหารและการจดการของฝายบรหาร ท 6งยงเปนแนวปฏบตสาหรบผบรหารตลอดจนพนกงานภายในองคการไดอกดวย คานยมรวมกนของวฒนธรรมองคการน6เปนเสมอนส�งท�จะบงบอกถงความสาคญและเปนส�งท�ชวยขดเกลาพฤตกรรมของสมาชกซ�งในท�สด กจะกลายมาเปนบรรทดฐานการปฏบตของแตละองคการ ถงแมวฒนธรรมองคการ จะเปนส�งซ�งมความเปนมาท�ลกซ6งสบเน�องมาจากในอดตกตาม แตสภาพแวดลอมในปจจบนและความคาดหวงบางอยางในอนาคตกอาจจะกลายมาเปนปจจยท�มอทธพลซ�งทาใหเกดการ

120 ปรบเปล�ยนวฒนธรรมองคการข6นไดเชนกน เชนกรณตวอยางท�เกดข6นกบพนกงานของบรษทเมดโทรนก (Medtronic) ผผลตเคร�องมอแพทย ในเมองมนเนยโพลส (Minneapolis) สหรฐอเมรกา ท�สงคมท �วไปรจกเปนอยางดวาเปนบรษทท�มช�อเสยงในการผลตเคร�องชวยหายใจหรอเคร�องกระตน การทางานของหวใจ (Heart pacemakers) โดยท�พนกงานท�น�ทกคนจะรถงเร�องราวความเปนมาและซาบซ6งในแนวทางการตอสเพ�อกอรางสรางบรษทน6ข6นมาต 6งแตคร 6งอดตของผกอต 6งคอ Earl Bakken และพ�เขยของเขาวายากลาบากอยางไรบาง

เน�องจากพวกเขาเร�มบกเบกการทางานดานน6กนในโรงจอดรถท�บานของตนเอง ดวยความหวงสงสดท�จะประยกตความรทางดานเทคโนโลยเพ�อชวยเหลอเพ�อนมนษย และจากจดเร�มตนท�เป�ยมไปดวยอดมการณเชนน6 ทาเราไดเหนบรษทท�เรยกไดวาเปนบดาทางดานน6ซ�งเนนใหเหนถงความเปนคนชางคดท�สามารถนาความรทางวทยาศาสตรมาสรางความเตบโตทางธรกจไดจากท�บานจนสาเรจกระท �งปจจบน อยางไรกตามเม�อบรษทเร�มเตบโตมากย�งข6นจงหนไมพนในเร�องของการแขงขน ปญหาในดานการทากาไร รวมไปถงความจาเปนท�จะตองรกษาวธในการพฒนาผลตภณฑใหมใหคงท�มากย�งข6น ดงน 6นในชวงทศวรรษท� 1980s บรษทไดปรบนโยบายและทศทางการดาเนนงานไปในเร�องการเพ�มผลกาไรและการพฒนาสมรรถนะของบคลากรใหดย�งข6นกวาเดม ทาใหฝายบรหารจาตองเพ�มความเขมงวดในดานการควบคมการทางานเพ�อใหองคการรบมอกบสภาวะการแขงขนท�รนแรงได แตบรษทกยงรกษาระดบการเตบโตไดอยางตอเน�องดวยการขยายขอบขายการดาเนนธรกจใหมความหลากหลาย (Diversification) และการเขาซ6อกจการอ�นๆมาดาเนนงานตอ เปนตน จนถงขณะน6บรษทกสามารถท�จะผสมผสาน วฒนธรรมองคการควบคกนไปในสองรปแบบคอการมงทากาไรพรอมๆกบการสบสานเจตนารมณดานการพฒนาคณภาพชวตของผคนของผกอต 6งบรษทเอาไวไดเปนอยางด จากกรณศกษาในบรษทเมดโทรนก แสดงใหเหนวาวฒนธรรมเปนแรงกดดนจากภายในองคการท�มความเปนพลวต (Dynamic)หรอมความยดหยนสงมาก เพราะอาจจะม ผลกระทบตอองคการและทกสวนภายในสภาพแวดลอมภายในน6ไดเสมอ ฝายบรหารจงควรระมดระวงความสมพนธพเศษเชนน6เพราะลกษณะการใหและการรบของวฒนธรรมองคการและองคการเองน 6นอาจนาไปสการเปล�ยนแปลงในคานยมและบรรทดฐานซ�งจะกลายเปนส�งท�ฝงอยในวฒนธรรมของคนในองคการและกระทบถงบคลากรทกคนในท�สด ย�งไปกวาน6กลมตางๆภายในองคการเอง เชน ฝายการตลาด ฝายดาเนนงาน หรอฝายบรหาร รวมท 6งบรรดาพนกงาน อาจจะเร�มพฒนารปแบบวฒนธรรมยอย (Subculture) ในกลมของตนเองข6นมาซ�งอาจมผลกระทบตอสภาพแวดลอมภายในองคการไดเชนกน โดยท�

121 บางคร 6งวฒนธรรมยอยเหลาน6อาจเปนตวแทนของระบบคานยมเชงการแขงขนท�กอใหเกดความขดแยงระหวางกลมพนกงานข6นไดซ�งไมเปนผลดตอการดาเนนงานโดยรวมภายในองคการอยางย�ง

4.1 คณลกษณะของวฒนธรรม (Characteristics of Culture) ส�งท�จะกาหนดถงแนวทางของวฒนธรรมองคการทกแหง ไดแก “เกณฑปฏบต

เก�ยวกบความเช�อ” (Guiding beliefs) หรอคานยมท�จะนาไปสการสรางรากฐานเชงปรชญาในการกาหนดถงทศทางองคการ ปกต “เกณฑปฏบตเก�ยวกบความเช�อ” น6 เปนส�งท�สะทอนมาจากบคลกและเปาหมายโดยสวนตวของผกอต 6งองคการน 6นๆและถกถายทอดไปสผบรหารระดบสงตอไปในท�สด ซ�ง “เกณฑปฏบตเก�ยวกบความเช�อ”เหลาน6จะเปนตวกาหนดถงบรรทดฐานของพฤตกรรมประจาวนภายในองคการ เชนตวอยางของบรษท UPS (United Parcel Service) ซ�งมเกณฑปฏบตเก�ยวกบความเช�อท�วาบรษทควรธารงไวซ�งความเสมอภาคใหเกดข6นในองคการ ดวยการปฏบตตอพนกงาน ทกคนอยางเสมอภาคและยตธรรม และเปดโอกาสใหพนกงานทกคนแสดงความสามารถอยางเตมท�ในอนท�จะบรรลเปาหมายขององคการและมชอบธรรมท�จะไดรบรางวลจากการทมเทน 6น และยงพบวามบรรทดฐานสองอยางเกดข6นในสภาพแวดลอมการทางานของบรษท UPS คอ 1) พนกงานและผบรหารจะไดรบการปฏบตดวยการเรยกช�อแรกเหมอนกนทกคนและ 2) ท�จอดรถภายในบรษทจะไมมการกนสารองเปนพเศษสาหรบผใด ทกคนสามารถท�จะจอดรถท�ใดกไดในลานจอดรถ เปนตน เม�อคณคาทางวฒนธรรมและความเช�อ เปนท�ยอมรบอยางกวางขวางไปท �วท 6งองคการและพนกงานกไดปฏบตตามคณคาเหลาน6แลว อาจกลาวไดวาวฒนธรรมน 6นเปน “วฒนธรรมท�เขมแขง” (A strong culture) มนกวจยหลายคนไดศกษาถงวธการท�จะวดถงความเขมแขงของวฒนธรรมดงกลาวเชน พจารณาถงความลมลกของการเจาะทะลทะลวงของวฒนธรรมท�เกดข6นภายในองคการ และพนกงานมการยอมรบตอคณคาทางวฒนธรรมมากนอยอยางไร ความยนยงของวฒนธรรมวาจะดารงอยไดยาวนานแคไหน และการพจารณาวาม ส�งบงช6หรอหลกฐานท�จบตองไดใดๆหรอไมเก�ยวกบวฒนธรรม เปนตน ปกตวฒนธรรมองคการท�เขมแขงจะมอทธพลตอพนกงานมากกวาวฒนธรรมท�ออนแอ นอกจากน6คณลกษณะทางวฒนธรรมอาจจะประกอบไปดวย ความสามารถในการปรบตวใหเขากบการเปล�ยนแปลงของส�งแวดลอม ระดบความเก�ยวของของพนกงาน และระดบความสม�าเสมอของคานยมทางวฒนธรรม ดงน 6นองคการจะตองแสวงหาหนทางท�จะธารงไวซ�งความย �งยนของคณคาทางวฒนธรรมและวธการแลกเปล�ยนทางวฒนธรรมกบ ผอ�นดวย

122 4.2 ลกษณะของการส�อสารทางวฒนธรรม (How Culture is Communicated) ปกตวฒนธรรมโดยตวของมนเองแลวเราไมสามารถท�จะสงเกตหรอวาอธบายได แตมบรบทแวดลอมท�จะสามารถอธบายใหเหนถงคณคาของวฒนธรรมไดชดเจนย�งข6น จากเร�องราวเก�ยวกบองคการ (Stories) สญลกษณ (Symbols) งานพธ (Ceremonies) และคาขวญของบรษท (Slogans) เปนตน ซ�งองคการสามารถท�จะใชวธการท 6งส�อยางน6ในการส�อสารทางดานวฒนธรรมองคการและความเช�อตางๆไปยงบรรดาพนกงาน ลกคาและสมาชกอ�นๆท�อยภายใตสภาพแวดลอมท�เก�ยวกบงาน (Tasks environment) ได ดงน6 1) เร�องราวเก�ยวกบบรษท (Stories) – เร�องราวเก�ยวกบบรษทมกจะเปนส�งท�ไดรบการบอกเลาสบตอกนมาจากเหตการณท�เกดข6นจรงในองคการน 6น แลวถกนาไป ถายทอดสพนกงานใหมในโอกาสตางๆกนไป เชน ระหวางการฝกอบรม เปนตน หรอถกนาไปบอกเลาตอใหกบบรรดาลกคาของบรษทซ�งเปนเหมอนการส�อสารใหผคนไดรบทราบถงคณคาภายในองคการ เชนจากตวอยางของแรงบนดาลใจของ ชง ยจง ในฐานะประธานกตตมศกด Mของ กลมธรกจของบรรษทฮนไดท�เลาขานกนมานบทศวรรษ โดยหน�งในเร�องราวเก�ยวกบความไมรจกเหนดเหน�อยในตวเขาดวยความมงม �นท�จะดาเนนธรกจน 6นกคอ ปจจบนถงแมวาเขาจะอยในวยเจดสบปแลวกตาม แตเขากยงทางานหนกวนละ 16 ช �วโมง โดยเร�มต 6งแตหกโมงเชาดวยการพดคยในเร�องงานไปยงสานกงานสาขาของฮนไดท�ต 6งอยท�ตางๆท �วโลก กอนท�จะเดนเทาไปทางานยงสานกงานใหญเปนระยะทางมากกวาสามกโลเมตร และเร�มปฏบตภารกจประจาวนท�หนกหนวงไปจนถงเวลาอาหารเยนหรอเกนกวาน 6นทกๆวนเชนน6ตลอดมา ซ�งเร�องราวเลาขานเหลาน6สะทอนใหเหนถงความวรยะ อตสาหะ เพ�อมงไปสเปาหมายอนสงสด ท�ชง ยจง ไดเปนแบบอยางท�ดท 6งแกตนเองและองคกรในท�สด

2) สญลกษณ (Symbols) - สญลกษณไดแกส�งของ (Objects) การกระทา (Acts) หรอแมแตเหตการณ (Events) ซ�งสามารถท�จะส�อความหมายไปยงผอ�นซ�งรวมท 6งพนกงาน ลกคา เปนตน ตวอยางของสญลกษณขององคกร เชน ตราโลโกบรษท ธง รางวล และภาพโปสเตอรตางๆ เปนตน 3) งานพธ (Ceremonies) – งานพธไดแกกจกรรมตางๆในโอกาสหรอวาระพเศษท�มการวางแผนเตรยมงานไวเปนอยางด งานพธมอทธพลและสามารถชวยเสรมสราง คานยมองคการ เปนรางวลสาหรบพนกงานท�ปฏบตงานด ท 6งยงเปนการแลกเปล�ยนเรยนรรวมกนและสรางความแนนแฟนใหเกดข6นระหวางบรรดาพนกงานดวยกนอกดวย

123 4) คตพจน/สโลแกนของบรษท (Slogans) – หมายถง วลซ�งแสดงใหเหนถงคานยมสาคญขององคการ หรอ คาขวญประจาบรษทซ�งเปนประโยคส 6นซ�งผกข6นเพ�อจงใจประชาชนผบรโภค เชน คตพจนของบรษท ซน ไมโครซสเตมส (Sun Microsystems) ผผลตคอมพวเตอรท�เขตเมาทเทนวว รฐแคลฟอรเนย สหรฐอเมรกา มสโลแกนประจาบรษทวา “To ask is to seek denial” หมายความวา พนกงานทกคนควรมความกระตอรอรนและมความคดรเร�มในส�งใหมๆ เสมอ เปนตน เม�อองคการใชเร�องราว สญลกษณ งานพธ และสโลแกน ในการส�อสารใหผคนรบรถงความเช�อของเขา อกท 6งเปนการชวยใหพนกงานใหมไดเรยนรถงวฒนธรรมองคการซ�งในท�สดพนกงานใหมเหลาน6เม�อไดซมซบเอาความรสกรวมแลวกจะกลายเปนผเผยแพรวฒนธรรมองคการน6ใหกระจายไปท �วสภาพแวดลอมภายในองคการ วธการเชนน6จงเปนเคร�องมอปรบเปล�ยนพฤตกรรมของสมาชกในองคการใหยอมรบในวฒนธรรมองคการไดโดยทางออม การบรหารภายใตสภาพแวดลอมขององคการ (Management within the Organizational Environment) เพ�อท�จะธารงไวซ�งประสทธภาพและการดาเนนงานท�ตอเน�องสเปาหมายของ องคการ ฝายบรหารจะตองใหความใสใจตออทธพลของแรงกดดนจากสภาพแวดลอมตางๆท�จะมตอองคการอยางดท�สด อยางไรกตามใชวาองคการจะข6นตกอยใตอทธพลของสภาพแวดลอมแตเพยงฝายเดยว เพราะฝายบรหารขององคการกสามารถท�จะดาเนนการใดๆท�จะเสรมสรางแรงกดดนในทางท�จะเปนประโยชนตอองคการไดเชนกน ดงน 6นเน6อหาในสวนน6จงไดนาเสนอถงอทธพลของสภาพแวดลอม และแนวทางการรบมอกบแรงกดดนเหลาน6ของฝายบรหาร ดงน6

1. อทธพลของสภาพแวดลอมท�มตอองคการ (How the Environment Influence the Organization)

แรงกดดนภายในสภาพแวดลอมขององคการอาจจะมผลกระทบตอการดาเนนงานขององคการไดในหลายรปแบบดวยกน ดงน 6นฝายบรหารจงตองช6ชดลงไปใหไดวาม แรงกดดนอะไรบางท�อาจสงผลกระทบตอการดาเนนงานอยางใดอยางหน�งขององคการและตองพรอมท�จะรบมอกบสภาวะดงกลาว กรอบท�ใชในการวเคราะหถงอทธพลของสภาพแวดลอมท�มตอองคการม 2 รปแบบ คอ 1) ความไมแนนอนของสภาพแวดลอม

124 (Environmental Uncertainty) และ 2) ปฏสมพนธของสภาพแวดลอม (Environmental Interaction)

1.1) ความไมแนนอนของสภาพแวดลอม (Environmental Uncertainty) หมายถง การพจารณาและการวดถงระดบของแรงกดดนจากการเปล�ยนแปลง

และความสลบซบซอนของสภาพแวดลอมวามผลกระทบอยางไรตอองคการ ท 6งน6ความไมแนนอนของสภาพแวดลอมในแตละองคการจะแตกตางกนออกไป เพราะองคประกอบซ�งมอทธพลตอองคการมากท�สดขององคการแตละแหงจะไมเหมอนกน และเปนอทธพลแตละอยางจะผนแปรไปในแตละองคการ การเปล �ยนแปลงของสภาพแวดลอม (Environmental change) หรอท�เรยกวา “พลศาสตรของสภาพแวดลอม” (Environmental Dynamism)คอ การอธบายถงระดบของความมเสถยรภาพหรอความม �นคงของสภาพแวดลอมวามความม �นคงหรอเปล�ยนแปลงอยางไร โดยฝายบรหารอาจจะจาแนกองคประกอบของสภาพแวดลอมวามความ “คงท�” (Static) หรอ ลกษณะท�สามารถจะคงตวอยไดตลอดเวลา หรอ เปนสภาพแวดลอมท�ม “พลวต” (Dynamic) หรอ มการเปล�ยนแปลงตลอดเวลาซ�งยากตอการทานายถงทศทาง ตวอยางเชน ชวงท�ประเทศรสเซยดาเนนนโยบายทางเศรษฐกจแบบวางแผนจากรฐบาลกลางเปนหลกน 6น การดาเนนงานท 6งในดานการผลตและการจดจาหนายสนคาของบรษทผลตเส6อผาบรษในกรงมอสโคอาจทาไดงายกวาเพราะสภาพแวดลอมโดยรวมของประเทศไมคอยมการเปล�ยนแปลงอะไรมาก แตเม�อรฐบาลประกาศนโยบายเปเรส ตรอยกา หร◌อการปฏรประบบเศรษฐกจท�เนนการเปดกวางทางเศรษฐกจมากย�งข6นน 6น กลบสรางความยากลาบากตอฝายบรหารของธรกจ เพราะบรรยากาศการคาการลงทนเปล�ยนแปลงไป ทาใหสภาพแวดลอมและเง�อนไขการดาเนนงานตางๆเปล�ยนไปดวย กลาวคอ จานวนยอดขายเส6อเช6ตสภาพบรษของบรษทไดเพ�มสงข6นตามความนยมของผซ6อ และจานวนเส6อผาท�ผลตกมปรมาณเพ�มข6นตามความตองการของตลาด เน�องจากความเปล�ยนแปลงท�ไมอาจคาดเดาไดลวงหนาเชนน6 ทาใหสภาพแวดลอมของบรษทเร�มท�จะมความเปนพลวตสงข6น ซ�งกจะกลายเปนความไมแนนอนของสภาพแวดลอมในท�สด ความสลบซบซอนของสภาพแวดลอม (Environmental complexity) หมายถง จานวนขององคประกอบภายในสภาพแวดลอมองคการ และระดบความเขาใจขององคการท�มตอผลกระทบขององคประกอบเหลาน6วามมากนอยเพยงใด ระดบความซบซอนของสภาพแวดลอมอาจมต 6งแตระดบ “งาย” (Simple) ไปจนถงระดบท� “ซบซอน”(Complex) ตวอยางเชน เม�อธนาคารซต6แบงค ไดเร�มออกบตรเครดตวซาและมาสเตอรคารด สตลาด

125 ไดไมนานน 6นมคแขงข นมเพยงไมก�ราย เชน ธนาคารอ�นสองสามแหง และบตรอเมรกนเอกซเพรส เทาน 6น และกฎระเบยบจากหนวยงานของรฐท�เขามาควบคมเก�ยวกบธรกจบตรเครดตกงายไมซบซอนมากนก แตขณะน6ซต6แบงคตองเผชญกบสภาพแวดลอมท�เร�มซบซอนมากข6น เน�องจากแรงกดดนของการแขงขนภายใตสภาพแวดลอมท�เก�ยวกบงาน (Task environment) ไดแกคแขงขนรายใหมๆ เชน บรษทเอ ท แอนดท (AT&T) บรษท เซยร (Sears) บรษทพรเดนเชยล (Prudential) บรษทฟอรด (Ford) ตลอดจนธรกจท� ไมใชธนาคาร (Non banks) ซ�งเร�มออกบตรเครดตของตนเองเพ�มข6น ปรากฎการณเชนน6ไดเกดข6นในภาคการเงนการธนาคารของประเทศไทยเม�อไมนานมาน6เชนเดยวกน นอกจากน6แรงกดดนทางดานกฎหมายและการเมอง (Politicolegal forces) ในสภาพแวดลอมท �วไป (General environment) ไดเปล�ยนแปลงไป กลาวคอ บรรดาธรกจท�ไมใชธนาคารน 6นไมตองอยภายใตเง�อนไขท�เครงครดตามกฎหมายวาดวยเร�องการสารองเงนทนเชนเดยวกบกลมธนาคาร ท�สาคญคอลกคาของซต6แบงคซ�งถอเปนสภาพแวดลอมท�เก�ยวกบงานน _น พบวาในตอนน6พวกเขามบตรเครดตมากจนเกนไป จากสภาพการแขงขนเชนน6 จงเปนภาระหนกท�ทางธนาคารซต6แบงคจะตองหาวธการท�จะทาอยางไรใหลกคายงคงเลอกท�จะถอบตรของตนอยเพราะลกคามทางเลอกมากข6น

จากการเปล�ยนแปลงของสภาพแวดลอมและความซบซอนดงกลาวทาใหเราสามารถท�จะจดรปแบบการเปล�ยนแปลงของสภาพแวดลอม กบ ระดบของความซบซอน ออกเปน 4 ลกษณะดวยกน คอ 1) งาย-คงท� (simple-static) 2) ซบซอน-คงท� (complex-static) 3) งาย-พลวต (simple-dynamic) 4) ซบซอน-พลวต (complex-dynamic) ดงแสดงในภาพท� 4.2

126 งาย (simple) ซบซอน (complex) ความไมแนนอนต�า ความไมแนนอนคอนขางต�า

(Low Uncertainty) (Moderately Low Uncertainty) - มแรงกดดนท�คลายกนจานวน - มแรงกดดนท�แตกตางกนจานวน เลกนอยในสภาพแวดลอมภายใน มากในสภาพแวดลอมภายใน คงท � - แรงกดดนยงมพ6นฐานเหมอนเดม - แรงกดดนยงมพ6นฐานเหมอนเดม (static) และไมเปล�ยนแปลง และไมเปล�ยนแปลง ระดบท� 1 ระดบท� 2 ความไมแนนอนคอนขางสง ความไมแนนอนสง พลวต (Moderately High Uncertainty) (High Uncertainty)

(dynamic) - มแรงกดดนท�คลายกนจานวน - มแรงกดดนท�แตกตางกนจานวน เลกนอยในสภาพแวดลอมภายใน มากในสภาพแวดลอมภายใน - แรงกดดนมการเปล�ยนแปลงเสมอ - แรงกดดนมการเปล�ยนแปลงเสมอ

ระดบท� 3 ระดบท� 4 ความซบซอนของสภาพแวดลอม (Environmental Complexity)

ภาพท� 4.2 แสดงถงการเปล�ยนแปลงและความซบซอนของสภาพแวดลอม ท�มตอระดบความไมแนนอน ระดบ 1 ความไมแนนอนต�าสด

ระดบ 4 ความไมแนนอนสงสด (Bovee and others. 1993 :90) จากภาพท� 4.2 จะเหนวาระดบท� 1 มความไมแนนอนต�าสด สวนระดบท� 4 มความ

ไมแนนอนสงสด ดงน 6นความไมแนนอนในระดบท� 1 จะงายตอผบรหารองคการ มากกวาความไมแนนอนระดบท� 4 ในการท�จะรบมอกบแรงกดดนท�จะเกดข6น อยางไรกตามองคการสวนใหญมกจะเผชญกบความไมแนนอนระดบท� 4 มากกวา ทาใหโดยท �วไปฝายบรหารมกจะเผชญกบระดบของความเปล�ยนแปลงและความซบซอนท�มมากย�งข6น จนในบางกรณอาจจะมองคการหลายแหงตองเผชญกบสภาพแวดลอมท�มความโกลาหลเปนท�สด จนถงกบเปล�ยนแปลงอตสาหกรรมและขอบเขตของสภาพแวดลอมน 6นๆไปท 6งระบบ

การเปล�ยน-แปลงของสภาพ-แวด-ลอม (Environ-mental change)

127 กอาจเปนได ย�งในกรณท�เหตการณโกลาหลน 6นเปล�ยนแปลงไปเปนวกฤตแลวน 6น ย�งจาเปนท�จะตองมการดแลจดการเปนอยางดเปนพเศษ เชนเหตการณเม�อตอนท�รฐบาลของหลายประเทศไดประกาศผอนคลายกฎ และระเบยบ เก�ยวกบธรกจการบนพาณชยลง ซ�งสรางผลกระทบอยางมากตออตสาหกรรมการบนท 6งภายในประเทศและการบนระหวางประเทศ เพราะสภาวการณขณะน 6นทาใหการกาหนดราคา และตารางการบนมมาตรฐานต�าลงเปนอยางมาก เน�องจากสายการบนแตละแหงจะปรบเปล�ยนใหเปนไปตามความตองการของผโดยสารและสภาพแรงกดดนจากการแขงขนทาใหผจดการสายการบนตางๆตกอยในสภาวะของความไมแนนอนในการดาเนนงาน ย�งไปกวาน 6นท 6งสายการบนภายในประเทศและระหวางประเทศตางกเผชญกบสภาวะเศรษฐกจท�ตกต�าลงในหลายประเทศ ผลจากสภาพความโกลาหลเชนน6ทาใหสายการบนหลายแหงตองเลกกจการไป สวนท�เหลอกกระเสอกกระสนหาหนสวนทางธรกจเพ�อพยงสถานะทางการเงนของตนเองไวและเพ�มความเขมแขงดานการแขงขนตอไป

ปฏสมพนธของสภาพแวดลอม (Environmental Interaction) สาหรบกรอบของอทธพลทางสภาพแวดลอมประการท�สอง คอ ลกษณะของ

ปฏสมพนธกบสภาพแวดลอม (Environmental interaction) จากแนวคดในทฤษฏ องคการเชงระบบ ท�อธบายวาฝายบรหารขององคการจะมปฏสมพนธกบสภาพแวดลอมตางๆเพ�อใหไดรบปจจยการผลตปอนเขาสกระบวนการผลตสนคาหรอบรการ รวมถง หนาท�ดานการกระจายสนคาและบรการไปยงผบรโภคอกดวย ดงน 6นขณะท�ฝายบรหารองคการกาลงวเคราะหถงสภาพของการท�องคการมปฏสมพนธกบสภาพแวดลอมอยน 6น พวกเขาจะพจารณาถงรายละเอยดในสองสวนสาคญ ดงน6 1) สภาพความพรอมของทรพยากรท�มอย (Availability of resources) 2) การพ�งพาทรพยากรในสภาพแวดลอม (Resource dependence)

1) สภาพความพรอมของทรพยากรท �มอย (Availability of resources) สภาพความพรอมของทรพยากร (Environmental munificence) หมายถง ระดบ

ของทรพยากรท�มอยในสภาพแวดลอมองคการ เพ�อรองรบการเจรญเตบโตท�ย �งยนและมเสถยรภาพขององคการตอไป กลาวคอ ในชวงเวลาท�ทรพยากรอดมสมบรณองคการสามารถท�จะสรางความเตบโตได และอาจมการสะสมทรพยากรสวนเกนไวในรปของเงนสดหรอวตถดบเพ�อใชในยามขาดแคลน แตเม�อทรพยากรหายากข6นองคการจะตองรจกใช

128 ทรพยากรเหลาน 6นอยางสรางสรรค หรอการเปนพนธมตรกบองคการอ�นท�จะเปนแหลงทรพยากรใหกบตนเองได

2) การพ �งพาทรพยากรจากสภาพแวดลอมภายนอก (Resource dependence) การพ�งพาทรพยากรจากสภาพแวดลอมภายนอก หมายถง ระดบของการพ�งพา

ทรพยากรจากสภาพแวดลอมภายนอกขององคการวามมากนอยอยางไร เพราะการ เปล�ยนแปลงของสภาพแวดลอมท�สาคญบางดานอาจเปนอปสรรคตอการเขาถงทรพยากรขององคการได ซ�งฝายบรหารตองสามารถท�จะควบคมเง�อนไขท 6งในดานบวกและดานลบท�จะมตอการจดหาทรพยากรขององคการใหได กลาวคอ ในภาวะท�องคการตองเผชญกบปญหาในการจดหาทรพยากรการผลตน 6น ผบรหารอาจจะตองพยายามควบคมการใชทรพยากรขององคการใหต�าท�สดและการมองหาแหลงทรพยากรใหมแทนท�จะหวงพ�งพาจากแหลงเดม

2. ฝายบรหารจดการกบสภาพแวดลอมไดอยางไร (How Management Responds to the Environment) การท�ฝายบรหารขององคการจะสามารถจดการกบผลกระทบของแรงกดดนอน

เน�องมาจากสภาพแวดลอมไดน 6น จะตองรวบรวมขอมลขาวสารเก�ยวกบสภาพแวดลอมใหไดมากท�สด เพ�อพจารณาวาจะจดการอยางไรกอนท�จะตดสนใจในข 6นสดทายวาจะตองลงมอดาเนนการในเร�องใดบางซ�งแนนอนในภาวะท�องคการไมตองเผชญกบสภาพความไมแนนอนของสภาพแวดลอม เพราะมทรพยากรภายในองคการท�สมบรณมากโดยพ�งพงทรพยากรจากภายนอกเพยงเลกนอยเทาน 6น ภาวะเชนน6อาจจะงายสาหรบฝายบรหารขององคการในดาเนนงาน

ดงน 6นส�งสาคญท�จะช6ใหเหนวาผบรหารจะจดการอยางไรกบแรงกดดนจากสภาพแวดลอม จงข6นอยกบ ระดบความไมแนนอนของสภาพแวดลอม (Environmental uncertainty) ลกษณะปฏสมพนธของสภาพแวดลอมหรอ (Extent of environmental interaction) และแรงกดดนเฉพาะอยางท�เกดข6นตอองคการน 6นๆ (Specific forces acting on that organization)ผบรหารจะดาเนนการเช�อมโยงองคการใหเขากบสภาพแวดลอมตลอดและการประสานปฏสมพนธกบแรงกดดนของสภาพแวดลอมท�สาคญตางๆท 6งภายในและภายนอกองคการดวยการกาหนด ”ชวงขอบเขต” (Boundary spanning) ของกจกรรมและบทบาทตางๆข6นมาตามความเหมาะสม ซ�ง ”ชวงขอบเขต” ดงกลาวน6 จะเก�ยวของกบรวบรวม การประมวลผลขอมลเก�ยวกบสภาพแวดลอม และการสงผานรายละเอยดท�สอดคลองอ�นๆไปใหฝายบรหารในองคการ การดาเนนงานในลกษณะเชนน6จงนบวาผทา

129 หนาท�กาหนดชวงของขอบเขต (Boundary spanners) จะเปนผท�ปอนขอมล ขาวสารตางๆ ท�เปนประโยชนและชวยลดภาวะความไมแนนอนทางสภาพแวดลอมขององคการลงได นอกจากน6พวกเขายงทาหนาท�เปนตวแทนองคการในการตดตอกบภายนอกซ�งจะชวยถวงดลระหวางความพยายามท�จะดาเนนงานตามนโยบายขององคการกบขอจากดทางดานสภาพแวดลอมตางๆท�มอยไดอกดวย ท 6งน6ฝายบรหารองคการสามารถท�จะจดการกบความไมแนนอนของสภาพแวดลอมและการมปฏสมพนธกบสภาพแวดลอมไดในสามลกษณะดงตอไปน6 2.1) การปรบตวใหเขากบสภาพแวดลอม (Adaptation to the Environment) การปรบตวใหเขากบสภาพแวดลอมนบเปนอกวธการหน�งท�ฝายบรหารองคการจะตอบรบกบสภาพแวดลอมใดๆกตามท�มอย เม�อตดสนใจใชวธการน6แลวฝายบรหารจะทาการจดระเบยบกจกรรมและเง�อนไขตางๆภายในองคการใหเรยบรอยเพ�อใหเขากนไดกบสภาพแวดลอม การดาเนนการดวยวธการน6ของฝายบรหารพวกเขาไมจาเปนท�จะตองสนใจกบแรงกดดนจากภายนอกมากนกแตจะมงสนใจในปจจยตางๆภายในเปนหลก ซ�งผกาหนดชวงของขอบเขตจะเขามามบทบาทสาคญในกระบวนการปรบเปล�ยนน6 ดวยการปอนขอมลขาวสารท�เก�ยวกบสวนประกอบตางๆของสภาพแวดลอมสวนผบรหารจะมบทบาทในกระบวนการปรบเปล�ยนองคการใหเขากบสภาพแวดลอมตางๆ ดงน6 คอ 1) การปรบเปล�ยนโครงสรางองคการ 2) การเปนกนชนสาหรบองคการ และ 3) การ คาดการณ 4) การปรบตวภายในองคการและการจากดปรมาณการผลต

1) การปรบเปล �ยนโครงสรางองคการ (Organization structure) การออกแบบโครงสรางภายในองคการท%ดสามารถชวยใหการปรบเปล%ยนเขากบสภาพแวดลอมภายนอกเปนไปอยางราบร�น ท 6งน6การออกแบบโครงสรางองคการของฝายบรหารจะพจารณาถงศกยภาพ หรอความสามารถท�จะไดมาซ� งขอมลขาวสารเก�ยวกบสภาพแวดลอมท�จะเปนประโยชนแกผท�ตองตดสนใจในองคการเปนสาคญ โดยในสภาวะท�สภาพแวดลอมมความไมแนนอนสง จาเปนอยางย�งท�จะตองออกแบบโครงสรางองคการท�เอ6ออานวยใหผบรหารสามารถท�จะไดรบขอมลขาวสารท�รวดเรวและมความยดหยนในการตอบสนองกบสภาพแวดลอมไดเปนอยางด ในปจจบนจะเหนไดจากท�หลายบรษทไดปรบลดลาดบข 6นการบงคบบญชาของตนเองลงไป และมการกระจายอานาจการตดสนใจใหกบผจดการในระดบภมภาคหรอในสวนทองถ�นมากย�งข6นเพ�อใหทนกบเหตการณ 2) การเปนกนชนสาหรบองคกร (Buffering) หมายถง การท�ฝายบรหารสามารถท�จะปฏบตตนในลกษณะเหมอนเปนกนชนเพ�อท�จะรองรบแรงกดดนจากสภาพแวดลอม

130 ภายนอกท�จะเขามาสองคการ การทาหนาท�เปนผสะสมทรพยากรสารองและการสงผานทรพยากรรวมถงสนคาสาเรจรปท�มในองคการใหเหมาะสมกบลกษณะสภาวะความไมแนนอนของสภาพแวดลอมท�เกดข6น ดวยการจดเกบวตถดบสารอง เงนสด ตลอดจนปจจยการผลตอ�นๆ ท�สามารถจะเขาถงไดเม�อมความจาเปนตองใชอกท 6งยงสามารถทจะรองรบผลกระทบจากแรงกดดนจากสภาพแวดลอมไดเปนอยางด การท�องคการมการสารองวตถดบและสนคาคงเหลอไวเชนน6แมจะมประโยชนในยามท�ความตองการในตลาดเพ�มสงข6นอยางฉบพลน แตมขอเสยเพราะมคาใชจายในการดแลรกษาเพ�มสงข6น 3) การคาดการณ (Forecasting) องคการหลายแหงมกจะใชวธการคาดการณถงแนวโนมของส�งท�จะเกดข6นในอนาคตวาจะเปนไปในลกษณะเชนใดเพ�อชวยลดความเส�ยงจากความไมแนนอนของสภาพแวดลอม และชวยใหฝายบรหารเจาะลกถงแนวโนมของสภาพแวดลอมเพ�อคนหาทศทางท�จะเปนไปของเหตการณน 6น ดวยการวางแผนและกาหนดกลยทธขององคกรเพ�อใหพรอมรบมอกบความผนผวนซ�งจะตามมาใหทนทวงท ตวอยางเชน บรษทบรทช ปโตรเลยม (BP) จากองกฤษซ�งไดคาดการณถงแนวโนมของกระแสต�นตวของผคนท �วโลกเก�ยวกบสภาวะโลกรอน (Global warming) ท�อาจสงผลกระทบตอการดาเนนงานขดเจาะน6ามนและกาซธรรมชาตในเขตรฐอลาสกาของบรษท เพราะฝายบรหารของบรษทเปนหวงวาพ6นท�บรเวณท�บรษทเขาไปตดต 6งอปกรณขดเจาะน 6นอาจสรางผลกระทบในระยะยาวทาใหน6าแขงข 6วโลกละลายมากย�งข6นได

4) การปรบตวภายในองคการจากดปรมาณการผลต (Smoothing and rationing) แมวาฝายบรหารขององคการจะพยายามใชวธคาดการณเพ�อพยากรณถงเง�อนไขตางๆท�จะเกดข6นในอนาคตแลวกตาม แตยงจาเปนตองต�นตวกบสภาพการผนแปรของสภาพแวดลอมท�พวกเขาเก�ยวของอยตลอดเวลาดวยการประยกตใชเทคนคสาคญสองอยางไดแก 1) การปรบตวภายในองคการ (Smoothing) หมายถงแนวทางท�ฝายบรหารจะดาเนนการปรบเปล�ยนสภาพตางๆภายในองคการเพ�อใหพรอมรบมอกบความผนผวนของสภาพแวดลอมท�คาดเดาเอาไวลวงหนาแลวน 6น และ 2) การจากดปรมาณการผลต (Rationing) หรอวธการท�ผบรหารองคการจะตระหนกถงความจาเปนท�ตองจากดปรมาณการผลตหรอการจดจาหนายสนคาและบรการขององคการใหอยในขอบเขตท�จะควบคมไดในภาวะท�ตลาดมความตองการสงกตาม เชนกลยทธของบรษทผผลตอปกรณการเกษตรแหงหน�งใชการจงใจทางดานราคา (Price incentives) เพ�อรกษาระดบยอดขายใหตอเน�องท 6งในยามท�ความตองการเพ�มสงข6น (Peak demand) และในยามท�ความตองการ สนคาลดลงตามฤดกาลไดเปนอยางด หรอการท�หางสรรพสนคาแหงหน�งใชวธการจากดปรมาณ

131 การซ6อสนคาของลกคาแตละรายเอาไว เพ�อใหรานมสนคาเพยงพอรองรบความตองการของตลาดโดยรวม ซ�งถอเปนแนวปฏบตตามปกตของซปเปอรมารเกตอยแลว 2.2 การจดการกบสภาพแวดลอมโดยตรง (Influence on the environment) สาหรบแนวทางท�สองของฝายบรหารในการจดการกบสภาพแวดลอม คอการเขาไปจดการโดยตรงกบสภาพแวดลอมน 6นๆ (Influencing) เพราะผบรหารสามารถท�จะเขาไปมบทบาทและสรางอทธพลดวยการสถาปนาความสมพนธในลกษณะตางๆใหเขากบสภาพแวดลอมภายนอกเหลาน 6น การพยายามท�จะเปล�ยนแปลงแกไขและเปนผควบคมเหตการณภายนอกเหลาน 6น ถาฝายบรหารทาไดเชนน6จะชวยใหองคการลดระดบการ พ�งพาสภาพแวดลอมน 6นลงไดมากซ�งเปนการเปล�ยนแปลงรปแบบของปฏสมพนธระหวางองคการกบสภาพแวดลอมไปอกแบบหน�ง หรอเปนการปรบปรงผลกระทบอนเน�องมาจากเหตการณเฉพาะใดกตาม ผทาหนาท�กาหนดชวงของขอบเขต (Boundary spanners) นบวามสวนชวยเหลออกทางหน�งดวยการหาแนวทางเช�อมความสมพนธระหวางองคการกบสภาพแวดลอมใหแนนแฟนมากย�งข6นได แตฝายบรหารกสามารถท�จะสรางบารมใหเกดข6นกบสภาพแวดลอมไดหลายแนวทาง เชน ดวยการดาเนนกจกรรมทางการเมองและกฎหมาย การรวมทนทางธรกจ การโฆษณาและประชาสมพนธ เปนตน

1) กจกรรมทางการเมองและกฎหมาย (Political and legal activities) องคการสามารถท�จะใชวธการชกจงใจหรอ การลอบบ6 (Lobby) เพ�อคดคานหรอ

เหนดวยกบกฎหมายและระเบยบขอบงคบตางๆท�ออกมาในสงคม สวนฝายบรหารอาจจะแสดงความคดเหนของตนเองผานทางสมาคมดานการคาตางๆไดเชนกน หรอจะเลอกวธการฟองรองตอศาลถาเปนเร�องเก�ยวกบการละเมดสทธบตรหรอความบกพรองตอหนาท�รบผดชอบ (Antitrust violations) เปนตน นอกจากน6การรวมตวในรปของสมาคมทางการคาท�ประกอบดวยกลมอตสาหกรรมเดยวกน หรอผท�มความสนใจรวมกน อาจเปนอกวธการท�จะรวบรวมทรพยากรและสรางความเขมแขงของกลมในการตอสกบประเดนออนไหวทางดานการเมองและกฏหมายได หรอไมทางฝายบรหารองคการสามารถท�จะเขาไปเจรจาตอรองกบเจาหนารฐบาลและผกากบดแลกฏระเบยบตางๆใหชวยปรบปรงแกไขหรอเปล�ยนแปลงกฏหมายและระเบยบท�มผลกระทบกบองคการไดเชนกน 2) การรวมทนทางธรกจ (Joint ventures ) ปจจบนเราจะเหนการรวมทนกนของหลายบรษทเกดข6นมากมายท 6งภายในประเทศและเตบโตขยายขอบเขตออกสตางประเทศเพ�อการผลตสนคาและบรการตางๆ เชน บรษท Gilead Sciences จากประเทศสหรฐอเมรกาท�ไดรวมทนดานการวจยและผลตยารกษาโรคมะเรงกบบรษท Glaxo PLC

132 จากองกฤษ หรอการรวมทนของบรษทโรเวอร (Rover) ผผลตรถยนตแหงองกฤษ ท�ไดรวมกจการดานการแลกเปล�ยนความรทางเทคโนโลยการออกแบบและทกษะทางดานการตลาดกบบรษทฮอนดาจากญ�ปน โดยฝายบรษทโรเวอรมโอกาสไดเรยนรถงกลยทธการเจาะตลาดระหวางประเทศซ�งทางบรษทฮอนดามความเช�ยวชาญอย สวนบรษทฮอนดาน 6นจะเรยนรถงดานเทคนคการตลาดและรปแบบของรถยนตในแถบยโรป เปนตน 3) การโฆษณาและประชาสมพนธ (Advertising and public relations) องคการสวนใหญรวมถงสมาคมทางดานการคามกจะใชการโฆษณาและการประชาสมพนธเพ�อสงเสรมบทบาทและอทธพลขององคการกบสภาพแวดลอมซ�งองคการเก�ยวของดวยเสมอ เพราะเม�อไหรกตามท�องคการตองการท�จะเพ�มจานวนลกคา หรอการตองการสรรหาพนกงานใหม และแมแตการโนมนาวใจประชาชนสวนใหญในสงคมใหมารวมออกเสยงสนบสนนหรอคดคานประเดนถกเถยงในสงคมท�เก�ยวของกบองคการดวยน 6น พวกเขามกจะเรยกใชวธท�ทรงประสทธภาพเปนอยางมากน �นคอ การโฆษณาและประชาสมพนธผานส�อตางๆเสมอ

2.3 การปรบเปล�ยนตวผลตภณฑและบรการ (Domain shifts) แนวทางท�สามสาหรบการรบมอกบสภาพแวดลอมของฝายบรหารองคการคอการตดสนใจปรบเปล�ยนตวสนคาหรอบรการ (Domain shifts) เพ�อรบมอกบแรงกดดนของสภาพแวดลอมท 6งในดานดและไมด หรอหมายถงการท�องคการตดสนใจปรบกลยทธทางการตลาดคร 6งใหญของตนเองเพ�อความอยรอด ท 6งในสวนของวธการผลต ผลตภณฑและบรการ ลกคากลมเปาหมาย และชองทางการจดจาหนาย เพ�อหลกเล�ยงปญหาท�จะเกดข6นจากแรงกดดนของสภาพแวดลอมท�ไมพงประสงค เชน บรษทอาจยกเลกการผลตสนคา การถอนผลตภณฑคนจากแหลงจาหนาย หรอการยตการบรการลกคากลมใดกลมหน�ง เปนตน เม�อเหนวาสภาพแวดลอมปจจบนไมเอ6ออานวยตอการดาเนนงาน สวนในอกดานหน�งน 6นหากองคกรพจารณาเหนวาสภาพแวดลอมปจจบนมสภาพท�เอ6ออานวยตอการดาเนนงานขององคการไดมากหรอมแรงกดดนในเชงบวก องคการอาจตดสนใจเพ�มเตมประเภทของสนคาและบรการใหมๆเขาไปในตลาดเพ�อขยายขอบเขตและเพ�มความหลากหลายในธรกจใหมากย�งข6นกวาท�เปนอยในปจจบนกไดเชนกน

ดงน 6น จงเหนไดวาผบรหารขององคการสามารถท�จะเลอกใชเทคนคและแนวทางในการรบมอกบแรงกดดนจากสภาพแวดลอมไดท 6งการปรบตวใหเขากบสภาพแวดลอม

133 การเสรมสรางอทธพลและบารม หรอแมแตการปรบเปล�ยนกลยทธทางดานการตลาดเพ�อรบมอกบแรงกดดนเหลาน 6นใหได นอกจากน6ฝายบรหารยงสามารถท�จะผสมผสานแนวทางท 6งสามดงกลาวมาแลวน6เพ�อนาพาองคการเดนไปสเปาหมาย เชนขณะท�ใชวธปรบตวใหเขากนไดกบสภาพแวดลอมอยางหน�งอยน 6น กอาจจะเลอกวธการเสรมสรางอทธพลบารมกบสภาพแวดลอมอกอยางหน�ง หรอวธการวางแผนเพ�อปรบเปล�ยนกลยทธทางการตลาดกบสภาพแวดลอมอกดานหน�งกเปนไดท 6งส6น การจดการในสภาพแวดลอมระหวางประเทศ (Management in international environment)

เม�อประมาณกวาศตวรรษท�ผานมาน 6น จะพบวาองคการและหนวยงานธรกจสวนใหญจะจากดขอบเขตการดาเนนกจกรรมทางธรกจของตนอยเฉพาะภายในประเทศใดประเทศหน�งเปนหลก หรอท�เรยกวา ธรกจภายในประเทศ (Domestic business) อนไดแกกจกรรมตางๆท�เกดข6นภายในอาณาเขตของประเทศเดยวเทาน 6น ซ�งธรกจภายในประเทศน6จะประกอบไปดวยกจกรรมตางๆ เชน การสรรหาวาจางพนกงาน การหาแหลงสนเช�อ การจดซ6อวตถดบเพ�อการผลต การจดจาหนายสนคา รวมไปถงกจกรรมทางธรกจอ�นๆท�สามารถจะดาเนนการใหแลวเสรจภายใน ประเทศเจาบาน (Home country) หรอประเทศท�เปนท�ต 6งสานกงานใหญขององคการน 6น ในเวลาน 6นจะพบวามบรษทจานวนนอยนดท�มการดาเนนงานทางธรกจนอกประเทศตนเอง สวนใหญจะเปนการสงสนคาของตนเองออกไปจาหนายยงตลาดตางประเทศ หรอการไปจดหาทรพยากรการผลตจากตางประเทศเทาน 6น

อยางไรกตามเม�อการปฏวตอตสาหกรรมไดขยายตวเพ�มมากย�งข6นเร�อยๆและขณะเดยวกนกบท�ธรกจขนาดใหญเร�มพฒนากระบวนการผลตท�ทนสมยข6นน 6น ทาใหฝายบรหารองคการไมสามารถจากดกจกรรมทางเศรษฐกจของบรษทท 6งในดานการผลต ดานการจดจาหนายสนคาและดานอ�นๆอยเฉพาะภายในประเทศเทาน 6นแตจาเปนตองกระจายออกไปสประเทศตางๆท �วโลก ดวยการกาวขามพรมแดนของประเทศเหลาน6เพ�อการ จดหาทรพยากรหรอการจาหนายสนคาของตวเอง องคกรเหลาน6จงเรมท�จะเขามาเก�ยวของกบส�งท�เรยกวา ธรกจระหวางประเทศ (international business) โดยในชวงแรกของการบกเบกการดาเนนธรกจในตางแดนน 6นสวนใหญจะเปนบรษทจากประเทศสหรฐอเมรกาท�เขาไปประกอบกจการในตลาดประเทศยโรปกอน โดยกอนสงครามโลกคร 6งท� 2 บรษทท�มช�อเสยงหลายแหงเชน บรษท ฟอรด (Ford), ยลเลตต (Gillette), National

134 Cash Register (NCR),โอตส(Otis) และเวสเทรน อเลกทรก (Westerm Electric) เปนตน ไดทาการขยายงานไปสตลาดตางประเทศมาเรยบรอยแลว

หลงสงครามโลกคร 6งท� 2 ปรากฏวามองคกรธรกจจานวนมากจากท �วโลกเร�มขยายกจการของตนเองออกไปยงตางประเทศเพ�อเสาะหาแหลงทรพยากรและตลาดใหมๆ จากการเคล�อนไหวคร 6งน6ทาใหเกดบรรษทขามชาต (multinational corporation : MNC) หรอ องคกรขามชาต (multinational enterprises)อยมากมาย ไดแกบรษทท�เขาไปดาเนนกจการดานการผลตสนคาและบรการในหลายประเทศ ดวยการบรหารจดการกจกรรมขามชาตของตวเองเหลาน6จากสานกงานใหญ โดยบรรษทขามชาตเหลาน6จะมประเพณนยมในการบรหารจดการองคการในลกษณะคขนาน (Multidomestic management) หรอการบรหารจดการท�เปดโอกาสใหบรษทสาขาซ�งดาเนนงานอยในตางประเทศมอสระในการดาเนนงานตางๆไปตามสภาพแวดลอมของประเทศน 6นเปนหลก ผบรหารประจาประเทศน 6นสามารถท�จะรบผดชอบในงานเพ�อใหเปนไปตามสภาพแวดลอมไดอยางเตมท�

อยางไรกตามเน�องจากอทธพลของ กระแสโลกาภวตน (globalization) ท�กาลงเช�ยวกรากทาใหบรรษทขามชาตหลายแหงจาเปนตองปรบเปล�ยนแนวทางการบรหาร จดการองคการมาสรปแบบท�เรยกวา การจดการขามชาต (transnational management) หรอ วธการบรหารงานขององคการท�มการบรณาการกลยทธเพ�อความสาเรจขององคการ ในระดบโลก ซ�งจะเปนรปแบบท�ตรงขามกบการบรหารแบบคขนาน (Multidomestic management) ดงกลาวแลว วธการบรหารจดการขามชาตน6จะทาใหผบรหารมมมมองตอองคการในเชงภาพรวมท 6งระบบ ผบรหารจงสามารถท�จะพจารณาถงทรพยากรโดยรวมท 6งหมดขององคการ นามาซ�งความทาทายและโอกาสใหมๆในการบรหารกจการมากข6น นอกจากน6ยงสามารถท�จะวเคราะหผลกระทบของสภาพแวดลอมท 6งจากระดบภมภาคและระดบโลกไดดกวาเดม จากแนวทางการบรหารท�ตองมองสถานการณตางๆในภาพรวมระดบโลก การมเปาหมายและวฒนธรรมองคการเชนน6ทาใหผบรหารองคการท�ประจาในประเทศตางๆสามารถท�จะบรหารงานประจาวนของพวกเขาไดอยางมประสทธภาพย�งข6น

135 ความสาคญของตลาดตางประเทศ

ปจจบนการเขาถงตลาดตางประเทศขององคการธรกจตางๆสามารถทาไดอยางสะดวกรวดเรวและดวยตนทนท�ต�าอยางท�ไมเคยปรากฏมากอน ท 6งน6เปนเพราะการมระบบสารสนเทศ ระบบการขนสง และการส�อสารความเรวสงท�ดมประสทธภาพดวยราคาท�ไมแพงน �นเอง ทาใหองคกรธรกจไมจาเปนผกตดการพ�งพาตลาดหรอแหลงทรพยากรกบประเทศใดประเทศหน�งอกตอไปแลว เพ�อการยกระดบการดาเนนงานขององคการท 6งดานประสทธภาพและประสทธผลทาใหทกองคการตางมองออกไปนอกประเทศท 6งส6น เพ�อแสวงหาแหลงวตถดบ ทรพยากรมนษย รวมท 6งการขยายตลาดสนคาของตน

1) การแสวงหาแหลงทรพยากร เพ�อท�จะรกษาความไดเปรยบเชงการแขงขน (Competitive) ทาใหทกองคการ

มความจาเปนจะตองเสาะแสวงหาและเขาถงแหลงท�มปจจยการผลตท�ดท�สดซ�งไมวาจะเปนทางดาน วตถดบ กาลงแรงงาน เทคโนโลย เปนตน โดยไมไดคานงถงวาจะอยท�ประเทศใดกตาม ปจจยสาคญท�เอ6ออานวยใหสามารถทาเชนน6ไดเน�องจากความกาวหนาในดานการส�อสาร การคมนาคมขนสง และระบบสารสนเทศท�ทนสมย องคการบางแหงมงออกสตางประเทศเพ�อเสรมสรางความแขงแกรงดานการจดหาปจจยในการผลตถงแมจะหาไดในประเทศกตาม เชน บรษทบรทช ปโตรเลยม (BP) ในองกฤษท�มกจะออกไปแสวงหาและสารวจน6ามนดบและกาซธรรมชาตซ�งเปนปจจยการผลตสาคญของตนเองเพ�มเตมจากแหลงใหมๆนอกประเทศเสมอ นอกเหนอจากแหลงขดเจาะในประเทศท�มอยแลวในทะเลเหนอ เชนการเขาไปขดเจาะน6ามนใน ปาปวนวกน รฐอลาสกา และท�อ�นๆ เปนตน กอนท�จะดาเนนการกล �นน6ามนดบเปนน6ามนสาเรจรปตางๆออกจาหนายไปยงตลาดท �วโลก นอกจากน6บางบรษทอาจจะเลอกวธการยายฐานการผลตของตนเองไปต 6งอยในประเทศท�มแหลงทรพยากรสมบรณและราคาถกกวา เชน การท�บรษทโดมเน�ยน เทกซไทล (Dominion Textile) จากแคนาดาไดยายโรงงานผลตเส6อผาสาเรจรปไปต 6งในประเทศตนเซยเพราะมกาลงแรงงานจานวนมากและคาแรงถก และอยใกลตลาดยโรปท�สามารถจะสงสนคามาวางตลาดไดสะดวกรวดเรวกวาดวย

2) การแสวงหาตลาดหรอลกคาใหม เหตผลสาคญอกประการหน�งของควาพยายามท�จะขยายธรกจขององคการตางๆ

ไปยงตางประเทศน 6นเพ�อเปนการเพ�มยอดขายสนคาและบรการของตนเองใหใหญข6น และสามารถท�จะรองรบทางดานตนทนการวจยและพฒนารวมท 6งการผลตสนคาตวใหมออกสตลาดซ�งคอนขางมตนทนท�สง ตวอยางเชน ตนทนโดยเฉล�ยในการพฒนาตวยาใหมๆของ

136 บรษทผผลตยาจะเพ�มสงข6นจากระดบหกรอยกวาลานบาท ในชวงทศวรรษท� 1970s เปนหม�นลานบาทในปจจบน และท�สาคญกระบวนการพฒนาตวยาจากงานวจยใหเปนผลตสาเรจรปน 6นอาจจะมตนทนสงข6นกวาสองเทาตวทเดยว ซ�งคงไมมประเทศใดเพยงแหงเดยวท�จะมฐานลกคาเพยงพอท�จะสามารถรองรบกบตนทนการพฒนาผลตภณฑท�สงลบล�วเชนน6 ไดแน ดงน 6นบรษทผผลตยาจงจาเปนตองขยายฐานการตลาดออกไปยงตางประเทศใหไดมากข6น

3)ความไดเปรยบเชงการแขงขนของประเทศ ทฤษฎความไดเปรยบเชงเปรยบเทยบ (Comparative advantage) หมายถง

ความสามารถของชาตใดๆท�ประสบความสาเรจดานการดาเนนธรกจอตสาหกรรมแขนง ตางๆในตลาดตางประเทศ ดวยความชานาญเฉพาะในดานการผลตสนคาจากทรพยากรท�มอยในประเทศซ�งตนทนแรงงานและวตถดบต�ากวาคแขงขนเพ�อสงออกสตลาดโลก อยางไรกตามในปจจบนพบวาหลายประเทศตางพยายามท�จะปรบปรงศกยภาพของชาต ตนเองเพ�อสรางความไดเปรยบเชงการแขงขนในระดบท�เกอบเทาเทยมกน ศาสตราจารยไมเคล อ. พอรเตอร (Micheal E. Porter) แหง Havard Business School ไดเสนอทฤษฎเก�ยวกบ ความไดเปรยบเชงเปรยบเทยบ (Comparative advantage) เอาไววา หมายถง ความสามารถของธรกจอตสาหกรรมของประเทศท�มความคดสรางสรรคและการยกระดบข6นไปสเทคโนโลยและการผลตอกข 6นหน�งท�กาวหนากวาคแขงขน จากการวจยเชงลกของศาตราจารยไมเคล เก�ยวกบการดาเนนงานของบรษทอตสาหกรรมจาก 10 ประเทศท�ดาเนนงานธรกจทางดานการคาระหวางประเทศ ในระยะเวลา 4 ป พบวาปจจยพ6นฐานสาคญในดานความไดเปรยบเชงเปรยบเทยบของชาตใดๆน 6นม 4 ปจจย ดงน6

3.1 ลกษณะของการแขงขนภายใน ,โครงสรางและกลยทธของบรษท – หมายถง เง�อนไขดานตางๆท�จะเปนกรอบสาหรบการดาเนนธรกจของชาตน 6น การจดองคการ แนวทางการบรหารตลอดจนลกษณะโดยรวมของสภาพแวดลอมดานการแขงข นภายในประเทศ เปนตน 3.2 เง �อนไขเก �ยวกบอปสงค - ไดแก ขนาดของตลาด ความสลบซบซอนของ ลกคา และการเขาถงขอมลเก�ยวกบตวสนคาของส�อตางๆ การบรการ และแนวความคดใหมๆ เปนตน 3.3 อตสาหกรรมท �เก �ยวเน �อง - ไดแกกลมของอตสาหกรรมท�เก�ยวเน�องหรอกลมของผขายปจจยการผลตสาหรบอตสาหกรรมเฉพาะอยางใดอยางหน�ง

137 3.4 สภาพของปจจยการผลต – ไดแกทรพยากรธรรมชาต การศกษาและระดบของทกษะแรงงาน และอตราคาจางแรงงาน เปนตน สวนผท�มความคดเหนขดแยงกบทฤษฏความไดเปรยบเชงเปรยบเทยบของศาสตราจารยไมเคล พอรเตอร กลบมองวาการสรางความไดเปรยบเชงเปรยบเทยบของประเทศใดกตามข6นอยกบวาประเทศน 6นมความพยายามและทมเทท�จะพฒนาแหลงทรพยากรธรรมชาต และทรพยากรมนษยของตนเองข6นมาหรอไมตางหาก ซ�งตรงขามกบแนวคดของไมเคล ท�เนนใหยกระดบมาตรฐานทางดานนวตกรรมและเทคโนโลยใหมประสทธภาพสงสดเพ�อสรางความไดเปรยบเชงเปรยบเทยบใหกบประเทศ ตวอยางเชน การศกษาปญหาเก�ยวกบอตสาหกรรมการเกษตรดอกไมสดของประเทศเนเธอรแลนด ซ�งนกวจยพบวาสาเหตท�ประเทศน6ไมสามารถท�จะกาวข6นมาเปนผนาในตลาดสงออก ดอกไมสดน 6นเน�องมาจากสภาพทางภมอากาศของประเทศ แตชาวดทชกประสบความสาเรจไดในเวลาตอมาดวยการจดต 6งสถาบนวจยพฒนาท�เนนสรางความเช�ยวชาญเฉพาะในดานการเพาะปลกดอกไม การพฒนาบรรจภณฑ และการจดสง เปนตน

หรอในกรณความสาเรจของอตสาหกรรมการผลตรองเทาในประเทศอตาลท�สามารถผลตรองเทามช�อเสยงไปท �วโลกไดกเพราะเร�มจากสภาพแวดลอมอตสาหกรรมน6ในอตาลท�มพฒนาการและการแขงขนกนมานานระหวางผผลตรองเทาซ�งสวนใหญจะเปนผประกอบการในครอบครวท�ตางกมงผลตรองเทาท�ดเพ�อตอบสนองความตองการท� ซบซอนของลกคาภายในประเทศมากอน ทาใหพวกเขาแขงขนกนนาเสนอสนคารนใหมๆและมการปรบปรงประสทธภาพการผลตของตนเองเสมอเพ�อใหสามารถแขงขนได สาหรบในประเทศสหรฐอเมรกาน 6น แนวความคดเก�ยวกบความสามารถดานการ แขงขนนบวามความสาคญถงขนาดท�สภาคองเกรสไดประกาศใหเปนประเดนทางดานเศรษฐกจท�สาคญของประเทศตลอดชวงศตวรรษน6ทเดยว

สภาพแวดลอมระหวางประเทศ (The International Environment) ขอบเขตท 6งหมดของแรงกดดนจากสภาพแวดลอมท 6งภายในและภายนอกองคการ

ดงกลาวไปแลวในตอนตนของบทน6น 6น ลวนแตมอทธพลและมผลกระทบตอการบรหาร จดการองคการท�กาลงดาเนนธรกจของตนเองไมวาจะอยในก�ประเทศกตาม อยางไรกตาม พบวามแรงกดดนอย 4 อยางดวยกนท�จะมอทธพลเปนพเศษกบการบรหารจดการองคการท�ดาเนนงานอยภายนอกประเทศของตนเอง

แรงกดดนจากสภาพแวดลอมระหวางประเทศส�อยางน6ไดแก 1)แรงกดดนทางดานเศรษฐกจ (Economic) 2) แรงกดดนทางดานกฎหมายและการเมอง (Politicolegal) 3)

138 แรงกดดนทางดานสงคมวฒนธรรม (Sociocultural) 4) แรงกดดนทางดานเทคโนโลย (Technological)

1. แรงกดดนจากสภาพแวดลอมทางดานเศรษฐกจ (Economic forces) สาหรบองคกรธรกจท�ดาเนนงานอยในประเทศแตมการจดซ6อปจจยการผลตและ

การสงสนคาท�ผลตเสรจออกไปยงตางประเทศน 6นอาจจะไดรบผลกระทบจากแรงกดดนของสภาพแวดลอมทางดานเศรษฐกจท 6งในประเทศและระหวางประเทศไดเสมอ นอกจากน6ฝายบรหารขององคกรธรกจจะตองมความรและเขาใจถงลกษณะของระบบเศรษฐกจของประเทศท�เขาไปประกอบกจการอยในหลายดานดวยกนไมวาจะเปนดาน ระดบของการพฒนาทางเศรษฐกจ (Economic development) โครงสรางพ6นฐาน (Infrastructures) ดลการคา (Balance of trade) ดานคาเงน (Currency issues) และความพรอมทางดานทรพยากร (Resources availability) 1.1 การพฒนาทางเศรษฐกจ (Economic development) – ระดบของการพฒนาทางเศรษฐกจอาจมความแตกตางกนอยางกวางขวางไปท �วโลก ในประเทศพฒนาแลว (Developed countries) หรอ ประเทศอตสาหกรรม (Industrialized nations) ไดแกประเทศท�ม รายไดตอหวของประชากร (Per capita income) คอนขางสง (ซ�งวดจาก ผลผลตสนคาและบรการมวลรวมของประเทศหารดวยจานวนประชากรท 6งหมด) และม พ6นฐานทางเศรษฐกจในภาคอตสาหกรรมเปนหลก ประเทศเหลาน6ไดแก สหรฐอเมรกาญ�ปน แคนาดา ออสเตรเลย และกลมประเทศในยโรปตะวนตก ตรงกนขามกบกลมประเทศท�มระดบของการพฒนาต�า (Less-developed countries :LDCs) หรอท�เรยกวา ประเทศกาลงพฒนา (Developing countries) หรอประเทศในโลกท�สาม (Third World nations) เปนกลมประเทศท�มรายไดตอหวของประชากรคอนขางต�าและมพ6นฐานความเปนระบบเศรษฐกจอตสาหกรรมนอย ประเทศเหลาน6ไดแก กลมประเทศในทวปแอฟรกา อเมรกาใตและบางประเทศในแถบเอเชย ซ�งในกลมน6เชน เกาหลใต ฮองกง ไตหวน จน รวมถงประเทศในกลมอาเซยน เปนตน พบวาอตราการพฒนาทางเศรษฐกจท�เพ�มสงข6นอยางรวดเรว มการผลตสนคาอตสาหกรรมเพ�อสงออกจานวนมาก

ดงน 6นระดบของการพฒนาทางดานอตสาหกรรมท�ยงไมกาวหนาในประเทศกาลงพฒนาเหลาน6 จงสงผลกระทบตอการบรหารงานองคการของผบรหารในยคโลกาภวตนอยางไมอาจหลกเล�ยง โดยเฉพาะในดานการจดหาทรพยากรธรรมชาตซ�งอดมสมบรณแตยงขาดการพฒนาเพ�อนามาใชประโยชนท�มอยในประเทศกาลงพฒนา เชนเดยวกบท�เปน

139 แหลงของกาลงแรงงานจานวนมากแตกยงขาดทกษะทางดานแรงงานและยงไมรหนงสออยมาก และสดทายคอระดบรายไดของประชาชนในประเทศน 6นๆ ซ�งมบทบาทสาคญท�จะบงช6ใหเหนถงลกษณะตลาดท�จะรองรบสนคาและบรการขององคกรวาใหญเลกอยางไร กลาวคอ ประเทศท�ประชากรมรายไดตอหวต�าอาจจะมกาลงซ6อสนคาประเภทเคร�องใช ไฟฟาอเลกทรอนกสท�ซบซอนและรถยนตคอนขางจากด แตจะเปนฐานทางการตลาดท�ดสาหรบสนคาอปโภคบรโภค

1.2 โครงสรางพ+นฐาน (Infrastructure) -ระดบการพฒนาโครงสรางพ6นฐานนบเปนอกปจจยท�มความสมพนธกบการพฒนาทางดานเศรษฐกจของประเทศ ซ�งหมายถงโครงขายดานการคมนาคมขนสง สาธารณปโภคตางๆ อาคารบานเรอน การศกษา ถนน การส�อสาร และส�งอานวยความสะดวกและระบบตางๆท�จะรองรบความตองการของท 6งระดบบคคลและองคการ โดยท �วไปโครงสรางพ6นฐานในประเทศท�พฒนาแลวจะมความทนสมยและตอบสนองความตองการดาเนนกจรรมขององคการไดดกวาในประเทศกาลงพฒนาท�สวนใหญส�งอานวยความสะดวกตางๆ เชน สนามบน ทาเทยบเรอ การไปรษณยและการตดตอส�อสาร รวมถงระบบไฟฟาและน6าประปายงไมเพยงพอและขาดมาตรฐาน หากขาดโครงสรางพ6นฐานท�ดเพ�อรองรบการดาเนนธรกจขององคการแลว อาจจะประสบปญหาในหลายดาน เชน ดานการขนสงวตถดบ การจดจาหนายสนคาและบรการตลอดจนการดาเนนกจกรรมท�เก�ยวเน�องอ�นๆท 6งภายในประเทศและตางประเทศ

1.3 ดลการคา (Balance of trade) - “ดลการคา” ในประเทศท�องคการเขาไปดาเนนกจการอยนบเปนปจจยสาคญอกประการหน�งของฝายบรหารองคการ ดลการคา หมายถง เคร�องวดทางการเงนของประเทศ พจารณาจากความแตกตางระหวางมลคาการนาเขารวมกบมลคาการสงออกของประเทศ ดลการคาเปนปจจยสาคญใน ดลการชาระเงน ( Balance of payment) ของประเทศ หมายถง เคร�องวดทางการเงนท�พจารณาจากความแตกตางระหวางกระแสการไหลเขาและกระแสการไหลออกของสนคาและเงนทนของประเทศ กลาวคอ เม�อใดท�ดลการชาระเงนสะทอนใหเหนวาประเทศมการสงออกมากกวาการนาเขาและดลการชาระเงนมกระแสไหลออกสทธมากกวาแลว รฐบาลอาจตดสนใจไมเพ�มปรมาณการคาระหวางประเทศของตนเองหรอลดการสงออกเพราะเกรงวาประเทศอาจจะขาดดลการคามากไปกวาน6 เปนตน

หรอรฐบาลอาจเลอกท�จะรกษาดลการคาของประเทศดวยการเขารวมทาการคากบหนสวนการคารายท�สาคญเพ�อถวงดลการสงออกและการนาเขาใหใกลเคยงกน เชนกรณท�ประเทศสหรฐอเมรกาตองประสบภาวะขาดดลทางการคาในชวงทศวรรษท� 1980s เม�อ

140 มลคาการนาเขาเกนดลมลคาการสงออกของประเทศ อยางไรกตามรฐบาลสามารถท�จะฟ6นฟสภาพเศรษฐกจจนตวเลขทางการคาใหกลบมาสมดลในชวงตนทศวรรษท� 1990s เน�องจากปรมาณการสงออกสนคาดานเคมภณฑ รถบรรทก อปกรณในงานอตสาหกรรมและทางการแพทยและสนคาอ�นๆเพ�มสงข6น ในป 1991 มลคาการสงออกรวมของสหรฐอเมรกาคอ 4,220 ลานดอลลาร ขณะท�มลคาการนาเขาเทากบ 4,880 ลานดอลลาร ทาใหสดสวนมลคาการขาดดลการคาของประเทศลดลงเหลอเพยง 660 ลานดอลลาร ซ�งนบวาต�าท�สดนบต 6งแตป 1983 เปนตนมา ท 6งน6ตลาดสาคญของสหรฐอเมรกาอนดบหน�งไดแก แคนาดา ตามมาดวยเมกซโก และญ�ปนตามลาดบ นอกจากน6ภาวะความไมสมดลทางการคาอาจทาใหรฐบาลในบางประเทศออกมาตรการท�เขมงวดซ�งจะมผลกระทบตอการดาเนนงานขององคการในดานการการสงออกและการโอนเงนระหวางประเทศได

1.4 ประเดนเก �ยวกบคาเงน (Currency issues) - เม�อองคการสงสนคาหรอบรการออกไปจาหนายยงตลาดตางประเทศจะไดรบการจายเงนในรปของสกลเงนของประเทศน 6นๆกอนท�องคการจะทาการแลกเปล�ยนกลบมาเปนเงนสกลของตนเองตามระดบ “อตราแลกเปล �ยน” (Exchange rate) ในชวงเวลาน 6นซ�ง “อตราแลกเปล �ยน” หมายถงระดบราคาปจจบนของคาเงนสกลใดๆกตามท �สามารถจะแลกเปล �ยนไดกบเงนสกลของอกประเทศหน�ง อตราแลกเปล�ยนน6มความสาคญหลายประการ ไดแก 1) ระดบอตราแลกเปล�ยนจะมอทธพลตอระดบราคาของปจจยการผลต คาจาง และคาใชจายอ�นๆขององคการในประเทศท�กจการต 6งอย และ 2) อาจกระทบตอราคาสนคาขององคการในประเทศท�ดาเนนกจการอย เพราะอตราแลกเปล�ยนมกจะมการเปล�ยนแปลงข6นลงอยเสมอ ทาใหราคาสนคาของบรษทอาจจะปรบตวข6นหรอลดลงไปตามระดบราคาของคาเงน การแกวงตวของคาเงนอาจสงผลกระทบถงความสามารถในการทากาไรและการจาหนายสนคาในตลาดตางประเทศของบรษทได

1.5 ความพรอมทางดานทรพยากร (resource availability) - ความพรอมทางดานทรพยากรเปนปจจยทางเศรษฐกจอกอยางหน�งท�มผลกระทบตอประสทธภาพและประสทธผลการดาเนนงานขององคการเพ�อการแขงขนในตลาดโลก โดยท �วไปการเขาถงแหลงทรพยากรขององคกรธรกจ เชน แรงงานท�มทกษะ เงนทน และวตถดบ เปนตน ในประเทศท�พฒนาแลวสามารถทาไดงายกวาในประเทศกาลงพฒนา อยางไรกตามทรพยากรธรรมชาตของประเทศเหลาน6 เชน ปาไม และแรธาต อาจมการจดหามาจากท 6งภายในประเทศและนาเขาจากตางประเทศ ซ�งอาจเปนตนเหตของการขาดดลทางการคาระหวางประเทศได ประเดนสาคญใชวาทกประเทศสามารถท�จะเขาถงแหลงทรพยากรท�ม

141 คณภาพไดโดยสะดวกทกเวลา ดงน 6นองคการซ�งกาลงจะเขาสตลาดตางประเทศในระยะแรกจาเปนตองมความยดหยนและมแนวทางใหมเสมอในดานการจดหาทรพยากร

2. แรงกดดนทางดานกฎหมายและการเมอง (Politicolegal Forces) การดาเนนธรกจภายใตสภาพแวดลอมระหวางประเทศในปจจบน ทาใหองคการไมอาจหลกเล�ยงจากผลกระทบของปจจยท�เก�ยวเน�องกบนโยบายทางดานกฎหมายและ การเมองท�เกดข6นท 6งในประเทศท�ต 6งสานกงานใหญและสาขาของกจการในตางประเทศ โดยเฉพาะอยางย�งประเดนท�ผบรหารของบรรษทขามชาตจะตองใหความสนใจอยเสมอ ไดแก ความเส�ยงทางการเมอง กฎหมายและระเบยบขอบงคบ การควบคมดานการคา และการรวมกลมทางการคา 2.1 ความเส �ยงทางการเมอง (political risk) - หมายถงสภาวการณท�องคกรธรกจซ� ง เขาไปดา เ นนกจการในตางประเทศกาลงมทาทว าจะไดร บแรงกดดนหรอ ผลกระทบจากนโยบายทางการเมอง กฎหมาย ระเบยบหรอขอปฏบตใดๆจากรฐบาลของประเทศท�ตนเองเขาไปประกอบกจการอยขณะน 6น ซ�งจะสงผลเสยตอการคาและการ ลงทนรวมถงการดาเนนงานทางธรกจขององคกรในเวลาน 6นได เน�องจากมความเปนไปไดท�รฐบาลของบางประเทศอาจจะเขามายดเอาสนทรพยและกจการของนกลงทนจากตางประเทศไปโดยจายเงนเพยงเลกนอยหรอไมจายเลยไดเสมอ (Expropriation) โดยอางกฎหมาย หรอระเบยบใดๆของตนเองข6นมา หรออาจจะเขามารวบเอากจการบางสวนหรอท 6งหมดเพราะอางวาทาเพ�อผลประโยชนสวนรวมของชาตตนเองกเปนไดเชนกน (Nationalization) นอกจากน6องคกรอาจจะตกอยในภาวะเส�ยงหากในประเทศน 6นมการเปล�ยนแปลงตวผนาอยเสมอ ดงน 6นธรกจใดท�เขาไปดาเนนกจการอยในประเทศท�คอนขางมความไมแนนอนจากความเส�ยงทางการเมองอาจทาใหการวางแผนและการบรหารจดการองคการมความซบซอนและยงยากมากข6น อยางไรกตาม ใชวาทกองคการจะประสบปญหาจากความเส�ยงทางดานการเมองเหมอนกนไปหมด ดงน 6นฝายบรหารขององคกรแตละแหงจะตองประเมนถงระดบของความเส�ยงน 6นวาจะสงผลกระทบอยางไรบางตอกจการของตนเอง

2.2 กฎหมายและระเบยบขอบงคบ (Laws and regulations) - แรงกดดนจากกฎหมายและระเบยบขอบงคบตอการดาเนนงานในตางประเทศของบรรษทขามชาต เหนไดจากกรณโรงงานในบราซลของบรษทเวรลพล ผผลตเคร�องใชไฟฟารายใหญจากสหรฐอเมรกา ท�ประสบปญหาจากมาตรการดานกฎหมายจากรฐบาลบราซล ท�ควบคมการใชทรพยากรและปจจยการผลตท�สาคญคอ ช6นสวนและอปกรณควบคมอเลกทรอนกส

142 โดยหามบรษทส �งนาเขาช6นสวนน6จากสหรฐอเมรกาหรอประเทศในเอเชย แตใหซ6อจาก ผผลตในบราซลเทาน 6นซ�งมราคาสงกวาการนาเขาถงหกเทา เพ�อปกปองอตสาหกรรมภายในประเทศ ประเทศเจาบานสวนใหญมกจะชอบออกกฎหมาย ระเบยบขอบงคบท�เก�ยวกบการควบคมทางดานโฆษณา กฎหมายดานความปลอดภยและส�งอานวยความสะดวกในการทางาน การควบคมบรรจภณฑและฉลากสนคา รวมถงประเดนอ�นๆซ�งลวนแลวแตมผลกระทบตอการดาเนนงานขององคการแทบท 6งส6น

นอกจากน6ยงพบวาในบางประเทศ ขอกาหนดทางดานกฎหมายและระเบยบ ขอบงคบน 6น มความเช�อมโยงกบความเส�ยงทางดานการเมองเปนอยางมาก เปนเร�องยงยากท�สดสาหรบฝายบรหารองคกรในการท�จะปฏบตตาม เชนตวอยางของบรษท เทกซส อนสทรเมนท (Texas Instruments : TI) ของสหรฐอเมรกา ท�ตองการสราง โรงงานเพ�อพฒนาโปรแกรมสาหรบชปคอมพวเตอรของบรษท ในเมองบงกาลอร ประเทศอนเดย โดยบรษทไดดาเนนเร�องเพ�อขออนญาตรฐบาลอนเดยในการตดต 6งสถานดาวเทยมภาคพ6นดนของบรษทเพ�อใชรบ-สงขอมลโปรแกรมท�พฒนาเสรจแลวยงผานดาวเทยมจากโรงงานในอนเดยแหงน6ตรงไปยงเคร�องมอ อปกรณของโรงงานในสหรฐอเมรกาไดเลย ปรากฎวาบรษทใชเวลาดาเนนการเร�องน6กบหนวยงานท�เก�ยวของจานวน 7 แหง เปนเวลารวมท 6งส6น 2 ป กวาจะไดรบการอนมตใหดาเนนการได 2.3 การควบคมทางการคา (Trade controls)- ปจจบนถงแมวาโลกเราจะอยภายใตระบบตลาดเสร แตทกประเทศกมสทธท�จะควบคมขอบเขตกจกรรมทางการคาโลกของตน ดงน 6นจงเหนวามหลายประเทศท�ตองการปกปองอตสาหกรรมภายในจากคแขงขนตางประเทศ ดวยการต 6งกาแพงกดกนทางการคาในรปแบบตางๆ เชน พกดอตราภาษศลกากร การจากดปรมาณการนาเขา (tariffs and import quotas) และการจากดปรมาณการสงออกโดยสมครใจ (voluntary export restrictions) หรอแมแตนโยบายสงเสรมการใชสนคาภายในประเทศ เปนตน ท 6งน6 พกดอตราภาษศลกากร (tariffs) หมายถง อากร หรอภาษท �รฐบาลเรยกเกบจากสนคาท �มการนาเขามาในประเทศ นบเปนวธการสรางรายไดใหกบรฐบาลแตขณะดยวกนกเปนการเพ�มภาระคาใชจายสาหรบผนาเขาสนคาจากตางประเทศ เพราะหากรฐเรยกเกบภาษนาเขาสงจนเกนไป ผนาเขาจาเปนตองปรบราคาสนคาข6น และอาจสงผลใหผซ6อภายในประเทศไมสนใจท�จะซ6อสนคาเพราะราคาแพงเกนไป

143 ตวอยางเชนในปจจบนรฐบาลสหรฐอเมรกา ประกาศภาษนาเขาสนคากวา 3,600

รายการ ครอบคลมสนคามากมายต 6งแตถ �วชนดตางๆไปจนถงเส6อผาเคร�องนงหม ในป 1991 รฐบาลอเมรกนตองการกระตนและสงเสรมการผลตจอภาพคอมพวเตอร LCD ชนดจอแบนซ�งมความซบซอนทางดานเทคโนโลยโดยผผลตภายในประเทศ จงไดเกบภาษนาเขาสนคาประเภทน6จากญ�ปนในอตราท�สงล�ว อยางไรกตามพบวามาตรการน6เปนประโยชนสาหรบผผลตอเมรกนเพยงบางรายท�มศกยภาพทางดานการวจยและพฒนาการผลตเทาน 6นเน�องจากเปนสนคาท�มเทคโนโลยและตนทนสงอยน �นเอง

การปกปองตลาดภายในอกวธหน�งคอ มาตรการ จากดโควตาการนาเขา (Import quotas) เปนการจากดปรมาณการนาเขาสนคาโดยใชกฎหมายเปนเคร�องมอวาจะอนญาตใหนาเขาไดเทาไหร เชนกรณรฐบาลฝร �งเศสไดใชมาตรการน6กบผผลตรถยนตจากญ�ปน ในชวงปทศวรรษท� 1980s โดยใหโควตานาเขารถยนตจากญ�ปนเพยงรอยละ 3 ของตลาดรถยนตรวมในฝร �งเศส เพ�อคมครองผผลตรถยนตภายในประเทศ เชนเดยวกบอตาลท�จากดโควตาการนาเขารถยนตจากญ�ปนไวท�รอยละ 1 ของมลคาตลาดรถยนตในประเทศรวม และเม�อประเทศใดตองการลดปรมาณการนาเขาสนคาจากตางประเทศ อาจจะเจรจากบประเทศผสงออกซ�งเปนคคาของตนรายน 6นใหเขาสแนวทาง การจากดปรมาณการสงออกโดยสมครใจ (Voluntary export restrictions) แมการรองขอเชนน6จะคอนขางเปนทางการแตไมไดใชกฎหมายมาบบบงคบแตอยางใด สวนประเทศคคากมกจะยอมปฏบตตามอยางเตมใจ เพราะตองการหลกเล�ยงมาตรการควบคมทางดานการคาท�เขมงวด เชน มาตรการดานภาษท�สงล�ว หรอจากดโควตาการนาเขา เปนตน เชนท� รฐบาลอเมรกนใชมาตรการน6คมครองผผลตรถยนตและอตสาหกรรมเหลกในประเทศดวยการรองขอใหผสงออกรถยนตจากญ�ปนจากดปรมาณการสงออกรถยนตและเหลกโดยสมครใจ เปนตน วธการควบคมทางการคาแบบสมครใจอกอยางหน�ง คอ การท�รฐบาลออกนโยบายสงเสรมใหประชาชนหนมาใชสนคาผลตภายในประเทศเชนท�รฐบาลไทยรณรงค “ซ6อของไทย กนของไทย” (Thailand best) เปนตน 2.4 การรวมกลมการคา (Trade blocs) - การรวมกลมทางการคา เปนอกวธหน�งท�ประเทศตางๆสามารถนามาใชควบคมหรอจากดปรมาณการคาระหวางประเทศท�ไมใชประเทศสมาชกของกลมตน กลมการคา คอลกษณะท�สนคาและการบรการสามารถท�จะไหลเวยนซ6อขายกนไดอยางเสรโดยไมมการเรยกเกบภาษศลกากรและอากรนาเขา หรอการจากดโควตา เฉพาะประเทศสมาชกของกลมเทาน 6น เชนสหรฐอเมรกาเปนกลมการคาเสรอเมรกาเหนอ (North America Free Trade Area : NAFTA) กลมการคาของประเทศ

144 แถบแครเบยน (the Caribbean Common Market) กลมการคาประเทศอเมรกากลาง (the Central American Common Market) เขตการคาเสรอาเซยน (the Asean Free Trade Area : AFTA) ,the East African Community, ขอตกลงดานเศรษฐกจแหงอาหรบ (the Arab Economic Unity Agreement) เปนตน

สาหรบกลมการคาของประเทศสหภาพยโรป (European Union :EU) หรอ ประชาคมยโรป (European Community : EC) ในอดตน 6นไดพฒนาทางการคาระหวางสมาชกกาวหนาเปนอยางมากในปจจบนนอกจากจะมการประกาศใชเงนสกลเดยวกน ท 6งหมด คอ เงนสกลยโร (Euro Currency) แลวขณะน6ยงมประเทศสมาชกเพ�มเตมเขามาอกจานวนมาก จากเดมท�มเพยง 12 ประเทศผกอต 6งคอ เบลเย�ยม เดนมารก ฝร �งเศส เยอรมน กรซ ไอรแลนด อตาล ลกเซมเบรก เนเธอรแลนด องกฤษ โปรตเกส และ สเปน จนถงปจจบนมสมาชกเพ�มอก 3 ชาต คอ สวเดน ฟนแลนด และออสเตรย รวมเปน 15 ประเทศ และในวนท� 1 พฤษภาคม 2547 สหภาพยโรปจะมสมาชกนองใหมเพ�มอก 10 ประเทศ สวนใหญเปนอดตรฐคอมมวนสตในยโรปตะวนออก ซ�งประกอบดวย สาธารณรฐเชก ไซปรส เอสโตเนย ฮงการ ลตเวย ลธวเนย มอลตา โปแลนด สโลวาเกย และ สโลวเนย ซ�งหากรวมกบสมาชกเดม 15 ประเทศดงกลาวแลวน �นหมายความวา “อย” กาลงกลายเปนยกษทางเศรษฐกจตวใหญ ท�มอานาจการตอรองมหาศาลกบประเทศอ�นๆ ท�กระจายอยตามมมโลก อยางไรกตาม ถงแมวาในปจจบนการคาระหวางประเทศจะพฒนากาวหนาเปนอยางมาก ในระดบโลกไดมการจดต 6ง องคการการคาโลก (World Trade Organization : WTO) ข6นมาเพ�อเปนผวางกฎ กตกาทางการคาระหวางประเทศสมาชกท �วโลกกวา 100 ประเทศเรยบรอยแลวต 6งป ค.ศ. 1995 แตยงพบวาการเจรจาทางการคาหลงการเจรจารอบอรกวย (Uruguay Round) ท�คาดวาจะเสรจส6นกยงคาราคาซง มปญหาและอปสรรคอยมากมาย แมแตการประชมองคการคาโลก คร 6งหลงสดเม�อป ค.ศ. 2003 ท�เมอง แคนคน ประเทศเมกซโก ยงพบวาการประชมไมมความคบหนาและบรรลขอตกลงใดๆเลย จนทาใหสมาชกหลายประเทศตางหนไปจบคกนเพ�อเจรจาขอตกลงการคาสองฝายหรอแบบทวภาค (bilateral) หรอ ขอตกลงการคาเสร (Free Trade Agreement : FTA) เพ�อเปดการคาเสรระหวางกนมากย�งข6น เชน กรณประเทศไทยไดมการเจรจา FTA กบหลายประเทศ เชน กบสหรฐอเมรกา จน เปนตน ทาใหสภาพแวดลอมของการดาเนนกจการคาระหวางประเทศยงยากและสลบซบซอนย�งข6น เพราะหากองคกรจะขยายธรกจไปยง

145 ตางประเทศจะตองประสบกบมาตรการรวมกลมทางการคาดงกลาว ถาหากเขาไปดาเนนธรกจในประเทศซ�งชาตตนเปนคค◌าอยกอนแลวกคงจะสะดวกกวาเขาไปดาเนนงานในประเทศท�รฐบาลของตนเองไมไดทาขอตกลงทางการคาใดๆไวเลยกบประเทศน 6น 3. แรงกดดนทางดานสงคมวฒนธรรม (Sociocultural Forces) แรงกดดนทางดานสงคมวฒนธรรมในสภาพแวดลอมระหวางประเทศท�อาจสงผลกระทบตอการดาเนนงานขององคกร ประกอบไปดวย ทศนคต (Attitudes) คานยม (Values) พฤตกรรม (Behaviors) และความเช�อของบคคลในบรเวณตางสถานท�กนไป (Beliefs of people in various geographical areas) ปจจยเหลาน6จะแตกตางกนไปในแตละประเทศและวฒนธรรม และมอทธพลถงลกคา พนกงานและผขายปจจยการผลตหรอแมกระท �งตอภาครฐผดแลระเบยบ ขอบงคบ ท�เก�ยวของกบการดาเนนงานขององคกรไดเสมอ Geerf Hofstede นกวจยชาวดทช ไดสรปถงความแตกตางของปจจยดานสงคมวฒนธรรมไว 4 มตดวยกน คอ 1) ปจเจกชนนยม (Individualism) 2) การยอมรบเร�องอานาจบารม (Power distance) 3) ความทะเยอทะยานของบคคล (Masculinity) และ 4) การหลกเล�ยงส�งท�ไมพงประสงคของบคคล (Uncertainty avoidance) 3.1) ปจเจกชนนยม (Individualism) -หมายถง ส�งท�สะทอนถงความ คาดหวงและความรสกนกคดของบคคลในอนท�จะดแลตวเองและครอบครว โดยไมสนใจหรอขอความชวยเหลอจากคนกลมใหญในสงคมภายนอก ในสงคมท�มความเปนปจเจกบคคลสง เชน ในสงคมของสหรฐอเมรกา ออสเตรเลย องกฤษ และเนเธอรแลนด เปนตน พบวาคนสวนใหญจะมอสระท�จะโยกยายเปล�ยนงานอยบอยๆ เพราะเช�อม �นและรบผดชอบตอการตดสนใจและสวสดภาพความอยรอดของตนเองเปนสาคญ ขณะท�คนในสงคมไตหวน เวเนซเอลา เมกซโก และกรซ กลบเปนสงคมท�คนสวนใหญมความเปนปจเจกบคคลต�ากวา โดยพวกเขาจะใหความสาคญกบการรวมมอกนภายในกลม ซ�อสตยตอพวกพอง พ�งพาอาศยกน มการหารอขอมตของเสยงสวนใหญเม�อจะตองตดสนใจในเร�องขององคกร และหวงพงพาความชวยเหลอจากฝายนายจางในดานการฝกอบรมและเคร�องมออปกรณเพ�อความสาเรจในการทางาน

146 3.2) การยอมรบเร �องอานาจบารม (power distance) - หมายถง ระดบของการ

ยอมรบความแตกตางในเร�องอานาจบารมของบคคลในสงคม กลาวคอ ในสงคมท�คนมระดบการยอมรบในดานอานาจบารมสง เชนในสงคมฟลปปนส เมกซโก อนเดย และ บราซล พบวาคนซ�งอยในชนช 6นท�แตกตางกนมกจะไมคอยของแวะหรอมปฏสมพนธระหวางกนมากนก และยงพบวามบคคลในสถานภาพต�าจานวนไมมากท�จะสามารถพฒนายกระดบสถานะของตนเองใหสงข6นได ทาใหผบรหารองคการในสงคมเชนน6อาจดเหมอนวามอานาจบารมมากมายเหนอกวาพนกงาน ดงน 6นลกษณะการบรหารงานในองคกรของพวกเขาอาจเปนการเขาไปลวงลกการทางานของพนกงานอยางใกลชด ซ�งพนกงานกจะพอใจท�จะใหปฏบตเชนน 6น อยางไรกตามในสงคมท�มวฒนธรรมหรอการยอมรบถงความแตกตางทางดานอานาจบารมต�า เชนในสงคมของชาวเดนมารก อสราเอล สวเดนและออสเตรย เปนตน พบวามความแตกตางในเร�องสถานะทางสงคมอยนอยและคนในทกชนช 6นในสงคมจะมปฏสมพนธระหวางกนอยางเสร ทาใหผบรหารองคการในสงคมแบบน6ใชการบรหารแบบมสวนรวม เปดโอกาสใหทกคนแสดงความคดเหนและรวมตดสนใจในการทางานได

3.3 ความทะเยอทะยานของบคคล (masculinity) – หมายถงระดบของความทะเยอทะยานยากและสภาพของการแขงขน เปนสงคมท�มงวตถนยมเปนดานหลก ซ�งขดแยงกบแนวคดแบบอนรกษนยม ท�เนนความรวมมอและสนทรยภาพของบคคลเปนส�งสาคญกวาวตถและการแขงขน ตวอยางของสงคมท�เนนการแขงขนและมงสะสมวตถและทรพยสมบตไดแกสงคมญ�ปน อตาล เมกซโก และเวเนซเอลา เปนตน คนในสงคมแบบน6จะถอหลกการทางานเพ�อเงน การยอมรบยกยอง และมงเพ�อตาแหนงหนาท�ระดบสง ในทางตรงขามกบสงคมในประเทศไทย ฟนแลนด ยโกสลาเวยและสวเดน เปนตน กลบพบวาบคคลมความทะเยอทะยานและมงแขงขนเพ�อวตถนอยกวากลมแรก พวกเขามองการทางานเปนเสมอนความพงพอใจในงาน คานงถงบรรยากาศสถานท�ทางานซ�งสวยงามและมความปลอดภย 3.4) การหลกเล �ยงส �งท �ไมพงประสงคของบคคล (uncertainty avoidance) -หมายถง ระดบความรสกไมม �นคงปลอดภยของบคคลเม�อจะตองเผชญกบส�งท�ไมแนใจหรอเคลอบคลมในชวต และบคคลในสงคมแบบน6จะหนไปหาเคร�องยดเหน�ยวจตใจและสถาบนอยางใดอยางหน�งเพ�อหลกเล�ยงหรอแกไขการเผชญหนากบสถานการณน 6นใหทเลาเบาบางลงไป สงคมท�บคคลจะชอบแสวงหาแนวทางเพ�อหลกเล�ยงความไมแนนอนในชวตสง ไดแกสงคมของประเทศกรซ โปรตเกส เปร และฝร �งเศส ซ�งพบวาสวนใหญพนกงานใน

147 องคการจะแสวงหาความม �นคงในงาน และชอบท�จะใหมกฎ ระเบยบเปนลายลกษณอกษรเพ�อเปนแนวทางในการปฏบตงาน และอาจจะมการพฒนาความเช�ยวชาญในการทางานเฉพาะดานข6นมา ตรงขามกบวฒนธรรมองคการในประเทศอนเดย เดนมารก สหรฐอเมรกา และองกฤษ พบวาบคคลสวนใหญในสงคมจะมระดบความรสกไมม �นคงปลอดภย เม�อตองเผชญกบส�งท�ไมแนนอนในชวตต�ากวา ดงน 6นจงพบวาพนกงานในองคการของวฒนธรรมแบบน6จะกลาเส�ยงและไมตองการกฎเกณฑท�ตายตวในการทางาน ชอบท�จะพฒนาความรและเช�ยวชาญในงานอยางกวางขวางในหลายเร�อง 4. แรงกดดนจากสภาพแวดลอมดานเทคโนโลย (Technological forces) ประเดนตอไปเก�ยวกบสภาพแวดลอมระหวางประเทศท�มผลกระทบถงการบรหารจดการองคการของบรรษทขามชาต คอผลกระทบจากแรงกดดนทางดานเทคโนโลย โดยพบวาองคการในบางประเทศจะใหความสาคญในเร�องศกยภาพและความสามารถทางดานเทคโลยมากกวาองคการในอกประเทศหน�ง บรษทท�มพฒนาการและการประยกตใชเทคโนโลยท�ล6าหนาท 6งในเร�องของกระบวนการทางธรกจ วสดอปกรณ และทกษะของพนกงานมากเทาใด นอกจากจะเปนการเสรมสรางประสทธภาพดานการแขงขนในตลาดโลกแลว ยงเปนการสรางภมคมกนท�ดใหกบองคกรหากปรากฏ มคแขงขนรายอ�นพยายามเจาะเขามาสตลาดภายในประเทศของตนเองไดอกทางดวย จากเหตผลความสาคญดงกลาว การถายทอดทางเทคโนโลย (Technology transfer) หรอการแบงปนเทคโนโลยระหวางบคคลและองคการท�ยงขาดแคลนจงกลายเปนประเดนวกฤตอยางหน�ง ขณะท�บรรษทยกษใหญท 6งหลายในโลกไดขยายกจการขามพรมแดนไปยงประ เทศตางๆ เพ� อแสวงหาทรพยากรและลกคาน 6น พวก เขาตองการท� จ ะ แลกเปล�ยนและถายทอดเทคโนโลยระหวางตนเองกบหนวยงานธรกจในพ6นท�น 6นอยแลว ถารฐบาลของตนเองไมพยายามท�จะเขามาควบคมการดาเนนน6 กลาวคอ รฐบาลของประเทศตนสงกดของบรรษทขามชาต (Home government) มองวา การแลกเปล�ยนทางเทคโนโลยกบประเทศเจาบาน (Host government) ซ�งเปนท�ต 6งกจการในตางประเทศน 6นอาจจะเสยเปรยบ เพราะอาจเปดโอกาสใหคแขงขนในตลาดตางประเทศเขาถงแนวทางและรปแบบอตสาหกรรมภายในของประเทศตนไดงายสวนรฐบาลของประเทศเจาบาน (Host country) มองวาบรรษทขามชาตท�เขามาดาเนนกจการในประเทศของตนควรจะลงทนในกจกรรมตางๆทางดานการวจยและพฒนาในทองถ�นน 6นเพ�อเปนการยกระดบความรดานเทคโนโลยของประเทศเจาบาน และยงพบวามรฐบาลบางประเทศประกาศหาม

148 ไมใหธรกจเอกชนถายทอดความรและเช�ยวชาญดานเทคโนโลยออกนอกประเทศดวยเหตผลดานความม �นคง ในขณะเดยวกนบรษทผพฒนาคดคนเทคโนโลยใหมกตองการท�จะไดรบการ คมครองดานการลงทนและความไดเปรยบเชงเปรยบเทยบของบรษทตนเองไว ดวยการ พ�งมาตรการทางดานกฎหมาย จากการจดสทธบตร (Patents) และลขสทธ M (Copy rights) ไวเพ�อปองกนการลกลอบถายทอดเทคโนโลยโดยไมไดรบอนญาต ถงกระน 6นกตามพบวาในบางประเทศยงละเลยเพกเฉยตอกฎหมายลขสทธ Mและสทธบตร เพราะยงปลอยใหบรษทภายในประเทศตนลกลอบถายทอดเทคโนโลยอย เชน การลอกเลยนแบบสนคาซ�งจดลขสทธ Mและสทธบตร เปนตน ตวอยางเชนท�บรษทผผลตยาของสหรฐตอง สญเสยยอดขายในแตละปสงถง 110 ลานดอลลาร ใหกบบรษทผลกลอบผลตยาในประเทศ อารเจนตนาและบราซล เพราะรฐบาลท 6งสองประเทศน6ไมมมาตรการปองกนการละเมดสทธบตรยา แนวทางท�จะขจดอปสรรคเก�ยวกบการถายทอดทางเทคโนโลยซ�งเปนส�ง บ �นทอนศกยภาพขององคการอยางมประสทธภาพในตลาดโลกน 6น ฝายบรหารองคการอาจจะใชวธรวมมอกบหนสวนทางธรกจในทองถ�นท�ตองการจะแลกเปล�ยนทางเทคโนโลยดวย หรอไมกใชวธเซนสญญากบเจาของกจการเพ�ออนญาตใหใชเทคโนโลยของตนเองไดอยางถกตองตามกฎหมายในประเทศน 6นๆ ตวอยางเชน บรรษทฮนได มอเตอร จากเกาหลใตซ�งเปดโรงงานประกอบรถยนตโดยไดทาขอตกลงและการรบอนญาตใหใชเทคโนโลยจากบรษทฟอรดจากสหรฐได และในเวลาตอมาบรษทฮนไดไดรบอนญาตใหเปนผผลตรถยนตเพ�อสงออกไปขายท �วโลกภายใตย�หอของตวเอง โดยรวมมอกบบรษทเจาของเทคโนโลยช 6นนาจากตางประเทศกวา 30 ประเทศ ผสมผสานเขากบพ6นฐานทางเทคโนโลยท�มอยเดมของบรษท สรป

สภาพแวดลอมอาจมผลกระทบตอการดาเนนงานเพ�อใหบรรลเปาหมายองคการท 6งในดานบวกและดานลบเพราะประกอบไปดวยแรงกดดนมากมายท�มอทธพลตอองคการแทบท 6งส6น ไดแกสภาพแวดลอมท 6งภายในและภายนอกท�มผลกระทบโดยตรงและทางออมตอองคการ ดงน 6นการเรยนรถงสภาพแวดลอมขององคการจงนาจะเปนประโยชนตอการประยกตใชงานของสมาชกทกฝายในองคการ ปรากฏการณสาคญท�ควรตระหนกอกอยางหน�งคอปจจบนสภาพแวดลอมหลายอยางมพฒนาการอยางกาวกระโดดและมความสลบซบซอนมากข6นในลกษณะพลวต เชน สภาพแวดลอมดานเทคโนโลยและสารสนเทศ

149 เปนตน ดวยเหตท�สภาพแวดลอมในปจจบนมการเปล�ยนแปลงอยตลอดเวลา ผบรหารองคกรจะตองเขาใจและหาวธการเพ�อแกปญหาเหลาน6ใหได ดวยการมงหาแนวทางและวธการบรหารท�มประสทธภาพและประสทธผลสงสด เพ�อสรางความไดเปรยบในการแขงขนใหกบองคการ

ท 6งน6สภาพแวดลอมองคการ ประกอบดวย สภาพแวดลอมภายใน (internal environment) ประกอบดวย สภาพแวดลอมเก�ยวกบงาน คแขงขน ภาวะเศรษฐกจ กาลงแรงงาน ผขายปจจยการผลต หนวยงานกากบดแล หนสวนทางการคา และสภาพแวดลอมภายนอก (external environment) ประกอบดวย สภาพแวดลอมท �วไป กระแสโลกาภวตน ลกคา แรงกดดนจากเทคโนโลย สงคมและวฒนธรรม กฎหมายและการเมอง เปนตน ปจจยเหลาน6คอส�งสาคญท�ผบรหารจะตองตระหนกและคานงถงเพ�อใหการดาเนนงานขององคการดาเนนไปอยางราบร�นบรรลเปาหมายท�วางไวได

150 แบบฝกหด

1. อธบายถงความหมาย ความสาคญของสภาพแวดลอมท�มตอการดาเนนงานของ

องคการ ? 2 . อธบายถง เห ตผลและความจา เ ปนท�ตองมการวเคราะหผลกระทบสภาพแวดลอมเสมอในการบรหารงานองคการ ? 3. อภปรายถงลกษณะสภาพแวดลอมภายนอกวามอะไรบาง และมอทธพลอยางไรตอองคกร ? 4. อภปรายถงสภาพแวดลอมภายในประกอบดวยปจจยใดบางและมความสาคญผลกระทบตอองคการอยางไร ? 5. หากเปรยบเทยบความสาคญระหวางสภาพแวดลอมภายนอกกบสภาพแวดลอมภายในนกศกษาคดวาสภาพแวดลอมใดมความสาคญตอการดาเนนงาน อธบาย? 6. อธบายถงการจดการสภาพแวดลอมระหวางประเทศและความสาคญของตลาดระหวางประเทศ ?

แผนบรหารการสอนประจาบทท� 3 จรรยาบรรณและความรบผดชอบตอสงคม เน�อหา 1. องคการและความรบผดชอบตอสงคม 2. ผมสวนไดสวนเสยกบองคกร 3. ความรบผดชอบตอสงคมและผลการดาเนนงานขององคกร 4. ประเภทของกจกรรมเพ+อสงคม 5. องคกรกบระดบของความรบผดชอบตอสงคม 6. การบรหารและจรยธรรม 7. องคกรกบการจดการดานจรยธรรม วตถประสงคเชงพฤตกรรม หลงจากศกษาบทน4แลว ทาใหสามารถ 1. อธบายถงองคการและความรบผดชอบตอสงคมได 2. อธบายถงผมสวนไดสวนเสยกบองคกรได 3. อธบายถงความรบผดชอบตอสงคมและผลการดาเนนงานขององคกรได 4. อธบายถงประเภทของกจกรรมเพ+อสงคมได 5. อธบายถงองคกรกบระดบของความรบผดชอบตอสงคมได 6. อธบายถงการบรหารและจรยธรรมทางธรกจได 7. อธบายถงองคกรกบการจดการดานจรยธรรมได วธการสอนและกจกรรมการเรยนการสอน 1. การบรรยาย อภปรายและถามนกศกษาใหนกศกษาตอบเพ$อใหนกศกษามสวนรวมในช *นเรยน 2. ใหนกศกษาอภปรายคาถามในแบบฝกหด 3. มอบหมายใหนกศกษาวเคราะหกรณศกษาเก$ยวกบทศทางและแนวโนมการดาเนนงานดานความรบผดชอบตอสงคมขององคกรธรกจในปจจบน 4. ใหนกศกษาอภปรายคาถามแบบฝกหด

58 ส�อการเรยนการสอน 1. เอกสารคาสอนบทท$ 3 จรรยาบรรณธรกจและความรบผดชอบตอสงคม 2. CD- Microsoft – PowerPoint presentation 2. ตาราประกอบการสอนตามท$กาหนด 3. กรณศกษา การวดและประเมนผล 1. การสงเกตพฤตกรรมความสนใจในการเรยน และการมสวนรวมในช *นเรยนของนกศกษา 2. การประเมนผลจากงานท$มอบหมายให 3. จากการวเคราะหและอภปรายกรณศกษา 4. จากแบบฝกหดทายบท

59 บทท� 3 จรรยาบรรณและความรบผดชอบตอสงคม (Social Responsibility and Ethics) องคการและความรบผดชอบตอสงคม (Management and Social Responsibility) ในปจจบนจะพบวาการบรหารจดการองคกรหรอการตดสนใจเชงนโยบายใดๆของฝายบรหารองคกรธรกจตลอดจนการนาไปสการปฏบตน 4นนบวนจะเพ+มความยากลาบากดวยเหตท+จะตองถกตรวจสอบและตดตามการดาเนนงานจากภาคสวนของสงคม ท 4งจากบรรดานกวชาการ (Academics) นกเคล+อนไหวทางสงคม(Social activists) และผบรหาร (Managers) วากจกรรมท+ดาเนนการน 4นถกตองเหมาะสมหรอไมเพยงใด ประเดนปญหาสาคญประการแรก อาจจะพจารณาไดจากความรบผดชอบตอสงคมขององคกรน 4นๆตอ กจกรรมท+ตนเองกระทาข4นท 4งในเชงบวกและลบวามควรจะมความรบผดชอบอยางไร และประการท+สอง อาจพจารณาจากระดบความผดชอบตอสงคมขององคกรในอนท+จะ แกไขปญหาสงคมน 4นๆวาควรจะมากนอยอยางไร จากสองประเดนปญหาดงกลาวจงนบเปนหวใจสาคญของแนวคดเก+ยวกบความรบผดชอบตอสงคม ซ+งเปนท+ยอมรบวาทกองคกรตองมขอผกมดตอสงคมแทนท+จะคานงถงแตเปาหมายขององคกรเทาน 4น เพราะองคกรจะตองดาเนน กจกรรมท+เอ4อประโยชนตอสงคมควบคกนไปดวย ความรบผดชอบตอสงคม (Social responsibility) หมายถง ขอถกเถยงใดๆท+อาจจะเก+ยวของกบประเดนท+องคกรจะตองยอบรบและผกมดตนเอง กบกฎเกณฑของสงคม หรอกฎหมายเหนอผลประโยชนหรอเปาหมายขององคกรเพยงดานเดยว ท 4งน4ความรบผดชอบตอสงคมขององคกรธรกจแบงไดเปน 4 ระดบ ดงน4 (Bovee and others. 1993 :104-105) 1. ความรบผดชอบดานเศรษฐกจ (Economic responsibility) องคกรจะมความรบผดชอบทางดานเศรษฐกจดวยการผลตสนคาหรอบรการซ+งเปนท+ตองการของผบรโภค เพ+อขายสรางรายไดและผลกาไรสองคกร กรณท+เปนองคกรท+มงแสวงกาไร (For-profit business) ปรมาจารยดานการบรหารจดการเชน ปเตอร เอฟ.

ดรกเกอร (Peter F. Drucker) ระบวาองคกรไมควรท+จะดาเนนกจกรรมใดๆเพ+อสงคมหากกาไรหรอผลประกอบการยงไมดเทาท+ควรจะเปน สวนนกเศรษฐศาสตรรางวลโนเบลอยาง มลตน ฟรายแมน (Milton Friedman) และคนอ+นๆกมความเหนคลายกนวาความ

60 รบผดชอบในการทากาไรสงสดคอ ความรบผดชอบตอสงคมเพยงส+งเดยวของธรกจ น +นเอง จากมมมองดงกลาวน4ทาใหส+งท+ไมใชกจกรรมทางเศรษฐกจท 4งหลายจะกลายเปนส+งท+จะมาดดซบเอาทรพยากรสวนท+เปนตนทนไปจากบรรดาผถอหนในธรกจน 4นๆไป เปนการเบยดบงเวลาของฝายบรหาร แทนท+จะไดทมเทเวลาสวนใหญใหกบการมงทากาไรซ+งเปนเปาหมายหลกขององคกรไป ย+งไปกวาน4นกเศรษฐศาสตรกลมน4ยงมองวา บรหารในองคกรธรกจน 4นไมใชผท+จะมความรและความเช+ยวชาญในดานการแกไขปญหาสงคม ดงน 4นการท+พวกเขามาเสยเวลากบการยงเก+ยวกบปญหาสงคมตางๆอาจจะทาใหเกดปญหา “การขดกนของผลประโยชน” (Conflict of interest) กบการดาเนนธรกจปกตท+พวกเขาดาเนนการอยกเปนได 2. ความรบผดชอบดานกฎหมาย (Legal responsibility) หมายถง การท+องคกรธรกจจะตองดาเนนธรกรรมตางๆภายใตกรอบของกฎหมาย หรอกฎเกณฑตามท+ภาครฐวางไว อยางไรกตามอาจเปนไปไดวากฎหมาย และระเบยบตางๆอาจจะไมครอบคลมถงกจกรรมทกอยางท+ภาคธรกจดาเนนการอยกได ในหลายกรณดวยกนจะพบวากจกรรมตางๆนบต 4งแตการตดฉลากสนคาไปจนถงการปฏบตงานของพนกงานในองคกรธรกจน 4น ฝายบรหารจะตองเปนผตดสนใจวาจะเดนไปตามแนวทางใดจากทางเลอกสองทางหรอมากกวาน 4นกตาม ซ+งแนนอนท 4งหมดลวน เก+ยวของกบกฎหมายอยางไมอาจหลกเล+ยงได ดงน 4นประเดนคาถามจงไมใชวา “อะไรคอกฎหมาย” (What is legal?) อกตอไป แตเปนคาถามท+วา “อะไรคอส+งท+ถกตองสมควรกระทา” (What is right?) ตางหาก ซ+งส+งน4จะเปนตวกาหนดหรอบงบอกถงการกระทาท+ถกตองขององคกรและนาไปสความรบผดชอบตอสงคมในระดบท+สามตอไป 3. ความรบผดชอบในทางจรยธรรม (Ethical responsibility) ความรบผดชอบในทางจรยธรรมหรอจรรยาบรรณในการดาเนนธรกจและ จรยธรรมในการตดสนใจ (Ethical decision making) จะไดนาเสนอรายละเอยดภายหลงในตอนทายของบทน4 4. ความรบผดชอบในระดบบคคลดวยความสมครใจ (Discretionary responsibility) หมายถง ความรสกรบผดชอบตอสงคมในระดบปจเจกบคคลในองคกร เปนความรสกท+บรสทธ Fและทาโดยสมครใจ เพราะข4นอยกบวจารณญาณและการเลอกของแตละคน เปนความรบผดชอบท+ไมมกฎหมายใดๆบงคบไววาจะตองทา และยงปราศจากแรงกดดนจากฝายบรหารท+จะมาคาดหวงหรอบงคบใหปฏบตใดๆท 4งส4น

61 ความรบผดชอบตอสงคมขององคกรใดๆจากท 4ง 4 ระดบน 4น ไมสามารถแบงแยกออกจากกนอยางเดดขาด กลาวคอ ในองคกรหน+งๆจะมการผสมผสานประเภทของความรบผดชอบตอสงคมมากนอยแตกตางกนไป แตตองมองคประกอบท 4ง 4 ประเภทน4 ผสมผสานกนอยเสมอไมวาจะเปนความรบผดชอบดานเศรษฐกจ ดานกฎหมาย ดานจรยธรรมหรอจรรยาบรรณ และความรบผดชอบแบบสมครใจทากตาม ดงแสดงในภาพท+ 3.1 แสดงถงระดบความสมพนธของความรบผดชอบตอสงคมของแตละประเภท ฝายบรหารขององคกรจะตองพจารณาถวงน4 าหนกความสาคญของบรรดากลมผถอหน ผบรหารตองหลกเล+ยงท+จะยอมสรางความรบผดชอบในดานเศรษฐกจโดยเหนแกผถอหนฝายเดยวท 4งหมดไมได เพราะจะเปนการลดทอนความรบผดชอบตอสงคมดานอ+นๆขององคกรไปหมด แตความรบผดชอบดานเศรษฐกจมความสาคญมากท+สด ความรบผดชอบ ตอสงคมในภาพรวม (Total Social

Responsibility) ภาพท� 3.1 แสดงถงประเภทของความรบผดชอบตอสงคม (Social Responsibility Categories) การสรางแรงจงใจเพ+อผลสาเรจในการสรางความรบผดชอบตอสงคมน 4นอาจเร+มสรางไดต 4งแตความสนใจระดบบคคลท+บรสทธ Fใจไปจนถงการสรางจตสานกของการเปน ผให (Pure self interest to altruism) อยางสมบรณ สาหรบตวอยางในระดบแรกของการสรางสานกเพ+อสงคมน 4น เร+มดวยฝายบรหารอาจจะเลอกท+จะกาหนดนโยบายดานความรบผดชอบตอสงคม เพราะเหนวาสถานการณและปจจยแวดลอมตางๆเอ4อท+จะใหองคกรสมควรจะทาเชนน 4น และเพราะเช+อวาแมจะตองแบกรบตนทนคาใชจายกบนโยบายเพ+อสงคมดงกลาวในระยะส 4น แตผลลพธในระยะยาวจะเปนผลดกบองคกรตอไป

ความรบผดชอบในระดบบคคลโดยสมครใจ (Discretionary responsibility) ความรบผดชอบในทางจรยธรรม (Ethical responsibility) ความรบผดชอบดานกฎหมาย (Legal responsibility) ความรบผดชอบดานเศรษฐกจ (Economic responsibility)

62 ในอนาคต หรอท+เรยกวาเปนการทาเพ+อประโยชนขององคกร (Enlightened-self interest) ในทางกลบกนการท+องคกรจะกาวไปสสภาวะท+สามารถสรางและปลกจตสานกรวมกนของการเปนผใหโดยสมบรณหรอ Altruism น 4นในอกดานหน+งน 4น คอความปรารถนาในอนท+จะเขาไปรบผดชอบตอสงคมในเร+องใดๆเพยงเพราะคานงถงผลดตอสงคมอยางแทจรงปราศจากผลประโยชนสวนตน โดยสรปคอ การกระทาใดๆท+เขาขายการกระทาเพยงเพราะเปนความสนใจสวน บคคล (Self-interest) หมายถงการทาดเพราะเช+อวาอยางนอยในระยะยาวองคกรอาจจะไดรบผลในเชงบวกโดยทางตรงหรอทางออมจากการกระทาของสมาชกขององคกร ขณะท+การกระทาดเพราะเหนวามนษยหรอองคกรควรเสยสละประโยชนสวนตน (Altruism) หรอเปนการเสยสละอยางแทจรงน 4น หมายถงการทาดเพยงเพราะวาอยากจะทาดเทาน 4น อยางไรกตามพบวาองคกรหลายแหงเลอกท+จะทาดหรอทากจกรรมเพ+อสาธารณะประโยชนตางๆ ในลกษณะผสมผสานการดาเนนกจกรรมเพ+อสงคม กลาวคอ ท 4งเปนการกระทาเพราะความสนใจสวนตน ทาเพราะเพ+อประโยชนตอตนเอง ทาเพ+อ ผลประโยชนของลกคาตลอดบคคลอ+นๆท+อาจไดรบผลกระทบจากการดาเนนกจกรรมในธรกจของตนเอง ตวอยางเชน มธนาคารแหงหน+งในเมองพอรตแลนด มลรฐโอเรกอน สหรฐอเมรกา สรางความสนใจของสงคมไปท +ว เม+อธนาคารแหงน4ใชจายเงนงบประมาณเพ+อโฆษณารณรงคและกระตนใหผบรโภคหรอลกคาของตนอยาใชจายเงนผานบตรเครดตของพวกเขามากจนเกนไป และยงแนะนาไมใหกหน4ยมสนจากธนาคารหากไมมความจาเปนท+จะตองใชเงนจรงๆ ซ+งโฆษณาน4เปนสวนหน+งของปรชญาของธนาคารท+ตองการเนนในเร+อง “การปลกจตสานกท+ดใหแกลกคา” เพราะธนาคารเช+อม +นและหวง ไววาถามงทาส+งท+ดท+สดในวนน4สาหรบลกคาแลว กจะเปนการเสรมสรางความซ+อสตยของลกคาในอนาคตไดตอไป ดงน 4นจะเหนไดวาแรงจงใจตางๆในการสรางสรรคประโยชนแกสงคมขององคกรธรกจท+กลาวมาแลวน4นบเปนส+งท+ชวยในการหลอหลอมและเสรมสรางความคนเคยใหกบองคกรธรกจในอนท+จะสนองตอบตอความเรยกรองตองการของสงคมไดเปนอยางด ท 4งน4จะเหนไดจากกรณขององคกรธรกจในสหรฐอเมรกาไดมววฒนาการทางดานมาน4มาอยางตอเน+องยาวนาน นบต 4งแตยคปฏวตอตสาหกรรม (Industrial revolution)มากระท +งถงชวงตนของศตวรรษน4 กลาวคอในยคแรกนบต 4งแตศตวรรษท+ 19 ถงชวงตนศตวรรษท+ 20 น 4นการดาเนนงานธรกจจะมงเนนเพ+อผลในเชงเศรษฐกจหรอผลประโยชนทางธรกจเปนอนดบแรก โดยมงสนใจในผลลพธจากการดาเนนงานของพวกเขาเฉพาะในดานเศรษฐกจเพยง

63 อยางเดยว ถงแมจะมการขยายขอบเขตการมงเนนไปสกจกรรมทางสงคมบาง แตกเปนเพยงการเสาะแสวงหาการตอบสนองจากสงคมเพ+อประโยชนขององคกรอยน +นเอง อยางไรกตามเม+อเขาถงชวงกลางทศวรรษท+ 1960s ถงชวงตนทศวรรษท+ 1970s หนวยงานธรกจกเร+มมการขยายขอบเขตการดาเนนกจกรรมเพ+อสงคมอกคร 4ง เม+อภาคธรกจไดรบกระแสและแรงกดดนจากภาครฐในรปของกฎหมาย ระเบยบขอบงคบใหมๆ ท+ทาใหภาคธรกจตองหนมาสนใจเก+ยวกบกจกรรมทางสงคมมากย+งข4น แทนท+จะมงดาเนนงานทางเศรษฐกจของตนเองเพยงดานเดยว จนกระท +งพฒนามาถงยคปจจบน จงเหนวาองคกรธรกจ ภาคเอกชนจานวนมากของสหรฐอเมรการวมไปถงหนวยทางธรกจท +วไปในหลายประเทศรวมท 4งในประเทศไทยเราดวย เร+มเปล+ยนแปลงทศนคตและความเช+อเกาๆท+ละเลยเพกเฉยตอสงคมตางหนกลบมาใหความสาคญและยนดท+จะรวมดาเนนกจกรรมสงคมควบคไปกบการประกอบ กจการไดเปนอยางด ท 4งน4เพราะตระหนกถงเหตผลของการเก4อหนนสงคม จะนามาซ+ง ผลลพธท+ดตอองคกรไดและเม+อไมนานมาน4กเกดแนวคดใหมเก+ยวกบ“สมรรถนะเชงสงคมขององคกร” (Corporate social performance) ซ+งหมายถง แนวคดท+เก+ยวกบวธการท+จะช4วดวาหนวยงานธรกจใดๆกตาม จะมความสามารถมากนอยเพยงใดในอนท+จะบรณาการหลกการดานความรบผดชอบตอสงคม เปนกระบวนการซ+งองคกรสนองตอบตอประเดนปญหาทางสงคมและพฒนาการเชงนโยบายขององคกรวาไดมการหยบยกหรอสนใจในปญหาสงคมมากนอยเพยงใด อยางไรกตามบรรดาผบรหารองคการธรกจ ผบรหาร องคกรเอกชนท+ไมมงแสวงกาไร (NGOs) เจาหนาท+ของรฐ นกวชาการ รวมถงนกวพากษสงคม กยงมความคดเหนและทศนคตท+แตกตางและยากท+จะมความเหนท+สอดคลองและเปนไปในทศทางเดยวกนไดถงกรณระดบของความรบผดชอบตอสงคมของ องคกรธรกจในปจจบน และพวกเขายงคงมขอถกเถยงถงระดบความเหมาะสมและพอดตอการเขามาแสดงความรบผดชอบตอสงคมของธรกจกนตอไป 1.1. ผมสวนไดสวนเสยกบองคกร (Organizational Stakeholders) ผมสวนไดสวนเสยกบองคกร ไดแกกลมตางๆท 4งภายในและภายนอกองคกรซ+งอาจจะไดรบผลกระทบและมผลกระทบตอการดาเนนกจกรรมตางๆขององคกรธรกจ กลาวกนวาถาจะถกเถยงเก+ยวกบเร+องความรบผดชอบตอสงคมของธรกจแลวน 4น ประเดนท+ละเอยดออนสลบซบซอนมากท+สด โดยตองเขาใจเปนเบ4องตนกอนวา สงคม (Society) คอองคประกอบของบคคลและกลมจานวนมาก บอยคร 4งจะพบวามกจะมเปาหมายและความสนใจท+แตกตางกนไป ดงน 4นบรรดาผมสวนไดสวนเสยเหลาน4เองท+อาจจะเปนไดท 4ง

64 ผท+ไดรบผลกระทบและเปนผนาผลกระทบมาสการดาเนนกจกรรมขององคกรไดไมทางใดกทางหน+ง ท 4งน4กลมผมสวนไดสวนเสยหลกๆขององคกรน 4นมจานวนมากและพวกเขาจะมอยท 4งภายในและภายนอกองคกร ตามแสดงในภาพท+ 3.2 โดยกลมผมสวนไดสวนเสยท+สาคญขององคกรธรกจน 4นไดแก กลมของพนกงานและสหภาพแรงงาน ลกคาและ ผบรโภค ผถอหนและเจาของกจการ รฐบาล ผสนใจพเศษ ผใหกยม ผขายปจจยการผลต สมาชกชมชนทองถ+น และกลมคแขงขน เปนตน ท 4งน4กจกรรมท+แสดงถงความรบผดชอบตอสงคมจะเปนการเกล+ยน4าหนกไปสกลมของผมสวนไดสวนเสยตางๆ เพ+อสงเสรมสมพนธภาพท+ดในสงคม แมแตกลมคแขงขนทางธรกจกมการพจารณาควบคกนไปดวย ในระดบท+องคกรสามารถยอมรบไดและตามกรอบของการแขงขนและการคาท+เปนธรรม ซ+งความรบผดชอบน4ยอมสงผลดตอองคกรเพราะความอยรอดขององคกรลวนข4นอยกบการสนบสนนของกลมคนเหลาน4แทบท 4งส4น ตวอยางเชน บรษท เอ ทแอนด ท (AT & T) ท+ไดตระหนกถงความสาคญของกลมพนกงานของตนเองเพ+อชวยลดความกดดนจากภาระทางครอบครวของพวกเขา ดวยการยอมท+จะเซนสญญากบสหภาพแรงงานสาคญสองแหงในบรษท เน4อหาสญญาเนนหนกไปในเร+องสวสดภาพของครอบครวพนกงาน ตามสญญาบรษทจะตองจดต 4งกองทนจานวน 5 ลานดอลลาร เพ+อใชในการพฒนาจดต 4งศนยร บเล4ยงเดกในชมชน ตลอดจนการใหบรการผสงอาย และเปนเงนชดเชยสาหรบพนกงานท+จะตองลาพกงานเพ+อไปดแลบตรแรกคลอดหรอญาตท+เจบปวย นอกจากน4ยงครอบคลมไปถงนโยบายในการกาหนดตารางการทางานท+ยดหยนสาหรบพนกงาน โดยใหสามารถท+จะแจงขอหยดพกฉกเฉนระหวางการทางานไดถง 2 ช +วโมงเพ+อกลบไปดแลแกไขปญหาในครอบครว ซ+งความสาเรจของนโยบายเชนน4นบเปนประโยชนแกท 4งสองฝาย กลาวคอฝายลกจางระดบลางๆจะลดความกดดนของตนเองลงไปไดมาก และดานนายจางจะไดประโยชน เพราะนโยบายเชนน4เปนการเสรมสรางขวญและกาลงใจ การเพ+มผลผลตในการทางาน ท 4งยงชวยใหบรษทสรรหาพนกงานใหมเขามาทางานและชวยใหรกษาพนกงานท+ดใหอยกบบรษทได ท+สาคญยงเปนการลดการขาดงานของพนกงานไดอกทางหน+งดวย

65 ชมชนทองถ �น (Local community) คแขงขน (Competitors) ผขายปจจยการผลต(Suppliers) สหภาพแรงงาน(Unions)

ผใหกเงน(Lenders) องคการ ลกคาและประชาชนท �วไป (The Organization) (Customers/Constituents) กลมสนใจพเศษ (Special interest groups) ผถอหนและเจาของกจการ (Shareholders/owners)

หนวยงานภาครฐบาล (Government) ภาพท� 3.2 แสดงถงผมสวนไดสวนเสยกบองคกร คอกลมไดรบผลกระทบและมอทธพลตอการดาเนนงานและการตดสนใจขององคกร ซ+งฝายบรหารองคกรตองประสานประโยชนใหสมดลระหวางกลมตางๆ ดงกลาวเพ+อความสาเรจในการดาเนนงานขององคกร หรอในกรณของมหาวทยาลยมารเควตในมลวอค(Marquette University, Milwaukee) สหรฐอเมรกา นบเปนอกตวอยางหน+งขององคกรท+ไมแสวงกาไร(Not-for profit organization) ท+ประสบผลสาเรจในการสรางเสรมความเขมแขงและประโยชนแกชมชนซ+งถอเปนผมสวนไดสวนเสยของมหาวทยาลย เน+องจากในชวงกวาทศวรรษท+ผานมาพบวาสภาพแวดลอมของชมชนท+ต 4งอยรอบๆมหาวทยาลยน 4นไดเส+อมโทรมลงไปเร+อยๆ เพราะจานวนอาชญากรรมท+เพ+มข4น สภาพบานเรอนเส+อมโทรมลง ดงน 4นเม+อไมนานมาน4มหาวทยาลยจงได◌รเร+มโครงการฟ4นฟและสรางและฟ4นฟความเขมแขงใหกลบคนสชมชน โดยอธการบดมหาวทยาลยตองการร4อปรบปรงท+อยอาศยใหชาวบานใหม การใหบรการสาธารณสข ตลอดจนการใหบรการสงคมอ+นๆ รวมถงการชกชวนคนทางานและคนช 4นกลางใหยายเขามาอาศยบรเวณน4เพ+มมากข4น 1.2 ความรบผดชอบตอสงคมและผลการดาเนนงานขององคกร (Social Responsibility And Organizational Performance) ผมสวนไดสวนเสยกบองคกร (Stakeholders) คอผท+สนใจในความรบผดชอบตอสงคมขณะเดยวกนพวกเขากจะใหความสาคญและสนใจตอผลการดาเนนงานของบรษทดวย เพราะความจรงผถอหนท+ลงทนในกจการตางๆน 4นแนนอนยอมตองมความคาดหวงถงผลตอบแทนสงสดจากการลงทนเปนอนดบแรก แตเม+อดจากผลการสารวจความ

66 คดเหนผท+ถอหนของบรษทจดทะเบยนในตลาดหลกทรพยนวยอรค อยางนอย 100 หน ท+อาศยอยท +วสหรฐอเมรกา ถงความเหมาะสมในรายการคาใชจายของบรษทซ+งตนเองถอหนอยน 4น พบวาผตอบแบบสอบถามมความเหนเปนอนหน+ง คอ บรษทควรใชจายเงนในดานการรกษาความสะอาดโรงงานและฟ4นฟสภาพแวดลอมใหดย+งข4น อนดบสอง เหนวาบรษทควรใชจายเงนเพ+อสรางสรรคและพฒนาผลตภณฑท+ปลอดภยมากย+งข4นสาหรบผบรโภค สวนอนดบสาม เหนวาควรใชจายเปนเงนปนผลแกผถอหนมากย+งข4น อยางไรกตามยงไมปรากฏมงานวจยท+จะสามารถบงช4ไดอยางชดเจนถงความสมพนธระหวางความรบผดชอบตอสงคมกบผลการดาเนนงานของธรกจวาธรกจท+ทากจกรรมเก4อหนนสงคมจะสามารถทากาไรไดเพ+มข4นหรอไม แมจะมรายงานการศกษาหลายช4นพยายามเปรยบเทยบถงความรบผดชอบตอสงคมในหลายระดบของธรกจท+ม ผลประกอบการดแตกไมพบความสมพนธท+ชดเจนมากนก ในขณะเดยวกนการท+บรษทจอหนสน แอนด จอหนสน (Johnson & Johnson) ผนาตลาดสนคาเพ+อสขอนามย (Health-care products) ตองการท+จะทดสอบความเช+อท+วาบรรษทตางๆท+ประสบความสาเรจสงสดในประเทศไดแกกลมท+สนองตอบความตองการของภาคสงคมเปนดานหลก โดยบรษทจอหนสน แอนดจอหนสนไดต 4งคณะทางานเฉพาะกจข4น ท+ศนยทรพยากรดานจรรยาบรรณและความรบผดชอบตอสงคม ณ กรงวอชงตน ด.ซ. โดยบรษทจอหนสนไดกาหนดรายช+อของบรษท 15 แหงท+ดาเนนงานดานบรการสาธารณะ (Public services) ควบคไปกบการประกอบกจการตามปกตของตนเอง ซ+งเปนบรษทท+สามารถทารายไดในระยะยาวในระดบเดยวกบองคกรธรกจท +วไปในสหรฐอเมรกา จากผลการศกษาพบวาถาหากนาเงนจานวน 30,000 ดอลลารสหรฐ ไปลงทนซ4อหนของบรษทจดทะเบยนในตลาดหลกทรพยดาวโจนส ซ+งหากนบจากน4ไปอก 30 ปขางหนา จะไดผลตอบแทนเพ+มข4นเปน 134,000 ดอลลารสหรฐ คานวณจากอตราผลการดาเนนปกตของธรกจ ในทางตรงขามหากนาเงนจานวน 30,000 ดอลลารน4เชนกนไปลงทนในหนของ 15 บรษทขางตน ซ+งเปนบรษทท+มช+อเสยงเปนท+รจ กท +วไป เชน American Greetings, Hershey Foods, Matsushita Electric, Maytag, Melville Corporation, และ Polariod เปนตน จะไดผลตอบแทนเพ+มข4นกวา 1 ลานดอลลาร ดงน 4นจงเหนไดวาผลลพธท+จะมตอผลการดาเนนงานของธรกจท+ทากจกรรมเพ+อสงคมควบคกนไปดวยน 4น จงไมไดจากดอยเพยงประโยชนตอผถอหนเพยงเทาน 4น แตยงชวยสรางความเขมแขงสองคกรโดยภาพรวมไดอกดวย เชนในหลายบรษทท+ออกมา สนองตอบและหนมาใสใจกบปญหาตลอดจนประเดนทางสงคมท+สาคญอยเสมอๆ กจะ

67 สามารถดาเนนธรกจไดอยางราบร+นถงแมจะตองเผชญหนากบหนวยงานของรฐท+กากบ ดแลกจการของตนอยกตาม ดงน 4นธรกจท+สนใจและมความรบผดชอบดานแรงงานสมพนธท+ดยอมจะไดรบความรวมมอในทกดานเปนอยางดจากพนกงานในองคกร ท 4งยงเปนการเสรมสรางความจงรกษภกดในงาน เวลาเกดวกฤตกสามารถท+จะอยรวมกนอยางถอยทถอยอาศย นอกจากน4ผลผลตในการทางานยงเพ+มข4นอกดวย การทากจกรรมเพ+อสาธารณะประโยชนตางๆ ของภาคธรกจมแตจะเปนผลดในดานการประชาสมพนธองคกรสสาธารณะ ดวยเหตน4ประเดนท+กลาวมาท 4งหมดจงเปนเคร+องช4ใหเหนถงสจธรรมท+วาทาไมการทาความดจงมกจะไปกนไดดวยดกบการทาส+งท+ชอบเสมอ 1.3 ประเภทของกจกรรมเพ�อสงคม (Areas of Social Responsibility) แมวาองคกรสามารถท+จะคดกจกรรมเพ+อสงคมตางๆเพ+อเปนการรบใชผมสวนไดเสยของบรษทข4นมาไดหลายวธกตาม แตอาจจดประเภทของความรบผดชอบตอสงคมในขอบเขตท +วๆไปได 7 ดานตอไปน4 คอ (Bovee and others.1993 :109) 1) ดานชมชน (The Community) 2) ดานสขภาพและสวสดการ (Health and Welfare) 3) ดานการศกษา (Education) 4) ดานสทธมนษยชน (Human rights) 5) ดานส+งแวดลอม (The Natural environment) 6) ดานสทธผบรโภค (Consumer rights) และ 7) ดานวฒนธรรม (Culture) 1) ดานชมชน (Community) สาหรบองคกรท+มความรบผดชอบตอสงคมสามารถท+จะรงสรรคความแตกตาง อยางมากมายใหเกดข4นในชมชนของพวกเขาไดดวยการแสดงความเปนผนาและการใหความชวยเหลอในการแกปญหาความตองการตางๆของชมชน เชนกรณของทมผบรหาร กจการธนาคารอยาง Mary Houghton , Ronald Grzywinski, Minton Davis และ James Fletcher เปนตน พวกเขาไดพสจนใหสงคมเหนถงความเปนไปไดวาธนาคารซ+งเปน องคกรธรกจซ+งพวกเขาบรหารงานอยน 4นสามารถท+จะแสดงความรบผดชอบตอสงคม ควบคไปกบการดาเนนธรกจไดเปนอยางด เพราะเม+อธนาคารของพวกเขาตดสนใจเขาไปซ4อกจการของธนาคาร South Shore Bank ท+มปญหาประสบภาวะขาดทนกอรปกบ

68 สภาพแวดลอมของชมชนในละแวกตอนใตของเมองชคาโกซ+งธนาคารน4ต 4งอยน 4นกกาลงมสภาพท+เส+อมโทรมลง แต Houghton และทมงานของเธอดงกลาวขางตนกสามารถฟ4นฟกจการธนาคารน4กลบข4นมาเปนธนาคารพาณชยแหงแรกในสหรฐอเมรกา ท+สามารถมงเนนเพ+อการเสรมสรางความเขมแขงใหกบชมชนท+ต 4งอยเหนอเปาหมายเชงธรกจได ซ+งตางจากธนาคารอ+นโดยส4นเชงท+ไมกลาจะปลอยสนเช+อใหกบลกคาในเขตชมชนแหงน4เพราะเกรงจะเกดหน4เสย แตธนาคาร South Shore Bank กลบยนดท+จะตดสนใจพจารณาอนมตสนเช+อแกลกคาเปนรายๆไปตามความเหมาะสม จนทาใหปจจบนธนาคารประสบความสาเรจในดานยอดการชาระคนเงนกสงถงรอยละ 98 โดยธนาคารแหงน4 ไดพฒนาโครงการท+เรยกวา เงนฝากเพ+อการพฒนา (Development Deposits) ซ+งประกอบไปดวยบญชกระแสรายวนและบญชออมทรพยท+ออกแบบมาเพ+อการระดมเงนฝากจากสถาบนตางๆในชมชน เชน องคกรท+ไมแสวงกาไรและลกคาท +วไปท+ตองการสนบสนนงานดานการกศล จงจะเหนไดวาขณะท+ธนาคารไดใหบรการดานการเงนแกชมชนตามภาระกจท+ควรจะทาท 4งท+ธนาคารรายอ+นไมกลาทาแตกยงประสบความสาเรจในเชงธรกจไดอกดวย ปจจบนธนาคารมพนกงานกวา 100 คน และมสนทรพยรวมมากกวา 163 ลานดอลลาร 2) ดานสขภาพและสวสดการ (Health and Welfare) ปจจบนองคกรธรกจจานวนมากตางเช+อวากจกรรมท+เก+ยวเน+องกบการสารวจ ตรวจสอบทางดานสขภาพของสมาชกในชมชนน 4นไมเปนเพยงความรบผดชอบตอสงคมเทาน 4น แตถอเปนความปรารถนา คณคา และความจาเปนสาหรบทกคนรวมไปถงบรษท พนกงาน รวมถงชมชนสวนรวมอยางแทจรง ดงจะเหนไดจากโครงการตางๆของหลายบรษท ท+ทะยอยจดทาข4นมาเพ+อสนองความตองการของสงคมดานสขภาพและสวสดการเชน โครงการเพ+อเดก มลคา 375,000 ดอลลาร ของบรษท พรอคเตอร แอนด แกมเบล เพ+อปรบปรงสถานรบเล4ยงเดกของชมชน โครงการเพ+อผสงอาย มลคา 80,000 ดอลลาร ซ+งรวมถงวสดอปกรณตางๆท+สมาคมกอสรางแหงรฐฟลอรดาไดบรจาคเพ+อปรบปรงและฟ4นฟบานพกสวนตวใหเปนศนยดแลผปวยโรคอลไซเมอร อยางไรกตามการสรางสรรคกจกรรมเพ+อสงคมในดานสขภาพน 4น ถงแมจะเปนจานวนเงนทนท+ไมมากมายแตกสรางประโยชนตอสงคมไดเชนกน ดงตวอยางการผลตซ4าภาพยนตรรณรงคตอตานการ สบบหร+ ดวยทนเพยง 600 ดอลลาร โดยบรษท GTE Electrical Products ในเมอง เดนเวอรส รฐแมสซาชเสตส ท+สามารถเผยแพรครอบคลมโรงเรยนในเขตบอสตนถง 22 แหง นอกจากน4ยงมอกหลายบรษทท+ไมตองใชเงนเลย แตสามารถท+จะสนบสนน

69 สวสดภาพแกชมชนได ดวยการอทศเวลาหรอแมแตการกระตนใหผบรหารตลอดจนพนกงานในบรษทของตนเองออกไปทางานเปนอาสาสมครตาม โรงพยาบาลและสถานดแลดานสขภาพตางๆ เปนตน แมภาพการออกมาทากจกรรมตางๆเพ+อสงคมของ องคกรธรกจจะเปนส+งท+เกดข4นเพราะวาใจปรารถนาจะทาเชนน 4นอยางแทจรง (Altruism) หรอทาดเพยงเพราะอยากจะทาดงท+อธบายไปในตอนตน แตการท+ชมชนดข4นเชนน4 เสมอนเปนการเปดโอกาสใหธรกจไดทากจกรรมท+ตนเองสนใจท+จะทาจรงๆ (Enlightened Self-interest) หรอความเช+อท+วาจงทาดกบสงคมเพ+อจะไดสงผลดแก องคกรในระยะยาวแมจะมคาใชจายบาง เพราะโครงการดานสขภาพและสวสดภาพตางๆท+ธรกจไดทาใหชมชนน 4น จะชวยสรางภาพพจนท+ด (Goodwill) ใหกบองคกรในสายตาของคนในชมชน ซ+งจะชวยดงดดบคคลใหอยากเขาทางานกบบรษท และงายตอการชกชวนนกลงทนมาลงทนในบรษทไดมากข4น ในทายท+สดดวยช+อเสยงท+ดของบรษท รวมท 4งชมชนท+เตบโตข4นกจะกลายเปนตลาดระบายสนคาท+ดสาหรบบรษทไดตอไป 3) ดานการศกษา (Education) ปจจบนองคกรธรกจแทบทกประเภทจะหนมาสนใจในกจกรรมเพ+อสงคมดานการศกษาอยางจรงจงมากข4น เน+องภาคธรกจเองจะตองเผชญกบปญหาการขาดแคลนกาลงคนท+มทกษะในการทางาน ผบรหารภาคธรกจจงตระหนกดวาพวกเขาจะตองเขาไปมสวนในการพฒนาปรบปรงงานดานการศกษาใหมากข4น นบต 4งแตการพฒนาเดกกอนวยเรยน การสงเสรมโรงเรยนประถมศกษา โรงเรยนมธยมศกษา หรอระดบมหาวทยาลยท 4งปรญญาตรและโท ตลอดจนการศกษาในสาขาวชาชพตางๆท 4งน4ไมใชทาเพ+อการกศลหรอตองการสรางภาพพจนท+ดแกองคกรเทาน 4น แตหมายถงความอยรอดขององคกรดวย ขณะน4ปญหาการขาดแคลนพนกงานท+มทกษะของสงคมอเมรกากาลงเลวรายลงไปเร+อยๆ โดยนกวจยคาดการณวาในอก 15 ปขางหนาตลาดแรงงานมความตองการ แรงงานสวนใหญซ+งมการศกษาสงกวาระดบมธยมศกษาข4นไป ในปจจบนกาลงแรงงานวยทางานถงหน+งในสามหรอประมาณ 20-27 ลานคน ยงไมรหนงสอในข 4นท+จะสามารถอานออกเขยนได ท 4งยงขาดความทางคณตศาสตรพ4นฐานเพ+อการทางานท+ด นอกจากน4ยงพบวามคนรนหนมสาวรอยละ 25 ท+ลาออกจากโรงเรยนมธยม สวนทางดานผท+จบการศกษาปรญญาตรจานวนหน+งกลบมความรเทยบเทานกเรยนเกรด 8 เทาน 4นเอง เพ+อสนองตอบตอความจาเปนและปญหาดานการศกษา ธรกจหลายแหงจงรเร+มระดมทรพยากรลงไปในสวนท+เก+ยวของกบการศกษา เชน มลนธเพ+อการศกษาของบรษทเอกซอน ,มลนธเบอรเนต แทนด4 ,เวสทงเฮาส อเลคทรก, ดราโว คอรปอเรช +น, และพพ จ

70 อนดสทรส เปนตน ท+ไดใหการสนบสนนครท+นาความคดสรางสรรคดานนวตกรรมการเรยนการสอนใหมๆมาพฒนากระบวนการสอน เชน การเปนผช4แนะนกเรยนใหรจกใชความคดดวยตนเองแทนท+จะเปนผปอนใหกบนกเรยนเพยงฝายเดยว สวนศนยวจยแหงบรษทเครยกใหการสนบสนนครคณตศาสตรและวทยาศาสตรจานวน 900 คนเพ+อเขารบการอบรมเพ+มเตมเปนเวลา 2 สปดาห ดานบรษทเปปซ+ไดทาโครงการ “The Pepsi School Challenge” เพ+อกระตนใหนกเรยนโรงเรยนยานใจกลางเมองดลลสและดทรอย สามารถเกบคะแนนสะสมของตนเองซ+งจะอยในรปของเงนทนสะสมภาคเรยนละ 250 ดอลลาร นกเรยนท+สามารถรกษาระดบผลการเรยนเฉล+ยไมต◌◌ากวาเกรดซและตองเขาเรยนอยางสม+าเสมอและไมมปญหาดานอารมณ ตลอดเวลาส+ปนกเรยนบางรายสะสมเงนทนไดสงถง 2,000 ดอลลาร ซ+งอาจจะนาไปเปนทนเรยนตอระดบสงข4นไปได อกตวอยางการเขาไปพฒนาการศกษาของชมชนคอการทางานของบรษทซอฟท ชน (Soft Sheen) ผผลตสนคาเก+ยวกบสขภาพผม ซ+งเปนบรษทขนาดใหญเปนอนดบหกของประเทศท+ม เจาของเปนอเมรกนผวดา ไดเขาไปดแลและสนบสนนดานวสดอปกรณใหกบโรงเรยนประถมหน+งแหงและโรงเรยนมธยมอกจานวนสองโรงเรยน ทาใหปจจบนกาลงแรงงาน สวนใหญของซอฟท ชน เปนศษยเกาท+เรยนจบจากโรงเรยนตางๆเหลาน4น +นเอง 4) ดานสทธมนษยชน (Human Rights) สาหรบองคกรบางแหงอาจจะเนนกจกรรมเพ+อสงคมไปในเร+องการรณรงคเพ+อสทธมนษยชน เชนกรณของบรษทรบอก อนเตอรเนช +นแนล (Reebok International) ในฐานะผนาดานการผลตรองเทากฬาท+มช+อเสยง กกาลงจดโครงการทวรคอนเสรตเพ+อรณรงคชกชวนประชาชนใหหนมาสนบสนนดานสทธมนษยชนดวยการนรโทษกรรมสากล เพ+อฉลองโอกาสครบรอบ 40 ป ของแถลงการณดานสทธมนษยชนสากล ท 4งน4เปาหมายขององคการนรโทษกรรมสากลน 4นกเพ+อหยดย 4งการกระทาทารณกรรม การประหารชวต ตลอดจนรณรงคใหมการพจารณาคดอยางเปนธรรมกบนกโทษทางการเมองรวมไปถง ผคนท+ถกจบกมคมขงเพยงเพราะความผดอนเก+ยวเน+องกบความเช+อ สผว ชาตพนธ ภาษาหรอศาสนา เปนตน จากปรชญาของบรษทรบอกท+เนนเร+อง “สทธท+จะมเสรภาพในการแสดงความคดเหน” ทาใหบรษทรบอกจงไมรรอท+จะเสนอตวเขามาเปนผสนบสนนโครงการทวรคอนเสรตคร 4งน4 ซ+งจะเปนโอกาสดท+จะไดเผยแพรขอมล ขาวสาร ขอเทจจรงไปตแผสสาธารณชนกวา 20 แหงใน 5 ทวปดวยกน นอกจากน4ทางบรษทรบอกยงไดจดต 4งโครงการรางวลเพ+อสทธมนษยชนประจาปข4น (Annual Human Rights Award)

71 รางวลมลคา 100,000 ดอลลาร สาหรบคนรนหนมสาวท+มอายต+ากวา 30 ป ซ+งอทศตนเพ+อรณรงคสรางความต+นตวดานสทธมนษยชนและเสรภาพในการแสดงออก 5) ดานส�งแวดลอม (The Natural Environment) ปจจบนองคกรธรกจอตสาหกรรมจานวนมากตางหนมาสนใจและเลอกท+จะทา กจกรรมเพ+อสงคมในดานส+งแวดลอมซ+งมขอบเขตครอบคลมในหลายมต เชน นเวศวทยา (Ecology) การอนรกษทรพยากรธรรมชาต (Conservation of natural resources) การคมครองพนธพชและสตวปาท+กาลงจะสญพนธ (Protection of endangered species) รวมถงการรบผดชอบตอการกาจดขยะ เปนตน จากตวอยางผลการสารวจความคดเหน ผบรโภคในสหรฐอเมรกา พบวารอยละ 77 บอกวาพวกเขาจะตดสนใจซ4อสนคาหรอไมซ4อสนคาจากบรษทผผลตสนคารายใดหรอไมน 4น เขาจะพจารณาจากช+อเสยงในดานการอนรกษธรมชาตและความใสใจตอปญหาส+งแวดลอมขององคกรเหลาน 4นเปนหลก ดงน 4นในปจจบนน4เราจงเหนวาหลายบรษทตางหนมายดแนวปฏบตดานการสงเสรมคณภาพ ส+งแวดลอมข 4นพ4นฐานในลกษณะท+คลายคลงกน กลาวคอ หลายแหงหนมาสนบสนนการนาส+งของวสดกลบมาใชซ4า (Reuse) การลดปรมาณขยะใหเหลอนอยท+สด การเลอกใชวสดท+สามารถยอยสลายไดเองโดยธรรมชาต (Biodegradable materials) หรอการหนไปใชวสดท+สามารถนามาผลตใหมไดอกคร 4ง (Recycled materials) ตวอยางเชนสหพนธสตวปาแหงชาต (National Wildlife Federation) องคกร เอกชนดานการอนรกษธรรมชาตไดเร+มจดพมพแผนพบรายการสนคาของขวญของตนเองดวยกระดาษรไซเคลเพ+อแสดงถงความรบตอสงคมดานส+งแวดลอม สวนบรษทแอปเป4ลคอมพวเตอรกไดปรบเปล+ยนมาใชกระดาษแผนเรยบสน4าตาลแทนกระดาษสขาว เพ+อลดการใชสารฟอกขาวในการผลตบรรจภณฑของบรษท ซ+งชวยรกษาส+งแวดลอมไดเชนกน นอกจากน4ย งพบวาในหลายองคกรกเร+มท+จะนาเอาหลกการตลาดเพ+อส+งแวดลอม (Environmentally friendly) มาใชดวยการผลตสนคาท+เปนมตรตอส+งแวดลอมข4นมาเพ+อเจาะกลมผบรโภคในปจจบนท+เร+มต+นตวมากย+งข4นในเร+องน4 เชน บรษทโลเบาส เครอขายซปเปอรมารเกตในแคนาดากเร+มผลตสนคาเพ+อส+งแวดลอม (Green brand) จานวนหลายรอยรายการท+เนนเพ+อการอนรกษส+งแวดลอม เชน ผงซกฟอกไรสารฟอสเฟต แบตเตอร+แบบชารทไฟใหมได น4ามนเคร+องรไซเคล หลอดไฟฟาประหยดไฟ เปนตน ซ+งสนคาเหลาน4ยงใชบรรจภณฑจากกระดาษรไซเคลท+พมพขาวสาร ขอมลท+เปนประโยชนดานโภชนาการและเร+องส+งแวดลอมลงบนกลองบรรจสนคาใหดวย ทาใหยอดขายปแรกสงถง 52 ลานดอลลารทเดยว

72 6) ดานสทธผบรโภค (Consumer Rights) ในองคกรบางแหงจะแสดงความรบผดชอบตอสงคมโดยการเนนใหความสาคญถง สทธของผบรโภคของพวกเขาเปนหลก ดงน *นบรษทเหลาน*จงจะใหความใสใจเปนพเศษในดานคณภาพสนคา ความปลอดภย และความเช$อถอไดในงานโฆษณาตางๆท$ผลตออกมาสสาธารณะ เชนกรณของบรษทยลเลตต (Gillette) ท$ใหความสนใจสทธผบรโภค โดยจะมหนวยงานดานการตรวจสอบผลตภณฑอยางรอบคอบ ระมดระวง ทมวศวกรของบรษทจะเปนผทดลองใชสนคาของตนเองในหลายลกษณะ เชน ทดสอบประสทธภาพ การพนในสนคาบรรจสญญากาศ การตรวจสอบกลบโดยทมผเช$ยวชาญดานการควบคม คณภาพ เปนตน นอกจากน*บรษทยงมหองทดลองประเมนผลทางการแพทย เพ$อทดสอบผลขางเคยงหรออาการเจบปวยท$อาจจะเกดข*นจากการใชสนคาใหมของยลเลตต เชน ตรวจสอบปฎกรยาของอาการแพของผใชแชมพและผลตระงบกล$นเหง$อ และผลตภณฑอ$นๆ ของบรษท ถงแมมาตรการดานความปลอดภยเหลาน*จะเปนไปตามระเบยบและกฎหมายบงคบไวกตาม แตกนบวาการดาเนนงานของบรษทยลเลตตดงกลาวน*ทาไดดกวาเกณฑตามกฎหมายกาหนดดวยซ*าไป แมการกาหนดนโยบายลกษณะน*จะตองใชเงนลงทนสงมากกตาม ฝายบรหารกเช$อวาหากทาใหลกคาพงพอใจในสนคาไดแลวน $นหมายถงลกคากจะซ$อสตยกบสนคาตลอดไป ซ$งนบวาเปนการกระทาท$ไดผลคมคา 7) ดานวฒนธรรม (Culture) ธรกจท+ออกมาทากจกรรมและสนบสนนงานทางดานศลปะ วฒนธรรมน 4นกเพราะ พวกเขาเช+อวาความรบผดชอบตอสงคมในดานน4 จะชวยหนนเสรมภาพพจนในทางท+ดใหกบองคกรของตนเอง โดยมองวาการสนบสนนกจกรรมดานวฒนธรรมคอการลงทนเพ+อสรางคณภาพชวตท+ดแกสงคม เพราะในท+สดผลลพธท+ไดกจะตกแกผบรโภคในชมชน พนกงาน รวมถงผมสวนไดสวนเสยอ+นๆขององคกรตวอยางเชน การบรจาคเงนสนบสนนใหกบวงดนตร the Buffalo Philharmonic ของบรษท Westwood Pharmaceuticals ในนครนวยอรค เพราะเหนวาดนตรวงน4ถอเปนผนาทางวฒนธรรมของชมชนท+สามารถสรางผลลพธทางเศรษฐกจจากการดงดดนกทองเท+ยวเขามามากข4นเปนการสรางรายไดใหสมาชกในชมชนไดอกทาง นอกจากน4ทางบรษทยงเช+อวาในระยะยาวจะชวยใหตนเองสามารถสรรหาบคลากรฝายบรหารและพนกงานท+เกงๆไดจากภายนอกชมชนแหงน4

73 2. องคกรกบระดบของความรบผดชอบตอสงคม (Organizational Approaches to Social Responsibility) ระดบของความรบผดชอบตอสงคมหรอจตสานกสาธารณะขององคกรน 4นกจะเหมอนกบของปจเจกบคคลท +วไป กลาวคอ บางคนกจะมจตสานกรบผดชอบตอสงคมอยเสมอ แตบางคนกจะชอบหลกเล+ยงและไมอยากยงเก+ยวเม+อพดถงเร+องของสวนรวม สวนสาหรบอกคนน 4นอาจจะมความรสกเปนกลางๆคออยระหวางท 4งสองข 4วขางตน ดงน 4นการศกษาถงระดบของทศนคตและปฏกรยาขององคกรท+มตอสงคม รวมไปถงกลยทธในการกระตนใหสมาชกภายในองคกรมพฤตกรรมและมมมองตอสงคมในเชงบวกจงนาสนใจเปนอยางย+ง เพราะนอกจากจะเปนผลดตอตวพนกงานเองแลวยงชวยสรางภาพพจนท+ดใหกบองคกรอกดวย 2.1 รปแบบของความรบผดชอบตอสงคม (The Continuum of Social Responsibility) แนวทางท+จะกาหนดหรอบงช4ใหเหนถงระดบหรอรปแบบพฤตกรรมดานจตสานกตอสงคมขององคกรธรกจม 4 ระดบหรอรปแบบ ดงน4 1) กลมท+ตอตานหรอไมเหนดวยกบสงคม (Social Opposition) 2) กลมท+ทาตามกรอบของกฎหมายหรอระเบยบบงคบไวเทาน 4น (Social Obligation) 3) กลมท+มปฏกรยาเชงบวกตอสงคมและทาเกนกวากฎหมายกาหนด (Social Responsiveness) 4) กลมท+อทศตนเพ+อสงคมอยางแทจรง (Social Contribution) จากระดบของจตสานกหรอพฤตกรรมเก+ยวกบความรบผดชอบตอสงคมท 4ง 4 รป แบบน4 จงทาใหเหนภาพของความตอเน+องของระดบความรบผดชอบตอสงคม ซ+งเร+มจากปลายสดของดานหน+งคอ กลมท+ชอบตอตานหรอพวกท+ไมเหนดวยกบการทากจกรรมเพ+อสาธารณะหรอพวกท+ไมยอมทาตามมาตรฐานทางจรธรรมน +นเอง (Social Opposition) เร+อยไปจนถงปลายสดอกดานหน+ง จะเปนกลมท+ชอบอทศตนเพ+อสงคมอยางแขงขน (Social Contribution) ตามภาพท+ 3.3 อยางไรกตามองคกรกคงมพฤตกรรมท+คลายคลงกบพฤตกรรมระดบปจเจกบคคล กลาวคอ คงไมมพฤตกรรมดงกลาวในลกษณะเปน รายวนอยางตอเน+องสม+าเสมอ เพราะโดยท +วไปองคกรท+มจรยธรรมน 4นอาจจะมบางบางชวงเวลาท+ระดบของความรบผดชอบตอสงคมออนดวยลงไป ขณะท+ท+บางองคกรท+ปลาย

74

กลมตอตานสงคม กลมทาตามกฎหมาย กลมสนองตอบสงคม กลมอทศตนเพdอสงคม (Social Opposition) (Social Obligation) (Social Responsiveness) (Social Contribution) r a a a r r a a r r r a a

สดอกดานซ+งตอตานสงคมกอาจจะเร+มหนมาเหลยวมองกจกรรมตางสงคมเพ+มข4นมาบางในบางโอกาส ดงน 4นจงไมมเสนแบงระหวางท 4งสองข 4วน4อยางชดเจนนก สมครใจทาตามมาตรฐาน กฎหมายและจรยธรรม ทามากกวามาตรฐาน อทศตนเพ+อสงคมเสมอ ต+า สง ระดบของความรบผดชอบตอสงคม (Degree of Social Responsibility) ภาพท� 3.3 รปแบบความรบผดชอบตอสงคม (The Continuum of Social Responsibility) องคกรอาจจะมปฏกรยาสนองตอบตอประเดนตางๆในสงคมไดหน+งในส+แนวทางโดยเร+มจากความรบผดชอบระดบต+าสด คอการท+องคกรเลอกทจะอยในกลมตอตานสงคม (Social Opposition) เร+อยไปจนถงระดบสงสด คอ เปนองคกรท+เลอกอทศตนเพ+อสงคม (Social Contribution) 1) กลมท�ตอตานหรอไมเหนดวยกบสงคม (Social Opposition) หมายถง องคกรหรอกลมคนท+มพฤตกรรมตอตานกจกรรมตางๆ เก+ยวกบสงคม สวนรวม ถาหากจะลงมอกระทากจะทาใหนอยท+สด หากตองการใหองคกรประเภทน4 หนมาสนใจกบสภาพปญหาและกจกรรมสาธารณะอ+นๆ จะตองมการบงคบเพ+อใหทาตามกฎหมาย ระเบยบขอบงคบ หรอมาตรฐานทางจรยธรรมท+กาหนดไว เพราะบางคร 4งพวกน4จะเกบซอนความลบของตนเองไว ดงจะเหนตวอยางไดในสงคม เชนกรณท+ฝายบรหารของบรษท Sundstrand ผรบเหมาโครงการกบกองทพสหรฐพยายามท+จะปกปดขอมลความจรง ถวงเวลาและขดขวางการทางานของผตรวจสอบจากภาครฐท+เขามาสบสวนหาขอเทจจรงเน+องจากบรษทไดต 4งราคาไวสงเกนไป แตในท+สดทมตรวจสอบกพบเอกสาร ซ+งแสดงใหเหนวาผบรหารระดบสงของบรษทน +นเองท+เปนผส +งการใหพนกงานของตนจดทารายงานบดเบอนขอมลไปยงรฐบาล ดงน 4นจงแสดงใหเหนวาองคกรท+ขาดความรบผดชอบ

75 ตอสงคมเชนน4มกจะถกควบคมและตรวจสอบจากหนวยงานภายนอกเสมอเพ+อใหอยในกรอบของจรยธรรมและกฎหมายใหได 2) กลมท�ทาตามกรอบของกฎหมายหรอระเบยบบงคบไวเทาน;น (Social Obligation) หมายถง พฤตกรรมท+องคกรแสดงออกซ+งความรบผดชอบตอสงคมแบบสมครใจ และกระทาในระดบเพยงแคตามขอบเขตของกฎหมายหรอจรยธรรมกาหนดไวเทาน 4น พวกเขาจะไมทาอะไรท+เกนกวากรอบกฎหมายระบไว เปนการกระทาในส+งท+คดวาจาเปนเพยงเทาน 4นจะไมมอะไรท+มากไปกวาน4 ตวอยางเชน บรษทผผลตบหร+ย+หอตางๆ น 4นจะพมพคาเตอนผบรโภคถงอนตรายจากการสบบหร+วาอาจจะเปนสาเหตของโรครายตางๆตลอดจนผลกระทบตอสขภาพอ+นๆไวขางซองบหร+ เชน “ควนบหร+ทารายผใกลชด” หรอ “บหร+เปนสาเหตของโรคมะเรง” เปนตน กเพราะกฎหมายบงคบไวเชนน 4นไมใชเพราะความเปนหวงใยในสขภาพของผบรโภคแตอยางใด หรออกตวอยางของ สนคาประเภทเคร+องด+มชกาลงหลายย+หอในตลาดประเทศไทยปจจบน ท+ทมงบโฆษณาและกจกรรม สงเสรมทางการตลาดแขงขนกนอยางเขมขนขณะน4 จะพบวาบนฉลากบรรจหรอแมแตในเน4อหาของโฆษณาในทกส+อน 4นจะตองพมพหรอกลาวคาเตอนผบรโภคไวเสมอเพราะเปนระเบยบของคณะกรรมการอาหารและยา (อย.) ไมใชเพราะหวงใยสขภาพของผบรโภคอยางแทจรง เชน “หามด+มเกนวนละสองขวด เดกและสตรมครรภไมควรด+ม” เปนตน 3) กลมท�มปฏกรยาเชงบวกตอสงคมและทาเกนกวากฎหมายกาหนด (Social Responsiveness) หมายถง พฤตกรรมขององคกรท+แสดงออกถงความรบผดชอบตอสงคมในระดบท+มากกวามาตรฐานทางกฎหมายหรอจรยธรรมกาหนดไว ท 4งน4กเพ+อสนองตอบความตองการของผมสวนไดสวนเสยกบองคกรน 4นเอง โดยองคกรเหลาน4เลอกท+จะทากจกรรมตางๆเพ+อสงคม หรอสนองตอบความตองการของผมสวนไดสวนเสยของตนเองดวยการกระทาท+เกนกวาเกณฑกฎหมายและหลกจรยธรรมรวมถงเหตผลดานเศรษฐกจ ซ+งทางฝายบรหารองคกรจะตดสนใจและเขาไปมสวนรวมในกจกรรมท+เปนประโยชนตอสงคมและองคกรไปพรอมกน จงทาใหส+งท+ทาสงเกนมาตรฐานทางกฎหมายและจรรยาบรรณ

76 4) กลมท�อทศตนเพ�อสงคมอยางแทจรง (Social Contribution) หมายถง พฤตกรรมขององคการท+คอนขางจะมความกระตอรอรนและแสวงหา หนทางท+จะทาประโยชนเพ+อสงคมรวมถงผมสวนไดสวนเสยขององคการในระดบท+เกนกวาเกณฑปกตเสมอ ซ+งถอเปนความรบผดชอบในข 4นสงสด ท 4งน4เพ+อเปนการปกปอง ภาพพจนดานลบจากสงคมท+จะเกดกบองคกร ดงจะเหนไดจากตวอยางในความใสใจตอสงคมของ Anita Roddick ผบรหารเครอขายธรกจเคร+องสาอางระดบโลก the Body Shopท+นอกจากจะใหความสนใจดแลสารทกขสกดบของพนกงานในบรษทตนเองอยางด แลวเธอยงยดหลกการขยายเครอขายรานของบรษทโดยพจารณาจากพ4นฐานท+เปนประโยชนตอชมชนท+จะไปต 4งรานประกอบดวย นอกจากน4ยงถอวาเธอเปนหน+งในบคคลกลมแรกท+ไมเหนดวยกบการใชสตวเพ+อทดสอบผลตภณฑเคร+องสาอาง และยงพบวาผลตภณฑของบรษทเธอยงเนนสวนผสมทางธรรมชาตเปนหลก และตามหนารานของบรษทยงมกลองสบจาลองเพ+อรณรงคกจกรรมทางสงคมดานตางๆ เชน งานรณรงคขององคการนรโทษสกรรมสากล (Amnesty International),งานดานอนรกษปาฝนเขตรอนในแถบประเทศบราซล และกจกรรมดานการอนรกษส+งแวดลอมและทรพยากรธรรมชาตรวมกบองคกรเอกชนท+รณรงคส+งแวดลอมระดบโลกเชนกลมกรนพซ (Greenpeace) เปนตน 2.2 การตรวจสอบทางสงคม (The Social Audit) องคกรท+ตองการจะรกษาระดบความรบผดชอบตอสงคมเปนเสมอนกลยทธและ การดาเนนงานสาคญในดานความรบผดชอบตอสงคมของตนเอง เพราะการตรวจสอบทางสงคม (Social audit) น4หมายถงกระบวนการรายงานและการประเมนผลอยางเปนระบบเก+ยวกบผลการดาเนนงานในทกๆดานเก+ยวกบความรบผดชอบตอสงคมขององคกร รปแบบการตรวจสอบทางสงคมท+นยมใชท +วไปประกอบดวย การตรวจสอบโดยผมสวนไดสวนเสย (Stakeholder audit) ซ+งจะชวยใหฝายบรหารสามารถเขาใจถงความสนใจของผมสวนไดสวนเสยของตนเองหรอ การตรวจสอบดานความปลอดภย (Safety audit) เปนการประเมนถงมาตรฐานการควบคมดานความปลอดภยในการทางานของ องคกรวาดมากนอยเพยงใด และการตรวจสอบดานส+งแวดลอม (Environmental audit) เพ+อช4ใหเหนถงตนเหตของความเส+ยงท+จะมตอส+งแวดลอม การประเมนถงความพยายามทกแนวทางท+จะรกษาส+งแวดลอมและแนวทางการแกปญหาขององคกร ในหวงท+ผานมาแมในหลายองคกรจะพยายามจดเตรยมและตพมพนาเสนอ รายงานทางดานการตรวจสอบทางสงคมของบรษทออกมาสสาธารณะเปนจานวนมาก แตกถกวพากษวจารณถงความไมสมบรณในขอมลและเปนเพยงการสรางภาพเทาน 4น

77 อยางไรกตามหากรจกนามาใชอยางเหมาะสม แนวทางการตรวจสอบทางสงคมเหลาน4 อาจชวยผบรหารวดถงความกาวหนาขององคกรเพ+อจะเดนไปสเปาหมายเก+ยวกบความรบผดชอบตอสงคมไดในโอกาสตอไปตวอยางเชน การดาเนนงานตรวจสอบทางสงคมของบรษท เบน แอนด เจอรร+ โฮมเมด ท+จะจดทาเปนประจาทกปเชนเดยวกบท+จดทา รายงานทางการเงนซ+งตองทาอยแลว ท 4งสองสวนน4จะบรรจไวในรายงานประจาปของบรษทท+จะนาเสนอผถอหนตอไป 2.3 วธดาเนนงานดานความรบผดชอบตอสงคมขององคกร (Methods of Institutionalizing Social Responsibility) สาหรบการตรวจสอบทางสงคม (Social audit) น 4นสามารถใชเปนเคร+องมอเพ+อ การตรวจสอบถงผลการดาเนนงานดานสงคมขององคกรเปนชวงเวลาไดด แตอาจจะไมเหมาะสมท+จะนามาเปนเคร+องมอตรวจสอบการดาเนนกจกรรมทางสงคมขององคกรในแตละวนได เพ+อใหการตรวจสอบและตดตามงานดานกจกรรมทางสงคมขององคกรไดอยางตอเน+องและครอบคลมในทกดานดงน 4นหลายองคกรจงต 4งหนวยงานดานกจการสาธารณะข4นมาเพ+อเปนชองทางในการส+อสารระหวางองคกรกบสงคมภายนอก ดงน4 1) แผนกกจการสงคม (The Public Affairs Department) แผนกกจการสงคมหรอ กจการภายนอก (the External Affairs) ถอเปนสวน สาคญท+จะเปนผเช+อมโยงระหวางองคกรกบผมสวนไดเสยภายนอก เชน ลกคา หนวยงานของรฐ ส+อมวลชน เปนตน โดยมภาระหนาท+หลายอยางท 4งการคาดการณแนวโนมและประเดนตางๆท+จะเกดข4นในสงคม การวเคราะหถงสภาพแวดลอมทางสงคม การรวบรวมกล +นกรองและส+อสารขอมลสฝายบรหารตลอดจนการพฒนาแผนงานเพ+อสนองตอบความตองการของผมสวนไดเสยภายนอกองคการ 2) การเปนผสนบสนนกจกรรมสงคมเฉพาะดาน (Advocacy) หมายถง การท+องคกรเปนผใหการสนบสนนสงคมในเร+องใดเร+องหน+งเปนการ เฉพาะเจาะจงท 4งในรปของการบรจาคเงน วสดอปกรณตลอดจนทรพยากรบคคลไปในกจกรรมทางสงคมเฉพาะอยางใดอยางหน+ง เชนการเขามาดาเนนกจกรรมรณรงคดานการเผยแพรขอมล ขาวสารและใหความรเร+องโรคเอดสแกสาธารณะ ของบรษท แปซฟก เบลล ดวยการตพมพขาวสารผานทางจดหมายขาวรายเดอนของบรษท การจดทาวดโอชดพเศษเก+ยวกบประเดนปญหาเร+องเอดส และเปนผสนบสนนการประชมเผยแพรเก+ยวกบโรคเอดสในสถานท+ทางานไปตามเมองตางๆท +วสหรฐ เปนตน

78 3) การเปนหนสวนในการทางานเพ�อสงคม (Partnerships) หมายถง การท+องคกรบางแหงเลอกท+จะเขาไปรวมมอกนทางานกบกลมสนใจใน ในประเดนปญหาสงคมเดยวกน ท 4งท+อาจจะเคยมความคดเหนแตกตางกนหรอเคยตอสทางความคดและอดมการณกนมากอน แตกจะหนหนามาจบมอเพ+อหาทางออกรวมกน เชน การทางานของบรษทแปซฟกแกส แอนด อเลคทรก (PG&E) ไดรวมมอกนทางานกบกลมอนรกษส+งแวดลอม ซ+งหลายคนในกลมเคยขดแยงกนมากอน เพ+อทาโครงการศกษาดานการใชพลงงานท+มประสทธภาพมลคา 10 ลานดอลลาร จงเหนไดวาความรวมมอกนเชนน4ไมเพยงเปนการลดความตงเครยดและการเผชญหนาระหวางบรษทกบกลมอนรกษดงกลาวแตถอเปนการใหความใสใจและพยายามหาแนวทางแกไขปญหาดานส$งแวดลอมของบรษทไดอกทาง 4) การใหยมตวผบรหาร (Executive Loans) มองคกรธรกจหลายแหงท$อนญาตใหผบรหารของบรษทตนสามารถท$จะลาพก ช $วคราวเพ$อไปรบตาแหนงบรหารในองคกรท$ไมแสวงกาไร (not-for profit organizations) เพ$อแสดงใหเหนถงความรบผดชอบของบรษทท$มตอสงคม บอยคร *งจะพบวาผบรหารท$ถกยมตวไปชวยงานเหลาน*ยงคงไดรบเงนเดอนบางสวนหรอท *งหมดจากตนสงกดอย หรอการยมตวผบรหารอกรปแบบหน$งท$สามารถทาไดคอการท$บรษทอนญาตใหผบรหารของตนเองทางานนอกเวลาในดานการรณรงคเพ$อระดมทนใหกบองคกรท$ไมแสวงกาไรไดขณะท$ผบรหารเหลาน*ยงคงทางานใหตนสงกดเดมอย เปนตน 5) การเปนผบรจาค (Philanthropy) หมายถง การทากจกรรมเพ$อประโยชนแกสงคมในลกษณะของการบรจาคเงน การเสยสละเวลา ส$งของ หรอแมแตการใหบรการเพ$อการกศล เพ$อมนษยธรรมหรอเพ$อสถาบนการศกษาตางๆในชมชน เปนตน เพราะองคกรยดหลกปรชญาท$วาตนเองกเปนสมาชกของสงคมท$อาจจะมศกยภาพและทรพยากรดานตางๆพรอมกวาบคคลอ$น อยางไรกตาม จากผลสารวจของสภาเครอขายมลนธ (the Council on Foundations) ซ$งเปน ตวแทนของมลนธดานการกศลจานวน 1,000 แหง ในสหรฐอเมรกาพบวา เน$องจากการสภาพแวดลอมการแขงขนทางธรกจท$เขมขนในปจจบน อาจจะเปนปจจยเปล$ยนแปลง รปแบบของการบรจาคเพ$อสงคมของบรษทเอกชนในอนาคต ถงแมขณะน*บรรดามลนธภายใตสงกดองคกรธรกจตางๆ เชน มลนธโตโยตา มลนธฟอรด เปนตน จะไมไดรบอนญาตใหบรจาคหรอสนบสนนเงนทนในโครงการตางๆท$อาจจะเอ*อประโยชนตอบรษทตนสงกดของตนเองไดโดยตรงอยางถกตองตามกฎหมายกตาม แตกพบวาขณะน*หลาย

79 บรษทไดหนไปบรจาคเพ$อสงคมในรปแบบอ$นๆโดยไมผานทางมลนธ ซ$งในระยะยาวจะเอ*อประโยชนแก ธรกจของตนไดเปนอยางด เชน การใชเงนเพ$อพฒนาศกยภาพบคคลภายนอกท$คาดวาจะไดรบการสรรหาเขามาเปนพนกงานของบรษทในอนาคต เปนตน ดงจะเหนไดจากผลสารวจความคดเหนของผบรหารระดบสงของบรษทขนาดใหญเม$อเรวๆน* ระบวาบรษทของพวกเขาไดเร$มเพ$มงบประมาณเพ$อสนบสนนทางดานการศกษามากย$งข*น ขณะท$มการปรบลดการบรจาคในดานสนทนาการและดานศลปะลงไป ตวอยางเชน การท$บรษทแอตแลนตก รชฟลด (Atlantic Richfield) ในนคร ลอสแองเจลลส ไดหยดสนบสนนการสรางพพธภณฑและโรงละครตางๆในเมองน* แตไดหนไปสนบสนนการศกษาโดยเฉพาะในกลมนกเรยนเช*อสาย Hispanic ซ$งเปนประชากร กลมใหญตามโรงเรยนในเมองน* นอกจากน*เน$องจากตลาดในตางประเทศนบวนจะม บทบาทสาคญมากข*นในการสรางรายไดจากการขยายตวของการสงออกสาหรบบรษทสหรฐท$ทาธรกจในตางประเทศ ดงน *นจงพบวาหลายบรษทเร$มใชรปแบบการบรจาคเพ$อการกศลเพ$อปแนวทางในการสรางภาพพจนท$ดแกบรษทตนเองในประเทศน *นๆ ตวอยางเชน บรษทฮวเลต แพคการด (Hewlett-Packard) ท$ไดบรจาคคอมพวเตอรใหกบมหาวทยาลยแหงกรงเพรค (the University of Prague) เพราะหวงวาการทาธรกจของตนในประเทศน* จะไดราบร$น 3. การบรหารและจรยธรรม (Management and Ethics) แมแนวคดเก$ยวกบความรบผดชอบตอสงคมโดยท $วไป หมายถง ความรบผดชอบขององคกร (the organization) แตอยาลมวาลาพงตวองคกรเองคงไมสามารถท$จะ ตดสน.ใจอะไรได แตบคคลในองคกรตางหากท$จะเปนผตดสนใจ โดยการตดสนใจของผบรหารระดบสงในองคกรกเหนไดจากนโยบายตางๆท$ออกมาน $นเอง กอนท$จะถกถายลงไปสการปฏบตของผจดการและพนกงานระดบลางในองคกรวาจะดาเนนกจกรรมเพ$อสงคมในแนวทางใดตอไป โดยเฉพาะอยางย$งผบรหารระดบลางน*เองท$จะตองเผชญกบการตดสนใจ ท$ทาทายเพราะคอผท$เก$ยวของอยางใกลชดกบการปฏบตงานประจาวน ซ$งจะตองใชสามญสานกเลอกแนวทางวาส$งใดถกหรอผดอยางไร และผลจากการตดสนใจปฏบตของเขาน*เองกจะเปนตวบงช*ใหเหนถงระดบของความรบผดชอบตอสงคมขององคกรวามมากหรอนอยเพยงใด ดงน *นความรบผดชอบตอสงคมขององคกรกจะเหนไดจากรากฐานในเชงจรยธรรมดานการจดการเชนน*เอง ดงน *นการศกษาถงจรยธรรมในเชงของการบรหาร (Ethics) น *นเปนการศกษาถงกระบวนการตดสนใจภายใตกรอบของระบบมาตรฐานทางศลธรรม ซ$งหมายถงการเรยนรใหลกลงไปในรายละเอยดถงการตดสนใจของปจเจกบคคลภายใตบรบทของกฎเกณฑ

80 มาตรฐานทางศลธรรมหรอหลกปฏบต สวน พฤตกรรมเชงจรยธรรม (Ethical behavior) หมายถง ความประพฤตท$สามารถพจารณาไดวา “ถก” หรอ “ด” ภายใตบรบทของหลกศลธรรม เปนการปฏบตท$มากกวากรอบกฎหมายไดวางไว และคอการกาวลวงเขาสหลกศลธรรมในภาพกวางท$ทกคนและสงคมคาดหวง ซ$งตรงขามกบพฤตกรรมท$ไรจรยธรรม (Unethical behavior) หมายถง ความประพฤตของบคคลท$พจารณาวา “ผด” หรอ “เลว” ภายใตบรบทของหลกศลธรรมเชนกน ถงแมจะเปนส$งท$อาจจะผดหรอไมผดกฎหมายกตาม แตทายท$สดเปนส$งท$ทกคนและสงคมไมพงปรารถนา มประเดนคาถามพ*นฐานสองประเดนเก$ยวการตรวจสอบถงระดบจรยธรรมดานการจดการ กลาวคอ ประการแรก มกรอบทางศลธรรมใดๆหรอไมท$พอจะเปนแนวทางสาหรบการตดสนใจเชงการบรหาร และถาหากทกคร *งท$ฝายบรหารตองเผชญกบการท$จะตองตดสนใจในเชงจรยธรรมเร$องใดเร$องหน$งแลว พวกเขาสามารถท$จะยอนกลบไปดหรออางองและยดตามหลกมาตรฐานทางศลธรรมอนใดอนหน$งไดหรอไม ในอนท$จะชวยตดสนใจวาจะเดนไปทางใด ประการท$สอง ถาหากผบรหารจะมพฤตกรรมในรปแบบใด กตามแลวจะมมาตรฐานใดเปนเกณฑท$ถกตองใหเดนตามไดบาง ในเม$อยงมการตความเก$ยวกบพฤตกรรมใดวาดหรอเลวท$ขดแยงกนอยเชนน* จงอยากท$ ผบรหารจะทราบไดวามาตรฐานใดคอส$งท$ดท$ควรปฏบตตาม ดงน *นประเดนคาถามสองขอน*จงถอเปนจดสาคญเสมอเม$อมการถกเถยงกนถงเร$องจรธรรมเชงการบรหารจดการ ลองพจารณาจากตวอยางท$ผบรหารของบรษท Burroughs Wellcome ผ◌ผลตยา AZT ซ$งเปนยาเพ$อยบย *งพฒนาการของโรคภมคมกนบกพรองหรอโรคเอดส ฝายบรหารบรษทตองเผชญกบการตดสนใจท$คอนขางลาบากใจ เพราะเปนยาท$มราคาแพงโดยผตดเช*อเอดสจะตองใชยาน*ตลอดหน$งปจะมคาใชจายคายา AZT น*ประมาณ 3,000 ดอลลาร ทาใหผปวยหลายคนไมสามารถซ*อได อยางไรกตามบรษทกช*แจงวาไดพยายามกาหนดราคาใหต$าท$สดเทาท$จะทาได โดยบอกวาบรษทเองตองรบผดชอบตอกลมผมสวนไดเสยในองคกรเชนผลงทนและพนกงานของบรษทพอๆกบคานงถงผใชยาอยางเหมาะสมแลว เพราะถาต *งราคาต$ากวาน*อาจไมคมตนทนการผลตและจะสงผลเสยหายตอผถอหนและไมคมกบการลงทนดานการวจยและพฒนาตวยาน* แตมบางคนเหนแยงวาบรษทควรใหความสาคญกบผปวยเปนอนดบแรกซ$งจาเปนจะตองใชยาในราคาท$ถกลงกวาน* สวนอกหลายคนกช*วาบรษททาถกตองแลวเพราะควรพจารณาถงความอยรอดของบรษทกอน จากกรณตวอยางเชนน*ทาใหฝายบรหารตกอยในสภาวะท$ตองกดดนและเผชญกบการ ตดสนใจเชงจรยธรรมเปนอยางมาก

81 3.1 ปญหาและความคาบเก�ยวตอการตดสนใจเชงจรยธรรม (Ethical Dilemmas and Ethical Lapses) สาหรบคาถามในเชงจรยธรรมอาจแบงออกไดโดยท $วไปสองประเภทดวยกน คอ ประเภทแรก คอปญหาในเชงจรยธรรม (Ethical dilemmas) หมายถง ประเดนคาถามเชงจรยธรรมซ$งยงไมไดรบการแกไข และความเหนของท *งสองฝายท$ขดแยงกนยงคงอย เชนตวอยางของประเดนขดแยงเชงจรยธรรมของธรกจท$เกดข*นมานานแลวและยงคงไมมขอยตไดแกขอโตแยงท$วาสมควรหรอไมท$จะอนญาตใหมการโฆษณาบหร$ผานส$อประเภทตางๆ เพราะการยอมใหกระทาเชนน *นอาจเปนผลเสยตอสขภาพของประชาชนได ในอกทางหน$งหากไมอนญาตใหโฆษณากอาจเปนการรดรอนสทธของบรษทผผลต เพราะเปนการไปจากดเสรภาพในดานการพด ตลอดจนไปทาลายธรกจของเขาเสย นอกจากน*ยงม ตวอยางของปญหาเชงจรยธรรมท$ฝายบรหารเผชญอย เชน - พนกงานในองคกรยอมมสทธในความเปนสวนตว ขณะท$ฝายนายจางกมสทธท$จะดแลและตรวจสอบเร$องความปลอดภยจากพฤตกรรมท$เหมาะสมของพนกงานในบรษทไดเชนกน จงมคาถามวาสมควรหรอไมท$นายจางสามารถจะใหมการทดสอบภาวะการตด ยาเสพตดของพนกงาน ใครสมควรไดรบสทธน*กอน - บรษทมหาชนยอมมพนธะเก$ยวของกบท *งฝายผถอหนและพนกงาน ถาบางคร *งบรษทประสบปญหาดานการเงนเชนไดกาไรต$ากวาเปาหมายแลว ฝายบรหารบรษทควรจะตดสนใจปรบลดเงนปนผลซ$งจะจายแกผถอหนลงหรอควรจะปรบลดเงนเดอนพนกงาน - บรษทสามารถปรบปรงการขายใหมประสทธภาพและสรางรายไดใหมากข*น ถามการทาวจยตลาดโดยการศกษาขอมลเก$ยวกบพฤตกรรมผบรโภคเชน พฤตกรรมการตดสนใจซ*อสนคา ระดบรายได ตลอดจนวถการดาเนนชวต เปนตน การทาเชนถอเปนการละเมดสทธสวนบคคลของลกคาหรอไม แตอกฝายอาจมองวาบรษทกยอมมสทธทาเชนน*ได ดงน *นสทธของใครสาคญกวากน ส$งสาคญรวมกนอยางหน$งเก$ยวกบปญหาในเชงจรยธรรมไดแก สภาวะของความขดแยงระหวางสทธของผมสวนไดเสยต *งแตสองฝายข*นไปทาใหปญหาของผบรหารจะเพ$มมากข*นเปนเงาตามตวถาหากตองรบผดชอบตอกลมผมสวนไดเสยจานวนมากข*น ปญหาในเชงจรยธรรมประการท$สองไดแก ลกษณะความคาบเก$ยวในการตดสนใจเชงจรยธรรม หมายถง สถานการณท$เกดข*นเม$อผบรหารขาดจรยธรรมในการตดสนใจหรอจะตองเก$ยวของกบพฤตกรรมท$สมเส$ยงไปในทางไมดหรอไรจรยธรรม ส$งสาคญประการหน$งจะตองไมใหเกดความสบสนในการทาความเขาใจระหวาง ปญหาในเชงจรยธรรม (Ethical dilemmas) ซ$งจะเก$ยวกบประเดนการตความเชงจรยธรรมท$ยงไมไดขอ

82 ยต สวน ความคาบเก *ยวเชงจรยธรรม (Ethical lapses) จะหมายถง กรณท$เก$ยวกบพฤตกรรมซ$งไรจรยธรรม เชน การท$ฝายบรหารของบรษทผลตสราแหงหน$งตองการจะโฆษณาสนคาของตวเองผานทางส$อตางๆ ซ$งอาจเปนการมอมเมาประชาชนใหตดเหลามากข*น อยางน*ถอเปนปญหาในเชงจรยธรรม ตรงขามกบผบรหารของอกบรษทหน$งไดตดสนใจซ*อพนธบตรรฐบาลอยางลบๆเกนจานวนท$รฐบาลกาหนดไว กรณน*ถอเปนความคาบเก$ยวเชงจรยธรรม เปนตน 3.2 จรยธรรมในทศนะระดบนานาชาต (International Perspectives on Ethics) โดยท $วไปมาตรฐานทางจรยธรรมในแตละประเทศและวฒนธรรมลวนมความ แตกตางกนออกไป แตปญหาในเชงจรยธรรมอยางหน$งท$สรางความยงยากใจสาหรบ ผบรหารท$ตองดาเนนงานในตางประเทศไดแก การตดสนบน ปฏกรยาโตตอบท$รนแรง การจายเงนเดอน การอดหนนทางการเมอง ตลอดจนเงนพเศษท$ไมชดเจนวาเปนคาอะไรท$ตองจายใหกบเจาหนาท$ของรฐดานการตางประเทศเพ$อความสะดวกในการดาเนนธรกจในประเทศน *น เปนตน ตวอยางความแตกตางทางวฒนธรรมและสภาพแวดลอมทางสงคมในแตละประเทศซ$งอาจเปนปญหาในเชงจรยธรรมของฝายบรหารวาจะปฏบตตวอยางไรด เชนในสงคมอเมรกนหากพนกงานขายใชวธการจงใจลกคาผมงหวงดวยการแจกของขวญหรอส$งของให สงคมและธรกจท $วไปกจะมองวาการกระทาเชนน*เปนการตดสนบนอยางไรกตามการปฏบตในอกหลายประเทศท$มวฒนธรรมตางกนออกไปกลบพบวาวฒนธรรมการใหของขวญหรอส$งของไมเพยงแตจะถอวาเปนส$งท$ยอมรบกนไดในสงคมเทาน *นแตฝายผร บกคาดหวงอยากใหมการปฏบตเชนน*อยแลว เพราะในหลายประเทศยงพบวามาตรฐานในการใหของขวญไมจากดอยเฉพาะส$งของเลกๆนอยๆเทาน *นแตอาจรวมถงการมอบเงนใหกบเจาหนาท$ของรฐบาลในประเทศน *นๆอกดวย เพ$อสนองตอบตอปญหาจากการท$ภาคธรกจเอกชนของสหรฐอเมรกามการจายเงนสนบนแกเจาหนาท$ของรฐบาลในประเทศตางๆซ$งบรษทเอกชนของสหรฐอเมรกาเหลาน*ไดเขาไปดาเนนกจการอย รฐบาลสหรฐอเมรกาจงไดออกกฎหมายตอตานการ ตดสนบนเจาพนกงานในตางประเทศ (the Foreign Corrupt Practices Act :FCPA) ข*นเม$อป ค.ศ.1977 และมการแกไขปรบปรงเม$อ ป ค.ศ.1988 โดยพระราชบญญตฉบบน*จะเก$ยวของกบมาตรฐานทางบญชท$เขมงวดรวมไปถงขอหามเก$ยวกบการจายเงนสนบนในหมบรษทเอกชนของสหรฐท$เขาไปประกอบกจการ รวมถงมาตรฐานและแนวปฏบตท$กาหนดข*นเฉพาะสาหรบผบรหารชาวอเมรกนท$อยในบรษทขามชาตเหลาน*

83 โดยกฎหมายจะอนญาตใหบรษทจายเงนแกเจาหนาท$ของรฐบาลในประเทศท$ทาธรกจอยไดแตเฉพาะเงนคาธรรมเนยมตามระเบยบของทางราชการประเทศน *นๆกาหนดไวเทาน *น เชน เงนคาธรรมเนยมการขอวซาและใบอนญาตตางๆ หรอการคาธรรมเนยมการเก$ยวกบการตดต *งน*าประปา ไฟฟา และโทรศพท บรการเก$ยวกบความปลอดภยจากตารวจ ตลอดจนคาบรการไปรษณย เปนตน ดงน *นกฎหมายจงยอมใหผจดการของบรษทสหรฐอเมรกาจายเงนคาธรรมเนยมการตรวจสอบตสนคาจากตางประเทศใหกบ เจาพนกงานศลกากรไดเพยง 25 ดอลลารเทาน *นเพราะอยางไรเสยกเปนภารกจตาม หนาท$ของพนกงานท$จะตองปฏบตอยแลว แตท$สาคญผจดการชาวอเมรกนจะตองไมจายเงนพเศษใดๆอกเพยงเพ$อท$จะไมใหเจาพนกงานศลกากรงดเวนการตรวจสอบตบรรจ สนคาของตนเอง อยางไรกตามกมเสยงวพากษวจารณถงกฎหมายฉบบน*วาจะทาใหบรษทเอกชนของสหรฐอเมรกาเสยเปรยบคแขงขนในสภาวะท$ตลาดโลกมการแขงขนกนสงเชนน*โดยอาจจะสญเสยตลาดเพ$อการสงออก 4. องคกรกบการจดการดานจรยธรรม (Organizational Approaches to Ethical Management) แนวปฏบตในการจดการเชงจรยธรรมขององคกรไมใชเร$องท$จะทาไดในช $วระยะ เวลาส *นๆแตฝายบรหารขององคกรจะตองมงม $นและอดทนเพ$อท$จะเดนไปสจดมงหมายอยางคอยเปนคอยไป อาจจะเร$มดวยผบรหารจะตองเขาใจถงแรงกดดนท$อาจจะนาไปสพฤตกรรมท$ขดกบจรยธรรม จะตองเขาใจถงเคร$องมอเก$ยวกบการตดสนใจท$มอยเพ$อท$จะนาไปสหนทางแกปญหาเชงจรยธรรมในขณะน *น ตลอดจนการปฏบตตามนโยบายและวธการขอองคกรท$กาหนดไวเพ$อแกปญหาเชงจรยธรรมในองคกรตอไป 4.1) การสารวจถงแรงกดดนเชงจรยธรรม (Identifying Ethical Pressures) ปจจบนผบรหารองคกรจะตองเผชญกบแรงกดดนเชงจรยธรรมอยางมากมายท$ เพ$มข*นเร$อยๆ ท *งน*เพราะสภาพแวดลอมขององคกรมความสลบซบซอนและเปล$ยนแปลงไปอยางมากมาย เพ$อใหตระหนกและและเขาใจถงแรงกดดนน*ผบรหารจะตองเสรมสรางจตสานกและยดม $นในตนเองเสมอในเร$องการตดสนใจอยางมจรยธรรม โดยตนเหตหรอท$มาของแรงกดดนในเชงจรยธรรมหลกๆประกอบดวย เปาหมายขององคกร เปาหมายสวนบคคล สภาวะการแขงขน บรรทดฐานของกลมและความวตกกงวล ดงรายละเอยดตอไปน*

84 - เปาหมายขององคกร (Organizational goals) ปญหาและความคาบเก$ยวเชง จรยธรรมถอเปนส$งท$มกจะเกดข*นและสรางความกดดนตอผบรหารเสมอขณะท$พวกเขาพยายามท$จะดาเนนงานใหบรรลเปาหมายขององคกรไมวาเปาหมายน *นจะเปนการตองตดสนใจคดเลอกพนกงานใหม หรอการขายสนคาใหไดตามเปาหมายท$ต *งไว เปนตน ถงแมวาความกดดนน*อาจจะเปนสาเหตใหผจดการจะตองเลอกตดสนใจอยางหน$งอยางใดซ$งอาจจะคอนขางขาดจรยธรรมกวาแนวทางอ$นๆแตกเปนผลดแกองคกรในระยะส *น - เปาหมายสวนบคคล (Personal goals) เปาหมายสวนบคคลอาจจะเปนสาเหตของความไขวเขวหรอมอทธพลตอกระบวนการตดสนใจไดเชนเดยวกบเปาหมายของ องคกร ตวอยางเชน พนกงานขายท$ตองการทายอดขายใหไดสงสดกวาคนอ$นๆในบรษทเพราะอยากเล$อนข *นข*นเปนผจดการ อาจจะบรรยายสรรพคณของสนคาท$ตนเองขายแกลกคาเกนจรงเพยงเพ$ออยากปดการขาย หรอกรณท$พนกงานในบรษทเดยวกนพยายามท$จะแอบอางเอาผลงานของเพ$อนรวมงานมาเปนของตนเอง หรอพยายามท$จะสรางความกดดนดวยการลดบทบาทความสาคญของเพ$อนรวมงานลง เพราะผท$มผลงานดในองคกรยอมจะไดเปรยบเม$อมการพจารณาเล$อนข *นและผลตอบแทนตางๆจงจะเหนไดวาความมกใหญใฝสงของบคคลยอมสงผลถงพฤตกรรมการตดสนใจท$อาจจะไรจรยธรรมไดงาย - การแขงขน (Competition) สภาพความกดดนจากความพยายามท$จะตอสกบสภาวะของการแขงขนในแตละวนกเปนอกปจจยหน$งท$มอทธพลตอท 4งพฤตกรรมของบคคลและองคกร ซ+งสถานการณเหลาน4อาจจะกอใหเกดความเสยหายเม+อคแขงขนอกฝายกระทาส+งท+เกนขอบเขตของจรยธรรม เชนการแขงขนในอตสาหกรรมคอมพวเตอรซ+งยดหลกวาผท+เขาสตลาดไดเรวและมผลตภณฑท+กาวหนามากกวาจะเปนผชนะ จงอาจจะมบางบรษทท+ออกมาประกาศตวสนคาของตนเองลวงหนากอนการผลตจะเสรจสมบรณ เพยงเพราะตองการกระตนความตองการของลกคาและรกไลคแขงขนทางธรกจใหจนมม ซ+งพฤตกรรมเชนน4อาจเปนการชกนาผบรโภคในทางท+ผดและอาจจะสรางความเสยหายดานการเงนแกคแขงขนท+ออกผลตภณฑมาลาชากวาหรออาจจะลมละลายไปกได - บรรทดฐานของกลม (Conformity) ตลอดชวตของมนษยเราท *งในเร$องงานและสวนตวแตละคนยอมไดรบแรงกดดนและปรารถนาใหกลมเพ$อนยอมรบการกระทาของ เองตนเสมอ เชนถากลมเพ$อนรวมงานของสายการผลตในโรงงานแหงหน$งตางพรอมใจกนหลกเล$ยงการทดสอบดานความปลอดภยเพราะความเบ$อ และหากพบวามใครสกคนในกลมยงตองการทดสอบอยเขาคนน *นกจะไดรบแรงกดดนจากเพ$อสวนใหญ - ความกลว (Fear) สถานการณท$เลวรายท$สดกคอการท$พนกงานสกคนในองคกรตองตดสนใจในส$งท$ไรจรยธรรมเพราะมเชนน *นเขาอาจจะตกงานได ตวอยางเชนถา

85 ผรบเหมาในฐานะนายจางบอกใหผคมงานกอสรางหนมาใชวสดท$ต$ากวามาตรฐานในงาน กอสราง สถานการณเชนน*เขาอาจมทางเลอกสองอยาง คอ ทาตามท$นายจางบอกซ$งเปนการหลอกลวงลกคาอยางเหนไดชด หรอไมกอาจจะลาออกจากบรษทน*ไป ซ$งถาหากสภาพเศรษฐกจในขณะน *นไมคอยด หางานยากและพนกงานคนน*มภาระท$ตองรบผดชอบตอครอบครวแลว เขาคงอยในสภาพท$กดดนอยางมากเพราะอาจจะเลอกตดสนใจทาใน ส$งท$ฝนความรสกหรอส$งท$ไรจรยธรรมกได ดงน *นการสรางความรความเขาใจถงจดเปราะบางท$อาจจะนามาซ$งความถกหรอผดในเร$องจรยธรรมในองคกรจงเปนส$งสาคญ เพราะจะชวยใหเรารถงจดท$ควรใหความสนใจเปนพเศษ เม$อรแลวผบรหารกสามารถท$จะเลอกแนวทางการตดสนใจท$ดท$สดเพ$อนาไปสการแกปญหาเชงจรยธรรมท$มอยได แนวทางแกปญหาดานจรยธรรม (Resolving ethical dilemmas) ปจจบนปญหาของการตดสนใจในเชงจรยธรรมกาลงไดรบความสนใจเปนอยาง มากท *งจากบรรดานกปรชญาและผเช$ยวชาญดานการบรหารองคกร ซ$งไดมการพฒนาเทคนคและเคร$องมอหลายอยางข*นมาเพ$อชวยผบรหารองคกรท$จะตองเผชญความสบสนกบการตดสนใจท$ยงยากในเชงจรยธรรม โดยเคร$องมอเหลาน*เปนการนาเสนอถงกรอบในการพจารณาปญหาท$ตองเก$ยวของ และช*แนะถงหลกเกณฑเพ$อการตดสนใจอกดวย อยางไรกตามแนวทางเหลาน*กไมใชหลกเกณฑท$ตายตวท$จะใชไดกบทกปญหาแตเปนเพยงแนวทางกวางๆท$ยอมรบไดกวาแนวทางอ$นๆเทาน *นเอง โดยพ*นฐานของการวเคราะหเชงจรยธรรมน *นมรากฐานมาจากหลกปรชญาท $วไปในชวตประจาวน เชน การศกษาถงสภาวะปกตของพฤตกรรมและความคด ตลอดจนในเร$องพฤตกรรมปกตของมนษยท$ควรจะกระทา เปนตน ซ$งประกอบดวยพ*นฐานปรชญา 5 ประการ ไดแก 1) ทฤษฎลทธมงประโยชน (Utilitarian theories) หมายถงทฤษฎท$ประเมน ถงจรยธรรมในการตดสนใจและการกระทาของมนษยโดยพจารณาจากความดหรอเลวอนเปนผลลพธของการกระทาของเขาเปนหลก (outcome of an action) เปนการเนนท$ผลของการกระทาไมใชเนนท$เจตนาหรอความต *งใจ การกระทาหรอการตดสนใจน *นๆอาจจะเปนส$งท$ถกตองถาผลลพธเปนประโยชนตอสงคม ตรงขามอาจเปนส$งท$ผดกไดถาหากผลลพธสรางความเสยหายหรอเปนผลเสย ดงน *นแนวคดน*อาจกลาวไดวาการตดสนใจเชงจรยธรรมใดๆท$นาประโยชนแกผคนไดมากกวาผลเสยแลวถอวาถกตอง

86 อยางไรกตามแนวคดน*กมขอจากดหลายอยางอยเชนกน เชน ความยากท$มนษยจะสามารถกาหนดและช*วดถงผลประโยชนท *งทางสงคมและเศรษฐกจท$จะไดรบจากการกระทาน *นๆ หรอมการกระทาบางอยางท$มนษยรท *งรวาเปนส$งท$ผดถงแมจะมประโยชนมากกตาม ตวอยางเชน การยกยอกเงนผอ$นเพยงเพ$อท$จะสามารถนาไปบรจาคใหการกศลใหไดมากท$สดเพ$อช$อเสยงของตน ท *งท$เปนวธท$ท *งผดกฎหมายและจรยธรรม 2) ทฤษฎท *มงเจตนา (Deontology) หมายถง ทฤษฎในการท$จะตดสนวาส$งใด ถกตองและส$งใดดหรอเลวโดยจะพจารณาจากความต *งใจ (intentions)ในการตดสนใจหรอส$งท$บคคลน *นกระทา มากกวาจะไปดท$ผลลพธของส$งท$ไดกระทาไปแลว กลาวคอ ขณะท$ทฤษฎมงประโยชนจะเนนความสาคญท$ผลของการกระทา สวนทฤษฎมงเจตนาจะดท$ความต *งใจเปนหลก เพราะนกทฤษฎของกลมท$มงเจตนาจะไมเหนดวยกบการใหน*าหนกความสาคญไปท$ผลของการกระทาวาเปนตวกาหนดถงจรยธรรม เน$องจากผลลพธเปนส$งท$ยากตอการจากดความและอาจเกดความไมแนนอนในขณะท$จะตองตดสนใจ ดงน *นพวกเขาจงหนมาเนนหนกไปท$ความถก และความผด ตลอดจนการตระหนกถงสทธและหนาท$ของปจเจกบคคลเปนหลก Immanuel Kant (1724-1804) ค◌อ นกปรชญาท$มคณปการดวยการวางรากฐานสาหรบแนวคดสมยใหมเก$ยวกบทฤษฎมงถงเจตนาไว เขาไดเสนอบททดสอบประเมน จรยธรรมการตดสนใจของบคคลดวยวธงายๆ โดยการต *งคาถามวา”บคคลเหลาน *นจะรสกอยางไรกบการท$จะตองอาศยอยในโลกน*กบเพ$อนมนษยคนอ$นซ$งมพฤตกรรมการแสดงออกท$คลายกนไปหมดทกคนรวมท *งจะตองเผชญกบสถานการณท$เหมอนกนอกดวย” อยางไรกตามแนวคดน*กมจดออนหรอขอจากดหลายประการ เชน ประการแรกเปนทฤษฎท$ขาดการใหลาดบความสาคญกอนหลงหรอระดบของความถก ผด ดงน *นจงไมสามารถท$จะยดเปนแนวทางท$ใชไดกบเสมอไปในทกสถานการณ ประการท$สองหลายคนยงมองวาหลกการในเร$องของความถกหรอผดน *นมกจะมขอยกเวนเสมอ และประการท$สามแนวคดน*มกจะข*นอยกบการตความของแตละบคคลซ$งกาลงเผชญสถานการณท$จะตองตดสนใจในเวลาน *นๆจงเปนไปไมไดท$ท *งสองคนจะมองสถานการณท$มอยไปในทางเดยวกนได 3) ทฤษฎความยตธรรม (Theories of justice) หมายถง ทฤษฎท$ยดหลกท$วา การตดสนใจใดๆ จะตองต *งอยบนพ*นฐานของความเสมอภาค (Equity) ความเปนธรรม (Fairness) และความไมลาเอยง (Impartiality) ซ$งเปนปรชญาท$เนนความสาคญในเร$องความยตธรรมในสงคมและโอกาสสาหรบทกคนเพ$อการแสวงหาความหมายและความสขในชวต และยงเนนหลกการท$วาการกระทาใดๆน *นจะตองเหนแกประโยชนของ

87 ผดอยโอกาสในสงคมตามความเหมาะสม จงถอเปนการสงเสรมความเคารพในตนเองของบคคลซ$งเปนส$งสาคญในสรางสรรคความรวมมอในสงคมตอไป อยางไรกตามฝายท$ไมเหนดวยกบแนวคดน*กลบช*วาจากหลกการของทฤษฎน*ท$เนนถงความรวมมอในสงคมซ$งถอเปนพ*นฐานของประโยชนท *งดานเศรษฐกจและสงคมน *นอาจจะไมเปนจรงเสมอไป 4) ทฤษฎสทธของบคคล (Theories of Rights) เปนทฤษฎท$สนนษฐานวาการกระทาท$กอรปไปดวยจรยธรรมน *นไดแกการตดสนใจท$คานงถงสทธสวนบคคลเปนอนดบแรก โดยแนวคดน*ยนยนในหลกการท$วาการตดสนใจจะถกตองกตอเม$อสมาชกท *งหมดในสงคมมเสรภาพในอนท$จะเลอกพฒนาคณภาพชวตและสงคมตามแนวทางและความ พงพอใจของพวกเขาเปนสาคญ ทฤษฎสทธของบคคลไมเหมอนกบทฤษฎ◌ความยตธรรม ตรงท$จะเนนโอกาสในความเสมอภาคสาหรบทางเลอกและการแลกเปล$ยน ไมใชความเสมอภาคในการจดสรรความม $งค $งและรายได อยางไรกตามเราอาจจะเหนถงขอจากดของแนวคดน*ไดเม$อเกดความขดแยงข*น ตวอยางเชน ผจดการบรษทจะทาอยางไรดเม$อจะตองตดสนใจเพ$อสรางความสมดลระหวางการรกษาสทธความเปนสวนตวของพนกงานและสทธของฝายนายจางในการท$จะปองกนไมใหเกดความเสยหายกบบรษทดวยการใชเคร$องจบเทจเพ$อทดสอบความซ$อสตยของพนกงาน กรณเชนน*อาจจะนาไปสขอถกเถยงท$วาแลวสทธของใครท$จะสาคญกวาระหวางพนกงานกบบรษท เปนตน 5) ทฤษฎสญญาประชาคม (Social Contract Theories) หมายถง ทฤษฎท$มองวาปจเจกบคคลในฐานะท+เปนสมาชกของกลมหรอชมชนใดๆ พวกเขาจะมความรสกและยอมรบนบถอในคณคาของกลมรวมถงเปาหมายและกฎเกณฑท$กลมไดวางไวอยางเตมใจ ในฐานะสมาชกของกลมพวกเขาจงยนยอมท$จะปฏบตตามกฎเกณฑพ*นฐานท$กาหนดถงประพฤตของสมาชกในชมชนน *น กฎเกณฑเหลาน*จะถอเปนแนวปฏบตท$เขมงวดย$งไปกวามาตรฐานทางศลธรรมซ$งปจเจกบคคลท $วไปไดยดถอปฏบตอยและเปนเหมอนสญญาประชาคมเพ$อเปนแนวทางแกสมาชกไดนาไปใชเม$อถงเวลาท$จะตองตดสนใจเลอกเชงจรยธรรมใดๆ ท$อาจจะมผลกระทบตอสมาชกคนอ$นในสงคม สวนในโลกของธรกจน *นสญญาประชาคมน*กอาจประยกตใชกบผบรหารในฐานะผท$ไดรบการวาจางใหทางานซ$งแนนอนองคกรตองคาดหวงวาผบรหารเหลาน*จะประพฤตตนตามมาตรฐานของพฤตกรรมเชงจรยธรรมขององคกรไดเปนอยางด แตความเปนจรงมนษยทกคนอาจจะเปนสมาชกของกลมในสงคมมากกวาหน$งกลมกได เชน ครอบครว บรษท ชมชนทองถ$นและสมาชกระดบชาต เปนตน และลกษณะการเปนสมาชกท$คาบเก$ยวกนเชนน*อาจทาใหเกดความขดแยงหากปรากฏวาสญญาประชาคมของแตละชมชนหรอกลมแตกตางกนออกไป ดวยเหตน*จงมผวจารณถง

88 จดออนของแนวคดน*วาอาจเปนส$งท$จะกดดนผบรหารองคกรตองใหน*าหนกความสาคญดานมาตรฐานทางสงคมในแตละกลมแตกตางกนไปได 4.3) การสรางพฤตกรรมเชงจรยธรรมในองคกร (Institutionalizing Ethical Behavior) ผบรหารสามารถท$จะเสรมสรางวฒนธรรมเชงจรยธรรมใหเกดข*นในองคการไดดวยการนาเอาแนวทางและวธการตางๆท$มงเนนความสาคญในเร$องการพจารณาถงหลกจรยธรรมเขามาใช โดยแนวทางท$ชวยเสรมสรางพ*นฐานทางดานจรยธรรมใหเกดข*นในองคกรประกอบดวยแนวทาง 5 ประการ ดงน* 1) อาจตองเร$มจากการมภาวะผนาท$ เขมแขงและความมงม $นของผบรหารระดบสงท$จะสรางส$งน*ใหเกดข*น 2) การมหลกปฏบตตลอดจนมาตรฐานเชงจรยธรรม 3) การฝกอบรมในประเดนท$เก$ยวของกบจรยธรรม 4) การจดต *งระบบผตรวจการจรยธรรม และ 5) การจดต *งคณะกรรมการจรยธรรมและการตรวจสอบดานจรยธรรม เปนตน 1) ภาวะผนาและความมงม *นของผบรหาร (Leadership and commitment) ส$งท$ดท$สดในการสรางบรรยากาศเชงจรยธรรมใหเกดข*นในองคกรน *นผบรหาร ระดบสงตองเร$มเปนผนาการเปล$ยนแปลงอยางแขงขน เพราะส$งท$ประธานเจาหนาท$บรหารรวมท *งผบรหารระดบตางๆในองคกรกาวออกมาเปนผนาในการประพฤตตนเปนแบบอยางดานจรยธรรมน *นคอแนวทางท$ไดผลกวาการกาหนดนโยบายดานคณธรรมในกระดาษเพยงเทาน *น เน$องจากแบบอยางจากผบรหารจะเปนส$งท$สอนสมาชกในองคกรทางออมวาส$งใดควรทาไมควรทา ส$งใดสาคญเปนอนดบแรก เปนตน และส$งสาคญท$จะเสรมสรางจรยธรรมใหเกดข*นไดคอผบรหารจะตองมความคงเสนคงวาในหลกปรชญาทางศลธรรมและพฤตกรรมเชงจรยธรรมท$ตนเองไดกระทาเปนแบบอยางอยน *น 2) หลกปฏบตและมาตรฐานเชงจรยธรรม (Ethical standards and codes) มาตรฐานเชงจรยธรรม หมายถง แนวทางท$จะกาหนดถงพฤตกรรมท$ สอดคลองตามหลกศลธรรมของกลมสาขาวชาชพตางๆ กระบวนการคดเลอกบคคลเขาทางานในองคกรนบเปนแนวทางหน$งท$องคกรเลอกใชเปนเกณฑรกษามาตรฐานเชง จรยธรรมได เชน บางบรษทอาจมการทดสอบดานความซ$อสตยของผสมคร ขณะท$อกบรษทอาจเลอกท$จะทาการตรวจสอบถงประวตความเปนมาของผสมครดวยความยนยอมของผสมคร หรอกาหนดใหผสมครซ$งกาลงจะเขามาเปนพนกงานคนใหมของบรษทอานรายละเอยดและลงนามในเง$อนไขและขอผกมดวาจะปฏบตตนตามมาตรฐานและคณคาดานจรยธรรมขององคกร เปนตน หลกปฏบตเชงจรยธรรม (Code of ethics) ซ$งถอเปนสญญาณท$เหนไดชดเจนในโอกาสความเปนไปไดของปรชญาดานจรยธรรมในองคกร

89 หมายถง คาประกาศอยางเปนทางการเก$ยวกบคณคาขององคกร หลกจรยธรรม รวมไปถงกฎเก$ยวกบจรยธรรมเฉพาะอยาง เพ$อใหงายตอการปฏบต หลกปฏบตเชงจรยธรรมไมควรมรายละเอยดมากหรอนอยเกนไป เชน หลกปฏบตท$มเน*อหาในภาพรวมอาจจะไมเหมาะสมกบการนามาปรบใชในพฤตกรรมในแตละวนไดดนก ดงน *นหลกปฏบตท$ดม ประสทธภาพจะตองระบถงหลกการพ*นฐานและความคาดหวง จะตองเจาะจงถงส$งท$อาจกาลงจะกลายมาเปนประเดนปญหาในเชงจรยธรรมท$พนกงานจะตองเผชญ และจะตองสามารถส$อสารไดกบพนกงานทกคน และส$งสาคญท$สดกคอจะตองมผลใชบงคบได 3) การฝกอบรมจรยธรรม (Ethics training) การฝกอบรมจรยธรรม เปนอกแนวทางหน$งในการเสรมสรางและปลกฝง พฤตกรรมเชงจรยธรรมใหเกดข*นในองคกร ดงตวอยางของ Chemical Bank ท$มการ จดโครงการฝกอบรมเขมดานจรยธรรมใหกบพนกงานใหมทกคนท$เขาทางานเปนวนแรก โดยพนกงานใหมทกคนจะตองเขารบการปฐมนเทศ พรอมๆไปกบการไดอานรายละเอยดและเซนช$อในหลกปฏบตเชงจรยธรรมของบรษทไปดวย โครงการฝกอบรมจะเร$มดวยการชมวดโอเทปคากลาวของประธานบรษทท$จะเนนย*าถงคณคาและมาตรฐานดาน จรยธรรมของธนาคาร และธนาคารยงไดจดทาโครงการฝกอบรมพเศษดานเทคนคในการตดสนใจสาหรบผบรหารเปนการนาเสนอรายละเอยดเคร$องมอชวยในการวเคราะหเพ$อชวยในการช $งน*าหนกในปญหาเชงจรยธรรม และเพ$อใหโปรแกรมฝกอบรมมความนาสนใจและเปนไปไดในทางปฏบต ผเขาอบรมยงมโอกาสไดเรยนรจากกรณศกษา ในหวขอเก$ยวกบประเดนคาถามและส$งท$ยงเปนขอโตเถยงในเชงจรยธรรมอยในปจจบน ซ$งเปนขอมลท$รวบรวมจากการสมภาษณความคดเหนของบรรดาผจ ดการธนาคาร ซ$งวทยากร ผฝกอบรมจะไมเฉลยคาตอบใหแตจะต *งคาถามตางๆข*นมาเพ$อใหผเขาอบรมไดแสดงความคดเหนและโตเถยงกนดวยเหตผลตอกรณศกษาน* เชน คาถามท$วา “คณเช$อหรอไมวาพนกงานจะเปนผกระทาผดหลกปฏบตเชงจรยธรรม” หรอ “คณคดวาบคคลคนน*ควร จะรบมอกบสถานการณน*อยางไร” เปนตน 4) การจดต Yงระบบผตรวจการจรยธรรม (Ombudsmanship) ระบบผตรวจการจรยธรรม เปนกระบวนการทบทวนอยางเปนทางการ เพ$อใหไดรบการตอบสนองจากผบรหารระดบอาวโสในองคกรเก$ยวกบปญหาขอขดแยงในเชง จรยธรรม ดวยเทคนควธการทางออมและใชเคร$องมอท$ละมนละมอมท$จะไมเปนการรกเราฝายบรหารจนเกนไป โดยผตรวจการจรยธรรมขององคกรอาจจะเขาไปเปนท$ปรกษาแกพนกงานรนหนมสาวท$เพ$งเขาทางานไดไมนานเก$ยวปญหาและอปสรรคในโอกาสกาวหนาในดานการงาน ความยงยากลาบากใจตางๆท$มในองคกร ตลอดจนขอสงสยเก$ยวกบ

90 จรยธรรม ซ$งผตรวจการจรยธรรมอาจแสดงบทบาทเหมอนกบเปนท$พ$งของความถกตองในองคกร เขาอาจจะสบเสาะหาประเดนขอรองเรยนเก$ยวกบพฤตกรรมท$ขาดจรยธรรม รวมไปถงการช*แจงใหฝายบรหารทราบถงจดท$อาจจะเปนประเดนปญหาและลกษณะท$คาบเก$ยวเชงจรยธรรมกไดเชนกน ระบบของผตรวจการและวธการอ$นๆ เชน การเปดโทรศพทสายดวน เปนตน อาจจะเปนวธการและชองทางท$รบฟงขอมลขาวสารจากสมาชกภายในองคกรท$เปดโอกาสใหท *งพนกงานและผจดการ มอสระท$จะแสดงความคดเหน ขอรองเรยนโดยไมตองเกรงวาจะถกทาโทษหรอจบตามมอง อยางไรกตามการใชระบบผตรวจการจรยธรรมและแมกระท $งชองทางในการส$อสาร รายงานแบบอ$นเพ$อตรวจสอบตดตามและตแผใหเหนถงส$งท$ไมถกตองตามหลกจรยธรรมในองคกรกดเหมอนจะพฒนาไปไดไมไกลมากนก เน$องจากสมาชกในองคกรอาจจะไมเช$อและม $นใจวาการกระทาท$ผดจรยธรรมท$ตนเองไดพบเหนมาน *นเม$อไดแจงไปยงฝายบรหารหรอผตรวจการแลวจะมประโยชนอะไรหรอไม เพราะเม$อแจงไปแลวฝายบรหารอาจมลกษณะแคเพยงไดรบทราบวามส$งน *นอยจรงในองคกรเทาน *นเอง คอทาอะไรไมไดมากไปกวาน* ดงน *นพวกเขาอาจจะใชวธการออกมา ตแผหรอแฉถงพฤตกรรมท$ไมดตางๆ เชน การละเมดกฎหมาย การขาดศลธรรม การกระทาท$เปนอนตราย หรอการปฏบตท$ไมชอบดวยกฎหมาย เปนตน ท$เกดข*นภายใน องคกรใหสงคมภายนอกไดรบร หรอท$เรยกวา (whistle-blowing) เชน การนาขอมลไปเผยแพรผานส$อมวลชนเพ$อสรางความสนใจและใหสงคมวงกวางไดรบรถงปญหาท$เกดข*นภายในองคกร แตวธการเชนน*กมตนทนดานตางๆท$สงมากทเดยว เน$องจากช$อเสยงขององคกรอาจจะเส$อมเสยไมวาองคกรจะถกหรอผด อาจจะตองเสยท *งเงนและเวลาในการตองไปแกตางในศาลหรอกระบวนการยตธรรมอ$นๆ ระดบของขวญและกาลงใจของพนกงานจะตกต$าลงเม$อไดทราบความจรงจากเพ$อนพนกงานดวยกนเองท$ออกมาตแผปญหาถงความไมดของบรษท นอกจากน*ตวผออกมาปลกกระแสน*ถาหากไมใชพนกงานภายในบรษทน*กแลวไป แตถาเปนพนกงานบรษทน*แลวคงจะตองมองหางานใหมทาไดเลยถงแมจะยงรสกภมใจในส$งท$ทากตาม อยางไรกตามการกระทาอยางน*นบเปนส$งท$แมแตรฐบาลสหรฐอเมรกา กยงสงเสรมและกระตนใหภาคประชาชนออกมาเปนหเปนตา เพ$อตรวจสอบการทจรตและเปดโปงการฉอฉลท$อาจจะเกดข*นกบหนวยงานของรฐบาลเชนในโครงการสมปทานตางๆดวยการออกเปนพระราชบญญตมารองรบ (False Claims Act)ซ◌◌งถอเปนกฎหมายท$เกาแกยอนหลงไปต *งแตยคประธานาธบดอบบราฮม ลนคอรน ไดใชเพ$อตอสกบบรรดาพอคาท$มงทากาไรเกนควรจากโครงการของรฐเพ$อฟ*นฟหลงสงครามท$กาหนดราคาโครงการตางๆสงเกนจรง เชน คารกษาพยาบาล และการบรณะซอมแซม

91 เปนตน โดยใหรางวลแกประชาชนเปนสวนแบงจานวนมากจากมลคาความเสยหายท$รฐบาลสามารถฟองรองเอาจากนายทนน *นๆได 5) การจดต Yงคณะกรรมการจรยธรรมและการตรวจสอบดานจรยธรรม (Ethics committees and Ethical audits) องคกรบางแหงอาจจะจดต *ง คณะกรรมการสามญ ข*นมาดวยการคดเลอกจากคณะกรรมการบรหารของบรษท เพ$อทาหนาท$พจารณาถงนโยบายและแนวปฏบตของบรษทท$เก$ยวของกบปญหาเชงจรยธรรม ดวยวธการน*ทาใหเหนไดวาจรยธรรมน *นจะเร$มจากฝายบรหารระดบสงขององคกรและมการถายทอดมาสพนกงานและผมสวนไดสวนเสยอ$นๆของบรษท ตวอยางเชน บรษทโบอ*ง (Boeing) ไดมการจดต *งคณะกรรมการดานจรยธรรม (ethics committee) ของบรษทข*นมานบต *งแตป ค.ศ.1964 สวนทางดานบรษทซรอก (Xerox) มการจดต *งคณะกรรมการตรวจสอบภายใน (internal audit committee) ข*นมาเพ$อทาหนาท$ตรวจสอบตดตามงานดานจรยธรรมในองคกร เปนตน สรป สภาพการบรหารและการตดสนใจเชงนโยบายในปจจบนขององคกรท nงทางธรกจและองคกรประเภทอdนๆลวนมความเกdยวพนกบผ มสวนไดเสยท nงโดยตรงและทางออมอยมาก ดวยเหตท+จะตองถกตรวจสอบและตดตามการดาเนนงานจากภาคสวนของสงคม ท 4งจากบรรดานกวชาการ (Academics) นกเคล+อนไหวทางสงคม(Social activists) และผบรหาร (Managers) วากจกรรมท+ดาเนนการน 4นถกตองเหมาะสมหรอไมเพยงใด ประเดนปญหาสาคญประการแรก อาจจะพจารณาไดจากความรบผดชอบตอสงคมขององคกรน 4นๆตอ กจกรรมท+ตนเองกระทาข4นท 4งในเชงบวกและลบวามควรจะมความรบผดชอบอยางไร และประการท+สอง อาจพจารณาจากระดบความผดชอบตอสงคมขององคกรในอนท+จะ แกไขปญหาสงคมน 4นๆวาควรจะมากนอยอยางไร จากสองประเดนปญหาดงกลาวจงนบเปนหวใจสาคญของแนวคดเก+ยวกบความรบผดชอบตอสงคม ซ+งเปนท+ยอมรบวาทกองคกรตองมขอผกมดตอสงคมแทนท+จะคานงถงแตเปาหมายขององคกรเทาน 4น เพราะองคกรจะตองดาเนน กจกรรมท+เอ4อประโยชนตอสงคมควบคกนไปดวย ความรบผดชอบตอสงคม (Social responsibility) หมายถง ขอถกเถยงใดๆท+อาจจะเก+ยวของกบประเดนท+องคกรจะตองยอบรบและผกมดตนเองกบกฎเกณฑของสงคม หรอกฎหมายเหนอผลประโยชนหรอเปาหมายขององคกรเพยงดานเดยวท 4งน4ความรบผดชอบตอสงคมขององคกรธรกจแบงไดเปน 4 ระดบ ดงน4ความรบผดชอบดานเศรษฐกจ ความ

92 รบผดชอบดานกฎหมาย ความรบผดชอบในทางจรยธรรม และความรบผดชอบระดบบคคลดวยความสมครใจ และแมองคการจะสามารถดาเนนกจกรรมเพ+อสงคมในหลากหลายรปแบบแตท+อาจสรปได 7 ประเภทดงน4 กจกรรมดานชมชน ดานสขภาพสวสดการ ดานการศกษา ดานสทธมนษยชน ดานส+งแวดลอม ดานผบรโภค และดานวฒนธรรม

93 แบบฝกหด 1. จงอภปรายถงเหตผลท+องคการจาเปนตองมการดาเนนงานท+แสดงถงจรรยาบรรณและความรบผดชอบตอสงคมมาพอเขาใจ? 2. จงอภปรายถงความรบผดชอบตอสงคมขององคกรธรกจใน 4 ดานมาพอเขาใจ ? 3. อธบายถงประเภทของกจกรรมเพ+อสงคมมาพอเขาใจ ? 4. อธบายถงระดบความรบผดชอบตอสงคมขององคกรทางธรกจ ? 5. จงอธบายถงปญหาและความคาบเก+ยวตอการตดสนใจเชงจรยธรรมพรอมยกตวอยางประกอบการอธบายใหเขาใจ ?

แผนบรหารการสอนประจาบทท� 2 ววฒนาการและแนวคดในปจจบนของการจดการ เน!อหา 1. แนวคดพ�นฐานดานการจดการ 2. การจดการยคคลาสสก 3. การจดการตามแบบหลกการบรหาร 4. ทฤษฎพฤตกรรมศาสตร 5. ทฤษฎการจดการเชงปรมาณ 6. ทฤษฎการจดการรวมสมย วตถประสงคเชงพฤตกรรม หลงจากศกษาบทน�แลว ทาใหสามารถ 1. อธบายถงแนวคดพ�นฐานดานการจดการได 2. อธบายถงรายละเอยดเก6ยวกบการจดการในยคคลาสสกได 3. อธบายถงการจดการตามแบบหลกการบรหารได 4. อธบายถงแนวคดและวธการตามทฤษฎพฤตกรรมศาสตรได 5. อธบายถงแนวคดทฤษฎการจดการเชงปรมาณได 6. อธบายถงทฤษฎการจดการรวมสมยได วธการสอนและกจกรรมการเรยนการสอน 1. การบรรยาย อภปรายและถามนกศกษาใหนกศกษาตอบเพ6อใหนกศกษาม สวนรวมในช �นเรยน 2. ใหนกศกษาอภปรายคาถามในแบบฝกหด 3. มอบหมายใหนกศกษาหาตวอยางขององคกรธรกจเพ6อดาเนนการอภปรายถงรปแบบการบรหารจดการภายในองคกรน �นๆ 4. ใหนกศกษาอภปรายคาถามแบบฝกหด

32 ส�อการเรยนการสอน 1. เอกสารคาสอนบทท6 2 ววฒนาการและแนวคดในปจจบนของการจดการ 2. CD- Microsoft – PowerPoint presentation 3. ตาราประกอบการสอนตามท6กาหนด 4. กรณศกษา การวดและประเมนผล 1. การสงเกตพฤตกรรมความสนใจในการเรยน และการมสวนรวมในช �นเรยนของนกศกษา 2. การประเมนผลจากงานท6มอบหมาย 3. จากการวเคราะหและอภปรายขอมลของบรษทท6กาหนดให 4. จากแบบฝกหดทายบท

33 บทท� 2 ววฒนาการและแนวคดในปจจบนของการจดการ (History and Current Thinking of Management) แนวคดพ!นฐานดานการจดการ พฒนาการความรดานการจดการ (Management) มผคดคนและปฏบตใชจรงจนเปนผลสาเรจมาแลวนบพนปดงตวอยางการนาหลกการจดการท6มประสทธภาพมาใชในการควบคมงานกอสรางประมดของอาณาจกรอยปตโบราณ เม6อกวา 5,000 ปท6ผานมา ประมดขนาดมหมาของกษตรยคออปครอบคลมพ�นท6กวา 13 เอเคอร หรอกวา 50,000 ตารางเมตร ตองใชหนท6มน�าหนกเฉล6ยกอนละสองตน จานวน 2,300,000 กอน ใชแรงงานกวา 100,000 คน รวมเวลากอสรางจนแลวเสรจประมาณ 20 ป ประวตศาสตรท6แสดงถงความรความสามารถของมนษยชาตในการกอสรางคร �งน�แมแตปเตอร เอฟ. ดรกเกอร (Peter F. Drucker) ศาสตราจารยชาวอเมรกนผเช6ยวชาญดานศาสตรการบรหาร ยคปจจบนถงกบปรารภไววาผท6รบผดชอบบรหารงานกอสรางอนย6งใหญน�ไดตองนบเปนนกจดการท6ดท6สดในประวตศาสตรมนษยชาตทเดยว การศกษาถงพฒนาการและความคดดานการจดการท6มการปฏบตผานมาในอดตถอเปนพ�นฐานทางความคดท6จะนาไปสการพฒนาท6ดในอนาคต เพราะประวตศาสตรจะชวยใหผบรหารสามารถประยกตใชความคดและทฤษฏจากบทเรยนในอดตกบ สถานการณจรงท6เผชญอยเพ6อหลกเล6ยงความผดพลาด ท �งยงชวยใหคาดการณถง ผลลพธท6จะเกดข�นในอนาคตไดอกดวย ปจจบนแนวคดดานการจดการหลกๆ แบงออกเปน 4 ยคดวยกนดงน� 1. การศกษาการบรหารยคคลาสสก (The Classical Approach) 2. ทฤษฎพฤตกรรมศาสตร (The Behavioral Approach) 3. ทฤษฎการจดการเชงปรมาณ (The Quantitative Approach) 4. ทฤษฎการจดการรวมสมย (The Contemporary Approach) ท �งน�พฒนาการในแตละยคสมยกจะมนกทฤษฎท6ศกษาคนควาและนาเสนอ ผลงานการคนควาวจยของตนเองไวและมการสบทอดแนวคดน �นมาจนปจจบน ดงสรปตามภาพท6 2.1 เปนการจดกลมแนวคดสาคญและนกทฤษฎในแตละยค

34 ภาพท� 2.1 แนวคดและนกทฤษฎสาคญของการจดการท !ง 4 ยค (DuBrin and Ireland. 1993 : 27) พ!นฐานสาคญสแนวคดการจดการยคคลาสสก การปฏวตอตสาหกรรมในสหรฐอเมรกาเร6มตนข�นในชวงศตวรรษท6 19 ภายหลงการเตบโตทางสงคมและเศรษฐกจในองกฤษท6เกดข�นกอนหนาน�ในชวงป ค.ศ.1700s ลกษณะการปฏวตอตสาหกรรมในสหรฐอเมรกาน �นประกอบดวยการพฒนาและความเจรญเตบโตดานการผลตสนคาและบรการตางๆพรอมกบการพฒนาระบบคมนาคมขนสงท6มประสทธภาพ มการประดษฐคดคนเคร6องจกรกลข�นเพ6อทางานแทนคน โดยมปรชญาท6ถอเปนแนวคดสาหรบการปฏวตอตสาหกรรมสาคญไดแกเสรภาพในการประกอบ

2. ทฤษฎการจดการยคคลาสสก (Classical Approach) * การจดการเชงวทยาศาสตร -Frederick W. Taylor -Henry Gantt -Frank and Lillian Gilbreth * ทฤษฎการจดการ -Henry Fayol -Max Weber

1. ทฤษฎพฤตกรรมศาสตร (Behavioral Approach) * Hawthorne Studies *Human Relations -Douglas McGregor -Abraham Maslow 4. ทฤษฎเชงปรมาณ (Quantitative Approach) *Management Science *Operations Research

3. ทฤษฎการจดการรวมสมย (Contemporary Approach) * Systems Approach *Contingency Approach

35 กจการและจรรยาบรรณในการทางานบนพ�นฐานความเช6อท6วามนษยทกคนมความสามารถท6จะทางานอนกอใหเกดผลผลตดวยความสามารถท6ไดมาจากพระผเปนเจา และในยคดงกลาวน�เองท6เกด "ระบบโรงงาน" (Factory System) ไดรบความนยมอยางแพรหลายไปท 6วสหรฐอเมรกา ระบบโรงงานเปนการรวมผคนจานวนมากเพ6อทางานตางๆท6จดไวรวมกนใหสาเรจตามเปาหมาย เพราะในชวงเวลาน �นสภาพแวดลอมโดยรวมลวนมสวนเอ�ออานวยตอการเตบโตของระบบน� ไมวาจะเปนความเจรญกาวหนาทางเทคโนโลย ตลอดจนทนประเภทเคร6องจกรกลและอปกรณหนกนานาชนดท6มผประดษฐคดคนข�นมาจานวนมาก รวมท �งทรพยากรธรรมชาตท6มอยมากมาย และสงคมกเร6มใหการยอมรบการกอตวขององคกรทางธรกจตางๆ มากข�นเชนกน อยางไรกตามสภาพแวดลอมการทางานใน"ระบบโรงงาน" กกอใหเกดปญหาในเชงการบรหารจดการมากมาย เพราะภาระกจของการเปนผนาและประสานการปฏบตงานในหมคนจานวนมากเปนเร6องท6ตองรอบคอบและทาทาย มผบรหารจานวนมากท6ไมพรอมสาหรบสภาพแวดลอมในการทางานท6ตองเผชญกบคนจานวนมากตลอดจนระบบการเงนและทรพยากรตางๆขององคการท6เพ6งจะเร6มมข�นมาใหม ฝายบรหารตองทมเทความพยายามอยางมากเพ6อจะพฒนาแนวทางการบรหารองคการท6เร6มมความสลบซบซอนมากข�นในภาวะท6ไรบทเรยนและทฤษฏใดๆใหยดเปนแนวทาง ท �งยงมปญหาดานผลผลต (Productivity) ในโรงงานตามมาเปนโจทยท6ตองแกไขอกดวย ดงน �นในเบ�องตนน�ทาใหผบรหารเร6มต �งเปาหมายข�นมาวาจะมวธการใดในการผลตสนคาและบรการจานวนมากน�ใหมประสทธภาพมากท6สด การศกษาถงแนวทางและรายละเอยดการจดการแบบคลาสสกจงเปนหน6งในหลายทฤษฏท6ถกคดคนข�นมาเพ6อชวยใหนกบรหารสามารถท6จะ จดการกบปญหาท6ทาทายตางๆท6เกดข�นจากสภาพแวดลอมทางธรกจท6มความเปล6ยนแปลงอยางรวดเรว 1. การศกษาการบรหารยคคลาสสก (The Classical Approach To Management) แนวคดการจดการในยคคลาสสก ประกอบไปดวยความคดซ6งเปนกระแสหลก 3 ประการดวยกน คอ 1.1) การจดการตามหลกวทยาศาสตร (Scientific Management) 1.2) การจดการตามแบบหลกการบรหาร (Administrative Management) 1.3) การจดการตามระบบราชการ (Bureaucratic Management)

36 การจดการตามหลกวทยาศาสตร คอ การประยกตใชความคดและทฤษฎในเชงวทยาศาสตรมาใชกบงานดานการบรหารจดการเพ6อเพ6มผลผลต(productivity)ในการทางานของพนกงาน ผบกเบกแนวคดน�เปนคนแรก ไดแก Frederick W. Taylor เขาม พ�นฐานอาชพเปนวศวกรจงไดวเคราะหและพยายามคดคนทดลองทางวทยาศาสตรเพ6อหาทางเพ6มผลผลตในการทางานของพนกงาน นอกจากน�ยงมนกทฤษฏคนอ6นท6มสวน สงเสรมและคดคนงานท6เนนไปในเชงของการจดการตามหลกวทยาศาสตร เชน Henry Gantt ,Frank and Lillian Gilbreth การจดการตามหลกการบรหาร คอ หลกการบรหารองคการท6เนนความสาคญอนดบแรกในเร6องโครงสรางและวธการบรหารงาน Max Weber นกปราชญชาวเยอรมนและ Henri Fayol นกธรกจชาวฝร 6งเศสคอผบกเบกและคดคนแนวความคดน�ข�นมา โดย Fayol ไดพฒนา "หลกการจดการ 14 ขอ" (14 Management Principles) ข�นมาสวน Weber น �นไดคด "หลกการจดการแบบระบบราชการ" (Bureaucracy) แนวคดดานการบรหารตามหลกวทยาศาสตรและการจดการตามหลกการบรหารน�แมจะมความแตกตางกนอยมาก แตกมสวนท6คลายคลงกนอย 3 ประการดวยกน คอ 1) การใหความสนใจเร 9องการเพ 9มผลผลต (Productivity) แนวคดการจดการยคคลาสสคมกจะเก6ยวของในเร6องประสทธภาพของการผลตและการจดสงสนคาและบรการ จนบางคร �งทาใหคดวาเปนการเนนความสาคญเร 9องการผลตมากกวาคณคาของความเปนมนษยของพนกงาน 2) การเขาใจธรรมชาตของมนษย (A Rational View of Human Nature) เน6องจากสวนใหญนกทฤษฎในยคน�ไดรบอทธพลทางความคดอยางมากจาก Adam Smith เจาของทฤษฎเศรษฐศาสตรทนนยม (Capitalistic Economic Theory) ท6โดงดงดวยแนวคดท6วามนษยเลอกทาส6งท6ดท6สดท6จะชวยใหบรรลเปาหมายในส6งท6พวกเขาสนใจ ซ6งแนวคดน�คอนขางมอทธพลตอทฤษฎการจดการยคคลาสสคโดยเฉพาะในเร6องการจงใจพนกงาน 3) หลกการทางานท 9ดท 9สด (A Search for Universals) นกคดในยคน� จะมงคนหาวธท6ดท6สดในทกดานไมวาจะเปนวธทางานท6ม ประสทธภาพ หลกการจดการตลอดจนการสรางสรรคองคการท6มโครงสรางท6ดท6สด 1.1 การจดการตามหลกวทยาศาสตร (Scientific Management) พ�นฐานความคดท6มงสประสทธภาพในการทางานและแนวคดดานการจดการท6เปนระบบสวนใหญจะมาจากงานการศกษาของ Frederick W. Taylor และทมงานของเขาโดย

37 เทเลอรเช6อวาความไรประสทธภาพถอเปนปศาจรายสาหรบทกสถานการณการเร6มประยกตหลกการทางวทยาศาสตรมาใชในงานดานการจดการถอเปนการบกเบกหนทางในการยกระดบการจดการสความเปนวชาชพมากข�น Frederick Winslow Taylor (1856-1915) Frederick W. Taylor เกดเม6อป ค.ศ. 1856 ท6มลรฐเพนซลวาเนย สหรฐอเมรกา มบดาเปนนกฏหมายท6มช6อเสยง ในวยเดกมความใฝฝนอยากเปนชางเคร6องกลดวยความเฉลยวฉลาดและขยนขนแขงสามารถสอบเขาเรยนตอดวยคะแนนสงสดในมหาวทยาลยฮารวารด (Harvard University) แตตองออกกลางคนเพราะมปญหาดานสายตา เม6ออาย 18 ปไดเขารบการฝกงานกบบรษท Enterprise Hydrauric Works of Philadelphia ทางานหนกและมความขยนอดทนหลงการฝกส�นสดเปนเวลาส6ป เขาไดรบเงนคาตอบแทนสงถงสปดาหละ 3 เหรยญสหรฐ ภายหลงเทเลอรเขาทางานกบบรษท Midvale Steel Company และไดรบตาแหนงหวหนาวศวกรบรษท ดวยความเช6อในแนวทางของการทางานหนกของเขาชวงแรกท6เร6มงานจงเกดความสงสยเม6อพบวาสภาพการทางานของบรษทน �นต6ากวามาตรฐานมาก เน6องจากไมมระบบหรอการต �งกฎเกณฑในการทางาน มกจะเกดความขดแยงระหวางผจดการกบพนกงานเสมอ เขาเช6อวาผลผลตท6ไดปจจบนเปนเพยงหน6งในสามของกาลงแรงงานของพนกงานแตละคนเทาน �น และพบวาสวนหน6งของสาเหตดงกลาวเปนเพราะไมมการแบงอานาจหนาท6 ความรบผดชอบท6ชดเจนน 6นเอง การปฏวตทางความคดในการทางานของเทเลอร Taylor คนพบสาเหตท6ทาใหผลผลตของการทางานในบรษท Midvale ตกต6าลงเพราะ เหตผล 2 ประการ คอ 1) Natural Soldiering และ 2) Systematic Soldiering Natural Soldiering หมายถง ลกษณะท6เปนสญชาตญาณทางธรรมชาตของมนษยท6ทาอะไรกไดงายๆไวกอน สวน Systematic Soldiering หมายถง พฤตกรรมท6เกดจากความจงใจของพนกงานท6ทางานใหไดผลผลตตอวนต6าท6สดหรอการองาน เพราะพวกเขามความเช6อวาถาทางานเรวเกนไปจะทาใหงานเสรจไวและผลท6ตามมาคออาจมการคดพนกงานออก เน6องจากคนงานนอยกสามารถทางานใหเสรจตามเปาหมายในการผลตได จากเหตการณท6พบในบรษททาให Taylor ตอวาตาหนฝายบรหารและในความคดของเขาเหนวาผบรหารตองมหนาท6รบผดชอบในการออกแบบวางแนวทางการทางานและพจารณาคาตอบแทนท6เหมาะสมแกพนกงานเพ6อแกปญหาน� หลงจากท6เขา

38 ตอสกบปญหาน�อยระยะหน6งจงไดบทสรปวาบรษทจาเปนตองม "การปฏวตทางความคด" (Mental Revolution) หรอการปลกจตสานกใหเกดข�นในหมพนกงานข�นมาใหเรวท6สด พ�นฐานแนวความคดในเร6องน�ของ Taylor ต �งอยบนความเช6อวาธรกจเปนระบบของความรวมมอกนของมนษย (business is a system of human cooperation) ธรกจจะประสบความสาเรจไดกตอเม6อท �งฝายบรหารและพนกงานตางมเปาหมายรวมกน แนวทางน�เองท6 Taylor มองวาเปนแกนหรอหลกสาคญของการจดการแบบวทยาศาสตร งานช�นสาคญท6สดของ Taylor คอ The Principle of Scientific Management ตาม ปรากฏในรายงานความคดเหนของเทเลอรท6เสนอตอ คณะกรรมาธการพเศษ สภาผแทนราษฎรสหรฐอเมรกา เม6อป ค.ศ.1912 หลกการจดการตามแบบวทยาศาสตร 4 ประการของเทเลอร เพ6อใหการปฏวตทางความคดของเทเลอรบรรลเปาหมาย Taylor จงพฒนาหลกการจดการ 4 ประการข�นมาซ6งถอเปนรากฐานของการทดลองท6สาคญในบรษท Midvale โดยหน6งในงานทดลองหลายอยางของเขาคอ การทดลองหาเวลาและการเคล 9อนไหวในการทางานท 9เหมาะสมท 9สดในโรงงาน (Time and Motion Study) โดยมเปาหมายเพ6อใหสามารถเขาใจแตละข �นตอนของกระบวนการผลตใหมากท6สด ซ6งเขาเช6อวาจะชวยใหจดคนใหเหมาะสมกบงานไดมากย6งข�น และในป ค.ศ. 1898 ในฐานะท6ปรกษาของบรษทผลตเหลก The Bethlehem Iron Company เขาไดทดลองและคดคน "ระบบการจายคาตอบแทนการทางานเปนรายชUน (A Piece-Rate Pay System) เพราะเขาเช6อวาพนกงานแตละคนมความสามารถไม เทากนดงน �นการจายคาตอบแทนจงควรข�นอยกบความสามารถของแตละคน สาหรบหลกการจดการ 4 ประการของเทเลอร มรายละเอยด ดงน� 1. พฒนาหลกการทางวทยาศาสตรหรอความรดานการจดการมาประยกตใชในการทางานตางๆแทนกฎการนบแบบเกา (the rules of thumb) 2. ใชความรดานการจดการสาหรบการคดเลอก (Select) และฝกอบรมบคลากรในองคการซ6งรปแบบเดมน �นจะปลอยใหพนกงานแสดงความสามารถเทาท6มอยดวยตนเองเพยงอยางเดยว 3. เนนสรางความรวมมอและการประสานการทางานระหวางพนกงาน 4. จดแบงงานและหนาท6รบผดชอบเทาเทยมกนท �งผจดการและพนกงานระดบ ปฏบตการ

39 Henry L. Gantt (1861-1919) เฮนร แกนท เปนนกทฤษฎอกคนหน6งในยคน�ซ6งตองกลาวถงในฐานะเขาทางานเคยงบาเคยงไหลหลายอยางรวมกบ Frederick W. Taylor ท �งท6โรงงาน Midvale Steel Company และท6โรงงาน Bethlehem Iron Company ทาใหพ�นฐานความสนใจและ แนวคดของแกนทไมแตกตางจาก Taylor มากนก กลาวคอแกนทสนใจในเร6องการเพ6ม ประสทธภาพในการทางานของพนกงาน โดยเขาเช6อวาผจดการน �นกคลายกบการทางานของนกเคมหรอนกชววทยาคอ ควรจะประยกตหลกการวเคราะหเชงวทยาศาสตรมาใชกบทกๆรายละเอยดของงาน ผลงานท6โดดเดนถงปจจบนน�ของเขาคอ แผนภมแกนท (Gantt Chart) ท6แสดงถงระบบของการวางแผนและควบคม มรายละเอยดความสมพนธระหวางตารางการทางานกบงานหรอกจกรรมท6ทาเสรจแลวและเวลาท6ใชไปแตละกจกรรม Gantt Chart จะชวยใหผจดการมองเหนภาพรวมท �งหมดตลอดระยะเวลาของโครงการหรองานแตละงานวามก6ข �นตอนแตละข �นตอนมองคประกอบและกจกรรมท6จะตองทาอะไรบางเชน การจดซ�อวสดอปกรณหรอวตถดบ การผลตและการสงมอบสนคา เปนตน เม6อมองเหนภาพรวมท �งหมดตลอดท �งโครงการเชนน�จะชวยใหฝายบรหารประสานการดาเนนกจกรรมตางๆได ถกตองรวดเรว มประสทธภาพบรรลตามเปาหมายท6วางไว Frank (1868-1924) and Lillian Gilbreth (1878-1972) Frank Gilbreth และ Lillian Gilbreth สองสามภรรยาท6มแนวคดคลายกนกบ Taylor โดย Frank มช6อเสยงและรจกกนดในวงการอตสาหกรรมกอสราง เขาสนใจศกษาถงเร 9องเวลาและการเคล 9อนไหวในการทางาน ดวยการคดคนวธการลดจานวนคร �งการเคล6อนท6ในการเรยงอฐ ซ6งชวยใหไดงานเพ6มข�นเปนสองเทา สาหรบ Lillian ซ6งมความมานะพยายามท �งในดานการชวยเหลอสามในการคนควาขณะเดยวกนกตองดแล ครอบครว พรอมๆ กบการเรยนจนสาเรจปรญญาเอกสาขาจตวทยาอตสาหกรรม เธอ สนใจศกษาถงลกษณะการทางานของมนษย โดยเฉพาะการเม6อยลาจากการทางาน (Fatigue)งานของเธอจงสะทอนออกมาในรปแบบของความสนใจและหวงใยตอสวสดภาพและลกษณะการทางานของพนกงาน (workers' well-being) ผลงานของเธอแมจะไม โดดเดนเทาสามแตเธอกไดรบการยกยองวาเปนผท6มสวนเก�อหนนตอวงการบรหารและดานจตวทยาอตสาหกรรม ซ6งเปนสตรคนแรกท6ไดรบเกยรตเชนน�

40 1.2) การจดการตามแบบหลกการบรหาร (Administrative Management) การจดการตามหลกการบรหาร (Administrative Management) นบเปนกระแสท6สองของแนวคดแหงทฤษฎการจดการในยคคลาสสก ท 9เนนศกษาถงหลกการจดการของผบรหารในภาพรวมท Uงหมดและแนวทางของการจดโครงสรางองคการท 9มประสทธภาพ ซ6งจะแตกตางจากหลกการจดการตามแบบวทยาศาสตรของ Taylor ท6เนนศกษาถงการทางานและกากบดแลการทางานของผใตบงคบบญชาแตละคน อยางไรกตามแมจดเนนในการศกษาของนกทฤษฎท �งสองกลมน�จะมมมมองท6แตกตางกน แตกมจดสนใจหรอเปาหมายรวมกนในทายท6สดคอการเพ6มผลตผล (Productivity) ใหกบองคการเปนสาคญ นกทฤษฎท6มสวนเก�อหนนตอแนวคดการจดการตามหลกการบรหาร ดงกลาวน� ไดแก Henri Fayol และ Max Weber Henri Fayol (1841-1925) Henri Fayol มพ�นฐานเปนวศวกรและนกธรกจชาวฝร 6งเศสซ6งถอเปนบคคลแรกท6พฒนาทฤษฎการจดการท6เรยกวา "ทฤษฎการบรหาร" (Theory of Administration) เขาไดศกษาวจยงานน�จนเปนผลสาเรจในประเทศฝร 6งเศสบานเกด พรอมๆกบการพฒนาหลกการจดการแบบวทยาศาสตรท6เกดข�นในสหรฐอเมรกาน 6นเอง โดยเขามแนวทางศกษาหลกการจดการซ6งยดมมมองของผบรหารระดบสงเปนแนวทางศกษาเร6องน� Fayol เร6มเรยนรงานจากการเปนวศวกรเหมองแร ภายหลงยายมาทางานกบบรษท Commentary-Fourchambault Company ในป ค.ศ.1860 ท6ซ6งเขาไดเรยนรและตระหนกถงความจรงประการหน6งวาผท6จะเปนนกบรหารท6ประสบความสาเรจไดน �นตองมทกษะหลายอยางซ6งตวเขาเองกยงขาดอยมาก เขาเร6มศกษาวเคราะหถงประเดนน�อยางระมดระวงจนไดบทสรปวา การบรหารใหประสบความสาเรจน �นผบรหารตองเก6ยวของกบการดาเนนกจกรรมท6สาคญทางธรกจ (Business Activities) อย 6 กลมดงน� 1) กจกรรมดานเทคนค (Technical Activities) 2) กจกรรมดานการคา (Commercial Activities) 3) กจกรรมดานการเงน (Financial Activities) 4) กจกรรมดานความปลอดภย (Security Activities) 5) กจกรรมดานการบญช (Accounting) 6) กจกรรมดานการจดการ (Managerial Activities) กจกรรมท �งหมดน� Fayol ช�วาลวนเปนส6งสาคญสาหรบองคกรทกประเภทและทก ขนาดไมวาจะเปนองคการของรฐหรอเอกชน เปนองคการขนาดเลกหรอใหญและจากกลมกจกรรมท6เขาแบงแยกออกน�กจกรรมท6สาคญท6สดคอ งานดานการจดการ (Managerial

41 Activities) Fayol เช6อวาความสาคญของกจกรรมแตละกจกรรมเหลาน�จะแตกตางกนไป โดยข�นอยกบตาแหนงหนาท6ของผจดการเหลาน �นภายใตลาดบข �นการบงคบบญชาใน องคการ เชน ถาเปนผท6มหนาท6ดแลกจกรรมการผลต (Production) กจาเปนตองมความรและทกษะทางเทคนคพอสมควรนอกจากน� Fayol ยงเช6อวาขนาดขององคการกเปนปจจยสาคญท6ช�ถงระดบความรความสามารถดานตางๆทางการบรหาร กลาวคอ ผบรหารหนวยงานขนาดเลกอาจตองใชทกษะทางดานเทคนคมากกวา สวนผบรหารองคการขนาดใหญควรมทกษะทางการบรหาร (Managerial Activities) มากกวาทกษะดานเทคนค หลกการบรหาร 14 ขอ ของ Fayol ไดรบการพฒนาข�นมาเพ6อชวยบรรดาผบรหารดาเนนกจกรรมตางๆในองคการใหบรรลผลสาเรจ โดยหลกการบรหารน�ถอเปนแนวทางในการปฏบตการทางการจดการซ6ง Fayol แนะนาวาควรนาไปประยกตใชในลกษณะท6 ยดหยน การประยกตใชหลกการน�ถอเปนส6งท6ทาทายและยากลาบากสาหรบ ผบรหารเพราะตองใชท �งประสบการณและความเฉลยวฉลาดควบคกนไปดวย

42 ภาพท� 2.2 กจกรรมทางธรกจตามแนวคดของ Henri Fayol (Henri Fayol's Essential Business Activities)

ผบรหาร (Managers) กจกรรม ดานเทคนค (Technical Activities)

กจกรรม ดานการคา (Commercial Activities) กจกรรม ดานการเงน (Financial Activities)

กจกรรม ดานความ ปลอดภย (Security Activities) กจกรรม ดานบญช (Accounting Activities)

กจกรรม ดานการจดการ (Managerial Activities) การวางแผน (Planning) การจดองคการ (Organizing) การส<งการ (Commanding) การประสานงาน (Coordinating) การควบคม (Controlling)

43 หลกการจดการ 14 ขอ ของ Henri Fayol (Fayol's 14 Principles of Management) 1. การแบงงานกนทา (Division of Work) เปนการเพ6มความเช6ยวชาญพเศษท6จะนามา ซ6งประสทธภาพในทกงานท �งงานการบรหารและงานดานเทคนค 2. อานาจหนาท�ความรบผดชอบ (Authority and Responsibility) อานาจและความรบ ผดชอบเปนส6งท6สมพนธกน เพราะเม6อผบรหารสามารถส 6งการ (Orders) ไดเขายอมม อานาจท6จะตรวจสอบการดาเนนตามท6ไดส 6งการน �น 3. ความมระเบยบวนย (Discipline) พนกงานควรเคารพกฎและนโยบายขององคการ 4. เอกภาพในการบงคบบญชา (Unity of Command) ในการทางานพนกงานควรไดรบ คาส 6งจากผบงคบบญชาเพยงคนเดยว 5. มเปาหมายเดยวกน (Unity of Direction) หลกการทางานท6ทกกลมหรอหนวยงานใน องคการควรดาเนนงานภายใตแผนงานและทศทางเดยวกน 6. มงสนใจเร�องของสานรวมมากกวาเร�องสวนตว (Subordination of Individual Interests to the General Interest) คนควรมงเนนความสนใจไปท6เร6องของสงคมสวนรวมเปนอนดบหน6ง ผลประโยชนขององคการเปนอนดบสอง และผลประโยชนสวนตนและของกลมมาเปนอนดบสดทาย 7. การจายคาตอบแทนการทางานท�เปนธรรม (Remuneration) การจายคาจางท6เปนธรรมและยอมรบไดท �งฝายนายจางและลกจาง 8. การรวมอานาจการบรหาร (Centralization) หมายถงการกาหนดระดบการรวมอานาจและการกระจายอานาจท6เหมาะสมซ6งข�นอยกบสถานการณและลกษณะองคการ 9. สายการบงคบบญชา (Scalar Chain หรอ Line of Authority) เปนสายการบงคบบญชาเพ6อใหการตดตอส6อสารขององคการคลองตว 10. คาส �ง (Order) การกาหนดตาแหนงหนาท6จะพจารณาจากคณสมบตท6เหมาะสม 11. หลกความเสมอภาค (Equity) ผบรหารควรยดหลกการจดการบนพ�นฐานของความ เทาเทยม ความเมตตาและความยตธรรมกบพนกงานทกคน 12. ความม �นคงในงาน (Stability of Tenure of Personnel) การออกจากงานบอยๆของพนกงานแสดงถงการไรประสทธภาพขององคการ แกไดดวยการเคารพระบบอาวโส ฝายบรหารตองสรางความรสกม 6นคงในงานและรกษาพนกงานท6มคณภาพไวกบองคการ 13. ความคดรเร�ม (Initiative) ท �งผบรหารและพนกงานควรมความคดรเร6มสรางสรรคในการทางาน 14. ความสามคค (Esprit de corps) การสรางความสามคคหรอความรกหมคณะและเปนหน6งเดยวของสมาชกในองคการเทาน �นท6จะนาเอกภาพแกองคการ

44 Max Weber (1864-1920) Max Weber นกคดนกสงคมวทยาชาวเยอรมนผรเร6มทฤษฏ "องคการระบบราชการ " ซ6งเปนรปแบบการจดองคการในอดมคต (ideal or pure form of organization) ซ6งจะชวยใหองคการมประสทธภาพและเดนไปสเปาหมายได เปนการศกษาถงการกาหนดโครงสรางองคการท6ยดหลกพ�นฐานดาน การส 9งการ (order) อานาจท 9ถกตองตามกฎหมาย (legitimate authority) และหลกเหตผล (logic) ดวยการออกแบบโครงสราง องคการท6เปนเหตเปนผล(rational)พรอมๆกบการรวมมอประสานการทางานสเปาหมายท6ต �งไว (coordinated) หรอการกาหนดตาแหนงอานาจหนาท6ซ6งกาหนดไวอยางชดเจนตามโครงสรางและสายการบงคบบญชาท6ชดเจน 2. ทฤษฎพฤตกรรมศาสตร (The Behavioral Approach) ทฤษฎพฤตกรรมศาสตรต �งอยบนพ�นฐานความเช6อท6วา การเอาใจใสและพยายามสนองตอบความตองการของพนกงานนามาซ6งความพงพอใจและผลการปฎบตงานท6ดมประสทธภาพ เปนวธคดทางการจดการท6เนนเร6องคน แตกตางจากหลกการ จดการเชงวทยาศาสตรท6เทน�าหนกไปในดานเทคนคเปนดานหลก หลกพฤตกรรมศาสตรเช6อวามนษยสามารถท6จะชกจงใจและควบคมไดดวยการสรางความสมพนธทางสงคมการทางาน พฒนาการของแนวคดน�เกดข�นในชวงทศวรรษท6 1930 ถงทศวรรษท6 1950 ซ6งความจรงกอนหนาน�กมผศกษาถงการทางานโดยคานงถงปจจยดานมนษย (Human factor) มากอนแลวคอ Robert Owen (1771-1858) ซ6งเขา มประสบการณคร6าหวอดอยกบสภาพแวดลอมการทางานในโรงงานทอผาในสกอตแลนด และไดวพากษวจารณการบรหารงานของผจดการโรงงานท6ละเลยเพกเฉยความเปนอยของพนกงาน เพราะเขาเช6อวาการท6ฝายบรหารแสดงความหวงใยตอผใตบงคบบญชาน �นนอกจากชวยสรางผลกาไรแกหนวยงานแลวยงเปนการลดระดบความยากลาบากของพนกงานลงไดอกดวย นอกจากงานดงกลาวแลว Owen ยงเรยกรองและผลกดนใหมการออกกฎหมายปองกนสทธเดกและกฎหมายการประกอบกจการท6ตองเก6ยวของกบโครงการตางๆในชมชน

45 Mary Parker Follet (1868-1933) นบเปนนกทฤษฎพฤตกรรมศาสตรแถวหนาอกคนหน6งท6มพ�นฐานความรดานรฐศาสตรและปรชญา โดยเนนความสาคญเร6องการทางานเปนกลมหรอทมงาน ถงแมงานเขยนของเธอจะเร6มในยคท6การจดการเชง วทยาศาตรกาลงเบงบานกตาม แตเธอกไมเหนดวยกบแนวคดของ Taylor เร6อง การจดการองคการตามหลกวทยาศาสตรซ6งเนนความสามารถเฉพาะบคคลเลยแมแตนอย เธอมความเหนตรงขามการทางานเปนกลมตางหากท6ถอเปนพ�นฐานสาคญขององคการ การศกษาองคการในสายของพฤตกรรมศาสตรท�โดดเดนพอสรปไดดงน! การศกษาท� Hawthorne (The Hawthorne Studies : 1927-1932) แมแนวคดท6เนนเร6องคนของท �ง Owen และ Follet จะมความสาคญเสมอนเปนการจดประกายความคดทางดานน�กตาม แตงานวจยท6โดดเดนและสาคญในสายของ พฤตกรรมศาสตรไดแก "การศกษาท 9 Hawthorne" หรอ Haw thorne Studies เปนการศกษาทดลองทางพฤตกรรมศาสตรของมนษยในการทางาน ผนาในการศกษาคร �งน�คอ Elton Mayo และ F.J. Roethlisberger ไดทาการทดลองศกษาท6 โรงงาน Hawthorne ของบรษท Western Electric เมอง Cicero มลรฐ Illinois เปนการทดลองการ เปล6ยนแปลงของแสงสวางในสถานท6ทางานวาจะมผลกระทบอยางไรตอผลผลตของพนกงาน โดยแบงพนกงานเปนสองกลมคอ กลมทดลอง (Experimental group) และ กลมควบคม (Control group) จากน �นผศกษาไดทาการปรบเปล6ยนสภาพของแสงสวาง ในหองทางานของกลมทดลอง จากความสวาง 24, 46 ไปจนถง 70 แรงเทยน (Footcandles) ขณะท6แสงสวางในกลมควบคมยงคงเทาเดม ผลการทดลองพบวาผลผลตของคนงานในกลมทดลองมอตราท6เพ6มข�นไปพรอมๆกบการเพ6มระดบแสงสวาง ตรงขามส6งท6ไมคาดคดเกดข�นกบกลมควบคม เน6องจากพบวาผลผลตในกลมน�กมอตราท6เพ6มข�นในสดสวนท6เทาๆกนกบกลมทดลอง และแมจะมการลดระดบของแสงลงอกสาหรบกลมทดลอง ผลผลตกยงเพ6มข�นเชนเดยวกบในกลมควบคม อยางไรกตามผลผลตจากการทางานของกลมทดลองลดลงเม 9อมการลดระดบของแสงสวางลงเหลอเทาแสงพระจนทรน 9นเอง แนวคดสาคญท6ไดจากการทดลองน�นบวามประโยชนตอการบรหารองคการในฐานะท6เปนมนษยยอมมความตองการท6แตกตาง ผลผลตในการทางานจะเพ6มข�นหรอไมอยางไรน �นยงมปจจยอ6นๆท6เก6ยวของอกมากมาย นอกเหนอจากปจจยดานการเปล6ยนแปลงชวงเวลาพกผอน การกาหนดช 6วโมงทางานตอวนท6เหมาะสม ระบบคาตอบแทนท6จงใจแลวยงมปจจยทางสงคมอ6น เชน ศลธรรม มตรภาพระหวางสมาชกในกลม การยอมรบซ6งกนและกน วธการจดการท6มประสทธภาพ ความสมพนธ

46 ระหวางบคคล เปนตน พ�นฐานน�เองท6นาไปสการกาหนดเกณฑปฏบตในการจดการกบพนกงาน (Managerial guideline) ข�นมา เกณฑปฏบตดานการจดการ (Managerial guidelines) 1. พนกงานมกจะมความตองการ ความปรารถนา เปาหมายและการจงใจท6มเอกลกษณเฉพาะตว ดงน �นผบรหารตองสนองตอบส6งเหลาน�แตละบคคลไป 2. การท6จะแกไขปญหาของมนษยน�ถอเปนงานท6ซบซอนและทาทาย 3. ปญหาสวนบคคลมกจะมอทธพลอยางมากตอผลการปฏบตงาน 4. การส6อสารท6มประสทธภาพกบพนกงานถอเปนส6งสาคญตอการบรหาร แนวคดการจดการกลมมนษยสมพนธ (The Human Relations Movement) นกทฤษฏกลมน�มพ�นฐานความเช6อถงความสาคญของการเช6อมโยงระหวาง กจกรรมดานการจดการ (managerial practices) หลกศลธรรม (morale) และผลผลต (productivity)ท �งยงเช6อวาพนกงาน มกจะนาเอาความตองการทางสงคมท6หลากหลายเขามาเก6ยวของกบการทางานเสมอ เพราะในการทางานใหประสบความสาเรจน �นพวกเขาตองเปนสมาชกของหลายๆกลมดวยกน ซ6งพบวาบอยคร �งทเดยวท6กลมเหลาน�มสวนหนนเสรมสรางความพงพอใจหรอสนองความตองการของสมาชกบางคนดวยซ�าไป ทกฝายตางเหนพองกนวาพนกงานท6มความพอใจในส6งท6ตองการแลวน �นมกทางานไดดมประสทธภาพ ดวยเหตน�ความทาทายสาหรบฝายบรหารคอทาอยางไรถงจะสามารถท6จะเรยนรและตระหนกถงความตองการน� อกท �งเขาใจถงอทธพลของกลมและบรบททางสงคมท6เกดข�นในองคการวามผลอยางไรตอประสทธภาพในการทางานท �งระดบบคคลและระดบองคกร ส6งสาคญอกประการหน6งของแนวคดมนษยสมพนธ คอ ความเช6อในศกยภาพและสามารถของมนษยในองคกร (belief in workers' capabilities) เพราะหากมการจดสภาพแวดลอมในการทางาน (หรอบรบททางสงคมในองคการ) อยาง เหมาะสมแลวยอมสรางผลผลตใหเพ6มสงข�นไดดวย เน6องจากความรวมมอและประสานการทางานระหวางพนกงานและฝายบรหารถอเปนส6งทาทายรวมกนเพ6อผลผลตท6สงข�น

47 นกทฤษฎท6มช6อเสยงในกลมน�ไดแก Douglas McGregor เจาของทฤษฎ x และ y เปนการศกษาถงธรรมชาตของมนษย และ Abraham Maslow ทฤษฎความตองการ (Maslow's hierarchy of needs) โดยทฤษฎ x เปนการอธบายถงธรรมชาตของมนษยในดานลบ กลาวคอมนษยในกลมน�มกเปนพวกเกยจคราน ไมชอบทางาน หลกเล6ยงความรบผดชอบ ขาดความทะเยอทะยาน ตองมการควบคมดแลอยางใกลชด สวนกลมทฤษฎ y คอพUนฐานการมองมนษยในดานบวก เหนวามนษยมความรบผดชอบและสามารถควบคมตนเองได มความคดรเร6มสรางสรรคในงานดวยตนเอง เปรยบการทางานเสมอนการเลนหรอการพกผอนท 6วไปเทาน �น ทฤษฎความตองการของมาสโลวน �นกช�ใหเหนวามนษยสามารถท6จะจงใจไดดวยการตอบสนองความตองการท6มอยเปนลาดบข �น ซ6งเร6มจากความตองการลาดบลางสดคอ ความตองการดานกายภาพ (basic physiological need) เชน อาหาร เส�อผา ท6พกอาศย เม6อพอใจในระดบน�แลวกจะมงสข �นตอไปท6สงข�นเร6อยๆไดแก ความตองการดานความปลอดภย ความตองการทางสงคม ความรก เกยรตยศช6อเสยงและการประจกษในตนเอง ตามลาดบ (รายละเอยดของทฤษฎพฤตกรรมศาสตรน�ไดนาเสนอไวในบทท6 13 การจงใจในการทางาน) 3. ทฤษฎการจดการเชงปรมาณ (The Quantitative Approach) ทฤษฎการจดการเชงปรมาณ ถอเปนเคร6องมอสาคญตอการตดสนใจทางการบรหาร (decision making) มพ�นฐานบนหลกการเชงวทยาศาสตร (Scientific method) ปจจบนแนวคดน�อาจเรยกช6อแตกตางกนไปแตกมความหมายเดยวกน เชน บางทอาจจะเรยก "วทยาการจดการ" (Management science) หรอ "การวจยดาเนนงาน" (Operation research :OR) กระบวนการของ "วทยาการจดการ" (management science) นบเปนส6งท6นา สนใจย6ง เพราะจะใชวธการสงเกต (observed ) ส6งท6ตองการศกษาวเคราะห จากพ�นฐานของการสงเกตน�จงนาไปสการพฒนากรอบของการวเคราะห (Frameworks) และตวแบบ (Models) จากน �นจงดาเนนการเปล6ยนแปลงสถานะของตวแปร (Variables) รวมท �งกรอบและตวแบบน �นจะชวยใหผบรหารเขาใจประเดนปญหาไดดย6งข�น ซ6งสวนใหญเทคนคและเคร6องมอทางวทยาการจดการท6นยมนามาใชประกอบดวยวชาการทางสถต (Statistics) การโปรแกรมเชงเสน (Linear programming) การจาลองทางคอมพวเตอร (Computer simulations) เปนตน โดยเทคนคและเคร6องมอเหลาน�อาจนามาใชในการตดสนใจของฝายบรหารในเร6องการควบคมสนคาคงเหลอ (Control of inventories) การตดสนใจเลอกทาเล

48 ท6ต �งโรงงาน (Selection of plant locations ) การควบคมคณภาพสนคา (Quality control of products) และอ6นๆ กลาวไดวางานคนควาวจยของ Frederick W. Taylor ตามท6อธบายไปแลวถอเปนรากฐานของแนวคดการจดการเชงปรมาณน� อยางไรกตามจดเร6มตนท6โดดเดนของทฤษฎการจดการเชงปรมาณในยคปจจบนน�ไดแก การรวมทมงานนกวจยเพ 9อแกปญหาเชง ยทธวธและเชงเทคนคของรฐบาลฝายสมพนธมตร (Allied forces) ในชวงสงครามโลก คร Uงท 9 2 ทมนกวจยน�ประกอบไปดวยนกคณตศาสตร นกฟสกส วศวกร ตลอดจน นกพฤตกรรมศาสตร เพ6อมาน 6งวเคราะหและหาคาตอบใหกบกองกาลงรบ เชน การคานวณพสยการยงจรวดสเปาหมายท �งทางบกและทางน�า การเคล6อนยายพลอยางม ประสทธภาพ ภายหลงสงครามส�นสดลงปรากฏวามพฒนา 2 ประการท6สงเสรมใหมการนาเทคนคเชงปรมาณน�มาใชกนมากข�น ประการแรก เน6องจากมนกวจยหลายคนพยายามท6จะใชประโยชนจากเคร6องมอและเทคนคเชงปรมาณน�ในการแกปญหาหลายอยาง และประการท6สอง ในชวงเวลาน �นพฒนาการดานคอมพวเตอรเร6มกาวหนาเปนลาดบจงมสวนเก�อหนนใหกบหลายองคการหาทางประยกตใชเคร6องมอเชงปรมาณควบคกบคอมพวเตอรมากข�น การจาลองทางคอมพวเตอร (Computer simulations) นบเปนสวนสาคญของวธการเชงปรมาณท6มตอการจดการ ปจจบนน�พฒนาการน�กาวหนาไปถงข �นท6ผบรหารสามารถท6จะคงตวแปร (factors) บางตวไวได ขณะท6มการเปล6ยนแปลงตวแปรอ6นๆเพ6อใหไดผลลพธท6แตกตางตามเง6อนไข ดวยกระบวนวธเชนน�จะชวยใหผบรหารมทางเลอกจากผลลพธไดมากข�น เชน คอมพวเตอรสามารถท6จะจาลองผลกระทบจากการ เปล6ยนแปลงราคาสนคาของบรษทท6กาลงวางจาหนายในตลาด ดวยวธน�จะชวยให ผจดการสามารถใชตวแบบตางๆในการพยากรณถงกระแสเงนสดจากผลกระทบของ ยอดขายท6เปล6ยนไป นอกจากน�ทฤษฎเชงปรมาณยงมประโยชนตองานดานการวางแผน (Planning) และการควบคม (Controlling) บอยคร �งท6ภายในองคกรเองกมการจดต �งทมนกวจยปฏบตการ (Operation research groups) ข�นมาเพ6อรองรบและเปนท6ปรกษาภายในแกฝายบรหารในการแกปญหาตางๆท6องคกรกาลงเผชญอย อยางไรกตามวธการเชงปรมาณจะมความสาคญกตอเม6อไดถกนาไปประกอบการตดสนใจและนาไปปฎบตแลวเทาน �น หากผลลพธจากการวเคราะหไมวาจะดมคณคาอยางไรกตามไมถกนาไปใชโดยฝายบรหารแลวมนจะเปนไดเพยงแคสารสนเทศช�นหน6งเทาน �น (pieces of information) ฝายบรหารจงควรใชวจารณญาณและพจารณาสารสนเทศน �นๆใหรอบคอบกอนท6จะนาไปสการตดสนใจใดๆทางการบรหารตอไป ดงน �นประสทธผลของวธการ เชงปรมาณท6ม

49 ตอการจดการจะมากนอยเทาใดน �นจงข�นอยกบวาท �งฝายบรหารและพนกงานท 6วไปในองคกรมความเขาใจและสนบสนนในการใชมากเทาไหรน 6นเอง 4. ทฤษฎการจดการรวมสมย (The Contemporary Approach) ทฤษฎการจดการท �งสามยคท6ไดอธบายไปลวนแลวแตมคณปการตอการบรหารงานองคการท �งส�น การประยกตใชวธวเคราะหเชงวทยาศาสตรในยคคลาสสกน �นเปนวธท6กอใหเกดความม 6นคงในสภาพแวดลอมการทางาน แนวศกษาเชงพฤตกรรมศาสตร กเนนใหเหนถงคณคาและตระหนกถงความตองการของมนษยท �งในระดบปจเจกบคคล (Individuals) และระดบกลม (Groups) ภายใตโครงสรางการทางานท6สมพนธกน นอกจากน�ผบรหารยงสามารถท6จะเลอกใชเคร6องมอและเทคนคเชงปรมาณตางๆประกอบการตดสนใจทางการบรหาร แมแนวคดทางการบรหารท �งหมดดงกลาวมาแลวจะมคณคาและประโยชนอยางมหาศาลตอการนามาประยกตใชงานจรง แตกมขอสงเกตวาท �งสามแนวคดน�ลวนมจดมงเนนไปทางดานใดดานหน6งเพยงดานเดยวเทาน �น กลาวคอ การจดการเชงวทยาศาสตร จะเนนวธท6ดท6สดในการทางาน (One best way) และโครงสรางองคการท6เปนทางการ เปนตน ขณะท6ทฤษฎพฤตกรรมศาสตรเนนสนใจเร6องการเพ6มขวญและกาลงใจ การจงใจและสรางความพงพอใจสงสดแกพนกงาน สวนกลมวทยาการจดการหรอวธเชงปรมาณ น �นกเนนการใชเทคนคทางคณตศาสตรในการแกปญหาขององคการ อยางไรกตามปรากฏวาเม6อประมาณ ทศวรรษท6 1960s เร6มเหนไดชดเจนมากข�นวาสภาพปญหาและความทาทายตางๆขององคกรน �นไดพฒนาไปไกลเกนกวาท6จะแกไขไดดวยวธการท6เนนไปในดานใดดานหน6งเปนหลกไมไดอกตอไป ทฤษฎการจดการเชงระบบและการจดการตามสถานการณ (System and Contingency approach) จงไดรบการพฒนาข�นเพ6อชวยฝายบรหารสามารถนามาจดการกบเร6องเหลาน�ในท6สด ซ 9งแนวคดทางการจดการรวมสมยท UงสองแบบนUเปนการบรณาการ (Integration) ขอดตางๆจาก แนวคดในยคกอนหนานUมาใชอยางเหมาะสม การจดการเชงระบบ (System approach) ถงแมการจดการเชงระบบจะมรากฐานมาจากแนวคดของ Ludwig von Bertalanffy เปนหลกแตเขากมการประยกตใชวทยาการสาขาอ6นประกอบการวเคราะหดวย เชน จตวทยาและสงคมวทยา เปนตน ในฐานะท6เปนนกชววทยา (Biologist) Von Bertalanffy นาเสนอถงประเดนน�ไววา ความอยรอดของระบบใดๆ (System) กตาม

50 ยอมข�นอยกบวาสวนประกอบอ6นๆท �งหมดของระบบน� มคณภาพเปนอยางไร (subsystems) ระบบ (System)หมายถงชดของสวนประกอบท6มความสมพนธและพ6งพงกนและกนเพ6อใหท �งระบบสามารถทางานและเดนไปสเปาหมายได ซ6งตวอยางของระบบน� หมายความรวมไปถงท �งมนษย สตวและองคการ ดงน �นแนวคด "การจดการเชงระบบ" (Systems approach to management) หรอ "ทฤษฎระบบ" (System theory) จงเปน แนวคดท6มพ�นฐานของการมององคการวาเปรยบเสมอนท6รวมของสวนประกอบตางๆ ท6มความสมพนธและพ6งพงซ6งกนและกน จากมมมองเชงระบบดงกลาวน� หากจะเปรยบรางกายมนษยจะสามารถทาหนาท6ไดอยางมประสทธภาพกตอเม6ออวยวะท6เปนองคประกอบทกสวนในรางกาย เชน หวใจ ตบ ไต เปนตน ตองสามารถทางานในภาวะปกต ถาสวนใดสวนหน6งบกพรองหรอเกดปญหาข�นมายอมกระทบถงอวยวะสวนอ6นๆดวย เชนนกกรฑามาราธอน ซ6งกาลงมปญหากลามเน�อนองซายบวม คงไมสามารถท6จะลงฝกซอมเพ6อเตรยมพรอมการแขงขนท6มาถงในไมชาน�ได ถงแมเขาจะมหวใจท6แขงแรงเตมรอยกตาม เชนเดยวกบการดาเนนงานขององคการถาฝายขายไมสามารถขายสนคาของบรษทไดตามเปาหมายแลว องคการกคงไมบรรลความสาเรจในการดาเนนงาน แมฝายผลตจะสามารถผลตสนคาไดดมคณภาพเพยงใดกตาม โดยท 6วไปมมมองเชงระบบแบงไดเปน 2 ลกษณะ คอ 1. ระบบปด (Closed system) 2. ระบบเปด (Open system) ระบบปด (Closed system) : หมายถงระบบท6ไมมปฏกรยาตอบสนองกบส6งใดๆขณะเดยวกนกปลอดจากอทธพลใดๆจากสภาพแวดลอมภายนอกดวยเชนกน ระบบเปด (Open system) : หมายถงระบบท6มปฏกรยาอยางอสระกบ ส6งแวดลอมใดๆท �งภายในและภายนอกระบบ ขณะเดยวกนกไดร บอทธพลจาก สภาพแวดลอมน �นดวยเชนกน สวนสภาพแวดลอมขององคการ (Organization's environment) : ประกอบ ไปดวยแรงขบท6อยภายนอกองคการทกประเภท (all external forces ) ท6มผลกระทบตอการดาเนนกจกรรมขององคการ ตวอยางเชน หนวยงานราชการ ผขายปจจยการผลต ลกคา และคแขงขน เปนตน

51 องคการทกประเภทในปจจบนลวนเปนองคการระบบเปด ซ6งจะเปดมากหรอนอยอยางไรข�นอยกบปจจยสภาพแวดลอมน �นๆ และจะถอเปนความผดพลาดทางการบรหารอยางแทจรงเม6อไหรกตามท6องคการเขาใจวาตนเองเปนเอกเทศหรออสระจากอทธพลของ สภาพแวดลอม ขอมลปอนกลบ (Environmental Feedback) ภาพท� 2.3 ตวแบบระบบเปด (Open Systems Models) จากตวแบบระบบเปดในภาพท6 2.3 แสดงใหเหนถงองคการระบบเปด(Open systems) จากภาพจะเหนวาองคการมการรบปจจยนาเขา (Inputs) จากสภาพแวดลอมซ6งเปนทรพยากรสาคญ 4 อยางดวยกนคอ ทรพยากรมนษย (Human resources) ทรพยากรทางการเงน (Financial resources) ทรพยากรกายภาพ (Physical resources) และทรพยากรสารสนเทศ (Information resources) จากน �นจะเปนกระบวนการเปล6ยนแปลงปจจยนาเขาเหลาน� (Transformation or change) เพ6อใหไดผลลพธ คอ สนคาและบรการ (Goods and Services) ตามท6ตองการผานกจกรรมดาเนนงานตางๆ หลงเสรจส�นกระบวนการอาจมสวนของขอมลปอนกลบจากสภาพแวดลอม ซ6งขอมลปอนกลบหมายถงสารสนเทศ(Information) ตางๆเก6ยวกบการดาเนนงานขององคการจากสภาพแวดลอมภายนอก ดงน �นจงเหนไดวา แนวคดเชงระบบน�มสวนสาคญตอการบรหารจดการองคการเปนอยางมากตราบใดท6การดาเนนงานขององคการใหประสบผลสาเรจไมสามารถตดขาดจากสภาพแวดลอมได ผบรหารตองตระหนกและระมดระวงความจรงในจดน�และตองตรวจสอบตดตามสภาพแวดลอมขององคการน�อยางใกลชดดวย

ปจจยปอนเขา (Inputs) -ทรพยากรมนษย -ทรพยากรทางการเงน -ทรพยากรกายภาพ -ทรพยากรสารสนเทศ กระบวนการแปลงสภาพ (Transformation) เปนกจกรรมดาเนนงานเพ#อ เปล#ยนแปลงปจจยปอนเขาเพ#อ ผลลพธท#ตองการ

ผลลพธ (Outputs) -สนคาและบรการ (Goods and services)

52 การจดการตามสถานการณ (The Contingency Approach) ผบกเบกแนวคดการจดการตามสถานการณ สาคญๆไดแก Joan Woodward Paul Lawrence and Jay Lorsch, Burns and Stalker ซ6งเสนอวาการบรหารองคการข�นอยกบปจจยหลายอยางท6มอทธพลตอสถานะการดาเนนงานในขณะน �น การจดการตามสถานการณมวธคดโดยยดพ�นฐานการจดการเชงวทยาศาสตร ทฤษฎพฤตกรรมศาสตร และโดยเฉพาะอยางทฤษฎการจดการเชงระบบหรอทฤษฎระบบมาเปนแมแบบ หลกการการจดการตามสถานการณมความเช6อพ�นฐานอยประการหน6งวา ในโลกของการบรหารจดการองคการน �นไมมวธใดท6ถอวาดท6สดท6จะจดการไดกบทกสถานการณ จะเหนวาเปนความเหนหรอมมมองท6แตกตางโดยส�นเชงจากนกทฤษฎยคคลาสสกและ ยคพฤตกรรมศาสตร ท6มองวาหลกการจดการเปนหลกสากลซ6งสามารถประยกตใชไดทกกรณ โดยไมไดคานงถงสถานการณเฉพาะอยาง (Universal sets of principles) การจดการตามสถานการณเสนอวาในการบรหารงานน �นตองเผชญกบส6งท6 เรยกวา "ตวแปรเชงสถานการณ" (Situational variables) ท6จะมผลกระทบตอการดาเนนงานและเปนเหตผลท6ขดแยงกบแนวทางการจดการท6ยดกบหลกเกณฑตายตวของสองทฤษฎในยคแรกๆดงกลาวแลว ตวแปรเชงสถานการณน �นมอยมากมาย ตวอยางเชน ขนาดขององคการ ความแตกตางของทรพยากรและกจกรรมการดาเนนงานตางๆ ขอสนนษฐานของฝายบรหารเก 9ยวกบทศนคตของพนกงาน ตลอดจนลกษณะของกลยทธท 9องคการเลอกใช ดรายละเอยดความแตกตางระหวางสองแนวคดน�ไดจากภาพท6 2.4 ภาพท� 2.4 การแกปญหาดวยหลกการจดการท�เปนสากล (The Universal Approach)

ปญหาท ตองไดรบการดแลจากฝายบรหาร (Matter Requiring Managerial Attention) วธท ดท สด (One Best Way) คาตอบเพ อแกปญหาน*น (Solution)

53 แนวทางแกปญหาตามทฤษฎเชงสถานการณ (The Contingency Approach) ผจดการสามารถดาเนนการกบตวแปรเชงสถานการณเหลาน�ไดดวยการพฒนาหลกคดเชงตรรกในรปของประโยคท6เปนเหตและผลกนข�นมาคอประโยคท6วา "ถา…แลว" หรอ "If-then" ตวอยางเชน "ถา x แลว y" (If x, then y) จากขอเสนอของหลกการ จดการเชงวทยาศาสตรท6เสนอไววา ถาพนกงานคนใดทางานดมประสทธภาพสงได แลว องคกรกควรจะยดหลกการทางานตามหลกวธท6ดท6สด (the one best way)ใหพนกงานท6มฝมอเย6ยมคนน�ทางานน �นตอไป แตในทางปฎบตกลบพบวายงมตวแปรแทรกซอนอ6นๆท6อาจมผลกระทบตอประโยคเง6อน "ถา….. แลว" น�อยกลาวคอในมมมองของนกทฤษฎพฤตกรรมศาสตร เหนวาความตองการทางสงคมของพนกงานหรอ (Social needs) มผลกระทบตอประโยค "ถา…..แลว " ในแงท6วาทาอยางไรจงจะยกระดบผลผลตการทางานของพนกงานใหเพ6มข�นได ดวยตระหนกถงความจรงขอน� นกทฤษฎเชงสถานการณจงเสนอแนะทางออกไววา ความจรงความตองการทางสงคม (social needs) น�แหละเปน ตวแปรเชงสถานการณ (Situational variables) ท6เก6ยวของกบกรณเฉพาะน�โดยตรง ดงน �นถาบรษทตองการใหพนกงานทางานไดผลผลตเพ6มข�น บรษทตองพจารณาหาแนวทางท6จะสนองตอบความตองการทางสงคมใหกบพนกงานกอนเปนอนดบแรกน 6นเอง อกตวอยางท6ทาใหเหนถงการประยกตใชแนวคดการจดการเชงสถานการณในประเดนเก6ยวกบ ขนาดของกลมทางานท6เหมาะสม (a work group's size) ปกตผบรหารมกจะเช6อวา เชน กลมทางานใดๆกตามไมควรมสมาชกเกน 6 คน แตในมมมองของการจดการตามสถานการณน�เสนอวา การตดสนใจใดๆกตามเก6ยวกบการกาหนดขนาดของกลมทางานน �นควรตดสนใจบนพ�นฐานของตวแปรเชงสถานการณน �นๆ กลาวคอ ถา

ปญหาท ตองไดรบการดแลจากฝายบรหาร (Matter Requiring Managerial Attention) ตวแปรเชงสถานการณท เก ยวเน องกน (Relevant Situational Variables) คาตอบสาหรบปญหาเฉพาะ (Solution for this unique matter)

ทศนคตของพนกงาน (Employee Attitudes) กลยทธองคการ (Firm's Strategy)

ขนาดขององคการ (Firm Size) ความแตกตางของทรพยากร (Differences Among Resources)

54 พนกงานตองทางานงายๆและเปนงานท6ทาซ�าๆ (repetitive basis ) ใหเสรจไดไมยากนกเราอาจกาหนดพนกงานเปนกลมใหญๆได และในกรณท6คลายกนน�ถาพนกงานลวนเปนผมประสบการณและรจกสนทสนมเปนอยางดกบผจดการแลวการจดกลมทางานใหญกไมใชเร6องแปลกประหลาดแตอยางใด เคร6องมอ เทคนคและแนวความคดทางการบรหารท6จะไดอธบายในบทตอๆไปของหนงสอเลมน�ลวนแลวแตนาเสนอภายใตกรอบของทฤษฎการจดการตามสถานการณเปนดานหลก ซ6งรายละเอยดของทฤษฎน�ไดอธบายไวในสวนของบทท6 10-11 พฤตกรรมองคการและภาวะผนา จงนบวาแนวคดการจดการเชงสถานการณน�เปนส6งท6ทาทายบรรดาผบรหารใหตระหนกถงตวแปรเชงสถานการณท6เก6ยวเน6องน�เปนกรณๆไป ดวยความต6นตวและพรอมเสมอเชนน�จงเปรยบเสมอนการเตรยมความพรอมแกผบรหารกอนจะลงมอดาเนนงานตามบทบาทหนาท6ดานการจดการท �ง 4 คอ การวางแผน การจดองคการ การชกนาและการควบคมตอไป ทฤษฎ Z ของ Ouchi ทฤษฎ Z ของ Ouchi (Ouchi’s Theory Z) โดย William G. Ouchi ซ6งไดพฒนาทฤษฎ Z ภายหลงจากศกษาการจดการของธรกจญ6ปนและสหรฐอเมรกาโดยอธบายทศนะการจดการ ดงน� 1. ทฤษฎ A (Theory A) แทนทศนะการจดการของสหรฐอเมรกาซ6งองคการเนนการจางงานระยะส �น ความรบผดชอบและการตดสนใจเฉพาะบคคลโดยไมมสวนรวมจากพนกงาน 2. ทฤษฎ J (Theory J) แทนทศนะการจดการของญ6ปน ซ6งเนนการจางงานแบบตลอดชพ เนนการสรางความรบผดชอบและการตดสนใจรวมกน 3. ทฤษฎ Z (Theory Z) แทนทศนะการจดการประสมประสานระหวางญ6ปนและสหรฐอเมรกา ซ6งเนนการจางงานตลอดชพ ความรบผดชอบเฉพาะบคคลและการสรางวฒนธรรมการตดสนใจรวมกน Thomas J. Peters and Robert H. Waterman Jr. Thomas J. Peters and Robert H. Waterman Jr. และการคนหาความเปนเลศของบรษท Peter’s และ Waterman ไดเขยนหนงสอช6อ In Search of Excellence โดยไดคนควาความเปนเลศของบรษท Johnson & Johnson, IBM, Hewlett Packard, Delta Airlines, McDonald’s และบรษทธรกจดเดนอ6นๆ

55 ผเผยแพรแนวความคดทางการจดการในปจจบน ผเผยแพรแนวความคดทางการจดการมากมายกคอ ผบรหารรฐกจ ผบรหารธรกจนกวทยาศาสตรและนกพฤตกรรมศาสตร ในหนงสอเลมน�จะพดถงเพยงบางทานเทาน �น Peter F. Drucker เปนหน6งในนกเขยนท6สาคญท6สดในแขนงการจดการท 6วไป เขยนงานในหวขอการจดการตางๆ W. Edwards Demming ชาวอเมรกนไดศกษาการพฒนาคณภาพของผลผลตญ6ปน เปนตน สรป การศกษาถงพฒนาการและความคดดานการจดการท6มการปฏบตผานมาในอดตถอเปนพ�นฐานทางความคดท6จะนาไปสการพฒนาท6ดในอนาคต เพราะประวตศาสตรจะชวยใหผบรหารสามารถประยกตใชความคดและทฤษฏจากบทเรยนในอดตกบ สถานการณจรงท6เผชญอยเพ6อหลกเล6ยงความผดพลาด ท �งยงชวยใหคาดการณถง ผลลพธท6จะเกดข�นในอนาคตได แนวคดดานการจดการหลกๆ แบงออกเปน 4 ยคคอ 1)การศกษาการบรหารยคคลาสสก (The Classical Approach) 2) ทฤษฎพฤตกรรมศาสตร (The Behavioral Approach) 3) ทฤษฎการจดการเชงปรมาณ (The Quantitative Approach) 4) ทฤษฎการจดการรวมสมย (The Contemporary Approach) การศกษาการบรหารยคคลาสสก ประกอบดวยความคดกระแสหลก 3 ประการไดแก การจดการตามหลกวทยาศาสตร (scientific management) การจดการตามหลกการบรหาร (administrative management) การจดการตามระบบราชการ (bureaucratic management) และภายหลงเกดทฤษฎการจดการรวมสมย (contingency approach) ข�นอกแนวทางหน6งดวย

56 แบบฝกหด 1. ใหนกศกษาอภปรายถงแนวคดพ�นฐานดานการจดการ ต �งแตอดตจนปจจบน ? 2. พ�นฐานสาคญท6อยในแนวคดการจดการยคคลาสสก คออะไร? 3. จงอธบายถงหลกการจดการตามหลกวทยาศาสตร มาพอเขาใจ? 4. จงอธบายถงหลกการจดการตามหลกการบรหาร ? 5. การจดการตามระบบราชการเกดข�นในยคใดและมลกษณะสาคญเชนไร? 6. จงอธบายถงนกทฤษฎพฤตกรรมศาสตรท6สาคญมาพอเขาใจ? 7. ใหนกศกษาอภปรายถงทฤษฎการจดการรวมสมย (contemporary approach) พรอมยกตวอยางประกอบ ?

แผนบรหารการสอนประจาบทท� 1 องคการและหลกการจดการ เน�อหา 1. นยามคาวา “องคการ” 2. ประเภทขององคการ 3. ความสาคญของการจดการ 4. ความหมายของการจดการ 5. ประเภทขององคการ 6. หนาท'ทางการจดการ 7. บทบาททางการบรหาร วตถประสงคเชงพฤตกรรม หลงจากศกษาบทน.แลว ทาใหสามารถ 1. อธบายความหมายและความเปนมาของคาวา “องคการ” ได 2. อธบายถงประเภทขององคการได 3. อธบายถงความหมายและความสาคญของการจดการได 4. อธบายถงหนาท'ทางการจดการได 5. อธบายถงบทบาททางการบรหารได วธการสอนและกจกรรมการเรยนการสอน 1. การบรรยายและถามนกศกษาใหนกศกษาตอบเพ'อใหนกศกษามสวนรวมในช .นเรยน 2. ใหนกศกษาอภปรายคาถามในแบบฝกหด 3. ใหนกศกษาจดกลมๆ ละประมาณ 5 คน เพ'อคนควาขอมลจากเวบไซตหรอเอกสารของบรษท พรอมท .งเตรยมรายงานเปนลายลกษณอกษร และวาจา เพ'ออธบายถงบรหารจดการ การแบงโครงสรางการบรหารจดการภายในบรษทน .นๆ

2 ส�อการเรยนการสอน 1. เอกสารคาสอนบทท' 1 องคการและหลกการจดการ 2. CD- Microsoft – PowerPoint presentation 3. ตาราประกอบการสอนตามท'กาหนด การวดและประเมนผล 1. การสงเกตพฤตกรรมความสนใจในการเรยน และการมสวนรวมในช .นเรยนของนกศกษา 2. การประเมนผลจากงานท'มอบหมายให 3. จากแบบฝกหดทายบท

3 บทท� 1 องคการและหลกการจดการ (Organization and Management Principles) กอนการปฏวตอตสาหกรรมของมนษยชาตจะเกดข.นในประเทศตะวนตก (Industrial Revolution) เม'อประมาณปลายครสตศกราชท' 19 ท'ผานมาน .นพบวาแนวคดดานการบรหารจดการอยางเปนทางการหรอการจดการแบบมออาชพและหลกการบรหารองคการเชนในปจจบนไมเคยปรากฏอยในชวงเวลาน .นมากอนเลย ในปจจบนกลบมบคคลท'เปนนกบรหารนบลานคนเกดข.นท 'วโลก เฉพาะสหรฐอเมรกาแหงเดยวมชาวอเมรกนอยในตาแหนงดานการบรหารไมต'ากวา 15 ลานคน หรอคดเปนรอยละ 12 ของทรพยากรมนษยระดบบรหารของท .งโลก (Bovee and others.1993 : 4) บรรดาผบรหารเหลาน.ตางกทาหนาท'และแสดงบทบาทท .งดานการวางแผน การประสานงาน การควบคมการใชทรพยากรในองคการและนาผใตบงคบบญชาของพวกเขากาวเดนไปสอนาคตและเปนผนาองคกรเพ'อรบมอกบทกส'งไมวาจะเปนการเปล'ยนแปลงทางเทคโนโลยไปจนถงความคาดหวงของผคนในสงคม ส'งสาคญอกประการหน'งคอแนวคดหรอหลกการดานการบรหารจดการน .นถอเปนส'งท'เราทกคนสามารถสมผสไดในชวตประจาวนท 'วไปในรปแบบท'แตกตางกนออกไป ซ'งเปนผลจากการท'บรรดาผบรหาร นกการจดการเหลาน.ไดดาเนนบทบาทของตนอยตามองคกรทกประเภทและทกขนาดท .งหนวยงานของรฐบาล องคกรธรกจเอกชน องคกรพฒนาเอกชนตางๆ เชน โรงพยาบาล โรงเรยน องคกรการกศล เปนตน ดงน .นจงกลาวไดวาการจดการเปนท .งศาสตรและศลป (management is an art and science) ท'มความสาคญและมอทธพลตอทกคนซ'งเปนสมาชกของสงคม เพราะเปนส'งท'เก'ยวของกบมนษยท'มารวมกนต .งแตสองคนข.นไปเพ'อรวมกนดาเนนกจกรรมตามท'ไดต .งเปาหมายไวรวมกน และการดาเนนกจกรรมน .นคงไมบรรลเปาหมายไดหากขาดซ'งผนาท'มความร ความสามารถและทกษะในการนาพากลมใหทางานรวมกนไปไดอยางราบร'น เปรยบเสมอนเรอท'ตองมตนหนหรอกปตน กองทพท'ตองมแมทพฉะน .นองคการกตองมผนา ผนาท'ตองใชท .งความรดานการจดการคนและงาน ผนาท'ตองใชท .งศาสตรคอความรดานการบรหารจดการ ขณะเดยวกนตองมศลปะในการทางานรวมกบมนษยในองคกร จากเหตผลท'กลาวมาจงพบวาองคการและการจดการถอเปนเร'องท'ตองอยคกนเสมอ ดงจะเหนไดจากเม'อไมนานมาน.บลล เกทส (Bill Gates) ในฐานะประธานเจาหนาท'บรหาร (Chief Executive Officer : CEO) ของบรษทไมโครซอฟท คอรปอเรช 'น

4 (Microsoft Corporation)ยกษใหญของวงการซอฟทแวรคอมพวเตอรระดบโลกคนพบวา แมความจรงในปจจบนน.ทางบรษทไมโครซอฟท คอรปอเรช 'น จะมสวนแบงทางการตลาดของซอฟทแวรระบบปฎบตการหรอ operating system software (OS) เปนอนดบหน'งอยกตามแตบลล เกทส เหนถงอนตรายสาหรบบรษทไมโครซอฟท คอรปอเรช 'น ซ'งอาจถก คแขงทางธรกจรายอ'นๆกาวข.นมาเปนผนาตลาดแทนท'บรษทไมโครซอฟท คอรปอเรช 'นไดเพราะปจจบนผใชคอมพวเตอรท 'วไปนยมหนมาใชอนเตอรเนตเพ'อชวยในการทางานตางๆเก'ยวกบคอมพวเตอรของพวกเขามากข.น และท'คอนขางชดเจนตอนน.จะสงเกตไดจากแนวโนมของบรรดานกลงทนในตลาดหนท'เร'มจบตามองและไดเหนถงแนวโนมความนยมในระบบอนเตอรเนตซ'งมผลกระทบตอหนของบรษทไมโครซอฟทในตลาดซ.อขายหลกทรพยท'ตกลงไป แตหนไปชอนซ.อหนของบรษทเนสเคป (Netscape) ซ'งเปนผผลตซอฟทแวรท'รองรบการใชงานดานอนเตอรเนต (internet browser) ซ'งเปนคแขงของไมโครซอฟทน 'นเอง อยางไรกตามบล เกทส กสามารถท'จะปรบตวและตอบสนองตอ เหตการณดงกลาวน.ไดอยางไมยากนกเพราะแมบรษทไมโครซอฟทของเขาจะเปนองคกรขนาดใหญแตกมความยดหยนตวสงและเปนองคกรท'มความพรอมดานตนทนแหงความร (intellectual capital) หรอการเปนองคกรท'ไมหยดน'งมการเรยนรอยตลอดเวลาน .นเอง ทาใหเขาสามารถปรบเปล'ยนทศทางและกลยทธในดาเนนธรกจของบรษทไปสระบบ อนเตอรเนตไดภายในเวลาไมถงป การจดต .งทมงานคนควาวจยผลตภณฑอนเตอรเนต เบราเซอรและเปนผนาพาองคกรขนาดใหญของเขาปรบเปล'ยนไปสสายผลตภณฑ ซอฟทแวรท'รองรบงานอนเตอรเนตน.เหมอนเปนการเปดแนวรบใหมกบคแขงขนจนกลายมาเปนผนาในผลตภณฑดานน.ไดในท'สด (Dessler.1998 : xxiii) การปรบเปล'ยนกลยทธในการดาเนนธรกจของบรษทไมโครซอฟท คอรปอเรช 'น คร .งน.เปนเพยงตวอยางหน'งของการเปล'ยนแปลงดานการบรหารงานองคกรท'เกดข.นในโลกธรกจปจจบน เพราะบรรดาสภาพแวดลอมตางๆ เชน กระแสโลกาภวฒน (globalization) มาตรการการผอนคลายกฎระเบยบของรฐ (deregulation) ความกาวหนาทางเทคโนโลย (technological advances) ลวนหมายถงวาองคกรในปจจบนจะตองพรอมท'จะสนองตอบอยางรวดเรวท'จะเปล'ยนแปลงไปสส 'งใหมๆ หากตองการท'จะอยรอดในสภาพแวดลอมการแขงขนท'เขมขนข.นทกขณะและหนทางสความสาเรจขององคกรเพ'อใหไดมาท .งความรบผดชอบและความสามารถในการแขงขนน. องคกรตองหาปรชญาและวธการใหมๆในการบรหาร เชน การปรบเปล'ยนไปสองคกรท'ไรขอบเขตหรอไรพรมแดนในการดาเนนงานหรอ boundless organizations คอ มความยดหยนตวสงและมการขยายกจกรรมการดาเนนธรกจไปท 'วโลก และเปนองคกรซ'งมโครงสรางท'เนนทมงานเปนพ.นฐาน (team-based

5 structures) หรอรจกทางานเปนทม เปนองคการท'มการวางแผนครอบคลมรอบดานและฉายภาพใหเหนถงข .นตอนตางๆในการทางานไดอยางชดเจน (scenario planning) และตองมภาวะของการนาท'ยอมรบในเร'องของการปรบเปล'ยน และการสรางพนธะสญญารวมกน ท .งหมดน.เพ'อเปนการเสรมเคร'องมอในการควบคมการทางานแบบเดมท'มอยแลว การจดการและการนาคนเพ'อทาการงานขององคการธรกจในยคศตวรรษท' 21 จะข.นอยกบการเปดกวางรบส'งใหม ตองเปนองคกรท'รบผดชอบและเนนเร'องการส'อสารและท'สาคญท'สดคอข.นอยกบตนทนทรพยากรมนษยในองคการ ในโลกแหงความจรงน .นมนษยเราทกคนไมวาจะอยท'ไหน ไมวาจะทาอะไรกตามลวนแลวแตมองคการเปนสวนหน'งของชวตประจาวนแทบท .งส.นไมวาจะเปนโรงเรยน สถาบนศาสนา รานคา โรงพยาบาล ธนาคาร สถานท'พกแรมหรอแมแตสมาคมลวนมลกษณะขององคการท .งส.น ไมวาองคการน .นจะดาเนนงานในลกษณะหนวยงานของรฐ (Public sectors) องคกรธรกจเอกชน (Business corporations) หรอแมแตองคกรพฒนาเอกชน (Non-governmental organizations : NGOs) ซ'งเปนรปแบบการจดองคกรท'กาลงทวบทบาทความสาคญในทกภาคของสงคมไทยปจจบน จนมผกลาวเปรยบเปรยไวอยางนาคดวาพฒนาการของ NGOs เกดข.นมาเสมอนหน'งเปนรางเงาหนวยงานของรฐ แตมความคลองตวและบางแหงเรยกวามประสทธภาพมากกวาหนวยงานของรฐเสยอก สาหรบนกศกษาท'สนใจในองคกรประเภทน.สามารถศกษารายละเอยดเพ'มเตมไดจากหนงสอเอนจโอ 2000 (ณรงค เพชรประเสรฐ. 2542) จากเหตผลดงกลาวจงเหนไดวา องคการเหลาน.ยอมมผลกระทบตอทกคนอยบางแนนอน ดงน .นการทาความเขาใจวาองคการคออะไร มรปแบบและลกษณะอยางไร ตลอดจนศกษาถงการแสดงบทบาทตางๆ ของผบรหารในองคการน .นๆวามลกษณะอยางไรจงเปนเร'องท'นาสนใจศกษาอยางย'ง นยามคาวา “องคการ (Organization)” คาวา "องคการ" มความหมายในสองนยดวยกน คอ ประการแรก หมายถง โครงสรางขององคการ (as the structure of organization) และประการท'สอง หมายถง หนาท'ทางการบรหารภายในองคการ (as a function of organization) ซ'งจะมการใชทรพยากรทางการบรหารท'มอยในองคการมาประกอบการบรหารน .นเพ'อใหบรรลเปาหมายตามท'กาหนดไว นอกจากน.ยงมผนยามคาวาองคการไวในลกษณะท'คลายกนไว ดงน. เอเนสท ดล (Ernest Dale. 1973 : 722) ใหคาจากดความ องคการ หมายถง การแบงลกษณะงานออกเปนตาแหนงทางการบรหารในโครงสรางของหนวยงาน ซ'งองคการ

6 น .นจะตองมโครงสรางขององคการท'เหมาะสม และมการปรบโครงสรางใหเหมาะสมกบบคคลภายในองคการ องคประกอบขององคการ จากนยามท .งหมดท'กลาวมาพอสรปไดวา “องคการ” หมายถง กลมคนจานวนต .งแตสองคนข.นไปท'มารวมตวเพ'อทางานรวมกนภายใตโครงสรางองคการท'กาหนดใหบรรลเปาหมายอยางใดอยางหน'งของกลมท'ต .งไว ซ'งมองคประกอบสาคญท'เก'ยวโยงกนสามประการ คอ (1) กลมบคคล (group of people) (2) การปฏบตงานรวมกน (working together) (3) เพ'อบรรลวตถประสงครวมกน (common objective) หมายความวากรณท'มผคนมารวมตวกนโดยปราศจากเปาหมายรวมกนและไมมโครงสรางของกลมน .นความเปนองคการกจะไมเกดข.นจะเปนไดกแตเพยงฝงชนหรอ "mob" เทาน .นเอง นอกจากน.เปนท'เขาใจกนท 'วไปวาองคการแตละประเภทจะมลกษณะท'แตกตางกนออกไปบาง แตดวยคณลกษณะท'เปนหน'งและมลกษณะพเศษน.จงทาใหองคการทกประเภทและทกขนาดเปนสวนประกอบท'สาคญของทกสงคม และองคการมกจะมองคประกอบอยางนอยท'สดสามประการ ไดแก (Schermerhorn. 1993 :6) 1. มเปาหมาย (purpose) เชน เพ'อผลตสนคาหรอบรการท'มคณคาแกลกคา (to produce a good or service of value to customers) 2. มการแบงงานกนทา (division of labor) ปกตในทกองคการจะมการแบงและมอบหมายงานตางๆไปยงพนกงานท'มหนาท'รบผดชอบแตกตางกนไปซ'งลกษณะการทางานอาจทาคนเดยวหรอทาเปนกลมกได 3. ลาดบข �นการบงคบบญชา (Hierarchy of authority) เพ'อใหการทางานเปนไปดวยความเรยบรอยจงมการจดสรรตาแหนงหนาท'รบผดชอบและมอบหมายอานาจหนาท'แกผจดการตามลาดบข .น องคการในยคปจจบนอาจมองคประกอบเพ'มข.นเปน 5 ประการท'มความสมพนธกนดงน. 1. คน (man) เปนองคประกอบพ.นฐานสาคญขององคการ ดงไดกลาวไปแลววาองคการตองประกอบไปดวยคนต .งแตสองคนข.นไปมาปฎบตงานรวมกน มการแบงงานกนทาเพ'อบรรลเปาหมาย นกบรหารจงจาเปนตองอาศยความรดานพฤตกรรมศาสตร ในการบรหารจดการองคการเพ'อสรางความเขาใจและกาวเดนไปสจดหมายเดยวกน

7 2. โครงสราง (structure) เปนสวนประกอบท'สาคญขององคการ นกบรหารจะตองจดโครงสรางองคการท'มความสอดคลองกบงานท'ร บผดชอบ เพ'อใหบรรลเปาหมายอยางมประสทธภาพ 3. ความร ขอมล ขาวสาร (Information, data and knowledge) คอองคประกอบท'เปนเสมอนหวใจขององคการ เพราะในการบรหารองคการน .น นกบรหารตองอาศยความร หลกวทยาการบรหาร ตลอดจนขอมล ขาวสาร เพ'อสรางความเขาใจในการวเคราะหและคาดการณเหตการณในอนาคตโดยใชเทคนคทางการบรหารควบคไปกบระบบสารสนเทศเพ'อการบรหาร (Management Information System :MIS) องคการขนาดใหญในประเทศสหรฐอเมรกา บคคลท'มความสาคญเปนอยางมากในองคการนอกเหนอจาก ประธานเจาหนาท'บรหาร (Chief Executive Officer :CEO) แลวยงมตาแหนงสาคญอกตาแหนงหน'งไดแก ประธานเจาหนาท'บรหารดานขาวสาร (Chief Information Officer : CIO) ผบรหารระดบอาวโสท'มหนาท'รบผดชอบการใชประโยชนจากทรพยากรเทคโนโลยสารสนเทศ (Information Technology) ในองคกร 4. เทคนค (Technique) นกบรหารท'ดตองรจกเลอกใชเทคนคทางดานบรหารท'มอยมากมาย เพ'อนามาใชประกอบการตดสนใจทางการบรหารใหเหมาะสมกบองคการ 5. เปาหมาย (Purpose) เปรยบเหมอนธงชยสาหรบทกองคการ เปนส'งท'องคการตองการดาเนนการใหสาเรจ หากปราศจากเปาหมาย การบรหารกจะไรซ'งทศทางและนาผลเสยมาสองคการไดในท'สด นอกจากองคประกอบหลกขององคการดงท'กลาวมาแลวน .น ยงมปจจยสาคญอกประการหน'งท'มอทธพลและผลกระทบท .งทางตรงและทางออมตอการดาเนนงานขององคการ คอ สภาพแวดลอม (Environment) ซ'งจะนาเสนอรายละเอยดในบทท' 3 ตอไป ความสาคญของการจดการ การจดการ (Management) ถอเปนกระบวนการท'สลบซบซอนเพราะโดยกระบวนการของการจดการน .น ผบรหารจะตองทากจกรรมหลายอยางไมวาจะเปนการประสานการปฎบตงานกบบคคลตางๆดวยทรพยากรท'มอย และสภาพแวดลอมทางการแขงขนทางธรกจและการบรหารองคกรปจจบนไดเปล'ยนแปลงไปอยางรวดเรว ท .งน.เน'องจากโลกมพฒนาทางดานเทคโนโลยสารสนเทศท'รดหนาไปมาก การตดตอส'อสารและเช'อมโยงระหวางสวนตางๆของโลกเปนไปไดอยางรวดเรว มประสทธภาพมากย'งข.น การ

8 เตบโตและอยรอดไดขององคการจงข.นอยกบปจจยตางๆมากมาย และเปนท'ยอมรบกนโดยท 'วไปวา การบรหาร "คน" เปนศาสตรท'ยงยากซบซอนมากท'สด จากความหมายและคาจากดความขององคการจะเหนไดวา องคการเปนกลมของบคคลท'ทางานรวมกนเพ'อใหบรรลวตถประสงครวมกนท'ต .งไว ซ'งเปนหนวยท'มชวตและความเปนพลวต (Dynamics) มความสามารถปรบตวใหสอดคลองกบสภาพแวดลอม (Adaptability) เพ'อใหองคการสามารถท'จะดาเนนการใหเกดประสทธผลสงสดและบรรลเปาหมายท'วางไว โดยองคกรแตละแหงจะมวธการ (Means) ของตนเองในการดาเนนการใหบรรลวตถประสงคแตกตางกนไปตามประเพณ ทศนคต ความร ความสามารถและ ประสบการณของผบรหารองคการ การบรหารองคการจงไมสามารถมงเนนไปทางดานใดดานหน'งเปนการเฉพาะได เพราะอาจทาใหไมบรรลเปาหมายโดยรวมขององคการ ตรงขามหากตองการประสบความสาเรจในการบรหารงานตองมการบรณาการการทางาน (Integration)ระหวางการจดการดานตางๆไปพรอมๆกน ซ'งถอเปนแนวคดใหมในการบรหารงานในสภาวะแวดลอมท'มการแขงขนสงเพราะนอกจากคณภาพและปรมาณสนคาท'ดแลวเทคนคทางการบรหารเปนอกปจจยหน'งท'นกบรหารจาเปนตองใหความสาคญ ตรวจสอบ ตดตาม ปรบปรงแกไขใหทนตอสภาวการณตลอดเวลา ดงน .นจงจาเปนตองมความเขาใจในหลกการบรหารต .งแตเร'มตนไปจนถงกระบวนการสดทายท'ทาใหนกบรหารสามารถท'จะบรรลวตถประสงคท'ต .งไวอยางสมบรณโดยวตถประสงคหลกท'สาคญในการบรหารคอเพ'อใหการดาเนนงานขององคการมประสทธภาพสงสดตามท'ต .งเปาหมายไว นกบรหารโดยเฉพาะในภาคเอกชน จะตองคานงถงหลกความประหยด (Economy) และสรางมลคาใหกจการสงสด (Value maximization) แตในขณะท'องคการของรฐอาจจะไมคานงถงความประหยด แตคานงถงความม 'นคง (Security) หรอความเสมอภาค (Equality) เน'องจากกจกรรมเนนท'การใหบรการโดยมประชาชนผรบบรการ (Constituency) เปนกลมลกคา (Client) หรอ กลมเปาหมาย (Target group) ดงน .นหากจะเนนท'ประสทธภาพปลอดภยแตเพยงประการเดยวกอาจจะไมไดมงสนองตอกจการหลกของภาครฐได เพราะรฐจะตองรบผดชอบในกจการหลกดงตอไปน. 1) ความม 'นคง 2) ความเจรญเตบโตแบบย 'งยน (Sustainable growth) 3) ความสงบเรยบรอย 4) สนตภาพ

9 ความหมายของการจดการ พฒนาการของศาสตรและศลปดานการจดการไดผานหวงเวลาของการพฒนาและเปล'ยนผานมาเปนเวลานานหลายป เชนเดยวกบการนยามความหมายของการจดการกแตกตางหลากหลายออกไปเชนกน กลาวคอนกทฤษฎในยคตนๆ มมมมองหรอแนวคดเก'ยวกบ “การจดการ” (Management) ไวอยางงายๆ วาหมายถง ความสามารถในการทางานโดยอาศยผอ'นชวยตามท'ตองการ (the ability to work through others) สวนแนวคดดานการจดการรวมสมยกลบมองวา การจดการกคอ การทางานกบเคร'องไมเคร'องมอและทรพยากรตางๆจานวนมากเพ'อบรรลเปาหมายท'ตองการ ถอเปนการมองถงสวนประกอบอ'นๆนอกจากมนษยเพยงอยางเดยว ปจจบนจงมนยามคาวา “การจดการ” ท'คอนขางจะครอบคลมและสามารถส'อความหมายถงกจกรรมสาคญหรอภารกจหลกของการจดการไวคอนขางชดเจน ดบรน แองดรว (DuBrin and Ireland. 1993 : 4-6) นยามคาวา "การจดการ" (Management) หมายถง “กระบวนการเพ'อใหบรรลเปาหมายขององคการซ'งอาศยข .นตอน การวางแผน (planning) การจดองคการ (organizing) การนา (leading) และการควบคม (controlling) การใชทรพยากรทางการบรหารไดแก มนษย วสดอปกรณ เงนทน ตลอดจนสารสนเทศท'เก'ยวของในองคการอยางเหมาะสมมประสทธภาพ (efficiency)และประสทธผล (effectiveness)” ท .งน.การบรหารท'ประสบความสาเรจน .นผบรหารจะตอง เขาใจถงการดาเนนงานตางๆขององคการเปนอยางดโดยเฉพาะอยางย'งตองเขาใจถง กจกรรมแตละกจกรรมในองคการอยางครบถวนเพ'อใหสามารถบรหารงานไดอยางม ประสทธภาพ จากนยามน.จะเหนไดวาการจดการ จงเปนเสมอนกระบวนการท'มลกษณะเฉพาะ เปนชดของส'งท'ตองขบเคล'อนไปขางหนา เปนการประสานกจกรรมตางๆใหดาเนนไปดวยกนอยางเหมาะสมภายใตการกากบดแลของผจดการ (Manager) เพ'อมงสเปาหมายองคการตามท'ต .งไวซ'งในสวนของผจดการหรอนกบรหารน.เองคอผท'ตองเขามาของเก'ยวโดยตรงในกระบวนการบรหาร (management process) ท .งส'ประการไดแก การวางแผน การจดองคการ การนาและการควบคมหรอการประเมนผล เพ'อใหม 'นใจวาการใชทรพยากรขององคการน .นๆเปนไปอยางมประสทธภาพ นกบรหารในองคการประเภทตางๆ เหลาน.ตางกเผชญกบปญหาและความทาทายซ'งตองแกไขท'แตกตางกนออกไป เชน อาจจะตองแกปญหาดานการจดเตรยมวตถดบ การจดการเร'องคน ขาวสารขอมล ตลอดจนดานการเงนเพ'อสนองตอบความตองการดานการผลตสนคาหรอการใหบรการขององคการ และการดาเนนงานเพ'อมงสเปาหมายของนก

10 บรหารตามกระบวนการบรหารน .นพวกเขาจะตองเผชญความกดดนจากการดาเนนงานตามหนาท'ดานการจดการท .งส'อยาง อยางไมอาจหลกเล'ยงไดซ'งระดบความกดดนจะมากหรอนอยน .นกข.นอยกบสถานการณและขอจากดดานทรพยากรท'มอยตามภาพท' 1.1 ทรพยากรมนษย (Human resources) ทรพยากรทางวตถ (Material resources) การวางแผน (planning) การควบคม การจด องคการ (Controlling) (Organizing) การนา (Leading) ทรพยากรสารสนเทศ (Information resources) ทรพยากรทางการเงน (Financial resources) ภาพท� 1.1 แสดงถงกระบวนการบรหาร (Management Process) ประกอบดวยหนาท'สาคญส'ประการซ'งเก'ยวของสมพนธกน ไดแก การวางแผน(Planning) การจดองคการ (Organizing) การนา (Leading) และการควบคม (Controlling) การจดการเปนท �งศาสตรและศลป (Management as Art and Sciences) ส'งสาคญอยางหน'งซ'งบรรดานกบรหารตางเขาใจและตระหนกเปนอยางดกคอ ความจรงท'วาคงไมมผบรหารคนใดจะสามารถดาเนนงานใหสาเรจลงไดดวยตนเองเพยงลาพง แมจะเปนคนเกงและมความสามารถดเลศหรอแมจะทมเททางานหนกปานใดกตาม เหตผลกเพราะธรรมชาตของการจดการน .นเปนการทางานท'เก'ยวของและใชคนเปนกลไกสาคญ และคนน.เองคอองคประกอบซ'งยากเปนอยางย'งท'จะเขาใจและหย 'งรในจตใจหรอความรสกนกคดไดงาย ย'งไปกวาน.ปฏสมพนธระหวางผบรหารกบพนกงานระดบตางๆ ในองคการน .นกยากท'จะคาดเดา และเปนไปไมไดเลยท'จะไปกาหนดกฎเกณฑอะไรกตามข.นมาเพ'อใชแกปญหากบทกสถานการณ น.จงเปนเพยงเหตผลหน'งท'ช.ใหเหนวาการ จดการน .นเปนท .งศาสตรและศลป ซ'งจะเหนไดจากกรณการแสดงบทบาทและหนาท'ของ Lia Manoliu ซ'งเธอเปนอดตนกกฬาเหรยญทองแดงกฬาโอลมปก ปจจบนดารงตาแหนง ประธานคณะกรรมการโอลมปกแหงประเทศโรมาเนย นบวาเธออยในสถานะสาคญท'มผล

เปาหมายขององคการ (Organizational Goals)

11 ตอประเทศของเธอในการเขารวมการแขงขนกฬาโอลมปค ประจาป ค.ศ. 1992 ปจจยสาคญคอความเช'อม 'นในศกยภาพของเธอในการท'จะเปนผนา การจงใจและกระตนผคนท'เก'ยวของในวงการกฬาของประเทศ พรอมๆกบการใชทกษะตางๆ ท .งทางดานเทคนคและดานการบรหารจดการ การวางแผน การจดการเร'องงบประมาณ แนนอนเธอใชท .งศาสตรและศลปในการจดการกบผคนและความทาทายท'เธอตองเก'ยวของดวย ตวอยางภาระหนาท'นบสบหรอนบรอยของเธอ เชน การใหคาแนะนาและช.แนะถงมาตรฐานของกฬาประเภททม ตลอดจนการสอดสองดแล อานวยความสะดวกดานการฝกซอม จดหาวาจางโคชหรอผฝกสอน สนบสนนเงนทนในการเดนทางไปฝกซอมและแขงขนแกสมาคมกฬาตางๆ นอกจากน.ยงตองเปนผประสานงานกบทางเจาหนาท'รฐบาล สมาชกของคณะกรรมการโอลมปกสากล เปนตน หลายปท'ผานมาพบวามผพยายามศกษาและทดสอบถงหลกการจดการดวยกระบวนการเชงวทยาศาสตรและมการนาไปประยกตใชงาน อยางไรกตามผคนจานวนไมนอยกไมสามารถท'จะพฒนาทกษะดานการจดการของพวกเขาใหดข.นได หากปราศจากการผสมผสานและรจกดงเอาความเปนเลศดานความคดสรางสรรคของตนเองออกมา ดงน .นจงพบวาบรรดานกบรหารสวนมากมกจะเรยนรและส 'งสมศกยภาพจากประสบการณของตนเองเพ'อนามาใช และเน'องมาจากพฒนาการของแนวความคด องคความรเก'ยวกบเทคนคและเคร'องมอดานการจดการท'กาวหนาตางกกาหนดไวเปนแนวทางไววานกบรหารท'ดตองฉลาดใชหลกการเหลาน. ควบคไปกบความคดหรอแนวทางของตนเองประกอบการตดสนใจดวย สาหรบบางสถานการณท'ลาพงขอมลและความรท'มอยไมอาจตอบคาถามไดครบถวนหรอถกตอง เปาหมายขององคการและการจดการ ลกษณะท'คลายกนประการหน'งของผจ ดการในทกองคกร คอ ภาระท'ตองดาเนนการตามหนาท'ดานการจดการและนาเอาเทคนคการบรหารตางๆมาใชเตมประสทธภาพเพ'อมงสจดมงหมายขององคการเปนสาคญ แตจะแตกตางกนในรายละเอยดการดาเนน กลาวคอ องคการเพ'อแสวงหากาไร ผบรหารกตองทมเทอยางสดความสามารถในการท'จะไปใหถงเปาหมาย อาจจะตองมการเอาใจใสลกคาอยางใกลชด เพ'อสนองตอบความตองการและสรางความพงพอใจสงสดแกลกคา เพ'อเพ'มยอดขายและผลกาไรแกองคการ เพราะลกคา (customers) ซ'งอาจจะหมายความถงบคคลและองคการกตามคอผท'จะซ.อสนคาหรอบรการของธรกจน .นๆและทาใหองคการดาเนนไปไดบรรลเปาหมาย แมแตองคกรของรฐบาลกยงมลกคาหรอผใชบรการเชนกนหรอ ผท'มสวนไดเสย

12 (constituents) ท'หนวยงานของรฐจะตองหวงเอาใจใสตอการบรการเชนเดยวกน แตภาระหนาท'ของ ผบรหารภาครฐอาจจะยากย'งกวาผบรหารองคการธรกจเอกชนดวยซ.าไป เพราะบางคร .งองคการของรฐมกจะมเปาหมายท'ไมชดเจนและมการถกเถยงกนเสมอ เพราะประชาชนตางกคาดหวงในการบรหารงานท'ดมประสทธภาพ แตอาจจะมองขามไปวาผบรหาร ภาครฐน .นจะตองอยภายใตกฎเกณฑและระเบยบของทางราชการมากมาย ทาใหในบางสถานการณจงไมอาจตดสนใจไดอยางถกตอง และหลายคร .งท'ผจดการหนวยงานของรฐตองพบกบความยากลาบากในการทางานเพ'อใหบรรลเปาหมาย เน'องจากเปาหมายบางอยาง เชน เร'องความปลอดภยในชวตและทรพยสนและคณภาพชวตท'ดของประชาชนน .นไมสามารถวดไดงายนก อยางไรกตามผจดการภาครฐเหลาน.จาเปนตองทมเทศกยภาพ ความรความสามารถอยางถงท'สดเชนเดยวกบผจดการภาคเอกชนดวยการเปนผนาเพ'อนรวมงานในองคการปฏบตภาระหนาท' เพ'อใหบรรลเปาหมายองคการใหสาเรจ ประเภทขององคการ โดยท 'วไปการแบงประเภทขององคการตางๆ สามารถแบงออกไดหลายรปแบบข.นอยกบวาเราจะยดพ.นฐานอะไรเปนเกณฑ เชน ยดพ.นฐานความสนใจดานผลกาไรอาจแบงออกเปนองคการท'มงผลกาไร (for-profit organization) องคการท'ไมมงผลกาไร (not-for-profit organization) และยงแบงออกเปนองคการดานการผลต (manufacturing organization) องคการดานการบรการ (service organization) นอกจากน.เรายงสามารถแบงประเภทองคการออกตามลกษณะของความเปนเจาของไดดวย ไดแก องคการธรกจเอกชน(Private sector) องคการภาครฐ (public sector) ในสวนขององคการธรกจเอกชนยงแบงออกไดตามลกษณะของการถอหน เพราะบางแหงขายหนใหเฉพาะบคคลแตบางแหงเปดขายแกสาธารณะท 'วไป ถงแมสวนใหญเราสามารถแบงองคการออกไปตามมตของจดมงหมายทางดานกาไรและลกษณะความเปนเจาของกตาม องคการบางแหงกยากท'จะช.ชดวาเปนองคการประเภทใดตามท'กลาวมาแลว เชน กรณของสายการบนแหงสแกนดเนเวยน (Scandinavian Airline Systems: SAS) ซ'งเปนการรวมทนระหวางภาคเอกชนกบรฐบาลของประเทศนอรเวย สวเดน และเดนมารก เปนตน

13 องคการท�มงแสวงกาไรและองคการท�ไมมงแสวงกาไร องคการท'มงแสวงกาไร (for-profit organization) หมายถง องคการท'มจดมงหมายเพ'อทากาไรหรอผลประโยชนแกเจาของ ซ'งอาจจะเปนเจาของคนเดยวไปจนถง องคการมหาชนขนาดใหญท'มผถอหนจานวนมากกเปนได องคการท'ไมมงแสวงกาไร (not-for-profit organization) หมายถงองคการท'มจดมงหมายการดาเนนงานเพ'อประโยชนของสงคม วฒนธรรม หรอการเมองมากกวาการมงทากาไรเปนดานหลก ตวอยางเชน สหภาพแรงงาน องคการสวนสตว สถาบนศาสนา และองคการสาธารณกศล แมบางคร .งองคการเหลาน.อาจจะมการขายสนคาหรอใหบรการหรอมการรวบรวมเงนจากการบรจาคกตาม แตไมไดมเปาหมายเพ'อหากาไรแตอยางใด เพราะไมวาจะเปนองคการประเภทใดกตามเงนถอเปนปจจยและเคร'องมอสาคญเพ'อใหบรรลเปาหมายของกลมเหลาน. ซ'งกคอการสนองตอบความตองการของผมสวนไดสวนเสยขององคการน 'งเอง อยางไรกตามบางคร .งเสนแบงระหวางองคการเพ'อหวงผลกาไรและองคการท'ไมหวงผลกาไรกยากท'จะแบงใหเหนชดเจน องคการดานการผลตและการบรการ แนวทางหน'งของการแบงประเภทองคการอาจพจารณาจากผลลพธของสนคาหรอบรการท'ไดจากกระบวนการผลต กลาวคอ องคการดานการผลต (manufacturing organization) กจะมการใชวตถดบเพ'อผลตเปนสนคาประเภทท'จบตองได เชน สมด ดนสอ ปากกา โทรทศน หรอแมแตขนมประเภทขบเค.ยวท 'วไป โดยรวมจะเปนสนคาท'สามารถจบตองมองเหนได (tangible) วดปรมาณหรอลกคาสามารถท'จะประเมนทางดานกายภาพเก'ยวกบสนคาน .นๆได ท'สาคญลกคาไมจาเปนตองไปเฝาดถงข .นตอนการผลตเพราะสนคาเหลาน.จะผานกระบวนการผลต บรรจหบหอ จดเกบและขนสงมาสแหลง จดจาหนายสมอผบรโภคตามชองทางการจดจาหนายตางๆ (Channel of Distribution) ซ'งในยคปจจบนกจะเปนธรกจการคาสมยใหม เชน รานสะดวกซ.อ ซปเปอรสโตร ดสเคาทสโตร และหางสรรพสนคา เปนตน ขณะท'องคการประเภทบรการ (service organization) จะมหนาท'หลกคอการผลตหรอเปนผใหบรการ หมายถงกจกรรมตางๆ ท'มคณคาและความหมายแกผรบบรการ เชน การใหบรการทางการเงนของสถาบนการเงน บรการทางกฎหมาย บรการทางการแพทย บรการดานการทองเท'ยวและกจกรรมเพ'อการพกผอน เปนตน กจกรรมหรอธรกจบรการ เชน บรการการศกษา การดแลสขภาพ เปนส'งท'ไมสามารถจบตองได (intangible) ดงน .นจงไมสามารถตรวจสอบเชงกายภาพกอนการผลตไดและโดยธรรมชาตการบรการจะตอง

14 ดาเนนการในชวงเวลาท'ลกคาหรอผใชกาลงใชบรการประเภทน .นๆอย โดยตรง จงไมสามารถจะผลตและเกบไวในคลงสนคาเหมอนสนคาอ'นๆได เชน การใหบรการของรานเสรมความงาม ลกคาผใชบรการจะตองเขาไปใชบรการตามท'ตองการ เชน แตงผม ทาเลบ นวดหนา เปนตน ในชวงเวลาน .นๆเลย คงไมอาจส 'งใหทาแลวมารบสนคาหรอบรการในภายหลงได อยางไรกตามปจจบนเราจะพบวาหลายองคการมกจะมการผสมผสานกน คอเปนท .งผผลตสนคาและใหบรการควบคกนไปดวยเสมอเพ'อความสะดวกและเพ'มศกยภาพดานการแขงขนแกตนเอง ปจจบนจะเหนวาบรษทผผลตรถยนตย'หอตางๆ เชน ฟอรด โตโยตา ไครสเลอร ฮอนดา เปนตน ซ'งเปนผผลตและจาหนายรถยนตมกจะใหบรการดานการเงนแกลกคาดวยในลกษณะของบรการสนเช'อเพ'อการเชาซ.อรถยนต (leasing service) ควบคกนไปดวยกบการขาย เชน ฟอรดลสซ'ง โตโยตาลสซ'ง เปนตน องคการภาครฐและภาคเอกชน นอกจากน.เรายงสามารถแบงองคการออกได ตามลกษณะของความเปนเจาของ กลาวคอโรงเรยนระดบประถมศกษาและระบบงานราชทณฑหรอเรอนจากถอเปนหนวยงานหน'งของภาครฐ (public sector)ท .งน.เพราะอยภายใตการควบคมของรฐบาล และความจรงยงพบวาองคการเหลาน.หลายแหงมกจะมคาท'ส'อความหมายวาเปนองคการท'สนบสนนและดแลโดยภาครฐหรอเปนสาธารณสมบตอยดวยเสมอ คอคาวา public เชน โรงเรยนรฐบาล หองสมดประชาชน เปนตน ในขณะท'องคการอยางเชน โรงงานผลต หรอรานจาหนายสนคาท 'วไป มกจะเปนของภาคเอกชน (private sector) เน'องจากสวนใหญจะอยภายใตการควบคมดแลของเอกชนอยางไรกตามการจดแบงประเภทขององคการตามลกษณะน.กอาจสลบกนไดบางกรณ เชน รฐอาจเขาไปดาเนนงานกจการรานคา เอกชนอาจเขามาทากจการโรงเรยนได ซ'งพบเหนไดท 'วไปในปจจบน หนาท�ทางการจดการ ตามท'ไดอธบายไปแลววาการจดการน .นประกอบไปดวยหนาท'พ.นฐานส'อยางท'สาคญเพ'อชวยใหผจดการบรรลเปาหมายไดไมวาพวกเขาอยในตาแหนงและองคการประเภทใดกตามยอมมการผสมผสานและใชทกษะการจดการท .งส'อยางมากนอยแตกตางกนไปเสมอ กระบวนการจดการประกอบไปดวยหนาท'สาคญ 4 อยาง ไดแก การวางแผน (planning) การจดองคการ (organizing) การนา (leading) และการควบคม (controlling)

15 ซ'งหนาท'ท .งส'อยางน.มลกษณะคาบเก'ยวสมพนธกนไมไดแบงแยกจากกนอยางเดดขาด แมสภาพแวดลอมทางสงคมและธรกจจะเปล'ยนแปลงและพฒนาไปอยางไรแตแนวคดท .งส'น.กย งคงสามารถนามาประยกตใชไดอยางทนยคสมยแมแนวคดน.จะมมานานต .งแตป ค.ศ.1916 กตาม 1.การวางแผน (Planning) หนาท'ดานการจดการอนดบแรกคอ "การวางแผน" (planning) หมายถงกระบวนการในการกาหนดเปาหมายและพฒนาวธการใหบรรลเปาหมาย ในการวางแผนผบรหารจะตองมองไปสอนาคตขางหนาวาองคการควรจะเดนไปสจดใด จากน .นจงพจารณาถง ทางเลอกในกลยทธท'มและเลอกแนวทางท'ดท'สดเพ'อดาเนนงานไปสจดน .น เชนในองคการขนาดใหญอยาง ลคก. โกลดสตาร (Lucky-Goldstar) แหงเกาหลใตภายใตการบรหารงานของประธานบรษทอยาง Koo Cha-Kyung เขาไดจดต .งคณะกรรมการบรหารของบรษทข.นมาเพ'อกาหนดทศทางขององคการ จากประสบการณท'ยาวนานของบรรดา ผบรหารเหลาน.จงสามารถหลอหลอมรวมกนเขาเปนความคดและปรชญาเพ'อนาพาองคการเขาสตลาดโลก นกบรหารเหลาน.ตองตดสนใจเลอกเม'อโอกาสท'ดมาถง และจดการทรพยากรท'มอยของบรษทเพ'อนามาซ'งความสาเรจสาหรบโอกาสน .นๆ แมหลกการวางแผนจะมการปฎบตและเปนแนวคดท'มมานานผานชวงของการนาไปใชแพรหลายในองคการตางๆ ทาใหผบรหารระดบอาวโสของหลายองคการตางมองถงจดออนและเหนวาอาจจะเปนเทคนคท'ไมเหมาะสมกบสภาพแวดลอมปจจบน ซ'งตลาดมการเปล'ยนแปลงอยางรวดเรวและมการแขงขนสง ดงน .นการวางแผนของประธาน Koo Cha-Kyung แหงลคก. โกลดสตาร จงเปนการผสมผสานเพ'อใหเกดดลยภาพระหวางแนวความคดและประสบการณของคณะกรรมการวางแผนงานบรหารระดบสงใหเขากนกบแนวคดและประสบการณตรงของบรรดาผจดการระดบลาง ซ'งมโอกาสสมผสและคลกคลกบตลาดหรอลกคา เรยกไดวาเขาใจถงความตองการท'แทจรงของลกคา ดวยการกระจายความรบผดชอบดานการตดสนใจไปท 'วท .งองคการตามสายการบงคบบญชา ท .งจากระดบบนลงสระดบลางและจากระดบลางข.นสระดบบน การเปล'ยนแปลงดงกลาวจะชวยใหผบรหารของ ลคก. โกลดสตาร สามารถวางแผนและตดสนใจไดอยางรวดเรวเพ'อทนกบสภาพแวดลอมการแขงขนท'เปนไปอยางเขมขนในปจจบน 2. การจดองคการ (Organizing) "การจดองคการ" (Organizing) หมายถง กระบวนการของการกาหนดกรอบเพ'อท'จะนาไปสการพฒนาและมอบหมายงาน การบรหารและจดสรรทรพยากร งานการ

16 ประสานกจกรรมตางๆใหสาเรจตามเปาหมายปกตผบรหารจะทาการจดองคการหลงจากท'ไดกาหนดเปาหมายและวางแผนการทางานไวแลว 3. การชกนา (Leading) หนาท'ของการจดการประการท'สามคอ "การชกนา" (Leading) หมายถงกระบวนการในการใชอทธพลและจงใจผอ'นในองคการใหรวมกนทางานเพ'อบรรลเปาหมายขององคการท'กาหนดเพราะหลงจากการจดองคการและมอบหมายงานเสรจ ผบรหารจะตองเขามาทางานกบพนกงานหรอผใตบงคบบญชาของเขาทนทเพ'อชวยเหลอและช.แนะ สรางความเขาใจในเปาหมายและพยายามกระตนใหแสดงความสามารถท'มอยออกมาอยางเตมท'เพ'อประโยชนตองาน 4. การควบคม (Controlling) หนาท'ของการจดการประการท'ส'คอ การควบคมหรอการประเมนผล(Controlling) หมายถงกระบวนการตรวจตดตามและกากบดแลความกาวหนาของกจกรรมตางๆใน องคการวาบรรลตามเปาหมายท'ต .งไวหรอไม โดยผบรหารอาจจะมการกาหนดมาตรฐานการทางาน ใหคาแนะนาเก'ยวกบการทางาน เสนอแนะขอท'ควรปรบปรงแกไข ธรรมชาตของงานดานการจดการ ไมวาผบรหารเหลาน .นจะเปนประธานบรษท อธการบด คณบด ผจ ดการ หวหนางานหรอตาแหนงบรหาระดบใดกตามท'สาคญภารกจและงานท'กลมคนเหลาน.ตองทาน .นสามารถท'จะอธบายและวเคราะหในรปแบบท'แตกตางหลากหลายกนไปและท'ทราบกนกคอในแตละวนท'หมนเวยนเปล'ยนไปน .นตามปกตของผคนท'กาวมาอย ณ จดน.น .น จะตองกระตอรอรนในงานดานการวางแผน การจดองคการ การนาพาและควบคมดแลการทางานของลกนองผใตบงคบบญชา อยางไรกตามหนาท'ดานการจดการท .งส'อยางความจรงแลวไมไดอธบายหรอแสดงใหเหนถงกจกรรมประจาวนท'ผบรหารตองทาไดชดเจนนก ในชวงสองทศวรรษท'ผานมาไดมนกวจยพยายามท'จะศกษาและพฒนากรอบและแนวทางศกษาถงพฤตกรรมหรอกจกรรมท'เปนธรรมชาตงานของผบรหาร เพ'มเตมกบภาระหนาท'หลกท .ง 4 อยางของการบรหารเพ'อใหทราบถงลกษณะธรรมชาตท'แทจรงของงานหรอกจกรรมดานการบรหารและงานวจยน.ไดชวยอธบายใหเหนถงความแตกตางของกจกรรมประจาวนของผบรหารเหลาน.ในท'สด นกวจยผทมเทท .งความรและเวลาศกษาเร'องน.คอ Henry Mintzberg โดยเขาจะตดตามผบรหารระดบประธานเจาหนาท'บรหารของบรษทในสหรฐอเมรกาจานวนท .งหมด

17 5 คนทกวน ไมวาพวกเขาจะไปท'ไหน ทากจกรรมอะไรตลอดสปดาห และพบความจรงวาผบรหารเหลาน.จะมวธบรหารเวลาอยางไรในท'สดซ'งสามารถสรปใหเหนถงลกษณะงานดานการบรหารได ดงน. (Bovee and others. 1993 :14-16) • การตรากตราทางานหนกดวยเวลาท'ยาวนาน (Fast pace,long hour) พบวาผบรหารระดบสงจะทางานหนก เน'องจากลกษณะของงานบรหารสวนใหญตองใหเวลามาก ย'งในชวงท'ความตองการสนคาหรอบรการในตลาดเพ'มสงข.น ปกตในแตละวนผบรหารตองทางานเตมวนตลอดท .งปอยแลว เชนกรณผบรหารกจการระดบโลกอยางบลล เกทส (Bill Gates) เจาของบรษทไมโครซอฟท คอรปอเรช 'น ผครองตลาดซอฟทแวรของโลกน .นเขาตองทางานหนกมากกวา 60 ช 'วโมงตอสปดาห • ทากจกรรมหลายอยางท'ไมตอเน'องในชวงส .น (Brevity,variety,discontinuity) ลกษณะเชนน.เปนส'งท'สวนทางกบภาพลกษณท'รบรกนโดยท 'วไปวาผบรหารจะสนใจเฉพาะเร'องสาคญเทาน .น จากการศกษาของมนทซเบรก พบวากจกรรมการบรหารจะมลกษณะท'หลากหลาย งานแตละงานใชเวลาส .นๆ และไมตอเน'องกน แมจะมงานวจยบางช.นช.วากจกรรมบางอยางของผบรหารอาจไมเปนไปตามรปแบบขางตนเสมอไป แตนบวาส'งท'มนทซ เบรก คนพบตรงกบวถชวตประจาวนของผบรหารสวนใหญ • เนนงานประชมและส'อสารทางโทรศพท (Calls and meetings) พฤตกรรมของผบรหารอกแบบหน'งคอจะใชเวลาสวนใหญไปกบการส'อสารดวยวาจา (oral communication)ท .งแบบตอหนาคสนทนาหรอผานทางโทรศพท ผบรหารใชวธการส'อสารแบบน.เพราะจะชวยใหไดขอมล ขาวสาร รวดเรวทนเหตการณอกท .งการ ตดตอส'อสารกไมจาเปนตองมรายละเอยดหรอจดทาในรปของเอกสารแตอยางใด บทบาททางการบรหาร มนทซ เบรก ยงไดศกษาถงบทบาททางการบรหารเพ'มเตม พบวาผบรหารไมวาจะอยในตาแหนงและในองคกรประเภทใดกตาม จะมพฤตกรรมท'เปนรปแบบเฉพาะเสมอเม'อตดตอหรอมปฎสมพนธกบผอ'นตามบทบาทและหนาท'ทางการบรหารท .งส'ประการ ท .งน.เพ'อใหการดาเนนงานของเขามประสทธภาพและสาเรจไดตามเปาหมาย โดยมนทซ เบรก ไดสรปบทบาททางการบรหารออกมาเปน 3 กลม 10 ประการ ตามตารางท' 1.1

18 ตารางท� 1.1 แสดงถงบทบาทการบรหารตามแนวคดของเฮนร� มนทซ เบรก ซ�งแบงบทบาทออกเปน 3 กลม ประกอบดวย 10 กจกรรมสาคญ ประเภท (Category) บทบาท (Roles) ประเภทของกจกรรม (Types of activities) บทบาทระหวางบคคล (Interpersonal roles) สญลกษณ (Figurehead) ผนา (Leader) ผแทน(Liaison) ประธานงานพธ,หนาท'เชงสญลกษณ จดคนเขาทางาน ฝกอบรม ประสานงาน พฒนาความสมพนธกบบคคลนอกองคการ บทบาทดานสารสนเทศ (Informational roles) ผตรวจสอบตดตาม (Monitor) ผเผยแพรขาวสาร (Disseminator) โฆษกขององคการ (Spokesperson) รวบรวมสารสนเทศจากแหลงตางๆ เผยแพรขาวสารสผจดการและคนในองคการ เผยแพรขาวสารสสาธารณะ บทบาทดานการตดสนใจ (Decisional roles) ผประกอบการ (Entrepreneur) ผแกปญหาขอขดแยง (Disturbance handler) จดสรรทรพยากร (Resource allocator) นกเจราจาตอรอง (Negotiator) รเร'มส'งใหมใฝหาโอกาสเพ'อเพ'มศกยภาพองคการ การแกไขปญหาตางท'เกดข.นในองคการ พจารณาจดสรรทรพยากรการบรหารแกผท'เก'ยวของในองคการ เจรจาตอรองกบหนวยงานภายนอกเพ'อประโยชนสงสดขององคการ บทบาทระหวางบคคล (Interpersonal roles) บทบาทดานการจดการท .งสามอยางภายใตกรอบของมนษยสมพนธจะไหลเล'อนถายเทโดยตรงจากอานาจและบารมของตาแหนงทางการบรหารในองคการ ซ'งบทบาทระหวางบคคลหรอดานมนษยสมพนธไดแกบทบาทท'ผบรหารมการพฒนาและดารงรกษาไวซ'งความสมพนธอนดกบผอ'น อนประกอบไปดวยการเปนสญลกษณ (Figurehead) การเปนผนา (Leader) และการเปนผแทน (Liaison) สญลกษณ (Figurehead) - เน'องจากผบรหารเปนผนาในองคการ บอยคร .งท'ตองทาหนาท'เปนตวแทนขององคการในงานพธหรอกจกรรมท'เปนสญลกษณ ดวยการใหเกยรตมอบรางวลตางๆ หรอแมแตการเล.ยงรบรองลกคาคนสาคญขององคการ การเปนผนา (Leader) - บทบาทของการเปนคนนาของผบรหารท'เหนชดเจนเชน เวลาท'พวกเขาตองตดสนใจเร'องการจดหาและวาจางทรพยากรมนษย การฝกอบรม การจงใจใหผใตบงคบบญชาทมเททางาน อยางกรณของบลล เกทส (Bill Gates) ในฐานะผนากาลงแรงงานหลกของไมโครซอฟท เขาและทมงานบรหารตองรบผดชอบดานการชกจง กระตนใหพนกงานทกคนทางานอยางเตมประสทธภาพเพ'อเปาหมายขององคการ

19 การเปนผแทน (Liaison) - บทบาทของการเปนผแทนองคการของผบรหารไดแกการเสรมสรางความสมพนธกบผคนท .งภายในและภายนอกองคการเชน การพบปะเพ'อนฝง ลกคา พนกงานในองคการและผคนอ'นๆ บทบาทท'ด เหมอนจะสาคญกวาอยางอ'นคอบทบาทดานมนษยสมพนธ (Interpersonal roles) จงไมใชส'งผดปกตท'ผบรหารบางคนจะทมเทเวลาสวนใหญในแตละวนกบกจกรรมน. เชนกรณของ ปเตอร ชทซ (Peter Schultz) ประธานเจาหนาท'บรหาร ของบรษทรถยนตสปอรต พอรช (Porche)ท'มช'อเสยงราคาแพงในโลกเขาจะใชเวลาถงรอยละ 25 ในแตละวนแสดงบทบาทท .งในฐานะสญลกษณ เปนผนาและการเปนตวแทนองคการ โดยเขาจะตองหาโอกาสและเดนทางไปพบผแทนจาหนายรถยนต (car dealers) เพ'อสรางความม 'นใจในงานการขายรถยนตของเขา นอกจากน.ยงไดพบปะกบบรรดา เจาของรถยนตพอรชเพ'อสอบถามถงปญหาและความตองการอ'นๆในการใชรถอกดวย ชทซมกจะเนนย.าเสมอวาการมโอกาสไดใกลชดกบท .งผแทนจาหนายและเจาของรถยนตเชนน.มประโยชนมหาศาลดานการลดความผดพลาดจากการบรหารงานของเขา บทบาทดานสารสนเทศ (Informational roles) ผบรหารคอผท'มโอกาสในการตดตอส'อสาร และการสรางเครอขายความสมพนธกบผคนท'หลากหลายท .งภายในและภายนอกองคการจงนบวาเขาอยในตาแหนงท'ดในการเปนท .งผรบสารและผสงสารในเวลาเดยวกน การศกษาของมนทซเบรก พบวากจกรรมสวนใหญประการหน'งไดแก บทบาทดานสารสนเทศ (Informational roles) ประกอบไปดวยการเสาะหาขาวสารขอมล กระบวนการกล 'นกรองและการส'อสารไปยงผคนท'เก'ยวของบทบาทหลกดานน.คอการตรวจสอบตดตาม (Monitor) การเผยแพร (Dissemination) และการเปนโฆษกขององคการ (Spokesperon) การตรวจสอบตดตาม (Monitoring) - ผบรหารจะทาหนาท'ดานการตรวจสอบและตดตามขาวสารขอมลจากแหลงตางๆเพ'อใหไดขอมลท'เปนประโยชนโดยอาจจะไดมาจากการมโอกาสไดพบปะพดคยกบผคนจานวนมากในระหวางท'แสดงบทบาทการเปนผแทนองคการ(Liaison) หรอจากแหลงอ'นๆ การเปนผเผยแพรขาวสาร (Disseminator) - ผบรหารแสดงบทบาทน.ดวยการเปนผกระจายหรอเผยแพรขาวสาร สารสนเทศท'ไดรบมาไปสเพ'อนรวมงาน บคลากรในองคการหรอสภายนอก การเปนโฆษกขององคการ (Spokesperson) – ในฐานะเปนผนาองคการผบรหารจะแสดงบทบาทเปนผท'พดแทนองคการในเร'องราวตางๆ เชน การเปดแถลงขาวตอ

20 ส'อมวลชนในเร'องราวเก'ยวกบองคการ เปนการใหขาวสารท'ถกตอง ซ'งบทบาทน.นบวามความสาคญสาหรบผบรหารระดบสงขององคการ เปนบทบาทท'ถอเปนหนาท'ไมวาจะเปนการตดตอประสานกบหนวยงานของรฐ กลมลกคาตลอดจนบคคลอ'นๆ ท'มอทธพลหรอมความสนใจในองคการ กรณตวอยางของการใชประโยชนจากบทบาทดานขาวสารขอมลของผบรหารของโรงงานอตสาหกรรมเบคตน ดกคนสน (Becton Dickinson) ผผลตยาและเวชภณฑท'ประกอบการผลตอยถงสองทวปไดอยางมประสทธภาพ กลาวคอผบรหารของโรงงานเบคตน ดกคนสน รบทราบขอมลมาวาบรรดาโรงงานผลตยาและเวชภณฑในประเทศยโรปมกจะดาเนนงานผลตยาในลกษณะท'คอยเปนไปอยางชาๆ ซ'งชากวาโรงงานผลตในสหรฐอเมรกา ซ'งขอดกคอทาใหสามารถรกษาตนทนในการผลตใหต'าไดขณะท'ยงคงคณภาพไวไดเชนเดม ขาวสารอยางน.นบวาเปนประโยชนตอเบคตน ดกคนสน มากเพราะบรษทน.กม โรงงานผลตยาต .งอยในประเทศสเปนและเยอรมน ดงน .นผบรหารท'น'จงนาเอาเทคนคน. ไปใช ซ'งผลกปรากฎวาเปนเชนน .นจรงจงไดบอกเลาประสบการณท'ดน.ไปยงผบรหารโรงงานเบคตน ดกคนสนในสหรฐอเมรกาทนท บทบาทดานการตดสนใจ (Decisional roles) บทบาทท'นบวามความสาคญอกอยางหน' งคอบทบาทดานการตดสนใจ (Decisional roles) เปนส'งผบรหารตองสารวจตรวจสอบถงขอด ขอเสยในทางเลอกเพ'อการตดสนใจท'มอยและแนนอนประเดนท'จะตองตดสนใจน .นอาจแตกตางและมระดบความสาคญท'ไมเทากนข.นอยกบชวงเวลาและสถานการณเฉพาะอาจจะเปนเร'องเลกนอยท'กระทบกบคนไมก'คนไปจนถงเร'องราวซ'งเปนกลยทธสาคญท'มผลกระทบตอคนท .งองคการ อยางไรกตามมนทซ เบรกกไดสรปบทบาทดานน.ออกมาเปน 4 สวนดวยกนคอ การเปนผประกอบการ (Entrepreneur) การควบคมสถานการณ (Disturbance handler) ผจดสรรทรพยากร (Resource allocator) และผเจรจาตอรอง (Negotiator) การเปนผประกอบการ (Entrepreneur) - พฤตกรรมท'แสดงออกใหเหนถงบทบาทของการเปนผประกอบการไดแกการมความคดรเร'มสรางสรรคส'งท'ด เพ'อปรบปรงและพฒนาเก'ยวกบสนคา กระบวนการผลต แนวทางในการแกปญหาในการทางาน และสภาพแวดลอมขององคการใหทนการเปล'ยนแปลงของโลกภายนอก

21 การจดการขอขดแยง (Disturbance handler) – ผบรหารท'ดจะตองสามารถ จดการกบปญหาขอขดของท'เกดข.นจากแรงกดดนท .งจากภายในและภายนอกองคการได ผจดสรรทรพยากร (Resource allocator) – นบเปนอกบทบาทท'สาคญไมย'งหยอนกวางานอ'นๆของผบรหารเพราะงานดานการจดสรรทรพยากรดานการบรหารตางๆใหเหมาะสมมากท'สดไมวาจะเปนทรพยากรมนษย เงนทนวสดอปกรณ เพ'อใหบรรลเปาหมายขององคการนอกจากน.ตองควบคมดแลเวลาท'ใชในการดาเนนกจกรรมตางๆใหเหมาะสม อาจจะตองมการจดลาดบความสาคญในงานถาจาเปน นกเจราจาตอรอง (Negotiator) - งานดานการเจรจาตอรองอาจเกดข.นท .งภายในและภายนอกองคการเพ'อนาความสาเรจมาสองคการเปนสาคญ เชน การเจรจาตอรองราคาวตถดบหรอสนคาเพ'อการผลตกบผสงมอบ (Supplier) การเจรจาปญหาขอพพาทดานแรงงานกบผแทนสหภาพแรงงาน เปนตน สาหรบกรณตวอยางของการแสดงบทบาทดานการตดสนใจ (Decisional roles) อยางมทกษะน .นอยางเชนความพยายามของไมเคล ออสบลเดสตน (Michael Osbaldeston) ท'สามารถแสดงบทบาทดานการตดสนใจทามกลางสภาวะวกฤตเพ'อนาความสาเรจมาสกจกรรมการบรหารจดการเพ'อความเตบโตและอยรอดของ “วทยาลยการจดการแหงแอสรดจ” (Ashridge Management College) ในประเทศองกฤษได เพราะในฐานะประธานผบรหารของวทยาลยเขาเช'อวานกบรหารขององกฤษมความจาเปนตองเตรยมความพรอมดวยการปรบโลกทศนใหเปนสากลมากข.นเพ'อรบมอกบสภาพแวดลอมทางธรกจและเศรษฐกจระหวางประเทศซ'งกาลงเปล'ยนไป ดงน .นออสบลเดสตนจงไดเร'มลงมอดาเนนการเร'องน.ดวยการจดแจงทรพยากรตางๆท'มอยในวทยาลยเพ'อท'จะขอเปดดาเนนการสอนหลกสตรการจดการ pan-European นอกจากน.เขายงพยายามท'จะชกจงใจใหบรรดาคณะกรรมการสภาวทยาลยเหนดวยกบโครงการท'จะเปดศนยศกษาดานการจดการธรกจระหวางประเทศท'พรอมจะดงดดนกศกษาจากตางประเทศใหมากข.น ธรรมชาตของงานบรหาร งานศกษาเก'ยวกบธรรมชาตของงานบรหาร (managerial work) ท'มช'อเสยงอกช.นหน'งไดแกการวจยของ ศาสตราจารยจอหน คอตเตอร (Professor John Kotter) แหงมหาวทยาลยฮาวารด ประเทศสหรฐอเมรกา โดยศาสตราจารยทานน.เหนดวยกบแนวคดของมนทซ เบรก เก'ยวกบบทบาทดานสารสนเทศของผบรหารโดยเฉพาะการเปนท .ง ผรบสารและผสงสารในเวลาเดยวกนของผบรหาร ศาสตราจารยคอตเตอรไดศกษาถงลกษณะงานดานการบรหารโดยตดตามผบรหารจานวน 15 คนพบวาแตละคนตางกม

22 “วาระงาน” (Agenda) ซ'งหมายถงชดของเปาหมายและแผนงานของผบรหารแตละคนท'จะตองรบผดชอบท .งในระยะส .นและระยะยาว (a set of goals and plans that addressed the manager’s short-term and long-term responsibilities)นอกจากน.ยงพบวากอนท' ผบรหารเหลาน.จะกาวมาอยในตาแหนงระดบสงในปจจบน พวกเขาไดเสยสละเวลาสวนหน'งไปกบการสรางเครอขายความสมพนธ (Network building)หรอกจกรรมท'จะชวยใหพวกเขาไดพบปะกบผคนมากหนาหลายตาท .งภายในและนอกองคการ และนบวาเปนลกษณะท'ใกลเคยงกบแนวคดของมนทซเบรกอยมาก กลาวคอลกษณะของผบรหารท'ศาสตราจารยคอตเตอรศกษา กมการเสรมสรางเครอขายกบผคนท'พวกเขาเก'ยวของดวย เพ'อท'จะเปนแหลงขาวสารขอมล ใหการสนบสนนหรอกระทาการใดๆ ในอนท'จะชวยให ผบรหารเหลาน.บรรลเปาหมายท'วางไวได โรสแมร' สจวารต (Rosemary Stewart) นกวจยชาวองกฤษไดศกษาถง ธรรมชาตของงานดานการบรหาร เธอสรปวาโดยท 'วไปผบรหารจะมความยดหยนเสมอ ไมวาพวกเขาจะทาอะไร (What they do) และทาอยางไร (How they do) ซ'งส'งท'กาหนดถงความยดหยนในการทางานน .นเธอแบงออกเปน 3 ประการคอ ภารกจ (Demands) อปสรรค (Constraints) และทางเลอก (Choices) ตามรายละเอยดตอไปน. ภารกจท'ตองทา (Demands) - ไดแกกจกรรมตางๆ ซ'งผบรหารจะตองทาใหเปนผลสาเรจ อาจจะมบางคร .งผบรหารจะตองเผชญกบภารกจท'มลกษณะเฉพาะ แตสวนใหญจะเปนภารกจท 'วๆไป เชน บางคร .งผบรหารอาจจะตองเผชญกบความพยายามลดความผดพลาดในการผลตสนคาลงใหไดรอยละ 10 ซ'งถอเปนภารกจเฉพาะสวนงานดานการเสรมสรางขวญและกาลงใจพนกงานอาจจะเปนภารกจท 'วไป อปสรรค (Constraints) - ขอจากดท'ถอเปนอปสรรคและบ 'นทอนความสามารถในการทางานอยางยดหยนของผบรหาร อาจเปนแรงกดดนตางๆ จากท .งภายในองคการและภายนอกองคการ เชน การขาดแคลนทรพยากร อปสรรคอนเน'องมาจากกฎหมาย ขอจากดเก'ยวกบสญญาแรงงาน ขอจากดดานเทคโนโลย หรอแมแตปญหาจากการกาหนดขอบเขตในการทางานของหนวยงานตางๆ ในองคการ ทางเลอก (Choices) - หมายถงชองวางท'มอยในทางเลอกตางๆ สาหรบผบรหารเวลาเผชญกบปญหาท'จะตองตดสนใจ อยางไรกตามถงแมผบรหารจะตองทางานภายใตสภาพแวดลอมท'กดดนจากท .งภารกจท'ตองทา (Demands) อปสรรค (Constraints) และทางเลอก (Choices) กตาม กใชวาผบรหารจะไมมชองวางใหเลอกทเดยว เพราะพวกเขากมจดท'ใหไดตดสนใจไดวาสมควรจะใชเวลาไปแตละงานเทาไหร หรองานไหนท'อาจจะมอบหมายผอ'นทาแทน (delegate) หรอรวาควรจะจดการกบงานอยางไรไดบาง

23 ประเภทของการจดการ จากท'ไดอธบายมาในชวงตนถงแมวาสวนใหญผบรหารจะใชกระบวนการบรหาร (Management process) เปนเคร'องมอนาพาพวกเขาไปสเปาหมายขององคการกตาม แตงานดานการจดการกจะมธรรมชาตเฉพาะท'แตกตางกนออกไป โดยข.นอยกบระดบและขอบเขตความรบผดชอบในองคการเปนสาคญ แนนอนตาแหนงและเน.อหาสาระของงานยอมมความแตกตางกนออกไปในแตละองคการและธรกจอตสาหกรรมแตละประเภท อยางไรกตามสามารถท'จะจดประเภทของการบรหารออกไดตามมตสองอยางตอไปน. คอ ขอบเขตความรบผดชอบ (Scope of Responsibility) การแบงประเภทผบรหารอาจทาไดหลายอยางท .งน.ข.นอยกบความรบผดชอบและขอบเขตกจกรรมท'ทาในองคการ กลาวคอเราอาจเรยกช'อผบรหารได เชน ผบรหารท 'วไป (General managers) ผบรหารตามหนาท' (Functional managers) หรอผบรหารโครงการ (Project managers) ตามรายละเอยดดงน. • ผบรหารท 'วไป (General managers) - มหนาท'รบผดชอบตอหนาท'และกจ กรรมท .งหมดของหนวยงานใดหนวยงานหน'งในองคการโดยมหนาท'เก'ยวของกบกจกรรมขององคการท'มากมายหลากหลาย เรยกวาเขาคอผท'มขอบเขตความรบผดชอบกวางท'สดกวาทกคนในองคการ เชนตวอยางของ รชารด รดแมน (Richard Roodman) ในฐานะประธานเจาหนาท'บรหาร (Chief Executive Officer:CEO) ของ Valley Medical Center โรงพยาบาลในยานเมองซแอตเทล ในฐานะผบรหารท 'วไปของโรงพยาบาลเขาจะตองวางแผนสาหรบอนาคตขององคกร จดการเก'ยวกบบคลากรของโรงพยาบาลเพ'อสามารถใหบรการสขภาพใหดท'สด หาโอกาสพบปะกบผนาชมชนเพ'อรบทราบความตองการ ตลอดจนการควบคมงานขององคการท .งหมดเพ'อใหโรงพยาบาลดาเนนไปอยางราบร'น ท .งน.ความรบผดชอบสงสดของรชารดกเพ'อหนวยงานทกหนวย บคลากรทกคนในโรงพยาบาล และเพ'อเปาหมายของการบรการดแลสภาพแกชมชนอยางมคณภาพ • ผบรหารตามหนาท' (Functional managers) - สาหรบขอบเขตความรบผด ชอบของผบรหารตามหนาท'อาจแตกตางจากผบรหารท 'วไปซ'งมขอบเขตท'กวาง ผบรหารตามหนาท'จะรบผดชอบในฐานะผนาท'มขอบเขตแคบในฝายใดฝายหน'งขององคการ เชน ฝายการตลาด ฝายการเงน ฝายทรพยากรมนษย ฝายการเงน ฝายปฎบตการ เปนตน ตวอยางเชน พอล อาร คารเตอร (Pual R. Carter)ซ'งเปนประธานเจาหนาท'การเงน (Chief Financial Officer : CFO) ของบรษท วอล-มารท (Wal-mart) ยกษใหญของ

24 เครอขายธรกจคาปลกในสหรฐอเมรกา เขามหนาท'ท .งดานการกากบดแลทมผเช'ยวชาญดานบญชและการเงนท'มการใชระบบคอมพวเตอรท'สลบซบซอนเพ'อจดเกบขอมลการขาย การคลงสนคา การควบคมตนทน ตลอดจนขอมลสาคญดานการเงนอ'นๆ ของบรษท • ผบรหารโครงการ (Project managers) - หนาท'รบผดชอบของผบรหาร โครงการจะเนนหนกในดานการเปนผประสานกจกรรมและการทางานตางๆกบผคนหลายฝายในองคการเพ'อใหประสบผลสาเรจในการดาเนนโครงการใดๆ ปกตผบรหารโครงการมกจะไมมหนาท'รบผดชอบโดยตรงในทรพยากรการบรหารและทรพยากรมนษยของโครงการน .นๆ แตจะทาหนาท'เพยงดแลใหการดาเนนงานโครงการสาเรจตามวตถประสงคท'ต .งไวเปนหลก โดยเฉพาะอยางย'งการท'องคการตางพยายามท'จะหาแนวทางเพ'อตอบสนองตอสภาพแวดลอมทางธรกจท'กาลงเปล'ยนแปลงอยางรวดเรวเชนปจจบน องคการตางกหนมาใชการบรหารงานในลกษณะของทมงานโครงการซ'งนาโดยผบรหารโครงการ ซ'งสามารถขยายขอบเขตการทางานไดท 'วท .งองคการเพ'อใหบรรลเปาหมาย ระดบการจดการ (Management Level) ระดบของการจดการอาจแบงออกไดตามพ.นฐานของตาแหนงและหนาท'รบผดชอบในองคการดงแสดงในแผนภมท' 1.2 กองทพมการแบงสายการบรหารและการบงคบบญชาตามตาแหนงและช .นยศ สวนในมหาวทยาลยกมระบบการบรหารตามตาแหนงหนาท'รบผดชอบ เชน หวหนาภาควชา คณบด อธบายบด เปนตน และเม'อผบรหารไดรบการแตงต .งและเล'อนข .นสตาแหนงท'สงข.นตามโครงสรางองคการ แนนอนหนาท'ความรบผดชอบท .งตองานและคนยอมเพ'มสงตามไปดวย ถงแมพนกงานท .งหมดอาจจะไมไดรายตรงกบเขากตามปกตในองคการใหญๆ มกจะมผบรหารแบบหลายระดบช .น (Multiple layers of managers)แตในชวงไมก'ปท'ผานมาองคการเหลาน.กาลงพยายามปรบลดขนาดองคการใหเลกลง ลดข .นตอนและยบรวมหนวยงานท'ซ.าซอนกนเพ'อควบคมรายจายและเพ'มประสทธภาพในการทางาน ในสภาพการณปกตสามารถแบงระดบของผบรหารออกเปน 3 ระดบดงน. • ผบรหารระดบสง (Top managers) - ถอเปนกลมท'มจานวนนอยท'สดซ'งอย สวนบนสดของโครงสรางการบรหารองคการ มหนาท'ในการบรหารงานในภาพรวมท 'วท .งองคการ หรอรจกกนในนาม ผบรหารอาวโส(Senior managers) ผจดการอาวโส (Senior executives) ซ'งบคคลในกลมน.ประกออบดวย ประธานกรรมการ(Chairmen) ประธานบรษท (Presidents) ประธานเจาหนาท'บรหาร(Chief Executive Officers :CEO) รอง

25 ประธานบรหาร (Executive vice presidents) รองประธานอาวโส (Senior vice presidents)หรอในองคการขนาดเลกอาจจะเรยก รองประธาน (Vice presidents) สวนในองคกรธรกจขนาดเลก ปกตเจาของคอผบรหารสงสดและมบทบาท หนาท'ดแลรบผดชอบภารกจตางๆ เชนเดยวกบผบรหารขององคการขนาดใหญทา นอกจากน.ผบรหารระดบสงยงมหนาท'ในการสารวจถงสภาพแวดลอมท 'วไปขององคการ กาหนดเปาหมาย วางแผนกลยทธท'สาคญ และตดสนใจซ'งจะช.หรอเปล'ยนแปลงทศทางขององคการได อกท .งการช.แนะและสอดสองการทางานของหวหนาทมผบรหารระดบกลางท'อยบนสดของระดบน. และเสรมสรางคณคาเพ'อสรางผลตภาพในการทางาน ย'งอยในจดท'สงเทาไหรบรรดาประธานเจาหนาท'บรหารตางกย'งเพ'มความระมดระวง เพราะผลการดาเนนงานขององคการจะดหรอไมน .น ประสทธภาพในการทางานของตวเขาน .นมสวนอยมากทเดยว * ผบรหารระดบกลาง (Middle managers) - หรอผจดการระดบปฏบตซ'งม หนาท'ปฎบตตามแนวทางกลยทธของผบรหารจากระดบบนในลกษณะกวางๆ และกากบดแลการทางานของผจ ดการระดบลางการบรหารระดบกลางประกอบดวยบคคลในตาแหนง เชน รองประธาน (Vice president) ผจดการฝาย (Department manager) หวหนาแผนก (Division head) หรอผอานวยการ (Director) ปกตผบรหารระดบกลางมกจะมงสนใจเร'องราวในระยะส .นซ'งตรงขามกบผบรหารระดบสงท'มองไปสอนาคต เน'องจากเปนผท'อยตรงกลางระหวางผบรหารระดบบนกบผบรหารระดบลาง จงตองพยายามสนองตอบความตองการของบคคลท .งสองกลมใหไดอกดวย กลาวคอขณะท'ตองรบคาส 'งเพ'อ ปฏบตตามกลยทธใดๆ ตามบญชาของระดบบน จะตองเขาใจและม 'นใจในความพรอมท .งดานขวญและกาลงใจ ทรพยากรตางๆในการทางานของผจดการระดบลางใหดดวย อยางไรกตามเน'องจากปจจบนสภาพแวดลอมทางการบรหารไดเปล'ยนไป จงเหนวาหลายองคการตางพยายามลดตนทนคาใชจาย และหนมาใชแนวทางดาเนนงานแบบงายๆ ทาใหมการลดจานวนผบรหารระดบกลางลงมากข.นเร'อยๆ ท .งน.กเปนผลจากแนวโนมของความสามารถในการเขาถงเทคโนโลยประมวลผลสารสนเทศ(Information-processing technology) ท'กาวหนาและสลบซบซอนมากข.นน 'นเอง แตแนวโนมน.กถอเปนโอกาสท'ดผบรหารจะไดเรงพฒนาทกษะและความสามารถเชงบรหารใหกวางไกลย'งข.น เพ'อพสจนใหเหนวาพวกเขาทาไดดมากนอยเพยงใด

26 • ผจดการระดบลาง/ปฏบต (First-line managers) - หนาท'ความรบผดชอบหลก ของผจดการระดบปฎบต คอการกากบดแล ประสานการทางานของพนกงานท'ไมใชฝายบรหาร เพ'อผลตสนคาหรอบรการตามวตถประสงคขององคการท'วางไวซ'งมช'อเรยก เชน หวหนางาน (Supervisor) ผจดการ (Manager) หรอ โฟรแมน (Foreman)เน'องจากหนาท'หลกคอดแลการทางานประจาวนของพนกงาน จงสนใจเฉพาะเร'องปจจบนและคานงถงความตองการเฉพาะหนาของกลม ผจดการระดบลางตองยนอยตรงกลางและมกจะเปน ผประสานการทางานและสนองความตองการท .งจากผบรหารระดบกลางท'อยสงข.นไป กบความเรยกรองตองการของพนกงานระดบปฎบตท'อยตามหนวยงานการผลตตางๆ ขององคการ ผบรหาร ระดบสง ผบรหารระดบกลาง ผบรหารระดบลาง พนกงานปฏบตการ ภาพท� 1.2 แสดงถงปรามดระดบของการบรหารงานแบงออกเปน 3 ระดบ คอผบรหารระดบสง ผบรหารระดบกลาง และผบรหารระดบลางสดจะเปนพนกงานปฏบตการ เทคนคการบรหารอยางมออาชพ (Managers in the Making) การกาวสตาแหนงบรหารทาไดอยางไรและจะมแนวทางใดบางท'จะเปนผบรหารท'ดได กอนท'จะตอบคาถามและขอสงสยท'วาจะเปนผบรหารท'ดไดอยางไรน .น เราควรจะปรบทศนคตและรวมกนคดวานาจะมปจจยหรอคณสมบตสาคญอะไรบางท'ผบรหารในศตวรรษท' 21 ควรจะมรายละเอยดในตารางท' 1.2 แสดงถงทกษะและคณสมบตพเศษเฉพาะตวอ'นๆ ท'เปนประโยชนตอบรรดาประธานเจาหนาท'บรหาร(CEOs)แหงป 2000 นอกจากคณลกษณะเฉพาะท'จาเปนอ'นๆ แลวส'งท'ผบรหารแหงศตวรรษท' 21 ควรจะมคอมมมองหรอวสยทศนตออนาคตขององคการ ทกษะดานการส'อสารกบบคลากร ตลอดจนความมงม 'นและจรงใจในการท'จะฝกฝนและถายทอดกลยทธการบรหารท'ดสผบรหารรนหลงท'จะ

27 กาวมาสานงานขององคการตอไปในวนขางหนา ซ'งรายละเอยดท'จะนาเสนอในสวนตอไปน.กจะเนนหนกในเร'องทกษะดานการจดการเปนหลก ทกษะดานการบรหาร (Management Skills) การมทกษะเฉพาะอยางใดอยางหน'งท'ดเพ'อชวยใหทางานไดอยางมประสทธภาพคอหวใจสาคญตอผบรหารทกระดบไมวาจะเปนผบรหารระดบสง ผบรหารระดบกลางและผจดการระดบลาง ท .งองคการของรฐบาลและภาคธรกจเอกชน โรเบรต แอล แคทซ (Robert L. Katz) ผเช'ยวชาญดานการจดการจงไดกาหนดทกษะพ.นฐานของผบรหาร 3 ทกษะข.น ไดแก ทกษะดานความคด (Conceptual skills) ทกษะดานมนษยสมพนธ (Interpersonal skills) ทกษะดานเทคนค (Technical skills) เพราะความพยายามท'จะมงสเปาหมายท'วางไวทาใหผบรหารทกระดบตองเก'ยวของและเผชญกบความทาทายตางๆมากมาย ทาใหตองใชทกษะตางๆ น.ดวยสดสวนมากนอยตามระดบการบรหารในองคการ ดรายละเอยดในภาพท' 1.3 ตารางท' 1.2 แสดงคณสมบตของผบรหารท'ประสบความสาเรจในป 2000 (The Successful CEO in the year 2000) เปนการสารวจความคดเหนของผบรหารกวา 1,500 องคกรจากท 'วโลกพบวาผบรหารท'ดในป 2000 ตองมคณสมบตเฉพาะตวผสมผสานหลายอยางดวยกนตามรายละเอยดในตาราง พฤตกรรมเฉพาะตว (Personal Behavior) ปจจบน (Now) ป 2000 (Year 2000) ทกษะและความร (Knowledge & Skills) ปจจบน (Now) ป 2000 (Year 2000) มวสยทศนท'ด พจารณาคาตอบแทนจากผลงาน หม 'นส'อสารกบลกนองเสมอ ยดม 'นในจรรยาบรรณ วางแผนการสบทอดงานบรหาร หม 'นส'อสารกบลกคาเสมอ เลกจางหรอปรบงานพนกงานท'มผลงานไมด มอบรางวลดานความซ'อสตย ตดสนใจในเร'องสาคญทกเร'อง อนรกษนยม 75 % 66 % 59 % 74 % 56 % 41 % 34 % 48 % 39 % 32 %

98 % 91 % 89 % 85 % 85 % 78 % 71 % 44 % * 21 % * 12 % * กาหนดกลยทธ การบรหารทรพยากรมนษย เศรษฐกจ การเมองระหวางประเทศ วทยาศาสตร & เทคโนโลย คอมพวเตอร งานขายและการตลาด เจรจาตอรอง บญชและการเงน ส'อสารกบส'อและสาธารณะ การผลต

68 % 41 % 10 % 11 % 3 % 50 % 34 % 33 % 16 % 21 % 78 % 53 % 19 % 15 % 7 % 48 % * 24 % * 24 % * 13 % * 19 % * หมายเหต : พฤตกรรมและทกษะท'มเคร'องหมาย * หมายถงน.าหนกความสาคญในป 2000 ลดลง

28 ผบรหารระดบสง ผบรหารระดบกลาง ผจดการระดบลาง ทกษะดานความคด (Conceptual Skills) ทกษะดานมนษยสมพนธ (Interpersonal Skills) ทกษะดานเทคนค (Technical Skills) ภาพท� 1.3 แสดงถงความสมพนธระหวางทกษะดานการจดการกบระดบของการบรหาร ท'ผบรหารอาจจะใชทกษะท .งสามมากนอยข.นอยกบระดบของการบรหาร 1. ทกษะดานความคด (Conceptual Skills) หมายถงความสามารถของผบรหารในการทาความเขาใจภาพรวมของสภาพแวดลอมองคกรวาทกสวนมความเก'ยวของ เช'อมโยงกนอยางไร และเม'อตดสนใจใดๆกตามยอมสามารถคาดเดาถงผลลพธไดลวงหนา ดงน .นผบรหารท'ดน .นควรตดสนใจบนพ.นฐานของการสนองตอบความตองการขององคการโดยรวม ไมใชเพยงหนวยงานใดหนวยงานหน'งเทาน .นนอกจากน.ทกษะดานความคดยงรวมไปถงความสามารถในการวเคราะหสถานการณ ช.บงถงตนเหตของโอกาสหรอปญหาใดๆเพ'อท'จะไดกาหนดแผนการท'สอดคลองกบเร'องน .นๆได เพราะผบรหารท'ดตองตองสามารถมองเหนสถานการณท .งดและไมดซ'งองคการกาลงเผชญอยเม'อประเมนถงการเกดข.นของสถานการณเหลาน .นกจะสามารถเตรยมวางแผนเพ'อแกไขปญหาไดทนทวงท ดงน .นความสามารถในเชงการใชความคดจงเปนส'งจาเปนสาหรบผบรหารระดบสงในฐานะท'เปนผนาดานการวางแผนและกาหนดเปาหมายรวมในอนาคตขององคการ 2. ทกษะดานมนษยสมพนธ (Interpersonal Skills) ทกษะดานมนษยสมพนธหรอเรยกอกอยางหน'งวาทกษะเก'ยวกบมนษย (Human skills) หรอ ทกษะเก'ยวกบผคน (People skills) ซ'งจะชวยใหผบรหารสามารถทางานรวมกบผคน เพ'อนรวมงาน ผใตบงคบบญชา ส'อสารการทางานกบบคคลท'เก'ยวของไดอยางมประสทธภาพ

29 3. ทกษะดานเทคนค (Technical Skills) ทกษะดานเทคนค ไดแก ความรและความชานาญในกจกรรมตางๆท'เก'ยวของกบ วธการและข .นตอนซ'งอาจจะเปนการทางานดวยเคร'องมอและเทคนคพเศษตางๆเชน ชางกลทางานดวยเคร'องมอตางๆผบงคบบญชาควรมความสามารถท'จะสอนการใชเคร'องมอน .นๆหรอถาเปนงานทางดานการเงนและบญชกมความรอบรและสามารถท'จะประยกตใชเทคนคพเศษตางๆมาใชในการทาบญชและการปฎบตงานทางบญช เปนตน สรป แนวคดดานการจดการอยางเปนทางการเกดข.นประมาณชวงหลงการปฏวตอตสาหกรรมดวยความจาเปนในการนาพาองคการ ซ'งหมายถงโครงสรางหรอหนาท'ทางการบรหารภายในองคการในการใชทรพยากรใหเกดประสทธภาพสงสดตามเปาหมายท'วางไว ภายใตกรอบขององคการซ'งประกอบดวยคน โครงสราง ความร ขอมลขาวสาร เทคนค และเปาหมาย การจดการถอเปนกระบวนการท'ซบซอนมบทบาทท'สาคญเพราะองคการเปนการรวมกลมของบคคลท'ทางานรวมกนเพ'อใหบรรล วตถประสงครวมกนถอเปนหนวยงานท'มชวตและความเปนพลวต (dynamics) สง มความสามารถในการปรบตวใหสอดคลองกบสภาพแวดลอม กลาวไดวาการจดการเปนท .งศาสตรและศลปในการจดการคนทรพยากรและงานใหไดอยางประสานสอดคลองจนบรรลเปาหมาย โดยท'เปาหมายขององคการอาจแตกตางกนตามประเภทขององคการ เชน องคการธรกจ เอกชน ท'มงแสวงกาไรสงสด ขณะท'องคการภาครฐมงบรการประชาชน เปนตน หนาท'หลกของการจดการประกอบดวย การวางแผน (planning) การจดองคการ (organizing) การชกนา (leading) และการควบคม (controlling) สวนบทบาททางการบรหารท'สาคญไดแก บทบาทระหวางบคคล บทบาทดานสารสนเทศ และบทบาทดานการตดสนใจ การจดการอาจแบงออกไดเปนหลายระดบท .งน.ข.นอยกบระดบและขอบเขตความรบผดชอบในองคการเปนสาคญ โดยท 'วไปอาจเปน 3 รปแบบคอ ผบรหารท 'วไป (general managers) ผบรหารตามหนาท' (function managers) และผบรหารโครงการ (project managers) นอกจากน.การจดการยงแบงระดบไดดงน. ผบรหารระดบสง (top managers) ผบรหารระดบกลาง (middle managers) และผบรหารระดบลาง (low level managers) ส'งสาคญอกประการหน'งสาหรบผบรหารคอการมทกษะทางการบรหารท'ด (management skills) เพ'อการทางานท'มประสทธภาพผบรหารจาเปนตองมทกษะทางการบรหารท'สาคญสามประการดงน. ทกษะดานความคด (conceptual skills) ทกษะดานมนษยสมพนธ (interpersonal skills) และทกษะดานเทคนค (technical skills)

30 แบบฝกหด 1. ใหนกศกษาอธบายถงนยามของคาวาองคการมาพอสงเขป ? 2. จงอธบายถงองคประกอบและความสาคญขององคการมาใหเขาใจ? 3. จงอภปรายถงความหมายของการจดการและคากลาวท'วาการจดการเปนท .งศาสตรและศลปมาพอเขาใจ ? 4. อธบายถงประเภทขององคการและหนาท'ของการจดการมาพอเขาใจ? 5. จงอภปรายถงบทบาททางการบรหารมาใหเขาใจ? 6. ใหนกศกษาอภปรายถงธรรมชาตของงานบรหารและประเภทของการจดการ มาพอเขาใจ ? 7. นกศกษาจงอภปรายถงระดบของการจดการและทกษะท'สาคญดานการบรหารมาพอเขาใจ?

บรรณานกรม ชชย สมทธไกร. (2541).รายการการวจยเร�อง การจดหาและการพฒนาทรพยากรมนษยขององคการธรกจในประเทศไทย : การเปรยบเทยบระหวางองคการท&มผลการดาเนนงานดและไมด. ม.ป.ท. ณรงค เพชรประเสรฐ. (2542). เอนจโอ 2000. กรงเทพฯ : ศนยศกษาเศรษฐศาสตรการเมอง จฬาลงกรณมหาวทยาลย และมลนธอาสาสมครเพ�อสงคม, ณรงควทย แสนทอง.(2544). การบรหารงานทรพยากรมนษยสมยใหม ภาคปฏบต. กรงเทพฯ : เอช อาร เซนเตอร. ณรงคศกด 4 บญเลศ และคณะ.(2544). ประมวลสาระชดวชาการจดการองคการและทรพยากรมนษย. พมพคร 7งท� 2, นนทบร : มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช. เดชา วฒนไพศาล.(2543). Competency-based Human Resource Management. วารสารการบรหารคน. 21 (ตลาคม-ธนวาคม) : 11-18. ธนวรรธ ต 7งสนทรพยศร. (2547). การจดการสมยใหม. กรงเทพฯ : เสมาธรรม. พงษศกด 4 พรณฐวฒกล. (2543). การนา Competencies สภาคปฏบต. วารสารการบรหารคน. 21 (ตลาคม-ธนวาคม) : 23-28. ศรวรรณ เสรรตน และคณะ.(2542). ศพทการบรหารธรกจและการบรหารรฐกจ. กรงเทพฯ : ธระฟลมและไซเทกซ, ศรวรรณ เสรรตน และคณะ. (2541). พฤตกรรมองคการ. กรงเทพฯ : ธระฟลมและไซเทกซ. สถาบนวจยเพ�อการพฒนาประเทศไทย. (2532).การพฒนาขดความสามารถทางเทคโนโลยของอตสาหกรรมไทย : ภาพรวมและขอเสนอแนะ. กรงเทพฯ : สถาบนวจยเพ�อการพฒนาประเทศไทย. สถาบนวจยเพ�อการพฒนาประเทศไทย. (2540). โครงการศกษาแนวทางการพฒนาและคมครองแรงงานไทยตามกระแสการคาโลก. กรงเทพฯ : สถาบนวจยเพ�อการพฒนาประเทศไทย. Bartel, A. (1994). ‘Productivity gains from the implementation of employee training programs’ Industrial Relations 33 :411-25. Becker, G.S. (1993).Human Capital : Theoretical and Empirical Analysis with Special Reference to Education, 3rd edn. Chicago,IL : University of Chicago Press. Bovee,Courtland L. and others. (1993). Management. New York : McGraw-Hill,Inc.

384 Carelle ,Jennings. (1997).Fundamentals of Organizational Behavior. New Jersey : Prentice-Hall, Inc. Caroline, L. C. and others. (2003). 25 Trends that will change the way you do business. Workforce Magazine (June). Dessler,Gary. (1998). Management : Leading People and Organizations in the 21st Century. International Ed.. New Jersey : Prentice-Hall. Inc. DuBrin, Andrew J. and Ireland, R. Duane. (1993). Management and Organization. 2nd Ed. Ohio : South-Western Publishing Co. Ernest Dale. (1973). Management : Theory and Practice. New York : McGraw-Hill. Garavan, N.T. (1991). Strategic Human Resource Development. Journal of European Industrial Training. 15 (January) :17-29. Luthans, Fred. (2005). Organizational Behavior. 10th ed. International Edition Singapore :

McGraw-Hill Company Inc. McLagan, P.A. (1997). The Next Generation. Training and Development Journal. 51 (May): 41-47. Nadler, L. and Nadler, Z. (1990). The Handbook of Human Resource Development : The Field. New York : John Wiley & Sons,Inc. Nadler, L. and Nadler, Z. (1992). Every Manager’s Guide to Human Resource Development . San Francisco : Jossey-Bass,Inc. Pace, R. W., Smith, C.P. and Mills, E.G. (1991). Human Resource Development : The Field. New Jersey : Prentice Hall. Pfeffer, J. (1994). Competitive Advantage Through People : Unleashing the Power of The Work Force. Boston, MA : Harvard Business School Press. Robbins, Stephen P. (1998). Organizational Behavior. International Ed.. New Jersey : Prentice-Hall International, Inc. Rylatt, A. and Lohan, K. (1995). Creating Training Miracles. Sydney : Prentice-Hall , Australia. Schermerhorn,John R. (1993). Management for Productivity. New York : John Wiley and Son,Inc. Schultz,T. (1962). ‘Reflections on investment in man’ , Journal of Political Economy 70 (5) : 1-8.

385 Senge, P. (1990). The Fifth Discipline : The Art and Practice of the Learning Organization, New York : Doubleday. Spencer ,L. Jr. and Spencer M. (1993). Competence at Work : Models for Superior Performance. New York : John Wiley & Sons, Inc. Snell, S.A. and Dean ,J. W. Jr. (1992). ‘Integrated manufacturing and human resource management : a human capital perspective’, Academy of Management Journal 35 : 292-327. Swanson, R. A. (1998). ‘Demonstrating the financial benefit of human resource development : status and update on the theory and practice’ Human Resource Development Quarterly 9 : 286-95. Tracey, R.W. (1994). HR Words You Gotta Know : Essential Human Resources Terms, Laws, Acronyms, and Abbreviations for Everyone in Business. New York : AMACOM. Waterman, R. H. (1998). The Renewal Factor. Bantam Press. Weihrich Heinz and Harold Koontz. (1993). Management : A Global Perspective. 10th Ed. New York : McGraw-Hill,Inc. Youndt, M.A., Snell, S.A., Dean ,J. E. and Lepak, D. P. (1996). ‘Human resource management, manufacturing strategy and firm performance’, Academy of Management Journal 39 (4) : 836-56.