การควบคมการกลาวอางทางสขภาพในฉลากและการโฆษณาอาหาร

โดย

นางสาวปยะปาณ ตรยานนท

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตร

นตศาสตรมหาบณฑต สาขากฎหมายธรกจ

คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร ปการศกษา 2558

ลขสทธของมหาวทยาลยธรรมศาสตร

การควบคมการกลาวอางทางสขภาพในฉลากและการโฆษณาอาหาร

โดย

นางสาวปยะปาณ ตรยานนท

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตร นตศาสตรมหาบณฑต สาขากฎหมายธรกจ

คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร ปการศกษา 2558

ลขสทธของมหาวทยาลยธรรมศาสตร

REGULATING HEALTH CLAIMS ON FOOD LABELS AND IN ADVERTISEMENT

BY

MISS PIYAPAN TRIYANANT

A THESIS SUBMITTED IN PARTIAL FULFILLMENT OF THE REQUIREMENTS FOR THE DEGREE OF MASTER DEGREE OF LAWS

BUSINESS LAW FACULTY OF LAW

THAMMASAT UNIVERSITY ACADEMIC YEAR 2015

COPYRIGHT OF THAMMASAT UNIVERSITY

(1)

หวขอวทยานพนธ การควบคมการกลาวอางทางสขภาพในฉลากและการโฆษณาอาหาร

ชอผเขยน นางสาวปยะปาณ ตรยานนท ชอปรญญา นตศาสตรมหาบณฑต สาขาวชา/คณะ/มหาวทยาลย กฎหมายธรกจ

นตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร

อาจารยทปรกษาวทยานพนธ ผชวยศาสตราจารย ดร. วรวฒน จนทโชต ปการศกษา 2558

บทคดยอ

ผลตภณฑอาหารในปจจบนมกมการกลาวอางถงสรรพคณหรอคณประโยชนของอาหารทมผลตอสขภาพของมนษยอยเปนจ านวนมาก ซงการกลาวอางดงกลาวอาจเปนความเทจหรอเกนจรงหรอหลอกลวงท าใหผบรโภคเขาใจผดหรอหลงเชอได การควบคมการกลาวอางทางสขภาพของอาหารทงทปรากฏในฉลากและโฆษณาอาหารจงเปนมาตรการทส าคญและจ าเปนเพอคมครองผบรโภค ดวยเหตทกฎหมายไทยในปจจบนยงไมมกฎหมายทเปนการควบคมการกลาวอางทางสขภาพโดยเฉพาะ จงกอใหเกดปญหาหลายประการ คอ (1) ปญหาเรองกฎหมายทใชบงคบและลกษณะของการกลาวอางทางสขภาพ (2) หลกเกณฑในการกลาวอางทางสขภาพ (3) กลไกการบงคบใชและบทก าหนดโทษ โดยจากการศกษากฎหมายไทยพบวา ในปจจบนไดน าพระราชบญญตอาหาร พ.ศ.2522 และพระราชบญญตคมครองผบรโภค พ.ศ.2522 ซงเปนกฎหมายทวไปมาบงคบใชในเรองน และพบวาประกาศกระทรวงสาธารณสข เรองการใชจลนทรยโพรไบโอตกในอาหาร ไดใหความหมายของค าวาการกลาวอางทางสขภาพไววา หมายถง การแสดงรป รปภาพ รอยประดษฐ เครองหมาย เครองหมายการคา หรอขอความใดๆ บนฉลาก ทเกยวของกบอาหารหรอสารอาหารซงเกยวของกบสขภาพทงทางตรงและทางออม และแบงเปน 3 ลกษณะ ไดแก การกลาวอางหนาทสารอาหาร การกลาวอางหนาท อน และการกลาวอางลดความเสยงของการเกดโรค ประกาศฉบบนไดก าหนดหลกเกณฑและเงอนไขของการกลาวอางทางสขภาพไว แตมผลบงคบใชกบอาหารทใชจลนทรยโพรไบโอตกเทานน โดยอาหารอนๆ ทวไปตองด าเนนการตามหลกเกณฑ เงอนไขและวธการใชการกลาวอางทางสขภาพตามทส านกงานคณะกรรมการอาหารและยาก าหนดไว โดยก าหนดวาการใชการกลาวอางทางสขภาพของอาหารจะตองไดรบอนญาตจากส านกงานคณะกรรมการอาหารและยากอนและ

(2)

ตองปฏบตตามหลกเกณฑและเงอนไขตามทก าหนด ซงหลกเกณฑดงกลาวไดจดท าขนในรปของคมอแนะน าประชาชน ไมไดมการออกเปนประกาศลงในราชกจจานเบกษา หลกเกณฑดงกลาวจงไมมผลบงคบใชเปนกฎหมายและไมมความชดเจนแนนอนในการปฏบตตาม ส าหรบในเรองกลไกการบงคบใชนน ปจจบนส านกงานคณะกรรมการอาหารและยาและส านกงานคมครองผบรโภคเปนองคกรทมอ านาจหนาทในการควบคมดแลเรองการกลาวอางทางสขภาพตามพระราชบญญตอาหารและพระราชบญญตคมครองผบรโภค ซงกฎหมายทงสองฉบบตางกไดใหอ านาจแกหนวยงานทงสองในการบงคบใชใหเปนไปตามกฎหมายเปนอยางมาก เชนอ านาจในการเขาตรวจสถานท ยดและอายดสงของ หรออ านาจในสงหามหรอใหแกไขฉลากหรอโฆษณาอาหารทปฏบตไมถกตองตามกฎหมายได แตกพบวายงคงมฉลากและโฆษณาของผลตภณฑอาหารซงมการกลาวอางทางสขภาพทไมปฏบตไมถกตองตามกฎหมายอยเปนจ านวนมาก รวมทงบทก าหนดโทษทมอยในปจจบนสวนใหญกเปนโทษสถานเบาไมไดท าใหผประกอบการเกดความเกรงกลวแตอยางใด

จากการศกษาการควบคมการกลาวอางทางสขภาพตามกฎหมายของประเทศญปนและสหภาพยโรป รวมถงแนวทางปฏบตเรองการกลาวอางทางสขภาพของโคเดกซพบวา ประเทศญปนแมจะมกฎหมายรองรบไวแตการควบคมกอยในรปของระบบควบคมดแลในดานมาตรฐานและความปลอดภยเพอคมครองผบรโภค สวนสหภาพยโรปเปนกฎหมายระดบกฎระเบยบซงมผลบงคบกบประเทศสมาชกทนทโดยไมตองออกเปนกฎหมายภายในของแตละประเทศอก สวนโคเดกซไดออกแนวทางปฏบตเรองการกลาวอางทางสขภาพไวเพอเปนมาตรฐานใหประเทศสมาชกน าเอาไปใชได และทกประเทศก าหนดความหมายและลกษณะของการกลาวอางทางสขภาพไวใกลเคยงกน และเหมอนกบประเทศไทย แตกตางกนเพยงชอเรยกของแตละประเภทเทานน สวนหลกเกณฑในการใชการกลาวอางทางสขภาพนน พบวาสามารถแบงไดเปนสามรปแบบคอ (1) การก าหนดมาตรฐานไวซงถาตรงตามมาตรฐานและท าตามเงอนไขกจะสามารถใชการกลาวอางทางสขภาพไดโดยไมตองขออนญาต (2) ระบบการแจง คอใชไดโดยไมตองไดรบอนญาตกอนแตตองแจงการใชการกลาวอางใหผอนญาตทราบ (3) การอนญาตเปนรายเฉพาะ คอ ตองขออนญาตกอนและตองไดรบการตรวจสอบและประเมนความถกตองของเอกสารและหลกฐานทยนเขากอน ซงเปนหลกเกณฑทมความเครงครดทสด นอกจากน ทกประเทศยงมหลกทเหมอนกนอกวา การกลาวอางทางสขภาพจะตองอยบนพนฐานของหลกฐานทางวทยาศาสตรทเชอทถอไดและเปนทยอมรบโดยทวไป และแนวทางปฏบตของโคเดกซไดแนะน าใหมการประเมนซ าภายหลงอกครงเพอควบคมวาการกลาวอางทางสขภาพนนยงคงเปนไปตามหลกเกณฑ

จากการศกษาปญหาในเรองนดงทไดกลาวมาจงมขอเสนอแนะใหจดท ากฎหมายเฉพาะเพอควบคมการกลาวอางทางสขภาพโดยตรง ซงอาจออกเปนประกาศกระทรวงสาธารณสขโดยใชอ านาจตามพระราชบญญตอาหาร พ.ศ. 2522 มาตรา 6(10) และเหนวาควรน าแนวทางปฏบตของ

(3)

โคเดกซมาใชเปนแบบในการรางกฎหมาย และน ารปแบบการอนญาตเปนรายเฉพาะ ซงทงโคเดกซ สหภาพยโรป และประเทศญปนตางกใชรปแบบน มาก าหนดเปนหลกเกณฑในการใชการกลาวอางทางสขภาพ เนองจากเปนระบบทมการควบคมอยางเครงครดโดยมการประเมนตรวจสอบความถกตองของเอกสารหลกฐานตางๆ ทผประกอบการยนเพอขออนญาตโดยผอนญาตอกครง ท าใหผบรโภคมความเชอมนในหลกเกณฑของกฎหมายวาสามารถคมครองผบรโภคไดอยางมประสทธภาพ กได ในสวนของกลไกการบงคบใชกฎหมาย เหนวาส านกงานคณะกรรมการอาหารและยาและส านกงานคณะกรรมการคมครองผบรโภคควรเพมบทบาทในการตดตามและตรวจสอบอาหารทมการกลาวอางทางสขภาพใหมากขน และใหผบรโภคเขามามสวนรวมในการชวยสอดสองดแล ซงอาจเปนในรปของกลมหรอองคกรพนธมตร และควรเพมบทก าหนดโทษใหสงขน เชน อาจก าหนดคาปรบจากผลก าไรของผประกอบการทไดรบจากการจ าหนายผลตภณฑอาหารทฝาฝนหลกเกณฑของการกลาวอางทางสขภาพ หรอมมาตรการก าหนดใหมการโฆษณาแจงถงการกระท าความผดและบทลงโทษทผประกอบการไดรบใหประชาชนทวไปทราบเพอใหการคมครองสทธของผบรโภคเปนไปไดอยางมประสทธภาพอยางแทจรง

ค าส าคญ: การกลาวอางทางสขภาพ, การคมครองผบรโภค, อาหาร

(4)

Thesis Title REGULATING HEALTH CLAIMS ON FOOD LABELS AND IN ADVERTISEMENT

Author Miss Piyapan Triyanant Degree Master of Laws Department/Faculty/University Business Law

Law Thammasat University

Thesis Advisor Assistant Professor Dr. Viravat Chantachote, Ph.D. Academic Years 2015

ABSTRACT

At present, there are often claims concerning health benefit in food product. These claims may be false or overstated that mislead consumers. Thus, regulating health claims of food product on food labels and in advertisement is an important and necessary measure in order to protect consumers. Nowadays, there is no specific Thai law controlling health claims. This creates a number of problems as follows: (1) legal problems on enforcement and characters of health claim; (2) criteria on health claims and (3) enforcement and legal punishment. From a study on Thai law, this thesis finds that the Food Act B.E. 2522 (1979) and the Consumer Protection Act B.E. 2522 (1979) have been applied to health claims even though they are general law. Furthermore, according to the Notification of the Ministry of Public Health on Probiotic in Food, health claims is defined as showing pictures, photos, artificial marks, marks, trademarks, or any texts on labels concerning food or nutrition in relation to health either directly or indirectly. Health claims are classified into three categories i.e. nutrient function claim, other function claim and reduction of disease risk claim. This Notification specifies criteria and conditions on health claims but it applies only to probiotic. Other kinds of food are under criteria, conditions and application on health claims prescribed by the Food and Drug Administration. It regulates that health claims can be used when the Food and Drug Administration

(5)

permits subject to criteria and conditions. Such criteria are in the form of guidelines not in the form of notification published in any government gazette. Accordingly, such criteria have neither legal enforcement nor clarity. With regard to enforcement, the Food and Drug Administration and the Office of the Consumer Protection are responsible authorities concerning monitoring health claims under the Food Act B.E. 2522 (1979) and the Consumer Protection Act B.E. 2522 (1979). Both Acts authorize both authorities to entry into buildings, take or seize goods, and command to prohibit or revise labels or advertisement on food to be in line with law. However, there are a number of health claims on food labels and in advertisement which are not in compliance with law. In addition, mostly legal punishments at present are not so effective that operators dare not to violate the provision.

This thesis examines health claims under Japanese and European Union law as well as the Codex Guidelines for Use of Nutrition and Health Claims. In Japan, even though there is a law on health claims, Japan regulates on standards and safety for consumer protection. In the European Union, the law is in a form of Directive; hence, it applies to all of its Member States immediately. There is no need to pass any national law. Codex publishes guidelines for an application of its members. Every States, including Thailand, defines and characterizes health claims in a similar manner. The difference is only on the name of each claim. Criteria on health claims can be categorized into three types. First, there is a standard and if the claim is in accordance with such standard and condition, there is no need to ask for any approval. The second type is notification system. Under this system, prior approval is not necessary either but an operator has to notify health claim to an authority. The last type is specific approval so an operator has to ask for prior approval and there must be an assessment on the accuracy of documents and evidence. This is the strictest type. Every State share the same principle that health claims must be based on accredited scientific evidence and generally accepted. The Codex Guidelines further recommends re-assessment so as to assure that health claims have been complied with the criteria.

(6)

From the abovementioned study, this author comes into a recommendation that there should be a specific law regulating health claims. The law can be passed as the notification of the Ministry of Public Health by virtue of Section 6(10) of the Food Act B.E. 2522 (1979). The Codex Guidelines can be a model for this law. The specific approval which is mentioned in the Codex Guidelines, the European Union law and Japanese law should be used because it is a strict controlling system. There is re-assessment on the accuracy of documents and evidence. Therefore, consumers can feel confident on the law that it can protect them efficiently. In relation to legal enforcement, the Food and Drug Administration and the Office of the Consumer Protection should enhance their roles on following and investigating food which is claimed regarding health. Consumers should receive an opportunity to participate in the investigation either in the form of groups or allied organizations. Moreover, punishment should be strengthened. For example, fine can be collected from profit gained from sales of food which contains violated health claims. There should be a publication on violation and punishment towards operators in order to let people acknowledge. This aims to enhance the level of effectiveness in consumer protection.

Keywords: health claims, consumer protection, food

(7)

กตตกรรมประกาศ

วทยานพนธฉบบนส าเรจลลวงไปไดดวยด เนองจากไดรบความกรณา และการชแนะทเปนประโยชนจากกรรมาธการวทยานพธทกทาน ขอขอบพระคณผชวยศาสตราจารย ดร. วรวฒน จนทโชต ทใหเกยรตรบเปนอาจารยทปรกษาวทยานพนธ และไดใหความร ค าปรกษา ค าแนะน าและชแนวทางแกไขปญหา รวมทงแกไขขอบกพรองตางๆ ซงลวนเปนประโยชนตอการจดท าวทยานพนธฉบบน จนส าเรจเปนรปเลมโดยสมบรณได

ขอขอบพระคณรองศาสตราจารยจกรพงษ เลกสกลไชย ทกรณารบเปนประธานกรรมการวทยานพนธ โดยใหค าแนะน าและความรทเปนประโยชนอยางยง และขอขอบพระคณผชวยศาสตราจารย ดร. สรศกด มณศร และ อาจารย ดร. เอมผกา เตชะอภยคณ ทกรณารบเปนกรรมการวทยานพนธ และสละเวลาอนมคาใหค าปรกษา ค าแนะน า และชแนวทางอนเปนประโยชนตอการจดท าวทยานพนธ

ขอขอบคณคณลลล กอวฒกลรงษ ทเปนผจดประกายในการจดท าวทยานพนธเรองน และยงไดใหค าปรกษาแนะน าและความชวยเหลอตลอดมาจนวทยานพนธฉบบนเสรจสมบรณ ขอขอบคณคณสพชา ปทมานนท ทไดใหค าปรกษาแนะน าและความชวยเหลอตงแตเขาศกษาระดบชนปรญญาโทจนจดท าวทยานพนธเสรจสมบรณ ขอขอบคณคณวราภรณ ตงภกด คณศศเพญ จนทโสภพนธ คณสกญญา ตลบเพชร คณมณยาภรณ ระตนย คณกนตพชญ อนชมพ คณวรรณกร บานชน คณกลลดดา บญอากาศ คณชฎาพร สมบรณนธผล คณธเนส ปตภทรพรกล และเพอนๆ พ นอง ทกๆ ทานทไดใหค าปรกษาทเปนประโยชนอยางยงแกผเขยน ตลอดจนถามไถ ชวยเหลอ สนบสนน และใหก าลงใจในการจดท าวทยานพนธฉบบน ทายทสดขอขอบพระคณครอบครวทคอยสนบสนนและสงเสรม รวมทงเปนก าลงใจในทกๆ ดาน จนท าใหวทยานพนธฉบบนส าเรจลงไดดวยด

สดทายน ผเขยนหวงเปนอยางยงวาวทยานพนธฉบบนจะเปนประโยชนตอการศกษาและในทางวชาการ หากวทยานพนธฉบบนมขอบกพรองประการใด ผเขยนขอนอมรบไวเพอปรบปรงแกไขในการศกษาครงตอไป

นางสาวปยะปาณ ตรยานนท

(8)

สารบญ หนา

บทคดยอภาษาไทย (1)

บทคดยอภาษาองกฤษ (4)

กตตกรรมประกาศ (7)

สารบญตาราง (12)

สารบญภาพ (13)

บทท 1 บทน า 1

1.1 ความเปนมาและความส าคญของปญหา 1 1.2 วตถประสงคของการศกษา 9 1.3 สมมตฐานของการศกษา 9 1.4 ขอบเขตของการศกษา 10 1.5 วธในการด าเนนการศกษา 10 1.6 ประโยชนทคาดวาจะไดรบจากการศกษา 11

บทท 2 แนวความคดและทฤษฎทมาของกฎหมายคมครองผบรโภคดานฉลาก 12 และการโฆษณาอาหารและสทธพนฐานของผบรโภค

2.1 แนวความคดและทฤษฎเกยวกบการกลาวอางทางสขภาพ 12

(9)

2.1.1 แนวความคดของกฎหมายคมครองผบรโภค 12 2.1.2 ความหมายของผบรโภค 14 2.1.3 ทฤษฎกฎหมายทน ามาใชเพอการคมครองผบรโภค 14

2.1.3.1 การไมใหความส าคญกบหลกความศกดสทธของเจตนา 14 (Freedom of Will)

2.1.3.2 ทฤษฎความรบผดในทางละเมดซงใชบทสนนษฐานความผด 15 (Presumption of Fault)

2.1.4 ลกษณะของหลกการคมครองผบรโภค 15 2.1.5 สทธพนฐานของผบรโภค 16

2.2 การคมครองผบรโภคในประเทศไทย 18 2.2.1 ววฒนาการของการคมครองผบรโภคในประเทศไทย 19 2.2.2 พระราชบญญตอาหาร พ.ศ. 2522 20

2.2.2.1 องคกรทมอ านาจหนาทตามกฎหมาย 21 2.2.2.2 การควบคมดานฉลากอาหาร 23

(1) ฉลากอาหาร 24 (2) อาหารทตองมฉลาก 24 (3) ลกษณะของฉลากอาหาร 25 (4) หลกเกณฑและเงอนไขของการใชฉลาก 28 (5) ฉลากโภชนาการ 30 (6) บทก าหนดโทษ 31

2.2.2.3 การควบคมดานโฆษณาอาหาร 31 (1) หลกเกณฑและวธการในการโฆษณา 31 (2) บทก าหนดโทษ 33

2.2.3 พระราชบญญตคมครองผบรโภค พ.ศ. 2522 34 2.2.3.1 ความหมายของค าวาผบรโภค 35 2.2.3.2 สทธพนฐานของผบรโภค 36 2.2.3.3 การคมครองผบรโภคดานฉลาก 37 2.2.3.4 การคมครองผบรโภคดานโฆษณา 38

(10)

บทท 3 มาตรการทางกฎหมายในการควบคมการกลาวอางทางสขภาพในฉลาก 41 และการโฆษณาอาหาร

3.1 มาตรการการควบคมของประเทศไทย 41

3.1.1 ความหมายของอาหาร สารอาหาร โภชนาการ และสขภาพ 41 3.1.2 ความหมายของการกลาวอางทางโภชนาการและการกลาวอางทางสขภาพ 45 3.1.3 การควบคมการกลาวอางทางสขภาพตามกฎหมายไทย 46

3.1.3.1 ขอบเขตของการบงคบใชและลกษณะของการกลาวอางทางสขภาพ 46 3.1.3.2 หลกเกณฑในการกลาวอางทางสขภาพ 49 3.1.3.3 บทก าหนดโทษ 55 3.1.3.4 หนวยงานอนทเกยวของ 56

3.2 มาตรการการควบคมของตางประเทศ 57 3.2.1 มาตรการการควบคมของคณะกรรมาธการโครงการมาตรฐานอาหาร 57

หรอโคเดกซ 3.2.1.1 หนาทของโคเดกซ 58 3.2.1.2 โครงสรางของโคเดกซ 59 3.2.1.3 การควบคมการกลาวอางทางสขภาพของโคเดกซ 59

(1) ลกษณะของการกลาวอางทางสขภาพ 60 (2) หลกเกณฑการใชการกลาวอางทางสขภาพ 62 (3) การพสจนยนยนทางวทยาศาสตรของการกลาวอางทางสขภาพ 64 (4) ขอตระหนกเรองความปลอดภยเฉพาะเจาะจง 67 (5) การประเมนซ า 67

3.2.2 มาตรการการควบคมการกลาวอางทางสขภาพของสหภาพยโรป 68 3.2.2.1 กระบวนการตรากฎหมายของสหภาพยโรป 68 3.2.2.2 ประเภทของกฎหมายสหภาพยโรป 70 3.2.2.3 การกลาวอางทางสขภาพของสหภาพยโรป 71

(11)

3.2.3 มาตรการการควบคมการกลาวอางทางสขภาพของประเทศญปน 79 3.2.3.1 กฎหมายและหนวยงานทเกยวของ 80 3.2.3.2 ประเภทและลกษณะของการกลาวอางทางสขภาพ 83 3.2.3.3 หลกเกณฑในการกลาวอางทางสขภาพ 86

บทท 4 วเคราะหปญหาการควบคมการกลาวอางทางสขภาพของประเทศไทย 100

4.1 ประเดนเรองขอบเขตของกฎหมายทใชบงคบและลกษณะของการ 101 กลาวอางทางสขภาพ 4.2 ประเดนเรองหลกเกณฑในการกลาวอางทางสขภาพในฉลากและโฆษณาอาหาร 108 4.3 ประเดนเรองกลไกการบงคบใชกฎหมายและบทก าหนดโทษ 113

บทท 5 บทสรปและขอเสนอแนะ 117

5.1 บทสรป 117 5.2 ขอเสนอแนะ 119

บรรณานกรม 124

ภาคผนวก 130

ประวตผเขยน 132

(12)

สารบญตาราง

ตารางท หนา 1. ตวอยางขอความบนฉลากอาหารประเภท FOSHU 87 2. สรประบบอาหารทมการกลาวอางทางสขภาพของประเทศญปน 97

(13)

สารบญภาพ ภาพท หนา 1. สญลกษณของอาหารประเภท FOSHU 91 2. สนคาพรอมสญลกษณ FOSHU 92

1

บทท 1 บทน า

1.1 ความเปนมาและความส าคญของปญหา

การด าเนนชวตของประชาชนในยคปจจบนทสภาพสงคม เศรษฐกจและสงแวดลอมมการเปลยนแปลงไปจากเดมเปนอยางมาก ทงการขยายตวทางดานเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม และวทยาศาสตรเทคโนโลยตางๆ มความกาวหนาไปมาก แตสงทมาพรอมกบความเจรญกาวหนาเหลานกคอ ปญหาในดานตางๆ เชน ปญหาทางเศรษฐกจทมการแขงขนกนสง ปญหาทางดานมลพษ อากาศเตมไปดวยสารพษ ควนเสยจากรถยนตและโรงงาน แหลงน าปนเปอนไปดวยขยะมลฝอย สารเคมและของเสยจากอตสาหกรรม จนอาจกลาวไดวาการใชชวตอยในสงคมเมองยคใหมเปนการอยในสงแวดลอมทไมเหมาะสมทจะด ารงชวตอยไดอยางปลอดภยเทาไรนก และมผลกระทบตอการด าเนนชวตของประชาชนทงทางดานรางกายและจตใจ รวมไปถงพฤตกรรมการบรโภคของประชาชนทเปลยนแปลงไปตามยคสมย ในยคทตองด าเนนชวตอยางเรงรบท าใหตองเลอกบรโภคอาหารทไมเหมาะสม ไมถกสขลกษณะ อาหารสวนใหญเตมไปดวยแปง น าตาล ไขมน และขาดสารอาหารทจ าเปนตอรางกาย เชน วตามน เกลอแร เสนใยอาหาร เปนตน ซงอาจกอใหเกดความไมสมดลขนในภาวะรางกายไปจนถงการเจบปวย จากขอมลของกระทรวงสาธารณสขพบวา มกลมของโรคทคอยๆ เพมสงขน เปนกลมของโรคทเกยวของกบพฤตกรรม ไดแก โรคเกยวกบตอมไรทอ โภชนาการ และเมตาบอลซม1 ซงมแนวโนมเพมสงขนอยางชดเจน โดยพบวา อตราของผปวยนอกทเปนโรคเกยวกบตอมไรทอ โภชนาการและเมตาบอลซม ในป พ.ศ.2556 มอตราการปวยเทากบ 390.52 ตอประชากรหนงพนคน และในป พ.ศ.2557 มอตราการปวยเพมสงขนเปน 414.58 ตอประชากรหนงพนคน2

ปจจบนประเทศไทยยงประสบปญหาเกยวกบภาวะทางโภชนาการอยมาก โดยเฉพาะเดกเลกหรอเดกทก าลงอยในวยเจรญเตบโตทอาศยอยในชนบทหรอทหางไกลหรอในชมชนแออดทขาดการศกษาหรอไมคอยไดรบการใหค าแนะน าหรอใหความชวยเหลอในเรองของความรทาง

1 โรคเกยวกบตอมไรทอ โภชนาการ และเมตาบอลซม เปนบญชโรคยอยหนงจาก

บญชจ าแนกทางสถตระหวางประเทศของโรคและปญหาสขภาพทเกยวของ ฉบบทบทวนครงท 10 (ICD-10)

2 สถตสาธารณสข พ.ศ.2557 ส านกงานนโยบายและยทธศาสตร ส านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข

2

โภชนาการ มกจะมปญหาเรองภาวะทพโภชนาการหรอการขาดสารอาหาร เชน โปรตน เกลอแรตางๆ ทจ าเปน ไดแก แคลเซยม เหลก ไอโอดน อนเปนสาเหตส าคญของโรคตางๆ ทท า ใหพฒนาการทางดานรางกายและสมองชากวาปกต แตในขณะเดยวกน เดกหรอแมกระทงผใหญในสงคมเมอง มกจะมภาวะโภชนาการทเกนสมดลโดยไดรบสารอาหารพวกแปง โปรตน และไขมน ในปรมาณทมากเกนความตองการของรางกาย เปนสาเหตทท าใหเกดโรคอวน โรคเบาหวาน โรคความดนโลหตสง และโรคหวใจขาดเลอด ซงเปนสาเหตการเสยชวตอนดบตนๆ ของประเทศไทย ดวยอตราการปวยทสงขนจากโรคภยไขเจบตางๆ เหลาน ท าใหประชาชนเรมตระหนกถงความส าคญของการดแลรกษาสขภาพ และรวมถงการเลอกบรโภคอาหารทเกยวกบสขภาพมากขน

การเลอกบรโภคอาหารโดยทวไปนน แตเดมจะเนนทการรบประทานใหครบ 5 หม ไดแก คารโบไฮเดรต โปรตน ไขมน วตามน และเกลอแร เพอท าใหไดรบสารอาหารและพลงงานทจ าเปนเพยงพอตอความตองการของรางกาย แตในปจจบนน กระแสความใสใจเรองสขภาพก าลงเปนทนยม อกทงมหลกฐานการศกษาทางวทยาศาสตรทพสจนยนยนไดวา อาหารหรอสารอาหารบางอยางมผลดตอระบบการท างานของรางกาย ท าใหผบรโภคมความตนตวกบการเลอกรบประทานอาหารประเภทนมากขน ประกอบกบการพฒนาทางดานเทคโนโลย มการน าเทคโนโลยมาใชในการผลตอาหาร จงท าใหสามารถเตมแตงสารอาหารประเภทตางๆ ทระบวาจะสงผลดตอการท างานของรางกายเพมเตมลงไปในอาหาร โดยสารอาหารทจดอยในกลมเพอสขภาพทพบบอย ไดแก วตามนบางชนดทมสารตานอนมลอสระ ใยอาหารทมผลชวยลดความเสยงของมะเรงล าไสใหญ ลดคอเลสเตอรอล กรดบางชนดทชวยเสรมสรางกระดกและฟน โคลนชวยการท างานของสมอง เปปไทดและโปรตนชวยดดซมเกลอแร ลดการสญเสยแคลเซยมจากกระดก กรดไขมนไมอมตวสงชวยลดความเสยงจากโรคหวใจและลดคอเลสเตอรอล โอเมกาสามชวยลดไตกลเซอไรด และความดนโลหต เปนตน3

อาหารเพอสขภาพเหลานไดกลายมาเปนทนยมอยางมาก นอกจากเกดจากกระแสการรกสขภาพแลว ยงมสาเหตอนๆ อก ไดแก โครงสรางของประชากรโลกทเปนผสงอายมากขนประกอบกบคาใชจายในการรกษาพยาบาลเพมสงขน การดแลรกษาสขภาพใหแขงแรงปราศจากโรคภยไขเจบจงมความส าคญเปนอยางยง หรอจากพฤตกรรมการบรโภคอาหารมากเกนความตองการของรางกายท าใหเกดโรคตางๆ ไดงาย รวมถงการด าเนนชวตทรบเรงท าใหตองการอาหารทหาซอได

3 เบญจวรรณ ลทอง, “ปญหาทางกฎหมายในการกลาวอางทางโภชนาการและ

สขภาพบนฉลากผลตภณฑ: ศกษากรณเครองดมเพอสขภาพ (Functional Drinks),” (วทยานพนธมหาบณฑต สาขานตศาสตร บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยธรกจบณฑต, 2544), น.2.

3

งายและสะดวกตอการบรโภค อกทงยงมแนวความคดทวารางกายมนษยไดรบสารพษมากขนเนองจากภาวะสงแวดลอมเปนพษทรนแรงมากขนท าใหตองใสใจกบสขภาพมากขน นอกจากนจากความกาวหนาทางวทยาศาสตรพบวาอาหารสามารถปองกนโรคและลดความเสยงจากการเปนโรคได ท าใหผบรโภคยงใหความส าคญกบการเลอกบรโภคอาหารทมประโยชนตอรางกายตนเอง4 ดวยเหตนผประกอบธรกจจงน าแนวความคดเรองอาหารเพอสขภาพ มาใชเปนกลยทธในการดงดดความสนใจจากผบรโภค โดยการกลาวอางถงคณประโยชนตางๆ ของอาหารทผบรโภคจะไดรบจากผลตภณฑอาหารของตน ทงการแสดงขอความกลาวอางเกยวกบอาหารลงบนฉลากและโฆษณาผลตภณฑอาหารของตน

ฉลากและโฆษณาเปนสอทผประกอบธรกจใชสงขอมลสอสารถงผบรโภคไดโดยตรง ถอวาฉลากและโฆษณาเปนสอทมความส าคญและมบทบาทเปนอยางมาก ซงเมอเทคโนโลยมความเจรญกาวหนามากขนเทาใด เนอหาของสอกมความหลากหลายมากขน การควบคมสอตางๆ เหลานกยากขนตามไปดวย บางครงขอมลทผบรโภคไดรบจากฉลากและโฆษณาของสนคาอาจเปนขอมลเทจหรอเกนความเปนจรง ท าใหผบรโภคหลงเชอ ไมไดรบสนคาตามทตนตองการหรอคาดหวง และอาจไดรบอนตรายจากสนคานนกเปนได เนองจากผบรโภคไมมทางทราบไดวาขอมลทไดรบนนถกตองและเปนจรงตามทแสดงไวในฉลากหรอโฆษณาหรอไม ตวอยางเชน สารอาหารทมอยในอาหารนนมปรมาณไมมากพอทกอใหเกดประโยชนตอรางกายตามทกลาวอาง ซงในเรองน แมวาอาจมลกษณะเปนการส าคญผดในคณสมบตของสนคาอาหารนนตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 157 หรออาจเปนกลฉอฉลของผประกอบการทประสงคใหผบรโภคเขาใจผดในสรรพคณของสนคาจนหลงเชอและซอสนคานน ตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 159 ซงทงสองกรณตางมผลเหมอนกนคอ นตกรรมซอขายสนคานนมผลเปนโมฆยะ ซงมผลท าใหผบรโภคสามารถบอกลางโมฆยกรรมนนได และเมอมการบอกลางแลวกฎหมายก าหนดใหคกรณกลบคนสฐานะเดม แตผบรโภคสวนใหญมกจะบรโภคสนคาอาหารนนไปหมดแลว ท าใหไมสามารถกลบคนสฐานะเดมได กฎหมายแพงตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชย จงไมเหมาะสมทจะน ามาใชกบเรองน

ดวยเหตนเอง จงท าใหภาครฐตองเขามามบทบาทเพอเปนการคมครองสทธของผบรโภคไมใหถกหลอกลวงหรอเอารดเอาเปรยบจากผประกอบธรกจ อกทงยงเปนการสรางความเปน

4 ส านกงานสงเสรมวสาหกจขนาดกลางและขนาดยอม, “Functional Food สนคา

ตวนมมลคาแสนลานในโอกาสใหมของไทยในตลาดโลก,” เอสเอมอ ทเดย, น.38-50 (พฤศจกายน 2552).

4

ธรรมส าหรบผประกอบธรกจดวยกนอกดวย ดงนนเพอเปนการคมครองไมใหผบรโภคเขาใจผดหรอถกหลอกลวงเกยวกบการกลาวอางถงคณประโยชนของอาหารทผประกอบธรกจกลาวอางในฉลากหรอการโฆษณาอาหาร และเพอใหเกดความเปนธรรมแกผประกอบรายอน จงมความจ าเปนทจะตองมมาตรการในการควบคมการกลาวอางดงกลาวทงในดานฉลากอาหารและการโฆษณาทมความชดเจนและมประสทธภาพ

ส าหรบการกลาวอางเกยวกบสรรพคณหรอคณประโยชนของอาหารโดยทวไปแบงออกเปน 2 ประเภท คอ การกลาวอางทางโภชนาการ (Nutrition Claims) และการกลาวอางทางสขภาพ (Health Claims) ซงคณะกรรมาธการโครงการมาตรฐานอาหาร (Codex Alimentarius Commission: Codex)5 ไดใหนยามไววา6

“การกลาวอางทางโภชนาการ” หมายถง การแสดงใดๆ ทบอกกลาว ชแนะ หรอบอกเปนนยวาอาหารมคณสมบตทางโภชนาการเฉพาะดาน

“การกลาวอางทางสขภาพ” หมายถง การแสดงใดๆ ทบอกกลาว ชแนะ หรอบอกเปนนยถงความสมพนธระหวางสขภาพกบอาหารชนดหนง หรอสวนประกอบของอาหารชนดนน

การกลาวอางทางโภชนาการและทางสขภาพของอาหารในบางประเทศสามารถท าไดโดยตองปฏบตตามเงอนไขทกฎหมายก าหนดไว ซงจะมการออกกฎหมายเพอใชควบคมการใชการกลาวอางทางโภชนาการและทางสขภาพของอาหารไวโดยเฉพาะ เชน ประเทศญปน โดยกระทรวงสาธารณสข แรงงานและสวสดการ (The Ministry of Health, Labour and Welfare) ไดสรางระบบอาหารเพอสขภาพขน เรยกวา FOSHU ซงมาจากค าวา “Food for Specified health Use”อาหารทมผลดตอสขภาพโดยเฉพาะ ฉลากของอาหารทระบวาเปนอาหารประเภท FOSHU จะตองผานการประเมนและไดรบอนญาตจากส านกงานคมครองผบรโภคของประเทศญปนกอน โดยตองม

5 คณะกรรมาธการโครงการมาตรฐานอาหาร (Codex Alimentarius

Commission: Codex) เปนหนวยมาตรฐานอาหารระหวางประเทศทจดตงขนโดยองคการอาหารและเกษตรแหงสหประชาชาต (FAO) และองคการอนามยโลก (WHO) มหนาทในการก าหนดมาตรฐานอาหารเพอเปนแนวทางใหประเทศสมาชกน าไปใช

6 Section 2 Codex Guidelines for use of nutrition and health claims (CAC/GL 23-1997)

5

หลกฐานทางวทยาศาสตรทยนยนไดวาอาหารหรอสารอาหารทมอยในอาหารนนมผลตอสขภาพหรอลดความเสยงของการเกดโรคตามทระบจรง

ในประเทศไทย การกลาวอางทางโภชนาการและสขภาพบนฉลากและการโฆษณาอยภายใตการควบคมของกระทรวงสาธารณสขโดยส านกงานคณะกรรมการอาหารและยา ซงเปนหนวยงานทมอ านาจหนาทในการก ากบดแลดานอาหาร โดยกระทรวงสาธารณสขไดออกประกาศกระทรวงสาธารณสข ฉบบท (194) พ.ศ.2543 เรองฉลาก โดยอาศยอ านาจตามพระราชบญญตอาหาร พ.ศ.2522 เพอก าหนดประเภทและชนดอาหารทผลตหรอน าเขาเพอจ าหนายซงจะตองมฉลาก ขอความในฉลาก เงอนไขและวธการแสดงฉลาก ตลอดจนหลกเกณฑและวธการโฆษณา ในฉลาก นอกจากน กระทรวงสาธารณสขยงไดออกประกาศกระทรวงสาธารณสข (ฉบบท 182) พ.ศ.2541 เรองฉลากโภชนาการ ซงจะระบปรมาณสารอาหารทจะไดรบจากการรบประทานจรง และเปรยบเทยบใหเหนสดสวนตอปรมาณสารอาหารทรางกายควรไดรบในแตละวน ท าใหผบรโภคไดทราบถงขอมลทางโภชนาการและตดสนใจเลอกบรโภคอาหารทเหมาะสมได โดยประกาศกระทรวงสาธารณสขเรองฉลากโภชนาการน ไดก าหนดใหอาหารทมการกลาวอางทางโภชนาการเปนอาหารทตองแสดงฉลากโภชนาการ การกลาวอางทางโภชนาการจงมกฎหมายควบคมไวอยางชดเจนแลว

ส าหรบการกลาวอางทางสขภาพ กระทรวงสาธารณสขไดออกประกาศกระทรวงสาธารณสข เรอง การใชจลนทรยโพรไบโอตกในอาหาร โดยไดก าหนดใหการกลาวอางทางสขภาพส าหรบการใชจลนทรยโพรไบโอตกในอาหารตองเปนไปตามหลกเกณฑ วธการและเงอนไขทก าหนดไวใน ขอ 3 ของประกาศฉบบน กลาวคอ ตองมการขออนญาตโดยแจงรายละเอยดของอาหารและสวนประกอบของสารอาหารในสวนทเกยวของกบการกลาวอาง และตองหลกฐานทางวทยาศาสตรเพยงพอวาอาหารหรอสารอาหารดงกลาวมคณประโยชนตอสขภาพตามทกลาวอางจรง อยางไรกตาม ประกาศฉบบนมผลใชบงคบเฉพาะการกลาวอางทางสขภาพของอาหารทใชจลนทรยโพรไบโอตกเทานน ดงนน การกลาวอางทางสขภาพของอาหารทวไปยงคงตองใชหลกเกณฑตามกฎหมายทวไปอย ไดแก พระราชบญญตอาหาร พ.ศ.2522 และพระบญญตคมครองผบรโภค พ.ศ.2522 ซงยงไมมหลกเกณฑและเงอนไขทมความชดเจนเพยงพอในการบงคบใชและก าหนดใหผประกอบธรกจประเภทอาหารใชการกลาวอางทางสขภาพของอาหารทงในฉลากและโฆษณาไดอยางถกตองเหมาะสม จงมประเดนปญหาทจ าเปนตองศกษาดงน

6

1.1.1 ปญหาเรองขอบเขตการบงคบใชกฎหมายและลกษณะของการกลาวอางทาง

สขภาพ

กฎหมายไทยมการกลาวถง “การกลาวอางทางสขภาพ” อยในประกาศกระทรวง

สาธารณสข ซงออกตามพระราชบญญตอาหาร พ.ศ. 2522 อยหลายฉบบ เชน ประกาศกระทรวงสาธารณสข เรองผลตภณฑเสรมอาหาร ขอ 11 ทก าหนดใหการแสดงขอความการกลาวอางทางสขภาพบนฉลากของผลตภณฑเสรมอาหารตองเปนไปตามประกาศกระทรวงสาธารณสขวาดวยเรองการกลาวอางทางสขภาพของอาหาร แตประกาศกระทรวงสาธารณสขวาดวยเรองกลาวอางทางสขภาพของอาหารนนยงไมมการประกาศออกมาบงคบใช โดยกระทรวงสาธารณสขระบวาประกาศนอยในระหวางการจดท าและพจารณา

ดวยเหตน การควบคมการกลาวอางทางสขภาพในปจจบนจงตองน าพระราชบญญตอาหาร พ.ศ.2522 และพระบญญตคมครองผบรโภค พ.ศ.2522 ซงเปนกฎหมายทวไปในเรองอาหารและการคมครองผบรโภคมาบงคบใช แตกฎหมายทงสองฉบบนน มหลกเปนการทวไป จงมหลกเกณฑและเงอนไขส าหรบเรองการตดฉลากและการโฆษณาในลกษณะทเปนการควบคมเบองตนทวไปเทานน ยงไมมความชดเจนและยงไมมประสทธภาพทเพยงพอในควบคมการกลาวอางทางสขภาพของอาหารอนเปนการกลาวอางทมลกษณะเปนการเฉพาะตวและมรายละเอยดมากกว าการอางถงสรรพคณหรอคณประโยชนของอาหารทวๆ ไป

นอกจากน เมอไมมกฎหมายเรองการควบคมการกลาวอางทางสขภาพของอาหารโดยตรง จงท าใหเกดปญหาเรองขอบเขตการบงคบใชวา ผลตภณฑใดบางทถอวาเปนอาหาร และการกลาวอางทางสขภาพของอาหารสามารถใชไดกบอาหารทกชนดหรอไม รวมทง ปญหาวาการกลาวอางเกยวกบอาหารอยางไรบางทมลกษณะเปนการอางทางสขภาพ และจะสามารถกลาวอางไดอยางมขอจ ากดหรอมเงอนไขอยางไรบาง เพราะหากไมมหลกเกณฑหรอเงอนไขในการควบคมแลว อาจมการกลาวอางเกยวกบสขภาพทเปนเทจหรอเกนจากความเปนจรงได สงผลท าใหผบรโภคเขาใจผด ถกหลอกลวงและหลงเชอการกลาวอางดงกลาว ท าใหไดรบสนคาทไมตองกบความตองการได ดงนนการก าหนดหลกเกณฑและเงอนไขลกษณะของการกลาวอางทางสขภาพจงเรองทจ าเปนมากเพอท าใหผบรโภคไดเขาใจ และผประกอบธรกจสามารถปฏบตตามไดอยางถกตอง

7

1.1.2 ปญหาเรองหลกเกณฑในการกลาวอางทางสขภาพ

กฎหมายไทยในปจจบนทเปนการควบคมการกลาวอางทางสขภาพโดยตรงนน มปรากฏอยในประกาศกระทรวงสาธารณสข เรอง การใชจลนทรยโพรไบโอตกในอาหาร ซงไดก าหนดหลกเกณฑ วธการและเงอนไขของการใชการกลาวอางทางสขภาพไวใน ขอ 3 ของประกาศฉบบน แตประกาศฉบบนคงมผลใชบงคบเฉพาะการกลาวอางทางสขภาพของอาหารทใชจลนทรยโพรไบโอตกเทานน สวนอาหารอนๆ ทวไปไมไดอยในบงคบตามประกาศกระทรวงสาธารณสขฉบบน อกทงยงมประกาศฉบบอนของกระทรวงสาธารณสขทพดถงการกลาวอางทางสขภาพ เชน ประกาศกระทรวงสาธารณสข เรองผลตภณฑเสรมอาหาร ทก าหนดใหการแสดงขอความการกลาวอางทางสขภาพบนฉลากของผลตภณฑเสรมอาหารตองเปนไปตามประกาศกระทรวงสาธารณสขวาด วยเรองการกลาวอางทางสขภาพของอาหาร

แมวาพระราชบญญตอาหาร พ.ศ. 2522 จะไดก าหนดใหการใชฉลากอาหารและการโฆษณาคณประโยชน คณภาพ หรอสรรพคณของอาหาร จะตองไดรบการตรวจสอบและอนญาตจากส านกงานคณะกรรมการอาหารและยากอน แตเมอพจาณาแลวพบวาหลกเกณฑดงกลาวนนมลกษณะใชบงคบเปนการทวไป ยงไมมหลกเกณฑและเงอนไขในการควบคมทชดเจนเพยงพอกบการกลาวอางทางสขภาพ ซงเปนการกลาวอางมลกษณะเฉพาะตวทควรมหลกเกณฑและเงอนไขเปนการเฉพาะในการควบคมและใชบงคบ เชน ควรมการตรวจสอบวาอาหารหรอสารอาหารทกลาวอางวามประโยชนหรอมผลการท างานทดตอสขภาพมปรมาณในอาหารนนๆ เพยงพอทจะเกดผลหรอไม เพราะบางครงแมวาอาหารนนจะมสารอาหารทมประโยชนอยจรง แตกไมอยในปรมาณทเพยงพอจะกอใหเกดประโยชนแกสขภาพรางกายได ยกตวอยางเชน ผลตภณฑเครองดมเพอสขภาพทกลาวอางวามสวนผสมของคอลลาเจนชวยใหผวพรรณดสดใสเปลงปลง ซงปรมาณของสารคอลลาเจนทมอยในเครองดมหนงขวดอาจไมกอประโยชนได โดยอาจจะตองบรโภคเครองดมเชนวาในปรมาณสงมาก เชน บรโภคหนงรอยขวดเพอจะท าใหชวยบ ารงผวพรรณตามทกลาวอาง แตการบรโภคจ านวนมากนนกอาจกอใหเกดผลเสยตอสขภาพไดมากกวาผลดกเปนได นอกจากน ยงควรหามาตรการทจะท าใหผบรโภคทราบไดวาอาหารดงกลาวไดรบการตรวจสอบในเรองคณภาพวาเปนความจรงตามทกลาวอางแลวอกดวย

8

1.1.3 ปญหาเรองกลไกการบงคบใชกฎหมายและบทก าหนดโทษ

ปญหาส าคญอกประการหน งคอ กลไกการบ งคบใชของกฎหมาย แมว าพระราชบญญตอาหาร พ.ศ. 2522 และพระราชบญญตคมครองผบรโภค พ.ศ. 2555 จะมบทบญญตในเรองของการหามโฆษณาเกยวกบคณประโยชน คณภาพ หรอสรรพคณของอาหารโดยไมไดรบอนญาต แตปจจบนกจะพบวา มการโฆษณาทไมเปนไปตามหลกเกณฑดงกลาวเปนจ านวนมาก อกทงในกรณทมการแสดงขอความกลาวอางทางสขภาพของอาหารโดยไมไดรบอนญาตหรอเปนการกลาวอางทเปนเทจหรอเกนความจรงนน ตาม พระราชบญญตอาหาร พ.ศ. 2522 มบทก าหนดโทษส าหรบผประกอบธรกจทฝาฝนเปนโทษปรบไมเกน 30,000 บาท ซงถอเปนจ านวนเงนทนอยเมอเทยบกบผลก าไรจ านวนมากทผประกอบธรกจไดรบ จะเหนไดวาบทลงโทษนนไมรนแรงพอทจะควบคมฉลากหรอโฆษณาอนเปนเทจหรอทไมไดรบอนญาต จงมความจ าเปนตองแกไขมาตรการการควบคมฉลากและโฆษณาใหเขมงวดยงขน รวมถงบทลงโทษดวย นอกจากนในดานสทธของผบรโภค ยงไมมมาตรการทชดเจนในการก าหนดหนาทและความรบผดของผประกอบธรกจเพอเยยวยาความเสยหายแกผบรโภคทไดรบอนตรายจากการบรโภคอาหาร หรอไดรบความเสยหายอนๆ เชน เขาใจผดหรอถกหลอกลวงจากการกลาวอางทางสขภาพของอาหารอกดวย

พระราชบญญตคมครองผบรโภค พ.ศ.2522 ไดบญญตถงสทธของผบรโภคทจะไดรบความคมครองไวใน มาตรา 4 ไดแก สทธทไดรบขาวสารรวมทงค าพรรณนาคณภาพทถกตองและเพยงพอเกยวกบสนคาหรอบรการ สทธทจะมอสระในการเลอกหาสนคาและบรการ สทธทจะไดรบความปลอดภยจากการใชสนคาหรอบรการ สทธทจะไดรบความเปนธรรมในการท าสญญา และสทธทจะไดรบพจารณาและชดเชยความเสยหาย สทธตามพระราชบญญตคมครองผบรโภคนเปนบทบญญตทรองรบสทธของผบรโภคไวเปนลายลกษณอกษร เปนสทธอนชอบธรรมทประชาชนควรไดรบการคมครอง เนองจากการกลาวอางทางสขภาพของอาหาร ยงไมมมาตรการ หลกเกณฑและเงอนไขในการควบคมและบงคบใชทชดเจนเพยงพอ อนเปนเหตใหผบรโภคไมไดรบความคมครองตามสทธทพงมและไดรบการรบรองไวตามกฎหมาย ดวยเหตน จงมความจ าเปนทตองศกษาวเคราะหปญหาเกยวกบหลกเกณฑและเงอนไขในการควบคมการกลาวอางทางสขภาพของอาหารทมอยวาสามารถควบคมและคมครองสทธของผบรโภคไดอยางมประสทธภาพเพยงพอหรอไม โดยศกษาเปรยบเทยบกบกฎหมายตางประเทศเพอน ามาเปนแนวทางในการบงคบใชและปรบปรงหลกเกณฑและเงอนไขในทางกฎหมายของประเทศไทยในเรองการควบคมการกลาวอางทางสขภาพของอาหาร เพอท าใหผบรโภคสามารถตดสนใจเลอกบรโภคอาหารทมการกลาวอางทางสขภาพไดอยางถกตอง และมความเปนธรรมทงแกผบรโภคและผประกอบธรกจใหไดมากทสดตอไป

9

1.2 วตถประสงคของการศกษา

1.2.1 เพอศกษาถงปญหาและความจ าเปนในการออกมาตรการควบคมการกลาวอางทางสขภาพในฉลากและการโฆษณาอาหารทอาจเปนการหลอกลวงผบรโภค หรอท าใหผบรโภคเขาใจผดไดเพอเปนการคมครองสทธของผบรโภค

1.2.2 เพอศกษาถงแนวความคดและทฤษฎทมาของกฎหมายคมครองผบรโภคดานฉลากและการโฆษณาอาหาร และสทธพนฐานของผบรโภค รวมถงววฒนาการของการคมครองผบรโภคในประเทศไทย

1.2.3 เพอศกษาถงกฎหมายไทยทเกยวของกบการควบคมการกลาวอางทางสขภาพในฉลากและการโฆษณาอาหารทใชบงคบอยในปจจบน วามความเหมาะสมและเพยงพอทจะคมครองสทธของผบรโภคหรอไม โดยศกษาเปรยบเทยบกบกฎหมายของตางประเทศ

1.2.4 เพอศกษาแนวทางแกไขปญหาเกยวกบการกลาวอางทางสขภาพในฉลากและการโฆษณาอาหาร เพอเปนการคมครองสทธของผบรโภค และเพอใหมมาตรการทางกฎหมายทเหมาะสม บงคบใชไดอยางมประสทธภาพเพยงพอ และสอดคลองกบสถานการณในปจจบน

1.3 สมมตฐานของการศกษา

มาตรการทางกฎหมายในการควบคมการกลาวอาวทางสขภาพในฉลากและการโฆษณาอาหารตามกฎหมายทบงคบใชอยในปจจบนนนยงไมมความชดเจนทเพยงพอ ทงในดานของผบรโภคทมสทธทจะไดรบขอมลขาวสารทถกตองและไดรบความคมครองสทธในฐานะผบรโภคตามกฎหมาย และในดานของผประกอบธรกจทไมทราบถงหลกเกณฑทชดเจนแนนอนเพอทจะปฏบตตามไดอยางถกตองตามกฎหมาย ดงนนจงจ าเปนตองมการปรบปรงแกไขบทบญญตของกฎหมายทเกยวของเพอใหมความชดเจนเหมาะสมและทนกบยคสมยทมความเจรญกาวหนาทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยไปมาก อกทงยงเปนการคมครองผบรโภคใหไดรบความเปนธรรมในการเลอกบรโภคอาหารอกดวย

10

1.4 ขอบเขตของการศกษา

ขอบเขตของการศกษาวทยานพนธฉบบน เปนการศกษาเกยวกบมาตรการในการควบคมการกลาวอางทางสขภาพในฉลากและการโฆษณาอาหารตามแนวทางของกฎหมายทใชบงคบอยในปจจบน อนไดแก ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย พระราชบญญตอาหาร พ.ศ. 2522 พระราชบญญตคมครองผบรโภค พ.ศ. 2522 วาบทบญญตกฎหมายดงกลาวมมาตรการในการควบคมการกลาวอางทางสขภาพในฉลากและการโฆษณาอาหารหรอไม อยางไร และมาตรการดงกลาวมความเหมาะสมเพยงพอในการคมครองสทธของผบรโภคหรอไม อยางไร รวมทงศกษากฎหมายของตางประเทศทมมาตรการควบคมการกลาวอางทางสขภาพในฉลากและอาหารวามหลกเกณฑ เงอนไข และวธการในการควบคมอยางไร เพอใชเปนแนวทางในศกษาวเคราะห และน ามาปรบใชในการแกไขปญหา และน าเสนอมาตรการในการควบคมทเหมาะสมตอไป

ขอบเขตของการศกษาของวทยานพนธฉบบน เปนการศกษาในหวขอเรองทยงไมมวทยานพนธฉบบอนศกษาไวในประเดนเดยวกนโดยตรงมากอน แตอาจมการศกษาในหวขอทมความใกลเคยงกน เชน การศกษาอสระ เรอง “มาตรการทางกฎหมายทเกยวของกบการควบคมการโฆษณาอาหารกบผบรโภคกลมเดก” ซงมขอบเขตของการศกษาเกยวกบมาตรการในการควบคมการโฆษณาอาหารส าหรบกลมผบรโภคทเปนเดกเทานน และศกษาถงอาหารทกประเภท แตการศกษาฉบบนมงเนนเกยวกบการควบคมของอาหารทมการกลาวอางทางสขภาพ และไมจ ากดกลมของผบรโภควาจะเปนผบรโภคกลมใด จงมขอบเขตของการศกษาทมความแตกตางกน เปนตน

1.5 วธในการด าเนนการศกษา

วธการทจะด าเนนการศกษา คอ การคนควาขอมลเชงเอกสาร (Documentary Research) โดยแหลงขอมลในการศกษาจะมาจากการคนควาบทบญญตกฎหมาย หลกการและเหตผลในการบญญตกฎหมาย หนงสอ ต ารากฎหมาย วทยานพนธ วารสาร บทความ เอกสารเผยแพรของหนวยงานทเกยวของ และขอมลจากเครอขายอนเทอรเนต และศกษากฎหมายของตางประเทศ เพอศกษาหาขอดและขอเสยของมาตรการในการควบคมการกลาวอางทางสขภาพในฉลากและการโฆษณา และน ามาวเคราะหเพอหาแนวทางในการแกไขปญหาตอไป

11

1.6 ประโยชนทคาดวาจะไดรบจากการศกษา

1.6.1 ท าใหทราบถงปญหาและความจ าเปนในการออกมาตรการควบคมการกลาวอางทางสขภาพในฉลากและการโฆษณาอาหาร เพอเปนการคมครองสทธของผบรโภคใหไดรบความเปนธรรม

1.6.2 ท าใหทราบถงแนวความคดและทฤษฎทมาของกฎหมายคมครองผบรโภคดานฉลากและการโฆษณาอาหาร และสทธพนฐานของผบรโภค รวมถงววฒนาการของการคมครองผบรโภคในประเทศไทย

1.6.3 ท าใหทราบถงกฎหมายไทยทเกยวของกบการควบคมการกลาวอางทางสขภาพในฉลากและการโฆษณาอาหารทใชบงคบอยในปจจบน เปรยบเทยบกบกฎหมายของตางประเทศ

1.6.4 ท าใหทราบถงแนวทางการแกไขปญหาเกยวกบการควบคมการกลาวอางทางสขภาพในฉลากและการโฆษณาอาหาร เพอเปนการคมครองสทธของผบรโภค และมมาตรการทางกฎหมายทเหมาะสมและบงคบใชไดอยางมประสทธภาพ ประกอบกบเปนการสงเสรมอตสาหกรรมอาหารของไทยใหมมาตรฐานเทยบเทากบตางประเทศ

12

บทท 2 แนวความคดและทฤษฎทมาของกฎหมายคมครองผบรโภคดานฉลากและการโฆษณา

อาหาร และสทธพนฐานของผบรโภค

ในปจจบนมการพฒนาทางดานเทคโนโลยวทยาศาสตรไปจากเดมเปนอยางมาก การพฒนาทางดานวทยาศาสตรไดถกน ามาใชกบอาหาร โดยการศกษาคนควาทดลองท าใหเกดความรขนมาวา อาหารหรอสารอาหารบางประเภทนนมคณคาทางโภชนาการหรอมสรรพคณทเปนประโยชนแกสขภาพรางกาย เมอบรโภคเขาไปแลวจะสงผลดตอรางกาย ท าใหรางกายไดรบประโยชนหรอมการท างานทดขน ประชาชนจงเกดความสนใจในการเลอกบรโภคอาหารทมคณคาทางโภชนาการหรอสรรพคณตางๆ เหลานนแทน ผประกอบการบางรายไดน าประเดนเรองนมาใชในการสงเสรมการขายผลตภณฑอาหาร หรอในการพฒนาผลตภณฑอาหารของตน แตในบางครง การโฆษณาหรอการแสดงฉลากกลาวอางดงกลาวอาจไมเปนความจรง หรอท าใหเกดความเขาใจผดได จงจ าเปนตองมการควบคมการกลาวอางสรรพคณเหลานใหอยภายใตหรอปฏบตตามหลกเกณฑและเงอนไขของกฎหมาย เพอเปนการคมครองใหผบรโภคไดรบความปลอดภยและทราบขอมลทถกตองเพอจะตดสนใจเลอกบรโภคสนคาไดอยางถกตอง และยงเปนการท าใหมการแขงขนทางการคาอยางเปนธรรมอกดวย แตกอนทจะศกษาหลกเกณฑการควบคมดงกลาวนน เพอใหมความเขาใจอยางถองแทในการเรองดงกลาว จงมความจ าเปนทจะตองศกษาถงแนวคดและทฤษฎทมาของกฎหมายคมครองผบรโภคกอน

2.1 แนวความคดและทฤษฎอนเปนทมาของกฎหมายคมครองผบรโภค

2.1.1 แนวความคดของกฎหมายคมครองผบรโภค

สมยทการคาและเศรษฐกจของโลกยงอยในลกษณะจ ากดเฉพาะวงแคบๆ ในทองถนหนงหรอในเมองหนงนน สภาพของสนคาและการบรการยงไมมความสลบซบซอนมากนก เพราะกระบวนการผลตยงเปนแบบงายๆ ตลาดยงเปนลกษณะแลกเปลยนสนคาซงกนและกน (Barter) ไมมความจ าเปนทรฐจะตองจดหาเครองมอหรอมาตรการทางกฎหมายเปนพเศษเพอคมครองผบรโภคใหไดรบความปลอดภยและเปนธรรม ทงนเพราะอทธพลของแนวคดในระบอบการปกครองแบบประชาธปไตยทตงอยบนความมอสระและเสรภาพของบคคลในการด ารงชวตไดเทาเทยมกน ความเทาเทยมหรอความเสมอภาคตามหลกประชาธปไตยนน สงผลใหเกดระบบเศรษฐกจแบบเสร (Laissez-Faire) โดยสมมตฐานทวามนษยทกคนมความสามารถในการตดสนใจในการเลอกบรโภค

13

สนคาหรอบรการเทากน รฐจะไมเขาแทรกแซงเสรภาพในการตกลงของเอกชน ประชาชนทกคนมอสระทจะท าสญญากนอยางไรกได (Freedom of Contract) ซงเมอมการตกลงกนแลวกจะตองบงคบกนตามสญญาทตกลงกนไวอยางเครงครด (Sanctity of Contract) หลกกฎหมายทเกยวการคาหลกหนงจงเกดขนนนกคอ ในการซอขายนน “ผซอตองระวง” กลาวคอ หากมความเสยหายใดๆ ในทรพยสนทซอขายกนนน ความเสยหายนนตกเปนของผซอเอง หลกนเรยกกนตามภาษาโรมนวา Caveat Emptor หรอ Let the buyer beware1

ตอมาเมอโลกเจรญมากขนทงในดานวทยาศาสตรและอตสาหกรรม ท าใหระบบเศรษฐกจ การคาขายหรอการบรการตางๆ เปลยนแปลงไป มกระบวนการผลตทซบซอนมากขน การผลตสนคาใชวตถดบทมความทนสมยอนเกนกวาความรของผใชหรอผบรโภค อกทงผประกอบธรกจตางกหาวธทจะลดคาใชจายในการผลตและเพมผลก าไรใหไดมากทสดเทาทจะท าได ในบางกรณการขยายก าลงการผลตท าใหความละเอยดรอบคอบและคณภาพของสนคาหยอนลง ประกอบกบการขยายตวทางการคากวางออกไปจากเดมเปนอยางมาก จากเดมทเคยคาขายกนในหมบานกขยายออกไประดบประเทศ ท าใหสนคาในตลาดมการแพรกระจายและเพมประเภทหรอชนดมากยงขนกวาแตกอน หลกทเคยถอวาผซอจะตองระวงจงขาดความยตธรรมในแงทวา ผซอในฐานะผบรโภคไมอาจปรบตวใหทนกบความเจรญทางเทคโนโลยตางๆ ได ผบรโภคไมไดอยในฐานะทมความรและความสามารถเทาเทยมกบผประกอบธรกจ ความระมดระวงในระดบธรรมดาไมอาจชวยใหผซอหรอผบรโภคไดรบผลตอบแทนคมคากบเงนทเสยไป ทงยงอาจกอใหเกดอนตรายจากการบรโภคสนคาทซอมาไดโดยไมคาดคดดวย หลกกฎหมายจงควรเปลยนเปนใหผขายตองระวงแทน ซงเรยกวา Caveat Venditor หรอ Let the seller beware เนองจากคนขายอยในฐานะทไดเปรยบกวา ท าใหประเทศตางๆ หนมาพจารณาถงสทธของผบร โภคในอนทจะไดรบความคมครองและปกปองรกษาผลประโยชนเปนการเฉพาะนอกเหนอจากสทธทจะไดรบคาเสยหายตามสญญา หรอสทธฟองเรยกคาเสยหายในคดละเมดตามกฎหมาย ดงนน ประเทศตางๆ ในทวปยโรป อเมรกา และออสเตรเลย จงไดมการออกกฎหมายคมครองผบรโภค ซงเปลยนแปลงหลกกฎหมายทมอยเดมทงในแงความรบผดในทางสญญาหรอละเมดใหเอออ านวยตอการเยยวยาชดใชความเสยหายทเกดจาการบรโภคใหมาก

1 สษม ศภนตย , ค าอธบายกฎหมายคมครองผบร โภค , พมพครงท 9

(กรงเทพมหานคร : ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2557), น.1-2.

14

ขน ทงนโดยเนนทงทางดานการควบคมก ากบกจกรรมทางการผลตโดยรฐเพอปองกนความเสยหายและการฟองรองด าเนนคดเพอผบรโภค2

2.1.2 ความหมายของผบรโภค

เมอมการบญญตกฎหมายคมครองผบรโภค ปญหาทพบตามมากคอ ใครคอผบรโภค เนองจากแตเดมมการใชหลกตามความสมพนธในสญญา (Privity Rule) ซงมผลเฉพาะคกรณในสญญา คอผซอกบผขายในสญญาซอขายเทานนทมสทธและหนาทความรบผดชอบตอกน ถามความเสยหายเกดขนจากการบรโภคทรพยสนทซอขายหากผทไดรบความเสยหายไมใชคสญญา กจะไมมสทธเรยกรองใหผขายรบผดตามสญญาซอขายได

ปจจบนโอกาสทผทมใชคสญญาจะเปนผทบรโภคสนคาหรอบรการทซอขายกนมเปอรเซนตสงขนเรอยๆ และเมอเกดความเสยหายขนจากการบรโภค โอกาสทผเสยหายจะอาศยกฎหมายลกษณะซอขายในประมวลกฎหมายแพงและพาณชยทจ าเปนตองมความผกพนกนทางสญญากหมดไป คงเหลอแตการฟองเรยกคาเสยหายในทางละเมด ซงหากความเสยหายเกดจากขอเทจจรงทสลบซบซอนและเปนเรองทผผลตสนคาหรอผขายบรการเทานนทจะตอบไดวา มความบกพรองเกดขน ณ จดใด กจะท าใหการสบถงเหตแหงความเสยหายในทางละเมดยงทวความยากล าบากมากขนไปอกจนบางกรณผเสยหายไมสามารถสบได และหมดสทธเรยกคาสนไหมทดแทน ดงนนในกฎหมายคมครองผบรโภคโดยทวไปการใหความหมายค าวา “ผบรโภค” จะไมบญญตโดยใหความส าคญกบหลกนตกรรมสญญา กลาวคอ ไมจ ากดวาคกรณในสญญาเทานนทอยในฐานะเปนผบรโภคสนคาหรอบรการแตจะมงหมายทความเสยหายทเกดจากการบรโภคเปนส าคญ ดงนนแมวาผทไดรบความเสยหายเปนบคคลอนทมใชคสญญากสามารถเรยกรองสทธในฐานะทเปนผบรโภคได3

2.1.3 ทฤษฎกฎหมายทน ามาใชเพอการคมครองผบรโภค4

2.1.3.1 การไมใหความส าคญกบหลกความศกดสทธของเจตนา (Freedom of Will)

ทฤษฎเรองหลกความศกดสทธของเจตนาหรอเสรภาพในการท าสญญามความเหมาะสมกบสภาพสงคมทเทาเทยมกนในอ านาจตอรองและมระบบการแขงขนคอนขางสมบรณ

2 เพงอาง, น.2-3. 3 เพงอาง, น.10. 4 เพงอาง, น.11-13.

15

ทฤษฎความรบผดเฉพาะคกรณในสญญา เปนผลสบเนองมาจากการมเสรภาพในการท าสญญาน ซงกเหมาะสมกบคสญญาทมสถานะทางสงคมและอ านาจในการตอรองเทากนเทานน แตผบรโภคไมจ าเปนตองบรโภคสนคาหรอบรการโดยอาศยความสมพนธในทางสญญาเสมอไป ดงนนหลกเกณฑหรอทฤษฎความรบผดในความเสยหายทตองอาศยความผกพนทางสญญาทกฎหมายรบรองจงเป นอปสรรคใหญในการคมครองผบรโภคทไมใชคสญญา ทฤษฎกฎหมายทกอตงสทธในการไดรบการเยยวยาชดใชเมอมความเสยหายเกดขนจากการบรโภคจงไมค านงถงหลกความสมพนธทางสญญาแตอยางใด

2.1.3.2 ทฤษฎความรบผดในทางละเมดซงใชบทสนนษฐานความผด (Presumption of Fault)

หลกความผดในทางละเมดมทฤษฎความรบผดอย 2 หลก คอ หลกความผดเมอมความผด กลาวคอ ผกระท าละเมดจงใจหรอประมาทเลนเลอกอใหเกดความเสยหาย และหลกความรบผดโดยกฎหมายสนนษฐานวามความผด แมไมไดจงใจหรอประมาทเลนเลอ ซงมท งการสนนษฐานเดดขาดไมมขอยกเวนใหมการน าสบหกลาง (Absolute Liability) และการสนนษฐานเดดขาดแบบมขอยกเวนใหมการน าสบหกลางบทสนนษฐานทกฎหมายบญญตไวได หรอทเรยกกนโดยทวไปวา ความรบผดเดดขาด (Strict Liability) หลกความรบผดเดดขาดทไดรบการยอมรบมากขนเฉพาะอยางยงในกรณทความเสยหายเกดจากสนคาทมความซบซอนในการผลต ผบรโภคทไดรบความเสยหายไมอาจพสจนไดวาเหตแหงความเสยหายนนเปนความผดพลาดของผใด

2.1.4 ลกษณะของหลกการคมครองผบรโภค

โดยทวไปแบงออกเปน 2 ลกษณะ5 คอ

(1) การคมครองโดยรฐ มาจากแนวคดของรฐสวสดการ ทรฐมหนาทส าคญในการใหความคมครองประชาชนโดยใชกลไกทางกฎหมาย อ านาจในการบรหารจดการใหเปนไปตามกฎหมาย และปองกนไมใหเกดความเสยหาย ประชาชนใหความมนใจแกรฐและเชอมนบทบาทของรฐ ดงน การรวมตวขององคกรเอกชนเพอคมครองตนเองจงไมมบทบาทมากนก แมในทวปยโรปบางประเทศ เชน

5 สษม ศภนตย, องคการเอกชนเพอคมครองผบรโภค, (กรงเทพมหานคร :

ส านกพมพวญญชน, 2544), น. 23-24.

16

เยอรมน องกฤษ กลมประเทศนอรดก มกลมของเอกชนด าเนนงานดานการคมครองผบรโภค แตกมการสนบสนนจากรฐอย เปรยบเสมอนเปนองคกรของรฐนนเอง6

(2) การคมครองโดยเอกชนดวยกนเอง มาจากแนวคดวา เสรภาพของประชาชนอยเหนอรฐ รฐมหนาทเปนเพยงผประสานและดแลความเปนไปไดในสงคมใหเรยบรอย ควบคมการปฏบตตามกฎระเบยบ ใหขอมลขาวสารทเพยงพอตอการตดสนใจของผบรโภค การรวมกลมของผบรโภคเพอปกปองผลประโยชนของสมาชกและท าหนาทตรวจสอบพฤตกรรมในตลาด และด าเนนการฟองรองคดโดยเอกชนจงมความเขมแขงมาก

โดยสรปอาจกลาวไดวา แนวคดและทฤษฎอนเปนทมาของการบญญตกฎหมายคมครองผบรโภค ประกอบดวยการขยายหลกความรบผดทางสญญาใหกวางออกไป ไมค านงถงหลกความสมพนธในทางสญญาระหวางคกรณ เพราะผบรโภคทแทจรงอาจไมใชคกรณในสญญาเสมอไป และการเปลยนแปลงหลกผซอตองระวง (Caveat Emptor) ซงเปนหลกกฎหมายโรมนทยดถอกนมานานในหลายประเทศ กกลายเปนหลกผขายตองระวง (Caveat Venditor) ตลอดจนภาระการพสจนความประมาทเลนเลอในทางละเมดของการผลตแทนทจะตกอยกบฝายผเสยหายกกลบใหเปนของผผลต อกทงยงไดน าหลกขอสนนษฐานความรบผดในกฎหมายละเมดมาใช โดยใหถอวาผประกอบธรกจอาจตองรบผดโดยไมจ าเปนตองมความจงใจหรอประมาทเลนเลอ เวนแตจะพส จนหกลางไดตามทกฎหมายก าหนดขอยกเวนไว

2.1.5 สทธพนฐานของผบรโภค

ในป ค.ศ.1962 ประธานาธบด จอหน เอฟ เคนเนด (John F. Kennedy) ไดจดตงคณะกรรมการทปรกษาดานผบรโภคขนและไดใหนโยบายวา การคมครองผบรโภคนน รฐบาลตองจดใหมกฎหมายและการด าเนนการของฝายปกครองเพมมากขน และไดประกาศสทธพนฐานของผบรโภคทประชาชนจะตองไดรบ ซงไดกลายมาเปนค าประกาศสทธพนฐานของผบรโภค (Consumer

6 Geraint Howells and Thomas Wihelmsson, “EC and US Consumer

Protection”, Yearbook of European law, 1997, pp.212-213.

17

Bill of Rights) ซงเปนสทธขนพนฐานของผบรโภคทยอมรบกนโดยทวไป ธรกจและองคกรตางๆ ของรฐไดน ามาใชในการก าหนดนโยบาย สทธพนฐานทง 4 ประการน ไดแก7

1. สทธทจะไดรบความปลอดภย (The Right to Safety) ผบรโภคตองไดรบการคมครองจากการบรโภคสนคาหรอบรการ สทธทไดรบการคมครองนครอบคลมถงอนตรายทงหมดทเกดจากการบรโภคสนคาหรอบรการโดยตรงหรอโดยทางออม

2. สทธทจะไดรบขอมลขาวสาร (The Right to be Informed) ผบรโภคตองมสทธทในการรบทราบขาวสารทเกยวกบสนคาหรอบรการ เพอเปนขอมลในการตดสนใจซอสนคาหรอบรการนนๆ เพอมใหถกหลอกลวงจากผประกอบธรกจ

3. สทธทจะเลอกซอสนคาหรอบรการ (The Right to Choose) ผบรโภคมอสระในการตดสนใจเลอกซอสนคาหรอบรการตามความพอใจของตน เพอปองกนการเอารดเอาเปรยบจากผประกอบธรกจ

4. สทธทจะไดรบฟง พด และรองเรยน (The Right to be Heard) ซงกลาวถงการทผบรโภคทถกละเมดสทธดงกลาวมาแลวขางตนสามารถรองเรยนสทธของตน รวมทงการใหผประกอบธรกจจายคาชดเชยคาเสยหายจากการบรโภคสนคาหรอบรการ

ประธานาธบด จอหน เอฟ เคเนด (John F. Kennedy) ไดแถลงไววาสทธทจะไดรบความปลอดภยเปนสทธทส าคญเปนประการแรกของสทธผบรโภค โดยเชอวา แนวความคด (Idea) และการปฏบตใหเปนจรง (Realization) เปรยบเสมอนลอของจกรยาน หากขาดลอใดลอหนงแลวจกรยานกไมสามารถขบเคลอนไปได ดงนนเพอการพฒนาสทธทง 4 ของผบรโภคตามหลกการของ John F. Kennedy จะตองมการเปลยนแปลงแนวคดทใหความส าคญกบผประกอบธรกจมาใหความส าคญโดยมงเนนทผบรโภคแทน รวมถงตองปรบเปลยนโครงสรางทางสงคมและเศรษฐกจดวย

สหพนธคมครองผบรโภคสากล หรอ International Organization of Consumers Unions (IOCU) ไดพยายามผลกดนสทธของผบรโภคสากลจนเปนทยอมรบกนโดยทวไป ขอบเขตของสทธของผบรโภคสากลของสหพนธคมครองผบรโภคสากลมดงน8

7 ศรนช คเจรญไพบลย, “การคมครองผบรโภคของประเทศญปนดานความ

ปลอดภยของอาหาร,” (วทยานพนธมหาบณฑต คณะศลปะศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2552), น.16-17.

8 เพงอาง, น.17.

18

1. สทธทจะไดรบสนคาและบรการทจ าเปนตอการด ารงชวต ซงไดแก อาหารเครองนงหม ทพกอาศย การดแลสขภาพ การศกษา และการสขาภบาล

2. สทธทจะไดรบความคมครองจากโฆษณาสนคาหรอบรการทอาจเปนอนตรายตอสขภาพและชวต

3. สทธทจะไดรบการคมครองจากการหลอกลวง ทงจากการโฆษณาหรอปายประกาศทท าใหเขาใจผด และสทธทจะไดรบทราบขอเทจจรงและขอมลทจ าเปนตอการตดสนใจอยางชาญฉลาด

4. สทธทจะเลอกสนคาและบรการทพงพอใจในราคาทแขงขนและประกนคณภาพ

5. สทธทจะแสดงความคดเหนในฐานะตวแทนผบรโภคทไดรบผลประโยชนทพงไดตามกฎเกณฑและการบรหารจดการตามนโยบายของรฐ

6. สทธทจะไดคาชดเชยในกรณทถกหลอกลวงท าใหไดรบสนคา หรอบรการทไมมคณภาพ

7. สทธทจะไดรบความรและไหวพรบทจ าเปนตอการเปนผบรโภคทรอบร

8. สทธทจะด ารงชวตและด าเนนกจกรรมอยในสงแวดลอมทดและปลอดภย

2.2 การคมครองผบรโภคในประเทศไทย

แนวคดและนโยบายในการคมครองผบรโภคของไทยเรมตนจากแนวคดทเชอวา รฐมหนาทในการคมครอง ปองกนภยนตรายทเกดขนแกชวต รางกายและทรพยสนของประชาชน รวมถงการคมครองความปลอดภยในการบรโภค และความเปนธรรมทางการคา มาตรการและกลไกทางกฎหมายจงเปนเครองมอส าคญของรฐในการด าเนนการตามหนาท การใชมาตรการทางกฎหมายเพอคมครองในเรองการบรโภคครงแรกเปนการปองกนความเสยหายจากการบรโภคหางน านม คอ พระราชบญญตหางน านม พ.ศ.2470 ในรชสมยพระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวรชกาลท 7 โดยเหตผลทแสดงไวในกฎหมายฉบบน เปนทเหนไดชดเจนวารฐไดมองเหนความส าคญของการคมครองความปลอดภยในการบรโภคของประชาชน เนองจากการใชหางนมควรจ ากดเฉพาะผบรโภคทเปนผใหญ หากมการน าไปใชเลยงทารกยอมท ารางกายไมแขงแรงสมบรณ หลงจากนนมาตรการทางกฎหมายในประเทศไทยทเปนการมงใหเกดความปลอดภยและความเปนธรรมในสงคมไดมการพฒนา

19

เรอยมา9 มกฎหมายเฉพาะทคมครองผบรโภคมากมายหลายฉบบ การเลอกใชกตองดทวตถประสงคของกฎหมายทออกมานนวามหลกการอยางไร เพอทจะใชกฎหมายไดอยางมประสทธภาพ

2.2.1 ววฒนาการของการคมครองผบรโภคในประเทศไทย10

ววฒนาการการคมครองผบรโภคเรมตนจากป พ.ศ. 2452 (ร.ศ. 127) ซงมหลกฐานจดบนทกวาไดมการควบคมอาหารและยาเปนครงแรกตามกฎหมายอาญา ร.ศ. 127 โดยเนนเรองการปลอมปนอาหารและยาทเปนอนตรายตอผบรโภค จนกระทงมการตราพระราชบญญตมอรฟนและโคกะอน พระพทธศกราช 2456 เพอควบคมยาเสพตด และเรมมการควบคมยาตามพระราชบญญตยาเสพตด พ.ศ.2465 การควบคมอยางเปนรปธรรมเรมขนโดยมกฎหมายรบรองในป พ.ศ. 2470 รชสมยแหงพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาประชาธปก พระปกเกลาเจาอยหวรชกาลท 7 เนองมาจากมผนยมใชหางน านมเลยงทารกกนอยางแพรหลาย ท าใหทารกไดรบสารอาหารไมเพยงพอ เกดภาวะทพโภชนาการและโรครายแรงตางๆ พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหวจงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหตรา “พระราชบญญตหางน านม พทธศกราช 2470” ขน นบเปนกฎหมายฉบบแรกของไทยทวาดวยการควบคมอาหาร

เนองจาก พระราชบญญตหางน านม พทธศกราช 2470 มงเนนการควบคมเฉพาะหางน านม ยงไมครอบคลมอาหารอนไดทวถง และในชวงเวลานนมการผลตและน าเขาอาหารหลากหลายมากขน ประกอบกบเหนควรควบคมคณภาพอาหาร จงไดตรา “พระราชบญญตควบคมคณภาพอาหาร พ.ศ. 2484” ขนใหม โดยยกเลกพระราชบญญตหางน านม พทธศกราช 2470 ซงในพระราชบญญตฉบบน ขยายขอบขายการควบคมอาหารกวางขน มการก าหนดนยามค าวาอาหารไวชดเจน ก าหนดลกษณะของอาหารตองหาม 2 ประเภท คอ อาหารไมบรสทธและอาหารปลอม ใหอ านาจรฐมนตรในการประกาศก าหนดเรองตางๆ เชน การก าหนดลกษณะ คณภาพ และมาตรฐานของอาหารบางชนดทท าหรอขาย ก าหนดอาหารทหามน าเขามาในราชอาณาจกร ก าหนดบทลงโทษ แตตอมาปรากฏวามผฝาฝนพระราชบญญตควบคมคณภาพอาหาร พ.ศ. 2484 มากยงขน เปนเหตท า

9 เบญจวรรณ ลทอง, “ปญหาทางกฎหมายในการกลาวอางทางโภชนาการและ

สขภาพบนฉลากผลตภณฑ: ศกษากรณเครองดมเพอสขภาพ (Functional Drinks),” (วทยานพนธมหาบณฑต สาขานตศาสตร บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยธรกจบณฑต, 2544), น.28-29.

10 ส านกงานคณะกรรมการอาหารและยา กระทรวงสาธารณสข, บนทก 4 ทศวรรษ ส านกงานคณะกรรมการอาหารและยา : กวา 40 ปแหงการกาวยางบนเสนทางคมครองผบรโภคดานผลตภณฑสขภาพ, (กรงเทพมหานคร, 2545), น.34-118.

20

ใหไมปลอดภยตอสวสดภาพของประชาชน เพอท าใหประชาชนไดบรโภคอาหารทมลกษณะคณภาพและมาตรฐานทดเปนประโยชนตอรางกายโดยแทจรง จงไดตรา “พระราชบญญตควบคมคณภาพอาหาร (ฉบบท 2) พ.ศ. 2502” โดยปรบแกไขบทลงโทษใหสงขน

ตอมาในป พ.ศ. 2507 มการปรบปรงกฎหมาย เพอควบคมอาหารใหเหมาะสมยงขนกบสถานการณในขณะนนและเพอความปลอดภยของประชาชน จงไดยกเลกพระราชบญญตควบคมคณภาพอาหาร พ.ศ. 2484 และพระราชบญญตควบคมคณภาพอาหาร (ฉบบท 2) พ.ศ. 2502 ทง 2 ฉบบ และตรา “พระราชบญญตควบคมคณภาพอาหาร พ.ศ. 2507” ขนมาใหมแทน ซงไดมการออกกฎกระทรวง พ.ศ. 2507 เกยวกบการขออนญาตผลตและน าหรอสงอาหารเขามาในราชอาณาจกร เพอจ าหนายอาหารทควบคมขนมาอกหนงฉบบ ตอมาในป พ.ศ. 2515 คณะปฏวตเหนวา พระราชบญญตควบคมคณภาพอาหาร พ.ศ. 2507 ทใชบงคบอยในปจจบนยงขาดมาตรการควบคมบางประการ เชน ยงไมมบทบญญตเกยวกบพนกงานเจาหนาททจะเขาตรวจยานพาหนะ ยดหรออายดอาหารหรอภาชนะบรรจในกรณทสงสยวา อาจกอใหเกดอนตรายตอสขภาพหรอเกบอาหารทสงสยเปนอาหารไมบรสทธหรออาหารปลอมเพอตรวจพสจน จงไดออกประกาศของคณะปฏวต (ฉบบท 49) ซงประกาศ ณ วนท 28 มกราคม พทธศกราช 2515 ขนมาเพมเตม

ในป พ.ศ. 2517 ไดมการกอตงส านกงานคณะกรรมการอาหารและยาขน โดยการคมครองผบรโภคดานอาหารยงคงใชพระราชบญญตควบคมคณภาพอาหาร พ.ศ. 2507 และประกาศคณะปฏวต (ฉบบท 49) เปนกฎหมายหลก จนกระทงในป พ.ศ. 2522 ไดมการตรา “พระราชบญญตอาหาร พ.ศ. 2522” เนองจากกฎหมายการควบคมคณภาพอาหารทใชอยเดมนน มบทบญญตทไมเหมาะสมกบสถานการณและยงไมมบทบญญตคมครองความปลอดภยทรดกมเพยงพอ ซงพระราชบญญต ใหมน เปนการพฒนาการคมครองผบร โภคดานอาหารไดครอบคลมกวาพระราชบญญตฉบบเดมและเปนฉบบทใชมาจนถงปจจบน

2.2.2 พระราชบญญตอาหาร พ.ศ. 2522

พระราชบญญตอาหาร พ.ศ. 2522 เปนกฎหมายเกยวกบอาหารโดยตรง มบทบญญตในการควบคมอาหารตงแตขนกอนการผลตไปจนกระทงอาหารนนถงมอผบรโภค และรวมถงภายหลงการบรโภคอาหารดวย การคมครองผบรโภคดานอาหารตามพระราชบญญตอาหาร พ.ศ.2522 มการแบงระดบความส าคญของอาหารตามเหตผลและความจ าเปนในการควบคม อาหารทวไปจะถกควบคมใหมความปลอดภยตอการบรโภค ในแงของการปราศจากการปนเปอนและกฎหมายไดก าหนดโทษไวส าหรบผจ าหนายอาหารไมบรสทธหรออาหารปลอม เนองจากอาหาร

21

ประเภทนมอยเปนจ านวนมาก กฎหมายจงไมอาจก าหนดการควบคมไดทวถง จงมเพยงการก าหนดไวส าหรบการผลต จ าหนายอาหารไมบรสทธ อนอาจเปนภยตอผบรโภคและเปนการควบคมไมเครงครด ถาตรวจพบกจะด าเนนคดเพอลงโทษ อาหารอกประเภทหนงซงมการก าหนดระดบการควบคมไวอยางเครงครด ไดแก อาหารทรฐมนตรก าหนดใหเปนอาหารควบคมเฉพาะ โดยจะมการควบคมอยางเครงครดตงแตสตรหรอต ารบอาหาร เพอปองกนความเสยหายในการบรโภค11

2.2.2.1 องคกรทมอ านาจหนาทตามกฎหมาย

คณะกรรมการอาหาร เปนองคกรตามกฎหมายฉบบน โดยมหนาทใหค าแนะน าความเหนแกรฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสข หรอแกเลขาธการคณะกรรมการอาหารและยา โดยมส านกงานคณะกรรมการอาหารและยาท าหนาทด าเนนการตามค าแนะน าหรอตามอ านาจทกฎหมายบญญตไว

คณะกรรมการอาหารมหนาทใหค าแนะน าความเหนแกรฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสข หรอแกเลขาธการคณะกรรมการอาหารและยา ในเรองทก าหนดไวใน มาตรา 8 ดงตอไปน

(1) การออกประกาศตามมาตรา 6

(2) การวนจฉยอทธรณตามมาตรา 19

(3) การเพกถอนทะเบยนต ารบอาหารตามมาตรา 39

(4) การปฏบตการตามมาตรา 44

(5) การพกใชใบอนญาตหรอการเพกถอนใบอนญาตตามมาตรา 46

รฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสขมอ านาจออกประกาศ โดยค าแนะน าของคณะกรรมการอาหาร ในเรองทก าหนดไวในมาตรา 6 ดงตอไปน

(1) ก าหนดอาหารควบคมเฉพาะ

11 บญชวน วภษณวนช, “การบงคบใชมาตรการคมครองผบรโภคในความเสยหาย

จากการโฆษณาเกนจรงตาม พรบ.คมครองผบรโภค 2522 ศกษากรณ การโฆษณาผลตภณฑอาหารและยาบนเครอขายอนเตอรเนต,” (วทยานพนธมหาบณฑต คณะนตศาสตร สถาบนพฒนาบณฑตพฒนบรหารศาสตร, 2555), น.15.

22

(2) ก าหนดคณภาพหรอมาตรฐานของอาหารควบคมเฉพาะตามชอ ประเภท ชนด หรอ ลกษณะของอาหารนน ๆ ทผลตเพอจ าหนาย น าเขาเพอจ าหนาย หรอทจ าหนาย ตลอดจนหลกเกณฑ เงอนไขและวธการผลตเพอจ าหนาย น าเขาเพอจ าหนาย หรอจ าหนาย

(3) ก าหนดคณภาพหรอมาตรฐานของอาหารทมใชเปนอาหารตาม (1) และจะก าหนดหลกเกณฑ เงอนไข และวธการผลตเพอจ าหนาย น าเขาเพอจาหนาย หรอจ าหนายดวยหรอไมกได

(4) ก าหนดอตราสวนของวตถทใชเปนสวนผสมอาหารตามชอ ประเภท ชนด หรอลกษณะของอาหารทผลตเพอจาหนาย นาเขาเพอจาหนาย หรอทจาหนาย รวมทงการใชสและเครองปรงแตงกลนรส

(5) ก าหนดหลกเกณฑ เงอนไข และวธการใชวตถเจอปนในอาหาร การใชวตถกนเสย และวธปองกนการเสย การเจอส หรอวตถอนในอาหารทผลตเพอจ าหนาย น าเขาเพอจ าหนาย หรอทจ าหนาย

(6) ก าหนดคณภาพหรอมาตรฐานของภาชนะบรรจและการใชภาชนะบรรจตลอดจน การหามใชวตถใดเปนภาชนะบรรจอาหารดวย

(7) ก าหนดวธการผลต เครองมอ เครองใชในการผลตและการเกบรกษาอาหารเพอปองกนมใหอาหารทผลตเพอจ าหนาย น าเขาเพอจ าหนาย หรอทจ าหนายเปนอาหารไมบรสทธตามพระราชบญญตน

(8) ก าหนดอาหารทหามผลต น าเขา หรอจ าหนาย (9) ก าหนดหลกเกณฑ เงอนไข และวธการในการตรวจ การเกบตวอยาง การยด

การอายดและการตรวจวเคราะหทางวชาการซงอาหาร รวมทงเอกสารอางอง (10) ก าหนดประเภทและชนดอาหารทผลตเพอจ าหนาย น าเขาเพอจ าหนาย หรอท

จ าหนาย ซงจะตองมฉลาก ขอความในฉลาก เงอนไข และวธการแสดงฉลาก ตลอดจนหลกเกณฑและวธการโฆษณาในฉลาก

และส านกงานคณะกรรมการอาหารและยามอ านาจตามทก าหนดไวใน มาตรา 30 ดงตอไปน

(1) ออกค าสงเปนหนงสอใหผรบอนญาตผลตหรอน าเขาซงอาหาร ดดแปลง แกไข สถานทผลตหรอสถานทเกบอาหาร

(2) สงใหงดผลต หรองดน าเขาซงอาหารทผลตโดยไมไดรบอนญาต หรออาหารทปรากฏจากผลการตรวจพสจนวาเปนอาหารทไมควรแกการบรโภค

23

(3) ประกาศผลการตรวจพสจนอาหารใหประชาชนทราบในกรณทปรากฏผลจากการตรวจพสจนวาอาหารรายใดเปนอาหารไมบรสทธตามมาตรา 26 หรอเปนอาหารปลอมตามมาตรา 27 หรอเปนอาหารผดมาตรฐานตามมาตรา 28 หรอเปนอาหารทนาจะเปนอนตรายตอสขภาพหรออนามยของประชาชน หรอภาชนะบรรจรายใดประกอบดวยวตถทอาจเปนอนตรายเมอใชบรรจอาหาร โดยใหระบขอความดงตอไปนดวย

(ก) ในกรณทปรากฏตวผผลตโดยแนชด ใหระบชอผผลตพรอมทงชนดและลกษณะของอาหารหรอภาชนะบรรจนน และถาอาหารหรอภาชนะบรรจดงกลาวมชอทางการคาหรอล าดบครงทผลตหรอน าเขากใหระบชอทางการคาและล าดบครงทผลตหรอน าเขานนดวย แลวแตกรณ

(ข) ในกรณทไมปรากฏตวผผลตโดยแนชดแตปรากฏตวผจ าหนาย ใหระบชอผจ าหนายและสถานทจ าหนาย พรอมทงชนดและลกษณะของอาหารหรอภาชนะบรรจนน

2.2.2.2 การควบคมดานฉลากอาหาร

ฉลากอาหาร เปนสงจ าเปนตอผบรโภคในการทจะไดรบขอมลเกยวกบอาหารอยางถกตองเพอการเลอกซอและขณะเดยวกนกเปนสงส าคญของผประกอบการดวย จงตองมการก าหนดวธการและเงอนไขในการแสดงฉลาก เพอให เกดประโยชนกบผบร โภคอยางแทจร ง โดยพระราชบญญตอาหาร พ.ศ.2522 มาตรา 5 และมาตรา 6 (10) ไดก าหนดใหรฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสขมอ านาจในการออกประกาศในราชกจจานเบกษา ในการก าหนดประเภทและชนดอาหารทผลตเพอจ าหนาย น าเขาเพอจ าหนาย หรอทจ าหนาย ซงจะตองมฉลาก ขอความในฉลาก เงอนไข และวธการแสดงฉลาก ตลอดจนหลกเกณฑและวธการโฆษณาในฉลาก

จากอ านาจดงกลาว จงไดมการออกประกาศกระทรวงสาธารณสขเรองฉลากหลายฉบบนบตงแตป พ.ศ. 2523 เปนตนมา เชน ประกาศกระทรวงสาธารณสข ฉบบท 43 พ.ศ. 2523, ฉบบท 63 พ.ศ. 2524, ฉบบท 68 พ.ศ. 2525, ฉบบท 95 พ.ศ. 2528 และฉบบท 194 พ.ศ. 2543 โดยเฉพาะประกาศกระทรวงสาธารณสข (ฉบบท 68) พ.ศ. 2525 เรองฉลาก ซงประกาศฉบบนนบวาเปนการพฒนารปแบบและวธการแสดงฉลากอาหารทส าคญ โดยก าหนดรายละเอยดทตองแสดงบนฉลากตามวตถประสงคของการจ าหนาย เชน จ าหนายโดยตรงตอผบรโภค จ าหนายตอผผลต จ าหนายเพอการสงออก เปนตน ก าหนดการใชชออาหารและวธแสดงชออาหาร ซงจะตองไมท าใหเขาใจผด หรอหลอกลวงผบรโภค ก าหนดใหมการแสดงวน เดอน ป ทหมดอายหรอควรบรโภคกอน

24

เปนตน และรายละเอยดอนๆ ทเปนประโยชนตอผบรโภค12 ปจจบนประกาศกระทรวงสาธารณสขเรองฉลากดงกลาวขางตนไดถกยกเลกไปแลว และใชประกาศกระทรวงสาธารณสข (ฉบบท 367) พ.ศ.2557 เรอง การแสดงฉลากของอาหารในภาชนะบรรจแทน

(1) ฉลากอาหาร

ค าวาฉลาก ตามมาตรา 4 หมายความรวมถงรป รอยประดษฐ เครองหมาย หรอขอความใดๆ ทแสดงไวทอาหาร ภาชนะบรรจอาหาร หรอหบหอของภาชนะทบรรจอาหาร

เมอพจารณาความหมายค าวา “ฉลาก” ตามพระราชบญญตอาหาร พ.ศ.2522 จงหมายถงเฉพาะสงทแสดงไวทอาหาร ภาชนะบรรจอาหาร หรอหบหอทบรรจอาหารเทานน แตปจจบนอาหารหลายอยางมกจะมการขายไปพรอมกบเอกสารหรอคมอประกอบการใช ซงมลกษณะแยกออกมาตางหาก ไมไดแสดงไวทอาหาร ภาชนะบรรจอาหารหรอหบหอของภาชนะทบรรจอาหาร ดงนน เอกสารหรอคมอประกอบการใชดงกลาวจงไมใชฉลากตามความหมายของพระราชบญญตอาหารน

(2) อาหารทตองมฉลาก

อาหารทตองแสดงฉลากตามประกาศกระทรวงสาธารณสข (ฉบบท 367) พ.ศ.2557 เรอง การแสดงฉลากของอาหารในภาชนะบรรจ ขอ 3 คอ อาหารทบรรจไวในภาชนะทถกหอ หรอหม โดยไมท าใหอาหารนนหลดออกมาสภายนอกได และอยในสภาพพรอมขาย จาย แจก หรอแลกเปลยน ทงนเพอประโยชนในทางการคา หรอการมไวเพอจ าหนายดวย ยกเวนอาหาร ดงตอไปน

(2.1) อาหารทผผลตสามารถใหขอมลเกยวกบอาหารแกผบรโภคไดในขณะจ าหนาย เชน หาบเร แผงลอย เปนตน

(2.2) อาหารสด ทมลกษณะหนงลกษณะใดดงตอไปน

(2.2.1) อาหารสดทไมผานกรรมวธใดๆ ซงอาจแชเยนหรอไมแชเยนกได และบรรจในภาชนะทสามารถมองเหนสภาพของอาหารสดได เชน ผลไมทงผล หอยทงฝา เปนตน

12

ส านกงานคณะกรรมการอาหารและยา กระทรวงสาธารณสข, อางแลว เชงอรรถท 10, น.54.

25

(2.2.2) อาหารสดทผานกรรมวธการแกะ ช าแหละ ตดแตงหรอวธการอนใดเพอลดขนาดซงอาจแชเยนหรอไมแชเยนกได และบรรจในภาชนะทสามารถมองเหนสภาพของอาหารนนทไมไดจ าหนายตอผบรโภค เชน ผก ผลไมตดแตง หมสบ กงปอกเปลอก ปลาแล ไก หม เนอ หนเปนชน เนอปลาบด เปนตน

(2.3) อาหารในภาชนะบรรจทผลตและจ าหนายเพอบรการภายในรานอาหาร ภตตาคาร โรงแรม โรงเรยน สถาบนการศกษาโรงพยาบาล สายการบน สถานทอนในลกษณะท านองเดยวกน และรวมถงการบรการจดสงอาหารใหกบผซอดวย

อยางไรกตาม อาหารทไดรบการยกเวนไมตองแสดงฉลากดงกลาวขางตน แตไดรบเลขสารบบอาหารมาแลว จะตองปฏบตตามประกาศฉบบนดวย13

(3) ลกษณะของฉลากอาหาร

ประกาศกระทรวงสาธารณสข (ฉบบท 367) พ.ศ.2557 เรอง การแสดงฉลากของอาหารในภาชนะบรรจ ขอ 4 ไดก าหนดลกษณะของแสดงฉลากของอาหารวาจะตองแสดงขอความเปนภาษาไทย และอยางนอยจะตองมขอความแสดงรายละเอยดดงตอไปน เวนแตส านกงานคณะกรรมการอาหารและยาจะยกเวนใหไมตองระบขอความหนงขอความใด

(3.1) ชออาหาร

(3.2) เลขสารบบอาหาร

(3.3) ชอและทตงของผผลตหรอผแบงบรรจหรอผน าเขา หรอส านกงานใหญ แลวแตกรณ ดงตอไปน

(3.3.1) อาหารทผลตในประเทศ ใหแสดงชอและทตงของผผลตหรอผแบงบรรจ หรอแสดงชอและทตงของส านกงานใหญของผผลตหรอผแบงบรรจกได โดยตองมขอความดงตอไปน ก ากบไวดวย

(3.3.1.1) ขอความวา “ผผลต” หรอ “ผลตโดย” สาหรบกรณเปนผผลต

13 ประกาศส านกงานคณะกรรมการอาหารและยา เรอง ค าชแจงประกาศกระทรวง

สาธารณสข (ฉบบท 367) พ.ศ.2557 เรอง การแสดงฉลากของอาหารในภาชนะบรรจ

26

(3.3.1.2) ขอความวา “ผแบงบรรจ” หรอ “แบงบรรจโดย” สาหรบกรณเปนผแบงบรรจ

(3.3.1.3) ขอความวา “ส านกงานใหญ” ส าหรบกรณเปนผผลตหรอผแบงบรรจทประสงคจะแสดงชอและทตงของสานกงานใหญ

(3.3.2) อาหารน าเขาจากตางประเทศ ใหแสดงชอและทตงของผน าเขาโดยมขอความวา “ผน าเขา” หรอ “น าเขาโดย” ก ากบ และแสดงชอและประเทศของผผลตดวย

(3.4) ปรมาณของอาหารเปนระบบเมตรก

(3.4.1) อาหารทมลกษณะเปนของแขง ใหแสดงน าหนกสทธ

(3.4.2) อาหารทมลกษณะเปนของเหลว ใหแสดงปรมาตรสทธ

(3.4.3) อาหารทมลกษณะครงแขงครงเหลว หรอลกษณะอน อาจแสดงเปนน าหนกสทธหรอปรมาตรสทธกได

กรณอาหารทมการก าหนดน าหนกเนออาหารตามประกาศกระทรวงสาธารณสข ใหแสดงปรมาณน าหนกเนออาหารดวย

(3.5) สวนประกอบทส าคญเปนรอยละของนาหนกโดยประมาณเรยงตามลาดบปรมาณจากมากไปนอย เวนแต

(3.5.1) อาหารทฉลากมพนททงแผนนอยกวา 35 ตารางเซนตเมตร แตทงนจะตองมขอความแสดงสวนประกอบทส าคญไวบนหบหอของอาหารนน หรอ

(3.5.2) อาหารทมสวนประกอบเพยงอยางเดยวโดยไมนบรวมถงวตถเจอปนอาหารหรอวตถแตงกลนรสทเปนสวนผสม หรอ

(3.5.3) อาหารชนดแหง หรอชนดผง หรอชนดเขมขน ทตองเจอจางหรอท าละลายกอนบรโภคอาจเลอกแสดงสวนประกอบทส าคญของอาหารเปนรอยละของน าหนกโดยประมาณ หรอเมอเจอจางหรอท าละลายตามวธปรงเพอรบประทานตามทแจงไวบนฉลากอยางใดอยางหนง หรอแสดงทงสองอยางกได

(3.6) ขอความวา “ขอมลส าหรบผแพอาหาร : ม ……..….” กรณมการใชเปนสวนประกอบของอาหาร หรอ “ขอมลสาหรบผแพอาหาร : อาจม ………….…” กรณมการปนเปอนในกระบวนการผลต แลวแตกรณ (ความทเวนไวใหระบประเภทหรอชนดของสารกอภมแพหรอสารทกอภาวะภมไวเกน) โดยขนาดตวอกษรตองเปนไปตามทก าหนด และสของตวอกษรตดกบสพนของฉลาก

27

ขนาดตวอกษรตองไมเลกกวาขนาดตวอกษรทแสดงสวนประกอบและแสดงไวทดานลางของการแสดงสวนประกอบ

ประเภทหรอชนดของอาหาร ซงเปนสารกอภมแพ หรอสารทกอภาวะภมไวเกนไดแก

(3.6.1) ธญพชทมสวนประกอบของกลเตน ไดแก ขาวสาล ไรน บารเลย โอต สเปลท หรอสายพนธลกผสมของธญพชดงกลาว และผลตภณฑจากธญพชทมสวนประกอบของกลเตนดงกลาว

(3.6.2) สตวน าทมเปลอกแขง เชน ป กง กง ลอบเสตอร เปนตน และผลตภณฑจากสตวน าทมเปลอกแขง

(3.6.3) ไข และผลตภณฑจากไข

(3.6.4) ปลา และผลตภณฑจากปลา

(3.6.5) ถวลสง ถวเหลอง และผลตภณฑจากถวลสง ถวเหลอง

(3.6.6) นม และผลตภณฑจากนม รวมถงแลคโตส

(3.6.7) ถวทมเปลอกแขง และผลตภณฑจากถวทมเปลอกแขง เชน อลมอนต วอลนท พแคนเปนตน

(3.6.8) ซลไฟต ทมปรมาณมากกวาหรอเทากบ 10 มลลกรมตอกโลกรม

ทงนความใน (3.6) ไมรวมถงอาหารทมสารกอภมแพหรอสารทกอภาวะภมไวเกนเปนสวนประกอบทส าคญ และมการแสดงชออาหารทระบชอสารกอภมแพหรอสารทกอภาวะภมไวเกนไวชดเจนแลว เชน น านมโคสด ถวลสงอบกรอบ เปนตน

(3.7) แสดงชอกลมหนาทของวตถเจอปนอาหารรวมกบชอเฉพาะ หรอแสดงชอกลมหนาทของวตถเจอปนอาหารรวมกบตวเลขตาม International Numbering System: INS for Food Additives ถามการใชหรอมวตถเจอปนอาหารตดมากบวตถดบทใชในการผลตอาหาร เปนสวนประกอบของอาหารในปรมาณทเกดผลตามวตถประสงคของการใชวตถเจอปนอาหาร และใหแสดงขอความดงตอไปนดวย แลวแตกรณ

(3.7.1) “สธรรมชาต” หรอ “สสงเคราะห” ตามดวยชอเฉพาะ หรอตวเลขตาม International Numbering System: INS for Food Additives แลวแตกรณ

(3.7.2) ชอกลมหนาทตามดวยชอเฉพาะ ส าหรบกรณวตถปรงแตงรสอาหาร และ วตถทใหความหวานแทนน าตาล

28

(3.8) ขอความวา “แตงกลนธรรมชาต” “แตงกลนเลยนธรรมชาต” “แตงกลนสงเคราะห” “แตงรสธรรมชาต” หรอ “แตงรสเลยนธรรมชาต” ถามการใชแลวแตกรณ

(3.9) แสดง วน เดอนและป ส าหรบอาหารทมอายการเกบไมเกน 90 วน หรอแสดงวน เดอนและป หรอเดอนและป ส าหรบอาหารทมอายการเกบเกน 90 วน โดยมขอความวา “ควรบรโภคกอน” ก ากบไวดวย

นอกจากการแสดงขอความตามวรรคหนง อาจก าหนดใหแสดงขอความ “ผลต” หรอ “หมดอาย”ใหเปนไปตามประกาศกระทรวงสาธารณสขวาดวยอาหารนน

การแสดงวน เดอนและป หรอเดอนและป ใหแสดงเปน วน เดอนและป หรอ เดอนและปเรยงตามล าดบ ทงนอาจแสดง“เดอน”เปนตวเลขหรอตวอกษรกได

กรณทมการแสดงไมเปนไปตามวรรคสาม ตองมขอความหรอตวอกษรทสอใหผบรโภคเขาใจอยางชดเจนถงวธการแสดงขอความดงกลาวก ากบไวดวย

(3.10) ค าเตอน (ถาม)

(3.11) ขอแนะน าในการเกบรกษา (ถาม)

(3.12) วธปรงเพอรบประทาน (ถาม)

(3.13) วธการใชและขอความทจ าเปนสาหรบอาหารทมงหมายจะใชกบทารกหรอเดกออน หรอบคคลกลมใดโดยเฉพาะ

(3.14) ขอความทก าหนดเพมเตมตามบญชแนบทายประกาศ

(3.15) ขอความทตองมสาหรบอาหารทมประกาศกระทรวงสาธารณสขก าหนด

กรณการแสดงฉลากอาหารทมใชจ าหนายโดยตรงตอผบรโภคหรอผแบงบรรจหรอผปรงหรอผจ าหนายอาหาร อยางนอยตองแสดงรายละเอยดตามขอ (3.1) (3.2) (3.3) (3.4) (3.5) และ (3.9) และอาจแสดงขอความเปนภาษาองกฤษแทนกไดไวบนฉลาก ทงนตองมการแสดงรายละเอยดเปนภาษาไทยทครบถวนตามทก าหนดไวทเหนไดชดเจนและอานไดงาย ไวในคมอหรอเอกสารประกอบการจ าหนายทกครง

(4) หลกเกณฑและเงอนไขของการใชฉลาก

ประกาศกระทรวงสาธารณสข (ฉบบท 367) พ.ศ. 2557 ก าหนดหลกเกณฑและเงอนไขของการใชฉลากไวดงตอไปน

29

1. ขอ 6 ก าหนดวา ฉลากของอาหารอาหารควบคมเฉพาะ และอาหารอนทรฐมนตรประกาศก าหนด จะตองสงมอบฉลากใหส านกงานคณะกรรมการอาหารและยาตรวจอนมตใหใชกอนน าไปใช

2. ขอ 8 ก าหนดวา ใหฉลากของอาหารตองปด ตด หรอแสดงไวในทเปดเผยทภาชนะบรรจและหรอหบหอของภาชนะบรรจอาหาร และมองเหนไดชดเจน โดยมขนาดของฉลากสมพนธกบพนทของภาชนะบรรจหรอหบหอนนๆ

3. ขอ 9 ก าหนดวา ฉลากของอาหารตองไมท าใหเขาใจผดไมวาโดยทางตรงหรอทางออมระหวางอาหารกบขอความ รป รปภาพ รอยประดษฐ เครองหมาย หรอเครองหมายการคาทแนะน าผลตภณฑชนดอน

4. ขอ 10 ก าหนดวา ฉลากทมขอความ รป รปภาพ รอยประดษฐ เครองหมาย ตรา หรอ เครองหมายการคา เครองหมายการคาจดทะเบยนไมวาจะเปนภาษาใดทปรากฏในฉลาก จะตอง

(4.1) ไมเปนเทจหรอหลอกลวงใหเกดความหลงเชอโดยไมสมควร หรอไมท าใหเขาใจผดในสาระส าคญ

(4.2) ไมแสดงถงชออาหาร สวนประกอบของอาหาร อตราสวนของอาหาร ปรมาณของอาหาร หรอแสดงถงสรรพคณของอาหารอนเปนเทจหรอเปนการหลอกลวงใหเกดความหลงเชอ

(4.3) ไมท าใหเขาใจวามวตถตามขอความ ชอ รป รปภาพ รอยประดษฐ เครองหมาย หรอเครองหมายการคาดงกลาวผสมอยในอาหารโดยทไมมวตถนนผสมอย หรอมผสมอยในปรมาณทไมอาจแสดงสรรพคณได

(4.4) ไมพองเสยง พองรป กบค าหรอขอความทสอถงคณประโยชน คณภาพ สรรพคณอนเปนการโออวด หรอเปนเทจ หรอเกนจรง หรอหลอกลวงท าใหเกดความหลงเชอโดยไมสมควร

(4.5) ไมขดกบวฒนธรรมและศลธรรมอนดงามของไทยหรอสอไปในทางท าลายคณคาของภาษาไทย

(4.6) ไมสงเสรมหรออาจกอใหเกดความขดแยง ความแตกแยก หรอผลกระทบในเชงลบ ทงทางตรงหรอทางออมตอสงคม วฒนธรรม ศลธรรม ประเพณ หรอพฤตกรรมทเกยวกบเพศ ภาษา และความรนแรง

5. ขอ 11 ก าหนดเรองการแสดงขอความกลาวอางเกยวกบสารหรอสวนประกอบอนใดในอาหารตองไมกอใหเกดความเขาใจผดในผลตภณฑ และหามใชกบอาหารทมประกาศกระทรวง

30

สาธารณสขก าหนดหามใช หรออาหารทโดยธรรมชาตของอาหารนนไมมสารนน หรออาหารทในกระบวนการผลตไมมสารนนเกดขน หรอเปนวตถทหามใชในอาหารตามประกาศกระทรวงสาธารณสข

(5) ฉลากโภชนาการ

ฉลากโภชนาการมก าหนดอยในประกาศกระทรวงสาธารณสขฉบบท 182 พ.ศ. 2541 เรอง ฉลากโภชนาการ ซงถอเปนครงแรกของประเทศไทยทก าหนดใหมการแสดงขอมลโภชนาการบนฉลากอาหาร ท าใหผบรโภคไดรบขอมลทางโภชนาการของอาหารนนๆ และยงไดรบขอมลการกลาวอางทางโภชนาการทถกตอง ตลอดจนมความรพนฐานดานโภชนาการควบคไปดวย โดยฉลากโภชนาการมผลบงคบใชตงแตวนท 8 ธนวาคม 2541เปนตนมา

ฉลากโภชนาการ14 คอ ฉลากอาหารปกตทวไป ทก าหนดใหตองมการแสดงขอมลโภชนาการเกยวกบชนดและปรมาณสารอาหารทส าคญอยในกรอบขอมลโภชนาการ (Nutrition information) นอกเหนอจากแสดงขอมลทวไปของอาหารทถกบงคบแลว เชน ชอ ทอย ผผลต วนผลต น าหนกสทธ ฯลฯ ฉลากโภชนาการจะชวยใหผบรโภคทราบถงชนดและปรมาณสารอาหารทจะไดรบจากการบรโภคอาหารนนๆ ท าใหเลอกซอและบรโภคอาหารไดเหมาะสมกบความตองการหรอภาวะของการโภชนาการของตนได เชน เลอกอาหารทระบวาคอเลสเตอรอลต าหรอมโซเดยมต า เปนตน อกทงสามารถน ามาเปรยบเทยบเพอเลอกฉลากยหอทใหประโยชนมากทสดไดอกดวย กรณทตองมการแสดงฉลากโภชนาการกตอเมออาหารนนๆ เขาขายกรณใดกรณหนง ดงตอไปน

(5.1) อาหารทมการกลาวอางทางโภชนาการ

(5.2) อาหารทมการใชคณคาในการสงเสรมการขาย

(5.3) อาหารทมระบกลมผบรโภคในการสงเสรมการขาย

(5.4) อาหารอนทส านกงานคณะกรรมการอาหารและยาประกาศก าหนดเปนอาหารทตองแสดงฉลากโภชนาการ

14 ส านกงานคณะกรรมการอาหารและยา กระทรวงสาธารณสข, อางแลว เชงอรรถ

ท 10, น. 150.

31

จะเหนวากฎหมายใหความส าคญตอการใหผผลตหรอผน าเขาแสดงขอมล ซงผบรโภคควรตองทราบไวบนฉลากผลตภณฑอาหารเพอเปนขอมลประกอบการตดสนใจในการเลอกซอผลตภณฑอาหารทปลอดภย คมคา และสมประโยชนทสด

(6) บทก าหนดโทษ

พระราชบญญตอาหาร พ.ศ.2522 มาตรา 51 ก าหนดวา ผใดฝาฝนประกาศซงออกตามมาตรา 6(10) ตองระวางโทษปรบไมเกนสามหมนบาท

ดงนน หากผประกอบการไมปฏบตตามประกาศกระทรวงสาธารณสข (ฉบบท 367) พ.ศ. 2557 เรอง การแสดงฉลากของอาหารในภาชนะบรรจ ซงเปนประกาศทออกตามมาตรา 6(10) จะตองรบโทษตามทก าหนดไวตามมาตรา 51 คอ มโทษปรบไมเกน 30,000 บาท

2.2.2.3 การควบคมดานโฆษณาอาหาร

การควบคมการโฆษณาผลตภณฑอาหารตามพระราชบญญตอาหาร พ.ศ.2522 นน ส านกงานคณะกรรมการอาหารและยามอ านาจหนาทในการตรวจสอบขอความทปรากฏในโฆษณาใหเปนไปตามหลกเกณฑทก าหนด โดยพระราชบญญตอาหาร พ.ศ.2522 ไดก าหนดหลกเกณฑและวธการในการโฆษณาอาหารไวในมาตรา 40 และมาตรา 41 และก าหนดถงอ านาจของผอนญาต ซงคอเลขาธการคณะกรรมการอาหารและยาในกรณทมการฝาฝนกฎหมายไวในมาตรา 42 ดงตอไปน

(1) หลกเกณฑและวธการในการโฆษณาอาหาร

พระราชบญญตอาหาร พ.ศ. 2522 มาตรา 40 ก าหนดหลกเกณฑไววา หามโฆษณาคณประโยชน คณภาพ หรอสรรพคณของอาหาร อนเปนเทจหรอเปนการหลอกลวงใหเกดความหลงเชอโดยไมสมควร

แตหากจะท าการโฆษณา มาตรา 41 กไดก าหนดหลกเกณฑไววาใหผประสงคจะโฆษณา คณประโยชน คณภาพ หรอสรรพคณของอาหาร ทางวทยกระจายเสยง วทยโทรทศน ทางฉายภาพ ภาพยนตร หรอทางหนงสอพมพ หรอสงพมพอน หรอดวยวธอนใด เพอประโยชนทางการคา ตองน าเสยง ภาพ ภาพยนตร หรอขอความทจะโฆษณาดงกลาวนน ใหผอนญาตตรวจพจารณากอน เมอไดรบอนญาตแลวจงจะโฆษณาได มาตรการดงกลาว มความแตกตางจากกฎหมายเดมในเรองการควบคมการโฆษณา เพราะก าหนดใหมการตรวจอนญาตกอนท าการโฆษณา ทเรยกวา Pre-

32

censor15 ดงนน ผท าโฆษณาตองยนค ารองขอใหส านกงานคณะกรรมการอาหารและยาพจารณาขอความหรอสวนประกอบตางๆ ทจะใชในการโฆษณากอนท าการโฆษณา

เพอใหการขออนญาตโฆษณาและการโฆษณาอาหาร เปนไปตามเจตนารมณของกฎหมาย ส านกงานคณะกรรมการอาหารและยาจงไดก าหนดหลกเกณฑ วธการ เงอนไข และแนวทางการ โฆษณาอาหารไวในประกาศส านกงานคณะกรรมการอาหารและยา เรอง หลกเกณฑการโฆษณาอาหาร พ.ศ.2551

ความหมายของค าวา “โฆษณา” ตามประกาศส านกงานคณะกรรมการอาหารและยาฯนน หมายความรวมถงการกระท าดวยวธการใดๆ ใหประชาชนเหนหรอทราบขอความเพอประโยชนทางการคา และไดก าหนดหลกเกณฑในการโฆษณาอาหารไวดงน

1. อาหารทกฎหมายก าหนดใหขออนญาตผลต น าเขา และอนๆ ตองไดรบอนญาตตามกฎหมายวาดวยอาหารตามแตละกรณนนๆ

2. การโฆษณาคณประโยชน คณภาพ หรอสรรพคณของอาหาร ตอง

2.1 ไมเปนเทจหรอเกนความจรง ไมท าใหผบรโภคเขาใจผดในสาระส าคญของอาหาร และใหเกดความหลงเชอโดยไมสมควร

2.2 โฆษณาสรรพคณเฉพาะทไดรบอนญาตในฉลาก ทไดรบอนมตจากส านกงานคณะกรรมการอาหารและยา หรอเปนไปตามประกาศกระทรวงสาธารณสขวาดวยเรอง ฉลาก หรอประกาศกระทรวงสาธารณสขวาดวยเรอง ฉลากโภชนาการ

2.3 หากมการโฆษณากลาวอางสรรพคณทางสขภาพนอกเหนอจากทไดรบอนญาตในฉลากทไดรบอนมตจากส านกงานคณะกรรมการอาหารและยาดงกลาวขางตน ตองน าผลการศกษาวจยผลตภณฑอาหาร บทความร หรอขอมลทางวชาการ มาประกอบการขออนญาตโฆษณาอาหาร ซงตองเปนขอมลทถกตอง เปนจรง และเปนปจจบน อยบนพนฐานทางวทยาศาสตรทเชอถอได และตพมพในวารสารทางการแพทยหรอทางวชาการทเชอถอได โดยจะตองแนบเอกสารทไดรบการตพมพฉบบเตมมาประกอบการ พจารณาดวย

3. การโฆษณาทไดรบอนญาต จะตองปฏบตตามเงอนไขทผอนญาตก าหนด ไดแก

3.1 อนญาตเฉพาะขอความและภาพทไมไดขดฆา

15 สษม ศภนตย, อางแลว เชงอรรถท 1, น.105.

33

3.2 โฆษณาในเวลาไมเกน 5 ป นบจากวนทอนญาต

3.3 ขอความและภาพทโฆษณาตองตรงตามทไดรบอนญาต ถาโฆษณาแตกตางไปจากน ถอวาขอความโฆษณาทงหมดไมไดรบอนญาต

3.4 ใหแสดงขอความเลขทใบอนญาตโฆษณาในสอทไดรบอนญาต ยกเวนทางสอวทยกระจายเสยง ไมตองแสดงเลขทใบอนญาตโฆษณา

3.5 เงอนไขอนๆ ตามทก าหนดไวในเอกสารขอความโฆษณา (ถาม)

ประกาศส านกงานคณะกรรมการอาหารและยา เรอง หลกเกณฑการโฆษณาอาหาร พ.ศ.2551 ยงไดก าหนดขอหามในการโฆษณาอาหารไวอกดวย โดยหามน าบคลากรทางการแพทยและสาธารณสข หรอท าใหเขาใจวาเปนบคลากรดงกลาว มาแนะน า รบรอง หรอเปนผแสดงแบบ หามใชขอความทเปนการเปรยบเทยบหรอทบถมผลตภณฑของผอน และไมอนญาตใหใชค าวา ยอด วเศษ ดเลศ เดดขาด ศกดสทธ มหศจรรย ทสด หรอค าอนทมความหมายเทยบเทาค าขางตนในการโฆษณาคณประโยชน คณภาพ หรอสรรพคณของอาหาร

พระราชบญญตอาหาร พ.ศ.2522 มาตรา 42 ไดก าหนดอ านาจของเลขาธการคณะกรรมการคมครองผบรโภคไว ซงเปนผอนญาตตามกฎหมายไวดงตอไปน

“เพอพทกษประโยชนและความปลอดภยของผบรโภค ใหผอนญาตมอ านาจสงเปนหนงสออยางใดอยางหนง ดงน

(1) ใหผผลต ผน าเขา หรอผจ าหนายอาหาร หรอผท าการโฆษณา ระงบการโฆษณาอาหารทเหนวาเปนการโฆษณาโดยฝาฝนมาตรา 41

(2) ใหผผลต ผน าเขา หรอผจ าหนายอาหาร หรอผท าการโฆษณาอาหาร ระงบการผลต การน าเขา การจ าหนาย หรอการโฆษณาอาหารทคณะกรรมการเหนวาอาหารดงกลาวไมมคณประโยชน คณภาพ หรอสรรพคณตามทโฆษณา”

(2) บทก าหนดโทษ

พระราชบญญตอาหารไดก าหนดบทก าหนดโทษกรณฝาฝนกฎเกณฑเร องการโฆษณาสรรพคณหรอคณประโยชนของอาหารไวดงน

มาตรา 70 ผใดโฆษณาอาหารโดยฝาฝนมาตรา 40 ตองระวางโทษจ าคกไมเกนสามป หรอปรบไมเกนสามหมนบาท หรอทงจ าทงปรบ

มาตรา 71 ผใดฝาฝนมาตรา 41 ตองระวางโทษปรบไมเกนหาพนบาท

34

มาตรา 72 ผใดฝาฝนค าสงของผอนญาตซงสงตามมาตรา 42 ตองระวางโทษจ าคกไมเกนสองปหรอปรบไมเกนสองหมนบาท หรอทงจ าทงปรบ และใหปรบเปนรายวนอกวนละไมนอยกวาหารอยบาทแตไมเกนหนงพนบาท ตลอดเวลาทไมปฏบตตามค าสงดงกลาว

2.2.3 พระราชบญญตคมครองผบรโภค พ.ศ.2522

พระราชบญญตคมครองผบรโภค พ.ศ.2522 เปนกฎหมายทเกยวของกบการคมครองผบรโภคทมลกษณะพเศษบางประการ กลาวคอ มการก าหนดใหสทธแกประชาชนในฐานะผบรโภคไดรบความคมครองจากการบรโภคสนคาหรอบรการ เพราะสนคาหรอบรการทประชาชนไดบรโภคนนมมากกวาทกฎหมายมหรอบงคบใชอย ท าใหเกดปญหาวาเมอเกดความเสยหายแกผบรโภคจากการสนคาหรอบรการแลวกฎหมายทใชบงคบอยนนไมสามารถตอบสนองความตองการในการแกไขปญหาของผบรโภคนนได ดงนนสงทประชาชนในฐานะผบรโภคตองการคอกฎหมายทใหอ านาจแกรฐเปนการทวไปทจะใหการคมครองผบรโภคไดกบทกปญหาทเกดขนไมวาสนคาหรอบรการนนจะเปนประเภทใดหรอชนดใดกตาม และแมจะมกฎหมายทมลกษณะเปนกลางในการคมครองผบรโภคแลวกตาม แตการคมครองผบรโภคกยงคงอาศยกลไกกฎหมายในลกษณะทมโทษทางอาญาเปนหลก เพอใหเกดความเกรงกลวและการปฏบตตามกฎหมาย16

การคมครองผบรโภคตามพระราชบญญตคมครองผบรโภค พ.ศ.2522 ไดก าหนดหลกทวไปไวในมาตรา 21 วา

ในกรณทกฎหมายวาดวยการใดไดบญญตเรองใดไวโดยเฉพาะแลวใหบงคบตามบทบญญตแหงกฎหมายวาดวยการนน และใหน าบทบญญตในหมวดนไปใชบงคบไดเทาทไมซ าหรอขดกบบทบญญตดงกลาว เวนแต

(1) ในกรณทมความจ าเปนเพอประโยชนแกผบรโภคเปนสวนรวม หากปรากฏวาเจาหนาทผมอ านาจตามกฎหมายดงกลาวยงมไดมการด าเนนการหรอด าเนนการยงไมครบขนตอนตามกฎหมายวาดวยการนน และมไดออกค าสงเกยวกบการคมครองผบรโภคตามกฎหมายดงกลาวภายในเกาสบวนนบแตวนทไดรบหนงสอแจงจากคณะกรรมการเฉพาะเรองหรอคณะกรรมการ ใหคณะกรรมการเฉพาะเรองหรอคณะกรรมการเสนอเรองใหนายกรฐมนตรพจารณาออกค าสงตามความในหมวดนได

16 เบญจวรรณ ลทอง, อางแลว เชงอรรถท 9, น.34.

35

(2) ในกรณตาม (1) ถามความจ าเปนเรงดวนอนมอาจปลอยใหเนนชาตอไปได ใหคณะกรรมการเฉพาะเรองหรอคณะกรรมการเสนอเรองใหนายกรฐมนตรพจารณาออกค าสงตามความในหมวดนไดโดยไมตองมหนงสอแจงหรอรอใหครบก าหนดเกาสบวนตามเงอนไขใน (1)

จากบทบญญตดงกลาวขางตนแสดงใหเหนวา พระราชบญญตคมครองผบรโภค พ.ศ.2522 นมความมงหมายทจะใหมการคมครองผบรโภคขนโดยก าหนดสทธของผบรโภคอนจะไดรบความคมครองไวเปนลายลกษณอกษร พรอมกนนนเองกยอมรบเอาบทกฎหมายทบญญตไวในเรองตางๆ อนเกยวกบการบรโภคใหมผลบงคบใชได กลาวคอ บทบญญตทงหลายทอยในกฎหมายอนซงกระจดกระจายในรปพระราชบญญต ประกาศ กฎกระทรวง หรอแมแตในประมวลกฎหมายแพงและพาณชยใหใชบงคบไดตอไปเทาทไมซ าหรอขดกบบทบญญตในหมวด 2 แหงพระราชบญญตคมครองผบรโภคน และหากเปนเปนกรณทกฎหมายเหลานนมไดมบทบญญตไวถงอ านาจหนาทในการออกค าสงตามพระราชบญญตน มาตรา 21 วรรคสอง บญญตใหคณะกรรมการเฉพาะเรองมอ านาจออกค าสงเกยวกบการคมครองผบรโภคตามพระราชบญญตน ปฏบตการใหเปนไปตามพระราชบญญตคมครองผบรโภคได หรออาจมอบอ านาจใหเจาหนาทผมอ านาจตามกฎหมายวาดวยการนนๆ ใชอ านาจตามพระราชบญญตนแทนคณะกรรมการเฉพาะเรองได โดยตองประกาศในราชกจจานเบกษา ตวอยางเชน พระราชบญญตอาหาร พ.ศ.2522 ไมไดบญญตวธการควบคมโฆษณาไว อาจใชพระราชบญญตคมครองผบรโภค พ.ศ.2522 ทบญญตใหผโฆษณาแกไขขอความโฆษณาใหถกตองแลวโฆษณาขอความทถกตอง เปนตน17

2.2.3.1 ความหมายของค าวา ผบรโภค

แตเดมพระราชบญญตคมครองผบรโภค พ.ศ.2522 ไดใหนยามค าวา “ผบรโภค” ไววา “ผบรโภค” หมายถง ผซอหรอผทไดรบบรการจากผประกอบธรกจ และหมายความรวมถงผซงไดรบการเสนอหรอชกชวนจากผประกอบธรกจเพอใหซอสนคาหรอรบบรการดวย

ตอมาในป พ.ศ.2541 ไดมการแกไขเพมเตมพระราชบญญตคมครองผบรโภค ฉบบท 2 โดยแกไขบทนยามค าวา “ผบรโภค” ใหมเปนวา

“ผบรโภค” หมายความวา ผซอหรอผไดรบบรการจากผประกอบธรกจหรอผซงไดรบการเสนอ หรอการชกชวนจากผประกอบธรกจเพอใหซอสนคาหรอรบบรการและหมายความ

17 สษม ศภนตย, อางแลว เชงอรรถท 1, น.167-168.

36

รวมถงผใชสนคาหรอผไดรบการบรการจากผประกอบธรกจโดยชอบแมมไดเปนผเสยคาตอบแทนกตาม

จากบทนยมดงกลาวน เปนการก าหนดความหมายของผบรโภคใหครอบคลมถงผบรโภคตามความเปนจรง (De facto consumer) ซงไมมนตสมพนธกบผประกอบธรกจ ชวยท าใหความหมายของค าวาผบรโภคตรงกบความเปนจรง สอดคลองกบแนวคดเพอใหมการคมครองผบรโภค18

2.2.3.2 สทธพนฐานของผบรโภค

สทธพนฐานของผบรโภคตามกฎหมายไทย มปรากฏอยในพระราชบญญตคมครองผบรโภค พ.ศ. 2522 มาตรา 4 แตเดมนนบญญตสทธของผบรโภคไว 4 ประการ ซงน ามาจากค าประกาศสทธพนฐานของผบรโภค (Consumer Bill of Rights) ของประธานาธบด จอหน เอฟ เคนเนด (John F. Kennedy) แตตอมาในป พ.ศ. 2541 ไดมการแกไขเพมเตมพระราชบญญตคมครองผบรโภค พ.ศ.2522 จงไดมการแกไขเพมเตมสทธของผบรโภคทจะไดรบความคมครองตามกฎหมายเปน 5 ประการ19 ดงน

1. สทธทจะไดรบขาวสาร รวมทงค าพรรณนาคณภาพทถกตองและเพยงพอเกยวกบสนคาหรอบรการ ไดแก สทธทจะไดรบการโฆษณาหรอการแสดงฉลากตามความเปนจรงและปราศจากพษภยแกผบรโภค รวมถงสทธทจะไดรบทราบขอมลเกยวกบสนคาหรอบรการอยางถกตองและเพยงพอทจะท าใหผบรโภคมขอมลเกยวกบสนคาพนฐานไวเพอใชประกอบการตดสนใจในการเลอกซอสนคาหรอบรการทตนตองการ และไมกอใหเกดความเขาใจผดในสาระส าคญเกยวกบสนคา ไมหลงผดในการซอสนคาหรอรบบรการโดยไมเปนธรรม

2. สทธทจะมอสระในการเลอกหาสนคาหรอบรการ ไดแก สทธในการเลอกซอสนคาหรอบรการดวยความสมครใจ และปราศจากการชกจงใจอนไมเปนธรรม

3. สทธทจะไดรบความปลอดภยจากการใชสนคาหรอบรการ ไดแก สทธทจะไดรบสนคาหรอบรการทมความปลอดภย มสภาพและคณภาพไดมาตรฐาน เหมาะสมแกการใชและไม

18 เพงอาง, น.154. 19 ส านกงานคณะกรรมการคมครองผบรโภค, สคบ.กบการคมครองผบรโภค, พมพ

ครงท 12 (กรงเทพมหานคร : โรงพมพส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต, 2552), น. 6-7.

37

กอใหเกดอนตรายตอชวต รางกาย หรอทรพยสนของผบรโภค ในกรณทไดใชตามค าแนะน าหรอระมดระวงตามสภาพของสนคาหรอบรการนนแลว

4. สทธทจะไดรบความเปนธรรมในการท าสญญา ไดแก สทธทจะไดท าสญญาโดยไมถกเอารดเอาเปรยบจากผประกอบธรกจ

5. สทธทจะไดรบการพจารณาและชดเชยความเสยหาย ไดแก สทธทจะไดรบการคมครองและชดใชคาเสย เมอมการละเมดสทธของผบรโภคตามขอ 1, 2, 3 และ 4

2.2.3.3 การคมครองผบรโภคดานฉลาก

การคมครองผบรโภคดานฉลากบญญตไวในสวนท 2 ของพระราชบญญตคมครองผบรโภค พ.ศ.2522 โดยใหนยามค าวา “ฉลาก” ไววา

“ฉลาก” หมายความวา รป รอยประดษฐ กระดาษหรอสงอนใดทท าใหปรากฏขอความเกยวกบสนคาซงแสดงไวทสนคาหรอภาชนะบรรจหรอหบหอบรรจสนคา หรอสอดแทรกหรอรวมไวกบสนคาหรอภาชนะบรรจหรอหบหอบรรจสนคา และหมายความรวมถงเอกสารหรอคมอส าหรบใชประกอบกบสนคา ปายทตดตงหรอแสดงไวทสนคาหรอภาชนะบรรจหรอหบหอบรรจสนคานน

จากนยามค าวา “ฉลาก” ตามพระราชบญญตคมครองผบรโภค พ.ศ.2522 จะเหนไดวา มการก าหนดความหมายไวกวางกวาพระราชบญญตอาหาร พ.ศ.2522 โดยใหหมายความรวมถงเอกสารหรอคมอส าหรบใชประกอบสนคาดวย

บทบญญตในเรองการคมครองผบรโภคดานฉลากนมการก าหนดชดเจนวา ผประกอบธรกจมหนาทจดท าฉลากสนคาทประกาศก าหนดใหมการตดฉลาก และมการก าหนดสนคาควบคมฉลาก ไดแก สนคาทผลตเพอขายโดยโรงงานตามกฎหมายวาดวยโรงงาน สนคาทสงหรอน าเขามาในราชอาณาจกรเพอขาย และสนคาท “คณะกรรมการวาดวยฉลาก” เหนวาอาจกอใหเกดอนตรายแกสภาพรางกายจตใจโดยการใชหรอโดยสภาพ หรอประชาชนทวไปใชเปนประจ าและการก าหนดฉลากเปนประโยชนแกผบรโภคในการทจะไดทราบขอเทจจรงในสาระส าคญทเกยวกบสนคานนกอาจประกาศเปนสนคาควบคมฉลากได20 และลกษณะของฉลากสนคาทควบคมตองเปนไปตามประกาศคณะกรรมการวาดวยฉลากดวย

20 พระราชบญญตคมครองผบรโภค พ.ศ.2522 มาตรา 30

38

การใชฉลากทไมเปนไปตามประกาศของคณะกรรมการวาดวยฉลากมผล 2 ประการ คอ คณะกรรมการวาดวยฉลากมอ านาจสงใหเลกใชหรอแกไขใหถกตอง และผผลต ผน าเขา ผขาย มโทษตามบทบญญตมาตรา 52 กลาวคอ ตองระวางโทษจ าคกไมเกนหกเดอน หรอปรบไมเกนหาหมนบาท หรอทงจ าทงปรบ

2.2.3.4 การคมครองผบรโภคดานโฆษณา

ค าวา “โฆษณา” หมายความถงกระท าการไมวาโดยวธใดๆ ใหประชาชนเหนหรอทราบขอความเพอประโยชนในทางการคา

ค าวา “สอโฆษณา” หมายความวา สงทใชเปนสอในการโฆษณา เชน หนงสอพมพสงพมพ วทยกระจายเสยง วทยโทรทศน ไปรษณยโทรเลข โทรศพท หรอปาย

จากค านยามวา “โฆษณา” ดงกลาวขางตน การโฆษณาจะตองมวตถประสงคเพอขายสนคาหรอบรการไดมากขน โดยมเจตนาจะเชญชวนใหผบรโภคสนใจมาซอสนคาหรอรบบรการ แตถาขอเทจจรงรบฟงไดวา มวตถประสงคเพอการอน ไมเกยวกบการคาแลวกขาดองคประกอบขอนจงไมเปนการโฆษณา21

ในสวนของการคมครองผบรโภคดานโฆษณานน พระราชบญญตคมครองผบรโภค พ.ศ. 2522 บญญตใหม “คณะกรรมการวาดวยการโฆษณา” ท าหนาทควบคมก ากบการโฆษณาทกประเภทใหเปนไปตามทกฎหมายบญญตไว รวมทงตรวจตดตามโฆษณาสนคาและบรการทกชนดทกประเภท และทท าโฆษณาผานสอทกประเภท หนาทในการปองกนหรอระงบยบยงความเสยหายหรออนตรายอนจะเกดขนแกผบรโภค และหนาทในการตรวจขอความโฆษณาททผประกอบธรกจขอใหพจารณาใหความเหนกอนท าการโฆษณา22

พระราชบญญตคมครองผบรโภค พ.ศ. 2522 มาตรา 22 วางหลกวา การโฆษณาจะตองไมใชขอความทเปนการไมเปนธรรมตอผบรโภคหรอใชขอความทอาจกอใหเกดผลเสยตอสงคม

21 ไพโรจน อาจรกษา, โฆษณาอยางไรใหถกตองและถกใจ, (กรงเทพมหานคร :

ส านกพมพวญญชน, 2544), น. 17. 22 อนนตไชย ศกดเดชยนต, “การคมครองสทธของผโดยสารเครองบน : ศกษากรณ

ในประเทศไทย,”(วทยานพนธมหาบณฑต คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2553), น.120-121.

39

เปนสวนรวม ทงน ไมวาขอความดงกลาวนน จะเปนขอความทเกยวกบแหลงก าเนด สภาพ คณภาพ หรอลกษณะของสนคา หรอบรการ ตลอดจนการสงมอบ การจดหาหรอการใชสนคาหรอบรการ

ขอความดงตอไปนถอวาเปนขอความทเปนการไมเปนธรรมตอผบรโภคหรอเปนขอความทอาจกอใหเกดผลเสยหายตอสงคมเปนสวนรวม

(1) ขอความทเปนเทจหรอเกนความจรง

(2) ขอความทจะกอใหเกดความเขาใจผดในสาระส าคญเกยวกบสนคาหรอบรการไมวาจะกระท าโดยใชหรออางองรายงานทางวชาการ สถต หรอสงใดสงหนงอนไมเปนความจรงหรอเกนจรงหรอไมกตาม

(3) ขอความทเปนการสนบสนนโดยตรงหรอโดยออม ใหมการกระท าผดกฎหมายหรอศลธรรมหรอ น าไปสความเสอมเสยในวฒนธรรมของชาต

(4) ขอความทจะท า ใหเกดแตกแยกหรอเสอมเสยความสามคคในหมประชาชน

(5) ขอความอยางอนตามทก าหนดในกฎกระทรวง

ขอความทใชในการโฆษณาทบคคลทวไปสามารถรไดวาเปนขอความทไมอาจเปนความจรงไดโดยแนแท ไมเปนขอความทตองหามในการโฆษณา และไดก าหนดลกษณะเกยวกบ วธการทใชในการโฆษณาไววา การโฆษณาจะตองไมกระท าดวยวธการอนอาจเปนอนตรายตอสขภาพ รางกายหรอจตใจหรออนอาจกอใหเกดความร าคาญแกผบรโภค ตามทก าหนดในกฎกระทรวง

ในการด าเนนการตามอ านาจหนาทของคณะกรรมการวาดวยการโฆษณาดงกลาว เมอคณะกรรมการ ไดพจารณาขอความโฆษณาใดแลวสงสยวาขอความดงกลาวจะเปนการฝาฝนตอพระราชบญญตคมครองผบรโภค พ.ศ. 2522 คณะกรรมการวาดวยการโฆษณาจะตองใหโอกาสผท าการโฆษณาไดมโอกาสชแจงถงขอเทจจรง หรอน าพสจนแสดงความจรงวา ขอความโฆษณาของตนไมไดมลกษณะเปนการฝาฝนกฎหมายคมครองผบรโภค แตหากคณะกรรมการพจารณาแลวเหนวาขอความตามโฆษณานน มลกษณะอนเปนฝาฝนกฎหมายคมครองผบรโภคแลว มาตรา 27 ไดก าหนดใหคณะกรรมการวาดวยการโฆษณามอ านาจทจะออกค าสงอยางใดอยางหนง หรอหลายอยางดงน

(1) ใหแกไขขอความหรอวธการในการโฆษณา

(2) หามการใชขอความบางอยางทปรากฏในการโฆษณา

(3) หามการโฆษณาหรอหามใชวธการนนในการโฆษณา

40

(4) ใหโฆษณาเพอแกไขความเขาใจผดของผบรโภคทอาจเกดขนแลว ตามหลกเกณฑและวธการทคณะกรรมการวาดวยการโฆษณาก าหนด

ในการออกค าสงตาม (4) ใหคณะกรรมการวาดวยการโฆษณาก าหนดหลกเกณฑและวธการโดยค านงถงประโยชนของผบรโภค ประกอบกบความสจรตใจในการกระท าของผกระท าการโฆษณา ผใดไมปฏบตตามค าสงของคณะกรรมการวาดวยการโฆษณาตองระวางโทษจ าคกไมเกนหกเดอน หรอปรบไมเกนหาหมนบาทหรอทงจ าทงปรบ

ผประกอบธรกจผใดสงสยวาการโฆษณาของตนจะเปนการฝาฝน หรอไมเปนไปตามพระราชบญญตคมครองผบรโภค พ.ศ. 2522 ผประกอบธรกจนนอาจขอใหคณะกรรมการวาดวยการโฆษณาพจารณาใหความเหนในเรองนนกอนท าการโฆษณาได ในกรณน คณะกรรมการวาดวยการโฆษณาจะตองใหความเหนและแจงใหผขอทราบภายใน 30 วนนบแตวนทคณะกรรมการวาดวยการโฆษณาไดรบค าขอ ถาไมแจงภายในก าหนดระยะเวลาดงกลาวใหถอวาคณะกรรมการวาดวยการโฆษณาใหความเหนชอบแลว23

การด าเนนงานคมครองผบรโภคดานการโฆษณาดงกลาว คณะกรรมการวาดวยการโฆษณาไดออกกฎกระทรวงเพอควบคมการใชขอความโฆษณา โดยมสาระส าคญเกยวกบขอความโฆษณาสนคา หรอบรการแยกออกตางหากจากขอความถวายพระพร การโฆษณาแถมพก ชงรางวลดวยการเสยงโชค การประกวดชงรางวล การใหของแถม ใหสทธประโยชนโดยใหเปลา ตองระบรายละเอยดตาง ๆ ตามทก าหนดไว เพอใหเหมาะสมกบสถานการณในปจจบน ทงนจ าเปนตองไดรบความรวมมอจากผประกอบธรกจในการปฏบตดงกลาว ซงยอมกอใหเกดผลดทงตอประกอบธรกจและผบรโภคเปนสวนรวม

23 พระราชบญญตคมครองผบรโภค พ.ศ.2522 มาตรา 29

41

บทท 3 มาตรการทางกฎหมายในการควบคมการกลาวอางทางสขภาพในฉลากและการ

โฆษณาอาหาร

การกลาวอางเกยวกบสรรพคณหรอประโยชนของอาหารเปนเรองทมความส าคญเปนอยางยง เนองจากการแสดงการกลาวอางดงกลาวไมเปนความจรง เกนไปจากความจรง หรอเปนเทจ อาจท าใหผบรโภคเขาใจผด หรอถกหลอกลวงเกยวกบสรรพคณหรอประโยชนของอาหารนนได ปจจบนทวโลกตางใหความส าคญในเรองนเปนอยางมาก จงมความจ าเปนทตองศกษามาตรการทางกฎหมายทงของประเทศไทยและตางประเทศ วามหลกเกณฑและเงอนไขในการควบคมเกยวกบการกลาวอางถงสรรพคณหรอคณประโยชนของอาหารเพอเปนการคมครองสทธของผบรโภคอยางไร

3.1 มาตรการการควบคมของประเทศไทย

3.1.1 ความหมายของอาหาร สารอาหาร โภชนาการและสขภาพ

(1) อาหาร มการใหความหมายของค าวาอาหารไวหลายอยาง ดงน

พระราชบญญตอาหาร พ.ศ.2522 มาตรา 4 ไดนยามความหมายค าวา อาหาร หมายความวา ของกนหรอเครองค าจนชวต ไดแก วตถทกชนดทคนกน ดม อม หรอน าเขาสรางกายไมวาดวยวธใดๆ หรอในรปลกษณะใดๆ และรวมถงวตถทมงหมายสาหรบใชหรอใชเปนสวนผสมในการผลตอาหาร รวมถงวตถเจอปนอาหาร ส และเครองปรงแตงกลนรส แตจะไมรวมถงยา วตถออกฤทธตอจตและประสาท และยาเสพตดใหโทษ

พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ.2542 ไดใหความหมายของค าวา “อาหาร” หมายความวา ของกน เครองค าจนชวต เครองหลอเลยงชวต

อาหารตามความหมายของโภชนาการ หมายถง สงทรบประทานเขาไปแลวกอใหเกดประโยชน ท าใหรางกายเจรญเตบโตและและชวยซอมแซมสวนทสกหรอใหกบรางกาย1

1 ฐตญาพร องศสงห, “ปญหาทางกฎหมายเกยวกบการท าธรกจอาหารและขนมเดก:

ศกษากรณการโฆษณาทางสอโทรทศนและฉลากสนคา,” (วทยานพนธมหาบณฑต สาขาวชานตศาสตร บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยธรกจบณฑตย, 2552), น.40.

42

จากความหมายขางตน อาจสรปไดวา “อาหาร” หมายความวา สงทมนษยรบเขาสรางกาย ไมวาจะเปนการกน การดม การฉด และเมอรบเขาสรางกายแลวท าใหเกดประโยชนตอรางกาย โดยใหสารอาหารและเขาไปซอมแซมอวยวะสวนทสกหรอ และท าใหระบบการท างานตางๆ ของรางกายท างานไดอยางปกต

(2) สารอาหาร

สารอาหาร หมายถง สารทเปนสวนประกอบอยในอาหาร ทรบประทานเขาไปในรางกายแลวรางกายน าไปใชประโยชนเพอการด ารงชวตของรางกาย เชน ใหพลงงานในการด ารงชวต เปนสวนประกอบของเนอเยอ ในสวนตางๆ ของรางกาย2

ในทางโภชนาการ อาหารเปนพาหนะหรอเปนตวน าสารอาหารเขาสรางกายท าใหเกดในทางโภชนาการตอรางกาย มสารอาหารมากมายหลายชนดทรางกายสรางขนเองไมได ตองรบจากอาหารเทานน ซงมประมาณ 40 ถง 50 ชนด

การจ าแนกสารอาหารตามหลกโภชนาการ สามารถแบงไดเปน 5 หม คอ3

หมท 1 คารโบไฮเดรต (Carbohydrates) เปนสารอาหารทรางกายจ าน าไปใชเปนพลง เปนแหลงทดทสดทจะใหพลงงานแกรางกาย ถาสารนมมากเกนไปรางกายจะเกบไวในรปของไขมน

หมท 2 โปรตน (Proteins) มหนาทเกยวกบการสรางเซลลและเนอเยอเพอการเจรญเตบโตของรางกายหรอซอมแซมสวนทสกหรอ หรอเรยกไดวาเปนสารตงตนของการเสรมสรางอวยวะตางๆ ของรางกาย หากรางกายขาดโปรตน รางกายจะไมสามารถใชสารอาหารตวอนมาท าหนาทแทนได โปรตนจงเปนสารอาหารทมความส าคญตอวยเจรญเตบโตและหญงมครรภ สวนวยอนๆ แมรางกายจะตองการโปรตนลดลง แตกจ าเปนตองไดรบโปรตนเพอซอมแซมสวนทสกหรอของรางกาย

2 “Nutrient/สารอาหาร,” สบคนเมอวนท 23 พฤษภาคม 2559, จาก

http://www.foodnetworksolution.com 3 เบญจวรรณ ลทอง, “ปญหาทางกฎหมายในการกลาวอางทางโภชนาการและ

สขภาพบนฉลากผลตภณฑ: ศกษากรณเครองดมเพอสขภาพ (Functional Drinks),” (วทยานพนธมหาบณฑต สาขานตศาสตร บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยธรกจบณฑต, 2544), น.33-35.

43

หมท 3 ไขมน (Fat) สารอาหารชนดนแมจะใหพลงงานไดมากกวาคารโบไฮเดรตและโปรตนกตาม แตรางการไมไดใชไขมนเปนตวแรกในการน าไปสรางพลงงาน หนาททส าคญของไขมน คอ การท าหนาทเปนพาหนะหรอเคลอนยายหรอขนสงสารทละลายในไขมนไปยงสวนตางๆ ของรางกาย เชน เครองยายวตามนเอ วตามนอ และวตามนเค ซงหากรางกายไมไดรบไขมน วตามนตางๆ เหลานกจะไมถกขนสงไปยงสวนตางๆ ของรางกาย กอใหเกดโรคขาดวตามน

หมท 4 เกลอแร (Minerals) มหนาทเปนตวเสรม เปนตวควบคม และเปนตวเรงใหเกดการท างานของปฏกรยาทางเคมภายในเซลล ตวอยางเชน เกลอแรแคลเซยมและฟอสฟอรส เปนสารทรางกายตองการตองใชสรางกระดกและฟน เปนตน เกลอแรมอยประมาณ 21 ชนดทส าคญตอรางกาย โดยเกลอแรทรางกายตองการมากทสดคอแคลเซยม ซงเปนสวนประกอบของกระดก ฟน กลามเนอ และในระบบเลอด

หมท 5 วตามน (Vitamins) แบงออกเปนวตามนทละลายในน า ไดแก วตามนซ และกลมวตามนบรวม (วตามนบ1 วตามนบ 2 วตามนบ 6 และวตามนบ12) และวตามนทละลานในไขมน ไดแก วตามนเอ วตามนด และวตามนเค หนาทของวตามนคอ ท าหนาทรวมกบน ายอยหรอเอนไซมในกระบวนการใชสารอาหารในรางกายเพอใหเกดปฏกรยาอยางสมบรณ ซงวตามนแตละตวตางกมหนาทเฉพาะตางกน เชน วตามนเอ วตามนซ วตามนอ ท าหนาทปองกนไมใหภายในเซลล เกดการออกซไดซจากอนมลอสระ หรอเปนสารตานอนมลอสระ วตามนเคมหนาทเปนสารชวยในการแขงตวของเลอดไดเรวขน และทกลาววาวตามนท าหนาทปองกนโรคนนเปนผลทางออมไมใชหนาทโดยตรง เชนการไมไดรบวตามนบ 1 เปนระยะเวลานานจะท าใหรางกายเปนโรคเหนบชา รางกายมความสามารถในการสะสมวตามนทละลายในไขมนไวใชไดในระยะเวลาหนง สวนวตามนทละลายในน า หากรางกายไดรบเกนความตองการ กจะถกขบออกมาพรอมกบปสสาวะ

การแบงสารอาหารโดยใชเกณฑการใหพลงงานของสารอาหาร จะแบงไดเปน 2 กลมใหญ คอ กลมสารอาหารทใหพลงงาน ไดแก คารโบไฮเดรต โปรตน และไขมน และกลมสารอาหารทไมใหพลงงาน ไดแก เกลอแร และวตามนตางๆ

การแบงสารอาหารโดยใชเกณฑของแหลงทมา จะแบงออกไดเปน 3 ประเภทใหญๆ ไดแก สารอาหารทไดจากสตว แบคทเรย และพชผกผลไม4

4 เพงอาง, น.44.

44

(3) โภชนาการ

โภชนาการ มความหมายกวางกวาค าวาอาหารมากกลาวคอ โภชนาการ หมายถง เรองตางๆทวาดวยอาหาร เชน การจดแบงประเภทสารอาหาร ประโยชนของอาหาร การยอยอาหาร โรคขาดสารอาหาร เปนตน โภชนาการจงเปนวชาการสาขาหนง ซงมลกษณะเปนวทยาศาสตรประยกตทกลาวถงการเปลยนแปลงตางๆ ของอาหารทรบประทานเขาไปเพอประโยชนในการบ ารงรางกาย

พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542 ไดใหความหมายของค าวา โภชนาการ วาหมายถง วทยาศาสตรประยกตแขนงหนง วาดวยความสมพนธระหวางอาหารกบกระบวนการตาง ๆ ทเกยวของกบสขภาพและการเจรญเตบโตของสงมชวต

(4) สขภาพ

พจนานกรม ฉบบราชบณฑตสถาน พ.ศ. 2542 ไดใหความหมายของค าวา สขภาพ วาหมายถง ภาวะทปราศจากโรคภยไขเจบ

สขภาพ หมายถง ภาวะแหงความสมบรณของรางกาย จตใจ และการด ารงชวตอยในสงคมดวยด ไมใชเพยงแตความปราศจากโรค หรอทพพลภาพเทานน5

สขภาพจงมความหมายทเนนความเปนอยทสมบรณทงทางรางกาย จตใจ และสงคม นนคอ ตองมสขภาพกาย สขภาพจต และสขภาพทางสงคมครบทกดาน และในทประชมสมชชาองคการอนามยโลก เมอเดอนพฤษภาคม พ.ศ. 2541 ไดตกลงเตมค าวา “Spiritual Well-being” หรอสขภาวะทางจตวญญาณเขาไป ในค าจ ากดความของสขภาพเพมเตม จงอาจกลาวไดวา สขภาพ หมายถง ภาวะของการด ารงชวตทมความสมบรณทงรางกาย จตใจ รวมทงการอยรวมกนในสงคมไดดวยด อยบนพนฐานของคณธรรม และการใชสตปญญา6

ในอดตค าวา สขภาพ หมายถง สขภาพกายเปนหลก ตอมาจงไดรวมสขภาพจตเขาไปดวย เพราะเหนวาคนทมสขภาพกายสมบรณแขงแรง แตสขภาพจตเสอมโทรมหรอเปนโรคจตกไมสามารถด าเนนชวตเปนปกตสขได ซ ารายอาจจะท ารายผอนไดอกดวย ปจจบน ค าวา สขภาพ มได

5 Health is defined as a state complete physical, mental and social

well-being and merely the absence of disease infirmity : World Health Organization - WHO (องคการอนามยโลก), 2491

6 เบญจวรรณ ลทอง, อางแลว เชงอรรถท 3, น.40.

45

หมายความเฉพาะสขภาพกายและสขภาพจตเทานน แตยงไดรวมถงสขภาพสงคม และสขภาพจตวญญาณอกดวย จงสามารถสรปไดวาในความหมายของ "สขภาพ" ในปจจบน มองคประกอบ 4 สวน ดวยกนคอ7

1) สขภาพกาย (Physical Health) หมายถง สภาพทดของรางกาย กลาวคอ อวยวะตางๆอยในสภาพทด มความแขงแรงสมบรณ ปราศจากโรคภยไขเจบ รางกายสามารถท างานไดตามปกต และมความสมพนธกบทกสวนเปนอยางด และกอใหเกดประสทธภาพทดในการท างาน

2) สขภาพจต (Mental Health) หมายถง สภาพของจตใจทสามารถควบคมอารมณได มจตใจเบกบานแจมใส มใหเกดความคบของใจหรอขดแยงในจตใจ สามารถปรบตวเขากบสงคมและสงแวดลอมไดอยางมความสข สามารถควบคมอารมณไดเหมาะสมกบสถานการณตางๆ ซงผมสขภาพจตด ยอมมผลมาจากสขภาพกายดดวย ดงท John Lock ไดเคยกลาวไววา “A Sound mind is in a sound body” อนแปลวา “จตใจทแจมใส ยอมอยในรางกายทสมบรณ”

3) สขภาพสงคม (Social Health) หมายถง บคคลทมสภาวะทางกายและจตใจทสขสมบรณ มสภาพของความเปนอยหรอการด าเนนชวตอยในสงคมไดอยางปกตสข ไมท าใหผอน หรอสงคมเดอดรอน สามารถปฏสมพนธและปรบตวใหอยในสงคมไดเปนอยางดและมความสข

4) สขภาพจตวญญาณ (Spiritual Health) หมายถง สภาวะทดของปญญาทมความรทว รเทาทนและความเขาใจอยางแยกไดในเหตผลแหงความดความชว ความมประโยชนและความมโทษ ซงน าไปสความมจตอนดงามและเออเฟอเผอแผ

อยางไรกตาม อาหารทมการกลาวอางทางสขภาพนน ค าวาสขภาพในทนหมายถงสขภาพทางกายเทานน

3.1.2 ความหมายของการกลาวอางทางโภชนาการและการกลาวอางทางสขภาพ

การกลาวอางเกยวกบอาหารโดยทวไปมอย 2 ประเภท คอ การกลาวอางทางโภชนาการและการกลาวอางทางสขภาพ ซงแตละประเภทมความหมาย ดงน

7 กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข, “รางแผนแมบทสถตสาขาสขภาพ,” สบคนเมอ

วนท 23 พฤษภาคม 2559, จาก www.anamai.moph.go.th

46

“การกลาวอางทางโภชนาการ” หมายถง การแสดงขอความหรอขอมลใดๆ ทเกยวของกบโภชนาการของอาหารนน8

“การกลาวอางทางสขภาพ” หมายถง การแสดงใดๆ ทบอกกลาว ชแนะ หรอบอกเปนนยถงความสมพนธระหวางสขภาพกบอาหารชนดหนง หรอสวนประกอบของอาหารชนดนน

จากความหมายดงกลาวขางตน อาจกลาวไดวา การกลาวอางทางโภชนาการและการกลาวอางทางสขภาพ เปนการกลาวอางเกยวกบสรรพคณหรอคณประโยชนของอาหารเชนเดยวกน เปนการบงบอกวาอาหารหรอสวนประกอบของอาหารนนๆ มสารอาหารทมหนาทหรอมประโยชนตอการท างานของรางกายอะไรบาง เชน การระบถงปรมาณของพลงงาน โปรตน ไขมน คารโบไฮเดรต ตลอดจนวตามนหรอเกลอแรตาง ๆ แตการกลาวอางทางสขภาพนน จะตองมการระบเพมเตมจากการกลาวอางทางโภชนาการดวยวา อาหารหรอสารอาหารทกลาวอางถงเหลานน ม “ความสมพนธ” กบสขภาพ ยกตวอยางเชน การกลาวอางวา “ผลตภณฑอาหารนมแคลเซยมสง” การกลาวอางนจดเปนการกลาวอางทางโภชนาการ เนองจากมการแสดงขอความในอาหารนนมแคลเซยมสง แตหากเปนการกลาวอางวา “ผลตภณฑอาหารนมแคลเซยมสง ซงมสวนชวยในกระบวนการสรางกระดกและฟนใหแขงแรง” การกลาวอางนจะเปนการกลาวอางทางสขภาพทนท เนองจากแสดงความสมพนธระหวางสารอาหาร คอ แคลเซยม กบสขภาพ คอ มสวนชวยในกระบวนการสรางกระดกและฟนใหแขงแรง

3.1.3 การควบคมการกลาวอางทางสขภาพตามกฎหมายไทย

3.1.3.1 ขอบเขตการบงคบใชและลกษณะของการกลาวอางทางสขภาพ

การควบคมการกลาวอางทางสขภาพในฉลาก และการโฆษณาอาหารเปนมาตรการทจะชวยคมครองผบรโภคใหไดรบทราบขอมลทถกตองแทจรงเกยวกบคณประโยชน หรอสรรพคณของอาหาร ส าหรบประเทศไทย มกฎหมายทบญญตใหมการควบคมการกลาวอางทางสขภาพส าหรบอาหารบางชนด เชน ผลตภณฑเสรมอาหาร ตามประกาศกระทรวงสาธารณสข (ฉบบท 293) พ.ศ. 2548 เรอง ผลตภณฑเสรมอาหาร ทก าหนดใหการแสดงขอความกลาวอางทางสขภาพบนฉลาก ตอง

เปนไปตามประกาศกระทรวงสาธารณสขวาดวยเรอง การกลาวอางทางสขภาพ (Health claim) ของ

8 หลกเกณฑในการกลาวอางทางโภชนาการบนฉลากอาหาร บญชหมายเลข 4 แนบ

ทายประกาศกระทรวงสาธารณสข (ฉบบท 182) พ.ศ.2541

47

อาหาร แตเนองจากประกาศฯ ดงกลาวอยระหวางด าเนนการยงไมมผลบงคบใช ดงนน จงใหปฏบตตามประกาศกระทรวงสาธารณสข (ฉบบท 182) พ.ศ.2541 เรอง ฉลากโภชนาการ ไปจนกวาประกาศ

เรอง การกลาวอางทางสขภาพของอาหาร จะมผลใชบงคบ9 และกรณของอาหารทใชจลนทรยโพรไบโอตก ตามประกาศกระทรวงสาธารณสข เรอง การใชจลนทรยโพรไบโอตกในอาหาร และไดก าหนดหลกเกณฑและเงอนไขในการกลาวอางทางสขภาพส าหรบอาหารทใชจลนทรยโพรไบโอตกไว แตอยางไรกตาม ส าหรบอาหารทวๆไปนน ยงไมมกฎหมายทจะบงคบใชกบการกลาวอางทางสขภาพของอาหารโดยตรง คงตองน าหลกเกณฑทวไปของการควบคมฉลากและโฆษณาอาหารมาใชบงคบ ซงปจจบนมกฎหมายทเกยวของทอาจน ามาบงคบใชไดอย 2 ฉบบ คอ

1. พระราชบญญตอาหาร พ.ศ. 2522 เปนกฎหมายทมเจตนารมณเพอคมครอง

ความปลอดภยของประชาชนในการบรโภคอาหาร โดยมการควบคมคณภาพมาตรฐานของอาหารทงในดานการผลต การน าเขามาในราชอาณาจกร การจ าหนาย การขนทะเบยนต ารบ รวมทงการควบคมทางดานฉลากและการโฆษณาอาหารดวย โดยมส านกงานคณะกรรมการอาหารและยาเปนหนวยงานทมหนาทก ากบดแลดานอาหาร

2. พระราชบญญตคมครองผบรโภค พ.ศ. 2522 เปนกฎหมายทมคมครองผบรโภค

ในทกๆ ดาน กลาวไดวาเปนกฎหมายทวไปของการคมครองผบรโภค โดยมส านกงานคณะกรรมการคมครองผบรโภคเปนหนวยงานทมอ านาจหนาทก ากบดแลตามพระราชบญญตน

ดงนน การควบคมการกลาวอางทางสขภาพ จงตองบงคบควบคมใหเปนตามกฎเกณฑทบญญตไวในกฎหมายทงสองฉบบดงกลาว รวมทงความหมายหรอค าจ ากดความตางๆ จงตองถอตามทก าหนดไวในกฎหมายทงสองฉบบนดวย

พระราชบญญตอาหาร พ.ศ.2522 ไดก าหนดความหมายของค าวาอาหารไวอยางกวางๆ ดงนน อาหารทกชนดตามพระราชบญญตอาหารทมการกลาวอางถงสรรพคณหรอคณประโยชนของอาหารหรอสารอาหารทประกอบอยในอาหารนน จะตองปฏบตตามหลกเกณฑทเปนการควบคมอาหารทมการอางถงสรรพคณหรอคณประโยชนของอาหารถกตองอยางครบถวน

9 ประกาศส านกงานคณะกรรมการอาหารและยา เรอง ค าชแจงประกาศกระทรวง

สาธารณสข (ฉบบท 293) พ.ศ.2548 เรอง ผลตภณฑเสรมอาหาร และ ประกาศกระทรวงสาธารณสข (ฉบบท 294) พ.ศ.2548 เรอง รอยลเยลลและผลตภณฑรอยลเยลล

48

ส านกงานคณะกรรมการกฤษฎกาเคยมความเหนวา หมากฝรงไมถอเปนอาหาร เนองจากยางทใชท าหมากฝรง เมอมสภาพเปนยางธรรมชาตอยไมถอวาเปนของกนหรอเครองค าจนชวต และกไมอาจจดเปนวตถทมงหมายส าหรบใชหรอใชเปนสวนผสมในการผลตอาหารได อกทงในการท าหมากฝรง ยางท าหมากฝรงไมไดถกน ามาผสมกบน าตาล แตน าตาลถกเคลอบรอบ ๆ ยางท าหมากฝรง ซงไมไดถกกลนเขาไปพรอมกบน าตาล เมอหมากฝรงถกเคยวจนน าตาลละลายกคายยางนนทง หมากฝรงจงไมเปนอาหารตามพระราชบญญตน 10 อยางไรกตาม ไดมประกาศกระทรวงสาธารณสขซงออกตามความแหงพระราชบญญตอาหาร พ.ศ. 2522 ก าหนดใหผผลตหรอน าเขาหมาก

ฝรงเพอจ าหนายตองด าเนนการในเรองวธการผลต เครองมอเครองใชในการผลต การเกบรกษาอาหาร รวมถงการแสดงฉลากตามทกฎหมายก าหนดดวย11 ดงนน เมอก าหนดใหหมากฝรงตองแสดงฉลากตามทกฎหมายก าหนด จงตองปฏบตตามหลกเกณฑในเรองฉลากอาหารเชนเดยวกบอาหารประเภทอน ซงรวมทงการใชการกลาวอางถงสรรพคณหรอคณประโยชนของหมากฝรงดวย

ส าหรบความหมายและลกษณะของการกลาวอางทางสขภาพนน แมวาตามกฎหมายไทยมการอางถงการกลาวอางทางสขภาพไวในประกาศกระทรวงสาธารณสข และประกาศส านกงานคณะกรรมการอาหารและยาอยหลายฉบบ แตมแคประกาศกระทรวงสาธารณสข เรอง การใชจลนทรยโพรไบโอตกในอาหาร12 เพยงฉบบเดยวเทานนทก าหนดนยามและลกษณะของการกลาว

อางทางสขภาพ โดยไดใหนยามและลกษณะของค าวา “การกลาวอางทางสขภาพ” ไววา

“การกลาวอางทางสขภาพ (Health Claim)” หมายถง การแสดงรป รปภาพ รอย

ประดษฐ เครองหมาย เครองหมายการคา หรอขอความใดๆ บนฉลาก ทเกยวของกบอาหาร สวนประกอบของอาหาร หรอสารอาหารซงเกยวของกบสขภาพทงทางตรงและทางออม และแบงเปน 3 ลกษณะ ไดแก

10 ความเหนคณะกรรมการกฤษฎกาท 0440/2523 หารอเรองยางท าหมากฝรง

จดเปนอาหารตามพระราชบญญตอาหาร พ.ศ.2522 หรอไม 11 ประกาศกระทรวงสาธารณสข (ฉบบท 228) พ.ศ.2544 เรอง หมากฝรงและลกอม 12 ประกาศกระทรวงสาธารณสข เรอง การใชจลนทรยโพรไบโอตกในอาหาร ออก

โดยอาศยอ านาจตามพระราชบญญตอาหาร เพอก าหนดหลกเกณฑ วธการ และเงอนไขการใชจลนทรยโพรไบโอตกใหเปนไปอยางถกตองเหมาะสม และปลอดภยตอการบรโภค ซงจนลนทรยโพรไบโอตก หมายถง จลนทรยทมชวต ซงเมอรางกายไดรบในปรมาณทเพยงพอจะท าใหเกดผลทเปนประโยชนตอสขภาพ

49

(1) การกลาวอางหนาทสารอาหาร (Nutrient function claim) หมายความวา การ

แสดงสรรพคณ หรอคณประโยชนเกยวกบบทบาทของสารอาหารทมผลตอสรรวทยาของรางกาย เชน การเจรญเตบโต การพฒนา หรอการกระท าหนาทตามปกตของรางกาย ซงผานการพสจนและเปนทยอมรบในทางวชาการแลว เชน แคลเซยมชวยใหกระดกและฟนแขงแรง

(2) การกลาวอางหนาทอน (Other function claim) หมายความวา การแสดง

สรรพคณ หรอคณประโยชนนอกเหนอจาก (1) ของอาหารหรอสวนประกอบของอาหารทมผลในทาง เสรมสขภาพอยางเฉพาะเจาะจง หรอชวยในการกระท าหนาทใหดยงขน เชน การกลาวอางหนาทสวนประกอบของอาหารทมผลชวยกระตนการดดซมแคลเซยม

(3) การกลาวอางการลดความเสยงของการเกดโรค (Reduction of disease risk claim) หมายความวา การแสดงสรรพคณ คณประโยชนของอาหาร หรอสวนประกอบของอาหาร ทมผลในการลดความเสยงของการเกดโรค อาการ หรอสภาวะใดๆ ทเกยวของกบสขภาพ โดยเปนการเปลยนแปลงปจจยเสยงหลก ส าหรบโรคนนๆ อยางมนยส าคญ เชน การกลาวอางวาอาหารทมแคลเซยมสงมผลชวยลดความเสยงของการเกดโรค กระดกพรน

เนองจากประกาศฉบบนมผลใชบงคบกบอาหารทมการใชจลนทรยโพรไบโอตกเทานน ดงนน การกลาวอางทางสขภาพของอาหารประเภทอนๆ นอกจากอาหารทมการใชจลนทรยโพรไบโอตก กยงคงไมมการก าหนดลกษณะและประเภทของการกลาวอางทางสขภาพไวอยางชดเจนแนนอน

3.1.3.2 หลกเกณฑในการกลาวอางทางสขภาพ

ส านกงานคณะกรรมการอาหารและยาอยในระหวางการจดท ารางประกาศกระทรวงสาธารณสข เรองการกลาวอางทางสขภาพ ซงยงอยในขนตอนการพจารณารายละเอยด โดยรางประกาศดงกลาวไดยดหลกการกลาวอางทางสขภาพตามทคณะกรรมาธการโครงการมาตรฐานอาหาร หรอ โคเดกซ ก าหนด ซงก าหนดใหการกลาวอางทางสขภาพแบงออกเปน 3 ประเภท ไดแก การกลาวอางหนาทของสารอาหาร การกลาวอางการกระท าหนาทอนๆ และการกลาวอางการลดความเสยงของการเกดโรค

แมวาประกาศกระทรวงสาธารณสข เรอง การกลาวอางทางสขภาพยงไมมผลบงคบใช แตปจจบนส านกงานคณะกรรมการอาหารและยาไดก าหนดหลกเกณฑ เงอนไข และวธการในการ

50

ยนค าขอประเมนการกลาวอางทางสขภาพ13 โดยไดอางอ านาจตามพระราชบญญตอาหาร มาตรา

6(10) มาตรา 40 และมาตรา 41 วาผทประสงคจะกลาวอางทางสขภาพของอาหารหรอสวนประกอบ

ของอาหาร จะตองยนขอประเมนการกลาวอางทางสขภาพตอส านกงานคณะกรรมการอาหารและยากอน และจะตองปฏบตตามหลกเกณฑและเงอนไขของการขอประเมนการกลาวอางทางสขภาพ และหลกเกณฑการขออนญาตโฆษณา โดยมหลกเกณฑและเงอนไขดงตอไปน

1. หลกเกณฑการกลาวอางทางสขภาพของอาหาร 1.1 อาหารทจะกลาวอางทางสขภาพ

1.1.1 ตองมความปลอดภย และมคณภาพมาตรฐานเปนไปตามทกฎหมาย

ก าหนดกรณทเปนอาหารใหม (Novel food) จะตองผานการประเมนความปลอดภยกอน 1.1.2 ตองแสดงฉลากโภชนาการ และปฏบตตามประกาศกระทรวง

สาธารณสขวาดวยเรอง ฉลากโภชนาการ 1.2 เงอนไขการกลาวอางทางสขภาพ

1.2.1 คณประโยชนทกลาวอางควรไดมาจากการบรโภคอาหารหรอสวนประกอบของอาหารทมประโยชนตอสขภาพในปรมาณทเหมาะสม โดยตองไมอาศยประโยชนทไดรบจากการบรโภครวมกบอาหารอนๆ แมวาจะเปนการปฏบตตามปกตหรอมเจตนาใหบรโภครวมกน เชน อาหารเชาจากธญพชทรบประทานกบนม

1.2.2 การกลาวอางหนาทของสารอาหาร (ก) สารอาหารนนตองอยในบญชสารอาหารทแนะน าใหบรโภคประจ าวน

ส าหรบคนไทยอายตงแต 6 ปขนไป (Thai RDI) ตามประกาศกระทรวงสาธารณสขวาดวยเรอง ฉลาก

โภชนาการ (ข) สารอาหารนนตองอยในระดบทจดวา “เปนแหลงของ” หรอ “สง” ใน

ปรมาณหนงหนวยบรโภคทแสดงบนฉลากสารอาหารกรณทแนะน าใหบรโภคมากขน หรอ สารอาหารนนตองอยในระดบ “ต า” “ลดลง” หรอ “ปราศจาก” ในปรมาณหนงหนวยบรโภคทแสดงบนฉลากกรณทแนะน าใหบรโภคแตนอย ตามเกณฑทก าหนดไวในประกาศกระทรวงสาธารณสขวาดวยเรอง ฉลากโภชนาการ

13 ส านกงานอาหาร ส านกงานคณะกรรมการอาหารและยา, “คมอส าหรบประชาชน

การขอประเมนการกลาวอางทางสขภาพ,” สบคนเมอวนท12 มนาคม 2559, จาก http://food.fda.moph.go.th/data/manual/6(2)_health_claim.pdf

51

(ค) การกลาวอางหนาทของสารอาหาร ในกรณทอาหารนนมปรมาณ ไขมนทงหมด มากกวา 13 กรม หรอ

ไขมนอมตว มากกวา 4 กรม หรอ คอเลสเตอรอล มากกวา 60 มลลกรม หรอ โซเดยม มากกวา360 มลลกรม

ในปรมาณหนงหนวยบรโภคอางองและปรมาณหนงหนวยบรโภคทแสดงบนฉลาก หรอหากไมมการก าหนดปรมาณหนงหนวยบรโภคอางองไวใหค านวณปรมาณสารอาหารในปรมาณ 100 กรม หรอ

100 มลลลตร ตองก ากบดวยขอความแสดงปรมาณไขมนทงหมด ไขมนอมตว คอเลสเตอรอล หรอ

โซเดยม ทอยในระดบเกนปรมาณดงกลาว ไวตดกบขอความกลาวอางทมขนาดใหญหรอเหนไดชดทสดบนฉลากโดยขอความก ากบนนตองมขนาดไมเลกกวาครงหนงของขอความกลาวอาง

(ง) ไมอนญาตการกลาวอางหนาทอน และการกลาวอางการลดความเสยง

ของการเกดโรค หากอาหารนนมปรมาณ ไขมนทงหมด มากกวา 13 กรม หรอ ไขมนอมตว มากกวา 4 กรม หรอ คอเลสเตอรอล มากกวา 60 มลลกรม หรอ โซเดยม มากกวา 360 มลลกรม

ในปรมาณหนงหนวยบรโภคอางองและปรมาณหนงหนวยบรโภคทแสดงบนฉลาก หรอหากไมมการก าหนดปรมาณหนงหนวยบรโภคอางองไวใหค านวณปรมาณสารอาหารในปรมาณ 100 กรม หรอ 100 มลลลตร

1.2.3 การกลาวอางทางสขภาพตองอยบนพนฐานของหลกฐานทาง

วทยาศาสตรทเกยวของและเปนปจจบน โดยเอกสารหลกฐานนนตองเพยงพอในการพสจนยนยนผลของการกลาวอางนนๆ กบความสมพนธตอสขภาพ ประกอบดวยขอมล 2 สวน ไดแก (ก) ขอมลเกยวกบหนาททางสรรวทยาของสารอาหารหรอความสมพนธ

ระหวางอาหารกบสขภาพทเปนทยอมรบ (ข) ขอมลองคประกอบของผลตภณฑทเกยวของกบหนาททางสรรวทยา

ของสารอาหารหรอความสมพนธระหวางอาหารกบสขภาพทเปนทยอมรบ ยกเวนกรณทความสมพนธระหวางอาหารกบสขภาพไมขนกบสวนประกอบใดสวนประกอบหนงของอาหาร แตขนกบตวอาหารในองครวม (Whole food) และงานวจยไมมความเชอมโยงถงสวนประกอบเฉพาะของอาหารนน ทงน เมอมขอมลความรใหมเปนปจจบนทสามารถเขาถงได จะตองมการทบทวนความเหมาะสมของการกลาวอางทางสขภาพนนๆ ตามหลกวทยาศาสตร

52

1.2.4 ปรมาณของสวนประกอบของอาหาร หรอสารอาหารทกลาวอางตอง

สามารถวเคราะหได ดวยวธทถกตองเหมาะสม 1.3 ขอความกลาวอางทางสขภาพทงทแสดงบนฉลากอาหารและการโฆษณาตอง

1.3.1 แสดงเปนภาษาไทย ตวอกษรมขนาดใกลเคยงกน อานไดชดเจน

และจะมขอความเปนภาษาอนดวยกได ทงนตองมความหมายท านองเดยวกนกบภาษาไทย 1.3.2 ไมท าใหเขาใจวาการบรโภคอาหารหรอสวนประกอบของอาหารนน

สามารถบ าบด บรรเทา รกษา หรอปองกนโรคได 1.3.3 แสดงขอความตามทส านกงานคณะกรรมการอาหารและยาประกาศ

ก าหนด หรอไดรบความเหนชอบจากส านกงานคณะกรรมการอาหารและยา 1.4 ฉลากหรอเอกสารก ากบอาหารทมการกลาวอางทางสขภาพตองปฏบตตาม

ประกาศกระทรวงสาธารณสขวาดวยเรอง การแสดงฉลากของอาหารในภาชนะบรรจ และตองแสดงรายละเอยดดงตอไปนดวย

(ก) ปรมาณของสารอาหารหรอสวนประกอบของสารอาหารทมการกลาวอาง (ข) กลมเปาหมาย (ถาม) (ค) วธการบรโภคอาหารเพอใหไดรบประโยชนตามทกลาวอาง (ง) ค าแนะน าในการบรโภคอาหารใหกบผบรโภคกลมเสยงหรอผทตองการ

หลกเลยงอาหารน (ถาม) (จ) ขนาดรบประทานสงสดในระดบทปลอดภยของอาหาร หรอสวนประกอบของ

อาหาร (ถาจ าเปน) (ฉ) ขอความ “ควรกนอาหารใหหลากหลายครบ 5 หมในสดสวนทเหมาะสมเปน

ประจ า” และ “ไมมผลในการบ าบดบรรเทารกษาหรอปองกนโรค” ทงน การโฆษณาอาหารทมการกลาวอางทางสขภาพ ใหแสดงรายละเอยดตาม (ก) -

(ฉ) และเปนไปตามหลกเกณฑการขออนญาตโฆษณา

2. เอกสารหลกฐานทางวทยาศาสตรพสจนการกลาวอางทางสขภาพ 2.1 การกลาวอางทางสขภาพตองมเอกสารหลกฐานทางวทยาศาสตรสนบสนนตาม

ประเภทของการกลาวอางทางสขภาพ ดงตอไปน 2.1.1 การกลาวอางหนาทของสารอาหาร ทนอกเหนอจากทส านกงาน

คณะกรรมการอาหารและยาประกาศก าหนดไวแลว ตองยนเอกสารหลกฐานทางวทยาศาสตรประกอบการพจารณาดงน

53

2.1.1.1 การทบทวนวรรณกรรมอยางเปนระบบ (Systematic review) และการวเคราะหอภมาน (Meta-analysis) ทผานการตพมพในวารสารทนาเชอถอ หรอ

2.1.1.2 ขอคดเหนทางวชาการทเปนทยอมรบและนาเชอถอจากหนวยงาน องคกร หรอคณะผเชยวชาญทางวทยาศาสตรทไดรบการยอมรบโดยสากล หรอ

2.1.1.3 รายงานผลการศกษาในมนษยทมการออกแบบอยางด

(Well-designed human intervention study) หรอการศกษาในมนษยทมการออกแบบอนๆ ท

เหมาะสม โดยมจ านวนตวอยางและผลการศกษาเบองตนทเพยงพอตอการพจารณา ทไดรบการตพมพในวารสารทนาเชอถอ ฉบบเตม

2.1.2 การกลาวอางหนาทอน และการกลาวอางการลดความเสยงของการเกดโรค ตองยนเอกสารหลกฐานทางวทยาศาสตรประกอบการพจารณา ดงน

2.1.2.1 รายงานผลการศกษาในมนษยทมการออกแบบอยางด

(Well-designed human intervention study) ฉบบเตม และไดรบการตพมพในวารสารทนาเชอถอ

และเอกสารอยางใดอยางหนง ดงน (1) การทบทวนวรรณกรรมอยางเปนระบบ (Systematic review)

และการวเคราะหอภมาน (Meta-analysis) ทผานการตพมพในวารสารทนาเชอถอ หรอ (2) ขอคดเหนทางวชาการทเปนทยอมรบและนาเชอถอจาก

หนวยงาน องคกร หรอคณะผเชยวชาญทางวทยาศาสตรทไดรบการยอมรบโดยสากล 2.2 เอกสารสนบสนน ไดแก บทความทเกยวของซงผานการทบทวนและตพมพใน

วารสารทนาเชอถอแลว การศกษาในสตวทดลอง (In vivo) การศกษาภายนอกกายสตวทดลอง (Ex vivo) หรอการศกษาในหลอดทดลอง (In vitro) การศกษาทางระบาดวทยาเชงสงเกต

(Observational evidence) ซงใหผลการศกษาทสอดคลองกนจากจ านวนการศกษาทมการออกแบบ

อยางด ต าราวชาการ ต าราอางอง (Evidence-based reference texts) หรอต าราอนๆ ทเปนท

ยอมรบและนาเชอถอ (ถาม) 2.3 ความเพยงพอของเอกสารหลกฐานทางวทยาศาสตรขนอยกบคณภาพของ

หลกฐานทน ามาสนบสนนการกลาวอางดานประสทธผล ของอาหารหรอสวนประกอบของอาหารโดยเฉพาะตองสอดคลองตามค าแนะน าการบรโภค วตถประสงคของการกลาวอางทางสขภาพรปแบบผลตภณฑ ปรมาณทแนะน าใหใช ระยะเวลาทใช และปจจยเสยงตางๆ

2.4 การกลาวอางทางสขภาพจะพจารณาภายใตองคประกอบของผลตภณฑทอาจม

ผลตอประสทธผลของอาหารหรอสวนประกอบของอาหารทกลาวอาง 3. เงอนไขในการยนค าขอ

54

3.1 ผยนค าขอตองจดเตรยมเอกสารหลกฐานประกอบการขอประเมนการกลาวอาง

ทางสขภาพตามทก าหนดในคมอฉบบน และขอรบบรการดวยระบบนดหมายลวงหนาผานทางเวบไซดส านกอาหารเทานน โดยยนค าขอตามชองทางและระยะเวลาทเปดใหบรการ ซงจะสามารถรบค าขอไดจ านวน 1 เรองตอสปดาห (วนจนทร) ตามระบบนดหมาย

ทงน ผยนค าขอฯ ตองสามารถใหขอมลรายละเอยดเกยวกบผลตภณฑทยนขอได รวมทงมอ านาจตดสนใจและลงนามรบทราบขอบกพรองได (กรณไมใชผด าเนนกจการหรอกรรมการผ

มอ านาจของนตบคคลใหมหนงสอมอบอ านาจใหมอ านาจด าเนนการแทนแนบดวย) 3.2 ผยนค าขอฯ ตองจดเรยงเอกสารแบบค าขอและหลกฐานประกอบ พรอม

ตรวจสอบใหครบถวนถกตองตามแบบตรวจสอบเอกสารเบองตน และผด าเนนกจการเปนผลงนามในหนงสอแจงความประสงคขอใหพจารณาประเมนการกลาวอางทางสขภาพ สวนเอกสารอนๆ บคคลทสามารถลงนามรบรอง ไดแก ผด าเนนกจการหรอกรรมการทมอ านาจฯ หรอผรบมอบอ านาจ

3.3 กรณผยนค าขอมความประสงคใหมการรกษาความลบของขอมลบางสวนหรอ

ทงหมดของเอกสารหลกฐาน ผยนค าขอตองจดท ารายการของขอมลทประสงคใหมการรกษาความลบ พรอมแสดงเหตผลเพอขอรบการรกษาความลบดงกลาว

3.4 การปฏเสธการพจารณารบค าขอและเอกสารหลกฐาน ในกรณดงตอไปน 3.4.1 ไมยนค าขอตามเวลาทก าหนดไวในระบบนดหมาย หรอ

3.4.2 รายการเอกสารหลกฐานประกอบการพจารณาไมครบถวนตามท

ก าหนดไว หรอ 3.4.3 ผยนค าขอฯ ไมสามารถใหรายละเอยดเกยวกบผลตภณฑทขอ

ประเมนการกลาวอางทางสขภาพไดอยางถกตอง 3.5 ระยะเวลาท าการจะเรมนบเมอไดรบเอกสารครบถวนและถกตอง 3.6 เมอเจาหนาทตรวจสอบเอกสารหลกฐานประกอบการประเมนการกลาวอางทาง

สขภาพวาครบถวนแลว จงจะรบค าขอและแจงใหผยนค าขอฯ จดท าส าเนาเอกสารหลกฐานทงหมดพรอมรบรองส าเนาถกตองจ านวน 3 ชด โดยจดท าสารบญและเรยงเอกสารตามล าดบทก าหนดไวใน

แบบตรวจสอบเอกสารเบองตน (checklist) เปนภาษาไทยหรอภาษาองกฤษเทานน พรอมตรวจสอบ

ใหครบถวนถกตอง และสงใหเจาหนาทภายใน 10 วนท าการ 3.7 กรณทเจาหนาทหรอผเชยวชาญมขอสงสยตอเอกสารหลกฐานประกอบการ

ประเมนการกลาวอางทางสขภาพทยนมานน อาจแจงใหผยนค าขอฯ จดสงเอกสารชแจงประกอบขอมลเพมเตมและจดสงใหแกเจาหนาทภายในระยะเวลาทก าหนด ทงน ระยะเวลาท าการจะไมนบระยะเวลาการแกไขเอกสาร หรอรอเอกสารเพมเตม หรอรอค าชแจงขอมลของผประกอบการ

55

โดยรวมระยะเวลาตงแตวนทรบค าขอ จนถง พจารณาแลวเสรจแจงผลการประเมนการกลาวอางทางสขภาพใชระยะเวลาทงสนประมาณ 368 วนท าการ

การกลาวอางทางสขภาพนอกจากจะตรงตามหลกเกณฑและเงอนไขการขอประเมนการกลาวอางทางสขภาพดงกลาวขางตนแลว กยงคงตองปฏบตตามหลกเกณฑและเงอนไขทวไปทงในเรองฉลากและการโฆษณาดวย

3.1.3.3 บทก าหนดโทษ

พระราชบญญตอาหาร พ.ศ. 2522 มบทบญญตทเปนบทก าหนดโทษในกรณทฝาฝน

กฎหมายไวดงตอไปน

(1) กรณทไมปฏบตตามพระราชบญญต หรอกฎกระทรวง หรอประกาศซงออกตาม

พระราชบญญตน โดยคณะกรรมการอาหารและยามอ านาจสงพกใชใบอนญาตการผลตอาหารหรอน าเขาอาหารได โดยมก าหนดครงละไมเกน 120 วน14

(2) กรณทการใชหรอแสดงฉลากไมเปนไปตามทประกาศทออกตามพระราชบญญต

อาหาร โดยมโทษปรบไมเกน 30,000 บาท15

(3) คณะกรรมการอาหารและยามอ านาจสงใหผผลตน าเขา หรอผจ าหนายอาหาร หรอผท าการโฆษณา ระงบการโฆษณาอาหารทเหนวาเปนการโฆษณาคณประโยชน คณภาพ หรอสรรพคณของอาหาร อนเปนเทจหรอเปนการหลอกลวงใหเกดความหลงเชอโดยไมสมควร หรอสงใหผผลต ผน าเขา หรอผจ าหนายอาหาร หรอผท าการโฆษณาอาหาร ระงบการผลต การน าเขา การจ าหนาย หรอการโฆษณาอาหารทคณะกรรมการอาหารและยาเหนวาอาหารดงกลาวไมมคณประโยชน คณภาพ หรอสรรพคณตามทโฆษณา16 และมบทก าหนดโทษในกรณทฝาฝนค าสง

ดงกลาวดวย คอ ตองระวางโทษจ าคกไมเกนสองปหรอปรบไมเกน 20,000 บาท หรอทงจ าทงปรบ และใหปรบเปนรายวนอกวนละไมนอยกวา 500 บาท แตไมเกน 1,000 บาท ตลอดเวลาทไมปฏบต

ตามค าสงดงกลาว17

14 พระราชบญญตอาหาร พ.ศ. 2522 มาตรา 46 15 พระราชบญญตอาหาร พ.ศ. 2522 มาตรา 51 16 พระราชบญญตอาหาร พ.ศ. 2522 มาตรา 42 17 พระราชบญญตอาหาร พ.ศ. 2522 มาตรา 72

56

(4) ผทโฆษณาอาหารคณประโยชน คณภาพ หรอสรรพคณของอาหาร อนเปนเทจ

หรอเปนการหลอกลวงใหเกดความหลงเชอโดยไมสมควรตองระวางโทษจ าคกไมเกนสามป หรอปรบไมเกนสามหมนบาท หรอทงจ าทงปรบ18 และผทโฆษณาคณประโยชน คณภาพ หรอสรรพคณของอาหารโดยไมไดรบอนญาต ตองระวางโทษปรบไมเกนหาพนบาท19

3.1.3.4 หนวยงานอนๆ ทเกยวของ

(1) ศนยเฝาระวงและรบเรองรองเรยนผลตภณฑสขภาพ (ศรร.)20

ศนยเฝาระวงและรบเรองรองเรยนผลตภณฑสขภาพ21 เปนหนวยงานของส านกงานคณะกรรมการอาหารและยา จดตงขนในป พ.ศ. 2552 เพอด าเนนการเฝาระวงการโฆษณาผานสอตางๆ และรบขอรองเรยนจากผบรโภคทประสบปญหาผลตภณฑสขภาพหรอพบเหนการผลต จ าหนาย น าเขา และโฆษณาผลตภณฑสขภาพทผดกฎหมาย โดยรวบรวมและประมวลผลเพอวเคราะหขอมลหรอปญหาเกยวกบผลตภณฑสขภาพ รวมทงสงตอใหหนวยงานทก ากบดแลผลตภณฑนนๆ ซงการมสวนรวมของผบรโภคในงานรองเรยนนนถอเปนสงส าคญยงในการปฏบตงานของส านกงานคณะกรรมการอาหารและยาใหบรรลเปาหมายและนบเปนการสงสญญาณทดตอการพฒนาและปรบปรงการปฏบตงานอนเปนการยกระดบและพฒนาคณภาพงานคมครองผบรโภคจากการใชผลตภณฑสขภาพใหดขน

18 พระราชบญญตอาหาร พ.ศ. 2522 มาตรา 70 19 พระราชบญญตอาหาร พ.ศ. 2522 มาตรา 71 20 ส านกงานคณะกรรมการอาหารและยา กระทรวงสาธารณสข, บนทก 4 ทศวรรษ

ส านกงานคณะกรรมการอาหารและยา : กวา 40 ปแหงการกาวยางบนเสนทางคมครองผบรโภคดานผลตภณฑสขภาพ, (กรงเทพมหานคร, 2545), น.265.

21 ผลตภณฑสขภาพ หมายความถง อาหาร ยา เครองมอแพทย ทมผลกระทบตอสขภาพ ซงส านกงานคณะกรรมการอาหารและยามหนาทก ากบดแลผลตภณฑเหลานโดยตรง

57

(2) ศนยอ านวยการปองกนและปราบปรามการกระท าฝาฝนกฎหมายเกยวกบผลตภณฑสขภาพ (ศปป.)22

ส านกงานคณะกรรมการอาหารและยาไดจดตงศนยอ านวยการปองกนและปราบปรามการกระท าฝาฝนกฎหมายเกยวกบผลตภณฑสขภาพ หรอ ศปป. ขน เมอวนท 29 ตลาคม 2552 ในรปของคณะท างานรวมกบเจาหนาทต ารวจกองบงคบการปราบปรามการกระท าความผดเกยวกบการคมครองผบรโภค (บก.ปคบ.) ภายใตการบรหารแบบมงผลสมฤทธ มบทบาทหนาทในการวเคราะหสถานการณลงพนทสบสวน หาขาว ตรวจสอบเบาะแสและของแหลงขอมล รวมถงตรวจสอบเฝาระวงผลตภณฑสขภาพ จบกมผกระท าผด ยดของกลางในสถานทจ าหนายและด าเนนคดตามกฎหมายอยางเขมงวดงวด นบไดวาเปนหนวยงานเชงรกทจะด าเนนการส ารวจตรวจสอบผประกอบการผลตภณฑสขภาพทจะท าผดกฎหมายและมผลกระทบหรอปญหารนแรงตอผบรโภคเพอสงเสรมใหงานคมครองผบรโภคมประสทธภาพอยางครบวงจรยงขน

3.2 มาตรการการควบคมของตางประเทศ

3.2.1 มาตรการการควบคมการกลางอางทางสขภาพของคณะกรรมาธการโครงการมาตรฐานอาหาร หรอ โคเดกซ

คณะกรรมาธการโครงการมาตรฐานอาหาร (Codex Alimentarius Commission) ซงตอไปนจะเรยกวา “โคเดกซ” จดตงขนโดยองคการอาหารและเกษตรแหงสหประชาชาต (the Food and Agriculture Organization of the United Nations: FAO) และองคการอนามยโลก (the World Health Organization: WHO) เมอป พ.ศ.2505 โดยมวตถประสงคเพอปกปองคมครองสขภาพอนามยของผบรโภคและเพอใหเกดความเปนธรรมในดานการคาระหวางประเทศ ซงจนถงปจจบนมสมาชกรวมทงสน 188 ประเทศ23 (แบงเปน 187 ประเทศ และ 1 องคกร คอ สหภาพยโรป)

22 ส านกงานคณะกรรมการอาหารและยา กระทรวงสาธารณสข, อางแลว เชงอรรถ

ท 20, น.268. 23 Codex Alimentarius International Food Standards, “Codex Member

and Observers,” Retrieve March 12, 2016, from http://www.fao.org/fao-who-codexalimentarius/members-observers/en/

58

รวมถงประเทศไทยดวย ประเทศสมาชกทกประเทศจะเขารวมประชมเพอพจารณารางมาตรฐานอาหาร หรอแนวปฏบตตางๆ ในระดบสากล ซงเปนมาตรฐานในระดบเดยวกนของทกประเทศไมมการแบงชนชน

การพจารณามาตรฐานอาหารในแตละเรองจะตองมการศกษา วจย ทดลอง โดยอาศยหองปฏบตการวทยาศาสตรและเทคโนโลยแขนงตางๆ เพอใหไดขอมลทถกตอง ตรวจสอบไดโดยนกวทยาศาสตรทมคณภาพและเปนหองปฏบตการทไดมาตรฐาน นอกจากนนขอมลตางๆ ยงตองมประเทศสมาชกทงหลายของโคเดกซยอมรบ จงจะเปนมาตรฐานทประกาศใชในระดบสากลทเทาเทยมกนและมาตรฐานทราง ของประเทศสมาชกทงหลายสามารถถอปฏบตได และเปนขอมลทางวทยาศาสตรเพอชวยแกไขปญหาในดานคณภาพทเกดขน ระหวางประเทศ

3.2.1.1 หนาทของโคเดกซ มดงตอไปน

(1) ด าเนนการเพอปกปองคมครองสขภาพอนามยของผบรโภคและเพอใหเกดความเปนธรรมในดานการคาระหวางประเทศ

(2) ด าเนนงานรวมกบองคกรระหวางรฐบาลและองคกรระหวางประเทศทไมใ ชระหวางรฐ ในงานทเกยวกบมาตรฐานอาหาร

(3) จดล าดบความส าคญ รเรม และใหขอเสนอแนะในการเตรยมรางมาตรฐานของโคเดกซ โดยผานหรออาศยความชวยเหลอจากองคการอนทเหมาะสม

(4) รบรองมาตรฐานของโคเดกซทจดท าขนตามขอ (3) และประกาศใชเปนมาตรฐานภมภาคหรอมาตรฐานสากล

(5) ปรบปรงแกไขมาตรฐานโคเดกซทประกาศใชแลวตามความเหมาะสม เพอใหเกดการพฒนา

มาตรฐานอาหารทโคเดกซก าหนดขนนน ไดรบการยอมรบจากองคการการคาโลก (WTO) ซงหากเกดกรณพพาททางการคาระหวางประเทศขน WTO จะน ามาตรฐานของโคเดกซมาใชเปนเกณฑในการระงบขอพพาท24

24 ภทรยา ศรระสนต, “มาตรการทางกฎหมายทเกยวของกบการควบคมโฆษณา

อาหารกบผบรโภคกลมเดก,” (สารนพนธมหาบณฑต คณะนตศาสตร มหาวทยาลยรามค าแหง, 2552), น.60.

59

3.2.1.2 โครงสรางของโคเดกซ ประกอบดวย

(1) คณะกรรมาธการ (Codex alimentarius Commission - CAC) ประกอบดวยผแทนจากประเทศสมาชกโคเดกซทกประเทศ รวมทงประเทศทเปนสมาชกของ FAO หรอ WHO คณะกรรมาธการจะแตงตงประธาน และรองประธาน 3 คน จากผแทนของประเทศสมาชก

(2) คณะกรรมการบรหาร (Executive Committee) ประกอบดวย ประธานคณะกรรมาธการ รองประธานคณะกรรมาธการ 3 คน และผแทนภมภาค (Geographic Representative) รวม 7 ภมภาค ไดแก กลมแอฟรกา เอเชยยโรป ละตอเมรกาและแครบเบยน ตะวนออกใกลอเมรกาเหนอ แปซฟกตะวนตกเฉยงใต ประเทศสมาชกแตละประเทศ สามารถเปนสมาชกคณะกรรมการบรหารไดไมเกน 1 ต าแหนง

(3) คณะกรรมการสาขาโคเดกซ (Codex Committee) แตงตงคณะกรรมการสาขาตาง ๆ เพอพจารณารางมาตรฐานอาหารโคเดกซ ไดแก

(3.1) คณะกรรมการสาขาทท างานเกยวกบอาหารทเกยวกบเรองทวไป(General Subject Committee) มทงหมด 9 สาขา

(3.2) คณะกรรมการสาขาทท างานเกยวกบอาหารทเปนสนคา(Commodity Committee) มทงหมด 18 สาขา

(3.3) คณะกรรมการเฉพาะกจ (AD Hoc Intergovernmental Task Force) มทงหมด 3 คณะ

(3.4) คณะกรรมการประสานงานกลมภมภาค (Regional Coordinating Committee) มทงหมด 5 กลม CAC แตงตงผประสานงานกลม (Regional Coordinator) จากประเทศทไดรบเลอกจากลมภมภาคใหเปนผประสานงานกลม ประเทศทไดรบเลอกจากกลมภมภาคใหเปนผประสานงานกลม ประเทศทไดรบเลอก จกตองรบเปนประเทศเจาภาพจดการประชม และท าหนาทเปนประธานการประชมคณะกรรมการประสานงานกลมภมภาคดวย

3.2.1.3 การควบคมการกลาวอางทางสขภาพของโคเดกซ

โคเดกซไดจดท าขอค าแนะน าส าหรบการใชการกลาวอางทางสขภาพในฉลากอาหารและในโฆษณาไวในแนวทางปฏบตท CAC/GL 23-1997 (GUIDELINES FOR USE OF NUTRITION

60

AND HEALTH CLAIMS)25 ซงเปนแนวปฏบตทปรบแกไขเพมเตมมาจากแนวปฏบตท CAC/GL 23-1991 (GUIDELINES FOR USE OF NUTRITION) ทมแตเรองการกลาวอางทางโภชนาการ โดยเพมเตมเรองการกลาวอางทางสขภาพขนมา และน าหวขอ “การกลาวอางเกยวกบหนาทของสารอาหาร” ซงแตเดมเปนหวขอยอยในค าจ ากดความของการกลาวอางทางโภชนาการเขามาอยภายใตหวขอการกลาวอางทางสขภาพแทน อกทงยงไดเพมเตมสวนของภาคผนวก ว าดวยการพสจนทางวทยาศาสตรส าหรบการกลาวอางทางสขภาพ (Recommendations on the scientific substantiation of health claims)26

แนวทางปฏบตท CAC/GL 23-1997 ใชส าหรบอาหารทกประเทศทมการกลาวอางทางสขภาพ ซงไมมมาตรฐานโคเดกซก าหนดไวเปนการเฉพาะ และไมอนญาตใหมการกลาวอางทางสขภาพในอาหารส าหรบทารกและเดก ยกเวนมาตรฐานโคเดกซหรอกฎหมายของประเทศนนๆ ก าหนดไวเปนพเศษ โดยมสาระส าคญในเรองการกลาวอางทางสขภาพดงน

(1) ลกษณะของการกลาวอางทางสขภาพ

แนวทางปฏบตโคเดกซไดก าหนดความหมายของกลาวอางทางสขภาพไวในขอ 2.2 และแบงประเภทของการกลาวอางทางสขภาพไวในขอ 2.2.1 ถง 2.2.3 ดงน

การกลาวอางทางสขภาพ หมายความวา การแสดงใด ๆ ซงระบ เสนอแนะ หรอบอกโดยนยซงความสมพนธทมอยระหวางอาหารหรอสวนประกอบของอาหารกบสขภาพ การกลาวอางทางสขภาพรวมถงกรณดงตอไปน

25 Codex Alimentarius International Food Standards, “Nutrition and

Health Claims (CAC/GL 23-1997),” Retrieve March 12, 2016, from www.fao.org/input/download/standards/351/CXG_023e.pdf

26 สถาบนอาหาร, “มาตรฐานโคเดกซ เรอง แนวปฏบตในการกลาวอางทางโภชนาการและสขภาพ GUIDELINES FOR USE OF NUTRITION AND HEALTH CLAIMS (CAC/GL 23-1997 Amended 2009; amendment 2009),” สบคนเมอวนท 12 พฤษภาคม 2559, จาก http://fic.nfi.or.th/law/upload/file1/2275_RG-5505-2-CD-Nutrition_Health_Claims.pdf

61

1) การกลาวอางหนาทของสารอาหาร หมายความวา การกลาวอางทางโภชนาการซงอธบายถงหนาททางสรรวทยาของสารอาหารทมตอการเจรญเตบโต พฒนาการ และการกระท าหนาทโดยปกตของรางกาย

ตวอยางเชน สารอาหาร ก (ซงมการระบไววาเปนสารอาหารทมหนาททางสรรวทยาในการรกษาสขภาพ และชวยเสรมการเจรญเตบโตและพฒนาการตามปกต) อาหาร ข เปนแหลงของสารอาหาร ก หรอมสารอาหาร ก สง

2) การกลาวอางหนาทอน หมายความวา การกลาวอางประเภทนเกยวของกบการแสดงคณประโยชนทเฉพาะเจาะจงของการบรโภคอาหารหรอสวนประกอบของอาหาร ในบรบทของอาหารทงหมดทมผลตอการกระท าหนาทหรอการมกจกรรมทางชวภาพตามปกตของรางกาย การกลาวอางในลกษณะนเกยวกบการมสวนชวยสงผลตอสขภาพในเชงบวก หรอการเสรมการกระท าหนาทของรายกายใหดขน หรอการปรบเปลยนหรอคงสภาวะสขภาพ

ตวอยางเชน สาร ก (ซงมการระบไววาสาร ก มผลในการชวยเสรมหรอปรบเปลยนการกระท าหนาททางสรรวทยา หรอการมกจกรรมทางชวภาพทมความเกยวของกบสขภาพ) อาหาร ข ประกอบดวยสาร ก เปนจ านวน ค กรม

3) การกลาวอางการลดความเสยงของโรค หมายความวา การกลาวอางทเกยวกบการบรโภคอาหารหรอสวนประกอบของอาหารในบรบทของอาหารทงหมด เพอลดความเสยงของการเกดโรค หรอสภาวะทเกยวของกบสขภาพ การลดความเสยง หมายความวา การปรบเปลยนปจจยหลกของความเสยงในการเกดโรค หรอสภาวะทเกยวของกบสขภาพอยางมนยส าคญ โรคมปจจยความเสยงหลายประการ และการปรบเปลยนหนงในปจจยความเสยงเหลานอาจทงเกดคณประโยชน และไมเกดคณประโยชน การแสดงการกลาวอางถงการลดความเสยงจะตองเปนทแนใจแลววาผบรโภคจะไมตความการกลาวอางเหลานอยางการกลาวอางในทางปองกน ตวอยางเชน การใชภาษาทไมเหมาะสม หรอการใชการอางองถงปจจยความเสยงอยางอน

ตวอยางเชน

- อาหารทดตอสขภาพซงมสารอาหาร ก หรอมสาร ก ในปรมาณนอยอาจชวยลดความเสยงในการเกดโรค ข / อาหาร ค มสารอาหาร ก หรอสาร ก ในปรมาณนอย

- อาหารทดตอสขภาพซงอดมดวยสารอาหาร ก หรอสาร ก อาจชวยลดความเสยงในการเกดโรค ข / อาหาร ค มสารอาหาร ก หรอสาร ก ในปรมาณสง

62

(2) หลกเกณฑการใชการกลาวอางทางสขภาพ

แนวทางปฏบตโคเดกซท CAC/GL 23-1997 ไดก าหนดหลกเกณฑของการกลาวอางทางสขภาพไวในขอ 8 โดยจะไดรบอนญาตใหมการกลาวอางทางสขภาพไดตอเมอเปนไปตามหลกเกณฑทก าหนดไวทงหมดดงตอไปน

1) การกลาวอางทางสขภาพจะตองอยบนพนฐานของหลกทางวทยาศาสตรทเกยวของและเปนปจจบน และหลกฐานนนจะตองอยในระดบทเพยงพอตอการพสจนยนยนผลตามทกลาวอางในประเภทนน และความสมพนธตอสขภาพตามทเปนทยอมรบโดยการศกษาวจยทางวทยาศาสตรทไดรบการยอมรบทวไป และการพสจนยนยนทางวทยาศาสตรควรตองไดรบการศกษาหากมองคความรใหมเกดขน การกลาวอางทางสขภาพจะตองประกอบดวยขอมล 2 สวน ไดแก

ก. ขอมลเกยวกบหนาททางสรรวทยาของสารอาหาร หรอความสมพนธระหวางอาหารกบสขภาพซงเปนทยอมรบ

ข. ขอมลเกยวกบองคประกอบของผลตภณฑทเกยวของกบบทบาททางสรรวทยาของสารอาหาร หรอความสมพนธระหวางอาหารกบสขภาพซงเปนทยอมรบ ยกเวนในกรณทความสมพนธดงกลาวขนอยกบอาหารทงหมด หรออาหารทการศกษาไมไดมความเชอมโยงไปถงสวนประกอบเฉพาะเจาะจงของอาหารนน

2) การกลาวอางทางสขภาพใด ๆ จะตองไดรบการยอมรบ หรอมลกษณะเปนทยอมรบของเจาหนาทซงมอ านาจหนาทของประเทศทผลตภณฑนนจะถกจ าหนาย 3) คณประโยชนตามทกลาวอางควรไดมาจากการบรโภคอาหารหรอสวนประกอบของอาหารในปรมาณทเหมาะสมในบรบทของการบรโภคอาหารทดตอสขภาพ

4) ถาคณประโยชนตามทกลาวอางพจารณาไดวานาจะมาจากสวนประกอบของอาหาร ซงมการก าหนดปรมาณอางองของสารอาหารไว อาหารดงกลาวจะตองมลกษณะดงน ก. ในกรณทแนะน าใหบรโภคมากขน สวนประกอบของอาหารตองอยในระดบ “แหลงของ” (a source of)หรอ “สง” (high)

ข. ในกรณทแนะน าใหบรโภคแตนอย สวนประกอบของอาหารตองอยในระดบ “ต า” (low) ลดลง (reduced) หรอปราศจาก (free)

โดยใหน าเงอนไขส าหรบการกลาวอางรายละเอยดของสารอาหาร และการกลาวอางเปรยบเทยบมาใชในการตดสนวาอยในระดบสง ต า ลดลง หรอปราศจาก

63

5) วตถแหงการกลาวอางหนาททางสารอาหาร (subject of a nutrient function claim) ควรเปนเฉพาะสารอาหารทจ าเปนซงไดมการก าหนดปรมาณอางองของสารอาหาร (NRV) ไวในแนวทางปฏบตโคเดกซเกยวกบการตดฉลากโภชนาการ (Codex Guidelines on Nutrition Labelling) หรอสารอาหารซงไดมการระบไวในแนวทางปฏบตเกยวกบอาหารขององคกรแหงชาตทไดรบการยอมรบอยางเปนทางการซงอยในเขตอ านาจ

การกลาวอางทางสขภาพควรมกรอบของขอก าหนดทชดเจนในการคดกรองเงอนไขส าหรบกรณทสามารถใชการกลางอางเฉพาะได รวมทงในเรองอ านาจหนาทของเจาหนาทระดบชาตในการหามปรามการกลาวอางทถกท าขนในกรณอาหารซงประกอบดวยสารอาหารหรอสวนประกอบของอาหารในปรมาณทเพมความเสยงในการเกดโรค หรอในการเกดผลรายทเกยวของกบสภาวะทเกยวกบสขภาพ การกลาวอางทางสขภาพไมควรถกท าขนหากวาเปนการกระตน หรอท าใหมองขามการบรโภคอาหารในปรมาณมากเกนไป หรอท าใหเสอมเสยตอแนวปฏบตทดในการบรโภคอาหาร

ถาผลตามทกลาวอางพจารณาไดวามสวนมาจากสวนประกอบของอาหาร จะตองมกระบวนการทสมบรณในการหาปรมาณของสวนประกอบของอาหารทท าใหเกดพนฐานในการกลาวอางเชนนน

เงอนไขในฉลากหรอในการตดฉลากของอาหารซงมการกลาวอางทางสขภาพจะตองมขอมลดงตอไปน

1) สวนทระบปรมาณของสารอาหารหรอสวนประกอบของอาหารทเปนวตถแหงการกลาวอาง (subject of the claim)

2) ในกรณทเหมาะสมควรระบกลมเปาหมาย

3) ในกรณทเหมาะสมควรมวธการใชอาหารเพอใหไดคณประโยชนตามทกลาวอาง และปจจยดานการใชชวตอน ๆ หรอแหลงอาหารอน

4) ในกรณทเหมาะสมควรมค าแนะน าแกกลมผมความเสยงเกยวกบวธการใชอาหาร หากเปนไปไดควรมค าแนะน าวาบคคลประเภทใดบางทตองหลกเลยงอาหารนน

5) ในกรณทจ าเปนควรระบปรมาณสงสดในการบรโภคอาหารหรอสวนประกอบของอาหารทถอวาปลอดภย

6) วธการทอาหารหรอสวนประกอบของอาหารจะเขากบบรบทของอาหารทงหมดไดอยางเหมาะสม

7) ขอระบเกยวกบความส าคญของการรกษาไวซงการบรโภคอาหารทดตอสขภาพ

64

(3) การพสจนยนยนทางวทยาศาสตรของการกลาวอางทางสขภาพ

โคเดกซไดจดท าขอแนะน าเกยวกบการพสจนยนยนทางวทยาศาสตรของการกลาวอางทางสขภาพไวในภาคผนวกของแนวทางปฏบตท CAC/GL 23-1997 เพอชวยใหประเทศตางๆ มแนวทางในการประเมนการกลาวอางทางสขภาพได

(3.1) กระบวนการในการพสจนยนยนการกลาวอางทางสขภาพ

การทบทวนวรรณกรรมอยางเปนระบบ (systematic review) ของหลกฐานทางวทยาศาสตรส าหรบการกลาวอางทางสขภาพโดยเจาหนาทผมอ านาจจะพจารณาเปนหลกทวไปส าหรบการพสจนยนยน กระบวนการนโดยทวไปรวมถงขนตอนดงตอไปน

ก. การบงชความสมพนธทไดเสนอไวระหวางอาหารหรอสวนประกอบของอาหารกบผลตอสขภาพ

ข. การบงชการวดทเหมาะสมส าหรบอาหารหรอสวนประกอบของอาหาร และส าหรบผลตอสขภาพ

ค. การบงชและการจดประเภทขอมลทางวทยาศาสตรทเกยวของทงหมด

ง. การประเมนปรมาณและการตความการศกษาทางวทยาศาสตรทเกยวของ

จ. การประเมนคาขอมลวทยาศาสตรทเกยวของทมอยทงหมด การชงน าหนกหลกฐานในอกดานหนงของการศกษา รวมทงการกระท าการตดสนวาความสมพนธตามทกลาวอางไดถกพสจนยนยนหรอไม และภายใตสถานการณแบบใด

(3.2) เกณฑส าหรบการพสจนยนยนการกลาวอางทางสขภาพ

(3.2.1) เกณฑดงตอไปนสามารถน ามาปรบใชกบประเภทของการกลาวอางทางสขภาพทง 3 ประเภทของแนวทางปฏบตนส าหรบการใชสารอาหารและการกลาวอางทางสขภาพ ไดแก

ก. การกลาวอางทางสขภาพโดยเรมแรกควรอยบนพนฐานของหลกฐานทมขนโดยการศกษาในมนษยทมการออกแบบอยางด การศกษาในการสงเกตมนษย เพยงอยางเดยวโดยทวไปแลวไมถอวาเพยงพอในการพสจนยนยนการกลาวอางทางสขภาพ แตในกรณทเกยวของการศกษาในการสงเกตมนษยอาจเปนสวนชวยเสรมหลกฐานทงหมดได กรณการศกษาในสตวขอมลทงในการศกษาภายนอกกายสตวทดลองหรอในการศกษาในหลอดทดลองอาจถกน ามาใช

65

อยางความรพนฐานซงเปนขอมลสนบสนนส าหรบความสมพนธระหวางอาหารหรอสวนประกอบของอาหารกบผลตอสขภาพ แตขอมลดงกลาวจะไมถกน ามาพจารณาอยางขอมลล าพงทเพยงพอตอการพสจนยนยนการกลาวอางทางสขภาพไมวาประเภทใด

ข. หลกฐานทงหมด ซงรวมถงขอมลทยงไมไดมการเผยแพร ในกรณทเหมาะสมควรมการบงช และทบทวน และรวมถงหลกฐานทสนบสนนผลตามทกลาวอ าง หลกฐานซงขดแยงกบผลตามทกลาวอาง และหลกฐานทเคลอบคลม หรอไมชดเจน

ค. หลกฐานทอยบนพนฐานของการศกษามนษยควรแสดงถงความเกยวของทมความสม าเสมอระหวางอาหารหรอสวนประกอบของอาหารกบผลตอสขภาพ โดยปราศจากหรอมหลกฐานทขดแยงเพยงเลกนอย

(3.2.2) แมวาหลกฐานทางวทยาศาสตรทมคณภาพสงควรจะถกคงรกษาไวเสมอ แตการพสจนยนยนอาจน าสถานการณเฉพาะและกระบวนการทางเลอกมาพจารณาได ตวอยางเชนกรณดงตอไปน

ก. การกลาวอางหนาทของสารอาหารอาจถกพสจนยนยนโดยอยบนพนฐานของการระบทเชอถอไดซงไดรบการยอมรบโดยองคกรทางวทยาศาสตรทเชยวชาญซงไดรบการยอม ซงมการตรวจสอบความถกตองและความสมบรณอยตลอด

ข. การกลาวอางทางสขภาพบางอยาง เชน การกลาวอางทเกยวของกบความสมพนธระหวางประเภทอาหารและผลตอสขภาพ อาจไดรบการพสจนยนยนโดยอยบนพนฐานของหลกฐานจากการสงเกต เชน การศกษาวทยาการระบาด การศกษาเชนนควรจดใหมหลกฐานทมความสม าเสมอจากการศกษาทมการออกแบบอยางดในจ านวนทมาก แนวทางปฏบตเกยวกบอาหารซงอยบนพนฐานของหลกฐาน และรายงานทเชอถอไดซงมการจดเตรยมหรอมการรบรองโดยองคกรทมความสามารถเชอถอไดและไดมาตรฐานทางวทยาศาสตรขนสงแบบเดยวกนกอาจน ามาใชไดเชนกน

(3.3) การพจารณาหลกฐาน

(3.3.1) การศกษาทางวทยาศาสตรทพจารณาถอวาเกยวของส าหรบการพสจนยนยนของการกลาวอางทางสขภาพคอการศกษาทระบถงความสมพนธระหวางอาหารหรอสวนประกอบของอาหารกบผลตอสขภาพ อาจน าตวชทางชววทยาซงมความสมบรณมาใชไดในกรณทผลตอสขภาพตามทกลาวอางซงไมสามารถท าการวดไดโดยตรง (ตวอยางเชน ความเขมขนของพลาสมาคอเลสเตอรอลส าหรบความเสยงตอการเกดโรคหวใจและหลอดเลอด)

66

(3.3.2) ขอมลทางวทยาศาสตรควรจดใหมการจ าแนกลกษณะเฉพาะตวทเพยงพอของอาหารหรอสวนประกอบของอาหารซงถอวามผลตอผลตอสขภาพ การจ าแนกลกษณะเฉพาะตวรวมถงผลสรปของการศกษาซงถกจดท าตามเงอนไขในการผลต การผนแปรทสม าเสมอ กระบวนการวเคราะห ผลลพธและขอสรปของการศกษาทเสถยร และขอสรปทค านงถงเงอนไขในการจดเกบและอายในการวางจ าหนาย

(3.3.3) ควรจดใหมขอมลและเหตผลทเกยวของในเรองสวนประกอบของอาหารซงมการกลาวอางทางสขภาพซงอยในรปแบบทสามารถถกน ามาใชโดยรางกายมนษย ในกรณทไมจ าเปนตองมการดดซมในการสรางผลตามทกลาวอาง (เชน สเตอรอลจากพช ใยอาหาร แบคทเรยกรดแลคตค) จะตองจดใหมขอมลและเหตผลทเกยวของในเรองสวนประกอบของอาหารวามถงระดบเปาหมาย หรอเปนสอกลางตอผลนน ควรจดใหมขอมลเกยวกบปจจยทมอยทงหมด (เชน รปแบบของสวนประกอบของอาหาร) ซงสามารถสงผลกระทบตอการดดซมและการใชประโยชนในรางกายของสวนประกอบของอาหารซงไดมการกลาวอางทางสขภาพ

(3.3.4) ควรมการประเมนคณภาพของวธการปฏบตการของการศกษาแตละประเภท รวมถงการออกแบบการศกษาและการวเคราะหทางสถต

ก. การออกแบบการศกษา ในมนษยควรตองรวมถงอยางชดแจงไวซงกลมควบคมทเหมาะสม ควรจ าแนกลกษณะประวตในเรองอาหารของกลมศกษา และองคประกอบของวถชวตทเกยวของ โดยจะตองมระยะเวลาทยาวนานเพยงพอ พจารณาถงระดบการบรโภคอาหารและสวนประกอบของอาหารซงสามารถเขาถงไดอยางมเหตผลในการบรโภคทสมดล และประเมนอทธพลของแมทรกซอาหารและบรบทของอาหารทงหมดทมตอผลตอสขภาพ

ข. การวเคราะหทางสถตของขอมลควรถกกระท าดวยวธการทไดรบการยอมรบวามความเหมาะสมส าหรบการศกษาในลกษณะนโดยกลมทางวทยาศาสตร และดวยการตความสญลกษณทางสถตทเหมาะสม

(3.3.5) การศกษาควรถกแยกตางหากจากการทบทวนวรรณกรรม และไมควรถกรวมเขาไวกบขอมลทางวทยาศาสตรทเกยวของถาหากวาการศกษานไมไดใชการวดทเหมาะสมส าหรบอาหารหรอสวนประกอบของอาหารกบผลตอสขภาพ หรอมขอบกพรองอยางมากในการออกแบบ หรอไมสามารถปรบใชไดกบประชาการเปาหมายส าหรบการกลาวอางทางสขภาพ

(3.3.6) โดยการน าขอมลทางวทยาศาสตรทเกยวของทมอยทงหมดมาพจารณาประกอบ และโดยการชงน าหนกหลกฐาน การทบทวนวรรณกรรมอยางเปนระบบควรแสดงถงขอบเขตดงตอไปน

67

ค. ผลตามทกลาวอางของอาหารหรอสวนประกอบของอาหารมคณประโยชนตอสขภาพของมนษย

ง. ความสมพนธระหวางเหตและผลไดถกก าหนดไวระหวางการบรโภคอาหารหรอสวนประกอบของอาหารกบผลตามทกลาวอางในมนษย เชน ความแขงแรง ความสม าเสมอ ความจ าเพาะ ผลตอขนาด และในกรณทเหมาะสมควรมความรทางชววทยา

จ. ปรมาณของอาหารหรอสวนประกอบของอาหารและรปแบบของการบรโภคทจะตองมในการทจะไดผลตามทกลาวอางจะสามารถเขาถงไดอยางมเหตผลในฐานะทเปนสวนหนงของอาหารทสมดลซงมความเกยวของกบประชากรเปาหมายซงการกลาวอางนนประสงคตอ

ฉ. กลมศกษาเฉพาะซงไดหลกฐานมาจากกลมน คอตวแทนของประชากรเปาหมายซงการกลาวอางนนประสงคตอ

(3.3.7) โดยอยบนพนฐานของการประเมนคาและเกณฑในการพสจนยนยน เจาทของรฐผมอ านาจสามารถตดสนวาความสมพนธตามทกลาวอางเปนทไดรบการพสจนยนยนหรอไม และภายใตสถานการณใด

(4) ขอตระหนกเรองความปลอดภยเฉพาะเจาะจง

4.1 ในกรณทการกลาวอางเกยวกบอาหารหรอสวนประกอบของอาหาร ปรมาณของอาหารหรอสวนประกอบของอาหารไมควรสรางความเสยงตอสขภาพแกผบรโภค และปฏกรยาระหวางสวนประกอบของอาหารควรถกน ามาพจารณา

4.2 ระดบการบรโภคทคาดหมายไมควรเกนกวาระดบสงของการไดรบสวนประกอบของอาหารทเกยวของ

4.3 การประเมนการกอใหเกดความเสยงควรอยบนพนฐานของการประเมนคาของการมสวนของการไดรบโดยรวมตามปกตในแตละวนส าหรบประชากรทวไป และในกรณทเกยวของส าหรบกลมประชากรทมความเสยง ควรพจารณาความนาจะเปนของการไดรบสะสมจากแหลงอาหารทงหมด และความไมสมดลในสารอาหารเนองจากการเปลยนแปลงของรปแบบของอาหารตามขอมลทมแกผบรโภคซงไดเนนถงอาหารและสวนประกอบของอาหาร

(5) การประเมนคาซ า

การกลาวอางทางสขภาพควรมการประเมนคาซ า เจาหนาทผมอ านาจควรประเมนคาการกลาวอางทางสขภาพซ าเปนชวง ๆ เนองจากการทมหลกฐานใหมทมความส าคญปรากฏขน ซง

68

หลกฐานใหมนมประสทธภาพพอทจะปรบเปลยนขอสรปเกยวกบความสมพนธของอาหารหรอสวนประกอบของอาหารกบผลตอสขภาพกอนหนาน

3.2.2 มาตรการการควบคมการกลาวอางทางสขภาพของสหภาพยโรป

สหภาพยโรปเปนองคกรขนาดใหญทประกอบขนดวยประเทศสมาชกตางๆในทวปยโรปมจ านวนมากถง 28 ประเทศในปจจบน27 ไดแก ออสเตรย เบลเยยม เดนมารก ฟนแลนด ฝรงเศส เยอรมน กรซ ไอรแลนด อตาล ลกเซมเบรก เนเธอรแลนด โครเอเชย โปรตเกส สเปน สวเดน สหราชอาณาจกร ไซปรส สาธารณรฐเชก เอสโทเนย ฮงการ ลตเวย ลทวเนย มอลตา โปแลนด สโลวาเกย สโลเวเนย โรมาเนย และบลแกเรย ในจ านวนนสวนใหญเปนประเทศทพฒนาแลวและหลายประเทศเปนประเทศชนน าของโลก จงท าใหสหภาพยโรปเปนตลาดส าคญทมพลงในการซอและมอ านาจในการตอรอง ในดานสนคาอาหารสหภาพยโรปถอเปนประเทศคคาส าคญของไทย สนคาอาหารหลกทไทยสงออกไปจ าหนายยงสหภาพยโรปในปจจบน ไดแก เนอไกแปรรป กงและสตวน าอนๆแชแขง ซงคดเปนมลคาปละหลายพนลานบาท28

การรวมตวกนของสหภาพยโรปจ าเปนตองใชกฎหมายเปนเครองมอในการก ากบและบรหารใหเกดความสงบเรยบรอย ฉะนน ประเทศสมาชกจงตองมอบอธปไตยบางสวนของตน เพอใหความรวมมอระหวางประเทศสมาชกเกดขนโดยสะดวกและคลองตว

3.2.2.1 กระบวนการตรากฎหมายของสหภาพยโรป29

องคกรทมอ านาจในการตรากฎหมายของสหภาพยโรปมองคกรหลกอย 3 องคกร คอ คณะกรรมาธการยโรป (European Commission) รฐสภายโรป (European Parliament) และคณะมนตรแหงสหภาพยโรป (Council of the European Union) นอกจากนยงมคณะกรรมการดานเศรษฐกจและสงคม (Economic and Social Committee) และคณะกรรมการภมภาค

27 ขอมล ณ วนท 3 มถนายน 2559 28 ผศ.สพ.ญ.ดร.เบญจมาศ ปทมาลย “การศกษากฎระเบยบของสหภาพยโรปวา

ดวยสารปนเปอนและสารตกคางบางชนดในอาหารเพอการเตรยมการของประเทศไทย ,” (ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย, 2556), น.1.

29 เพงอาง

69

(Committee of the Regions) ท าหนาทใหค าปรกษาแกองคกรทงสาม ทงน กระบวนการตรากฎหมายของสหภาพยโรปแบงได 3 ขนตอน คอ

ขนตอนท 1 การรเรมใหมกฎหมาย

การรเรมใหมกฎหมายเปนอ านาจแตเพยงผเดยวของคณะกรรมาธการยโรป แตทงน คณะมนตรแหงสหภาพยโรปหรอรฐสภายโรปอาจรองขอตอคณะกรรมาธการยโรปใหเสนอรางกฎหมายได หากเหนวามความจ าเปนตองเสนอกฎหมายใด เมอคณะกรรมาธการยโรปเหนวาจ าเปนตองมกฎหมายในเรองใดๆ กจะด าเนนการจดท าประกาศนโยบายทเรยกว า “สมดปกเขยว” (Green Paper) แลวแจกจายใหสาธารณะทราบและรบฟงความคดเหนจากหนวยงานประเทศสมาชกทเกยวของ ระยะเวลาของการรบฟงความคดเหนไมแนนอนวาสนหรอยาว ขนอยกบความยากงาย ความสนใจ การตอตานและการคดคานของประชาชน หลงจากทคณะกรรมาธการยโรปรบฟงความคดเหนดงกลาวแลว คณะกรรมาธการยโรปกจะด าเนนการจดท าเปนรางกฎหมายทเรยกวา “สมดปกขาว” (White Paper) ขนเพอเสนอตอคณะมนตรแหงสหภาพยโรปและรฐสภายโรป

ขนตอนท 2 การพจารณาใหความเหนชอบรางกฎหมาย

องคกรทมอ านาจตดสนใจสงสดในการพจารณารางกฎหมายของสหภาพยโรป คอ คณะมนตรแหงสหภาพยโรป ซงปกตประกอบดวยรฐมนตรกระทรวงตางประเทศของประเทศสมาชกรวมทงสน 28 ประเทศ สวนรฐสภานนจะมอ านาจในการพจารณารางกฎหมายมากนอยเพยงใดขนอยกบเนอหาของรางกฎหมายนนๆ วาสนธสญญากอตงสหภาพยโรปไดใหอ านาจแกรฐสภาทจะเขามามสวนรวมในระดบใด จงเหนไดวาอ านาจในการพจารณาและเหนชอบรางกฎหมายมใชรฐสภาดงทเปนอยในประเทศทวไป ซงรฐสภาเปนองคกรทมอ านาจในการออกกฎหมายแตส าหรบสหภาพยโรปแลว องคกรทมอ านาจตดสนใจสงสดในการพจารณาใหความเหนชอบรางกฎหมาย คอคณะมนตรแหงสหภาพยโรป

ขนตอนท 3 การประกาศใชกฎหมาย

เมอรางกฎหมายผานการพจารณาและใหความเหนชอบตามกระบวนการทก าหนดแลว ประธานคณะมนตรแหงสหภาพยโรปจะเปนผลงนามประกาศใชกฎหมาย และน ากฎหมายดงกลาวไปประกาศในรฐกจจานเบกษา (The Official Journal of the European Union) ซงก าหนดการมผลบงคบใชกฎหมายอาจก าหนดใหมผลนบแตวนทลงประกาศ วนใดวนหนงตามทก าหนดไว หรอภายในวนใดนบจากวนทประกาศ เปนตน

70

3.2.2.2 ประเภทของกฎหมายสหภาพยโรป30

กฎหมายในสหภาพยโรปม 2 ระดบ คอ ระดบสหภาพยโรป ซงเปนกฎหมายทใชระหวางประเทศสมาชกหรอกฎหมายกลาง และระดบประเทศ ซงเปนกฎหมายทใชภายในประเทศสมาชก ส าหรบกฎหมายระดบสหภาพยโรปแบงออกไดเปน 3 ประเภท คอ

(1) กฎหมายขนปฐมภม

เปนกฎหมายทมล าดบสงสดซงกฎหมายประเภทอนใดทขดหรอแยงกบกฎหมายนจะไมมผลใชบงคบเชน สนธสญญาตางๆ ทมผลเปนการกอตงสหภาพยโรป อนเปนกฎหมายสงสดทใหอ านาจสหภาพยโรป ฉะนนกรณสถาบนตางๆ ของสหภาพยโรปออกกฎหมายใดๆ จะตองอางองสนธสญญาทใหอ านาจทกครง ทงน กฎหมายขนปฐมภม เปนกฎหมายทมอ านาจเหนออธปไตยของประเทศสมาชก สหภาพยโรปเองพยายามทจะรวบรวมเปนธรรมนญเพยงฉบบเดยว แตยงไมประสบความส าเรจ เนองจากตองไดรบการรบรองจากประเทศสมาชกทง 28 ประเทศ

(2) กฎหมายขนทตยภม

กฎหมายขนทตยภมเปนกฎหมายลายลกษณอกษรทก าหนดโดยองคกรสหภาพ ยโรป ตามกระบวนการตรากฎหมายของสหภาพยโรป ซงกฎหมายลายลกษณอกษรน แบงไดเปน 6 รปแบบ ไดแก

(2.1) ระเบยบ (Regulation)

ระเบยบเปนกฎหมายทมผลบงคบใชโดยตรงกบทกประเทศสมาชก เปรยบเสมอนเปนกฎหมายของทกประเทศสมาชก โดยประเทศสมาชกไมจ าตองไปออกกฎหมายอนวตการใหเปนไปตามระเบยบนนอก หากองคกรของประเทศสมาชกหรอศาลของประเทศสมาชกไมบงคบใชระเบยบ หรอคความเหนวาการปรบใชระเบยบแกคดไมถกตอง ประชาชนหรอคความสามารถน าไปฟองรองยงศาลยตธรรมแหงยโรปได

(2.2) กฎเกณฑกลาง (Directive)

กฎเกณฑกลางเปนกฎหมายทเปนแนวทางในการตรากฎหมายภายในของประเทศสมาชก โดยจะมผลผกพนใหประเทศสมาชกในอนทจะตองตรากฎหมายอนวตการ เพอใหบรรลถงเปาหมายทสหภาพยโรปไดวางไวเทานน

30 เพงอาง

71

(2.3) ค าสง (Decision)

ค าสงเปนกฎหมายทมผลผกพนตอบคคลผรบค าสง ไมวาจะเปนประเทศสมาชก บรษท องคกรธรกจ หรอประชาชนทวไป

(2.4) ขอเสนอแนะ (Recommendation)

(2.5) ความเหน (Opinion)

ทงขอเสนอแนะและความเหนไมมผลผกพนทางกฎหมายตอผรบความเหนหรอขอเสนอแนะ แตจะมผลเปนเพยงค าแนะน าเทานน

(2.6) ค าพพากษาของศาลยตธรรมแหงยโรป (Case Law)

กรณเกดความขดแยงระหวางกฎหมายในระดบสหภาพยโรปกบกฎหมายภายในประเทศสมาชก ศาลของประเทศสมาชกตองบงคบตามกฎหมายในระดบสหภาพยโรปหรอกฎหมายกลาง มฉะนนแลว คกรณอาจน าคดไปสศาลยตธรรมแหงยโรป ซงศาลยตธรรมแหงยโรปอาจมค าพพากษาเพกถอนค าพพากษาของศาลภายในประเทศสมาชกได ทงน ค าพพากษาของศาลยตธรรมแหงยโรปเปนทมาของกฎหมายสหภาพยโรป

(3) ขอตกลงระหวางประเทศ

ขอตกลงระหวางประเทศ ไดแก สนธสญญา หรอความตกลงระหวางประเทศ ทสหภาพยโรปไดท าความตกลงไวกบประเทศอนๆ นอกสหภาพยโรปหรอองคการระหวางประเทศจากกฎหมายในระดบสหภาพยโรปทงสามประเภทดงกลาวขางตน กฎหมายเกยวกบความปลอดภยอาหาร สวนใหญเปนกฎหมายขนทตยภมในรปแบบของ ระเบยบบงคบ กฎเกณฑกลาง และค าสง และบางสวนซงเปนสวนนอยเกยวของกบขอตกลงระหวางประเทศ

3.2.2.3 การกลาวอางทางสขภาพของสหภาพยโรป

เดมทประเทศสมาชกแตละรฐในสหภาพยโรปตางมระเบยบกฎเกณฑเกยวกบการกลาวอางทางสขภาพเปนของตวเอง ซงมความแตกตางกน ท าใหเกดปญหาความไมเทาเทยมกนในการแขงขนทางการคา และสงผลกระทบโดยตรงตอระบบการคาภายในสหภาพยโรป จงเกดแนวคดทจะรวบรวมกฎระเบยบของแตละประเทศมารวมกนเปนกฎหมายฉบบเดยวโดยใหมผลบงคบใชกบทกประเทศสมาชก เพอชวยใหระบบการคาภายในสหภาพมประสทธภาพ และเปนการเพมระดบความคมครองใหกบผบรโภคใหมากขนยงกวาเดม ตอมาคณะกรรมาธการยโรปจงไดออกประกาศระเบยบท 1924/2006 เรองการกลาวอางทางโภชนาการและการกลาวอางทางสขภาพของอาหาร (Regulation (EC) No 1924/2006 of the European Parliament and of the Council of 20 December

72

2006 on nutrition and health claims made on foods) ซงเปนกฎหมายระดบระเบยบ (Regulation) ทมผลบงคบใชกบประเทศสมาชกทกรฐโดยไมจ าตองไปออกกฎหมายอนวตการใหเปนไปตามระเบยบนนอก และคณะกรรมาธการยโรปไดตพมพประกาศระเบยบนใน EU Official Journal L 404 Volume 9 เมอวนท 30 ธนวาคม ค.ศ.200631

ระเบยบท 1924/2006 เรองการกลาวอางทางโภชนาการและการกลาวอางทางสขภาพของอาหาร (“กฎระเบยบ”) เปนกฎระเบยบวาดวยการก าหนด ควบคมและจดกฎเกณฑของการกลาวอางทางโภชนาการและการกลาวอางทางสขภาพของผลตภณฑอาหาร ซงมผลครอบคลมการตดฉลาก การน าเสนอ และการโฆษณาผลตภณฑอาหารทมการกลาวทางโภชนาการและการกลาวอางทางสขภาพทวางจ าหนายในสหภาพยโรป แตไมรวมถงการกลาวอางทางโภชนาการและทางสขภาพทไมไดท าขนเพอประโยชนทางการคา เชน คมอแนะน าสารอาหารทออกโดยหนวยงานทางดานสขภาพและรางกาย ขอมลในสงตพมพดานวทยาศาสตร เปนตน

หลกท ว ไปของการการควบคมฉลากนน มบญญตอย ในกฎเกณฑกลางท 2000/13/EC32 ซงมหลกวาหามใชหรอแสดงขอมลทจะท าใหผบรโภคเขาใจผดเกยวกบอาหาร หรออางวาอาหารนนๆ มคณสมบตทางการแพทย อยางไรกตาม กฎเกณฑกลางท 2000/13/EC ยงไมมการก าหนดกฎเกณฑขอบงคบในการกลาวอางทางโภชนาการและการกลาวอางทางสขภาพทปรากฏบนฉลาก ระเบยบท 1924/2006 จงเปนกฎระเบยบทมผลบงคบในการควบคมเกยวกบการกลาวอางสรรพคณหรอประโยชนของอาหารโดยตรง ซงระเบยบท 1924/2006 กยงตองอยภายใตบงคบกฎเกณฑกลางท 2000/13/EC ในสวนของหลกทวไปเกยวกบการใชฉลากอยนนเอง

31 ส านกงานทปรกษาการเกษตรตางประเทศ ประจ าสหภาพยโรป, “กฎระเบยบ

nutrition and health claims ของ EU,” สบคนเมอวนท 2 พฤษภาคม 2559, จาก http://news.thaieurope.net/content/view/2238/214/

32 Directive 2000/13/EC of the European Parliament and of the Council of 20 March 2000 on the approximation of the laws of the Member States relating to the labelling, presentation, and advertising of food stuffs

73

กฎระเบยบนไดก าหนดใหน านยามของค าวา “อาหาร” ตามระเบยบบงคบท 178/200233 ซงเปนระเบยบบงคบทก าหนดหลกทวไปของกฎหมายอาหาร ซงไดก าหนดนยามของอาหารไวใน มาตรา 2 วา

“อาหาร” หมายความวา สารหรอผลตภณฑใดๆ ไมวาจะมการแปรรปทงหมด มการแปรรปบางสวน หรอไมมการแปรรปเลย ซงมความมงหมายหรอคาดหมายวามนษยจะกน หมายความรวมถงเครองดม หมากฝรง และสารใดๆ รวมทงน า ทมความมงหมายหรอเป นสวนประกอบรวมอยในอาหารในระหวางกระบวนการผลต การเตรยมการ หรอการรกษาดวย แตอาหารจะไมรวมถง

(ก) อาหารสตว

(ข) สตวมชวต ยกเวนทอยขนเตรยมส าหรบวางขายเพอการบรโภคของมนษย

(ค) พชกอนการเกบเกยว

(ง) ผลตภณฑยา

(จ) เครองส าอาง

(ฉ) ยาสบและผลตภณฑยาสบ

(ช) สารเสพตดทออกฤทธตอจตและประสาท

(ซ) สารตกคางและสารปนเปอน

อยางไรกตาม หากเปนอาหารท ไม ไดบรรจหบหอ รวมถงอาหารสด ( fresh product) เชน ผก ผลไม ขนมปง ทจ าหนายใหแกผบรโภคขนสดทาย หรอขายสงใหกบผขาย หรออาหารทมการบรรจหบหอ ณ จดขายตามความตองการของผซอจะไมอยภายใตบงคบของกฎระเบยบฉบบน กลาวคอ อาหารเหลานสามารถใชการกลาวอางทางส ขภาพได แตไดรบยกเวนไมตองด าเนนการตามกฎระเบยบน

33 Regulation (EC) No 178/2002 the European Parliament and of the

Council of 28 January 2002 laying down the general principles and requirement of food law, establishing the European Food Safety Authority and laying down procedures in matters of food safety.

74

(1) ลกษณะและประเภทของการกลาวอางทางสขภาพ

กฎระเบยบนไดก าหนดความหมายของการกลาวอางทางสขภาพไวในมาตรา 2 วา

“การกลาวอางทางสขภาพ” หมายถง การกลาวอางใดๆ ทเปนการแสดง แนะน า หรอสอความหมายใหเหนถงความสมพนธทมอยระหวางหมวดหมของอาหาร หรออาหาร หรอสวนประกอบของอาหาร กบสขภาพ

การกลาวอางทางสขภาพตามระเบยบบงคบน แบงออกเปน 3 ประเภท คอ การกลาวอางเกยวกบหนาทของสารอาหารโดยทวไป (General function) ตามมาตรา 13 การกลาวอางถงการลดความเสยงตอการเกดโรค และการกลาวอางถงการเจรญเตบโตและสขภาพของเดก (Reduction of disease risk claims and claims referring to children’s development and health) ตามมาตรา 14

การกลาวอางเกยวกบหนาทของสารอาหารโดยทวไป หมายความถงการกลาวอางทางสขภาพทกอยางทไมใชการกลาวอางถงการลดความเสยงตอโรคและการกลาวอางถงการเจรญเตบโตและสขภาพของเดก

การกลาวอางถงการลดความเสยงตอการเกดโรค หมายความวา การกลาวอางทเปนแสดง แนะน า หรอสอความหมายใหเหนวาการบรโภคหมวดหมของอาหาร หรออาหาร หรอสวนประกอบของอาหาร จะชวยลดความเสยงของการเกดโรคอยางมนยส าคญ

(2) หลกเกณฑทวไปของการกลาวอาง

ระเบยบท 1924/2006 ไดก าหนดหลกเกณฑทวไปส าหรบการกลาวอางทกประเภทไวใน มาตรา 3 ซงมหลกวา ผลตภณฑอาหารทวางจ าหนายในสหภาพยโรป ซงมการกลาวอางทางโภชนาการและการกลาวอางทางสขภาพทงในรปของฉลาก การน าเสนอ และการโฆษณา จะตองปฏบตตามหลกเกณฑและเงอนไขทก าหนดไวในระเบยบบงคบฉบบนกอนจงจะสามารถใชได โดยไดก าหนดหลกเกณฑทวไปส าหรบการใชการกลาวอางไวดงตอไปน

(ก) การกลาวอางจะตองมความถกตอง ไมก ากวม หรอ ท าใหเขาใจผด และการกลาวอางดงกลาวตองสามารถพสจนไดตามหลกวทยาศาสตร

(ข) การกลาวอางตองไมกอใหเกดความสงสย หรอเคลอบแคลงตอคณคาทางโภชนาการทสงผลกระทบตอผลตภณฑอาหารอนๆ เชน มการระบขอความชวนเชอวา การบรโภคผลตภณฑอาหารชนดหนงใหคณคาทางอาหารดกวาอกชนดหนง ทงๆ ทเปนผลตภณฑอาหารประเภทเดยวกน เปนตน

75

(ค) การกลาวอางจะตองไมเปนการสงเสรม ชกชวน เขาขายประเดนหลอกลวงใหผซอตองบรโภคผลตภณฑอาหารมากเกนความจ าเปน เชน มการระบขอความชวนเชอวา เมอทานมากขน จะชวยใหผมดกด าเงางามเพมขน เปนตน

(ง) การกลาวอางตองไมชน าไปในทางทวา อาหารทมคณคาตามธรรมชาตอนๆ ไมสามารถใหคณคาไดเทากบผลตภณฑอาหารของตน

(จ) ขอความ รปภาพ หรอเครองหมายสญลกษณใดๆ ตองไมระบหรอสอใหเหนวาผลตภณฑอาหารนนๆ สามารถเปลยนสรระของรางกายสวนใดสวนหนงได

นอกจากน มาตรา 4 ยงไดก าหนดวา เครองดมทมแอลกอฮอลผสมมากวา 1.2 เปอรเซนต ไมสามารถใชการกลาวอางทางสขภาพได

(3) เงอนไขพเศษของการกลาวอางทางสขภาพ

(3.1) เงอนไขพเศษส าหรบการการกลาวทางสขภาพทกประเภท

หมวดท 4 ของกฎระเบยบฉบบน เปนเรองของการกลาวอางทางสขภาพโดยเฉพาะ ซงไดมการก าหนดเงอนไขพเศษของการกลาวอางการกลาวอางทางสขภาพไวในมาตรา 10 ซงมสาระส าคญดงตอไปน

1. หามการกลาวอางทางสขภาพทไมไดรบอนญาตและการกลาวอางทางสขภาพทฝาฝนตอระเบยบบงคบน

มาตรา 10 (1) ก าหนดวา หามมการกลาวอางทางสขภาพทกประเภท เวนแต

(1) ไดรบอนญาตจากหนวยงานความปลอดภยอาหารของสหภาพยโรปและ คณะกรรมาธการยโรป

(2) มการปฏบตตามหลกเกณฑและเงอนไขของระเบยบบงคบนอยางครบถวน

(3) ขอกลาวอางนนมอยในบญชรายชอขอกลาวอางทางสขภาพทไดรบอนญาต

การกลาวอางทางสขภาพ นอกจากจะตองเปนไปตามหลกเกณฑและเงอนไขททวไปทก าหนดไวในหมวดท 2 แลว ยงตองปฏบตเงอนไขพเศษส าหรบการกลาวอางทางสขภาพโดยเฉพาะในหมวดท 4 ดวย และขอกลาวอางทใชนนตองมอยในบญชรายชอขอกลาวอางทางสขภาพทได รบ

76

อนญาต ดงนน การกลาวอางทางสขภาพจงตองครบเงอนไขทงสามขอ มฉะนนจะไมสามารถใชได เชน แมวาจะไดรบอนญาต แตหากไมปฏบตหลกเกณฑเงอนไขของระเบยบบงคบกจะไมสามารถใชได34

2. ขอมลทจ าเปนเพอใหไดมาซงการอนญาตของการกลาวอางทางสขภาพ

มาตรา 10 (2) ก าหนดวา การกลาวอางทางสขภาพจะไดรบอนญาตกตอเมอมการแสดงขอมลดงตอไปน โดยแสดงอยบนฉลาก หรอการน าเสนอและโฆษณา

(ก) ขอความทบอกถงความส าคญของการไดรบสารอาหารอยางหลากหลายและสมดล และการด าเนนชวตอยางมสขภาพด

(ข) ปรมาณของสารอาหารและรปแบบของการบรโภคทจ าเปนเพอใหไดรบประโยชนจากสารอาหารตามทกลาวอาง

(ค) ระบถงบคคลทควรหลกเลยงบรโภคอาหารนนไวอยางเหมาะสม

(ง) ค าเตอนทเหมาะสมส าหรบสนคาซงมแนวโนมทกอใหเกดผลเสยแกสขภาพ หากบรโภคในปรมาณทมากเกนไป

อยางไรกตาม การกลาวอางทมลกษณะเปนการแนะน าวาจะมผลตอสขภาพโดยการไมบรโภคอาหาร หรอมการอางองถงอตราหรอจ านวนน าหนกทลดลง หรอมการอางองวาเปนค าแนะน าของแพทยหรอผเชยวชาญทางสขภาพ จะไมไดรบอนญาตใหใชเปนการกลาวอางทางสขภาพได35

นอกจากเงอนไขเฉพาะส าหรบการกลาวอางทางสขภาพในขางตนแลว การกลาวอางทางสขภาพแตละประเภทยงมเงอนไขเฉพาะของแตละประเภทอก ดงน

34 Commissiom Implementing Decision “Guidelines for the

implementation of specific conditions for health claims laid down in Article 10 of Regulation (EC) No 1924/2006 Official Journal of the European Union,” Retrieved May 10, 2016, From http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:32013D0063&from=EN

35 ระเบยบท 1924/2006 มาตรา 12

77

(3.2) เงอนไขพเศษส าหรบการกลาวอางเกยวกบหนาทของสารอาหารโดยทวไป (General function)

มาตรา 13 ก าหนดวา การกลาวอางเกยวกบหนาทของสารอาหารโดยทวไป ตองมลกษณะอยางหนงอยางใด ดงตอไปน

(ก) เปนการกลาวอางถงหนาทของสารอาหารทเกยวของกบการเจรญเตบโต การพฒนา และหนาทของสวนตางๆ ของรางกาย หรอ

(ข) เปนการกลาวอางถงหนาทเชงกายภาพและพฤตกรรม หรอ

(ค) เปนการกลาวอางถงคณสมบตในการควบคมน าหนก การท าใหมรปรางด ชวยลดความหว ท าใหรสกอมขน หรอลดปรมาณพลงงานเนองจากการบรโภคอาหารนน

โดยจะสามารถใชไดโดยไมตองขออนญาตหากอยบนพนฐานของพยานหลกฐานทางวทยาศาสตรอนเปนทยอมรบกนโดยทวไป และผบรโภคโดยทวไปสามารถเขาใจไดเปนอยางด

(3.3) การกลาวอางถงการลดความเสยงตอการเกดโรค และการกลาวอางถงการเจรญเตบโตและสขภาพของเดก

มาตรา 14 ก าหนดวา การใชค ากลาวอางทงสองประเภทนจะตองมการขออนญาตเสมอ โดยผขออนญาตจะยนค าขอตอหนวยงานทมหนาทตามทประเทศสมาชกแตละประเทศก าหนด หลงจากนนหนวยงานดงกลาวจะสงค าขอไปยงหนวยงานความปลอดภยอาหารของสหภาพยโรป (The European Food Safety Authority: EFSA) เพอใหประเมนความปลอดภยและประสทธภาพของอาหารตามทอาง โดย EFSA จะท าความเหนสงใหคณะกรรมาธการยโรปเปนผพจารณาใหความเหนชอบวาจะมค าสงอนญาตหรอไม และแจงค าสงไปยงประเทศสมาชกเพอแจงผขออนญาตตอไป36

นอกจากนในวรรคสองยงก าหนดเงอนไขเพมเตมดวยวา จะตองมขอความทแสดงใหเหนวาโรคทกลาวนน มสาเหตปจจยทจะท าใหเกดโรคไดหลายอยาง และการกลาวอางนน อาจจะไมไดมผลถงสาเหตปจจยบางอยาง กลาวคอ เปนแคชวยความปจจยความเสยงของการเกดโรคแคบางสาเหตเทานน

การกลาวอางทางสขภาพทกประเภท นอกจากจะตองปฏบตตามหลกเกณฑและเงอนไขดงกลาวขางตนแลว การกลาวอางทางสขภาพนน จะตองเปนขอกลาวอางมอยในบญชรายชอ

36 ระเบยบท 1924/2006 มาตรา 15, 16, 17

78

ขอกลาวอางทางสขภาพทไดรบอนญาตซงคณะกรรมาธการยโรปไดประกาศก าหนดไวเทานน โดยปจจบนมก าหนดไวจ านวน 222 รายการ37

(4) หลกฐานการพสจนทางวทยาศาสตร

กฎระเบยบนไดก าหนดในเรองของหลกฐานการพสจนทางวทยาศาสตรไวใน มาตรา 16 วา การกลาวอางทกชนด ไมวาจะเปนการกลาวอางทางโภชนาการและการกลาวอางทางสขภาพจะตองอยบนพนฐานของหลกฐานการพสจนทางวทยาศาสตรทเปนทยอมรบทวไป โดยผประกอบมหนาทพสจนใหไดวา ขอความทตนกลาวอางนนเปนความจรง และผมอ านาจของประเทศสมาชกอาจเรยกใหผประกอบการหรอผจ าหนายผลตภณฑอาหารนน เปดเผยสวนประกอบและขอมลตามทก าหนดไวกฎระเบยบได

กฎระเบยบของสหภาพยโรปยงก าหนดใหมการจดตงส านกทะเบยนทท าหนาทเปนส านกทะเบยนของการกลาวอางทางโภชนาการและสขภาพของประชาคมยโรป นอกจากนยงรวบรวมขอมลเกยวกบการอนญาตและเงอนไขการใชการกลาวอางคณประโยชนของอาหาร ขอหามเกยวกบการกลาวอาง รวมถงการกลาวอางทไมไดรบอนญาตพรอมทงเหตผลไวดวยเชนกน และก าหนดใหส านกจดทะเบยนสามารถเปดเผยขอมลแกสาธารณะได38

นอกจากนยงมประเดนทนาสนใจเกยวกบมาตรการเปลยนผาน (Transitional measures) ซงก าหนดไวในมาตรา 28 ดงน

(1) ผลตภณฑอาหารทวางจ าหนายในทองตลาดหรอไดรบการตดฉลากบรรยายสรรพคณคณคาทางอาหารแลวกอนวนท 1 กรกฎาคม ค.ศ. 2007 อนโลมใหวางจ าหนายไดตอไปจนกวาผลตภณฑดงกลาวจะหมดอาย แตตองไมเกนวนท 31 กรกฎาคม 2009

(2) ผลตภณฑอาหารทมเครองหมายหรอชอทางการคา ซงท าใหเขาใจวามสรรพคณทางโภชนาการหรอทางสขภาพ ทไดรบการขนทะเบยนกอนวนท 1 มกราคม ค.ศ.2005 และไมไดปฏบตตามกฎระเบยบน จะยงคงอนโลมใหวางจ าหนายไดตอไปจนถงวนท 19 มกราคม ค.ศ. 2022

37 Commission Regulation (EU) No 432/2012 of 16 May 2012

establishing a list of permitted health claims made on foods, other than those referring to the reduction of disease risk and to children’s development and health Text

38 ระเบยบท 1924/2006 มาตรา 20

79

เปนอยางชา ภายหลงจากนน จะตองปฏบตกฎระเบยบนอยางเครงครด เชน หากชอทางการคา ไดแก ชางามระหง ซงยงไมมหลกฐานพสจนทางวทยาศาสตรยนยนวา ดมแลวงามระหงเชนชอทใชแลว กจะไมสามารถใชชอดงกลาวเปนชอทางการคาของเครองดมดงกลาวเพอวางจ าหนายในสหภาพยโรปไดอกตอไป

(3) การบรรยายสรรพคณผลตภณฑอาหารทมขนกอนวนท 1 มกราคม ค.ศ.2005 ซงปฏบตไปตามกฎระเบยบภายในประเทศสมาชกและไมมอยในภาคผนวกของกฎระเบยบน สามารถใชไดตอไปจนถงวนท 19 มกราคม 2010 ทงน ใหอยในความรบผดชอบของภาคธรกจทเกยวของ

(4) การบรรยายสรรพคณผลตภณฑอาหารในรปของรปภาพ กราฟฟค หรอสญลกษณใดๆ ทสอดคลองกบมาตรการทวไปของกฎระเบยบน และไดปฏบตตามกฎระเบยบภายในประเทศสมาชก หากแตเปนสนคาทมไดปรากฏอยในภาคผนวกนน ก าหนดใหมเงอนไข ดงน

(ก) ประเทศสมาชกตองแจงขอมลการบรรยายสรรพคณสนคาอาหารตามทไดปฏบตไปตามกฎระเบยบภายในประเทศสมาชกนนๆ พรอมทงหลกฐานทสามารถพสจนไดตามหลกวทยาศาสตรตอค าบรรยายดงกลาว ใหคณะกรรมาธการยโรปทราบภายในวนท 31 มกราคม 2008 เปนอยางชา

(ข) คณะกรรมาธการยโรปจะเปนผตดสน ตามกระบวนการในมาตราท 24 ยอหนาท 2 ซงหากการบรรยายสรรพคณสนคาอาหารไมผานความเหนชอบนน จะมสทธวางจ าหนายไดตอไปอกเปนระยะเวลาเพยง 12 เดอนภายหลงจากค าตดสน

3.2.3 มาตรการการควบคมการกลาวอางทางสขภาพของประเทศญปน

ประเทศญปนเปนประเทศทใหความส าคญในเรองสขภาพของประชาชนในประเทศเปนอยางมาก โดยเมอ ป ค.ศ.1984 รฐมนตรวาการกระทรวงศกษาธการของประเทศญปนไดรเรมโครงการศกษาเกยวกบอาหารทมผลตอสขภาพ ซงโครงการศกษาดงกลาวไดก าหนดรปแบบหนาทของอาหารไว 3 อยาง โดยหนาทขนพนฐานของอาหาร คอ หนาทของสารอาหารทมความจ าเปนในการด ารงชวตของมนษย หนาทขนทสอง คอ หนาทดานความรสก ทงในเรองรสชาตและผวสมผสของอาหารเพอตอบสนองความตองการทางดานความรสกของมนษย หนาทขนทสาม คอ หนาททมผลทางดานสรรวทยา เชน ควบคมการเปลยนแปลงทางรางกายทมผลตอพฤตกรรมมนษย ควบคมความ

80

แก ระบบภมคมกน และปองกนรางกายทมากกวาหนาทของสารอาหาร ซงการศกษานไดใหความหมายของอาหารทมผลตอสขภาพไววาคออาหารทมหนาทขนทสามนนเอง39

ตอมาเมอมการพฒนาทางดานวทยาศาสตรมากยงขน มการพสจนยนยนไดวาอาหารหรอสารอาหารบางอยางเมอบรโภคเขาไปแลวเกดผลดตอสขภาพ ท าใหผประกอบการบางสวนเรมน าผลการศกษาในเรองนมาใชกบการประกอบธรกจของตน โดยการน าเอาประโยชนของอาหารทผลตอสขภาพมาเปนจดเดนและคณสมบตพเศษใหกบผลตภณฑอาหารของตนเอง จงเรมมการพดถงและถกเถยงกนเกยวกบการควบคมการใชสรรพคณหรอคณประโยชนของอาหารมาใชในการกลาวอาง ประเทศญปนจงไดสรางระบบกฎหมายเพอท าหนาทตรวจสอบและควบคมการใชการกลาวอางเกยวกบสรรพคณหรอคณประโยชนของอาหารทมผลตอสขภาพของมนษยขนมา ซงถอเปนครงแรกของโลกในป ค.ศ.1991 โดยใชชอวา อาหารเพอสขภาพ หรอ “Foods for Specified Health Use (FOSHU)” ซงภาษาญปนเรยกชอยอวา “โทคโฮ (Tokuho)40” ตอมาในป ค.ศ.2001 กไดเพมการกลาวอางทางสขภาพขนมาอกประเภทหนง คอ อาหารทมการกลาวอางหนาทของสารอาหาร หรอ “Food with Nutrient Function Claim (FNFC)” และเมอวนท 1 เมษายน ค.ศ.2015 ประเทศญปนกไดเพมอาหารทมการกลาวอางหนาท หรอ “Food with Function Claims” ขนมาอกเปนประเภทลาสด41 ดงนน ปจจบนอาหารทมการกลาวอางทางสขภาพของประเทศญปนจงแบงออกเปน 3 ประเภท ซงแตละประเภทตางมลกษณะและเงอนไขในการควบคมทแตกตางกนออกไป

3.2.3.1 กฎหมายและหนวยงานทเกยวของ

ในเรมแรกนน กระทรวงสาธารณสข แรงงาน และสวสดการสงคม (Ministry of Health, Labor and Welfare: MHLW) เปนหนวยงานทมอ านาจหนาทในการดแลควบคมการกลาวอางสขภาพของอาหารในประเทศญปน โดย MHLW มอ านาจหนาทในการควบคมอาหารเพอสขภาพ

39 Toshio Shimizu, “Health Claims and Scientific Substantiation of

Functional Foods – Japanese Regulatory System and the International Comparison,” 3 EFFL, p144 -152 (2011).

40 Tokuho เปนค ายอมาจากค าวา tokutei koken-yo shokuhin 41 ส านกงานสงเสรมการคาระหวางประเทศ ณ กรงโตเกยว, “ระเบยบการตดฉลาก

ในสนคาอาหารของประเทศญปนปรบปรงใหม (Food Labeling Act),”สบคนเมอวนท 1 เมษายน 2559, จาก http://fic.nfi.or.th/japan-desk/

81

(FOSHU) และอาหารทมการกลาวอางหนาทของสารอาหาร (FNFC) โดยออกกฎเกณฑออกมาภายใตกฎหมายการปรบปรงโภชนาการ (Nutrition Improvement Law) จนกระทงถงป ค.ศ.2002 ไดมการออกกฎหมายสงเสรมสขภาพ (Health Promotion Law) ขนมาบงคบใชแทน42 แตตอมาเมอวนท 1 กนยายน ค.ศ.2009 ประเทศญปนไดมการจดตงส านกงานคมครองผบรโภค (Consumer Affair Agency) ขน โดยมวตถประสงคเพอคมครองและปกปองรกษาสทธและผลประโยชนของผบรโภค สรางความมนใจตอผบรโภคในการเลอกซอสนคาและบรการอยางมอสระและมเหตผล รวมถงการควบคมดแลฉลากผลตภณฑทมผลกระทบตอชวตและสขภาพของผบรโภค 43 ส านกงานคมครองผบรโภคจงไดรบโอนอ านาจหนาทในการควบคมการกลาวอางทางสขภาพของอาหารมาจาก MHLW

การควบคมดแลดานฉลากผลตภณฑอาหารทอยในอ านาจหนาทของส านกงานคมครองผบรโภค แตเดมนน มกฎเกณฑบงคบเกยวกบฉลากผลตภณฑอาหารกระจายอยในกฎหมาย 3 ฉบบ ไดแก กฎหมายวาดวยสขอนามยอาหาร (Food Sanitation Law) มาตรฐานสนคาเกษตร (Japanese Agricultural Standard: JAS) และกฎหมายวาดวยการสงเสรมสขภาพ (Health Promotion Law) ท าใหเกดการทบซอนของกฎระเบยบ มาตรฐาน และความไมสอดคลองกนของค าศพทของแตละกฎหมาย ซงน าไปสการเขาใจผดของผบรโภค และเปนการเพมภาระคาใชจายใหแกผประกอบการในการปฏบตตามกฎระเบยบและมาตรฐาน จงเกดแนวคดทจะรวบรวมกฎเกณฑตามกฎหมายฉบบตางๆ ใหมาอยภายใตกฎหมายฉบบเดยวกน ในเดอนมถนายน ค.ศ.2013 ส านกงานคมครองผบรโภคไดประกาศใชกฎหมายการตดฉลากผลตภณฑอาหารฉบบใหม “Food labeling Act” โดยวตถประสงคของกฎหมายการตดฉลากผลตภณฑอาหารฉบบใหม มวตถประสงคเพอรกษาความปลอดภยของอาหารและสรางความมนใจตอผบรโภคในการเลอกผลตภณฑอาหารอยางมอสระและมเหตผล ซงเปนกฎระเบยบทครอบคลมและมการบรณาการในการประสานงานทงหมดทเกยวกบการตดฉลากผลตภณฑอาหารทระบไวในกฎหมายเดมทง 3 ฉบบ ท าใหมาตรฐานของฉลากผลตภณฑอาหารมความสอดคลองกน ชวยใหผผลตและผบรโภคเขาใจไดงายเกยวกบฉลากผลตภณฑอาหาร ทงยงเปนการสงเสรมสขภาพชวตประจ าวนของการบรโภคอาหารและโภชนาการ และเกดการบงคบใชท

42 Teiji Takahashi, “Laws and Regulations on Food safety and Food

Quality in Japan,” Retrieved April 1,2016, From www.ab.auone-net.jp 43 Labelling Division, Consumer Affairs Agency Food, “Regulatory

Systems of Health Claims in Japan,” Retrieved April 1, 2016, From www.caa.go.jp

82

มประสทธภาพของกฎหมายทเกยวของอกดวย โดยกฎหมายการตดฉลากผลตภณฑอาหารฉบบใหมนมผลใชบงคบตงแตวนท 27 มถนายน ค.ศ.2015 เปนตนไป44

สรปสาระส าคญของกฎหมายการตดฉลากผลตภณฑอาหาร (Food Labeling Act)

วตถประสงค (มาตรา 1) 1. เพอคมครองผบรโภคจากความเสยงตอสขภาพและอนามยทางดานอาหาร 2. เพอรกษาสทธประโยชนของผบรโภคใหมทางเลอกในการเลอกผลตภณฑอาหารอยางมอสระและมเหตผล

เหตผลพนฐาน (มาตรา 3) 1. เคารพสทธมนษยชนและสนบสนนใหความชวยเหลอแกผบรโภค 2. ค านงถงองคกรขนาดเลกในอตสาหกรรมทเกยวกบอาหาร

มาตรฐานการตดฉลากอาหาร (มาตรา 4) 1. ขอมลทตองมระบบนฉลาก ไดแก ชอผลตภณฑ สารกอภมแพ วตถกนเสย วนหมดอาย สวนประกอบ สารปรงแตง ปรมาณแคลอร ประเทศตนก าเนดสนคา และขอมลอนๆ ทจ าเปน 2. ผผลตควรปฏบตตามมาตรฐานการตดฉลากอาหาร

การปฏบตตามมาตรฐาน (มาตรา 5) ผประกอบการดานอาหารตองปฏบตตามมาตรฐานการตดฉลากอาหาร ถาไมปฏบต

ตามหรอไมมการตดฉลากอาหารจะไมสามารถน ามาวางจ าหนายได

การตกเตอนและค าสง (มาตรา 6, 7) 1. ผประกอบการฝาฝนไมปฏบตตามมาตรฐานการตดฉลาก ตดฉลากไมเหมาะสม ไมถกตองจะมการตกเตอนและใหแกไข 2. กรณทผประกอบการฝาฝนไมปฏบตตามค าตกเตอน หรอไมแกไข จะไดรบบทลงโทษตามกฎหมาย

44 สถาบนอาหาร, “Consumer Affair Agency (CAA),” สบคนเมอวนท 4

เมษายน 2559, จาก www.nfi.or.th/JAPAN-DESK/

83

3. กรณทมเหตจ าเปนเรงดวนมปญหาเกยวกบการปนเปอน เชน สารกอภมแพ ส านกงานคมครองผบรโภคมอ านาจสามารถสงใหหยดการผลตและสงใหเรยกคนสนคาได 4. ส านกงานคมครองผบรโภคมอ านาจในการแถลงการณและใหขอมลแกสอมวลชนไดถาผประกอบการรายใดไมปฏบตตามมาตรฐาน

การลงพนทตรวจสอบ (มาตรา 8-10)

การตรวจสอบการละเมดกฎหมายเปนสงจ าเปน ส านกงานคมครองผบรโภคสามารถทจะเขาไปขอขอมลผประกอบการทโรงงานผลตรวมกบกระทรวงเกษตร และกระทรวงสาธารณสขของประเทศญปนทเปนหนวยงานลงพนทปฏบตได มาตรา 8-10 ก าหนดมาเพอใหด าเนนการไดอยางรวดเรวขน

บทลงโทษ (มาตรา 17-23)

บทลงโทษในกรณของการละเมดมาตรฐานฉลากอาหาร (ในสวนของขอบงชเกยวกบความปลอดภย สถานทของแหลงก าเนดของวตถดบและวตถดบ) การละเมดค าสงและอน ๆ

3.2.3.2 ประเภทและลกษณะของการกลาวอางทางสขภาพ

การกลาวอางทางสขภาพตามกฎหมายของประเทศญปน อยในรปแบบของระบบอาหารทมการกลาวอางทางสขภาพ (Food with Health Claim) ซงปจจบนแบงออกเปน 3 ประเภท ไดแก อาหารเพอสขภาพ (Food for Specified Health Uses) อาหารทมการกลาวอางหนาทของสารอาหาร (Food with Nutrient Function Claims) และอาหารทมการกลาวอางหนาท (Food with Function Claims) ซงอาหารแตละประเภทมลกษณะดงตอไปน

(1) อาหารเพอสขภาพ (Food for Specified Health Uses: FOSHU)

อาหารเพอสขภาพ หรอ FOSHU เปนกฎเกณฑทสรางขนโดย MHLW ในป ค.ศ. 1991 ซงถอเปนครงแรกของโลกทมการสรางระบบกฎหมายทเปนการตรวจสอบและควบคมการใชการกลาวอางทางสขภาพของอาหาร45

อาหารเพอสขภาพ หรอ FOSHU หมายถง อาหารทมสวนประกอบซงมคณประโยชนตอสขภาพและรางกาย และเปนอาหารทมจดประสงคในการบรโภคเพอบ ารงรกษาหรอ

45 supra note 39.

84

เสรมสรางใหมสขภาพอนามยทแขงแรง หรอเปนการบรโภคเพอมงเนนประโยชนทางสขภาพดานหนงดานใดโดยเฉพาะ เชน การควบคมน าตาล ความดนโลหต และคอเลสเตอรอล การกลาวอางทางสขภาพในอาหารประเภทนมลกษณะคลายกบการกลาวอางทางสขภาพประเภทการกลาวอางหนาทอนของสารอาหารตามทโคเดกซก าหนด อยางไรกตามการกลาวอางทางสขภาพของอาหารประเภท FOSHU จะตองไมเปนการกลาวอางเกยวกบทางการแพทย เชน การกลาวอางวาสามารถ “ปองกน” “รกษา” “บ าบด” หรอ “วนจฉย” โรคของมนษย การกลาวอางเหลานไมสามารถใชได อาหารประเภท FOSHU จะตองไดรบการประเมนความปลอดภยและประสทธภาพของสารอาหารทอางวามประโยชนตอสขภาพ รวมทงตองไดรบอนญาตจากส านกงานคมครองผบรโภคกอนกอนจงจะสามารถใชการกลาวอางดงกลาวนได46

นอกจากอาหารประเภท FOSHU แบบปกต (Regular FOSHU) ซงมเงอนไขครบถวนตามหลกเกณฑแลว ในป ค.ศ.2005 ประเทศญปนไดเพมประเภทของ FOSHU ขนมาใหมอก 3 ประเภท เพอตอบสนองขอเรยกรองของผประกอบการทตองการใหมการขยายประเภทของ FOSHU เพมมากขน อกทงยงเพอใหสอดคลองกบแนวทางของโคเดกซในเรองการกลาวอางทางสขภาพอกดวย47 ไดแก

(1) Standardised FOSHU เปนอาหารทมคณสมบตทางวทยาศาสตรเพยงพอตอการเปนอาหารเพอสขภาพแตตองไดรบการพสจนกอน โดยสามารถยนขออนญาตไดแตตองปฏบตตามหลกเกณฑทก าหนด

(2) Reduction of Disease Risk FOSHU เปนอาหารทมการกลาวอางวาลดความเสยงในการเกดโรคได ซง MHLW อนญาตใหกลาวอางไดแค 2 รายการเทานน คอ แคมเซยมกบโรคกระดกพรน และกรดโฟลกกบความผดปกตของทอประสาท

(3) Qualified FOSHU เปนอาหารทมประโยชนหรอดตอสขภาพ เพยงแตยงไมมการหลกฐานการพสจนทางวทยาศาสตรยนยนไดอยางชดเจน โดยสามารถใชการกลาวอางทาง

46 Ministry of Health, Labor and Welfare, “Food with Health Claims,”

Retrieved November 26, 2015, From http://www.mhlw.go.jp/english/topics/foodsafety/fhc/02.html

47 supra note 39.

85

สขภาพประเภทนไดอยางมเงอนไขหรอขอจ ากด เชน “ยงไมมหลกฐานการพสจนอยางชดเจน แตสนคานอาจมความเหมาะสมส าหรบบคคลทมไขมนในเสนเลอดสง”

(2) อาหารทมการกลาวอางหนาทของสารอาหาร (Food with Nutrient Function Claims: FNFC)48

อาหารทมการกลาวอางหนาทของสารอาหาร หรอ FNFC หมายถงอาหารทมการกลาวอางถงหนาทหรอสรรพคณของสารอาหาร แตเดมใชไดกบอาหารแปรรปเทานน ตอมาเมอวนท 1 เมษายน 2015 ไดเพมกฎเกณฑอนญาตใหใชกบอาหารสดและสนคาเกษตรไดดวย49 และสนคาเกษตรเชนเดยวกบ FOSHU แตมความแตกตางจาก FOSHU ตรงทอาหารประเภท FNFC ใชไดเฉพาะการกลาวอางเกยวกบหนาทหรอสรรพคณของสารอาหารเทานน แตอาหารประเภท FOSHU สามารถกลาวอางเกยวกบหนาทหรอสรรพคณอาหารไดดวย50

(3) อาหารทมการกลาวอางหนาท (Food with Function Claims: FFC)

อาหารทมการกลาวอางหนาท (FFC) เปนระบบใหมในระบบอาหารทมการกลาวอางทางสขภาพทเพงเปดตวขนเมอเดอนเมษายน ป ค.ศ.2015 โดยมวตถประสงคเพอทจะใหมความหลากหลายของผลตภณฑในระบบอาหารทการกลาวอางทางสขภาพนอกเหนอไปจากระบบ FOSHU และ FNFC ทมใชอยกอนแลว แตมขนตอนการพจาณาทเขมงวด ใชเวลาในการพจาณานานและเสยคาใชจายเปนจ านวนมาก ซงไมเออตอผประกอบการขนาดกลางและขนาดเลก และยงมวตถประสงคเพอใหผบรโภคมทางเลอกบรโภคไดจากขอมลทมากกวาเดมอกดวย

อาหารทมการกลาวอางหนาท เปนอาหารทมคณสมบตหรอท าหนาทอยางใดอยางหนงเปนพเศษซงสงผลดตอสขภาพ โดยเปนอาหารทชวยด ารงหรอเสรมสรางสขภาพ แตมใชเพอรกษาโรค ใชส าหรบผทไมมโรคเจบปวยใดๆ แตไมรวมเดก หญงมครรภและหญงทวางแผนตงครรภ

48 Kazuhiko Yamada, Natsuko Sato-Mito, Junichi Nagata and Keizo

Umegaki, “Health Claim Evidence Requirements in Japan,” Retrieved November, 26, 2015, From http://jn.nutrition.org/content/138/6/1192S.full

49 กรมการคาตางประเทศ, “ระเบยบการตดฉลากสนคาอาหารเพอสขภาพ ของประเทศญปน (Food with health claims),” สบคนเมอวนท 22 เมษายน 2559, จาก www.dft.go.th

50 อางแลว เชงอรรถท 41.

86

หญงใหนมบตร51 โดยผประกอบการ52 ไมตองขออนญาต แตจะตองยนเอกสารแจงตอส านกงานคมครองผบรโภคกอนออกวางจ าหนาย 60 วน โดยจะตองมบทวจยทแสดงหลกฐานทางวชาการยนยนผลทดตอสขภาพตามท อาง รวมถงยนยนความปลอดภย ภายใตความรบผดชอบของผประกอบการเอง เนองจากส านกงานคมครองผบรโภคจะไมไดประเมนความปลอดภยและประสทธภาพของผลตภณฑเหมอนระบบ FOSHU

3.2.3.3 หลกเกณฑในการกลาวอางทางสขภาพ

ประเทศญปนไดก าหนดหลกเกณฑในการควบคมอาหารทมการกลาวอางทางสขภาพแตละประเภทไวดงน

(1) หลกเกณฑของอาหารเพอสขภาพ (FOSHU)

อาหารประเภท FOSHU สามารถน าไปใชไดกบอาหารแปรรป อาหารสด และสนคาเกษตร53 โดยหลกเกณฑทส าคญคอ จะตองไดรบอนญาตกอนจงจะสามารถใชการกลาวอางทางสขภาพประเภทนได โดยผทประสงคจะใช FOSHU ตองยนค ารองตอส านกงานคณะกรรมการคมครองผบรโภค โดยพนฐานส าคญของการกลาวอางทางสขภาพนนจะตองมหลกฐานการพสจนทางวทยาศาสตรทยนยนไดวาอาหารชนดนนมสรรพคณตามทกลาวอางจรง ซงเปนหลกการเดยวกบโคเดกซ โดยเงอนไขการอนญาตมดงตอไปน54

(1.1) เงอนไขการกลาวอางทางสขภาพ มดงน

1) มหลกฐานทางวทยาศาสตรทแสดงผลการทดลองทพสจนไดอยางชดเจนวามประโยชนตอรางกาย

2) มหลกฐานการพสจนความปลอดภยตางๆ เชน ผลการทดลองในสตว ผลการทดสอบถงผลกระทบในกรณทมการบรโภคเกนขนาด เปนตน

51 Consumer Affairs Agency, “What are “Foods with Function

Claims”?,” Retrieved April 9, 2016, From www.caa.go.jp/foods/pdf/151224.pdf 52 ผประกอบการ หมายถง ผน าเขาอาหาร โรงงานผลตอาหาร ผผลตอาหาร และ

รานคาปลกอาหาร 53 อางแลว เชงอรรถท 41. 54 supra note 39.

87

3) มการใชสารอาหารเปนสวนประกอบในปรมาณทเหมาะสม

4) มการรบประกนความถกตองเหมาะสมของสนคาตอระยะเวลาของการบรโภคตามทไดระบไว

5) มการควบคมคณภาพทเหมาะสม ทงสวนผสม กรรมวธการผลต การแปรรป และการทดสอบ

นอกจากน การกลาวอางทางสขภาพของอาหารประเภท FOSHU นนยงจ ากดใหใชไดเฉพาะการกลาวอางทก าหนดไวเทานน ซงปจจบนอาหารประเภท FOSHU อนญาตใหใชการกลาวอางทางสขภาพได 9 ประเภท ไดแก การท างานของระบบทางเดนอาหาร ระดบคอเลสเตอรอลในกระแสเลอด น าตาลในเลอด ความดนโลหต สขอนามยทางชองปาก ไขมนในเลอด การดดซมแรธาต กระดก และไขมนในรางกาย

ตารางท 1

ตวอยางขอความบนฉลากอาหารเพอสขภาพ

สขภาพทอางถง ตวอยางขอความทอนญาต ตวอยางอาหาร ตวอยางสารอาหาร

ทอง, การเคลอนไหวของล าไส

- ชวยใหสขภาพในชองทองดขน - ดส าหรบบคคลทมปญหาเกยวกบการเคลอนไหวของล าไส

เครองดมผง, สารใหความหวาน, นมเปรยว

Oligosaccharide, lactulose, lactobacillus bifidus, lactic acid bacteria, food fiber (indigestible dextrin, plydextrose, guar gum, psyllium seed gum)

ระดบน าตาลในเลอด

- กระตนการดดซมของน าตาล - ดส าหรบบคคลทมปญหาระดบน าตาลในเลอดหลงบรโภคอาหาร

เครองดมผง, ชา, ซปแหง

indigestible dextrin, wheat albumen, guava leaf polyphenol, L-arabinose

ความดนโลหต -ดส าหรบบคคลทมความดนโลหตสง

ลกอม, เครองดมสรางความสดชน

Lectotripeptide, casein dodecapeptide, geinposidic acid, sardine peptide

88

สขภาพทอางถง ตวอยางขอความทอนญาต ตวอยางอาหาร ตวอยางสารอาหาร

คอเรสเตอรอล - ชวยควบคมการดดซมของคอเลสเตอรอล -ดส าหรบบคคลทมคอเรสเตอรอลสง

เครองดมผง, เครองดมถวเหลอง

Chitosan, soybean protein, low-molecular sodium algenate

ฟนและเหงอก -ชวยใหฟนแขงแรงและมสขภาพด

หมากฝรง Palatinose, erythritol

ไขมน -ดส าหรบบคคลทมปญหาไขมนในรางกาย -ชวยควบคมระดบไขมนในรางกายหลงมออาหาร

น ามนพช, กาแฟ Globin protein resolvent, coffee bean mannooligosaccharide

(1.2) เอกสารทใชในการขออนญาต ผขออนญาตตองยนเอกสารตอคณะกรรมการคมครองผบรโภค ดงตอไปน

1) ตวอยางของบรรจภณฑรวมทงฉลากและขอความกลาวอางทางสขภาพ

2) เอกสารหลกฐานแสดงผลการทดสอบทางการแพทยและทางโภชนาการของผลตภณฑอาหารและสวนประกอบของอาหารทมผลดตอสขภาพ

3) เอกสารหลกฐานแสดงผลการทดสอบทางการแพทยและทางโภชนาการของปรมาณการบรโภคผลตภณฑอาหารและสวนประกอบของอาหาร

4) เอกสารเกยวกบความปลอดภยของผลตภณฑอาหารและสวนประกอบของอาหาร รวมถงการศกษาทดสอบกบมนษยโดยการทดลองบรโภค

5) เอกสารเกยวกบความเสถยรภาพของผลตภณฑอาหารและสวนประกอบของอาหาร

6) เอกสารทแสดงลกษณะทางกายภาพและชวภาพของผลตภณฑอาหารและสวนประกอบของอาหาร

7) เอกสารแสดงรายละเอยดวธการวเคราะหค านวณคณภาพและปรมาณของสวนประกอบ และผลการวเคราะหสวนประกอบของอาหาร

8) รายงานผลวเคราะหสวนประกอบของสารอาหารและปรมาณพลงงานของผลตภณฑอาหาร

89

9) รายงานแสดงวธและเครองมอทใชในการผลตและค าอธบายเกยวกบระบบควบคมคณภาพ

(1.3) หลกฐานทางวทยาศาสตรทใชขออนญาต

ในสวนของหลกฐานและการพสจนทางวทยาศาสตรทใชในการขออนญาตแบงออกเปน 3 สวน ไดแก สวนแรก คอ ประสทธผลของผลตภณฑทมหลกฐานการพสจนทางวทยาสตรยนยนรบรองรวมถงการศกษาในมนษย สวนทสอง คอ ความปลอดภยของผลตภณฑอาหารซงมการทดสอบเรองความปลอดภยกบมนษยแลว และสวนทสาม คอ การวเคราะหค านวณประสทธผลของสรรพคณของสวนประกอบทเปนลกษณะเฉพาะของผลตภณฑ

ในสวนของประสทธผลหรอสรรพคณของอาหารนน เอกสารทใชประกอบการขออนญาตควรเปนการศกษาทดสอบทงในมนษย การทดสอบในหลอดทดลอง และการทดสอบในสตว ขอมลทไดจากการทดสอบเหลานควรแสดงสถตทแตกตางกนอยางชดเจน ในเบองตนการศกษาทดสอบในมนษยควรเปนการทดสอบโดยใชผลตภณฑอาหารนนๆ ในชวงระยะเวลาทเพยงพอ (ระยะเวลาปกตทก าหนดไวส าหรบ FOSHU คอ 3 เดอน) และการศกษาทดสอบควรไดรบการออกแบบเปนอยางดดวย เชน ใชตวชวดทเหมาะสม ขนาดของตวอยางทเหมาะสม และใชจ านวนของวตถทตองการทดสอบอยางเพยงพอ เพอใหการพสจนมความแตกตางทางสถตอยางชดเจน บทความทเกยวกบการสรรพคณของสวนประกอบของอาหารและอาหารทเกยวของ และหนาทการท างานทเกยวของควรมการทบทวนใหมอกครง สวนหลกฐานทางวทยาศาสตรทคนพบขนใหมทใชสนบสนนการกลาวอางทางสขภาพตองไดรบการตพมพในวารสารทนาเชอถอจากคณะผ เชยวชาญทางวทยาศาสตรทไดรบการยอมรบโดยสากล และผลการยนยนของการทดสอบซ ารวมทงการศกษาในมนษยเปนสงทจ าเปน ในกรณทมกลมเปาหมายทแตกตางกน

ในสวนของความปลอดภย ทงการศกษาในสตวทดลองและการศกษาในหลอดทดลองควรด าเนนการใหไดรบขอมลเบองตนเพอยนยนความปลอดภยของอาหารกอนทจะน าไปทดสอบกบมนษย ขอมลดานความปลอดภยส าหรบผบรโภคจะตองเปนอยางนอยสามเทาของปรมาณทแนะน าในจ านวนทเหมาะสมส าหรบบคคลในชวงระยะเวลาทแนนอน เนองจากผบรโภคบางสวนอาจมแนวโนมทจะบรโภคในปรมาณทมากกวาค าแนะน าในฉลาก บทความทเกยวกบการท างานของหรอสรรพคณของสวนประกอบควรไดรบการทบทวนอกครง ถาหากบทความแสดงถงผลทไม เปนทปรารถนาหรอทเปนผลรายตอสขภาพ เอกสารทยนประกอบค ารองควรมแหลงอางองทเปนค าอธบายตามหลกวทยาศาสตรหรอการศกษาทดลองในมนษยซงยนยนวาผลตภณฑดงกลาวมความปลอดภยตอผบรโภค

90

ในสวนของผลการวเคราะหลกษณะเฉพาะของผลตภณฑอาหารนน เอกสารทแสดงขนตอนและวธการวเคราะหการท างานของสวนประกอบอาหารควรเปนวธการทเหมาะสมและเชอถอได ทงในสวนของการวเคราะหค านวณคณภาพและปรมาณ การวเคราะหดงกลาวตองจดท ากอนทจะน าไปศกษาทดสอบทางการแพทย ในสตวทดลอง ในหลอดทดลอง และการทดสอบความเสถยรภาพ

ทางดานความเสถยรภาพของการท างานของสวนประกอบและผลตภณฑควรไดรบการพสจนยนยน สวนประกอบทท ากอใหเกดผลดและสวนประกอบอนทกอใหเกดผลทไมเปนทปรารถนาหรอเปนผลรายตอสขภาพควรไดรบการพสจนยนยนตามจ านวนทก าหนดโดยใชวธการวเคราะหทเหมาะสม ถาผลตภณฑอยในรปของยาเมดหรอแคปซลการทดสอบควรด าเนนการในเรองลกษณะของการแตกตวหรอการสลายตวดวย

(1.4) การประเมนผลและการอนญาต

การประเมนผลและการอนญาต FOSHU ไดถกโอนหนาทจาก MHLW ไปใหกบส านกงานคมครองผบรโภค หลงจากทไดมการกอตงส านกงานคมครองผบรโภคขนในป ค.ศ.2009 เพอคมครองและรกษาผลประโยชนของผบรโภคใหมากยงขน การยนเอกสารขออนญาตจะตองยนตอส านกงานคมครองผบรโภค และส านกงานคมครองผบรโภคกมท าหนาทตรวจสอบเอกสารขออนญาตดงกลาว หลงจากนนกจะสงเอกสารการขออนญาตไปใหคณะกรรมการคมครองผบรโภค ซงจะท าหนาทประเมนในสวนของการท างานของสวนประกอบวามประสทธผลตามทกลาวอางหรอไม โดยคณะกรรมการมอ านาจเรยกใหผขออนญาตสงเอกสารทจ าเปนเพมเตมได

หลงจากผานการประเมนจากคณะกรรมการคมครองผบรโภคแลว ส านกงานคมครองผบรโภคจะด าเนนการสงเอกสารการขออนญาตไปใหกบคณะกรรมการดานความปลอดภยของอาหาร (Food Safety Commission) ท าการประเมนในดานความปลอดภยของอาหาร โดยคณะกรรมการฯ จะพจารณาจากเอกสารทผขออนญาตยนเขามาและบทความทเกยวของ หลงจ ากผานการประเมนจากคณะกรรมการดานความปลอดภยของอาหารวาผลตภณฑนนๆมความปลอดภยแลว เอกสารทงหมดกจะถกสงกลบไปยงส านกงานคณะกรรมการผบรโภค ซงจะเปนผประเมนในขนสดทาย โดยพจารณาทงในสวนของประสทธผลและคามปลอดภยควบคกนไป เมอคณะกรรมการพจารณาแลวเหนวาค าขอมความเหมาะสม กจะสงไปตรวจสอบกบ MHLW วามการฝาฝนกฎหมายยา (Pharmaceutical Affairs Act) หรอไม เมอผานการตรวจสอบจาก MHLW แลว ส านกงานคณะกรรมการผบรโภคจะแจงไปยงผขออนญาต และใหผขออนญาตจดสงตวอยางผลตภณฑและเอกสารทแสดงวธการวเคราะหสรรพคณของอาหารไปยงสถาบนสขภาพและโภชนาการแหงชาต (the

91

National Institute of Health and Nutrition) ซงจะท าการตรวจสอบวธและระบปรมาณของสวนประกอบอาหารทมผลดตอสขภาพ และเมอไดรบการตรวจสอบและยนยนเสรจเรยบรอยแลว ส านกงานคณะกรรมการผบรโภคจะด าเนนการออกใบอนญาตใหผลตภณฑดงกลาววาเปนอาหารทมการกลาวอางทางสขภาพประเภท FOSHU โดยผขออนญาตสามารถน าขอความกลาวอางทางสขภาพทไดรบอนญาตไปใชในการโฆษณาและระบบนฉลากของผลตภณฑและมสทธใชสญลกษณของ FOSHU กบผลตภณฑทไดรบอนญาตได

ภาพท 1 สญลกษณของอาหารประเภท FOSHU

ระยะเวลาทใชในการประเมนอนญาตใชเวลาอยางนอย 1 ป โดยเรมนบระยะเวลาตงแตไดรบเอกสารครบถวนและถกตอง แตไมนบระยะเวลาทมการไตสวนเปนกรณพเศษของส านกงานคมครองผบรโภค คณะกรรมการคมครองผบรโภค คณะกรรมการดานความปลอดภยของอาหาร ซงในทางปฏบตใชระยะเวลาในการขออนญาตประมาณ 2-3 ป

หลงจากไดรบอนญาตใหใชอาหารประเภท FOSHU แลว ผไดรบอนญาตควรท าการตรวจสอบคณภาพ สรรพคณ และความปลอดภยของผลตภณฑ โดยศกษาวทยาการดานวทยาศาสตรทมการพฒนาขนใหมและผลส ารวจภายหลงจ าหนายสนคามาประกอบการพจาณา ส านกงานคมครองผบรโภคมอ านาจเขาตรวจสอบโรงงานผลตและประเมนผล และในกรณจ าเปนสามารถท าการวจยผลเสยของผลตภณฑ FOSHU ได หากมหลกฐานปรากฏขนมาใหมเกยวกบผลเสยของผลตภณฑ ผขออนญาตตองแจงใหส านกงานคมครองผบรโภคทราบ และหากส านกงานคมครองผบรโภคพบวามขอมลอนๆ เกยวกบสรรพคณและความปลอดภยของผลตภณฑทไดรบอนญาต หรอมการกระท าทเปนการหลอกลวง เชอถอไมไดในกระบวนการผลต ส านกงานคมครองผบรโภคสามารถลงโทษ สงใหผประกอบการหยดการผลต หรอเพกถอนการอนญาตได

92

ณ วนท 18 กมภาพนธ 2558 มผลตภณฑทไดรบอนญาตตามระบบ FOSHU จ านวน 1,144 รายการ55 เชน เครองดมโคลาทชวยใหการดดซมของไขมนลดนอยลงและท าใหไขมนตกคางในรางกายลดลง หรอเครองดมทชวยดดซมแคลเซยม เปนตน ผลตภณฑ FOSHU เปนทนยมของชาวญปน และมราคาจ าหนายจะแพงกวาผลตภณฑอนๆ ในกลมเดยวกน เชน เครองดมโคลาปกต 1 ขวด ราคา 110 เยน แตเครองเปปซโคลาทม FUSHU จะราคาขวดละ 130 เยน เปนตน ซงผบรโภคทเลอกผลตภณฑทมเครองหมาย FUSHU เนองจากเชอมนในเครองหมายรบรอง และสามารถจะจายเงนทแพงขนเพอสขภาพทดขนได

ภาพท 2 สนคาพรอมสญลกษณ FOSHU

(2) หลกเกณฑของอาหารทมการกลาวอางหนาทของสารอาหาร (Food with

Nutrient Function Claims)

ในกรณทผประกอบการประสงคจะกลาวอางถงหนาทของสารอาหารส าหรบผลตภณฑอาหารของนน สามารถระบชอและปรมาณของสารอาหารนนๆ ลงในฉลากผลตภณฑไดเลยโดยไมตองขออนญาต แตผลตภณฑนนจะตองตรงตามหลกเกณฑเงอนไขของ MHLW ดงตอไปน

1) สารอาหารหลก จะตองระบสารอาหารหลก ซงประกอบดวยคาพลงงาน (จ านวนแคลอร) โปรตน ไขมน คารโบไฮเดรต และปรมาณเทยบเทาปรมาณเกลอ

2) สารอาหารอนๆ เปนสารอาหารทไมมความจ าเปนทตองระบลงบนฉลาก แตในกรณทระบ ปรมาณของสารอาหารดงกลาวจะตองอยในเกณฑท MHLW ก าหนด ซงผประกอบการ

55 อางแลว เชงอรรถท 41.

93

สามารถอธบายถงสรรพคณหนาทของสารอาหารนนๆ ในฉลากผลตภณฑของตนได โดยตองเปนสารอาหารทก าหนดและตองใชค าอธบายหนาทสรรพคณของสารอาหารนนตามท MHLW ก าหนดไวเทานน นอกจากน จะตองแสดงค าเตอนของการกลาวอางแตละชนดตามท MHLW ประกาศก าหนดอกดวย

รายชอสารอาหารทอนญาตใหน ามาใชกบการกลาวอางทางสขภาพของ FNFC ประกอบดวย วตามน 13 ชนด และแรธาต 7 ชนด ดงตอไปน

วตามน 13 ชนด ไดแก ไนอะซน, กรดแพนโทธนก, ไบโอตน, วตามนเอ, วตามนบ1, วตามนบ2, วตามนบ6, วตามนบ12, วตามนซ, วตามนด, วตามนอ, วตามนเค และกรดโฟลก

แรธาต 7 ชนด ไดแก สงกะส, แคลเซยม, เหลก, ทองแดง, แมกนเซยม, โพแทสเซยม และกรดไขมนโอเมกา 3

ตวอยางการโฆษณา ในกรณทอาหารนนมสวนผสมของแคลเซยมในเกณฑท MHLW ก าหนด จะสามารถโฆษณาในฉลากไดวา แคลเซยมเปนสารอาหารทมประโยชนในการเตบโตของกระดกและฟน ซงเปนค าอธบายเกยวกบแคลเซยมท MHLW ก าหนด

(3) หลกเกณฑของอาหารทมการกลาวอางหนาท (Foods with Function Claims)

ระบบอาหารทการกลาวอางหนาทใชไดกบอาหารแปรรป อาหารสดและสนคาเกษตร56 มหลกเกณฑและเงอนไขในการควบคมนอยกวาอาหารอกสองประเภท สามารถใชไดโดยไมตองขออนญาต เพยงแตกอนทจะน าผลตภณฑทมการกลาวอางวางตลาด ผประกอบการตองสงขอมลตางๆ ไปยงส านกคมครองผบรโภคลวงหนา 60 วน เชน ขอมลความปลอดภยของอาหาร ประสทธภาพ และระบบทใชเกบรวบรวมขอมลเกยวกบผลกระทบทมตอสขภาพ เปนตน

(3.1) เงอนไขการกลาวอางอาหาร FFC57

เพอใหผบรโภคสามารถตดสนใจเลอกสนคาทจะบรโภค โดยไมเกดความเขาใจผดพลาดในทางขอมล ผลตภณฑอาหาร FFC จงตองแสดงขอมลดวยการตดฉลากทเหมาะสม

56 supra note 51. 57 Ibid

94

ดานหนาของบรรจภณฑ

(1) ตองมการระบวาเปนผลตภณฑประเภท FFC บนหบหอดานหนา

(2) ตองมหมายเลขทะเบยนทยนแจงไว ซงสามารถน ามาใชในการตรวจสอบขอมลทเกยวกบ ความปลอดภยและประสทธภาพของผลตภณฑในเวบไซตของส านกงานคมครองผบรโภค

(3) ขอความกลาวอางทางสขภาพ โดยจะตองเปนขอความเดยวกนตามเอกสารทไดยนแจงตอส านกงานคมครองผบรโภค และจะตองระบถงผลตอสขภาพทจะไดรบดวย

ดานหลงของบรรจภณฑ

(1) ค าแนะน าเรองปรมาณการบรโภคแตละวน การวธการบรโภค และขอระวงในการบรโภค เชน การบรโภคในปรมาณมากมไดท าใหสามารถรกษาโรค หรอสงเสรมสขภาพใหดได

(2) ขอความแสดงวาผลตภณฑนไมใชผลตภณฑยา ไมสามารถใชเพอวนจฉยโรครกษาโรค หรอปองกนโรคได กรณเปนผปวยอย หรอก าลงใชยาอยขอใหปรกษาแพทยและเภสชกร

(3) ขอความแสดงวาผลตภณฑนไมใชอาหารส าหรบผปวย เดก สตรมครรภ รวมถงสตรทวางแผนการตงครรภ และสตรใหนมบตร

(4) ขอความแสดงใหบรโภคอาหารใหครบถวนตามหลกโภชนาการ (5) หมายเลขโทรศพทตดตอ เพอใหผบรโภคสามารถโทรไปยงหมายเลขโทรศพทท

แสดงบนฉลาก เพอสอบถามรายละเอยดเพมเตม หรอเพอตดตอ ผประกอบการ (6) ขอความแสดงปรมาณสารประกอบทมสรรพคณ ตอหนวยการบรโภคประจ าวน

(3.2) หลกเกณฑในการการประเมน

ผประกอบการจ าเปนตองประเมนความปลอดภย ประเมนคณสมบตและหนาทของอาหาร การควบคมการผลตและคณภาพ และการเตรยมวางระบบรวบรวมขอมลเกยวกบผลกระทบทไมพงประสงคตอสขภาพ และน าสงขอมลตางๆ เหลานใหกบส านกคมครองผบรโภคลวงหนาอยางนอย 60 วน กอนวางจ าหนายผลตภณฑ โดยรายละเอยดของแตขนตอนมดงน

1. การประเมนความปลอดภย

ความปลอดภยจะถกประเมนคาโดยขอใดขอหนงจากวธตอไปน

(1) จากการตรวจสอบประวตทผานมาวาไดเคยมการบรโภคผลตภณฑดงกลาวหรอไม

(2 ) จากการตรวจสอบขอมลทมอยในปจจบนเกยวกบความปลอดภยของอาหารนน

95

(3) จากผลการทดสอบความปลอดภยในการทดลองกบสตวหรอมนษย รวมถงการตรวจสอบวามปฏกรยากบยาชนดใดชนดหนงหรอไม

2. การประเมนคณสมบตหรอหนาท จะตองด าเนนการอยางใดอยางหนงดงตอไปน

(1) การทดลองทางคลนกส าหรบผลตภณฑนน ซงหากใชวธนจะตองระบถอยค าลงบนฉลากดวยวา “ผลตภณฑนมสรรพคณหรอหนาทในดาน...”

(2) มบทวเคราะหอยางเปนทางการจากงานวจยหรอมการทบทวนวรรณกรรมอยางเปนระบบ (Systematic literature review)58 ทเกยวของกบหนาทหรอประโยชนของผลตภณฑนนๆ หรอมสวนประกอบทกอใหเกดประโยชนหรอท าหนาทนนๆ ซงจะแสดงประเภทของหลกฐานทางวทยาศาสตรทยนยนหรอพสจนสรรพคณทกลาวอาง กลมเปาหมาย ความถและปรมาณการบรโภค และประสทธภาพของผลตภณฑ หากใชวธนจะตองระบถอยค าลงบนฉลากดวยวา “มรายงานวาผลตภณฑนมสรรพคณหรอหนาทในดาน...”

3. การควบคมการผลตและคณภาพ ผประกอบการจะตองสรางระบบดงตอไปน

(1) ในกรณผลตภณฑอาหารแปรรป จะตองมระบบควบคมสขอนามยของสถานทและผปฏบตงาน

(2) ในกรณผลตภณฑอาหารสด จะตองระบบควบคมสขอนามยของการผลต การเกบเกยวและการจดเกบ

(3) จะตองมระบบการระงบการสงสนคาออกจ าหนาย ส าหรบสนคาทไมเปนไปตามมาตรฐานขอก าหนด

(4) จะตองมวธวเคราะหสวนประกอบทเกยวของกบคณสมบตหรอหนาทนนๆ

4. การเตรยมวางระบบรวบรวมขอมลเกยวกบผลกระทบทไมพงประสงคตอสขภาพ โดยจะตองระบสถานทตดตอและหมายเลขโทรศพทของผผลต หรอผน าเขา หรอผกระจายสนคา บนฉลาก เพอใหผบรโภคหรอผเชยวชาญทางดานสขภาพสามารถตดตอได

58 Systematic literature Review หมายถง การท าการส ารวจบทความจาก

ฐานขอมลทไดมการจดเกบขนทะเบยนไว โดยตองประกอบดวยบทความทงทแสดงผลทางบวกและทางลบ เพอน ามาพจารณาวาสนคานนๆมคณสมบตหรอหนาททเปนประโยชนตอรางกายจรงหรอไม

96

ขอมลดงกลาวขางตนจะถกน าเผยแพรบนเวบไซตของส านกงานคมครองผบรโภค และส านกงานคมครองผบรโภคจะเปนผตดตามดแลหลงจากการวางจ าหนายผลตภณฑดงกลาว

หลกเกณฑของ FFC มความผอนคลายระเบยบขอก าหนดเกยวกบอาหารเพอสขภาพลงจากหลกเกณฑของ FOSHU และ FNFC เปนอยางมาก ท าใหผประกอบการสามารถประชาสมพนธคณสมบตของอาหารทดตอสขภาพไดงายยงขน โดยภายหลงจากการประกาศใชระเบยบดงกลาวเมอวนท 1 เมษายน ค.ศ.2015 ไดมบรษทผผลตอาหารและเครองดมรายใหญของญปนหลายรายไดเรมยนแจงตอส านกงานคมครองผบรโภคแลว เชน เมอวนท 2 เมษายน ค.ศ.2015 บรษท Asahi Beer ไดยนแจงส าหรบสนคาเบยรทไมมแอลกอฮอลวา “สามารถระงบการดดซมน าตาลและไขมนของอาหาร” บรษท Asahi Drink ซงเปนบรษทลกในเครอของ Asahi กไดยนแจงส าหรบสนคาประเภทชาวา “ชวยบ ารงการท างานของตาและจมก” นอกจากน บรษทเบยร Kirin ไดยนแจงส าหรบเบยรทไมมแอลกอฮอลวา “ชวยควบคมการดดซมไขมนและน าตาลของรางกาย” และบรษท Kewpi กไดยนแจงส าหรบสนคาอาหารเสรมประเภท Hyaluronmoisture วา “ชวยบรรเทาสภาพผวหนงแหงโดยการใหความชมชนตอผวหนง ฯลฯ เปนตน59

มการคาดการวา จากการผอนคลายขอก าหนดเกยวกบการกลาวอางทางสขภาพดงกลาว จะชวยท าใหขนาดตลาดผลตภณฑอาหารเพอสขภาพในป ค.ศ.2017 เพมขนรอยละ 17 จากป ค.ศ.2013 เปนมลคาถง 2.1450 ลานลานเยน ทงน จากการส ารวจพบวา ในป ค.ศ.2014 ผบรโภคญปนทบรโภคอาหารเพอสขภาพอาหารเสรมมจ านวน 56.65 ลานคน หรอเทากบประมาณครงของประชากร ระดบอายทบรโภคมากทสดคอ วย 40 ปทงชายและหญงซงมสดสวนรอยละ 19 ในขณะทวย 30 และ 50 ป รวมกนมประมาณรอยละ 50 จดประสงคในการบรโภค คอ เพอบ ารงผวพรรณ เพอบ ารงสรางเสรมสขภาพ และเพอลดความเหนอยลา60

59 ส านกงานสงเสรมการคาฯ ณ นครโอซากา “ญปนออกระเบยบใหมผอนคลายขอ

ก าหนดการระบฉลากสนคาอาหารเพอสขภาพ,” สบคนเมอวนท 20 พฤษภาคม 2559, จาก http://www.ditp.go.th/contents_attach/93949/93949.pdf

60 เพงอาง

97

ตารางท 2

สรประบบอาหารทมการกลาวอางทางสขภาพ (Food with Health Claims) ของประเทศญปน

หวขอ อาหารเพอสขภาพ

(FOSHU)

อาหารทมการกลาวอางหนาทของ

สารอาหาร (FNFC)

อาหารทมการกลาวอางหนาท (FFC)

เครองหมาย

ร ะ บ บ น ฉ ล า ก ใ นต าแหน งท ผ บร โภคเ ห น ไ ด ง า ย ว า เ ป นอาหารทมคณคาทางโภชนาการ โดยระบสารอาหารไวในวงเลบขางหลง

ระบ“Food with Function Claims” บรเวณดานหนาของบรรจภณฑ

หวขอทระบได • ส ามารถระบ ท เ ป นประโยชน • สามารถระบการใชเพอคมครอง สขภาพอยางใดอยางหนง • สามารถระบเกยวกบการลดความเสยงในการเปนโรคได

ปร มาณสารอาหาร เก ย วกบคณค าทางโภชนาการ

• ส าม ารถร ะบ ว า มส า ร อ า ห า ร ท เ ป นประโยชน • สามารถระบหนาทของสวนประกอบ

ตวอยางวธการระบ “ค ว บ ค ม ก า ร ด ด ซ มน าตาลส าหรบคนทกงวลเ ร อ ง น า ต า ล ใ น เ ส นเลอด” หรอ “ชวยในการเผาผลาญไขมน” หรอ “รกษาสขภาพกระดกและชวยลดความเส ย ง ใ นก าร เป น โ ร คกระดกพรน”

“แ ค ล เ ซ ย ม มสารอาหารทจ าเปนตอการสรางกระดกและฟน” “Niacin มประโยชนในการชวยด า ร ง ส ข ภ า พ ข อ งผวหนงและเนอเยอ

ไมอนญาตใหระบโดยใ ช ถ อ ย ค า ท ใ หความหมายท เปนไปใ น ท า ง ท เ พ ม พ ล งสขภาพ หรอระดบสงต า/เพมขนลดลง เชน “ป ร บ ร ะ ด บ ” “ส ง เ ส ร ม ส ข ภ า พ ” “ส น บ ส น น ก า ร

98

หวขอ อาหารเพอสขภาพ

(FOSHU)

อาหารทมการกลาวอางหนาทของ

สารอาหาร (FNFC)

อาหารทมการกลาวอางหนาท (FFC)

ท างาน” “รกษาสขภาพ”

ขอบเขตของอาหาร อาห า รแป ร ร ป แล ะอาหารสด

อาหารแปรร ปและอาหารสด

อาหารแปรร ปและอาหารสด

การประเมนตรวจสอบ การประเมน เปนรายเ ฉ พ า ะ ต อ ง ไ ด ร บอนญาตจากส านกงานคมครองผบรโภคกอนจงจะสามารถใชได

มาตรฐานขอก าหนด ห า ก เ ป น ไ ป ต า มมาตรฐานขอก าหนดข นต าหร อส งตามท ส า น ก ค ม ค ร อ งผ บ ร โ ภ ค ก า ห น ด กส า ม า ร ถ ร ะ บสารอาหารท เปนประโยชนนนได โดยไมจ า เปนตองยนขออนญาต

มาตรฐานขอก าหนด และการประเมนเปนร า ย ๆ แ ต เ ป น ก า รป ร ะ เ ม น ข อ งผประกอบการเอง

สารอาหารทอยในขาย

ตวอยางเชน โอลโกแซกค า ไ ร ด , ไ ซ ล ท อ ล (xylito), เสนใยอาหาร, เปปไทต (peptide), แ ล ค โ ต บ า ซ ล ล ส (Lactobacillus), บฟโดแบคทเรย ฯลฯ

วตามน 13 ชนด แรธาต 7 ชนด

อาหารท ว ไปท ไม ใช FOSHU

คณสมบตพเศษ ไมอนญาตใหระบส งทเปนความรสกสวนบคคล เชน ความเหนอยลา ภมคมกน ฯลฯ

สามารถระบสรรพคณข อ ง ส ว น ป ร ะ ก อ บส า ร อ า ห า ร ท เ ป นประโยชนตอสวนใดสวนหนงของรางกาย

สามารถระบสวนของร า ย ก า ร ท เ ก ดประโยชน เชน “ตา” “สมอง” สามารถระบสรรพคณ

99

หวขอ อาหารเพอสขภาพ

(FOSHU)

อาหารทมการกลาวอางหนาทของ

สารอาหาร (FNFC)

อาหารทมการกลาวอางหนาท (FFC)

กระดก ฟน ผวหนง ฯลฯ

ทเกยวกบ เชน “ความเหนอย” “ความกดดน (stress)” “การหลบ” ฯลฯ

การระบเกยวกบโรค หามไมใหระบถอยค าเชน ปองกนหรอรกษาโรคใดโรคหนง

100

บทท 4 วเคราะหปญหาการควบคมการกลาวอางทางสขภาพของประเทศไทย

ผลตภณฑอาหารจ านวนมากไดน าเอาสรรพคณหรอคณประโยชนของอาหารมาใชในการดงดดความสนใจของผบรโภค ซงในบางครง การกลาวอางเกยวกบสรรพคณหรอคณประโยชนของอาหารดงกลาวนน กไมเปนความจรง หรออาจเกนไปจากความเปนจรงเปนอยางมาก ท าใหผบรโภคเกดความเขาใจผด ถกหลอกลวง หลงเชอไปตามทกลาวอางในฉลากหรอในโฆษณาของอาหาร ท าใหผบรโภคไมไดรบความคมครองตามสทธพนฐานของผบรโภคทควรมสทธไดรบขอมลขาวสารเกยวกบรายละเอยดของสนคาหรอผลตภณฑอยางครบถวนถกตอง ตวอยางปญหาในเรองดงกลาวทพบในประเทศไทย เชน กรณเครองดมเพอสขภาพยหอหนง ซงมสวนประกอบเปนสารสกดจากถวเหลอง ไดโฆษณาโดยใชนกศกษาคณะแพทยศาสตรมาเปนพรเซนเตอร และมการกลาวอางวา เครองดมดงกลาวมผลในการเพมประสทธภาพการท างานของสมอง ท าใหสมองปลอดโปรง ชวยจดระบบความจ า เตมความรทขาด และยงสอใหเขาใจดวยวาเมอดมผลตภณฑดงกลาวแลวจะสามารถสอบเขามหาวทยาลยในคณะแพทยศาสตร หรอคณะทนตแพทยศาสตรได แมการกลาวอางดงกลาวน จะดเปนเรองทเกนจรง แตกมผบรโภคจ านวนมากทหลงเชอ และซอผลตภณฑดงกลาวมาบรโภค โดยคาดหวงวาจะไดรบผลตามทโฆษณากลาวอาง ภายหลงจากมการเผยแพรโฆษณาน มการวพากษวจารณในหมประชาชนทวไปอยางกวางขวางวาการโฆษณาในกรณเชนนสามารถท าไดหรอไม และไดมการสงขอรองเรยนไปยงส านกงานคมครองผบรโภคใหเขามาตรวจสอบโฆษณาผลตภณฑดงกลาว ส านกงานคมครองผบรโภคจงไดท าหนงสอแจงไปยงเจาของผลตภณฑเครองดมเพอสขภาพชนดน เพอขอความรวมมองดแพรภาพการโฆษณาในประเดนทอาจกอใหผบรโภคเกดความเขาใจ และตอมาส านกงานคณะกรรมการอาหารและยาไดท าการเปรยบเทยบปรบเจาของผลตภณฑเปนเงนจ านวน 10,000 บาท ในความผดฐานโฆษณาโดยไมไดรบอนญาตตามพระราชบญญตอาหาร พ.ศ. 2522 มาตรา 411

จากตวอยางดงกลาวแสดงใหเหนวาการควบคมเรองการกลาวอางทางสขภาพของประเทศไทยยงไมมมาตรการควบคมทเพยงพอ ท าใหผบรโภคไมไดรบความคมครองตามสทธท

1 กลมประชาสมพนธ กองพฒนาศกยภาพผบรโภค ส านกงานคณะกรรมการอาหาร

และยา, “ผลการด าเนนกบผฝาฝนพระราชบญญตอาหาร,” สบคนเมอวนท 12 มถนายน 2559, จาก www.fda.moph.go.th/

101

ผบรโภคควรไดรบ อกทงผบรโภคยงขาดความรและความเขาใจในการเลอกบรโภคผลตภณฑอาหารทมการกลาวอางทางสขภาพ ท าใหผบรโภคถกหลอกลวงจากผประกอบการไดงาย เนองจากประเทศไทยยงไมมกฎหมายเฉพาะในการควบคมการกลาวอางทางสขภาพ ท าใหไมมมาตรการหรอหลกเกณฑเฉพาะส าหรบการควบคมการกลาวอางทางสขภาพทมประสทธภาพอยางเพยงพอ ซงจากการศกษาการควบคมการกลาวอางทางสขภาพของประเทศไทยทมผลบงคบใชอยในปจจบนเปรยบเทยบกบการควบคมการกลาวอางทางสขภาพของตางประเทศ ไดแก แนวปฏบตของโคเดกซ กฎหมายของสหภาพยโรป และกฎหมายประเทศญปน พบประเดนปญหาทส าคญดงตอไปน

4.1 ประเดนเรองขอบเขตของกฎหมายทใชบงคบและลกษณะของการกลาวอางทางสขภาพ

ในเรองการบงคบใชกฎหมายทเกยวกบการกลาวอางทางสขภาพ มกฎหมายไทยทบญญตใหมการควบคมการกลาวอางทางสขภาพส าหรบอาหารบางชนด เชน ผลตภณฑเสรมอาหาร ตามประกาศกระทรวงสาธารณสข (ฉบบท 293) พ.ศ. 2548 เรอง ผลตภณฑเสรมอาหาร ทก าหนดใหการแสดงขอความกลาวอางทางสขภาพบนฉลาก ตองเปนไปตาม “ประกาศกระทรวงสาธารณสขวาดวยเรอง การกลาวอางทางสขภาพ (Health claim) ของอาหาร” แตอยางไรกตาม ในปจจบน

กระทรวงสาธารณสขยงไมไดมการออกประกาศดงกลาวเพอบงคบใชกบการกลาวอางทางสขภาพแตอยางใด

การไมมกฎหมายหรอประกาศเรองการกลาวอางทางสขภาพโดยตรงถอเปนปญหาส าคญ เนองจากเมอไมมกฎหมายกท าใหไมทราบถงขอบเขตและลกษณะของการกลาวอางทางสขภาพทจะถกควบคมตามกฎหมาย และไมมหลกเกณฑ เงอนไขและวธการบงคบใชกบการกลาวอางทางสขภาพทชดเจน ปญหานนอกจากจะท าใหผบรโภคไมไดรบความคมครองตามกฎหมายแลว ยงสงผลถงผประกอบการอกดวย กลาวคอ ท าใหไมมกฎเกณฑทมคว ามชดเจนและแนนอนใหผประกอบการสามารถปฏบตตามไดเพอใหการกลาวอางทางสขภาพของผลตภณฑอาหารของตนนนเปนไปโดยถกตองตรงตามหลกเกณฑ และวางจ าหนายไดอยางถกตองตามกฎหมาย ปญหาเรองการไมมกฎหมายทใชบงคบการการกลาวอางทางสขภาพโดยตรงจงนบวาเปนปญหาหลกซงท าใหเกดปญหาอนๆ ตามมาอกมากมาย

ส าหรบทางแกปญหาเรองน ในปจจบนการบงคบใชเกยวกบการกลาวอางทางสขภาพของอาหารจ งตองเปนไปตามกฎหมายท ว ไปทมบทบญญต ในเรองนอย ซ ง ไดแก พระราชบญญตอาหาร พ.ศ.2522 และพระราชบญญตคมครองผบรโภค พ.ศ. 2522

102

โดยมประเดนปญหาทจะตองน ามาวเคราะหในเบองตนกอนวา สงใดบางเปนอาหาร อาหารทกชนดสามารถใชการกลาวอางทางสขภาพไดหรอไม รวมทง มอาหารใดบางทไดรบยกเวนไมตองปฏบตตามกฎเกณฑเรองการกลาวอางทางสขภาพ โดยเรมจากการพจารณาความหมายของค าวาอาหารกอน ซงพระราชบญญตคมครองผบรโภค พ.ศ. 2522ไมไดใหความหมายของค าวาอาหารไว จงจะพจารณาจากพระราชบญญตอาหาร พ.ศ. 2522 เพยงฉบบเดยว

เมอพจารณาจากพระราชบญญตอาหาร พ.ศ. 2522 มาตรา 4 ไดก าหนดความหมายของค าวา “อาหาร” ไววา หมายความวา ของกนหรอเครองค าจนชวต ไดแก วตถทกชนดทคนกน ดม อม หรอน าเขาสรางกายไมวาดวยวธใดๆ หรอในรปลกษณะใดๆ และรวมถงวตถทมงหมายส าหรบใชหรอใชเปนสวนผสมในการผลตอาหาร รวมถงวตถเจอปนอาหาร ส และเครองปรงแตงกลนรส แตจะไมรวมถงยา วตถออกฤทธตอจตและประสาท และยาเสพตดใหโทษ ดงนน หากผลตภณฑใดมลกษณะตรงตามความหมายขางตน กจะเปนผลตภณฑอาหารตามกฎหมาย แตในบางครง ผลตภณฑบางอยางอาจเปนไดทงอาหารและยา เชน น าตาลกลโคส ลกอมแกอาการเจบคอ วตามนทเ คลอบอาหาร อาหารเสรมทมสารสกดจากธรรมชาตทมสรรพคณรกษาโรคได การจะพจารณาวาวตถเหลานเปนยาหรออาหาร คงจะตองดทเจตนาของผผลตหรอผจ าหนายวาจะจ าหนายสงเหลานในสถานะใด ถาจ าหนายอยางอาหารกตองปฏบตตามกฎหมายอาหาร ถาจะจ าหนายในสภาพยากตองปฏบตตามกฎหมายยา2

พระราชบญญตอาหาร พ.ศ.2522 ไมไดมก าหนดวาอาหารประเภทใดบางทสามารถใชการกลาวอางทางสขภาพได รวมทงไมไดก าหนดขอหามและขอยกเวนไวอกดวย ดงนน อาหารทกประเภทจงนาจะสามารถมกลาวอางทางสขภาพของอาหารนนได

ประเดนตอมาคอความหมายและลกษณะของการกลาวอางทางสขภาพ จากการศกษาพบวา ตามกฎหมายไทยมการใหความหมายและลกษณะของค าวาการกลาวอางทางสขภาพปรากฏอยในประกาศกระทรวงสาธารณสข เรอง การใชจนลนทรยโพรไบโอตกในอาหาร โดยนยามไวในขอ 1 วา

2 สษม ศภนตย, ค าอธบายกฎหมายคมครองผบรโภค, พมพครงท 9

(กรงเทพมหานคร : ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2557), น.95-96.

103

“การกลาวอางทางสขภาพ” วา หมายถง การแสดงรป รปภาพ รอยประดษฐ เครองหมาย เครองหมายการคา หรอขอความใดๆ บนฉลาก ทเกยวของกบอาหาร สวนประกอบของอาหาร หรอสารอาหารซงเกยวของกบสขภาพทงทางตรงและทางออม และแบงเปน 3 ลกษณะ ไดแก

1) การกลาวอางหนาทสารอาหาร (Nutrient function claim) หมายความวา การแสดงสรรพคณ หรอคณประโยชนเกยวกบบทบาทของสารอาหารทมผลตอสรรวทยาของรางกาย เชน การเจรญเตบโต การพฒนา หรอการกระท าหนาทตามปกตของรางกาย ซงผานการพสจนและเปนทยอมรบในทางวชาการแลว เชน แคลเซยมชวยใหกระดกและฟนแขงแรง

(2) การกลาวอางหนาทอน (Other function claim) หมายความวา การแสดงสรรพคณ หรอคณประโยชนนอกเหนอจาก (1) ของอาหารหรอสวนประกอบของอาหารทมผลในทาง เสรมสขภาพอยางเฉพาะเจาะจง หรอชวยในการกระท าหนาทใหดยงขน เชน การกลาวอางหนาทสวนประกอบของอาหารทมผลชวยกระตนการดดซมแคลเซยม

(3) การกลาวอางการลดความเสยงของการเกดโรค (Reduction of disease risk claim) หมายความวา การแสดงสรรพคณ คณประโยชนของอาหาร หรอสวนประกอบของอาหาร ทมผลในการลดความเสยงของการเกดโรค อาการ หรอสภาวะใดๆ ทเกยวของกบสขภาพ โดยเปนการเปลยนแปลงปจจยเสยงหลกส าหรบโรคนนๆ อยางมนยส าคญ เชน การกลาวอางวาอาหารทมแคลเซยมสงมผลชวยลดความเสยงของการเกดโรคกระดกพรน

จากความหมายดงกลาวขางตน อาจสรปไดวา การกลาวอางทางสขภาพเปนการแสดงสรรพคณ หรอคณประโยชนของอาหารหรอสวนประกอบของอาหารทมผลตอสขภาพ ทงในดานบทบาทของสารอาหารทมผลตอสรรวทยาของรางกาย หรอมผลในทาง เสรมสขภาพอยางเฉพาะเจาะจง หรอทมผลในการลดความเสยงของการเกดโรค อาการ หรอสภาวะใดๆ ทเกยวของกบสขภาพ

ส าหรบในตางประเทศ คณะกรรมาธการโครงการมาตรฐานอาหารหรอโคเดกซ ซงเปนหนวยงานระหวางประเทศไดจดท าแนวทางปฏบตท CAC/GL 23-1997 เรองการกลาวอางทางโภชนาการและการกลาวอางทางสขภาพ ซงเปนแนวปฏบตทประเทศสมาชกของโคเดกซรวมกนพจารณาเพอใชเปนแนวทางในเรองการกลาวอางทางโภชนาการและการกลาวอางทางสขภาพ โดยในสวนของการกลาวอางทางสขภาพตามแนวทางปฏบตของโคเดกซน ก าหนดใชส าหรบอาหารทกประเภททมการกลาวอางทางสขภาพ ซงไมมมาตรฐานโคเดกซก าหนดไวเปนการเฉพาะ และไมอนญาตใหมการกลาวอางทางสขภาพในอาหารส าหรบทารกและเดก ยกเวนมาตรฐานโคเดกซหรอ

104

กฎหมายของประเทศนนๆ ก าหนดไวเปนพเศษ โดยแนวทางปฏบต ขอ 2 ไดก าหนดความหมายและประเภทของการกลาวอางทางสขภาพไวดงน

การกลาวอางทางสขภาพ หมายความวา การแสดงใด ๆ ซงระบ เสนอแนะ หรอบอกโดยนยซงความสมพนธทมอยระหวางอาหารหรอสวนประกอบของอาหารกบสขภาพ การกลาวอางทางสขภาพรวมถงกรณดงตอไปน

1) การกลาวอางหนาทของสารอาหาร หมายความวา การกลาวอางทางโภชนาการซงอธบายถงหนาททางสรรวทยาของสารอาหารทมตอการเจรญเตบโต พฒนาการ และการกระท าหนาทโดยปกตของรางกาย

2) การกลาวอางหนาทอน หมายความวา การกลาวอางประเภทนเกยวของกบการแสดงคณประโยชนทเฉพาะเจาะจงของการบรโภคอาหารหรอสวนประกอบของอาหาร ในบรบทของอาหารทงหมดทมผลตอการกระท าหนาทหรอการมกจกรรมทางชวภาพตามปกตของรางกาย การกลาวอางในลกษณะนเกยวกบการมสวนชวยสงผลตอสขภาพในเชงบวก หรอการเสรมการกระท าหนาทของรายกายใหดขน หรอการปรบเปลยนหรอคงสภาวะสขภาพ

3) การกลาวอางการลดความเสยงของโรค หมายความวา การกลาวอางทเกยวกบการบรโภคอาหารหรอสวนประกอบของอาหารในบรบทของอาหารทงหมด เพอลดความเสยงของการเกดโรค หรอสภาวะทเกยวของกบสขภาพ ตามกฎหมายของสหภาพยโรป เรองการกลาวอางทางสขภาพไดถกก าหนดไวในระเบยบท 1924/2006 เรองการกลาวอางทางโภชนาการและการกลาวอางทางสขภาพของอาหาร (Regulation (EC) No 1924/2006 of the European Parliament and of the Council of 20 December 2006 on nutrition and health claims made on foods) ซงเปนกฎหมายระดบระเบยบ (Regulation) ทมผลบงคบใชกบประเทศสมาชกทกรฐโดยไมจ าตองไปออกกฎหมายอนวตการใหเปนไปตามระเบยบนนอก ซงระเบยบดงกลาว มผลครอบคลมการตดฉลาก การน าเสนอ และการโฆษณาผลตภณฑอาหารทมการกลาวอางทางสขภาพทวางจ าหนายในสหภาพยโรป แตไมรวมถงการกลาวอางทางสขภาพทไมไดท าขนเพอประโยชนทางการคา เชน คมอแนะน าสารอาหารทออกโดยหนวยงานทางดานสขภาพและรางกาย ขอมลในสงตพมพดานวทยาศาสตร เปนตน

ส าหรบอาหารทอยภายใตบงคบของระเบยบท 1924/2006 ไดแก สารหรอผลตภณฑใดๆ ไมวาจะมการแปรรปทงหมด มการแปรรปบางสวน หรอไมมการแปรรปเลย ซงมความมงหมายหรอคาดหมายวามนษยจะกน หมายความรวมถงเครองดม หมากฝรง และสารใดๆ รวมทงน า ทมความมงหมายหรอเปนสวนประกอบรวมอยในอาหารในระหวางกระบวนการผลต การเตรยมการ

105

หรอการรกษาดวย แตอาหารจะไมรวมถงอาหารสตว สตวมชวต ยกเวนทอยขนเตรยมส าหรบวางขายเพอการบรโภคของมนษย พชกอนการเกบเกยว ผลตภณฑยา เครองส าอาง ยาสบและผลตภณฑยาสบ สารเสพตดทออกฤทธตอจตและประสาท สารตกคางและสารปนเปอน แตหากเปนอาหารทไมไดบรรจหบหอและอาหารสดทจ าหนายใหแกผบรโภคขนสดทาย หรอขายสงใหกบผขาย หรออาหารทมการบรรจหบหอ ณ จดขายตามความตองการของผซอจะไมอยภายใตบงคบของระเบยบน นอกจากนยงไดก าหนดขอหามส าหรบเครองดมทมแอลกอฮอลผสมมากวา 1.2 เปอรเซนต วาไมสามารถใชการกลาวอางทางสขภาพได

ในสวนของความหมายและประเภทของการกลาวอางทางสขภาพ ระเบยบของสหภาพยโรปใหความหมายไวในมาตรา 2 วา “การกลาวอางทางสขภาพ” หมายถง การกลาวอางใดๆ ทเปนการแสดง แนะน า หรอสอความหมายใหเหนถงความสมพนธทมอยระหวางหมวดหมของอาหาร หรออาหาร หรอสวนประกอบของอาหาร กบสขภาพ และแบงการกลาวอางทางสขภาพออกเปน 3 ประเภท คอ การกลาวอางเกยวกบหนาทของสารอาหารโดยทวไป การกลาวอางถงการลดความเสยงตอการเกดโรค และการกลาวอางถงการเจรญเตบโตและสขภาพของเดก

ส าหรบประเทศญปน การกลาวอางทางสขภาพของประเทศญปนนนจดตงขนในระบบทเรยกวา “อาหารทมการกลาวอางทางสขภาพ” (Food with Health Claims) โดยเรมแรกนนอยภายใตกฎหมายการปรบปรงโภชนาการ (Nutrition Improvement Law) ตอมาไดมกฎหมายสงเสรมสขภาพ (Health Promotion Law) ออกมาบงคบใชแทน และปจจบนไดถกก าหนดใหอยภายใต กฎหมายการตดฉลากผลตภณฑอาหาร (Food labeling Act) แตอยางไรกตาม ระบบอาหารเพอสขภาพของญปนไมไดมการนยามไวในกฎหมายอยางชดเจน แตปรากฏอยในรปแบบของการพฒนาเปนระบบอาหารมากกวา

ระบบอาหารทมการกลาวอางทางสขภาพของประเทศญปนไดก าหนดใหอาหารแปรรป อาหารสด และสนคาเกษตร เปนอาหารทใชระบบกลาวอางทางสขภาพได แตประเทศญปนไมไดก าหนดขอหามและขอยกเวนส าหรบอาหารชนดใดเปนพเศษเชนเดยวกบกฎหมายไทย แตไดก าหนดวาการกลาวอางทางสขภาพนน จะตองไมเปนการกลาวอางเกยวกบทางการแพทย เชน การกลาวอางวาสามารถปองกน รกษา บ าบด หรอวนจฉยโรคของมนษย

ระบบอาหารทมการกลาวอางทางสขภาพของประเทศญปนในปจจบน แบงออกเปน 3 ประเภท คอ

(1) อาหารเพอสขภาพ (Food for Specified Health Uses: FOSHU) หมายถง อาหารทมสวนประกอบซงมคณประโยชนตอสขภาพและรางกาย และเปนอาหารทมจดประสงคใน

106

การบรโภคเพอบ ารงรกษาหรอเสรมสรางใหมสขภาพอนามยทแขงแรง หรอเปนการบรโภคเพอมงเนนประโยชนทางสขภาพดานหนงดานใดโดยเฉพาะ และรวมถงอาหารทมการกลาวอางถงการลดความเสยงตอการเกดโรคดวย

(2) อาหารทมการกลาวอางหนาทของสารอาหาร (Food with Nutrient Function Claims: FNFC) หมายถง อาหารทมการกลาวอางถงหนาทหรอสรรพคณของสารอาหาร (3) อาหารทมการกลาวอางหนาท (Food with Function Claims: FFC) หมายถง อาหารทมคณสมบตหรอท าหนาทอยางใดอยางหนงเปนพเศษซงสงผลดตอสขภาพ โดยเปนอาหารทชวยด ารงหรอเสรมสรางสขภาพ แตมใชเพอรกษาโรค ใชส าหรบผทไมมโรคเจบปวยใดๆ แตไมรวมเดก หญงมครรภและหญงทวางแผนตงครรภ หญงใหนมบตร

จากการศกษาระบบกฎหมายของสหภาพย โรปและประเทศญปนดงกลาวเปรยบเทยบกบแนวทางในการควบคมการกลาวอางทางสขภาพของประเทศไทยแลวพบวา ทงสหภาพยโรปและประเทศญปนตางมกฎหมายเฉพาะรองรบในการบงคบใชและควบคมการกลาวอางทางสขภาพโดยตรง แตเมอพจารณาแลว จะพบวาระบบอาหารทมการกลาวอางทางสขภาพของประเทศญปนนนแมจะมกฎหมายเปนรองรบไวอย แตแนวปฏบตกลบเปนการพฒนาในรปของระบบควบคมดแลในดานมาตรฐานและความปลอดภยเพอคมครองผบรโภคมากกวา ซงมขอดคอ มความยดหยนสง สามารถปรบปรงแกไขเพอใหสอดคลองกบการเปลยนแปลงไปตามสภาพและสงคมไดงายกวาและสอดคลองกบความตองการของผบรโภค เพอเปนการคมครองสทธและผลประโยชนของผบรโภคไดอยางแทจรง แตกมขอเสย คอ หากมการเปลยนแปลงไดงายกจะขาดความชดเจนแนนอนในการปฏบตตามกฎเกณฑ ซงการใชระบบการควบคมแบบนมเหมาะกบสภาพของประเทศญปน ทประชาชนมความเปนระเบยบและมจตส านกทดในการปฏบตตามกฎหมาย และประชาชนญปนมการรวมกลม เพอเฝาระวงสทธของตนไมใหถกผประกอบการเอารดเอาเปรยบไดอยางแขงแกรง

สวนสหภาพยโรปนน มการบงคบใชกฎหมายในรปของระเบยบ (Regulation) ซงเปนกฎหมายลายลกษณอกษรทมผลบงคบใชโดยตรงกบทกประเทศสมาชก การใชกฎระเบยบแบบนจงมความชดเจนแนนอน มการประกาศเผยแพรใหรเปนททวไป ท าใหประชาชนไดทราบและมความเขาใจในกฎระเบยบ และผประกอบการสามารถปฏบตตามไดอยางถกตอง สามารถคมครองสทธของผบรโภคไดอยางมประสทธภาพซงบรรลตรงตามวตถประสงคของการกฎหมาย แตกฎหมายทเปนลายลกษณอกษรแบบนมขอเสย คอ ขาดความยดหยน แกไขเปลยนแปลงไดยาก ท าใหบางครงกฎหมายไมเขากบยคสมยทเปลยนแปลงไป

ส าหรบประเทศไทยนน แมจะสามารถน าหลกตามพระราชบญญตอาหาร พ.ศ. 2522 และพระราชบญญตคมครองผบรโภค พ.ศ. 2522 มาปรบใชได แตกเปนการดกวาหากประเทศ

107

ไทยจะมการออกกฎหมายเพอควบคมการกลาวอางทางสขภาพเปนการเฉพาะ เนองจากการกลาวอางทางสขภาพมลกษณะพเศษทแตกตางจากการกลาวอางถงสรรพคณหรอคณประโยชนทวไป และหากจะมการออกกฎหมายในเรองน เหนวาควรน าเอาหลกกฎหมายทเปนกฎหมายลายลกษณอกษรแบบสหภาพยโรปมาใชจะเปนการเหมาะสมกบประเทศไทยมากกวารปแบบของประเทศญปน เนองจากสภาพสงคมของประเทศไทยเหมาะกบกฎหมายทมสภาพบงคบทชดเจน มหลกเกณฑ เงอนไข และบทลงโทษทเปนลายลกษณอกษร ซงการบงคบใชกฎหมายจะไดผลและมประสทธภาพท าใหผประกอบการปฏบตตามกฎหมายไดมากกวา

เมอพจารณาความหมายและประเภทของการกลาวอางทางสขภาพของแตละประเทศพบวามความหมายทเหมอนกนคอ เปนการแสดงใหเหนวาอาหารหรอสารอาหารทเปนสวนประกอบของอาหารนน มสรรพคณหรอคณประโยชนตอสขภาพของมนษย แตการก าหนดประเภทของการกลาวอางทางสขภาพของแตละประเทศนนแมจะชอเรยกทแตกตางกนออกไป แตเมอพจารณาแลวจะพบวา การกลาวอางหนาทของสารอาหาร ตามแนวปฏบตของโคเดกซ อาหารทมการกลาวอางหนาทของสารอาหาร (FNFC) ของประเทศญปน และการกลาวอางเกยวกบหนาทของสารอาหารโดยทวไปของสหภาพยโรป มลกษณะของการกลาวอางอยางเดยวกน นอกจากนอาหารเพอสขภาพ (FOSHU) ของประเทศญปน มลกษณะเปนการรวมการกลาวหนาทอน และการกลาวอางการลดความเสยงของการเกดโรคตามหลกของโคเดกซ ไวดวยกน คงมแตการกลาวอางทางสขภาพทเปนการกลาวอางถงการเจรญเตบโตและสขภาพของเดกของสหภาพยโรป และอาหารทมการกลาวอางหนาท (FFC) ของประเทศญปนเทานนทมความแตกตางจากการแบงประเภทของการกลาวอางทางสขภาพตามหลกการของโคเดกซ

สวนลกษณะและการแบงประเภทของการกลาวอางทางสขภาพของประเทศไทยตามทก าหนดไวในประกาศกระทรวงสาธารณสข เรองการใชจลนทรยโพรไบโอตกในอาหาร มลกษณะเหมอนกบแนวทางปฏบตโคเดกซ หรออาจกลาวไดวากฎหมายของไทยไดน าแนวทางปฏบตเรองการกลาวอางทางสขภาพของโคเดกซมาใชเปนแนวทางในการรางกฎหมาย ซงมขอด คอ แนวทางปฏบตของโคเดกซมความเปนมาตรฐานสากล และไดรบการยอมรบจากประเทศสมาชกของโคเดกซซงมอยเปนจ านวนถง 188 ประเทศ และหลายประเทศกไดน าหลกเรองการกลาวอางทางสขภาพของโคเดกซไปบญญตเปนกฎหมายประเทศของตน เชน ประเทศเวยดนาม เปนตน

สวนการก าหนดอาหารทใชในการกลาวอางทางสขภาพ สวนมากจะก าหนดใหใชไดกบอาหารทกชนด มกฎระเบยบของสหภาพยโรปเทานนทไดก าหนดขอยกเวน คอ อาหารทไมไดบรรจหบหอ ซงรวมถงอาหารสด ทจ าหนายใหแกผบรโภคขนสดทาย หรอขายสงใหกบผขาย หรออาหารทมการบรรจหบหอ ณ จดขายตามความตองการของผซอแมจะมการกลาวอางทางสขภาพกไมตอง

108

ปฏบตตามกฎระเบยบน สวนขอหามนน กฎระเบยบของสหภาพยโรปก าหนดวา เครองดมทมแอลกอฮอลผสมมากวา 1.2 เปอรเซนต ไมสามารถใชการกลาวอางทางสขภาพได และแนวทางปฏบตของโคเดกซก าหนดวาไมอนญาตใหมการกลาวอางทางสขภาพในอาหารส าหรบทารกและเดก

4.2 ประเดนเรองหลกเกณฑในการกลาวอางทางสขภาพในฉลากและการโฆษณาอาหาร

ตามทไดกลาวมาแลววา ในประเทศไทยยงไมมกฎหมายส าหรบใชบงคบกบการกลาวอางทางสขภาพเปนการเฉพาะ การใชการกลาวอางทางสขภาพจงตองปฏบตตามหลกทวไปตามพระราชบญญตอาหาร พ.ศ. 2522 และพระราชบญญตคมครองผบรโภค พ.ศ. 2522 โดยการกลาวอางทางสขภาพเปนการอางถงสรรพคณหรอประโยชนของอาหารประเภทหนง ดงนน จงตองน าหลกเกณฑในสวนทเปนการใชสรรรพคณหรอคณประโยชนของอาหารทงในฉลากอาหาร และการโฆษณาอาหารตามพระราชบญญตทงสองฉบบดงกลาวมาบงคบใช

พระราชบญญตอาหาร พ.ศ. 2522 มหลกเกณฑและเงอนไขการใชหรออางสรรพคณหรอคณประโยชนของอาหารในฉลากอาหาร ก าหนดไวในประกาศกระทรวงสาธารณสข (ฉบบท 367) พ.ศ.2557 เรอง การแสดงฉลากของอาหารในภาชนะบรรจ มหลกเกณฑทเกยวของกบการกลาวอางทางสขภาพ ขอ 9 ขอ 10 และขอ 11 โดยหลกเกณฑทเปนหลกส าคญ คอ ขอความ รปภาพ หรอเครองหมายใดๆ ทปรากฏในฉลากตองไมเปนเทจหรอเกนจรง หรอหลอกลวงใหผบรโภคเขาใจผดหรอเกดความหลงเชอ ซงหากฝาฝนไมจะตองรบโทษตามทก าหนดไวตามพระราชบญญตอาหาร พ.ศ. 2522 มาตรา 51 คอมโทษปรบไมเกนสามหมนบาท

ประกาศกระทรวงสาธารณสข (ฉบบท 367) พ.ศ.2557 เรอง การแสดงฉลากของอาหารในภาชนะบรรจ ขอ 6 ก าหนดใหเฉพาะฉลากของอาหารควบคมเฉพาะและฉลากของอาหารอนทรฐมนตรประกาศก าหนดเทานน ทตองสงมอบฉลากใหส านกงานคณะกรรมการอาหารและยาพจารณาอนมตกอนจดท าฉลาก ดงนน อาหารประเภทอนนอกจากทก าหนดไวจงไมตองสงมอบใหส านกงานคณะกรรมการอาหารและยาพจารณาเพออนญาตกอนแมจะมการกลาวอางทางสขภาพกตาม ซงนบวาเปนปญหาทส าคญ เนองจากการใชฉลากดงกลาวอาจไมเปนไปตามทประกาศก าหนดไว โดยอาจมขอความทเปนเทจ เกนจรงหรอหลอกลวงใหผบรโภคเขาใจผดหรอหลงเชอได

สวนในเรองของการโฆษณาอาหาร พระราชบญญตอาหาร พ.ศ. 2522 มาตรา 40 ก าหนดหลกเกณฑไววา หามโฆษณาคณประโยชน หรอสรรพคณของอาหาร อนเปนเทจหรอเปนการหลอกลวงใหเกดความหลงเชอโดยไมสมควร แตหากจะท าการโฆษณา มาตรา 41 กไดก าหนด

109

หลกเกณฑไววาจะตองน าเสยง ภาพ ภาพยนตร หรอขอความทจะโฆษณาดงกลาวนน ใหผอนญาตตรวจพจารณากอน เมอไดรบอนญาตแลวจงจะโฆษณาได

นอกจากน การโฆษณาเกยวกบคณประโยชนหรอสรรพคณของอาหารยงตองปฏบตตามประกาศส านกงานคณะกรรมการอาหารและยา เรอง หลกเกณฑการโฆษณาอาหาร พ.ศ. 2551 ขอ 2 ซงมหลกเกณฑและขอปฏบตของการโฆษณาคณประโยชน คณภาพ หรอสรรพคณของอาหาร จะตองไมเปนเทจหรอเกนความจรง ไมท าใหผบรโภคเขาใจผดในสาระส าคญของอาหาร และใหเกดความหลงเชอโดยไมสมควร และสามารถโฆษณาสรรพคณของอาหารไดเฉพาะตามทไดรบอนญาตในฉลากจากส านกงานคณะกรรมการอาหารและยาเทานน แตหากมการโฆษณากลาวอางสรรพคณทางสขภาพนอกเหนอจากทไดรบอนญาตในฉลาก จะตองน าผลการศกษาวจยผลตภณฑอาหาร บทความร หรอขอมลทางวชาการ มาประกอบในการขออนญาตโฆษณาอาหาร ซงตองเปนขอมลทถกตอง เปนจรง และเปนปจจบน อยบนพนฐานทางวทยาศาสตรทเชอถอได และตพมพในวารสารทางการแพทยหรอทางวชาการทเชอถอได โดยจะตองแนบเอกสารทไดรบการตพมพฉบบเตมมาประกอบการ พจารณาดวย และการโฆษณาทไดรบอนญาตจะสามารถท าการโฆษณาไดในเวลาไมเกน 5 ป นบจากวนทอนญาต

จากหลกเกณฑตามพระราชบญญตอาหารดงกลาว กลาวสรปไดวา หากมการกลาวอางทางสขภาพในการโฆษณาอาหาร จะตองสงใหส านกงานคณะกรรมการอาหารและยาตรวจสอบและไดรบอนญาตใหใชกอนเสมอ แตฉลากทมการกลาวอางทางสขภาพจะตองสงตรวจสอบและไดรบอนญาตกอนใชเฉพาะอาหารประเภทอาหารควบคม และอาหารอนตามทรฐมนตรประกาศก าหนดเทานน และพระราชบญญตอาหารก าหนดเพยงหลกวาจะการกลาวอางทางสขภาพจะตองไมเปนความเทจ หรอเกนจรง หรอเปนการหลอกลวงใหเขาใจหรอหลงเชอเทานน สวนรายละเอยดอนๆ เชน ขอก าหนดเกยวกบปรมาณสารอาหารทกลาวอาง หรอหลกเกณฑเกยวกบพยานหลกฐานทางวทยาศาสตรทใชยนยนคณประโยชนหรอสรรพคณของอาหารวาตองมอยในระดบใด ยงไมมการก าหนดหลกเกณฑไว ดงนน หลกเกณฑทมอยตามกฎหมายนจงยงไมเพยงพอทจะใชควบคมการกลาวอางทางสขภาพได

ปจจบนส านกงานคณะกรรมการอาหารและยาไดก าหนดหลกเกณฑ เงอนไข และวธในการยนค าขอประเมนการกลาวอางทางสขภาพไวแลว ซงก าหนดใหผทประสงคจะกลาวอางทางสขภาพของอาหารหรอสวนประกอบของอาหาร จะตองยนขอประเมนการกลาวอางทางสขภาพตอส านกงานคณะกรรมการอาหารและยากอน จงจะใชการกลาวอางทางสขภาพของอาหารหรอสวนประกอบของอาหารได แตเนองจากหลกเกณฑดงกลาวไมไดจดท าเปนประกาศกระทรวงสาธารณสขหรอประกาศส านกงานคณะกรรมการอาหารและยา อกทงยงไมไดประกาศลงในราชกจจา

110

นเบกษาเพอใหมผลบงคบใชเปนการทวไปดวย สภาพบงคบของหลกเกณฑฉบบนจงไมมผลในทางกฎหมายแตอยางใด แตกสามารถใชเปนแนวทางในการประเมนการขอกลาวอางทางสขภาพ ซงเมอพจารณาหลกเกณฑ เงอนไขและวธการตามทก าหนดไวจะเหนไดวา มความคลายกบแนวทางปฏบตเรองการกลาวอางทางสขภาพของโคเดกซ โดยเฉพาะหลกเกณฑทก าหนดวา การกลาวอางทางสขภาพตองอยบนพนฐานของหลกฐานทางวทยาศาสตรทเกยวของและเปนปจจบน โดยเอกสารหลกฐานนนตองเพยงพอในการพสจนยนยนผลของการกลาวอางนนๆ กบความสมพนธตอสขภาพ ซงหลกเกณฑนมบงคบใชในการควบคมการกลาวอางทางสขภาพของประเทศญปนและสหภาพยโรปดวย หลกเกณฑดงกลาวจงถอวาเปนหวใจส าคญของการกลาวอางทางสขภาพเลยกวาได นอกจากนยงเนนในเรองความปลอดภยของผลตภณฑอาหารทมการกลาวอาง และในเรองของหลกฐานการพสจนยนยนทางวทยาศาสตรนน ทงโคเดกซ ประเทศญปน และสหภาพยโรปตางเหนตรงกนวาตองอยบนพนฐานของการหลกฐานทมการศกษาในมนษยทมการออกแบบมาเปนอยางด และจะตองมการศกษาดานอนมาประกอบดวย เชน การศกษาในสตวทดลองหรอการศกษาในหลอดทดลอง มาใชเปนขอมลสนบสนนความสมพนธระหวางอาหารหรอสวนประกอบของอาหารกบผลตอสขภาพ

นอกจากน จากการศกษากฎหมายตางประเทศ พบวารปแบบหลกเกณฑและเงอนไขของการกลาวอางทางสขภาพแบงออกเปน 3 รปแบบ ดงตอไปน

1. แบบมาตรฐาน ใชกบการกลาวอางทางสขภาพทวไปทก าหนดมาตรฐานไวโดยไมจ าเปนตองมหลกฐานการพสจนทางวทยาศาสตรเปนการเฉพาะอก เนองจากมหลกฐานทางวทยาศาสตรยนยนและเปนความรทไดรบการยอมรบเปนการทวไปอยแลว จงสามารถใชไดโดยไมตองยนขออนญาตกอน แตตองปฏบตตามเงอนไขทก าหนดไวใหครบถวนดวย ซงการกลาวอางทางสขภาพทใชรปแบบน ไดแก การกลาวอางทางสขภาพประเภทอาหารทมการกลาวอางหนาทของสาร (FNFC) ของประเทศญปน และการกลาวอางเกยวกบหนาททวไปของสารอาหาร (General Function) ของสหภาพยโรป โดยการกลาวอางทงสองประเภทน จะสามารถใชไดเลยโดยไมตองขออนญาต แตการกลาวอางนนตองเปนการกลาวอางถงสารอาหารตามรายชอสารอาหารทอนญาตไว และขอความทใชแสดงการกลาวอางจะตองเปนขอความทก าหนดไวเชนกน โดยการกลาวอางทงสองประเภทนยงตองแสดงค าเตอนตามทก าหนดไวส าหรบสารอาหารประเภทนนๆ อกดวย ซงระบบมาตรฐานมขอด คอ ลดความยงยาก คาใชจาย และระยะเวลาในการขออนญาตใชการกลาวอางดงกลาว แตมขอเสย คอ อาจจะตดตามตรวจสอบการใชการกลาวอางวาเปนไปตามเงอนไขหรอไมไดยาก เนองจากไมมขอมลหรอไมอาจทราบไดทงหมดวาอาหารใดบางทใชการกลาวอางทางสขภาพ ซงบางครงอาหารทใชการกลาวอางดงกลาวอาจมเงอนไขไมครบถวนตามทก าหนดกได เชน มสารอาหารไมเพยงพอทจะเปนผลใหเกดประโยชนแกสขภาพ เปนตน

111

2. ระบบการแจง การกลาวอางทางสขภาพตามระบบน ท าไดโดยใหผทประสงคจะใชการกลาวอางทางสขภาพแจงไปยงหนวยงานทมอ านาจ โดยไมจ าเปนตองไดรบการอนญาตกอน ซงการกลาวอางทางสขภาพทใชระบบนมอยประเภทเดยว คอ อาหารทมการกลาวอางหนาท (FFC) ของประเทศญปน โดยระบบนเปนการผอนคลายความเครงครดของระบบอนทมหลกเกณฑและเงอนไขทเขมงวด ซงอาหารประเภทอาหารทมการกลาวอางหนาท (FFC) ก าหนดใหผประกอบการตองยนการแจงไปยงส านกงานคณะกรรมการคมครองผบรโภคลวงหนา 60 วนกอนทจะวางจ าหนายผลตภณฑอาหารนน และตองสงขอมลตางๆ ไปพรอมกบการแจง โดยเปนขอมลเกยวกบการประเมนประสทธภาพสรรพคณ การประเมนความปลอดภย การควบคมการผลตและคณภาพ และการเตรยมวางระบบการรวบรวมขอมลเกยวกบผลกระทบทไมพงประสงคตอสขภาพทไดรบแจงจากผบรโภคหรอผเชยวชาญ โดยผประกอบการจะเปนผรบรองการประเมนและเตรยมเอกสารตางๆ ดวยตนเอง จงอยภายใตความรบผดชอบของผประกอบการ

แมวาระบบการแจงนจะมขอดคอเปนการผอนคลายหลกเกณฑทยงยาก ซงเออตอผประกอบการรายเลกทไมมตนทนสงมากพอทจะจดท าหลกฐานตางๆ ตามทกฎหมายก าหนดไวในระบบอนญาตเฉพาะราย เชน หลกฐานการพสจนทางวทยาศาสตรทมคาใชจายสง แตการกลาวอางทางสขภาพตามระบบนกลบไดรบการวพากษวจารณจากผบรโภคชาวญปนเปนจ านวนมากวา เปนระบบทไมนาเชอถอ มกฎเกณฑทหละหลวมมากเกนไป เนองจากเปนการอนญาตใหใชการกลาวอางทางสขภาพทไมไดมการตรวจสอบจากภาครฐอกครง และไมตองมหลกฐานการพสจนยนยนทางวทยาศาสตรมาแสดง การประเมนในดานตางๆ เปนการประเมนโดยผประกอบการเองทงสน ส านกงานคณะกรรมการคมครองผบรโภคซงเปนหนวยงานทมอ านาจหนาทในเรองการกลาวอางทางสขภาพจะพจารณาจากเอกสารตางๆ ทผประกอบการสงมาเทานน หากไมมขอบกพรองในเอกสารกจะอนมตการรบแจง ซงผประกอบการกจะเลอกเอกสารทเปนการสนบสนนขออางของตนเทานน โดยไมค านงถงเอกสารอน การการกลางอางทางสขภาพตามระบบนจงขาดกลไกในการตรวจสอบ จงท าใหผบรโภคไมไดรบความคมครองอยางแทจรง

3. การอนญาตเปนรายเฉพาะ เปนการอนญาตการกลาวอางทางสขภาพโดยพจารณาเปนรายๆ ไป ซงการกลาวอางทางสขภาพทใชการอนญาตเปนรายเฉพาะนไดแก การกลาวอางทางสขภาพทกประเภทของโคเดกซ อาหารเพอสขภาพ (FOSHU) ของประเทศญปน และการกลาวอางถงการลดความเสยงตอการเกดโรคและการกลาวอางถงการเจรญเตบโตและสขภาพของเดกของสหภาพยโรป โดยการขออนญาตเปนการรายเฉพาะน เปนระบบการทมความนาเชอถอสง เนองจากการอนญาตนนจะพจารณาการกลาวอางเปนรายๆ ไปแตละผลตภณฑ และตองยนเอกสารหลกฐานตางๆ ตามทก าหนดไว เชน หลกฐานการยนยนทางวทยาศาสตร การทดสอบความปลอดภย

112

รายงานผลวเคราะหสวนประกอบของอาหาร เปนตน ซงผอนญาตจะท าการตรวจสอบความถกตองของขอมลหลกฐานตางๆ ทผประกอบการยนเขามาอกครงหนง ท าใหสามารถมนใจไดวา การกลาวอางทางสขภาพทผานการอนญาตตามระบบน มความถกตองอยางแทจรง ท าใหผบรโภคเกดความเชอมนและมนใจในการบรโภคอาหารประเภทน วามสรรพคณหรอคณประโยชนตามทผประกอบการกลาวอางอยางแทจรง ซงการใชระบบนมขอด คอ ท าใหสามารถตรวจสอบไดวาการกลาวอางทางสขภาพนนเปนไปตามหลกเกณฑและเงอนไขตามกฎหมายหรอไม ผอนญาตสามารถตรวจสอบหลกฐานทสนบสนนการกลาวอางวามความถกตองหรอไม และท าใหทราบวามผลตภณฑอาหารประเภทใดบางทมการกลาวอางทางสขภาพ ท าใหสามารถควบคมการกลาวอางทางสขภาพไดอยางมประสทธภาพสง แตกมขอเสยคอ ท าใหเกดความยงยาก เสยเวลา และคาใชจายในการยนค าขออนญาตของผประกอบซงอาจท าใหสนคานนมตนทนสงขน ท าใหสนคามราคาแพงเพมขนและสงผลกระทบตอผบรโภค

อยางไรกตาม เมอพจารณาแลวจะเหนไดวา หลกเกณฑในการควบคมการกลาวอางทางสขภาพของสหภาพยโรปและประเทศญปนนน มหลกเกณฑในการอนญาตการกลาวอางทางสขภาพแตละลกษณะทแตกตางกนออกไป โดยสหภาพยโรปใชทงระบบมาตรฐานและระบบอนญาตเปนการเฉพาะราย สวนประเทศญปนมการใชหลกเกณฑในการอนญาตทง 3 รปแบบเลย สวนตามแนวทางปฏบตของโคเดกซนน ใชระบบการอนญาตเฉพาะรายกบการกลาวอางทางสขภาพทกประเภท

นอกจากน ตามกฎหมายของสหภาพยโรปและประเทศญปนยงไดก าหนดเงอนไขในการกลาวอางทางสขภาพไวอกประการหนงคอ จะกลาวอางทางสขภาพไดเฉพาะสารอาหารทอนญาตไวเทานน และตองใชขอความการกลาวอางตามทก าหนดไวของสารอาหารแตละชนดดวย ซงตามกฎหมายไทยไดมการจดท าบญชการแสดงขอความการกลาวอางเกยวกบหนาทของสารอาหาร ซงอยในประกาศกระทรวงสาธารณสข (ฉบบท 182) เรอง ฉลากโภชนาการ ไวแลว ดงนน หากประเทศไทยจะจดท ากฎหมายกสามารถน าบญชการแสดงขอความการกลาวอางเกยวหนาทของสารอาหารนมาใชเปนรายการสารอาหารและขอความการกลาวอางทอนญาตใหใชการกลาวอางทางสขภาพไดเหมอนสหภาพยโรปและประเทศญปน

113

4.3 ประเดนเรองกลไกการบงคบใชและบทก าหนดโทษ

การบงคบใชการกลาวอางทางสขภาพในปจจบน ซงเปนการปฏบตตามบทบญญตพระราชบญญตอาหาร พ.ศ.2522 และพระราชบญญตคมครองผบรโภค พ.ศ.2522 ซงมส านกงานคณะกรรมการอาหารและยา และส านกงานคณะกรรมการคมครองผบรโภค เปนหนวยงานทมอ านาจหนาทก ากบดแลตามกฎหมายทงสองฉบบ แตจากการศกษาพบวา แมกฎหมายจะใหอ านาจหนวยงานทงสองแหงในการตรวจสอบและควบคมการบงคบใชเกยวกบการกลาวอางถงสรรพคณหรอประโยชนของอาหารในการฉลากและโฆษณาอาหารใหเปนไปตามทกฎหมายก าหนดไว เชน อ านาจในการเขาไปตรวจสอบสถานท อ านาจในการยดหรออายดอายดอาหารหรอสงอนๆ ทเกยวของกบการกระท าผดเพอน าไปตรวจสอบได ตามทก าหนดไวในพระราชบญญตอาหาร มาตรา 433 และตาม

3 พระราชบญญตอาหาร พ.ศ. 2522 มาตรา 43 บญญตวา “ในการปฏบตหนาท ให

พนกงานเจาหนาทมอ านาจดงน (1) เขาไปในสถานทผลตอาหาร สถานทเกบอาหาร สถานท จ าหนายอาหารหรอ

สถานทท าการของผผลต ผเกบรกษา ผจ าหนาย รวมทง สถานทท าการของผน าหรอสงเขามาในราชอาณาจกรซงอาหาร ในระหวาง เวลาท าการเพอตรวจสอบควบคมใหการเปนไปตา มพระราชบญญตน

(2) ในกรณมเหตอนควรสงสยวามการกระท าความผดตามพระราชบญญตน อาจเขาไปในสถานทหรอยานพาหนะใด ๆ เพอตรวจสอบอาหาร และอาจยดหรออายดอาหารและเครองมอเครองใชทเกยวของกบการกระท าความผด ตลอดจนภาชนะบรรจหรอหบหอบรรจอาหารและเอกสารทเกยวกบอาหารดงกลาวได

(3) น าอาหารในปรมาณพอสมควรไปเปนตวอยางเพอตรวจสอบ หรอตรวจวเคราะห (4) ยดหรออายดอาหารหรอภาชนะบรรจทสงสยวาอาจกอใหเกด อนตรายตอ

สขภาพหรอผดอนามยของประชาชน เพอตรวจพสจน (5) ยดหรออายดอาหารไมบรสทธ อาหารปลอมหรออาหารผด มาตรฐาน หรอ

ภาชนะบรรจทอาจกอใหเกดอนตรายตอสขภาพหรอผดอนามย ของประชาชน หรอทมลกษณะไมถกตองตามคณภาพหรอมาตรฐานทรฐมนตร ประกาศก าหนดตามมาตรา 6 (6)

ในการปฏบตหนาทตามวรรคหนง ใหผรบอนญาตหรอผทเกยวของ อ านวยความสะดวกตามสมควร”

114

พระราชบญญตคมครองผบรโภค มาตรา 54 และส านกงานคณะกรรมการอาหารและยายงมอ านาจในการสงพกใชใบอนญาตผลตสนคาหรอน าเขาสนคา รวมทงอ านาจในการสงใหระงบการโฆษณาอาหารทไมเปนตามกฎหมายได และคณะกรรมการฉลากตามกฎหมายคมครองผบรโภคมอ านาจสงใหเลกใชหรอแกไขฉลากอาหารทไมปฏบตตามกฎหมายได รวมทงอ านาจของคณะกรรมการโฆษณาทมอ านาจสงใหแกไขหรอหามการโฆษณาทฝาฝนกฎหมายได แตทผานมาพบวา มการกระท าฝาฝนกฎหมายทงสองฉบบนเปนจ านวนมาก ซงอาจเปนผลเนองมาจากการควบคมดแลของส านกงานคณะกรรมการอาหารและยา และส านกงานคมครองผบรโภคในปจจบนนนมลกษณะเปนการควบคมดแลแบบเชงรบมากเกนไป กลาวคอ เนนการรอรบแจงการกระท าความผดทเกดขนแลว ไมไดมการตดตามควบคมตรวจสอบอยางสม าเสมอเปนระบบ หรอเนนในเชงรกมากเทาใดนก

ในเรองนส านกงานคณะกรรมการอาหารและยาไดพยายามแกไขปญหาดงกลาว โดยไดจดตง “ศนยเฝาระวงและรบเรองรองเรยนผลตภณฑสขภาพ” เพอด าเนนการเฝาระวงการโฆษณาผานสอตางๆ และรบขอรองเรยนจากผบรโภคทประสบปญหาผลตภณฑสขภาพหรอพบเหนการผลต จ าหนาย น าเขา และโฆษณาผลตภณฑสขภาพทผดกฎหมาย และยงไดจดตง “ศนยอ านวยการปองกนและปราบปรามการกระท าฝาฝนกฎหมายเกยวกบผลตภณฑสขภาพ” ในรปของคณะท างาน

4 พระราชบญญตคมครองผบรโภค พ.ศ. 2522 มาตรา 5 บญญตวา “ในการปฏบต

หนาทตามพระราชบญญตน ใหพนกงานเจาหนาทมอ านาจดงตอไปน (1) นบ ชง ตวง วด ตรวจสนคา และเกบหรอน าสนคาในปรมาณพอสมควรไปเปน

ตวอยางเพอท าการทดสอบโดยไมตองช าระราคาสนคานน ทงน ตามหลกเกณฑทคณะกรรมการก าหนด

(2) คน ยด หรออายดสนคา ภาชนะหรอหบหอบรรจสนคาฉลากหรอเอกสารอนทไมเปนไปตามพระราชบญญตนเพอประโยชนในการด าเนนคดในกรณทมเหตอนควรสงสยวามการกระท าผดตามพระราชบญญตน

(3) เขาไปในสถานทหรอยานพาหนะใดๆ เพอตรวจสอบการผลตสนคา การขายสนคาหรอบรการ รวมทงตรวจสอบสมดบญช เอกสารและอปกรณทเกยวของของผประกอบธรกจในกรณทมเหตอนควรสงสยวามการกระท าผดตามพระราชบญญตน

(4) มหนงสอเรยกใหบคคลใดๆ มาใหถอยค า หรอสงเอกสารและหลกฐานทจ าเปนเพอประกอบการพจารณาของพนกงานเจาหนาท

ในการปฏบตหนาทตามวรรคหนง ใหผทเกยวของอ านวยความสะดวกตามสมควร”

115

รวมกบเจาหนาทต ารวจกองบงคบการปราบปรามการกระท าความผดเกยวกบการคมครองผบรโภค เพอท าหนาทสบหาขาวและเบาะแส ตรวจสอบเฝาระวงผลตภณฑสขภาพ จบกมผกระท าผด และด าเนนคดตามกฎหมายอยางเขมงวดงวด

สวนส านกงานคณะกรรมการคมครองผบรโภคไดมการก าหนดพนธกจของหนวยงานใหมการพฒนากฎหมายและนโยบายดานคมครองผบรโภคใหทนตอเหตการณ การสรางเครอขายผบรโภค และการเผยแพรความรเพอสรางจตส านกใหผบรโภครจกปกปองและรกษาสทธของตนเอง5

ดงนน เ พอใหบ งคบใชกฎหมายเปนไปไดอยางมประสทธภาพ ส านกงานคณะกรรมการคมครองผบรโภคและส านกงานคณะกรรมการอาหารและยา จงควรประสานความรวมมอกน ทงในการควบคมและตดตามดแลการกลาวอางทางสขภาพในฉลากและการโฆษณาอาหารโดยเนนนโยบายเชงรกเพอปองกนไมใหมการฝาฝนกฎหมาย และควรเผยแพรความรและโฆษณาประชาสมพนธใหผบรโภคมสวนชวยในการตรวจสอบดแล ซงอาจท าในรปแบบของกลมพนธมตรผบรโภค รวมทงในดานผประกอบการดวย โดยอาจใหผประกอบการจดตงสมาคมของผประกอบการผลตภณฑอาหารทมการกลาวอางทางสขภาพเพอใหผประกอบการชวยกนควบคมดแลตรวจสอบ และมมาตรการการลงโทษภายในสมาคมในกรณทมสมาชกกระท าผดกฎหมาย เชน ขนบญชเปนผประกอบการทไดฝาฝนกฎหมาย (Blacklist) และก าหนดใหตองเสยสทธประโยชนบางอยาง เชน สทธในการไดรบการสงเสรมทางการคา เปนตน เพอเปนการชวยเหลอหนวยงานของรฐในการบงคบใชกฎหมายอกทางหนง

ในสวนของบทก าหนดโทษ พระราชบญญตอาหาร พ.ศ. 2522 ก าหนดบทลงโทษทงการพกใชใบอนญาตผลตหรอน าเขาอาหาร ในกรณทไมปฏบตตามพระราชบญญต หรอกฎกระทรวง หรอประกาศซงออกตามพระราชบญญตน หรอโทษปรบในกรณทการใชหรอแสดงฉลากไมเปนไปตามทประกาศทออกตามพระราชบญญตอาหารและการโฆษณาคณประโยชน คณภาพ หรอสรรพคณของอาหารโดยไมไดรบอนญาต รวมทงโทษจ าคกและปรบในกรณทโฆษณาอาหารคณประโยชน คณภาพ หรอสรรพคณของอาหาร อนเปนเทจหรอเปนการหลอกลวงใหเกดความหลงเชอโดยไมสมควร แตจะเหนไดวาบทลงโทษนนไมรนแรงพอทจะควบคมใหผประกอบธรกจปฏบตตามกฎหมายได เชน การโฆษณาสรรพคณหรอคณประโยชนจองอาหารโดยไมไดรบอนญาตมโทษปรบตามพระราชบญญตอาหารเพยง 5,000 บาทเทานน ซงจะเหนไดวาโทษปรบตามกฎหมายดงกลาวนนเปน

5 ส านกงานคณะกรรมการคมครองผบรโภค (สคบ.), “ขอมลพนฐาน,” สบคนเมอ

วนท 29 กรกฎาคม 2559, จาก https://www.egov.go.th/th/government-agency/83/

116

จ านวนนอยมากเมอเทยบกบผลก าไรทผประกอบธรกจจะไดรบ ดงนน จงควรมการปรบปรงแกไขบทก าหนดโทษใหม โดยอาจน าหลกการก าหนดโทษปรบโดยค านวณตามผลก าไรหรอรายไดทผประกอบธรกจไดรบทงหมดจากการกระท าทฝาฝนกฎหมาย6 หรอเพมมาตรการในการลงโทษโดยใชวธประกาศหรอแจงใหประชาชนโดยทวไปทราบถงการกระท าผดของผประกอบการนน เชน การก าหนดใหมการโฆษณาหรอประกาศแจงเกยวกบการกระท าความผดใหประชาชนทวไปไดทราบ หรอใหผกระท าผดประกาศแถลงขอเทจจรงเกยวกบกระท าผดและถกลงโทษตามกฎหมายในหนงสอพมพหรอสออน หรอใหผประกอบการแสดงบทก าหนดโทษของการฝาฝนกฎหมายเกยวกบการกลาวอางทางสขภาพในฉลากสนคา เพอใหผประกอบการเกดความเกรงกลวและไมกลาฝาฝนกฎหมาย เนองจากการลงโทษดวยวธดงกลาว ซงมลกษณะเปนการประจานจะสงผลกระทบตอชอเสยงทงของผลตภณฑและตวผประกอบการเองเปนอยางมาก นอกจากน ควรมการด าเนนคดฟองรองตามกฎหมายกบผทฝาฝนอยางจรงจง เพอใหไดใชบทลงโทษทก าหนดไวตามกฎหมายโดยเฉพาะโทษจ าคก

ส าหรบแนวทางในการควบคมของตางประเทศนน พบวาประเทศญปนมกลไกการควบคมภายหลงจากอนญาตทนาสนใจคอ ส านกงานคมครองผบรโภคมอ านาจเขาตรวจสอบโรงงานผลตและประเมนผลผลตภณฑ FOSHU ได หากมหลกฐานปรากฏขนมาใหมเกยวกบผลเสยของผลตภณฑ ผขออนญาตตองแจงใหส านกงานคมครองผบรโภคทราบ และหากส านกงานคมครองผบรโภคพบวามขอมลอนๆ เกยวกบสรรพคณและความปลอดภยของผลตภณฑทไดรบอนญาต หรอมการกระท าทเปนการหลอกลวง เชอถอไมไดในกระบวนการผลต ส านกงานคมครองผบรโภคสามารถลงโทษ สงใหผประกอบการหยดการผลต หรอเพกถอนการอนญาตได ซงคลายกบหลกการประเมนซ าตามแนวปฏบตของโคเดกซ ทแนะน าวาเจาหนาทผมอ านาจควรประเมนการกลาวอางทางสขภาพซ าเปนชวง ๆ เนองจากการทมหลกฐานใหมปรากฏขน ซงหลกฐานใหมนมประสทธภาพพอทจะปรบเปลยนขอสรปเกยวกบความสมพนธของอาหารหรอสวนประกอบของอาหารกบผลตอสขภาพกอนหนาน ซงเปนหลกการทดทประเทศไทยควรน ามาปรบใช

6 ตวอยางเชน บทก าหนดโทษกรณผเสนอขายหลกทรพยโดยมไดรบอนญาต ตาม

พระราชบญญตหลกทรพยและตลาดหลกทรพย พ.ศ.2535 มาตรา 268 วา “ผใดฝาฝนมาตรา 32 มาตรา 33 หรอมาตรา 34 ตองระวางโทษจ าคกไมเกนสองป หรอปรบเปนเงนไมเกนสองเทาของราคาขายหลกทรพยทงหมด ซงผนนไดเสนอขาย แตทงนเงนคาปรบตองไมนอยกวาหาแสนบาท หรอทงจ าทงปรบ”

117

บทท 5 บทสรปและขอเสนอแนะ

5.1 บทสรป

สนคาอาหารในปจจบน มกมการกลาวอางถงสรรพคณหรอคณประโยชนของอาหารทรางกายจะไดรบจากการบรโภคอยเปนจ านวนมาก และเรมมผประกอบการจ านวนมากทแขงขนกนผลตอาหารทมการเตมแตงสารอาหารเพมลงไปเพอเปนกลยทธในการขายสนคา และอางวาผบรโภคจะไดรบคณประโยชนจากการบรโภคอาหารนนมากกวาสารอาหารทไดรบตามปกตจากอาหารทวไป ซงขอความทผประกอบหรอผขายสนคาอาหารใชกลาวอางอาจเปนเทจ หรอเปนการโออวดสรรพคณหรอคณประโยชนมากเกนไปกวาความเปนจรงได เพอคมครองใหผบรโภคไดรบขอมลขาวสารเกยวกบอาหารอยางถกตองในการเลอกซอและบรโภคอาหาร และเพอใหผบรโภคไมถกหลอกลวงหรอท าใหเขาใจผดในเรองคณภาพ ปรมาณ ประโยชน ไมวาจะเปนการแสดงฉลากหรอการโฆษณาผานสอตางๆ จงจ าเปนตองมการออกกฎหมายควบคมการกลาวอางสรรพคณหรอคณประโยชนของอาหารเหลาน โดยการกลาวอางเกยวกบสรรพคณหรอคณประโยชนของอาหารโดยทวไปม 2 รปแบบ คอ การกลาวอางทางโภชนาการ และการกลาวอางทางสขภาพ

การกลาวอางทางสขภาพ หมายถง การแสดงขอความหรอสงอนใดๆทสอใหเหนถงความสมพนธของอาหาร สวนประกอบของอาหาร หรอสารอาหารซงเกยวของกบสขภาพทงทางตรงและทางออม ซงแบงเปน 3 ลกษณะ ไดแก การกลาวอางหนาทสารอาหาร การกลาวอางหนาทอน และการกลาวอางการลดความเสยงของการเกดโรค โดยการใชการกลาวอางทางสขภาพตองไดรบอนญาตจากคณะกรรมการอาหารและยากอนจงจะสามารถใชไดทงในฉลากและการโฆษณาอาหาร โดยตองผานการประเมนการกลาวอางทางสขภาพตามหลกเกณฑ เงอนไขและวธการทส านกงานคณะกรรมการอาหารและยาก าหนด โดยพนฐานส าคญในการอนญาตใหใชการกลาวอางทางสขภาพ คอ จะตองมหลกฐานทางวทยาศาสตรทเชอถอไดมายนยนวาอาหารนนมประสทธภาพและมคณประโยชนตอสขภาพรางกายตามทไดกลาวอางไวจรง

คณะกรรมาธการโครงการมาตรฐานอาหาร หรอ โคเดกซ ไดจดท าขอค าแนะน าส าหรบการใชการกลาวอางทางสขภาพในฉลากอาหารและในโฆษณาไวในแนวทางปฏบตท CAC/GL 23-1997 (GUIDELINES FOR USE OF NUTRITION AND HEALTH CLAIMS) โดยก าหนดลกษณะ ประเภท หลกเกณฑ และเงอนไขของการกลาวอางทางสขภาพไว เพอเปนแนวทางใหประเทศสมาชกสามารถน าไปปรบใชเปนกฎหมายภายในของประเทศตนได

118

สวนการกลาวอางทางสขภาพของสหภาพยโรป ก าหนดไวในกฎระเบยบท 1924/2006 (การกลาวอางทางโภชนาการและการกลาวอางทางสขภาพของอาหาร)1 ซงแบงออกเปน การกลาวอางเกยวกบหนาทของสารอาหารโดยทวไป ซงสามารถใชไดโดยไมตองขออนญาตหากเปนการกลาวอางทางสขภาพทมอยในบญชรายชอการกลาวอางทางสขภาพทอนญาตใหใชไดตามทคณะกรรมาธการยโรปประกาศก าหนดไว และการกลาวอางถงการลดความเสยงตอการเกดโรคและการกลาวอางถงการเจรญเตบโตและสขภาพของเดก ซงการกลาวอางทงสองประเภทนตองไดรบอนญาตตามกฎระเบยบนกอนจงจะสามารถใชได

ส าหรบประเทศญปน กฎหมายของประเทศญปนกอนญาตใหใชการกลาวอางทางสขภาพไดเชนเดยวกน โดยอยในรประบบการควบคมการกลาวอางทางสขภาพของประเทศญปนทเรยกวา “อาหารทมการกลาวอางทางสขภาพ (Food with Health Claim)” ซงแบงออกเปน 3 ประเภท คอ อาหารเพอสขภาพโดยเฉพาะ (FOSHU) ซงตองขออนญาตกอนใชเสมอและจะอนญาตเฉพาะประเภทของอาหารและการกลาวอางตามทก าหนดไวเทานน และประเภททสอง คอ อาหารทมการกลาวอางหนาทของสารอาหาร (FNFC) ซงสามารถใชการกลาวอางไดโดยไมตองขออนญาต หากอาหารนนมเงอนไขครบถวนตามทคณะกรรมการคมครองผบรโภคของประเทศญปนก าหนดไว และอนญาตใหใชไดเฉพาะสารอาหาร17 ชนด โดยเปนวตามน 12 ชนดและเกลอแร 5 ชนด เทานน สวนประเภททสาม คอ อาหารทมการกลาวอางหนาท (FFC) ซงเปนระบบอาหารประเภทลาสดทมขนเพอผอนคลายหลกเกณฑการใชเพอชวยผประกอบการขนาดกลางและขนาดเลก โดยการใชการกลาวอางประเภทนสามารถใชไดเลยโดยไมตองไดรบอนญาตกอน แตตองยนค ารองแจงการใชไปยงผอนญาตลวงหนาอยางนอย 60 วนกอนวางจ าหนายผลตภณฑ

การควบคมการกลาวอางทางสขภาพนอกจากจะเปนมาตรการในการคมครองผบรโภคใหไดรบขอมลของอาหารทถกตอง ไมถกหลอกลวงหรอหลงผดในคณประโยชนหรอสรรพคณของอาหารแลว การควบคมการกลาวอางทางสขภาพยงเปนการสงเสรมใหเกดการแขงขนทางการคาอยางเปนธรรมระหวางผประกอบการอกดวย

1 Regulation (EC) No 1924/2006 (nutrition and health claims made on

foods)

119

5.2 ขอเสนอแนะ จากการศกษาปญหาเรองการควบคมการกลาวอางทางสขภาพในฉลากและโฆษณาอาหาร จงเสนอแนวทางในการแกปญหาดงตอไปน

5.2.1 กฎหมายทใชในควบคม

ปญหาหลกของการควบคมการกลาวอางทางสขภาพในประเทศไทยทมอยในปจจบนนนเกดจากการทไมมกฎหมายทมบญญตควบคมการการกลาวอางทางสขภาพไว เปนการเฉพาะ ดงเชนประเทศญปน หรอสหภาพยโรป ทมกฎหมายก าหนดหลกเกณฑ เงอนไขและวธการของการกลาวอางทางสขภาพไว แตมความแตกตางกนคอ สหภาพยโรปมการบงคบใชกฎหมายในรปของระเบยบ (Regulation) ซงเปนกฎหมายลายลกษณอกษรทมความชดเจนแนนอน สวนประเทศญปนนน เรองการกลาวอางทางสขภาพถกพฒนาใหอยในรปของระบบอาหารทมการกลาวอางทางสขภาพ ซงรปแบบของกฎหมายทงสองประเทศนน ตางมขอดและขอเสยดวยกน กลาวคอ กฎหมายลายลกษณอกษรแบบสหภาพยโรปมขอด คอ มความชดเจนแนนอน ท าใหสามารถปฏบตตามหลกเกณฑไดงาย แตมขอเสย คอ ขาดความยดหยน แกไขเปลยนแปลงไดยาก ท าใหบางครงกฎหมายไมเขากบยคสมยทเปลยนแปลงไป สวนระบบอาหารของประเทศญปนมขอด คอ มความยดหยนสง สามารถปรบปรงแกไขเพอใหสอดคลองกบสภาพสงคมและความตองการของผบรโภคทเปลยนแปลงไปไดงาย แตมขอเสย คอ เมอสามารถเปลยนแปลงแกไขไดงายกจะขาดความชดเจนแนนอนในการปฏบตตามกฎเกณฑ ซงการใชระบบการควบคมแบบนมเหมาะกบสภาพสงคมของประเทศญปน ทประชาชนมความเปนระเบยบและมจตส านกทดในการปฏบตตามกฎหมาย แตไมเหมาะสมทจะน ามาใชในประเทศไทย เนองจากประชาชนยงขาดจตส านกทดในการเคารพและปฏบตตามกฎหมายอยางเครงครด ดงนน จงเหนวา ถาหากประเทศไทยจะมกฎหมายเรองการควบคมการกลาวอางทางสขภาพโดยตรง ควรน ารปแบบกฎหมายลายลกษณอกษรมาใชในการออกกฎเกณฑในการควบคมการกลาวอางทางสขภาพในประเทศไทย

แมวาการควบคมการกลาวอางทางสขภาพในประเทศไทยสามารถท าโดยใชกฎหมายทมอยได คอ พระราชบญญตอาหาร พ.ศ.2522 และพระราชบญญตคมครองผบรโภค พ.ศ.2522 แตกฎหมายดงกลาวกมลกษณะเปนการทวไป ซงการกล าวอางทางสขภาพเปนเรองทมลกษณะเฉพาะและมรายละเอยดเปนจ านวนมาก ทงเปนเรองทมผลกระทบตอสทธของผบรโภคโดยตรง เพอเปนการคมครองผบรโภคไมใหถกหลอกลวงหรอหลงผด จงมความจ าเปนทจะตองมกฎหมายทมบทบญญตเปนการเฉพาะในเรองการกลาวอางทางสขภาพของอาหาร ทงในฉลากและ

120

การโฆษณาอาหาร ทงนพระราชบญญตอาหาร พ.ศ.2522 ไดก าหนดอ านาจของรฐมนตรวาการกระทรวงสาธารณสข ซงเปนรฐมนตรผรกษาการตามกฎหมายน ไวในมาตรา 6(10) วา ใหรฐมนตรมอ านาจประกาศในราชกจจานเบกษาก าหนดประเภทและชนดอาหารทผลตเพอจ าหนาย น าเขาเพอจ าหนาย หรอทจ าหนาย ซงจะตองมฉลากขอความในฉลาก เงอนไข และวธการแสดงฉลาก ตลอดจนหลกเกณฑและวธการโฆษณาในฉลากได ซงอ านาจดงกลาวครอบคลมถงการออกประกาศก าหนดหลกเกณฑ เงอนไข และวธการกลาวอางทางสขภาพในฉลากและโฆษณาอาหารได แตปจจบนกยงไมมการออกประกาศดงกลาว มเพยงการจดท าหลกเกณฑ เงอนไข และวธการในการยนค าขอประเมนการกลาวอางทางสขภาพเทานน ผเขยนจงเหนวา เพอใหมความชดเจนในการก าหนดหลกเกณฑและเงอนไขตางๆ รวมทงใหการบงคบใชการควบคมการกลาวอางทางสขภาพไดอยางมประสทธภาพ จงมขอเสนอแนะใหมการจดท าประกาศกระทรวงสาธารณสข เรอง การกลาวอ างทางสขภาพ และประกาศลงในราชกจจานเบกษาเพอใหมผลบงคบใชในทางกฎหมาย

5.2.2 ลกษณะและประเภทของการกลาวอางทางสขภาพ

จากการศกษากฎหมายตางประเทศพบวาทกประเทศก าหนดความหมายของการกลาวอางทางสขภาพไวในแนวทางเดยวกน คอ การแสดงไมวาจะทางตรงหรอทางออมใหเหนถงความสมพนธระหวางอาหารหรอสวนประกอบของอาหารกบสขภาพ แตทมความแตกตางกนคอการก าหนดประเภทหรอลกษณะของการกลาวอางทางสขภาพทมอยหลากหลายรปแบบ อยางไรกตาม ผเขยนเหนวา หากมการจดท ากฎหมายควบคมการกลาวอางทางสขภาพของประเทศไทย ควรน าลกษณะและประเภทของการกลาวอางทางสขภาพตามแนวทางปฏบตของโคเดกซทก าหนดลกษณะของการกลาวอางทางสขภาพออกเปน 3 ลกษณะ คอ การกลาวอางหนาทของสารอาหาร การกลาวอางหนาทอน และการกลาวอางการลดความเสยงของโรค เนองจากแนวทางปฏบตของโคเดกซเปนแนวมาตรฐานทไดผานการพจารณาและเหนชอบจากประเทศสมาชกของโคเดกซ ซงมอยจ านวน 188 ประเทศ และหลายประเทศไดน าแนวทางปฏบตนไปใชเปนหลกเกณฑในการควบคมการกลาวอางทางสขภาพของอาหารในประเทศตน เชน ประเทศเวยดนาม และประเทศฟลปปนส เปนตน อนแสดงใหเหนวาลกษณะและประเภทของการกลาวอางทางสขภาพของโคเดกซมความเปนสากลมากกวาลกษณะและประเภทของการกลาวอางทางสขภาพของสหภาพยโรปและประเทศญปน อยางไรกตาม เมอพจารณารายละเอยดแลวจะเหนไดวา ลกษณะของการกลาวอางทางสขภาพทงของโคเดกซ สหภาพยโรปและประเทศญปน มบางประเภททเหมอนกน เชน การกลาวอางหนาทของสารอาหาร ตามแนวปฏบตของโคเดกซ อาหารทมการกลาวอางหนาทของสารอาหาร (FNFC) ของประเทศญปน และการกลาวอางเกยวกบหนาทของสารอาหารโดยทวไปของสหภาพยโรป มลกษณะของการกลาว

121

อางอยางเดยวกน และบางประเภทแมจะมชอตางกน แตมลกษณะทคลายกน เชน อาหารเพอสขภาพ (FOSHU) ของประเทศญปน มลกษณะเปนการรวมการกลาวหนาทอน และการกลาวอางการลดความเสยงของการเกดโรคของโคเดกซเขาไวดวยกน ดงนน จงเหนวาควรน าเอาชอลกษณะตามแนวทางปฏบตของโคเดกซมาใชจะเปนการดทสด เนองจากดงทไดกลาวมาแลววาไดมหลายประเทศไดน าเอาหลกเกณฑตามแนวปฏบตของโคเดกซมาเปนตนแบบในการรางกฎหมายของตน การแบงลกษณะการกลาวอางทางสขภาพตามโคเดกซจงมมาตรฐานและเปนสากลมากกวาการแบงลกษณะตามสหภาพยโรปและประเทศญปน

5.2.3 หลกเกณฑของการกลาวอางทางสขภาพ

จากการศกษากฎหมายตางประเทศ พบวารปแบบหลกเกณฑของการกลาวอางทางสขภาพมอยหลกๆ รปแบบ คอ ระบบมาตรฐาน ระบบการแจง และระบบอนญาตเปนรายเฉพาะ

โดยระบบมาตรฐาน และระบบการแจง นนสามารถใชกลาวอางทางสขภาพไดโดยไมตองขออนญาตอก แตตองเปนการกลาวอางทางสขภาพของสารอาหารทอนญาตไว และการกลาวอางของสารอาหารนนจะท าไดเฉพาะตามทก าหนดไวแตละประเภทของสารอาหารเทานน ซงการกลาวอางทางสขภาพทใชระบบมาตรฐาน ไดแก การกลาวอางทางสขภาพประเภทอาหารทมการกลาวอางหนาทของสาร (FNFC) ของประเทศญปน และการกลาวอางเกยวกบหนาททวไปของสารอาหาร (General Function) ของสหภาพยโรป สวนการกลาวอางทางสขภาพทใชระบบการแจงมเพยงประเภทเดยวคอ อาหารทมการกลาวอางหนาท (FFC) ของประเทศญปน ซงทงสองรปแบบนมขอด คอ ลดความยงยาก คาใชจาย และระยะเวลาในการขออนญาตใชการกลาวอางดงกลาว แตมขอเสย คอ การตดตามตรวจสอบการใชการกลาวอางวาเปนไปตามเงอนไขหรอไมท า ไดยาก เนองจากไมมขอมลหรอทราบไดวาอาหารใดบางทใชการกลาวอางทางสขภาพ และไมมการตรวจสอบจากภาครฐหรอหนวยงานผมอ านาจอนญาตอกครงหนงวาการใชการกลาวอางทางสขภาพนน วาถกตองและเปนไปตามหลกเกณฑจรงๆ หรอไม

สวนระบบอนญาตเปนรายเฉพาะ การกลาวอางทางสขภาพตามระบบนจะตองขออนญาตกอนใช โดยเปนการพจารณาเปนรายๆ ไป และตองยนเอกสารหลกฐานตางๆ ตามทก าหนดไว เชน หลกฐานการยนยนทางวทยาศาสตร การทดสอบความปลอดภย รายงานผลวเคราะหสวนประกอบของอาหาร เปนตน ซงผอนญาตจะท าการตรวจสอบความถกตองของขอมลหลกฐานตางๆ ทผประกอบการยนเขามาอกครงหนง การกลาวอางทางสขภาพทใชการอนญาตเปนรายเฉพาะนไดแก อาหารเพอสขภาพ (FOSHU) ของประเทศญปน การกลาวอางถงการลดความเสยงตอการเกดโรคและการกลาวอางถงการเจรญเตบโตและสขภาพของเดกของสหภาพยโรป และการกลาวอางทาง

122

สขภาพทกประเภทตามแนวปฏบตของโคเดกซ โดยระบบนถอเปนระบบการทมความนาเชอถอสง เนองจากเปนการพจารณาการกลาวอางเปนรายๆ ไป ท าใหสามารถมนใจไดวา การกลาวอางทางสขภาพทผานการอนญาตตามระบบน มความถกตองอยางแทจรง ซงเปนขอดของรปแบบน แตกมขอเสยคอ ท าใหเกดความยงยาก เสยเวลา และมคาใชจายสง ซงอาจท าใหสนคานนมตนทนสงขน และสงผลกระทบตอผบรโภค

ส าหรบหลกเกณฑในการอนญาตของตางประเทศดงทไดกลาวมาแลวนน จะเหนไดวา ทงสหภาพยโรปและประเทศญปนมหลกเกณฑในการอนญาตการกลาวอางทางสขภาพแตละลกษณะทแตกตางกนออกไป โดยสหภาพยโรปใชทงระบบมาตรฐานและระบบอนญาตเปนการเฉพาะราย สวนประเทศญปนมการใชหลกเกณฑในการอนญาตทง 3 รปแบบเลย สวนตามแนวทางปฏบตของโคเดกซนน ใชระบบการอนญาตเฉพาะรายกบการกลาวอางทางสขภาพทกประเภท

ส าหรบประเทศไทยนน ในเรองของหลกเกณฑของการกลาวอางทางสขภาพเหนวา ควรน าหลกการอนญาตเปนการเฉพาะรายมาเปนหลกเกณฑการใชการกลาวอางทางสขภาพของไทย โดยใหน ามาใชกบการกลาวอางทางสขภาพทกประเภท เนองจากเปนระบบทเครงครดและมประสทธภาพมากทสดทจะควบคมใหมการใชการกลาวอางทางสขภาพไดอยางถกตองได และเหนวาควรน าหลกเกณฑและเงอนไขตามแนวทางปฏบตของโคเดกซ เรองการกลาวอางทางสขภาพ ซงมความเปนมาตรฐานสากลมาเปนแนวทางในการจดท ากฎหมาย โดยเฉพาะอยางยงหลกทก าหนดวาการกลาวอางทางสขภาพตองอยบนพนฐานทางวทยาศาสตรท เปนทยอมรบทวไป ซงหลกนไมใชแคเพยงโคเดกซเทานนทก าหนดหลกนเอาไวในแนวทางปฏบต แตทงสหภาพยโรปและประเทศญปนกใชหลกนดวยเชนเดยวกน นอกจากนเหนวาควรน าแนวทางของประเทศญปนในเรองการใชสญลกษณของอาหารทไดรบอนญาตใหใชการกลาวอางทางสขภาพไดมาแสดงไวทฉลากหรอในโฆษณาของผลตภณฑอาหารนน เพอใหผบรโภคทราบวาผลตภณฑผานการตรวจสอบและไดรบอนญาตแลว เนองจากการใชรปสญลกษณจะท าใหผบรโภคเหนไดชดเจนและเขาใจไดงายกวาการใชขอความธรรมดาทวไป

5.2.4 กลไกการบงคบใชและบทก าหนดโทษ

ในสวนของกลไกการบงคบใชและบทก าหนดโทษนน ในปจจบนหนวยงานทมอ านาจหนาทควบคมดแลการกลาวอางทางสขภาพ คอ ส านกงานคณะกรรมการอาหารและยา และส านกงานคณะกรรมการคมครองผบรโภค เพอใหการบงคบใชกฎหมายไดผล ทงสองหนวยงานนควรรวมมอกนเพอท าหนาทในการควบคมดแลและตดตามตรวจสอบการกลาวอางทางสขภาพของผลตภณฑสนคาทวางจ าหนาย โดยเฉพาะอยางยงในสอสงคมออนไลนทมพบการกระท าผดจ านวน

123

มาก และควรน ามาตรการในการตดตามตรวจสอบและประเมนผลตภณฑอาหารทไดรบอนญาตไปแลวอกครงเปนระยะๆ ในภายหลง ทงตามแนวปฏบตของโคเดกซ กฎหมายของสหภาพยโรปและประเทศญปนมาใชดวย อกทงยงควรเพมบทบาทของผบรโภคใหเขามามสวนรวมในการชวยกนตรวจสอบดแล โดยอาจเปนการรวมตวกนในรปของพนธมตรกลมผบรโภคท าหนาทคอยสงขาวและแจงการกระท าความผดใหหนวยงานของรฐทราบ นอกจากน ในสวนของผประกอบการเองกควรเพมหนาทใหมการเฝาระวงซงกนและกนไมใหผประกอบการรายใดรายหนงไมปฏบตตามกฎหมาย โดยอาจมการจดตงองคกรหรอสมาคมของผประกอบการผลตภณฑอาหารทมการกลาวอางทางสขภาพขนมาใหควบคมดแลและมมาตราการในการลงโทษกนเองอกทางหนง

ในสวนของบทก าหนดโทษ เหนวานอกจากการเนนการด าเนนคดฟองรองลงโทษผกระท าผดใหไดรบโทษตามกฎหมายอยางจรงจงแลว ควรเพมบทก าหนดโทษในกรณทมการฝาฝนกฎหมายใหมากขนกวาทเปนอยในปจจบนเพอใหผประกอบการเกดความเกรงกลว เชน เพมโทษจ าคกและโทษปรบใหหนกขน โดยอาจน าโทษปรบตามหลกของพระราชบญญตหลกทรพยและตลาดหลกทรพยมาใช ซงเปนการค านวณคาปรบจากผลก าไรหรอรายไดทผประกอบการไดรบจากการขายสนคาทฝาฝนกฎหมาย หรออาจเพมมาตรการในการลงโทษในรปแบบของการประกาศหรอแจงใหสาธารณชนทวไปทราบถงการกระท าผดของผประกอบการนน เชน ก าหนดใหมการโฆษณาหรอประกาศแจงเกยวกบการกระท าความผดใหประชาชนไดทราบ หรอใหผประกอบการแถลงขอเทจจรงเกยวกบการกระท าผดและถกลงโทษตามกฎหมายในหนงสอพมพหรอสออน หรอใหแสดงบทก าหนดโทษของการฝาฝนกฎหมายลงในฉลากสนคา เปนตน เนองจากการลงโทษดวยวธดงกลาวนนจะท าใหผประกอบการเกดความเกรงกลวเนองจากจะสงผลกระทบตอชอเสยงทงของผลตภณฑและตวผประกอบการเองเปนอยางมาก ซงหากมบทก าหนดโทษทมความรนแรงเพยงพอ ผประกอบการกจะไมกลาทจะกระท าการฝาฝนกฎหมายอก อนเปนการสงผลดตอผบรโภคท จะท าใหไดรบขอมลการกลาวอางทางสขภาพของผลตภณฑสนคานนๆ ทเปนจรง ไมถกหลอกลวงหรอท าใหเขาใจผด และไดรบสนคาทตรงกบความตองการของผบรโภคอยางแทจรง

124

บรรณานกรม

หนงสอ

ชยวฒน วงศวฒนศานต. กฎหมายคมครองผบรโภค. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพวญญชน, 2543.

ไพโรจน อาจรกษา. โฆษณาอยางไรใหถกตองและถกใจ. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพวญญชน, 2544.

ไพโรจน อาจรกษา. บรโภคอยางฉลาด อานฉลากกอนซอ. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพวญญชน, 2545.

สษม ศภนตย. ค าอธบายกฎหมายคมครองผบรโภค. พมพครงท 9. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2557.

สษม ศภนตย. ค าอธบายกฎหมายเกยวกบการโฆษณา. พมพครงท 2. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพนตบรรณาการ, 2550.

สษม ศภนตย. องคการเอกชนเพอคมครองผบรโภค. กรงเทพมหานคร : ส านกพมพวญญชน, 2544.

ส านกงานคณะกรรมการคมครองผบรโภค . สคบ.กบการคมครองผบรโภค. พมพครงท 12. กรงเทพมหานคร : โรงพมพส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต, 2552.

ส านกงานคณะกรรมการอาหารและยา กระทรวงสาธารณสข. บนทก 4 ทศวรรษ ส านกงานคณะกรรมการอาหารและยา : กวา 40 ปแหงการกาวยางบนเสนทางคมครองผบรโภคดานผลตภณฑสขภาพ. กรงเทพมหานคร, 2545.

วทยานพนธ

จระนนท แดงกะเสม. “มาตรการทางกฎหมายในการควบคมผลตภณฑเสรมอาหาร.” วทยานพนธมหาบณฑต คณะนตศาสตร มหาวทยาลยรามค าแหง, 2547.

เบญจวรรณ ลทอง. “ปญหาทางกฎหมายในการกลาวอางทางโภชนาการและสขภาพบนฉลากผลตภณฑ: ศกษากรณเครองดมเพอสขภาพ (Functional Drinks).” วทยานพนธมหาบณฑต สาขานตศาสตร บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยธรกจบณฑต, 2544.

125

บญชวน วภษณวนช. “การบงคบใชมาตรการคมครองผบรโภคในความเสยหายจากการโฆษณาเกนจรงตาม พรบ.คมครองผบรโภค 2522 ศกษากรณ การโฆษณาผลตภณฑอาหารและยาบนเครอขายอนเตอรเนต.” วทยานพนธมหาบณฑต คณะนตศาสตร สถาบนพฒนาบณฑตพฒนบรหารศาสตร, 2555.

นฤมล ค ากอง. “ปญหากฎหมายเกยวกบการแสดงฉลากโภชนาการและการใชขอมลกลาวอาง.” วทยานพนธมหาบณฑต คณะนตศาสตร มหาวทยาลยรามค าแหง, 2549.

นโรธ เจรญประกอบ. “การบงคบใชกฎหมายกบการคมครองผบรโภคในดานฉลาก ตามพระราชบญญตคมครองผบรโภค พ.ศ.2522.” วทยานพนธมหาบณฑต คณะนตศาสตร มหาวทยาลยรามค าแหง, 2541.

ภทรยา ศรระสนต. “มาตราการทางกฎหมายทเกยวของกบการควบคมการโฆษณาอาหารกบผบรโภคกลมเดก.” การศกษาอสระมหาบณฑต คณะนตศาสตร มหาวทยาลยรามค าแหง, 2551.

ฐตญาพร องศสงห. “ปญหาทางกฎหมายเกยวกบการท าธรกจอาหารและขนมเดก: ศกษากรณการโฆษณาทางสอโทรทศนและฉลากสนคา.” วทยานพนธมหาบณฑต สาขาวชานตศาสตร บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยธรกจบณฑตย, 2552.

ศรนช คเจรญไพบลย. “การคมครองผบรโภคของประเทศญปนดานความปลอดภยของอาหาร.” วทยานพนธมหาบณฑต คณะศลปะศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2552.

อนนตไชย ศกดเดชยนต. “การคมครองสทธของผโดยสารเครองบน : ศกษากรณในประเทศไทย.”วทยานพนธมหาบณฑต คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2553.

ผศ.สพ.ญ.ดร.เบญจมาศ ปทมาลย “การศกษากฎระเบยบของสหภาพยโรปวาดวยสารปนเปอนและสารตกคางบางชนดในอาหารเพอการเตรยมการของประเทศไทย.” ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย, 2556.

126

บทความ

ตรรตน รงโรจนชยพร. “การพฒนาการก ากบดแลการแสดงฉลากโภชนาการ.” เอกสารวชาการ, ส านกงานคณะกรรมการอาหารและยา กระทรวงสาธารณสข, กนยายน 2548.

สขอนนต เบกบาน “ฉลากอาหารบอกอะไรไดมากกวาทคด,” กองพฒนาศกยภาพผบรโภค ส านกงานคณะกรรมการอาหารและยา.

คมอการขอโฆษณาอาหาร กลมก ากบและตรวจสอบการโฆษณากองควบคมอาหาร ส านกงานคณะกรรมการอาหารและยา กระทรวงสาธารณสข, มถนายน 2553.

พระราชบญญตอาหาร พ.ศ. 2522 พรอมค าอธบาย. กลมนตกร ส านกงานคณะกรรมการอาหารและยา, มกราคม 2543.

สออเลกทรอนกส

กรมการคาตางประเทศ. “ระเบยบการตดฉลากสนคาอาหารเพอสขภาพ ของประเทศญปน (Food with health claims).” จาก www.dft.go.th, 22 เมษายน 2559.

กรมอนามย กระทรวงสาธารณสข. “รางแผนแมบทสถตสาขาสขภาพ.” จาก www.anamai.moph.go.th, 23 พฤษภาคม 2559.

กลมประชาสมพนธ กองพฒนาศกยภาพผบรโภค ส านกงานคณะกรรมการอาหารและยา. “ผลการด าเนนกบผฝาฝนพระราชบญญตอาหาร.” จาก www.fda.moph.go.th/ , 12 มถนายน 2559.

สถาบนอาหาร. “มาตรฐานโคเดกซ เรอง แนวปฏบตในการกลาวอางทางโภชนาการและสขภาพ GUIDELINES FOR USE OF NUTRITION AND HEALTH CLAIMS (CAC/GL 23-1997 Amended 2009; amendment 2009).” จาก http://fic.nfi.or.th/law/upload/file1/2275_RG-5505-2-CD-Nutrition_Health_Claims.pdf, 12 พฤษภาคม 2559.

สถาบนอาหาร. “Consumer Affair Agency (CAA).” จาก www.nfi.or.th/JAPAN-DESK/, 4 เมษายน 2559.

127

ส านกงานคณะกรรมการคมครองผบรโภค (สคบ.). “ขอมลพนฐาน.” จาก https://www.egov.go.th/th/government-agency/83/, 29 กรกฎาคม 2559.

ส านกงานทปรกษาการเกษตรตางประเทศ ประจ าสหภาพยโรป. “กฎระเบยบ nutrition and health claims ของ EU.” จาก http://news.thaieurope.net/content/view/2238/214/, 2 พฤษภาคม 2559.

ส านกงานสงเสรมการคาระหวางประเทศ ณ กรงโตเกยว. “ระเบยบการตดฉลากในสนคาอาหารของประเทศญปนปรบปรงใหม (Food Labeling Act).” จาก http://fic.nfi.or.th/japan-desk/, 1 เมษายน 2559.

ส านกงานสงเสรมการคาฯ ณ นครโอซากา “ญปนออกระเบยบใหมผอนคลายขอก าหนดการระบฉลากสนคาอาหารเพอสขภาพ.” จาก http://www.ditp.go.th/contents_attach/93949/93949.pdf, 20 พฤษภาคม 2559.

ส านกงานอาหาร ส านกงานคณะกรรมการอาหารและยา. “คมอส าหรบประชาชน การขอประเมนการกลาวอางทางสขภาพ.” จาก http://food.fda.moph.go.th/data/manual/6(2)_health_claim.pdf, 12 มนาคม 2559.

“Nutrient/สารอาหาร.” จาก http://www.foodnetworksolution.com, 23 พฤษภาคม 2559.

Articles

Jean Christophe Mano. “What you should know about health claim regulation?.” Wellness Foods Europene 10. (June 2012).

Toshio Shimizu. “Health Claims and Scientific Substantiation of Functional Foods – Japanese Regulatory System and the International Comparison.” 3 EFFL 144. (2011).

Geraint Howells and Thomas Wihelmsson, “EC and US Consumer Protection”, Yearbook of European law, 1997, pp.212-213.

128

Websites

Codex Alimentarius International Food Standards. “Codex Member and Observers.” from http://www.fao.org/fao-who-codexalimentarius/members-observers/en/, March 12, 2016.

Codex Alimentarius International Food Standards. “Nutrition and Health Claims (CAC/GL 23-1997).” from www.fao.org/input/download/standards/351/CXG_023e.pdf, March 12, 2016.

Commissiom Implementing Decision “Guidelines for the implementation of specific conditions for health claims laid down in Article 10 of Regulation (EC) No 1924/2006 Official Journal of the European Union.” From http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:32013D0063&from=EN,

May 10, 2016.

Consumer Affairs Agency. “What are “Foods with Function Claims”?.” From www.caa.go.jp/foods/pdf/151224.pdf, April 9, 2016.

Kazuhiko Yamada. Natsuko Sato-Mito. Junichi Nagata and Keizo Umegaki. “Health Claim Evidence Requirements in Japan.” From http://jn.nutrition.org/content/138/6/1192S.full, November 26, 2015.

Labelling Division. Consumer Affairs Agency Food. “Regulatory Systems of Health Claims in Japan.” From www.caa.go.jp, April 1, 2016.

Ministry of Health. Labor and Welfare. “Food with Health Claims.” From http://www.mhlw.go.jp/english/topics/foodsafety/fhc/02.html, November 26, 2015.

Teiji Takahashi. “Laws and Regulations on Food safety and Food Quality in Japan.” From www.ab.auone-net.jp, April 1, 2016.

ภาคผนวก

130

บญชแสดงขอความกลาวอางเกยวกบหนาทของสารอาหาร แนบทายประกาศส านกคณะกรรมการอาหารและยา เรอง การแสดงขอความกลาวอางเกยวกบหนาทของ

สารอาหาร

อนดบ สารอาหาร ขอความ 1 โปรตน 1.1 จ าเปนตอการเจรญเตบโตและชวยซอมแซมสวนทสกหรอของรางกาย

1.2 ใหกรดอะมโนทจ าเปนตอการสรางโปรตนชนดตาง ๆ ในรางกาย 2 ใยอาหาร 2.1 เพมกากในระบบทางเดนอาหาร ชวยกระตนการขบถาย 3 วตามนเอ 3.1 มสวนชวยในการเจรญเตบโตของรางกาย

3.2 ชวยในการมองเหน 3.3 ชวยเสรมสรางเยอบตาง ๆ ของรางกาย หมายเหต : เบตา-เคโรทน ใหระบไดเพยงวา “เบตา-เคโรทน เปนสารตงตนของ วตามนเอ” เทานน

4 วตามนบ1 4.1 ชวยใหรางกายไดพลงงานจากคารโบไฮเดรต 4.2 มสวนชวยในการท างานของระบบประสาทและกลามเนอ

5 วตามนบ2 5.1 วตามนบ2ชวยใหรางกายไดพลงงานจากคารโบไฮเดรต โปรตน และไขมน 6 ไนอะซน 6.1 ชวยใหเยอบทางเดนอาหารและผวหนงอยในสภาพปกต

6.2 ชวยใหรางกายไดพลงงานจากคารโบไฮเดรต โปรตน และไขมน 7 วตามนบ6 7.1 มสวนชวยในการสรางเมดเลอดแดงใหสมบรณ

7.2 มสวนชวยสรางสารทจ าเปนในการท างานของระบบประสาท 8 กรดโฟลค / โฟเลต 8.1 มสวนส าคญในการสรางเมดเลอดแดง 9 ไบโอตน 9.1 เปนองคประกอบส าคญเกยวกบการใชประโยชน (เมตาบอลซม) ของไขมน

และคารโบไฮเดรต 9.2 เปนองคประกอบส าคญเกยวกบการใชประโยชนของไขมนและคารโบไฮเดรต 9.3 เปนองคประกอบส าคญเกยวกบเมตาบอลซมของไขมนและคารโบไฮเดรต

10 กรดแพนโทธนค 10.1 ชวยในการใชประโยชน (เมตาบอลซม) ของไขมน และคารโบไฮเดรต 10.2 ชวยในการใชประโยชนของไขมนและคารโบไฮเดรต 10.3 ชวยในการเมตาบอลซมของไขมนและคารโบไฮเดรต

11 วตามนบ12 11.1 มสวนชวยสรางสารทจ าเปนในการสรางเซลลเมดเลอดแดง 11.2 มสวนชวยในการท างานของระบบประสาทและสมอง

131

อนดบ สารอาหาร ขอความ 12 วตามนซ 12.1 ชวยใหหลอดเลอดแขงแรง

12.2 มสวนชวยในกระบวนการตอตานอนมลอสระ 12.3 มสวนชวยในการสรางเนอเยอคอลลาเจน และเนอเยอของเอนกระดกออน

13 วตามนด 13.1 ชวยดดซมแคลเซยมและฟอสฟอรส 14 วตามนอ 14.1 มสวนชวยในกระบวนการตอตานอนมลอสระ 15 วตามนเค 15.1 ชวยสรางสารทท าใหเกดการแขงตวของเลอด

15.2 ชวยลดการสลายแคลเซยม ท าใหกระดกแขงแรง 16 แคลเซยม 16.1 เปนสวนประกอบส าคญของกระดกและฟน

16.2 มสวนชวยในการแขงตวของเลอด 16.3 มสวนชวยในกระบวนการสรางกระดกและฟนทแขงแรง

17 ฟอสฟอรส 17.1 เปนสวนประกอบส าคญของกระดกและฟน 17.2 มสวนชวยในกระบวนการสรางกระดกและฟนทแขงแรง

18 เหลก 18.1 เปนสวนประกอบส าคญของฮโมโกลบนในเมดเลอดแดง 19 ไอโอดน 19.1 เปนสวนประกอบทส าคญของฮอรโมนไทรอยด ซงมหนาทควบคม

การเจรญเตบโตและการพฒนาของรางกายและสมอง 20 แมกนเซยม 20.1 เปนสวนประกอบของกระดกและฟน

20.2 ชวยในการท างานของระบบประสาทและกลามเนอ 21 สงกะส 21.1 ชวยในการเจรญเตบโตของรางกาย 22 ทองแดง 22.1 มสวนชวยในการสรางฮโมโกลบน 23 โพแทสเซยม 23.1 ท างานรวมกบโซเดยมในการรกษาสมดลของ กรด ดาง และอเลคโตรไลท

ของรางกาย ค าเตอน : ถารางกายไดรบโพแทสเซยมมาก อาจท าใหหวใจเตนผดปกตได

24 แมงกานส 24.1 มสวนรวมในการท างานของเอนไซมหลายกลมในรางกาย 25 ซลเนยม 25.1 มสวนชวยในกระบวนการตอตานอนมลอสระ 26 ฟลออไรด 26.1 มสวนชวยเสรมสรางความแขงแรงใหกระดก และฟน 27 โมลบดนม 27.1 ชวยในการท างานของเอนไซมบางชนดในรางกาย 28 โครเมยม 28.1 รวมกบอนซลนในการน ากลโคสเขาเซลล 29 คลอไรด 29.1 รวมกบสารอนในการรกษาสมดลของกรด - ดางในรางกาย

132

ประวตผเขยน

ชอ นางสาว ปยะปาณ ตรยานนท วนเดอนปเกด วนท 3 มถนายน พ.ศ.2526 ต าแหนง อยการผชวย ส านกงานอยการสงสด ประสบการณท างาน พ.ศ. 2558 – ปจจบน : อยการผชวย

ส านกงานอยการสงสด พ.ศ. 2550 – พ.ศ. 2554 : ทปรกษากฎหมาย

บรษทแนเชอรล พารค จ ากด (มหาชน)